Ukiumoortumik nalunaarut 2005

Transcription

1 C. Egevang PINNGORTITALERIFFIK Ukiumoortumik nalunaarut 2005

2 2 IMAAT Aallaqqaasiut Ukioq qaangiuttoq naatsumik Sulianut tunngasut Imaani Uumassuseqassutsip Ataqatigiinneranut Silaannaallu Sunniutai pillugit Suliassaqarfik Aalisakkanut Kinguppannullu Immikkoortortaq Miluumasunut Timmissanullu Immikkoortortaq Paasissutissiisarnermut allattoqarfik Pinngortitaleriffiup atuuffii Siunertaq, suliassat aaqqissuussaaneralu Aningaasalersugaanera Illuutit angallataatillu Sulisut imi suliat Pinngortitaleriffik Aaqqissorneqarfia: milik publishing Kalaallisuunngortitsisoq: Peter Fr. Rosing Ilusilersorneqarfia: Tegnestuen Tita ISSN: ISBN: Ukiumoortumik nalunaarut taamaallaat elektroniskimik pineqarsinnaavoq. Pdf-fili nalunaarummik imalik uannga aaneqarsinnaavoq: Pinngortitaleriffik Postboks Nuuk Oqarasuaat Fax info@natur.gl

3 3 AALLAQQAASIUT Tegnestuen Tita Pinngortitaleriffiup ukioq 2005-imut nalunaarusiaa maanna saqqummerpoq. Nalunaarusiamiipput ukiup ingerlanerani pisimasut immikkut taajumasat, Pinngortitaleriffiup suliaasa paasissutissiisarneratalu naatsumik eqqartorneqarneri, illuutit, angallataatit tamakkununngalu tunngasut, aningaasaqarniarnermut sulisunullu tunngasut, kiisalu 2005-imi ingerlanneqarsimasut nalunaarsornerat ataatsimiinnerit, angalalluni suliat, oqalugiarnerit, saqqumiinerit il.il. ataatsimut isigalugit paasissutissat. Immikkoortortaq nutaaq, sukumiinerumaartumik sammineqarpoq. Imaani Uumassuseqassutsip Ataqatigiinneranut Silaannaallu Sunniutai pillugit Suliassaqarfik, sukumiinerumaartumik sammineqarpoq. Ukiumoortumik nalunaarut taamaallaat elektroniskimik Pdf-filinngorlugu pissarsiarineqarsinnaavoq. Pinngortitaleriffiup suliani allat pillugit paasissutissiisarnera pingaartumik atuagassiaq Pitu, nittartagarput tusagassiuutillu allat aqqutigalugit pisarpoq. Pinngortitaleriffiup siulersuisuisa Pinngortitaleriffiup suliarisaanut suliffeqarfittullu ineriartornissaanut tunngatillugu ukiuni imi iliuuseriniakkatut pilersaarusiaq 2003-p aallartinnerani aalajangersarpaat. Taanna Pinngortitaleriffiullu suliaanut aaqqissuussaaneranullu tunngasut nittartakkatsinni -imi atuarneqarsinnaapput. Atuarluarisi! Klaus H. Nygaard Pisortaaneq

4 4 UKIOQ QAANGIUTTOQ NAATSUMIK Pinngortitaleriffik ineriartortuarpoq Ukioq 2005 Pinngortitaleriffiup sammisaasigut arlalitsigut ineriartortitsinermik ingerlatseqqiffiuvoq. Nutaaliat pingaarnersaraat Imaani Uumassuseqassutsip Ataqatigiinneranut Silaannaallu Sunniutai pillugit E. Kristensen Suliassaqarfik -up professor Søren Rysgaard pisortaralugu pilersinneqarnera. Professoreqarfik aningaasaateqarfiup Aage V. Jensens Fonde aningaasaliissuteqarneratigut pilerpoq nalunaarusiamilu matumani immikkoortunngorlugu sammineqarluni. Suliassaqarfittaap pilersinneratigut Pinngortitaleriffik mi issittuni ilisimatuutut misissuinernut nunarsuaq tamakkerlugu ingerlanneqartunut, International Polar Year, IPY, peqataanissaminut periarfissarinnerulerpoq. Ilisimatuussutsikkut misissuiviit arlalipparujussuit Danmarkimi Avatangiisinut Misissuiveqarfik, Danmarks Miljøundersøgelser, sallersaralugu suleqatigiissut ilisimatusarnikkut ingerlanniakkaminnut EcoGreen -imut tamakkulerisutut pingaarutilimmik akuerineqarsimapput. Misissuinissami tamatumani Kalaallit Nunaata Kitaata avataani immami silaannaap pissusiata, inuup aamma pinngortitami oqimaaqatigiiaannerup imminnut ataqatigiinnerat nalunaarsorniarneqartussaavoq. IPY-mut nunani tamalaani aqutsisuutitat taamaalillutik misissuinissaq tamanna lead cluster -imik taaneqartutut toqqarsimavaat, tamatuma kingunerissallugu nunani tamalaani misissuinikkut ingerlassat allat EcoGreen-imut ataniarsarisussaanerat. Pinngortitaleriffik taamaalilluni neriuppoq nunat tamalaat peqatigiillutik Kalaallit Nunaanni ilisimatusarnikkut inuiaqatigiinnut pingaarutilerujussuarmik misissuilissasut, aamma Kalaallit Nunaata kisimiilluni artorluinnagassaanik annertussusilimmik. Suliat tungaasigut Pinngortitaleriffik aamma ilisimatuussutsikkut qaffasissutit nutaat pingasut pilernerisigut, tassa qaffasinnerusumik atorfeqarluni ilisimatusartartup, seniorforsker Erik Bornip, Dr. Philos.-inngorniutini

5 5 Oslo Universitetimi illersormagu, ilisimatusartartullu Aqqalu Rosing-Asvidip aamma Morten Søby Frederiksenip Ph.d-nngorniutitik Københavnip Universitetiani aamma Syddansk Universitetimi illersormatigik. Erik Bornip ilisimatuutut allaatigisaa piniarnerup silaannaallu pissusaata aavernut sunniutaanut tunngassuuvoq, Aqqalu Rosing-Asvidillu taamatut allaatigisaa silaannaap pissusiata allanngorarnerata natsernut nannunullu sunniutaanut tunngasuulluni. Morten Søby Frederiksenip angusamigut sananeqaatit inuussutissat immap naasuinut suniisarnerat pillugu siornagut atorfeqarnermini suliani inaaruserpaa. Pinngortitaleriffiup illorsuartai marluusut ukioq naavillugu tikeraanik assigiinngitsorpassuarnik inugasaartuarsimapput Pinngortitaleriffiup suliaqarfigisaanut amerlaqisunut aamma soqutigineqarnerujussuanut ersiutaasumik. Ilisimatuut nunanit assigiinngitsuneersut ataatsimiittarsimapput, soorlu Altantikup avannaani kapisillit pillugit, aamma atuisut ataatsimeeqatigineqarlutillu isumattorsaqatigiittarput, assersuutigalugu mitit pillugit isumattorsaqatigiinneq aamma Canadamiut piniartut peqataaffigisaat. T. Christiansen Pinngortitaleriffik aamma nalliuttorsiualaartitsisarpoq, soorlu Kalaallit Nunaanni aarrit pillugit Dr. Erik Bornip atuarfimmi atugassatut atuakkiaa, Ilinniusiorfik suleqatigalugu aningaasaateqarfiullu Aage V. Jensens Fondep aningaasaleeqataaneratigut saqqummersinneqarneranut atatillugu. Takornariat amerlasuut pulaartarpaatigut, inuiaqatigiillu soqutiginninnerat milleriarsimanngilaq. Soorlu ukiut tamaasa pisarnertut Unnuk Kulturisiorfimmi inuit 900 sinnillit pulaarpaatigut silapilulluni perluttorsuugaluartoq. Unnuk taanna sila ajungaarmat aaqqissuunniagarput taamaatiinnangajakkaluarparput. Ukiuni siuliinisulli Pinngortitaleriffik aamma Namminersornerullutik Oqartussat pisortatigoortumik tikeraartaasa arlalissuit pulaartarpaat, soorlu tamakku ilagalugu svenskit ministeriunerat Göran Persson. Aamma illersornissamut ministeri Søren Gade iserpoq, tamatumanilu Illersornissakkut Qullersaqarfiup Kangilinnguaniittup aamma Sirius-patruljep Daneborgimiittup suleqatigineqarnerata ingerlareersup siunissamilu suleqatigiinnissamut periarfissat oqaloqatigiissutiginissaannut Pinngortitaleriffik periarfissarsivoq. E. Krristensen

