Transparency International suliniaqatigiiffiuvoq peqquserlulluni iluaarniarnermik nunarsuaq tamakkerlugu akiuiniaqatigiiffiit annersaat.

Transcription

1 Transparency International suliniaqatigiiffiuvoq peqquserlulluni iluaarniarnermik nunarsuaq tamakkerlugu akiuiniaqatigiiffiit annersaat. Suliniaqatigiiffik nunarsuaq tamakkerlugu 100-nik immikkoortortaqarpoq kiisalu nunat tamalaat allattoqarfiannik Berlin-imi allattoqarfeqarluni. Peqquserlulluni iluanaarniarnermik ajornartorsiut uppernarsaasersorniarlugu sammineqalersinniarlugulu sulivugut, sulinitsinni naalakkersuisut, inuussutissarsiummik ingerlatallit inuiaqatigiinnilu innuttaasut allat suleqatigalugit, taamaaliornikkut peqquserlulluni iluanaarniarnermut aallarniutaasartut akornuserniarlugit. UKIUMOORTUMIK NALUNAARUT 2013

2 IMAI KALAALLIT NUNAANNI PEQQUSERLULLUNI ILUANAARNIARNEQ 4 PEQQUSERLULLUNI ILUANAARNIARNEQ AKIORNIARLUGU SOOQ KALAALLIT NUNAANNI SULISOQASSAVA 4 KALAALLIT NUNAANNI PEQQUSERLULLUNI ILUNAARNIARNERUP KILLIFFIA 5 TRANSPARENCY INTERNATIONAL 6 PEQQUSERLULLUNI ILUANAARNIARTARNEQ AKIORNIARLUGU NUNARSUAQ TAMAKKERLUGU SULINIAQATIGIIFFIK 6 TRANSPARENCY INTERNATIONAL GREENLAND-IP INGERLANERA 7 SULINIAQATIGIIFFIUP KATITIGAANERA IMI ANGUSAT IMIIT 2015-IMUT PERIUSISSAQ ILIUUSISSATULLU PILERSAARUTIT 8 SAMMINEQARNEQ PEQATAATINNEQARNERLU IMI KILLIFFIPPUT 9 INUUSSUTISSARSIORTUNIK, ATORFILINNIK, TUSAGASSIOR- TUNIK, INNUTTAASUNIK SAK KU- TUUJUNNGITSUNIK KIISALU ILINNIAGARTUNIK SUNGIUSAANEQ PIGINNAASANILLU ANNERTUSAANEQ 9 KIKKUNNIT TAMANIT MALUGINIARNEQARNEQ AAMMA TUSAGASSIUTINUT SAMMISUMIK ILIUUSEQARNEQ 9 INATSISIT TUNGAATIGUT SAMMISAT 9 SULIFFEQARFIIT INUIAQATIGIINNI AKISUSSAAQATAANERAT 9 2

3 ILINNIARTOQARFINNI SAMMISAT 9 INATSISILIORNEQ SULLISSIVILLU 9 NAKKUTIGINNINNISSAMUT ALLORIARNEQ PINGAARUTILIK 10 AKIUINIARNEQ (ADVOKACY) 10 SIUNISSAMUT UNGASISSUMUT ISUMANNAARINNINNEQ 11 TIG TASSAALERSIMAVOQ SOQUTIGISAQAQATIGIIT PEQATIGIIFFIAT NUNATUT TI-MI ILAASORTANNGORTUSSATUT PIAREERSAARTOQ 11 TIG-P MALITTARISASSAI 11 ANINGAASAATEQARFIIT TUNISSUTISIALLU 11 ALLATTOQARFIK 12 ATTAVIIT SULEQATILLU 12 TI-MIK SULEQATEQARNEQ 12 NUNARSUARMIOQATIGIIT ISUMAQATIGIISSUTAAT 12 NUNATSINNI POLITIKKIKKUT PITUTTORSIMANNGITSUT SULEQATIGIIFFIAT 12 ANGUSAT INISSITITERNERAT 13 MALITTARISASSAI 14 3

4 KALAALLIT NUNAANNI PEQQUSERLULLUNI ILUANAARNIARNEQ PEQQUSERLULLUNI ILUANAARNIARNEQ AKIORNIARLUGU SOOQ KALAALLIT NUNAANNI SULISOQASSAVA Inuiaqatigiinni sullissivimmi sumiikkaluartuniluunniit inis sisimaga luaraanni peqquserlulluni iluanaarniartoqarsinnaavoq. Peqquserlunneq taassaannaanngilaq akiliilluni peqqu serlut sitsineq, peqquserlunneq allallu pianik imminut paaritita mik peqquserluuteqarneq. Aamma allatut pissaanermik atornerluinerit tassaasinnaapput peqquserlulluni iluanaarniarneq, assersuutigalugu akiliilluni akuersitsiniarneq, tunissuteqarneq, aliikkusersuineq, ikinngutinik ikiuineq, allallu pianik imminut paarititamik peqquserluuteqarneq, inunnik aalajangersimasunik salliutitsineq qanitanillu salliutitsineq. Pissusilersornerit taama ittut ataatsimut qanoq taaneqartarnerat Transparency International-ip (TIp) paasinnittaasia imaappoq: Peqquserluttuliorluni iluanaarniarneq tassaavoq iluanaarniutigiinnarlugu oqartussaassusiligaanermik atornerluineq. Kikkulluunniit inuunermikkut, pilersorneqarnermikkut pilluarnermikkullu ajoquserneqartarnerat oqartussaasutut inissisimanermik atornerluilluni inuit kiffaanngissusiiagaaneqarangata peqquserluttuliorneq pisarpoq. Peqquserluttuliorneq qanorluunniit ikkaluaruni inuiaqatigiinni naligiinngitsunik atugassaqartitsinermik, tatigeqati giinnginnermik pituttorsimanngitsumillu unammillersin naaner mik pilersitsisarpoq. Peqquserluttarneq Nunarsuarmi Aningaaserivik (Verdensbanken) Naalagaaffiillu Peqatigiit Ineriartortitsinissamut Suliniutaat (UNDP) naapertorlugit, imminut nammassinnaasumik siuarsaanissamut nunarsuaq tamakkerlugu aporfeqartitsinerpaajuvoq. Peqquserlunneq ammasumik oqaluuseriuminaatsuuvoq taamaattumillu aamma paasineqarniarnera ajornakusoortarluni tamanulli saqqummeraangami iluaalliortitsisarpoq. Taamaattumik sullissivinni tamani, tassa naalagaafiup, namminersorlutik oqartussat kommunip imaluunniit nammineq pigisaminnik suliffiutillit sullissiviini tamani nunarsuaq tamakkerlugu, naalagaaffinni, nunani aammalu inoqarfinni tamani ammasumik sulinissaq suliniutigalugu, peqquserlunneq TI-p akiorniarpaa. Kalaallit Nunaanni peqquserluttarnerup qanoq ittuunera qanorlu atugaatiginera oqartussaasunit arlaannaannulluunniit attaveqan ngitsunit ullumimut misissorneqarsimanngilaq taammattumillu aamma nunarsuaq tamakkerlugu TI p peqquserluttartunut allattorsimaffianiinnani. Taamaattumik nunap assingani peqquserluttartut allattorsimaffianni Kalaallit Nunaat qaqortumik qalipaateqarpoq (takussutissaq ataaniittoq takuuk). Tamanna killormut inissisimasutut isigineqarsinnaavoq, tassami ulluni Issittup aammalu Kalaallit Nunaanni pinngortitami pisuussutit nunap sumi inissisimanera patsisaalluni naalakkersuinikkut pingaaruteqaleraluttuinnaraluartoq, iluanaarutasinnaasutullu soqutigineqaraluttuinnaleraluartoq suli ilaanngimmat. 4