6 6 SULIANUT TUNNGASUT S. Rysgaard Imaani Uumassuseqassutsip Ataqatigiinneranut Silaannaallu Sunniutai pillugit Suliassaqarfik Imaani Uumassuseqassutsip Ataqatigiinneranut Silaannaallu Sunniutai pillugit Suliassaqarfik -up siunertaraa silaannaap pissusiata immallu imminnut ataqatigiinneri pillugit ilisimasanik katersuinissaq, taamaaliornikkut silaannaap pissusiata allanngulernerata imaani uumassuseqassutsimut sunniutigisinnaasai pillugit inuiaqatigiinnut siunnersuineq pitsaanerulersinniarlugu. Tamakku ataqatigiinnerinik paasiniaanerit assigiinngitsut atorlugit ingerlanneqartarput taamaattumillu ilisimatusaatit assigiinngisitaartorujussuit tamatumani atorneqartariaqarlutik, tassa silasiornermi, imarpinnik ilisimatusarnermi, uumassusilinnik misissuinermi, sermimik erngullu nukinganik il.il. misissuisarnerni. Taamaattumik suleqatigiissutissat ataatsimoorullugillu ingerlassassat arlalissuit pillugit Danmarkimi universitetit ilisimatusarnikkullu immikkuullarissunik misissuiviit, kiisalu nunani allani universitetit ilisimatusarnikkullu misissuiviit arlalissuit 2005-imi isumaqatigiissuteqarfigiortorneqarput. Kalaallit Nunaanni pinngortitamik ilisimatusarnikkut ineriartortoqarsinnaassappat pisariaqartut ilagaat misissuisarfinnik, laboratorianik, nutaaliasunik misissuissutinillu nutaaliaasunik atugassaqarsinnaanissaq. Taamaattumik ukiaanerani laboratoriat arlallit fysik-imi, kemi-mi uumassusilinnillu ilisimatusarnermi, biologi-mi, imaani uuttortaanikkut misissuissutinik nutaaliaanerpaanik atortulersukkat pilersiortorneqarput. Taamaattunik pilersitsisoqarsinnaasimaneranut pingaartumik aningaasaateqarfiup Aage V. Jensens Fonde aningaasanik tapissuteqarsimanera peqqutaavoq. Pinngortitaleriffik

7 7 maanna ilaatigut periarfissaqalerpoq makku suliarisarnissaannut: Isotopit patajaatsut misissuissummi massespektrometerimi misissornissaannut, inuussutissioqqaarneq periaaseq kulstof 14C metoden atorlugu annertussusilissallugu, taratsut uumassutaasut, pigmentit, gassit aamma carbonatit il.il. misissoqqissaassallugit. Ineriartorneq tamanna siornagumut naleqqiullugu pitsannguallaataaqaaq, tassa ilisimatusartartut nunanit allanit aggerlutik sivisunngitsumik maaniittaraluarmata misissugassaminnillu katerseriarlutik namminneq nunaminni misissugassanngorlugit aallaruttarlugit. Nutaanik misissuiffeqalerneragut tamakku misissugassatik maani misissorsinnaasalerpaat inernerilu ingerlaannaq pissarsiarisinnaalerlugit. Taamaalimmat paasissutissat pissarsiatik uissuumminartoqassagaluarpata uuttortaallutik ingerlatsinertik pissutsinut naleqqussartuarsinnaalerpaat. Siornagut taamaaliornissamut periarfissaqarsimanngikkaluarpoq, ilisimatuullu uggorigajuttarpaat angerlaallugit misissuereerlutik paasissutissat pissarsiatik naatsorsuutigisaminnit allaanerugaangata misissugassaminnik amerlanerulaartunik katersisimasannginnertik. Aage V. Jensens Fonde aamma misissugassanik katersuissutitut angallat nutaaq Erisaalik Pinngortitaleriffimmut aningaasaliissutigaat. Angallat nutaaq taanna atorlugu Nuup eqqaani kangerlunni m tikillugit itissusilimmit misissugassanik aallertarsinnaalerpugut. Nuup kangerluani immami pissutsit uummassusillillu pissusiisa malittarinissaannik aamma sermersuup aakkiartorneranut kangerluullu imilersorneqarneranut atatillugit misissuiffiginissaannik kissaatigisatsinnut angallat assorsuaq naleqquttussaavoq. Imilersugaaneq erngullu Kalaallit Nunaat kaajallallugu ingerlaartinneqarnera suli ilisimaneqaqqartorujussuupput, pinngortitaleriffillu paasissutissanik pingaarutilinnik, Kalaallit Nunaani eqqaanilu siunissami silaannaap pissuserilerumaagaa siumut naatsorsorneqarnerani takussutissiassani atugassanik, tunniussaqarsinnaalissaaq. Suliaq tamanna Tunup avannaani, aningaasaateqarfiup Aage V. Jensens Fonde aamma angallammik taamaattumik pitsissineratigut, misissugassanik katersuinerup pioreersup annertusaatigissavaa. Nunarsuarmi ilisimatusarnikkut sulliviit aamma suleqatigiillualereerput, tamakkunanilu uuttortakkat piumaneqartorujussuupput nunanilu tamalaani ilisimatusarnikkut sullivinni atorluarneqartussaallutik. Angallat aamma immap sikuani biogeokemiskimik pileriartortarnerit misissuiffigineqarneranni, naalagaaffiup pinngortitami ilisimatusarnikkut siunnersuisoqatigiivisa, Statens Naturvidenskabelige Forskningsråd, aningaasalersugaanni assut iluaqutaasimavoq, tassa ukiuunerani qaammatini arlalinni ilisimatuut ilinniarnertuullu Nuup kujatinnguani Kangerluarsunnguami sikup sinaavanukaattaramigit, tamaani immap sikua 0,5 m-inik issussusilik misiligutissanik peersivigisarlugu ataanilu immamit misissugassanik tigusisarlutik. Ilisimatuut Pinngortitaleriffimmeersut aamma Tunup avannaani, Franklin Bayimi, Canadami Svalbardimilu uuttortaanerni peqataapput, massakkullu Qalasersuarmut Avannarlermut angalanissarsuarmut piareersarlutik, tassa danskit/canadamiut immap naqqa nunamut qaninnerulluni ikannerusoq pillugu suleqatigissallugut ( 76), tamatumani sajuppillatsitsisarnikkut uuttortaanerit saniatigut Qalasersuup Imartaata sikuanit ernganillu misissugassanik katersisoqassalluni. S. Rysgaard