5 kilde: cpi.transparency.org/cpi2012/results/ Kalaallit Nunaanni nunap iluani nassaarnissaq annertuumik periarfissaqarsorinarpoq, uuliamik aatsitassanillu tunisassiortunit iluaqutigineqarusuttunik. Misilittakkat malillugit tunisassiortut tamakku nunarsuarmi peqquserlunnerpaanut ilaapput 1. Tamatu ma Transparency International Greenland (TIG) ernumalersippaa, tassami taamatut peqquserluttoqartarnerup ineriartor nissa raluaq inuiaqatigiinnut tamanut iluaqutaasussaq akornusersin naammagu, tamatumunnga patsisaallutik iluanaarutit nunamit annissorneqarnerat imaluunniit nalingiinngitsumik agguataarneqarnerat. Pissutsinik assigiinngitsunik nallersuussilluni misissuisarneq tunngavigalugu arlaannaannulluunniit attaveqanngitsunit nalu naa rusiaq TIG p 2011-mi saqqummersippaa, NIS tassaa voq inuiaqatigiinni suliffeqarfinni assigiinngitsuni peqqusersuissuseq, ersarissumik ingerlatsineq aammalu akisussaassuseqartumik ingerlatsineq pillugit misissuineq (National Integrity Study. 2 ) NIS-mik misissuinikkut inuiaqatigiit peqquserlunnissamut qanoq navianartorsiortiginerat paasiniarneqartarpoq. Misissuineq taanna tamakkiisumik misissuinerunngilaq, aallarnisaatitulli pisortat illuliortiterneri, aalisarneq aammalu aatsitassat ikummatissallu aallaavigalugit paasiniaanerulluni. Misissuinermi allap pianik imminut paarititamik peqquserluuteqartarneq, akiliilluni peqquserlutsitsi sarneq peqquserlunnerlu annertunerusumik Kalaallit Nunaanni atuuppasinngillat aappaatigulli takutinneqarpoq peqquserlunnissamut navianartorsiornissaq pinaveersaar tinniarlugu Kalaallit Nunaat atortussanik ikitsuinnarnik sanngiitsunillu sullissiviuteqartoq, iliuuseqarnissamut atortussaaleqilluni maleruagassaaleqillunilu. Tamatuma kingunerisinnaavaa Kalaallit Nunaanni suliassanut angisuunut aningaasaliissutissarpassuarnut atatillugu navianartorsiortoqalernera. KALAALLIT NUNAANNI PEQQUSERLULLUNI ILUNAARNIARNERUP KILLIFFIA Pisortat suliffeqarfiutaasa sunnertianngissusiannik misissuinermi tikkuarneqarpoq Kalaallit Nunaanni peqquserlulluni ilunaar niartoqarnissaanut arlalinnik nakkarfissaqartoq, aammali erseqqissarneqarluni annertuumik peqquserlulluni iluanaarniarneq atorneqarpasinngitsoq. Paarlattuanik nalunaarusiami pingaarnertut inerniliunneqarpoq, siunissami Kalaallit Nunaanni ileqqoris saarnissamut sillimanissaq nukittorsartariaqartoq: Kalaallit Nunaanni innuttaasut suliniaqatigiiffii ikipput sanngiil lutillu, atuagassanik paasiuminaatsunik ingerlatseqatigiif fiit nunanit tamalaaneersut allaaserisaannik minne runngit sumik avatangiisinut tunngasut pillugit paasinninnis saminnut periarfissaqaratik Tusagassiorfiit pisortanit aningaasaliiffigineqarnissaminnik pi sariaqartitsisorujussuupput piginnaasakillutillu, taamaattumillu pisunut malinnaallutik nakkutilliisutut inissinnissaminnut periarfissakillutik Peqquserluttuliorneq pinngitsoortinniarlugu sulisussanik Kalaallit Nunaat ikitsuinnarnik nukissaalatsisunillu sullissiviuteqarpoq. Najukkani nunalu tamakkerlugu sullissiviit pioreersut immikkut akisussaaffilikkanik, soorlu ombudsmanditut ittunik, amingaateqarput. Pisortaqarfitsigut ingerlatsiviit nukissaalatsipput, pingaartumik tamatumunnga patsisaalluni sulisut taarseraannerujussuat. Inuit peqquserluttoqarneranik ilisimasaqalersut illersor niarlugit pissusissamisuunngitsumik ingerlasoqarneranik pasitsaassaqarsimasut nalunaarutiginnissinnaasunngorlugit aaqqissuussinerit (whistleblower-ordninger Kalaallit Nunaan ni atorneqanngillat, taamaattumillu politiinut saaffiginninnissaq amerlasuutigut periarfissatu aa sarluni. Inuit ullumikkut TIG-mut saaffiginnikulasarput, iliuuseqarnissamut allamik periarfissaqannginnamik Inatsisiliornermi tamanit paasiniaavigineqarsinnaasumik inger latsineq amigaataavoq, pingaartumik aatsitassat pillugit aqutsinermi Kalaallit Nunaannit inuiaqatigiit ikitsunnguupput attaveqatigiit ilaqutariillu imminnut qanittumik ataqatigiipput, tamatuma kingunerisaanik inuit innarlinnginnissaat eqqarsaatigalugu pissusissamisuunngitsumik iliuuseqartoornissaq qanilluni. 1 I tinerusumik paasiniaavissaq Transparency Internationals Bribe Payers Index 2011 qupp kiisalu Global Corruption Report 2009 s NIS pillugu nalunaarusiaq TIG-p nittartagaani gl-imi danskisut tuluttullu atuarneqarsinnaavoq 5

6 TRANSPARENCY INTERNATIONAL PEQQUSERLULLUNI ILUANAARNIARTARNEQ AKIORNIARLUGU NUNARSUAQ TAMAKKERLUGU SULINIAQATIGIIFFIK TI p takorluugaraa naalakkersuisut, naalakkersuinermik suliallit, inuussutissarsiummik ingerlatallit inuillu ulluinnarni inuunerat peqquserlun nertaqanngitsoq qulakkeerniarlugu inuiaqatigiinni sullissivimmi aam malu sumik suliaqarneq apeqqutaatinnagu paasiuminartumik, akisussaassuseqartumik sunnertianngissuseqarlunilu ingerlatsinissap qulakkeerneqarnissaa. Suliniaqatigiiffik nunarsuaq tamakkerlugu 100-nik immikkoortortaqarpoq kiisalu nunat tamalaat allattoqarfiannik Berlin-imi allattoqar feqar luni. Peqquserlulluni iluanaarniarnermik ajornartorsiut uppernarsaasersorniarlugu sammineqalersinniarlugulu sulivugut, sulinitsinni naalakkersuisut, inuussutissarsiummik ingerlatallit inuiaqatigiinnilu innuttaasut allat suleqatigalugit, taamaaliornikkut peqquserlulluni iluanaarniarnermut aallarniutaasartut akornuserniarlugit. Nunani ataasiakkaani immikkoortortat, innuttaasut suliniaqatigiif fii, nunami angerlarsimaffimminni nalunaarsorneqarsimasut nunarsuarlu tamakkerlugu TI-mut atasut, pisariaqartippai. Immikkoortortat tamarmik immikkut siulersuisoqarput ilaasortaqar lutillu, suliniutissaminnik pingaarnersiuillutik namminneq tulleriiaarisarlutik, suliniuteqartarlutik aningaasassarsiornissartillu namminneq akisussaaffigalugu. Immik koortortat ilisimasanik atortussanillu (soorlu Corruption Perception Index, Global Corruption Barometer, NIS-metoden) iluaqutissaannik TI p Berlin-imi allattoqarfiata ikorfartortarpai, suliniutissanulli aningaasaliiffigisarnagit. Aammattaaq nunat tamalaat allattoqarfiata ukiut tamaasa nunat immikkoortuini nunarsuarlu tamakkerlugu ataatsimiinnissat aaqqissuuttarpai, ataatsimiinnerni taakkunani immikkoortor tat misilittakkaminnik paarlaasseqatigiittarput, nutaanik suleqa tissarsiortarlutik aammalu ilisimatusarneq, suliniutit TI-llu ataatsimut angusimasai pillugit ilisimasat nutaat imminnut tunioraqatigiissutigisarlugit. TIG aaqqissuussaanermut tamatumunnga ilaavoq TI llu takorluugai tapersersorlugit. Ullumikkut peqquserluttuliorneq aammalu paasiuminaatsumik ingerlatsineq TIG p eqqumaffiginiagassai atorneqareeraluartut, pingaartillugu anguniagassaraarput aatsitassarsiornerup ikummatissarsiornerullu sukkasuumik aallunneqaleriartorneranut atatillugu peqquserluttuliorneq siaruaannaveersaartissallugu. Matumani nunarsuup sinnerani misilittakkat eqqarsaatigineqassapput, taamaaliornikkut pisuussutit ajoqutaanatik iluaqutaalernissaat anguniarlugu. PISUUSSUTIT ILUAQUTAANATIK AJOQUTAALERTARNERAT NAALAGAAFFEEQQALLU Pisuussutit iluaqutaanatik ajoqutaalersarnerannik oqartarneq ima paasineqassaaq, nunat pisuussuterpassuallit piitsunik innuttaqartarnerat, tassami pisuussutit innuttaasunut iluaqutissanngorlugit atorneqartanngimmata, peqquserlullunili iluanaarniutigineqartarlutik. Nunani siuarsagassani pisuussutit iluaqutaanatik ajoqutaasarnerannut takussutissarpassuaqarpoq, tassami taakkunani naalakkersuisut arajutsisillugit tassanngaannarnikkut uppisinneqartarnerinik naalagaaffiullu inuisa imminnut sorsuunnerannik kinguneqartaramik. Naalagaaffeeqqat tamatumannga eqqorneqarnissamut navianartorsiornerusarput, tassami nunami oqartussaasut ingerlatseqatigiiffiilu nunanit tamalaaneersut akornanni pissaaneq equngasumik agguataarsimasarmat. Tamatuma nassatarisaanik nunani allani qanoq ingerlasoqarnera Kalaallit Nunaata qanimut malinnaaffigisariaqarpaa, taamaaliornikkut allat misilittagaat aammalu attaveqarfiit nunanit tamalaaneersut ilisimasaat iluaqutiginiarlugit, soorlu Transparency International aqqutigalugu. Pisortat suliffeqarfiutaasa sunnertianngissusiannik misissuineq pillugu nalunaarusiami (NIS- rapporten) suliniaqatigiillu namminneq misilitta gaat malillugit, Kalallit Nunaanni peqquserlulluni iluanaarniartarneq pillugu ilisimasat killeqarput, aammalu sullissiviit, iliuutsit sulinerlu tamatuminnga akiuiniarnermut atugassat killeqarlutik. Innuttaasut suliniaqatigiiffii annikipput aningaasalersorneqarpiaratillu, tamatuma nas satarisaanik pisoqarpiartanngilaq qanorlu pisoqarnera aammalu naalakkersuinermik suliallit atorfilittallu akisussaasut malinnaavigini arlugit sissuertussanik suliniartussaqarani. Aamma tusagassiorfiit nukis saalatsinertik pissutigalugu pisunut malinnaallutik nakkutilliisutut inissinnissaminnut periarfissakipput piginnaanikillutillu. Eqqartuussi veqar nikkut pikkorissunik sulisussarsiorniarnikkut unammiligassat imaan naanngitsut pissutaallutik Kalaallit Nunaata ileqqorissaarnikkut sillimanera killeqarpoq, tamatumalu kingunerisaanik peqquserlulluni iluanaarniartoqarnissaa ilimanarsinnaalluni. 6