8 8 Suliassaqarfimmi suliat pingaarnerit ilagaat alaatsinaalluni (misissuinerit, uuttortaanerit, naatsorsuusiornerit assigisaallu) ingerlassat Nuuk Basis aamma Zackenberg Basis, taakkunani Pinngortitaleriffik imaani paasissutissanik katersuinermut akisussaalluni. Immami misissuineq (MarinBasis) Kalaallit Nunaanni annertunerusumik sivisunerusumillu avatangiisinik alaatsinaannerup ilagaa, tamatumunngalu aamma ilaapput KlimaBasis, GeoBasis aamma BioBasis. Suliaq tamanna aningaasanik, Danmarkimi avatangiisinik aqutsisoqarfiup, Miljøstyrelsen, DANCEA-mut aningaasaataaneersunik, tapiiffigineqarpoq. Immap alaatsinaanneqarnerata Marin- Basis-Nuuk-p siunertaraa Kalaallit Nunaata Kitaata kujasinnerusortaani piffissami sivisuumi ingerlaavartumik uuttortaanissanik pilersitsinissaq. Paasissutissat ingerlaavartumik pissarsiarineqartalernerisigut takussutissiorneqarsinnaassaaq silaannaap pissusiata allanngoriartornerani massakkut ingerlasut issittumi avannarlermi imaani naasunik uumasunilllu peqassusianut, sunik peqarneranut pilersoqartarneranullu qanoq sunniuteqarnersut. MarinBasis-Nuuk-p piviusunngortinneqarnera Kalaallit Nunaanni Tunup Kitaatalu imminnut atassuteqarnerinut paasissutissatigut tunngaviusunik pitsanngorsaanermi saniatigut tamakku ingerlaqatigalugit ilisimatusarnikkut ingerlatanut pingaarutilimmik tunngavissaliissaaq, taamalu Kalaallit Nunaata imartaata piniakkatigut aqunneqarnerata ungasissoq isigalugu, pinngortitami uumassuseqassutsip ataqatigiinnera tunngaviga- E. Kristensen lugu ingerlanneqarnissaanut ilisimatuussutsikkut tunngavissanik pilersitsiniarneq Ecogreen ikiorsiiffigissallugu. MarinBasisimi misissugassanik katersisarneq imi aasaaneraniilli sap. akunneri pingasunngorneri tamaasa ingerlanneqartarpoq, misissugassallu tamakku katersorneqareeriaraangata Pinngortitaleriffiup misissuisarfiini nutaani misissorneqarlutillu paasissutissat qarasaasianut immiussuunneqartarput. Ingerlassat MarinBasis-programmit tapertassaattut Miljøstyrelsip DANCEA-mut aningaasaataanit tapiiffigineqarnikkut immani ilisimatusarnikkut Tunumi aamma Nuummi kissassutsimut, tarajoqassutsimut sarfallu pissusiinut uuttortaavinnik sukumiilluinnartumik uuttortaasinnaasunik pilersitsisoqarpoq, paasissutissanik Kalaallit Nunaanni silaannaap pissusianut takussutissiat nalilersornerini pitsanngorsarnerinilu atugassanik pissarsisinnaajumalluni. Silaannaap pissusiata allanngornerisa immap naqqani uumasut, peqqukkut, aalisakkat aamma miluumasut anginerit, soorlu puisit arferillu, inuussutissaqarnissaminni tunngavigisaat qanoq sunnerumaaraat siumut oqaatigereersinnaajumallugu sarfap pissusaata, tassunga ilanngullugu kangerluit immallu imminnut atanerisa, kiisalu immani ilisimatusarnerup tigussaasup uumassusilinnillu pinngorartoqarnerata imminut ataqatigiissinnerata, mikisualutsiguttaaq paasilluarnissaa pisariaqarpoq. Massakkut Tunumi Kitaanilu sumiiffinni takussutissianik hydrodynamiskiusunik M. Frederiksen

9 9 erseqqilluinnartunik ingerlatsisoqarpoq. Takussutissiat tamakku silaannarmi imaanilu siunissami silaannaap pissusiisa nalilersornerini sakkussaassapput pingaarutillit. Ingerlassat tamakku issittumi avannarlermi immami erngup kulstoffillu kaaviiaanerisa qiterisaasa paasilluarnerunissaannut iluaqutaasussaapput, silaannaap pissusiisa allanngornerisa taama kaaviaanermut qanoq sunniuteqarneri tamatumani ilanngullugit. Paasissutissat tamatumuuna pissarsiarineqartut paasissutissanik ACIAmut (Arctic Climate Impact Assessment), Arctic Councilip aamma IASC-p (International Arctic Science Committee) suleqatigiissutigisaannut, tunniussaqarnissamik Arctic Council-ip kajumissaarutaata akuersaarnissaannut uuttuutaasussaapput pingaarutillit. S. Rysgaard Issittumi avannarlermi imaani misissuinerni ilisimatuut pikkorissut siunissami aggersittarsinnaajumallugit ilisimatusarnikkullu unittoorani ingerlajuarnissaq qulakkeerumallugu Pinngortitaleriffiup nunanilu avannarlerni ilisimatusarnikkut ingerlatsiviit suleqatigiinnerat PhD-nngorniarlutik ilinniarnertuunik peqatigiilluni ilinniartitsisarnikkut annertusarneqarpoq. Ilinniartitsineq nunani avannarlerni assigiinngitsuni pikkorissartitsisarnertigut ingerlanneqarpoq, Nuummilu pikkorissartitsineq siulleq martsimi 2006 ingerlanneqarpoq. Taamaalilluta neriuutigaarput kalaallit ilinniarnertuut ilinniartinnerisigut aamma nunani allani ilisimatuut ilinniarnertuullu maanga kajungilersittarnerisigut ilisimasanik Kalaallit Nunaanniiginnartitsisinnaassalluta.

10 10 Aalisakkanut Kinguppannullu Immikkoortortaq B. Bergström Aalisakkat aalisarnikkut inuiaqatigiinnut pingaaruteqarnerpaat iluaqutigineqarnerannut mianerineqarnerannullu tunngatillugu uumasunik ilisimatusartartutut siunnersuisarneq immikkoortortap akisussaaffigaa mi kinguppannut, saattuanut, qaleralinnut, saarullinnut suluppaakkanullu tunngatillugu ilisimatusarnikkut misissuineq, alaatsinaanneq siunnersuinerlu aallunneqarnerusimapput. Imikkoortortap tamatuma saniatigut nipisat, uiluiit kapisillillu annikinnerusumik sammisarisimavai. Paasissutissat aalisartut namminneerlutik pissarsiarisartagaat aamma Pinngortitaleriffiup nammineq uumassususilinnik ilisimatusarnikkut misissuisarnerminit paasissutissarsiarisartagai biologit siunnersuinerminni tunngavigisarpaat. Misissuinerni paasisat nunani tamalaani ilisimatuussutsikkut suleqatigiiffinnut saqqummiunneqartarput, ilisimatuullu nunanit ilaasortaasuneersut aalisakkat assigiinngitsut amerlassutsimikkut nikerarnerinik ilisimatuussutsikkut paasissutissat imminnut sanilliussortarpaat nalilersorlugillu. Taama pisoqareeraangat biologit siunnersuutiginiakkatik suliarisarpaat, tamakkulu Pinngortitaleriffiup Kalaallit Nunaanni Naalakkersuisunut tunniuttarpai. Pinngortitaleriffik 2005-imi Island suleqatigalugu Islandimiut umiarsuaat R/V Bjarni Sæmundsson atorlugu Kitaani nipi atorlugu pingaarnerutillugit ammassannik, eqalukkanik aalisakkanillu avataasiortunik allanik misissuivoq. Umiarsuaq nipi atorlugu uuttortaatinik taaneqartartunik immikkut atortulersugaavoq, taamalu nipi immap iluatigoortillugu aalisakkat assigiinngitsut immap ikeraniittut sumiiffissineqarsinnaasarlutik. Misissuinerni pingaarnerutinneqarpoq Kitaani ammassat, eqalukkat aalisakkallu allat amerlassusiisa qanorlu agguataarsimanerisa nalilersornissaat, Kalaallit Nunaata imartaani inuussutissarsiutigalugu aalisarnermi periarfissat nutaat naliliiffigineqarnissaat tamatumuuna siunertaralugu. Aalisakkat taaneqartut aamma soqutigineqartorujussuupput issittup imartaani uumasut ataqatigiinneranni nerisariaattuni pingaarutilerujussuugamik. Aamma Kitaani ammassannialersinnaanermut periarfissat nalilersorneqarnerat suli soqutiginarnerulersimavoq Islandip Tunullu akornanni ammassat biologinit misissuiffigineqarneratigut paasineqarsimammat tamaani ammassat aalisarneqarnermikkut tatineqartorujussuusimasut. Taama misissuinerni aamma siunertaavoq aalisakkat agguataarsimanerat ataatsimut isigalugu nutaanik ilisimasaqalernissaq, soorlu aamma angalaneq tamanna arfernik angisuunik timmissanillu imarmiunik kisitsinerni aallaavittut atorneqarsimasoq.