7 TRANSPARENCY INTERNATIONAL GREENLAND-IP INGERLANERA Transparency Greenland TI-mut kalaallit attaveqaataattut 2012-imi aallartippoq, Kalaallit Nunaata naalagaaffinngorniarluni imminut nammassinnaasumik ineriartortinneqarnissaa eqqarsaatigineqarluni, taamaalilluni naalagaaffin ngorniarnermini peqquserlulluni iluanaarniarnermit qanitanillu salliutitsisarnermit akornusersorneqannginniassammat, paar lattuanilli maanna siunissamilu kinguaariinnut iluaqutaa niassammat. Tamanna piffissaagallartillugu iliuuseqarnissamik piumasaqaatitaqarpoq. Ataatsimut isigalugu suliniaqatigiiffik naalakkersuinermik sulialinnit, tusagassiorfinnit, innuttaasunit, inuussutissarsiummik ingerlatalinnit inuiaqatigiinnillu tamanit ilassilluarneqarsimavoq. Aammali isorinninniartoqarpoq, apeqqutinik naammassisassanik suliniaqatigiiffiup qaqittagaanik isiginninniarusunngitsunik. Nunap isorartussusaa ikitsuinnarnillu inunnik isumalluuteqarnera pissutigalugit TIG inuiaat allat suliniaqatigiiffiinik suleqateqarniarsarivoq, taamaaliornikkut imminut nammassinnaasumik ingerlatsinissamik kissaat sapinngisamik pitsaanerpaamik piviusunngortinniarlugu. Tamatta ataatsimoorluta tamanit takuneqarsinnaasumik ingerlatsinissamut, avatangiisinut tunngasuni, inuillu pisinnaatitaaffiinut tunngasunut apeqqutit naammassisassat, Kalaallit Nunaata ineriartorneranut attuumassuteqartut, pingaartillugit sammitinniarsaraavut. Tamanna suliniaqatigiiffiit makku suleqatigalugit pivoq: ICC, Amnesty International, Avataq aamma WWF. TI nutaanik ilaasortartaarniarluni suliniuterpassuaqarpoq, suliniu tillu sisamanngorlugit immikkoortinneqarsimapput makkuusunik: 1) Attaveqarfissat amerlasuunik assigiinngitsunillu tunuliaqutaqartut inatsisinik malinnilluni pilersinneqarsimanerat TI-p allattoqarfiata pilersissavai akueralugillu, 2) National Contact Point innuttaa sut suliniaqatigiiffiattut iluseqassaaq, imminut nammassinnaasumik ingerlatsinerminik takutitsissalluni, aammalu ukiut marluk missaanni suliaqarluarnerminik angusaqarluarnerminillu takutitsissalluni, tamanna pereerpat 3) suliniaqatigiiffik National Chapter in Formation-imut ilaalersinnaassaaq, taavalu ukiut pingasut-sisamat ingerlareerpata, 4) National Chapter-imut tamakkiisumik ilaasortanngussalluni. TIG 2013 National Chapter in Formation-imut ilaasortanngorpoq taamaalillunilu suliniarnermini pingaarutilimmik alloriarsimalluni. Tamatumunnga minnerun ngitsumik peqqutaapput suliniaqatigiiffiup piunermini ukiumi siullermi angusaqarluarsimanera aamma allattoqarfimmik Berlin-imiittumik qanimut suleqateqarsimanera. SULINIAQATIGIIFFIUP KATITIGAANERA Siulersuisut arfineq-marlunnik ilaasortaqarput, taakku inuiaqatigiinni sullissivinnit toqqarneqartarput, katitigaanikkut atituumik piginnaaneqarnissaat siunertaralugu imi siulersuisunut ilaasortaasut makkuupput: Anders Meilvang, advokat, siulittaasoq (Kalaallit Nunaanni Advokat-it toqqagaat) Aaja Chemnitz Larsen, meeqqat illersuisuat, siulittaasup tullia (ilaasortat tapersersuisut toqqagaat) Anita Hoffer, inatsisitigut siunnersuisartoq (Sulisitsisut toqqagaat) Tine Pars, rektori (Ilisimatusarfiup toqqagaa) Birgit Gedionsen, pisortaq (sulinermik inuussutissarsiutillit toqqagaat) Elna Egede, tusagassiortoq, nammineq kissaateqarnini naapertorlugu novemberimi tunuarpoq. (Tusagassiortut Peqatigiiffiata toqqagaa) Anne Mette Christiansen, piginneqataasoq (kukkunersiuisut naalagaffimmit akuerisat toqqagaat) Thomas Trier Hansen, inatsisileritooq, ilaasortaq immikkut ilisimasalik Siuliani taaneqartut saniatigut TIG 2013-imi allattoqarfimmi piffissap ilaannaani marlunnik sulisoqarpoq: Bodil Karlshøj aamma ilinniartoq ikiortaasoq Mitdlarak Lennert. Piffissami januaarimiit juunimut CSR Greenland sapaatip akunneranut nalunaaquttap akunnerini arfineq pingasuni ilinniarnerminut atatillugu sungiusartup Iben Ellersgaard Nielsenip aningaasarsiassai tapiissutigisarpai. Taamatut aningaasanik tapiissuteqartarneq Deloittep aggustip qaammataaniit sapaatip akunneranut nalunaaquttap akunnerini sisamani sulisup aningaasarsiaanut tapiissuteqartarnikkut tiguaa imi siunertarineqartoq tassaavoq allaffiup pisortaanik aningaasannanniarnermik TIG-llu sammisaanik ataqatigiissaarinermik suliaqartussamik atorfinitsitsinissaq. 7