11 11 Aalisakkanut Kinguppannullu Immikkoortortap suliassat nalinginnaanerusut assigiinngitsut arlalissuit ingerlatarai. Tamakku ilaatigut tassaapput aalisarnermit nalunaarsuutinik misissueqqissaarneq, aalisakkat siunnaanik misissuinikkut aalisakkanik utoqqaassusersiuineq, aalisartunit misissugassanik katersuineq misissuinerlu, saattuat suaasa perorsimassusiinik misissuineq, aalisarnikkut kisitsisitigut paasissutissanik misissuineq, kiisalu kinguppannik, saattuanik, qaleralinnik, saarullinnik kapisilinnillu peqassusianik paasiniaalluni ukiut tamaasaartumik pilersaarusiorlunilu ingerlatsisarneq. Immikkoortortap tamatuma saniatigut pilersaarusiorlugillu ingerlatariuarpai ilisimatuutut misissuiffigisassat nutaat, nalunaarusiorneq, ataatsimiinnernit allakkiorneq, ilisimatuussutsimut tunngasunik atuagassianut ilanngutassiorneq siunnersuinerlu, kiisalu ilisimatuussutsimut atatillugu nunani tamalaani ataatsimiittarnernut peqataasarneq. Kiisalu aamma Pinngortitaleriffik paasissutissanik immamut tunngasunik katersisarpoq, tamakkulu ilaatigut nunani tamalaani paasissutissanik katersuiffinnut, nunat tamalaat silaannaap pissusiinik ilisimatusarneranni atugassanngorlugit nassiussorneqartarput. Aalisartut, biologit, aalisartunik nakkutilliisut, aalisarnermik piniarnermillu nakkutilliisut soqutigisaqatigiillu akornanni suleqatigiinnerup ilisimasanillu paarlaassoqatigiinnerup pitsanngorsarnissaat siunertaralugu aalisartunik attaveqartarnertaaq immikkoortortap pingaartitaraa. Taamaattumik tassani sulisut periarfissaqariaraangat sumiiffigisamininni soqutiginnittunik naapeqatiginnittarput, sumiiffigisami aalisartut pisuussutit uumassusillit pillugit ilisimasaat pillugit paasisaqarusullutik aamma misissueriaatsit, paasisat, siunnersuineq kiisalu uumassusilinnut tunngasumik apeqqutit pillugit saqqummiussuerusullutik tamakkulu pillugit oqalliseqataarusullutik. Sulisuusut tamatuma saniatigut aalisarneq pillugu isumattorsaqatigiinnerni peqataasarput piffissanilu aalajangersimasuni atuartitsisarlutik. Immikkoortortami sulisuusut uumasut immikkoortortap sammisaqarfigisai pillugit nunani tamalaani ilisimatuussutsikkut suliniaqatigiiffinni sulinerni siunnersuinernilu peqataasarput. Immikkoortortaq nunat tamalaat ilisimatuussutsikkut suleqatigiiffiini makkunani sinniisoqarpoq: Northwest Atlantic Fisheries Organization, NAFO International Council for the Exploration of the Sea, ICES North East Atlantic Fisheries Commission, NEAFC Nordisk Arbejdsgruppe for Fiskeriforskning, NAF W. Emblem

12 12 Miluumasunut Timmissanullu Immikkoortortaq Miluumasut imarmiut, miluumasut nunamiut, timmissat naasullu iluaqutigineqarneri illersorneqarnerilu pillu passussineq, kiisalu ingerlaavartunik alaatsinaannissueqqissaarneq, nalunaaqqutsiussanik misissugassanillugit Pinngortitaleriffiup ilisimatuutut siunnersuisarnera immikkoortortap suliarisarpaa. Immikkoortortap saltap tamatuma saniatigut pilersaarusiorlugillu ingerlasanik pilersaarusiorneq ingerlatsinerlu. Immikkoortorliutillugit uumasut inuiaqatigiinnut pingaaruteqartut tariuarpai biologitut misissuiffigisassat nutaat, nalunaarusiorneq, ataatsimiinnerni atugassanik allakkiorneq, sammisarai, uumasulli iluaqutigineqartut tamaasa misissugariuarnissaannut akissaqarani mi qilalukkat ilisimatuussutsimut tunngasunik atuagassianut ilanngutassiorneq siunnersuinerlu, kiisalu ilisimatussutsi- qaqortat, qilalukkat qernertat, arferit angisuut, aarrit, natsersuit, aataat, tuttut, umimmaat, appat, taateraat, mut atatillugu nunani tamalaani ataatsimiittarnernut mitit siorartuut kiisalu imeqqutaallat misissornerat peqataasarneq. alaatsinaanneqarnerallu ukkanneqarnerusimapput. Misissuinerit ilaat sumiiffinni piniartut kiisalu Piniarnermik Aalisarnermillu nakkutilliisut suleqatigalugit inger- Immikkoortortaq aamma uumasunut aalajangersimasunngikkaluanut, kisiannili avatangiisinik aqutsinermut lanneqartarput. Tamatuma sanitigut Pinngortitaleriffiup ataatsimoortumik attuumassuteqartunut tunngasutigut Namminersornerullutik Oqartussanut siunnersuillu- taakkua sumiiffinni arlaqartuni mitit manniliortut aam- sumiiffinni piniartut isumaqatigiissuteqarfigai, taamalu nilu tapersersuisarpoq, soorlu Kalaallit Nunaanni uumasut naasullu pingaassusii tunngavigalugit immikkoortisuisuupput. Paasissutissat piniartut katersugaat Pinma tuttut umimmaallu pillugit paasissutissanik katerterisarnissamik pilersitsiartuaarnikkut pingaassusiliinissamillu nunat assigiinngitsut isumaqatigiissutaasa ilanngunneqartarput. Pinngortitaleriffiup taamatut sungortitaleriffiup siunnersuisarnerani tunngavissanut ilaannut Kalaallit Nunaata akisussaaffeqarnera eqqarsaatigalugulogillu akornanni ilisimasanik paarlaassueqatigiinnerup leqatigiinnerup annertusarnissaa kiisalu piniartut bio- annertusarnissaa sulissutigiuarpai. Tamanna ilaatigut Immikkoortortaq suliassanik nalinginnaanerusunik assigiinngitsunik ingerlassaqarpoq. Tamakku ilaatigut tas- toqqaannartumik attaveqartarnerup annertusarnerati- sulianut ingerlassanut atasumik sumiiffinni piniartunut saapput puisit, qilalukkat qaqortat, qilalukkat qernertat gut pisarpoq. Tamatuma saniatigut sulisorisat sumiiffinni assigiinngitsuni sulianut atatillugu sumiiffinni so- tuttullu kigutaasa misissornerisigut utoqqaassusiliisarneq, timmissat timimikkut peqqissusiannik naliliineq, qutiginnittuusunik naapitsinissaq, isumattorsaqatigiinnerni sulianut attuumassuteqartuni assigissaannilu pe- paasissutissanik qarasaasiamut immiussineq, misissugassanik suliaqarneq, pisanik nalunaarsukkanik misisqataasarnissaq pingaartillugu salliutittarpaat. C. Cuyler

13 13 Immikkoortortap Avatangiisinut Pinngortitamullu, taamatullu Aalisarnermut Piniarnermullu Pisortaqarfiit suleqatigai, aamma Danmarkimi Avatangiisinik Misissuivik, DMU, ilisimatusarfiit Universitet-it ilaat aalajangersimasut kiisalu nunani allani ilisimatuussutsikkut suleqatigiiffiit pitsaasumik attaveqarfigai. Uumasunut timmissanullu immikkoortortap bioloogiisa ilisimatusarneq kiisalu immikkoortortap suliassaqarfigisai uumasut pillugit ilisimatuussutsikkut siunnersuisarnernut tunngassuteqartut nunarsuarmioqatigiit ilisimatuussutsikkut siunnersuisooqatigiivini suleqataaffigisarpaat. Siunnersuisooqatigiit pineqartut makkuupput: Atlantikup Avannaani Imaani Miluumasut pillugit Ataatsimiititaliarsuaq, North Atlantic Marine Mammal Commission, NAMMCO Nunat tamalaat arfanniarnermut Ataatsimiititaliarsuat, The International Whaling Commission, IWC Qilalukkat qernertat qaqortallu Piujuaannartinneqarnissaat Iluaqutiginiarneqarnerisalu Aqunneqarnerat pillugu Canadamiut Kalaallillu Ataatsimiittartoqatigiivi, Joint Commission on Conservation and Management of Narwhal and Beluga, JCNB Puisit pillugit siunnersuisooqatigiit, IUCN Seal Specialist Group Nunarsuarmi Aarrit pillugit Teknikkikkut Ilisimatuussutsikkullu Ataatsimiititaliaq, Walrus International Technical and Scientific Committee, WITS Nunarsuup Issittortaani Avannarlermi Imaani Timmissat pillugit Siunnersuisooqatigiit, Circumpolar Seabird Working Group, CSWG Aataat Natsersuillu pillugit Siunnersuisooqatigiit, ICES/NAFO arbejdsgruppe vedrørende grønlandssæl og klapmyds Nunarsuup Issittortaani Avannarlermi Tuttut pillugit Siunnersuisooqatigiit, CARMA (CircumArctic Rangifer Monitoring and Assessment network) Nunat tamat akornanni uumasut nujuartat aamma nunami naasut nungutitaanissamut ulorianartorsiortitaasut niuerutigineqartarnerat pillugu isumaqatigiissut (Washington-imi isumaqatigiissut/cites), CITES E.W. Born Nannut pillugit siunnersuisooqatigiit, IUCN Polar Bear Specialist Group

14 14 Paasissutissiisarnermi allattoqarfik Pinngortitaleriffiup ilumini avammullu paasissutissiisarnera allattoqarfiup taassuma isumagisaraa. Suliassat immikkoortortani marlunni sulisuusut suleqatigilluinnarlugit isumagineqartarput. Allattoqarfiup ilaatigut tusagassiuutit attavigiuartarpai, Pinngortitaleriffiup nittartagaa nutartigarisarlugu, atuagassiaa PITU piareersarlugulu aaqqissortarlugu, tamanut ammasumik ataatsimiititsinerit aaqqissuuttarlugit, naqitanngorlugit saqqummersitat assigiinngitsut suliaralugillu aaqqissortarlugit pulaartullu illup iluani angallattarlugit. Paasissutissiisartup aamma Pinngortitaleriffimmi sulisut paasissutissiinermut tunngasutigut apeqqutini siunnersortarpai, allattoqarfillu pisortaasut suliassaataannik annikinnerusunik suliaqartarpoq. Pinngortitaleriffiup suliamini angusami inuiaqatigiinnut ingerlateqqinneqartarnerat pingaartillugu salliutittarpaa. Pinngortitaleriffik 2005-imi tusagassiuutitigut nalunaarutinik, ilisimatitsissutinik isummersorlunilu allaatigisanik 28-nik Kalaallit Nunaanni tusagassiuutinut nassiussaqarpoq. Nalunaarutit aamma Pinngortitaleriffiup suleqatigisartagaanut, soorlu Avatangiisinut Pinngortitamullu Pisortaqarfimmut, Aalisarnermut Piniarnermullu Pisortaqarfimmut aamma aalisartut piniartullu kattuffiinut, KNAPK-mut APK-mullu toqqaannartumik nassiuttarpai. Paasissutissiisarnermi allattoqarfik aamma politikerinik, atorfilinnik kattuffinnillu paasissutissiilluni ataatsimeeqateqartarnerni peqataasarpoq ip naalernerani qilalukkat qernertat qaqortallu ilungersuullugit oqallisaasorujussuupput Pinngortitaleriffiup akuuffigisaanik. Taama oqallinnerup kinguneranik aalisarnermut piniarnermullu naalakkersuisoq, Finn Karlsen, ilagalugu Qeqertarsuup Tunuanut paasissutissiiartorluni angallavigineqarpoq. Pinngortitaleriffiup Kalaallit Nunaanni pisuussutit uumassusillit iluaqutigineqartut killiffiannik nalunaarsuinera nutarterneqarpoq. Nalunaarsuut taanna siornatigut Status imik taallugu naqiterlugu saqqummiussaavoq. Taassuma nutarterlugu suliarinera taamaallaat elektroniskimik pigineqarpoq Pinngortitaleriffiullu nittartagaaniilerluni. Elektroniskimik suliarinera taanna taamaalilluni ilisimatuussutsikkut nutaanik paasisaqartoqartarnera ilutigalugu ingerlaavartumik nutarterneqartarsinnaalerpoq. PITU normu nutaaq 2005-imi saqqummerpoq miternut tunngasunik imaqarluni. Aamma paasissutissiisartoq tusagassiuutini assigiinngitsuni apersuisarnerni arlalinni peqataasarpoq, pingaartumik oqallinnernut aamma uumasut pillugit siunnersuisarnernut atatillugu, aammalumi allattoqarfik aaqqissuussinerni angisuuni, soorlu Unnuk Kulturisiorfimmi, suleqataalluinnartarpoq. C. Egevang

15 15 PINNGORTITALERIFFIUP ATUUFFII Siunertaq Pinngortitaleriffik Namminersornerullutik Oqartussat pinngortitamik ilisimatusarnermut qitiusumik ingerlatsiviutigaat, inatsisartut inatsisaat nr. 6, 8. juni 1994-imeersoq tunngavigalugu pilersinneqartoq. Pinngortitaleriffik Kalaallit Nunaanni eqqaanilu pisuussutit uumassusillit (naasut uumasullu) pillugit ilisimasanik piujuaannartitsilluni iluaqutigineqarnissaannut tunngavissanik katersuillunilu ineriartortitsisussaavoq, kiisalu avatangiisit uumassusillillu assigiinngitsut amerlasuujunerisa isumannaarnissaat suliarisussaallugu. Ilisimasat tamakku pingaartumik Pinngortitaleriffiup Namminersornerullutik Oqartussanut siunnersuisarnerani tunngaviusassaapput. Pinngortitaleriffiup naasut uumasullu nakkutigineqarlutillu iluaqutigineqarnerinut atasumik Namminersornerullutik Oqartussat, kommunit allallu siunnersortarpai. Siunnersuineq tamanna ilaatigut Naalakkersuisut toqqarlugit, ilaatigullu nunani tamalaani suleqatigiiffiit assigiinngitsut Kalaallit Nunaata sinniisoqarfigisai aqqutigalugit, pisarpoq. Pinngortitaleriffiup aamma ilisimatusarnikkut ingerlatsivigisamini Kalaallit Nunaata nunani tamalaani pisussaaffeqarfigisaani Kalaallit Nunaat sinniisuuffigisarpaa. Pinngortitaleriffik ilisimatusarnikkut misissuinermini paasisami tamanut saqqummiuttarnissaannut pisussaatitaavoq. Aamma innuttaasut avatangiisit, pinngortitaq Pinngortitaleriffiullu suliaqarfigisaani ilisimatusarnikkut misissuinernit inernerusut pillugit ilisimatittartussaavai. Suliassat Pinngortitaleriffiup ilisimatuussutsikkut suliai pingaartumik makkununnga sammisitaapput: pisuussutinik uumassusilinnik nalilersuinerit (peqassutsimik naliliinerit) uumasoqatigiiaat agguataarsimaneri immikkoortitersimanerilu uumasoqatigiiaat piaqqiortaasiat amerliartortaasiallu nerisaasa suussusii uumasoqatigiiaallu assigiinngitsut ataqatigiiaannerat piniutinik nalilersuinerit ineriartortitsinerillu Ilisimatusarneq toqqaannartumik uumasunik misissuinertigut (peqassutsimik uuttortaanerit, misissugassanik katersuineq il.il.) aamma toqqaannanngitsumik pisat tunisallu pillugit paasissutissanik misissueqqissaarnertigut pisarpoq. Aaqqissuussaanera Pinngortitaleriffiup siulersuisui suliffeqarfiup ingerlanneqarnerani qullersaallutik akisussaasuupput, qulakkeertussaallugulu suliassat Pinngortitaleriffik pillugu inatsimmi allanneqarsimasut aningaasatigut killissaliussat ukiut tamaasa Aningaasanut Inatsit aqqutigalugu tunniunneqartartut iluanni sapinngisamik pitsaanerpaamik naammassineqarnissaat. Siulersuisut ilisimatusarnikkut suliassat ingerlannissaanni anguniarumasatut pilersaarusiat aalajangersartarpaat ukiumoortumillu sulinissamut najoqqutassiat aningaasatigullu missingersuusiat akuerisarlugit.