8 2013-IMI ANGUSAT 2013-IMIIT 2015-IMUT PERIUSISSAQ ILIUUSISSATULLU PILERSAARUTIT TIG pilersinneqarnerminiilli oqariartuutini aaqqiissutissatullu siunnersuutini aalajangersimasut pillugit kikkunnut tamanut aa lajangiisartunullu sammisumik suliaqarsimavoq. Ukiuni kingullerni sisamani TIG immikkut ilisimasalittut siunnersuisarsimavoq, sungiusartitsisarsimavoq, ilinniartitsisarsimavoq innut taasunillu akuutitsisarsimalluni. TIG nutaanik ilaasortaqalersimavoq, tusagassiutini saqqumisimavoq, sunniiniarsimavoq, tusarniaassutinut akissuteqarsimavoq, kattuffiillu politikkikkut pituttorsimanngitsut peqatigalugit inuiaqatigiinni innutaasut kattuffiini akuusimavoq suliallu aalajangersimasut ataasiakkaat iliuuseqarfigineqarnissaat peqataaffigisimallugu imi ukiumoortumik nalunaarusiami 2013-imiit imut ukiuni pingasuni atuuttussami periusissiami iliuusissatullu pilersaarusiami allaqqavoq, maluginiarneqarnissaq aamma peqataatitsineq, inatsisit aamma suliffeqarfiit, siunissaq ungasinnerusoq isigalugu attanneqarsinnaasumik ingerlatsineq kiisalu allanik attaveqateqarnissaq peqatissarsiornissarlu iliuuseqarfigineqassasut. Transparency International Greenlandip periusissaa Transparency International Strategy 2015-ip pingaarnersiugaanit isumassarsiornikkut pilersinneqarpoq, tamatumunngali ilutigitillugu kalaallinut tunngatillugu pisariaqartitanut aalajanger simasunut tunngatillugu tulluussagaalluni. Iliuusissatut piler saarutip ingerlannerani ukiumi siullermi iliuutsit ataani taaneqartut naammassineqarsimapput. SAMMINEQARNEQ PEQATAATINNEQARNERLU Peqquserlulluni iluanaarniarneq tassaavoq isertortumik pissusi lersornikkut iliuuseqarneq, taamaattumillu ajornartorsiutip tamatuma tamanit eqqumaffigineqarnissaa pingaartorujussuuvoq. Peqquserlulluni iluanaarniartarnerup ajoqusiisinnaanera ta matumalu qanoq iliuuseqarfigineqarsinnaanera sapinngisamik inuit amerlanerpaat ilisimappassuk, pissaaneqartitaanermik atornerluinerup tamanut toqqortornissaa ajornakusoornerussaaq. Peqquserlulluni iluanaarniartarnerup inuiaqatigiinni inuit amerlagi sas saanngitsut ilisimaarinninnerat TIG p unammil lernartippaa taamaattumillu aamma kissaatigalugu ilinniartitaaneq, sungiusarneq innuttaasunillu peqataatitsineq qitiutinneqarluinnassasut. Anguniakkat: Peqquserlulluni iluanaarniarnerup tamanit maluginiarneqalernissaa Kalaallit suliffeqarfiutaasa 20-t sinnerlu git sulisullit affasa ilaasortarilernissaat aammalu Facebook-imi innuttaasut ikinnerpaamik 550-it (tassa innuttaasut 1%-ii) tapersersuilernissaat Peqquserluttuliortarneq akiorniarlugu sungiusartussat paasisitsiniaasartussallu ikinnerpaamik inuusuttut 20-t kajumissutsiminnik sulisussatut pissarsiarinissaat Inuussutissarsiummik ingerlatallit, qitiusumi aqutsisoqarfinneersut, kommunit innuttaasullu suliniaqatigiiffii minnerpaamik ukiumut ataasiarlugit sungiusartinneqartarnissaat Piffissami suliniuteqarfissami iliuusissat suliniutissallu pingaarnerit: Meeqqat atuarfiini ilikkagaqarnissaq anguniarlugu suliniutit, taakkununnga ilaallutik atuartitsinermi atortunik inerisaaneq, ilinniartitsisunik sungiusaaneq aammalu atuarfiit aqqutigalugit peqquserlulluni iluanaarniartarnerup eqqumaffigineqalernissaa anguniarlugu atortussanik pitsaasunik suliaqarneq Qarasaasiakkut attaveqaatit, radio, piso qartitsinerit peqquserlullunilu iluanaarniarneq pillugu paasisitsiniaanissamut atortut tamatumalu qanoq pinngitsoortinneqarsinnaanera pillugu paasisitsiniaaneruneq Tusagassiorfitsigut saqqumilaarneq ingerlatiinnarneqassaaq, taamaaliornikkut ersittumik ingerlatsineq aammalu peqquserlulluni iluanaarniartarneq akiorniarlugu oqariartuutit kalaallit tusagassiuutaannit sammineqarnerat ingerlaannartinniarlugu Inuusuttunik marlunnik siammarterisussanik toqqaaneq, taak ku TI p nunanit tamalaaneersunik aasakkut atuarfiannut peqataatinneqartassapput imaluunniit nunarsuaq tamakkerlugu TI p ataatsimiinneranut ukiut tamaasa pisartumut peqataatinneqassallutik Anti corruption Day-imut decembarip quli ngiluaanni pisartumut atatillugu anne rusunik pisoqartitsineq, taamaaliornikkut ilisimasaqalernissaq samminninnissarlu anguniarlugit Namminneq piumassutsiminnik sulini a qatigiiffimmut peqataa rusuttut qanoq peqataalernissaat ilusilersorlugu saqqummiullugulu aammalu najukkani sungiusaaneq peqataatitsinerlu Suliniarfigisassatut aalajangiunneqartut sungiusarnissaannik pilersaarusiorneq sungiusaanerlu Inuussutissarsiummik ingerlatalinnut aammalumi tamaginnut sammisumik ilaasortanngortitsiniarluni paasisitsini aa neq, taamaaliornikkut ilaasortassarsiorniarluni Facebookimilu nuannaartorinnittussarsiorniarluni Inuussutissarsiummik ingerlatallit suliniaqatigiiffiinik suleqateqalernissaq, taa maaliornikkut peqquserlulluni iluanaarniartarneq qitiutillugu nammineq suliffiutillit, matunami illuliornermik sanaartornermillu suliallit eqqarsaatiginerullugit, suliniarfigineqassallutik. 8

9 2013-IMI KILLIFFIPPUT INUUSSUTISSARSIORTUNIK, ATORFILINNIK, TUSAGASSIOR- TUNIK, INNUTTAASUNIK SAKKU- TUUJUNNGITSUNIK KIISALU ILINNIAGARTUNIK SUNGIUSAA- NEQ PIGINNAASANILLU ANNERTUSAANEQ TIG-p siuliani taaneqartunut pikkorissartit seriaaseq ineriartortissimavaa, pikkoris sartitsinerullu taassuma peqataasut peqquserlulluni iluanaarniarnerup akiorniarneranut ersarissumillu suleriaaseqarnissamut sakkussanik ilisimasassanillu pisariaqartunik pissarsitissimavai. Pikkorissartitsinermi eqqartuussissuserisut maani nunaqavissut kiisalu CSR-imik (suliffeqarfiit inuiaqatigiinni akisussaaqataanerannik sammisallit) immikkut ilisimasallit ilinniartitsisorineqarsimapput. Pik korissartitsinermi quppersagaq peqqu serlulluni iluanaarniarnerup akiorniarneranut tunngasunik imalik kiisalu sarsuatillugit saqqummiussissutinik tassunga tunngasunik imaqartoq ilaatigut atorneqarsimapput. Quppersakkap taassuma atorneratigut kalaallit suliffeqarfiutaasa ajornannginnerusumik peqquserlulluni iluanaarniarnissamik avaqqutaarisinnaaneq ajornannginnerulersissavaa. KIKKUNNIT TAMANIT MALUGINIARNEQARNEQ AAMMA TUSAGASSIUTINUT SAMMISUMIK ILIUUSEQARNEQ Inatsisartunut qinersinissaq sioqqullugu TIG Nuummi qinersisartunik makku qulequtaralugit ataatsimiisitsivoq: piviusumik innuttaasunik peqataatitsineq, ammasumik ingerlatsineq aamma sunniutilimmik maalaaruteqarnissamut periarfissat. Facebook suli oqariartuutinik katersinermut, oqallinnermut oqariartuutinillu kikkunnut tamanut avitseqateqarnermut atatillugu pingaarnertut attaveqaataavoq. Siulittaasoq kalaallit, danskit nunallu allat tusagassiutaanni saqqumilaarsimavoq, taamaasilluni aatsitassat pillugit oqallinnermi oqaluuserineqartunut tunngatillugu ersarissumik oqallinnissamut peqataasi malluni. Tusagassiortut ilaatigut P1- imeer sut, Børsenimeersut Berlingske Tidendemeersullu Kalaallit Nunaanni ineriartorneq pillugu immikkut ilisimasalinnik oqaaseqartitsiniarlutik TIG saaffigisarsimavaat. Qinersinerup naalakkersuisunngortitsereernerullu kingorna tusagassiutit inunnut tunngassuteqartunik arla linnik sammisaqarsimapput. TIG inuit ataasiakkaat pillugit oqaaseqarneq ajorpoq, kisiannili periarfissat tamaasa atorlugit ersarissumik ammasumillu pissuse qarnissaq anguniartarlugu, tassunga ilanngullugu politikerit paasissutissat attuumassuteqartut tamaasa pillugit innuttaasunut saqqummiussisarnissaat. INATSISIT TUNGAATIGUT SAMMISAT TIG 2012-imi pisortatigoortumik tusarniar neqartartunut ilannguppoq, tamatumun ngalu atatillugu aatsitassanut inatsisip aamma suliniutit angisuut pillugit inatsisip allanngortinneqarnissaannut mis singiutit tusarniaanermi akissuteqarfiginissaannut mikinngitsumik iliuuseqarsimalluni. TIG ataatsimiinnerni kikkunnut ta manut ammasuni, atorfilinnik ataatsimee qateqartarnerni kiisalu Inatsisartut Inuussutissarsiornermut Ataatsimiititaliaanni ilaasortanik ataatsimeeqateqartarnerni isummaminik inassuteqaatiminillu ersersitsisarsimavoq. TIG-p pingaartillugu ingammik ersersissimavaa, suliniutit angisuut pillugit inatsit sukkavallaamik akuersissutigineqarsimasoq, tamannalu TIG-p tungaanit isigalugu inatsisip kingunerisaanik pisussanut aalajangiisuujumaartuussavoq. SULIFFEQARFIIT INUIAQATIGIINNI AKISUSSAAQATAANERAT Naalagaaffiit Peqatigiit peqquserlulluni iluanaarniartarneq akiorniarlugu ullorititaa 9. december CSR Greenland aamma Kalaallit Nunaanni Inuit Pisinnaatitaaffiinut Siunnersuisoqatigiit suleqatigalugit ullormi ataatsimeersuartitsinikkut malunnartitsipput. Ataatsimeersuarnermi qulequtarineqarpoq: Suliffeqarfiit inuiaqatigiinni akisussaaqataanerat: Peqquserlulluni iluanaarniartarnermik akiuiniarneq aamma inuit pisinnaatitaaffii. ILINNIARTOQARFINNI SAMMISAT Allattoqarfik Niuernermik Ilinniarfimmi Nuummiittumi ilinniartunut tamanut paasisitsiniaalluni ataatsimiisitsisimavoq. Juulip qaammataani kulturi inuiaqatigiilerinerlu pillugit ilinniartoq siullermeerluni kalaallit sinnerlugit TI Summer School on Integritymi peqataavoq. TIG-p GrønlandsBANKENip Inuussutissarsiornermut Aningaasaateqarfiata aningaasaliissutai atorlugit angalaneq piviusunngortissinnaasimavaa. Aasaanerani inuusuttut 120-t nunanit assigiinngitsunit 60-ineersut Aasaanerani Atuarfimmi peqataanerat Vilniusimi pivoq. Inuusuttut kattuffinnit politikkikkut pituttorsimanngitsuneersuupput, pisortat suliffeqarfiutaanneersuupput, namminersortuneersuupput ilinniagartuullu akornanneersuullutik. Inuusuttut nunarsuarmit tamaneersut sapaatip akunnera ataaseq ataatsimooqatigiinnissaat naapeqatigiinnermi siunertaavoq, tassanilu inuusuttut peqataasut peq quserlulluni iluanaarniarnermut pissu taasut kingunerisaalu pillugit ilisima saqarnerulerput. INATSISILIORNEQ SULLISSIVILLU Ersittumik ingerlatsinissaq peqquserlullunilu iluanaarniartarneq pitsaaliorniarlugu suliner mi qanoq inatsisiliornissaq sullissi vinnillu pilersitsinissaq anguniarlugit tigussaasunik siunnersuutissaasuasoqartuaannarpoq, taa maaliornikkut peqquser lulluni iluanaarniarnerup akiornissaanut sulisoqarsinnaasunngorlugu. Taamaat tumik illersorteqarneq atorlugu Trans parency International Greenland suleru suppoq aammalu ilisimasat nutaat nutartik kallu ujartortuassallugit, taamaaliornikkut Kalaallit Nunaanni atorsinnaasunik ujartuiniarluni. 9