16 16 T. Christiansen Siulersuisut 2005-imi ukuninnga ilaasortaqarput: Daniel Thorleifsen, siulittaasoq Alfred Jakobsen (Avatangiisinut Pinngortitamullu Pisortaqarfik), siulittaasup tullia Lise Lennert Olsen (Kultureqarnermut, Ilinniartitaanermut, Ilisimatusarnermut Ilageeqarnermullu Pisortaqarfik) Amalie Jessen (Aalisarnermut Piniarnermullu Pisortaqarfik) Ottooraq Frederiksen (SPS) Peter Olsen (KNAPK) Peder Munk Pedersen (APK) Carsten Hvingel/Marie Storr-Paulsen (Pinngortitaleriffik) Flemming Ravn Merkel/Christine Cuyler (Pinngortitaleriffik) Pinngortitaleriffiup pisortaata suliffiup ulluinnarni aqunneqarnera isumagisaraa suliffillu avammut sinniisuuffigalugu. Pisortap qulakkiigassaraa Pinngortitaleriffiup suliassani siulersuisut killissaliussaasa iluanni sapinngisamik pitsaanerpaamik suliarissagai. Siulersuisunut siunnersuisartunik ataatsimiititaliaqarpoq. Ataatsimiititaliap taassuma ilaatigut Pinngortitaleriffiup suliassanut najoqqutassiaasa ungasinnerusorlu isigalugu ingerlanniagaasa suliarineqarnerinut akuerineqarnerinullu atasumik siulersuisut siunnersugassaraat. Ataatsimiititaliap aamma Pinngortitaleriffiup ilisimatusarnikkut ingerlatsinera suliassamilu tungaatigut ineriartornera nalilertartussaavaa. Pinngortitaleriffik suliami tungaasigut marlunnik immikkoortortaqarpoq, tassa Miluumasunut Timmissanullu Immikkoortortaq aamma Aalisakkanut Kinguppannullu Immikkoortortaq, allaffissornikkut immikkoortoqarluni kiisalu paasissutissiisarnermi allattoqarfeqarluni. Immikkoortortat tamarmik immikkoortortami pisortaqarput Pinngortitaleriffiup pisortaanut toqqaannartumik attaveqartartunik. Paasissutissiisarnermi allattoqarfik pisortaqarfimmut atasuuvoq pisortamut toqqaannartumik attaveqarluni imi sulianut tunngasutigut immikkoortortanut ilassutitut aningaasallu avataanit pissarsiat atorlugit Imaani Uumassuseqassutsip Ataqatigiinneranut Silaannaallu Sunniutai pillugit Suliassaqarfik pilersinneqarpoq, taannalu professorimit pisortamut attaveqartumit aqunneqarpoq.

17 17 C. Egevang Aningaasalersugaanera Pinngortitaleriffiup ingerlassai pingaartumik Namminersornerullutik Oqartussanit tunngaviusutut aningaasaliissutitigut aningaasalersugaapput mi aningaasaliissutit 40,3 mio. kr.-upput, tikeraanut inissiap umiarsuaatillu ingerlannerisigut isertitassatut missiliuussat 1,8 mio. kr. ilanngutereerlugit. Aningaasaliissutit ukiup ingerlanerani 0,8 mio. kr.-nik, arfernik angisuunik immikkut ittumik kisitsinissamut atugassanik amerlineqarput. Aningaasanut inatsisikkoortumik aningaasaliissutit saniatigut Pinngortitaleriffik ilisimatusarnikkut ingerlanniakkanut assigiinngitsunut avataanit aningaasaliiffigineqartarpoq, tamakku ilaat ukiunut arlalinnut naatsorsuussaasarlutik mi avataanit aningaasaliissutinit aningaasartuutit katillutik 11,1 mio. kr.-upput. Pinngortitaleriffiup 2005-mi avataanit aningaasaliissutit ingerlassanut makkununnga atorpai: Pinngortitaleriffiup 2005-mi immikkut ittumik isertitai 0,4 mio. kr.-upput, taamalu aningaasanut missingersuutiviit 41,5 mio. kr.-ullutik.taakkunannga 15,2 mio. kr. akissarsianut aamma 26,3 mio. kr. aningaasartuutinut allanut atorneqarput. Pinngortitaleriffiup umiarsuaataasa marluusut ingerlanneqarnerat aningaasanut inatsisitigut missiliuutit tamakkerlutik ilaannik 14,0 mio kr.-nik naleqarpoq. Pinngortitaleriffiup 2005-mi kaaviiaartitai katillutik 52,6 mio. kr.-upput. Aningaasanut inatsimmi aningaasaliissutit 38,5 Ilassutitut aningaasaliissutit 0,8 Aningaasanut inatsimmi aningaasaliissutit (isertitat) 1,8 Immikkut ittumik isertitat 0,4 Avataanit aningaasaliissutit 11,1 Katillugit 52,6

18 18 C. Cuyler Ingerlassat avataanit aningaasaliiffigisat Aningaasaliissutit ingerlassallu 2005-mi atuineq Avatangiisinut Aqutsisoqarfik, Miljøstyrelsen Mitit pillugit workshop-eqarneq Qeqertarsuup Tunuani taateraanik kisitsineq MarinBasis Nuuk Qilalukkanik qernertanik naliliineq /peqassutsimik kisitsineq Qilalukkanik qernertanik misissuinerit Baggivittap Kangerliumanersuani aavernik misissuinerit Tuut pillugit isumasioqatigiinnissamut angalaneq Tuttunik alaatsinaassinermi attavigisartakkat Globec symposium ESSAS symposium Avatangiisinut Pinngortitamullu Pisortaqarfik Tuttoqatigiit umimmaqatigiillu ikittunnguakkuutaat Aalajangiisinnaatitaanermik allanut tunniussineq Kalaallit Nunaani ilisimatusarnerit pillugit ataatsimiititaliarsuaq Mitit pillugit Ph.d.-nngorniut Imeqqutaallat pillugit Ph.d.-nngorniut Saattuat pillugit Ph.d.-nngorniut Aalisarnermut Piniarnermullu Pisortaqarfik Ammassanik misissuineq (EU) Tunumi qalerallit pillugit takussutissiaq (EU) Uummannami qilalukkat qernertat Qilalukkanik qernertanik malittarinninneq Kultureqarnermut, Ilinniartitaanermut, Ilisimatusarnermut Ilageeqarnermullu Pisortaqarfik Immap naqqani uumasoqarfiusut Saarullinnik nalunaaqqutsersuineq Walther Herwig Naasoqassuseq pillugu workshop-eqarneq Danmarkimi Avatangiisinik Misissuiveqarfik, Danmarks Miljøundersøgelser Arfiviit aamma uumasuaqqat tappiorannartut (Miljøstyrelsen) National Oceanic Atmospheric Administration (NOAA) Arfernik angisuunik malittarinninneq Nunat Tamalaat Arfanniarnermut Ataatsimiititaliarsuat Arfernik angisuunik malittarinninneq Naalagaaffiup Pinngortitaq pillugu Ilisimatusarnikkut Siunnersuisoqatigiivi, Statens Naturvidenskabelige Forskningsråd Immap sikuata nikerartarnera Immap sikuata nikerartarnera (assartuineq) Aningaasaateqarfik Aage V. Jensens Fonde Professoreqarfik Laboratoriami atortut angallallu Katillugit