10 Anguniakkat: Suliassat ataasiakkaat ataani allattorsimasut aqqutigalugit iluatsitsinissaq: Peqquserlulluni iluanaarniartarneq akiorniarlugu Naalagaaffiit Peqatigiit isumaqatigiissutaannut Kalaallit Nunaata ilanngunnissaa Pinngitsaaliissutaanngitsumik aaqqis suus sineq maanna atuuttoq tunngavigalugu Inatsisartunut ilaasortat minnerpaa mik 90%-iisa aningaasatigut soqutigisaminnik tamanut saqqummiussinissaat Pissusissamisuunngitsumik ingerlasoqarneranik pasitsaassaqarsimasut nalunaarutiginnissinnaasunngorlugit aaqqissuussinerit (whistleblower-ordninger) Kalaallit Nunaanni inatsisiliuunneqarsinnaalernissaat periarfissinneqassaaq Peqquserlulluni iluanaarniarneq akiorniarlugu Kalaallit Nunaanni Sulisitsisut Peqatigiiffiata (GA) Nusukallu ilaasorta tik soqutiginnillutik suleqataatitsilernissaat Oqaloqatigiinnikkut, sunniiniarnikkut paasisitsiniaanikkullu Kalaallit Nunaan ni aatsitassanik ikummatissanilu tunisassiornermik suliaqaleriartornerup malunnaatilimmik sunnerniarnissaa Piffissami suliniuteqarfissami iliuusissat suliniutissallu pingaarnerit: Peqquserlulluni iluanaarniartarneq pil lugu inatsisilianik, sullissivinnik najoqqutassanillu ilusilersuinermi piviusun ngortitsinermilu immikkut ilisimasa littut oqaaseqartarnerup ingerlatiinnarnissaa Inatsisissatut siunnersuutit tusarniaassutigineqarnerinut atatillugu sukumii sunik suliamullu paasisimasalittut akissuteqartarnissaq Ersittumik ingerlatsineq peqquserlullunilu iluanaarniarnermik akiuineq unitsinnaveersaarlugu suliamut akuusut, taakku nun nga ilaallutik suliffeqarfiit, ataavartumik suliniarfiginissaat Ataatsimiinnerni siunertamut tulluartuni, soorlu Inuit Pisinnaatitaaffiinut Kalaallit Nunaata Siunnersuisoqatigiivisa ataatsimiinnerini, peqataasarnissaq Nunat allat ilisimatuussutsikkut mi sissuinerinut misilittagaannullu malinnaanissaq, taamaaliornikkut qu lakkeer niarlu gu Kalaallit Nunaanni ineriartornermut Transparency Internationalimi nunarsuaq tamakkerlugu immik kut ilisimasalinnik akuutitsinissaq Pisortat suliffeqarfiutaasa sunnertianngissusiannik misissuinissamik piareersaasiorneq aningaasassarsiornerlu, taamaaliortoqassaarlu soqutigisallit peqatigalugit, attaveqarfigalugit pitsanngorsaatissanillu siunnersuuteqartarluni, taakku inatsisiliornermut sunniuteqassapput suliamullu naleqquttumik kinguneqartinneqassallutik. NAKKUTIGINNINNISSAMUT ALLORIARNEQ PINGAARUTILIK Pisortat suliffeqarfiutaasa sunnertianngissusiannik misissuinerugallartoq 2012.imi februaarimi TIG-p tamanut saq qummiuppaa, taanna Nordic Consulting Group-ip suliarisimavaa, NIS-mik misissuinikkut pisortat suliffeqarfiutaasa, sanaartornermik suliallit, aalisarnermik ingerlatallit aammalu aatsitassarsiornermi ikummatissarsiornermillu suliallit peq quserlunnissamut qanoq navianartorsiortiginerat paasiniarneqartarpoq. Misissuinermi ilisimasat nalillit pissariarineqarput, tamakkulu TIG-p suliniutissaminik pingaarnersiuilluni tulleriaarinermini tunngavigissavai, tamatumalu peqatigisaanik aamma Kalaallit Nunaata EU-mut ukiumoortumik nalunaarusiortarnermini atorsinnaallugit imi TIG-p Transparency Internationalip immikkut ittumik ilisimasortai paasissutissanik pissarsiniartartut oqaloqatigisimavai Kalaallit Nunaatalu nunarsuaq tamakkerlugu peqquserlulluni iluanaarniartarneq pillugu allattorsimaffimmut ilanngunneqarnissaa nut alloriarnerit siulliit alloriaatigalugit. AKIUINIARNEQ (ADVOKACY) TIG-p 2013-imi peqquserlunnermik pasitsaassisimasoqartillugu oqaatilliisinnaanermik aaqqissuussinerup, Inatsisartuni ilaasortat aningaasaqarnikkut soqutigisaat Kalaallit Nunaatalu Århusimi Isuma qatigiissummut kiisalu Naalagaaffiit Peqatigiit peqquserlulluni iluanaarniarnerup akiorneqarnissaa pillugu isumaqatigiissutip atuutsinneqalernissaat sulissutigisimavai. SIUNISSAMUT UNGASISSUMUT ISUMANNAARINNINNEQ Suliniaqatigiiffiup atanermini ukioq siulleq Transparency Greenland inuiaqatigiinnit kalaallinit akuersaarneqalersimavoq pingaarutilimmillu inissisimalersimalluni. Sulianik naammassisaqarsi nnaanini ulluminut takutissimasani attattuaan narniarlugu suliniaqatigiiffittut patajaallisartariaqarpoq, taamaaliussagunilu allattoqar fimmik pilersitsisariaqarluni aammalu aningaasat sulisullu pisariaqartinneqartut pissarsiarisariaqarlugit, taamaaliornikkut suliniaqatigiiffiup piffissami sivi suumi atanissaa isumannaarniarlugu. Anguniakkat: Ingerlalluartumik allatoqarfimmik pilersitsinissaq taamaalilluni suleriaasis sanik, atortussanik aammalu suliniaqatigiiffiup aqulluarneqarnissaa qulakkeerniarlugit aaqissuusaaneq pitsaasoq eqqunneqassaaq National Chapteritut kingusinnerpaamik 2015-imi tamakkiisumik akuerineqarnissaq 2015-ip kingorna aningaasatigut imminut napatissinnaanissap qulak keernissaa Piffissami suliniuteqarfissami iliuusissat suliniutissallu pingaarnerit: Allattoqarfimmi pisortamik atorfinitsit sineq ajornanngippallu suliassamut tulluartunik piginnaanilimmik allattoqar fimmi suleqataasussamik atorfinitsitsinissaq. Siulersuisut allattoqarfiul lu piginnaasaannik ilisimasaanillu siuarsaaneq Suliniutissanut ataasiakkaanut aningaasassarsiorneq Siunissamut ungasissumut qularnaarinnittumik 2020-p tungaanut ineriartortitsineq Tamakkiisumik National Chapteritut inissinnissamut piumasaqaatinik naammassinninnissaq anguniarlugu Transparency Internationalip allattoqarfianik suleqateqarneq 10

11 Countries and territories with a Transparency International chapter Transparency International Greenland er et chapter in formation i Transparency International TIG TASSAALERSIMAVOQ SOQUTIGISAQAQATIGIIT PEQATIGIIFFIAT NUNATUT TI-MI ILAASORTANNGORTUSSATUT PIAREERSAARTOQ Upernaakkut 2013-imi TIG TI-mit nunatut TI-mi ilaasortanngortussatut piareersartu tut akuerineqarpoq. TIG aamma ataatsimut isigalugu inuiaqatigiinni kalaallini akuerisaavoq, tamatumunngalu takussutis sat ilaatigut ilagaat TIG-p pisortatigoortumik tusarniarneqartalersimanera kii salu Kalaallit Nunaata Inuit Pisinnaatitaaffiinut Siunnersuisoqatigiivini ilaasortanngorsimanera. TIG-P MALITTARISASSAI Malittarisassat 2013-imi nalimmassaqqinneqarput. Malittarisassat allanngor nerisa kingunerisaannik 2014-imi apriilip qaammataani ataatsimeersuarneq killingalugu, TIG peqatigiiffinngussaaq na lingin naasoq, peqatigiiffimmilu siulersuisu ni ilaasortat ilaasortanit ilaasortallu akor nanni toqqarneqartalissapput. Malit tarisassat nutaat Ukiumoortumik Nalunaarummut matumunnga ilanngunneqarput. ANINGAASAATEQARFIIT TUNISSUTISIALLU TIG GrønlandsBANKEN-ip Inuussutissarsiornermut Aningaasaateqarfianit TIG-p periusissaani iliuusissatullu pilersaarutaani suliniutinut arlalinnut atugassanik, taakkununnga ilanngullugit ilinniartumik TI Summer Schoolimut kiisalu allattoqarfiup annertusarnissaanut atugassanik aningaasanik tunineqarsimavoq. Tele allattoqarfiup internetikkut attaveqaataanut aningaasaliisimavoq. Deloittep peqquserlulluni iluanaarniartarneq pillugu Qupper sagaq tunissutigisimavaa. GrønlandsBANKEN A/S allaffiup aaqqissuunnis saanut 2.000,00 kruuninik aningaasaliisimavoq, A/S Inissiaatileqatigiiffik INI allaf fiup pequsersornissaanut pequtaasivimminit pequtinik tunnissuteqarsimavoq imi naatsorsuutit naatsorsuutillu kukkunersiorneqarnerat Grønlands Revisionskontor A/S-imit Deloittemillu akeqanngitsumik suliarineqarsimapput. ALLATTOQARFIK TIG 2013-imi apriilip qaammataani kattuffiit allat politikkikkut pituttorsiman ngitsut allaffianni allaffimmik attartulerpoq. Taamaasilluni TIG maanna Nuummi illoqar fiup qeqqani Oles Varehusiusimasumi allaffeqarpoq. Tamanna aamma TIG-p kalaallit kattuffiinik sakkutuujunngitsunik ilaasortalinnik nukittuumik suleqateqarnissamik kissaateqarneranik aallaaveqar nermik tunngaveqarpoq, taakkua man nakkut ataatsimoorluni allaffeqatigineqalermata. ATTAVIIT SULEQATILLU Aatsitassanik ikummatissanillu tunngaveqarluni aningaasarsiortunngornissamut naleq qussarniarluni piginnaasaat, ilisimasat atortussallu qitiutinnissaannut malersornissaannullu Kalaallit Nunaanni innuttaasut sanngiitsumik inissisimapput. Taamaattumik Transparency International Green landip pingaartippaa inuiaat sunniuteqarsinnaanerisa nukittorsarnissaat, tamatuma anguniarnerani suliniutit pillugit nunami namminermi nunarsuullu sinnerani suleqatigiittoqartariaqarluni aammalu ilisimasanik avitseqatigiittoqartariaqarluni. Anguniakkat: Kalaallit Nunaata isumannaatsumik ineriartortitaanissaa qulakkeerniarlugu inuiaqatigiinni suliniaqatigiiffiit suleqatigineqassapput 11

12 Attaveqarfiit Transparency International-imi nunanit tamalaaneersut suleqatigineqassapput, taamaaliornikkut suliniutissatut anguniakkat angunissaannut periarfissat pitsanngorsarniarlugit Suliniaqatigiinnut nunanit tamalaaneersunut siunertamut naleqquttumik sulialinnut, soorlu FN Global Compact-imut, attaveqarneq annertusarneqassaaq Piffissami suliniuteqarfissami iliuusissat suliniutissallu pingaarnerit: Aatsitassarsiorneq uuliasornerlu pillugit Transparency Internationalip suleqatigiissitaliaani TIG suleqataarusuppoq, taamaalilluni nunat allat misilittagaasa ilinniarfiginerisigut ilisimasani ilaartorusullugit Nunat imminnut qanitariit nunarsuarmillu tamarmeersut Transparency Inter nationalip ukiumoortumik ataatsimiittarnerini peqataasarnissaq Kalaallit Nunaata nunarsuarmi tusagas siorfinnit sammineqalernissaa qulak keerniarlugu iliuusissatullu anguniakkatsinnik tapersorneqarnissaq anguniarlugutransparency International-imik suleqataanissaq Innuttaasut suliniaqatigiiffiini, soorlu WWF-imi, ICC-mi, Amnesty International-imi Avatamillu, innuttaasut suleqatigiilernissaannut periarfissanik ujarlerluni suleqataanissaq, isumalluutinillu tunisas siorfinnut unammilligassat qitiutillugu ataatsimoorluni samminninnissaq anguniarneqassaaq taavalu aamma suleqatigiit taama ittut pilersaarusiorlugit, ilusilersorlugit timitalerlugillu TI-MIK SULEQATEQARNEQ Siulittaasoq siulersuisunilu ilaasortaq TI ECA-p Lissabonimi juunip qaamma taani ataatsimiinnerani peqataapput. Novemberip qaammataani siulittaasup tullia ilinniartoq ikiortaasoq TI-p ukiumoortumik ataatsimiinnerani Berlinimi pisumi peqataapput. Ataatsimiinnerni taama ittuni peqataanerit inunnik allanik peqatigiiffinnit allaneer sunik kiisalu TI-p allattoqarfianik attaveqarnissaq qulakkeertarpaat. NUNARSUARMIOQATIGIIT ISUMAQATIGIISSUTAAT TIG 2013-imi upernaakkut Naalagaaffiit Peqatigiit Nunarsuarmioqatigiinnut Isuma qatigiissutaannut ilaalerpoq, taassumallu ilaatigut suliffeqarfiit namminersortut ammanerusumik ingerlatsinissaat siuarsartarpaa peqquserlullunilu iluanaarniarnermik akiuinissaannut pisussaaffilertarlugit. TIG-p Nunarsuarmioqatigiit Isumaqatigiissutaannut peqataalernini nu annaarutigaa, taannalu nunarsuaq tamak kerlugu uuliasiornermik qaarusunnilu aatsitassanik piiaanermik immikkuullareq qissaartumik immikkut ittumik ilisimasa linnik sulisoqarpoq, maanna TIG-mit attavigineqarsinnaasunik. NUNATSINNI POLITIKKIKKUT PITUTTORSIMANNGITSUT SULEQATIGIIFFIAT TIG 2013-imi aasaakkut Inuit Issittormiut Siunnersuisoqatigiiffiat peqatigalugu kattuffiit politikkikkut pituttorsimanngitsut aatsitassiorneq pillugu innuttaasunik pitsaanerusumik akuutitsinissamik siunertaqartumik suleqatigiiffiliornissaq siunertaralugu iliuuseqarpoq. Kattuffiit politikkikkut pituttorsimanngitsut suleqatigiissut kattuffinnut, eqimattakkuutaanut pituttorsimannginnerusunut inunnullu ataasiakkaanut innuttaasunik pitsaanerusumik akuutitsinissamik inuillu tamat oqartussaaqataanerannik suliniutinik angi suunik ineriartortitsinissamik allanillu aatsitassarsiornermik tunngassuteqartunik sammisaqartunut ammapput. Kattuffiit politikkikkut pituttorsimanngitsut suleqatigiiffiat pitsaanerusumik innuttaasunik akuutitsinissaq pillugu Naalakkersuisunut allakkiamik suliaqarsimapput. TIG tamatumunnga atatillugu nunani tama laani innuttaasunik peqataatitsinerunissap tun ngavia pillugu, kalaallit inatsisaannut inassuteqaatinik kiisalu allakkiap imassaanut suleqataasimavoq. 12

13 ANGUSAT INISSITITERNERAT NASSUIAAT Nassuiaat kr. t.kr kr. t.kr. 1 Isertitat Avataanut aningaasartuutit allat ( ) (257) Aningaasanik nalillit pitinnagit angusat Erniatigut isertitat 97 0 Ukiumut angusat Angusat atornissaanut siunnersuut Angusanut nuutanut nuuttat BALANCE PR Nassuiaat kr. t.kr. Pigisat akiliigasuaatissat Pigisat kaavilaartitat katillugit Pigisat katillugit Angusat nuutat Nammineq aningaasaatit katillugit Akiitsut allat Akiitsut sivikitsumik akilersugassat Akiitsut katillugit Akiligassat katillugit Isertitat Suliffeqarfiit ilaasortat akiliutat Tapiissutit Inuit ataasiakkaat ilaasortat akiliutaat NIS pillugu misissuititsineq Pikkorissaanermi isertitat 0 12 Pikkorissaanermi antikorruption 0 8 Tapiissutit Avataanut aningaasartuutit allat Allaffissornermut aningaasartut Revisori Telefoni/fax Porto aamma fotokopiering Nittarsaassineq Nutserisitsineq Ataatsimikkut akiliutit Akiliutit AMA bidrag Edb Pialuit Pisartagaq Konferencer 0 12 Ataatsimeersuarneq aamma siulersuisunut ilaasortat 0 5 Summer School Bilitsit Transparency pikkorissaaneq 0 1 Ataatsimiinneq unukkut (fyraftensmøde) Unnuineq Ataaisimiineq aningaasartuut NIS pillugu misissuititsineq