19 19 ILLUUTIT ANGALLATAATILLU Pinngortitaleriffiup illuutimi umiarsuaatimilu ingerlanneqarneranni aserfallatsaalineqarnerannilu aningaasartuutit Namminersornerullutik Oqartussat tunngaviusumik aningaasaliissutaat atorlugit akilertarpai. Illuutit Pinngortitaleriffik Nuussuarmi Nuup kangiatungaaniittumi inissisimavoq. Tamaani illorsuit nutaat marluk Pinngortitaleriffiup atugassaasut ukiualunnguit matuma siornagut sananeqarput. Illorsuit aningaasaateqarfimmit Aage V. Jensens Fonde-mit Namminersornerullutik Oqartussanut tunnissutaapput. Illorsuarmi pingaarnermiipput allaffiit, misissuisarfiit laboratoriat, init toqqorsiviit, sannavik, atuagaateqarfik, nerisarfik ataatsimiittarfiillu. Illorsuup aappaaniipput tikeraanut inissiat init ataasiakkaat aamma inissiaviit, biilinik eqqussisarfik kiisalu ini atuartitsinermut, isumattorsaqatigiinnernut assigisaannullu atorneqartartoq. Suliffeqarfiit Pinngortitaleriffiup suliaanut assingusunik suliaqarfiusut ininik najugassianik immaqaluunniit ininik allaffinnik sivikitsumik sivisunerusumilluunniit attartornissaannut periarfissaqarpoq. Adolf Jensen (1967-imi sanaaq, 167 BRT) pingaartumik sinerissap qanittuani qaleralinnik, saattuanik saarullinnillu misissuinernut kiisalu avatangiisinik misissuinermi misissugassanik katersuinermi atorneqartarpoq. Umiarsuaq misissuissutissatut sanaajuvoq masattunut panertunullu misissuisarfinnik laboratoriaqarluni kiisalu misissugassanik assigiinngitsunik katersinissamut teknikikkut atortulersugaalluni. Umiarsuaq piniutit uninngasut, soorlu ningittakkat, pullatit qassutillu piniutigalugit atorneqartarpoq. T. Christiansen Umiarsuit Pinngortitaleriffik imaani suliami ingerlannissaannut tunngavissaminik misissuissutinik anginerusunik marlunnik umiarsuaateqarpoq, Paamiut aamma Adolf Jensen arlalinnillu mikinerusunik angallateqarluni umiatsiaaraateqarlunilu. Paamiut akuttunngitsumik Canadami ilisimatusarnerni aalisagaatinut ataatsimoorussanut misissuinissanut tunngasuni atugassatut attartortinneqartarpoq, taavalu Adolf Jensen suleqatigiinnissaq pillugu aalajangersumik isumaqatigiissut aqqutigalugu ukiut tamaasa Danmarkimi Avatangiisinik Misissuiveqarfimmut, Danmarks Miljøundersøgelser, attartortinneqartarluni. Paamiut (1971-imi sanaaq, 721 BRT) pingaartumik avataani kinguppannik, qaleralinnik, saattuanik aalisakkanillu itisoormiunik misissuinernut atorneqartarpoq. Umiarsuaq kilisaataavoq aqumigut amoorfilik masattunik panertunillu misissuisarfinnik laboratorialik kiisalu qarasaasianik, immamik misissuinermi atortunik aamma misissugassanik katersuinermi passussinermilu pisariaqartunik teknikikkut atortulersugaq.

20 20 T. Christiansen Sulisoqartitaaneq Pinngortitaleriffik 2005-imut Aningaasanut Inatsimmi ukioq naallugu sulisut 49,5 nalinginik sulisussaqartitaavoq. Taakku imatut agguataarsimapput: Pisortatut atorfiit sisamat, ilinniagartuutut atorfiit 23, teknikikkut-allaffissornikkut atorfiit 14,5, ilinniarnertuunik nal. akunnermusialinnik ikiorteqarnissamut ukioq naallugu sulisut pingasut nalingi, aamma Adolf Jensen -imi nal. akunnermusialinnik ikiorteqarnissamut ukioq naallugu sulisut tallimat nalingi. Taakkununnga ilanngutassaapput Adolf Jensen -ip naalagaa aamma Paamiut inuttai tamarmik Royal Greenlandilu suleqatigiinnissamik isumaqatigissut aqqutigalugu siunnersortitut akissarsiaqartinneqartut. Sulisut tunngaviusumik aningaasaliissutit atorlugit akissarsiaqartinneqartut saniatigut Pinngortitaleriffik avataaniit aningaasalersukkanik arlalinnik suliamut aalajangersumut tunngatitanik sulisoqartuarpoq (professori, ilisimatusartut, ph.d-stipendiallit il.il.).

21 21 SULISUT Sulisut aalajangersumik atorfillit ingerlassamullu aalajangersumut atasumik sulisuusut Ateq Atorfik Sulilerfia Soraarfia Kristine Engel Arendt ilisimatusartoq Bo Bergstrøm qaffasinnerusumik atorfeqarluni ilisimatusartoq Hans Berthelsen ikiorti, handyman Erik W. Born qaffasinnerusumik atorfeqarluni ilisimatusartoq AnnDorte Burmeister ilisimatusartoq Jonathan Carl ilisimatusartoq Tanja Christiansen allaffimmi fuldmægtigi Laura Christine Cuyler ilisimatusartoq Batseba Efraimsen allaffimmi ilinniartoq Carsten Egevang ilisimatusartoq Morten Søby Frederiksen ilisimatusartoq Arne Kristian Geisler biologit ikiortaat Ruth Due Hansen ilinniartoq Lotte Hatting allaffimmi fuldmægtigi Mads Peter Heide-Jørgensen qaffasinnerusumik atorfeqarluni ilisimatusartoq Lars Heilmann biologit ikiortaat Carsten Hvingel ilisimatusartoq Michael C.S. Kingsley qaffasinnerusumik atorfeqarluni ilisimatusartoq Mitti Kleist assistentiuneq Emma Kristensen paasissutissiisartoq Ole Stenderup Kristensen biologit ikiortaat Stig Lage allaffissornermi pisortaq Karolina Platou Larsen biologit ikiortaat Rasmus Lauridsen IT-mik siunnersorti Hanne Lindberg allaffissornermi pisortap tullia Bjarne Lyberth ilisimatusartoq Henning Mathæussen biologit ikiortaat Rene Mathæussen biologit ikiortaat Flemming Ravn Merkel ilisimatusartoq Kristjana G. Motzfeldt ilisimatusartoq Jens Nyeland qaffasinnerusumik atorfeqarluni ilisimatusartoq Klaus H. Nygaard pisortaaneq Ella Nørlund allaffimmi fuldmægtigi Jean Francois Page pilittaq Lotte Rasmussen biologit ikiortaat Lykke Geisler Reimer allaffimmi ilinniartoq/allaffimmi assistenti Michael Rosing databasemik aqutsisoq Aqqalu Rosing-Asvid ilisimatusartoq Søren Rysgaard professori Helle Siegstad immikkoortortami pisortaq Malene Simon ilisimatusartoq Claus Simonsen ilisimatusartoq Marie Storr-Paulsen ilisimatusartoq Kaj Sünksen ilisimatusartoq Kai Wieland qaffasinnerusumik atorfeqarluni ilisimatusartoq Lars Witting ilisimatusartoq/immikkoortortami pisortaagallartoq

22 22 Danmarks Fiskeriundersøgelser suleqatigiinnissamik isumaqatigiissuteqarfigalugu sulisuusut Jesper Boje qaffasinnerusumik atorfeqarluni ilisimatusartoq Ole A. Jørgensen qaffasinnerusumik atorfeqarluni ilisimatusartoq Umiarsuarmiut aalajangersumik atorfinitsitat Børge S. Madsen umiarsuup naalagaa, Paamiut Erik Krüger Hansen maskinami pisortaq, Paamiut Flemming Heinrich umiarsuup naalagaa, Adolf Jensen Piffissami sivikitsumi sulisuusut aamma ilinniarnertuut ikiortaasut Adolf Jensen Paamiut Mathilda Haraldsson Arnarulúnguak Grønvold Nanette Hammeken Bo Snedker Jacobsen Steen Knudsen Aili Lage Labansen Magnus Moltu Løfstedt Kristoffer Nielsen Rasmus Nygaard Jørgen Sethsen Kaj Sünksen Kim Reimer Tommy Kristensen Jacob Chr. Schmidt Rasmus Berg Hedeholm Gertrud Kleist Nete Kodahl Martin Blicher Ditte Mikkelsen Otto Johannes Olsen Diana Holm Petersen Erik Lars Olsen Agnete Holm Lyberth Augustinus Joelsen Steffen Andersen Inunnguaq Heinrich Rink M. Heinrich Hans Lars Johansen Kristian Skifte Jan Sukuvara Jens Emil Binzer Ludvig Hansen Karl Rosing Kristian Kristoffersen Markus Jensen Karl Utuange Johan Davidsen Apollus Andreassen Anni Dali Jørn Kristian Hansen Johannes Knudsen Johannes Nielsen Knud Pedersen Birgir Sivertsen Ole Jacob Petersen Einar Christensen Niels Knudsen Arne Hermansen Poul Magnus Pedersen