14 TRANSPARENCY INTERNATIONAL GREENLAND-IP MALITTARISASSAI 2011-mi aggussip 31-anneersut, 2012-imi januaarip 23-anni/apriilip 23-anni aammalu 2013-imi oktobarip 30-anni/novembarip 26-anni allanngortinneqartut 1. TAAGUUTAA NAJUGAQARFIALU 1.1. Peqatigiiffiup taaguutigaa Transparency International Greenland (TIG). Taaguutaata aappaa Trasparency Greenland (TG) 1.2. Peqatigiiffiup najugaqarfigaa Kommuneqarfik Sermersooq, Kalaallit Nunaat. 2. SIUNERTAA 2.1. Peqatigiiffiup siunertaraa TI suleqatigalugu nuna tamakkerlugu nunanilu tamalaani peqquserluttuliornerup pinaveersaartinnissaa. Peqquserluttuliorneq tassaavoq iluanaarniutigiinnarlugu oqartussaassusiligaanermik atornerluineq Oqartussaasoqarfiit paasissutissanik inunnut tamanut isertuussinnginnissaasa annertuumik suliniutigineratigut peqquserluttuliorneq peqatigiiffiup akiorniarpaa aammalu peqquserluttuliornerup suuneranik ajoqutaanillu ilisimasat siaruartissallugit TI-p najoqqutassasa malinnissaannut peqatigiiffik imminut pisussaaffilerpoq imaaliornikkut: Nammineq suliffiutilinni pisortallu suliniaqatigiif fiini inatsisit, allaffissornikkut suleriaatsit il.il. eqqummaarilluni malinnaavigalugit, taamaaliornikkut pissusilersuutit peqquserluttuliornermik pilersitsisinnaasut imaluunniit suusupaginnilersitsisinnaasut eqqumaffiginiarlugit, taavalu aamma Sanngeequtaasinnaasunik uparuaasarnikkut aammalu pitsanngorsaataasinnaasunik siunnersuuteqartarnikkut 3. SIULERSUISUT 3.1. Siulersuisut siulittaasoqarput aammalu ataatsimeersuartut aalajangiinerat malillugu sisamanik imaluunniit arfinilinnik ilaasortaqarlutik Siulittaasoq siulersuisunilu ilaarsutat ukioq allortarlugu ataatsimeersuartunit qinerneqartassapput. Taakku saniatigut sinniisussaq ataaseq imaluunniit sinniisussat marluk ukiumi ataatsimi atasussat ataatsimeersuartut qinertassavaat. Qinerneqaqqittoqarsinnaavoq Siulersuisunut ilaasortassanik sinniisussanilluunniit qinersinermi qinigassanngortittoq ataaseq arlallilluunniit naligiimmik qinerneqarpata, qinersineq makitsinikkut aalajangerneqassaaq Siulersuisut ilaasortanik suli marlunnik ilasinnaapput, peqquserluttuliortarnerup akiorniarneranut pitsaaliorneranullu immikkut ilisimasalinnik Siulersuisunut ilaasortassamik qinersinermilu ilaasortanngortup naleqquttunik misilittagaqarnissaa pingaartinneqassaaq. Siulersuisuni ilaasortaa titassaq inuttut namminermisut taamaallaat qinerneqartassaaq. Siulersuisunut ilaasortaq allat sinnerlugit sulisinnaanngilaq, namminerlu isummer suutini kisimi akisussaaffigalugit. Siulersuisu nut ilaasasortaq tusaamanerlugaassanngilaq Naa lakkersuisunut ilaasortaalluni qinikkatut sulisuus sanani imaluunniit Folketingimut, Inatsisartunut kommunalbestyrelsimulluunniit qineq qusaartuussanani Siulersuisut inissititerlutik ataatsimeeqqaarnerminni siulittaasup tullianik toqqaassapput Qinigaaffiup nalaani siulersuisunut ilaarsortaq tuniarpat, ataatsimeersuaqqinnissap tungaanut sinniisussaq siulersiuisunut ilaasortanngussaaq. Tunuartoqarnera pissutigalugu siulersuisunut ilaasortat sisamaniit ikinnerulerpata siulersuisunut ilaasortat ilaniarlugit ataatsimeersuariaqqu sisoqassaaq. Ilaasortaq tunuartoq taarserlugu siulersuisunut ilaasortanngortoq nutaaq qinigaaffiup naanissaata tungaanut taamaallaat siulersuisunut ilaasortaasinnaavoq. Siulittaasoq tunuarpat siulittaasup tullia tullianik ileqquusumik ataatsimeersuarnissap tungaanut siulittaasutut sulissaaq. 4. ARBEJDET I BESTYRELSEN 4.1. Ataatsimeersuarnermi aalajangikkat siulersuisut suliarissavaat Ilaasortaq ataaseq imaluunniit naatsorsuutinik kukkunersiuisoq kissaateqaraangat siulersuit qanorluunniit akulikitsigisumik ataatsimiissinnaap put, ikinnerpaamilli ukiumut sisamariarlutik, tassalu qaammatini februaari, maaji aggusti novembarilu. Ukiumut qaangiuttumut naatsorsuutit kukkunersiukkat tiguneqareeraangata maajip qaammataani siulersuisut ataatsimiittassapput Sivikinnerpaamik ullunik qulinik piffissaliilluni siulersuisut ataatsimiigiaqquneqartassapput. Sivikinngerusumilli piffissaliisoqarsinnaavoq siulersuisunut ilaasortat tamarmiullutik najuuppata ataatsimiinnissamullu isumaqataallutik, ataatsimii giaqqusinissamut piffissaliiffissaq eqqortinneqan ngikkaluartoq. Siulersuisut aalajangiisinnaassuseqarput ilaasortat ikinnerpaamik sisamat najuuppata Siulersuisut aalajangiineri amerlanerussuteqarnikkut pisassapput, kisiannili takuuk immikkoortoq Taasinermi amerlaqatigiittoqarpat siulittaasup taasinera aalajangiisuussaaq Siulersuisut isumaqatigiinniarneri allattaavinnut allattorneqassapput, aalajangiinerit tamarmik tassunga allanneqarlutik. Kingusinnerpaamik ataatsimiinnerup tulliani siulersuisunut ilaasortat najuuttut allattaavik atsiortassavaat. 5. ATAATSIMEERSUARNEQ 5.1. Ataatsimeersuarneq oqartussaanerpaavoq. Ukiut tamaasa ukiup naatsorsuusiorfiusup naannginnerani qaammatit sisamat sioqqullugit makku oqaluuseralugit ileqquusumik ataatsimeersuartoqartassaaq: 1. Aqutsisussamik imaqarniliortussamillu qinersineq 2. Oqaluuserisassat akuerineqarnerat 3. Siulersuisut nalunaarutaat. 4. Ukiumut naatsorsuutit kukkunersiuisumit oqaaseqaaserneqarsimasut saqqummiunneqarnerat 5. Suliniutissatut pilersaarutip aammalu aningaasartuutissanut isertitassanullu siumoortumik missingersuusiap saqqummiunneqarnerat 6. Ilaasortaanermut akiliutip aalajangerneqarnera 7. Sinneqartoorutit sumut atorneqarnissaannik imaluunniit naatsorsuutit akuerineqartut naapertorlugit annaasat matussusernissaannik aalajangiineq. 8. Ilaasortat siunnersuutaat tigineqarsimasut 9. Siulersuisunik qinersineq, siulittaasumik sinniisussanillu qinersineq ilanngullugit 10. Kukkunersiuisumik qinersineq 11. Taasariallit allat Ataatsimeersuarnermi imaluunniit siulersuisuni amerlanerussuteqartut imaluunniit peqatigiiffiup ilaasortaasa sisamararterutaasa piumasarippassuk immikkut ittumik ataatsimeersuartoqassaaq, ataatsimeersuarnermi suut oqaluuserineqassanersut allassimassalluni. 6. ATAATSIMEERSUARIAQQUSINEQ IL.IL Ullunik 14-inik piffissaliilluni allaganngorlugu ataatsimeersuariaqqusisoqassaaq, immikkulli ittumik ataatsimeersuariaqqusinermi piffissaliussaq ullunut arfineq-pingasunut sivikillineqarsinnaavoq. Ataatsimiigiaqqusissut oqaluuserisassat suunerinik imaqassaaq Ataatsimeersuarnermi oqaluuseriumasat, ataatsimeersuarnissaq ullunik arfineq-pingasunik sioqqullugu, allakkatigut ulluinnarni aqutsisunut tunniunneqareersimassapput. Aatsaat ataatsimiigiaqqusinermi taaneqarsimappat imaluunniit ataatsimeersuarnissaq ullunik sisamanik sioqqullugu siunnersuut oqaluuserineqassasoq nalunaarutigi 14