23 IMI SULIAT Ataatsimiinnerit nunarsuarmioqatigiinnit peqataaffigineqartut NAMMCO Scientific Committee Working Group on the Stock Status of Walruses in the North Atlantic and Adjacent Seas Atlantikup avannaani aarrit pillugit ataatsimiinneq januar, København. Nunat avannarliit avatangiisit tungaannut iliuusissanik pilersaarusiorlutik isumattorsaqatigiinnerat januar, Køge. Nunat avannarliit Aalisakkanik ilisimatusarneq pillugu Suleqatigiissitaat januar, København. Avatangiisit aamma Aalisarneq pillugit anguniarumasanut Aqutsisuutitat ataatsimiinnerat (NM). 28. januar, København. EU-mi Namminersornerullutik Oqartussat peqatigalugit ataatsimiinnerit februar, Bruxelles, Belgien. Canadian Polar Bear Technical Committee, nannut pillugit ataatsimiinneq februar, Edmonton, Canada. Status, management and research of the Greenland-Canada Eider Population. Nunat tamalaat mitit pillugit isumattorsaqatigiinnerat piniartut Canadameersut Kalaallit Nunaanneersullu, kiisalu ilisimatusartartut Kalaallit Nunaanneersut, Canadameersut Danmarkimeersullu peqataaffigisaat februar, Nuuk. Gordon Polar Marine Science Conference: Climate Feedbacks and Trophic Shifts in Polar Seas Silaannaap pissusaata Issittup Imartaanut sunniutigisartagai pillugit ataatsimiinneq marts, Ventura, California Working Group North Atlantic Salmon (ICES), North Atlantic Salmon Conservation Organization (NASCO) Atlantikup Avannaani ilisimatuussutsikkut Suleqatigiiffiup kapisillit pillugit ataatsimiinnera april, Nuuk. ICES Workshop on survey design and data analysis ICES-p ataani misissueriaatsit paasissutissanillu passussisarnerit pillugit ataatsimiinneq maj, Sete, Frankrig. EU-mi Namminersornerullutik Oqartussat peqatigalugit ataatsimiinnerit maj, Ilulissat. GLOBEC Symposium on Climate Variability and Sub-Arctic Marine Ecosystems and ESSAS (Ecosystem Studies of Sub-artic Seas) Implementation workshop Silaannaap kiisalu Issittup imartaani uumassuseqassutsip ataqatigiinneranut tunngassuteqartut pillugit ataatsimiinneq maj, Victoria, British Colombia, Canada ESSAS (Ecosystem Studies of Sub-artic Seas) Scientific Steering Committee meeting ESSAS-imi ilisimatuussutsikkut aqutsisoqatigiit naapinnerat maj, Victoria, BC, Canada CITES Animals Committee CITES-ip ataani uumasut pillugit ataatsimiinneq maj, Geneve, Schweiz. NSRF (Northern Shrimp Research Foundation)/DFO (Fisheries and Oceans Canada) Workshop on Shrimp and its environment in the Northwest Atlantic Implications for forecasting abundance and population dynamics Kinguppaat pillugit siunissamut isiginiarluni siunnersuisarneq amerliartortarnerisalu ataqatigiissinniarnerat pillugu ataatsimiinneq maj, St. Johns, New Foundland, Canada 57th meeting of the IWC Scientific Committee Nunarsuarmioqatigiit Arfanniarnermut Ataatsimiititaliarsuani ataatsimeeqataaneq. 30. maj-10. juni, Ulsan, South Korea Northwest Atlantic Fisheries Organization (NAFO) Scientific Council Meeting. Atlantikup avannaata-kitaani aalisagaqassutsimik naliliineq juni, Halifax, Canada. IWC Commission Meeting - Nunarsuarmioqatigiit Arfanniarnermut Ataatsimiititaliarsuani ataatsimeeqataaneq juni, Ulsan, South Korea Nunarsuarmi massakkorpiaq nanoqassusia aamma ilisimatusarnikkut paasisanik paarlaateqatigiinneq. IUCN-imi nannunik immikkut ilisimasallit nunanit tamalaaneersut ataatsimiinnerat. 27. juni-2. juli, Seattle, USA. Crustacean Society, ICC6 Congress qaleruallit pillugit ilisimatusarneq pillugu ataatsimiinneq juli, Glasgow, Skotland. EU-mi Namminersornerullutik Oqartussat peqatigalugit ataatsimiinnerit august, Bruxelles. Avatangiisit aamma Aalisarneq pillugit anguniarumasanut Aqutsisuutitat ataatsimiinnerat (NM) august, København. Nunat avannarliit Aalisakkanik ilisimatusarneq pillugu Suleqatigiissitaat august, Sallingsund.

24 24 Nuuk Basic Workshop: Kitaata imartaani uumassuseqassutsip ataqatigiinnerata alapernaarsorneqarnissaa pillugu Ataatsimiinneq august, Nuuk. Following in Aldo Leopold s footsteps. The Wildlife Society (TWS), 12th Annual Conference Aldo Leopold-p tumai malillugit, uumasut nujuartat pillugit ataatsimiinneq september, Madison, Wisconsin, USA Heklami orpippassuit, nunat ilaat naasuerussimasut naasunik nunamit tamaannga pisunik naasulersoqqinnerat. Ataatsimiititsisut: Soil Conservation Service,The Icelandic Forest Service, kiisalu kommunit soqutigisaqaqatigiillu assigiinngitsut kattufii. 12. oktober, Reykjavik, Island. Joint Meeting of the NAMMCO Scientific Committee Working Group on the Population Status of Narwhal and Beluga in the North Atlantic and the Canada/Greenland Joint Commission on Conservation and Management of Narwhal and Beluga Scientific Working Group - Qilalukkat qernertat qaqortallu Piujuaannartinneqarnissaat Iluaqutiginiarneqarnerisalu Aqunneqarnerat pillugu Canadamiut Kalaallillu Ataatsimiittartoqatigiivisa NAMMCO-llu ataani ilisimatuussutsikkut ataatsimiititaliap qilalukkat pillugit ataatsimmiinnerat oktober, Nuuk NAMMCO p Ilisimatuussutsikkut Ataatsimiititaliarsuani ukiumoortumik ataatsimiinneq oktober, Reine, Norge. NAFO Scientific Council Meeting on shrimp assessment NAFO-p ataani kinguppaat pillugit ataatsimiinneq. 26. oktober-3. november, Dartmouth, Nova Scotia, Canada Follow-up meeting to the NSRF/DFO Northern Shrimp Workshop Kinguppaat pillugit ataatsimiinneq. 4. november, Dartmouth, Nova Scotia, Canada Second North American Sea Duck Conference Imaani qeerlutuut pillugit ataatsimiinneq november, Annapolis, Maryland, USA ICARP II Second International Conference on Arctic Research Planning. The Arctic system in a changing world - Nunarsuarmioqatigiit Issittumi ilisimatusarnerup pilersaarusiornissaa pillugu ataatsimiinnerat november, København CARMA CircumArctic Rangifer Monitoring & Assessment. Issittoq avannarleq kaajallallugu tuttoqassusianik alaatsinaassineq pillugu isumattorsaqatigiinneq november, Vancouver, British Columbia, Canada. EU-mi ataatsimiinneq: Uumasunik ilisimatusartartut siunnersuisarnerup pitsaanngorsaatissai pillugit isumattorsaqatigiinnerat november, Mauritius. Immap sikua pillugu isumasioqatigiinneq december, Dunedin, New Zealand. Imavissuarni silaannaap pissusianik ilisimatusarnikkut ingerlassami aqutsisuutitat ataatsimiinnerat december, København. Sixteenth Biennial Conference on the Biology of Marine Mammals Imaani miluumasut pillugit ataatsimiinneq december, San Diego, California. EU-mi Namminersornerullutik Oqartussat peqatigalugit ataatsimiinnerit. 12. december, København. European Science Foundation ESF LESC exploratory workshop on New perspectives on sea-ice research for the next 10 to 20 years Ukiuni ni aggersuni imaani sikup ilisimatusarfigineqarnissaa pillugu ataatsimiinneq december, Demenhorst, Tyskland.