15 neqarsimappat, siunnersuut ataatsimeersuarnermi oqaluuserineqarsinnaavoq Najuuttut tamarmik ataatsimeersuaqataasinnaapput oqaaseqarsinnaatitaallutillu, ilaasortalli tamarmik siunnersuuteqarsinnaapput taasisinnaallutillu. 7. AQUTSISOQ 7.1. Aqutsisoq ataatsimeersuartut namminneq qinertassavaat, ulluinnarnilu suleriaasissartik namminneq aalajangertassallugu. Ataatsimeersuarnerup imaqarniliornera aqutsisumit siulersuisunillu tamarmiusunit atsiorneqassaaq. 8. AALAJANGIINEQ 8.1. Ataatsimeersuartut amerlanerussuteqarnikkut aalajangiissapput, takuulli imm. 2 aamma 3. Ilaasortaq ataaseq taasinermik ataatsimik naleqarpoq Pisinissamut, tuniniaanissamut illuutinullu aalaakkaasunut qularnaveeqqusiinissamut, attartornermut isumaqatigiissusiornissamut atuukkunnaarsitsinissamullu, malittarsassanik allannguinis samut siunnersuutit taamaallaat ataatsimeersuarnermi aalajangiiffigineqarsinaapput, ilaasortat marlunnik pingajorarterutaat aammalu minnerpaanik marlunnik pingajorarterutillit akuersippata. Minnerpaamik ilaasortat marlunnik pingajorarterutaat ataatsimeersuarnermi najuutinngippata, ataatsimeersuariartulli minnerpaamik marlunnik pingajorarterutaasa siunnersuut isumaqatigippassuk, nutaamik ataatsimeersuartoqarnissaanut ataatsimeersuariaqqusisoqassaaq. Ataatsimeersuarnermi tamatunami minnerpaamik marlunnik pingajoqarterutilli siunnersuut akuerisinnaavaat, apeqqutaatinngagu qassit ataatsimeersuariarsimanersut Allakkatigut piginnaassusiliinikkut 9. ULLUINNARNI AQUTSINEQ 9.1. Siulittaasoq imaluunniit siulersuisut toqqagaat ulluinnarni aqutsisuussaaq Ulluinnarni aqutsisoq sulisussanik atorfinitsitsisinnaavoq soraarsitsisinnaallunilu. Peqatigiiffiup anguniagaasa anguniarneranni ulluinnarni aqutsisup siulersuisut suleqatigissavai Siulersuisut peqatigiiffiullu ulluinnarni attaveqatigiinnerat ulluinnarni aqutsisup isumagissavaa, taakkununnga ilaalluni sulisunut tunngasut il.il Peqatigiiffiup aqunneqarnera ingerlanneqarneralu ulluinnarni aqutsisup akisussaaffigaa. Pissutsit peqatigiiffiup atugarisaanut naleqqiullugit qaqutigoortut imaluunniit annertuumik sunniutillit ulluinnarni aqutsisup aalajangiiffigisassarinngilai. 10. ILAASORTAT Inuit ataasiakkaat, suliffeqarfiit suliniaqatigiiffiilu, peqatigiiffiup siunertaanik tamarsersuisut, ilaasortaasinnaapput. Peqatigiiffiilli naalakkersuinermik suliallit (partiit) ilaasortanngorsinnaanngillat Ilaasortat ataatsimiinnerni tamani peqatigiif fiup aaqqissugaani ataatsimeeqataasinnaapput. Ilaasortat ataatsimiinnerni tamani oqaaseqarsinnaatitaapput Ilaasortaajunnaartoqartillugu, ilaasortaajunnaarsitsisoqartillugu, toqusoqartillugu imaluunniit akiliisinnaajunaartoqartillugu ilaasortaq ilaasortat allattorsimaffiannit erniinnaq peerneqassaaq. Ukiup naatsorsuusiorfiusup aallartinneraniit qaamma tit pingasut qaangiutinnginnerini toqusoqarsimap pat imaluunniit akiliisinnaajunnaartoqarsimap pat ilaasortaanermut akiliut tamarmi utertinneqassaaq Ilaasortaq peqatigiiffiup siunertaanut akerliusumik iliuuseqarpat ilaasortaajunnaarnissaanik siulersuisut aalajangiisinnaapput. 11. SIUNNERSUISARTUT ATAATSI MII- TITALIALLU IMMIKKUT SULIALLIT Siunnersuisussanik imaluunniit ataatsimiititalianik immikkut sulisussanik siulersuisut pilersitsisinnaapput. 12. SINNIISUUSINNAATITAANEQ Siulersuisunut siulittaasoq ulluinnarnilu aqut sisoq imaluunniit siulersuisunut ilaasortaq alla avammut akisussaaffeqarput. 13. NAATSORSUUTIT KUKKUNERSIUINERLU Peqatigiiffiup naatsorsuutai inatsisit naapertorlugit suliarineqartassapput Naatsorsuutit kukkunersiuisumit naalagaaffimmit akuerisamit imaluunniit kukkunersiuisutut nalunaarsorneqarsimasumit siulersuisut qinigaan nit kukkunersiorneqartassapput. Kukkunersiuisoq ukiumut ataatsimut qinerneqartassaaq. Ukiumut kingullermut naatsorsuutit kukkunersiukkat ukiut tamaasa apriilip aallaqqaataani siulersuisunut saqqummiunneqartassaput Peqatigiiffiup ukioq naatsorsuusiorfia januaarip aallaqqaataanniit decembarip 31-annut ingerlasarpoq. Naatsorsuutit peqatigiiffiup ingerlataanut akiitsuinullu, taassuma aningaasaqarnikkut inissisimaneranut kiisalu angusanut sapinngi samik piviusorsiortumik tikkuussisuussapput nakililliniisassamut peqqussutit pisariaqartullu suliarineqarsimasut kiisalu unerartitat tunngavigalugit naatsorsuusiorneqartassallutik. Siulersuisut nakkutigisarissavaat naatsorsuutinik eqqortunik suliaqartarnissaq, ingerlatsinermut pilersitsinermullu aningaasartuutinik kiisalu pigisat nalillit ingerlaarnerannik takussutissiissallutik Naatsorsuutit peqatigiiffiup ingerlataanut akiitsuinullu, taassuma aningaasaqarnikkut inissisimaneranut kiisalu angusanut sapinngisamik piviusorsiortumik tikkuussisuussapput nakililliniisassamut peqqussutit pisariaqartullu suliarineqar simasut kiisalu unerartitat tunngavigalugit naat sorsuusiorneqartassallutik. Siulersuisut nakkutigisarissavaat naatsorsuutinik eqqortunik suliaqartarnissaq, ingerlatsinermut pilersitsinermullu aningaasartuutinik kiisalu pigisat nalillit ingerlaarnerannik takussutissiissallutik Sinneqartoorutaasinnaasut ukiumut tullermut naatsorsuusiorfimmut nuunneqartarsinnaapput Siulersuisunut ulluinnarnilu aqutsisunut atu gassanik kukkunersiuisoq kukkunersiuinermi allattugaateqartitsisassaaq, taakkunani allattassallugit kukkunersiuinerit suut suliarineqarsimanersut, ingerlatseqatigiiffiullu naatsorsuuseriviani naatsorsuusiorfianilu amigaateqartoqarsimappat suut amigaataanersut pillugit paasissutissat allattugaatigissallugit. Allattukkat tamarmik ulluinnarni aqutsisumit atsiorneqartassapput. 14. ANINGAASARTUUTISSANUT ISERTITASSANULLU SIUMOORTUMIK MISSINGERSUUSIAQ, PEQATIGIIFFIUP ANINGAASAATAASA SUMUT INISSIN- NEQARTARNERAT ATORNEQARTARNE- RALLU Siulersuisut nakkutigissavaat peqatigiiffiup ingerlanneqarnissaanut aningaasartuutissanut isertitassanullu siumoortumik missingersuusiortoqarsimanissaa Ulluinnarni aqutsisup nakkutigissavaa peqa tigiiffiup aningaasaatai aningaasanik inissiivimmut akuerisaasumut inissinneqartarnissaat Peqatigiiffiup aningaasaatai inunnit ataasiakkaanit nammineq atugassanut atorneqartassanngillat, taamatuttaaq ingerlatsinermi sinneqartoorutaasinnaasut peqatigiiffiup siunertassatut aalajangersagai naapertorlugit taamaallaat atorneqarsinnaallutik. 15. PISUSSAAFFEQARNERIT Peqatigiiffiup pisussaaffii taamaallaat taassuma pigisaanut nalilinnut attuumassuteqassapput. Tunissutit pillugit immikkut aalajangersakkat ataqqineqartassapput. 16. ATORUNNAARSITSINEQ Peqatigiiffiup atorunnaarsinneqarnerani pigisat nalillit akiitsut akilereerlugit sinneruttut siunertanut assingusunut atorneqartassapput. Peqatigiiffik pilersinniarlugu siulersuisut mi aggustip 31-ianni ataatsimeeqqaarneranni tamanna aalajangerneqarpoq. Immikkoortoq 3 januaarip 23-anni/apriilip 23-anni 2012 allanngortinneqarpoq. Immikkoortoq 10.3 allanngortinneqarpoq immikkoortorlu 10.4 septembarip 26-anni 2012/februaarip 11-anni 2013 ikkunneqarluni. Immikkoortut1, 3, 4, 5, 10, 3, 16 allangortinneqarput immikkoortullu 6, 7, 8 oktobarip 30-anni/ novembarip 26-anni 2013 ikkunneqarlutik. 15