PINNGORTITALERIFFIK GRØNLANDS NATURINSTITUT. Ukiumoortumik nalunaarut 2014

Transcription

1 PINNGORTITALERIFFIK GRØNLANDS NATURINSTITUT Ukiumoortumik nalunaarut 2014

2 Imaat 2 Aallaqqaasiut Aatsitassat pillugit pitsaanerpaamik siunnersuinermik qulakkeerinnittussaq pisut... 6 Sammisarpianut tunngatillugu suliat Aalisakkanut Qalerualinnullu immikkoortoqarfik Avatangiisinut Aatsitassanullu Immikkoortoqarfik Miluumasunut Timmissanullu Immikkoortoqarfik.. 14 Kalaallit Nunaanni Silap Pissusianik Ilisimatusarfik Attaveqatigiinnermut allatseqarfik Pinngortitaleriffiup sinaakkutai.. 18 Siunertaq Suliassat Aaqqissuussaaneq imi siulersuisuni ilaasortat Aningaasalersuineq mi suliniutit avataaniit aningaasaliiffigineqartut Illutat atortuutillu Illutat. 23 Asimi misissuisarfiit. 24 Umiarsuit umiatsiaaqqallu Umiatsaasivik quersuarlu. 25 Sulisut.. 26 Nunani tamani ataatsimiinnerit Nunatsinni ataatsimiinnerit Ataatsimiinnerni allakkiat Ilisimatuussutsikkut allaaserisat Nalunaarusiat Allakatigut paasissutissat allat Oqalugiaatit Suliat allat Ilisimatusarnermi killiffigisamik naliliineq Asimi misissuinerit Ukiumoortumik nalunaarut 2014 (1.0) Aaqqissuisoq: Pinngortitaleriffik Grønlands Naturinstitut Ilioqqarnera: Henrik Lund Nittartakkap qeqqaniittumut assitamut oqaasertat: AGONIST, O. Geertz-Hansen, KNR, H. Lund, L.M. Rasmussen, L. Witting ISSN Ukiumoortumik nalunaarut taamaallaat qarasaasiakkuugassanngorluni saqqummersitaavoq. Ukiumoortumik nalunaarut Pdf-inngugaq uannga aaneqarsinnavoq Pinngortitaleriffik Grønlands Naturinstitut Greenland Institute of Natural Resources Postboks Nuuk Tlf Fax info@natur.gl

3 3 Aallaqqaasiut Pinngortitaleriffiup immikkoortoqarfik nutaaq Avatangiisinut Aatsitassanullu Immikkoortortaqarfik, avatangiisit aatsitassallu pillugit ilisimatuussutsikkut siunnersuinermik suliaqarfiusussaq 26. maj 2014-imi ammarpaa. Immikkoortortaqarfik aallartippoq qulingiluanik sulisoqarluni avataaniillu Oak Foundationimiit VILLUM Fonden-imiillu aningaasaliiffigineqarluni. Ukiuni tulliuttuni tallimani DCE - Nationalt Center for Miljø og Energi ingerlaqqittumik Namminersorlutik Oqartussanut apeqqutini avatangiisinut tunngassutilinni pingaarnertut siunnersuisuussaaq, Pinngortitaleriffillu taama suliaqarnermi siunnersueqataasassaaq. DCEmit ilisimasaalersimasut ingerlaavartumik immikkoortoqarfittaamut nussorneqassapput, siunnersuisarnermik akisussaaffik siunissami Kalaallit Nunaannut nuunneqarsinnaaqqullugu. Pinngortitaleriffiup Danmarkimi ilisimatuussutsikkut misissuisoqarfinnut pitsaanerpaanut nallersuussinnaanngorsimanera Kalaallit Nunaanni, Savalimmiuni Danmarkimilu misissuisoqarfinnut 91-inut sanilliussinerup ersersippaa. Issittumi misissuisarnernit ilisimatuussutsikkut allaaserineqarsimasut Pinngortitaleriffimmeersut ukiuni Kunngeqarfimmi Danmarkimi tamarmi issuarneqarnerpaat pingajorisimavaat - Niels Bohr Institutet aamma Danmarks Meteorologiske Institut kisimik issuarneqarnerusimallutik. Taamaalilluni Pinngortitaleriffik ilisimatuussutsikkut misissuisarnerup tungaatigut siuttunut ilaavoq issittumullu tunngassuteqartuni ilisimatusarfeqarfiulluni pingaaruteqartoq pissanganartorlu. Tamannalu aamma nunagisamiit nunanillu allanit ukiullu ingerlanerani ataqqinartorpassuarnik tikeraartoqartarnerata ersersippaa. Kunngissaq Frederik nulialu Mary tusagassiortorpassuarnik malitseqarlutik tikeraarnikuupput, nunanillu assigiinngitsorpassuarnit ministerit arlalissuit Pinngortitaleriffiup ilisimatusaatigalugu misissuisarnera siunnersuisarneralu pillugit paasisassarsiorlutik alakkarterisarlutik. Ukiumoortumik nalunaarusiami uani avatangiisinut aatsitassallu aammalu Pinngortitaleriffiup DCE-llu suleqatigiinnerat sammineqarpoq. Aamma paasineqarsinnaavoq VVM - Avatangiisinut Sunniutaasinnaasunik naliliineq - suunersoq. Atuarluarisi! Klaus H. Nygaard Pisortaaneq

4 4 Aatsitassat pillugit pitsaanerpaamik siunnersuinermik qulakkeerinnittussaq Avatangiisinut Aatsitassanullu Immikkoortortaqarfik "Kalaallit Nunaat massakkorpiaq nunarsuarmi tamarmi pitsaanerpaamik avatangiisinut aatsitassanullu aqutsinikkut malittarisassiaqarpoq, taamaanneralu qasukkaavigineqassanngilaq", Avatangiisinut Aatsitassanullu Naalakkersuisoq Kim Kielsen Avatangiisinut Aatsitassanullu Immikkoortortaqarfiup 26. maj imi ammarnersiorneqarnerani oqarpoq. Imaappoq Kalaallit Nunaat nunani tamani ingerlatseriaatsit tunngavigalugit sapinngisamik pitsaanerpaamik siunnersuisassaaq, Namminersorlutillu Oqartussat anersaavat tunngavigalugu siunnersuineq Kalaallit Nunaanniit aallaaveqartumik ingerlanneqartassaaq. Tamannarpiarlu tunngavigalugu Pinngortitaleriffik Avatangiisinut Aatsitassanullu Immikkoortortaqarfimmik pilersitsivoq. Nunanit tamalaaneersunit ilisimasaqarfik Villum Fonden Oak Foundationilu tukkulluinnarlutik ilisimatusartartut atorfissaannut nutaanut pingasunut aningaasaliipput, immikkoortortaqarfik ilisimatusartartunik misilittagalinnik arfineq pingasunik ikiortimillu ataatsimik inuttaqalersillugu. Ilisimatusartartut nutaat pingasut atorfinitsinneqartut tamarmik nunani assigiinngitsuni qaffasissunik atorfeqareersuupput. Taamaalilluni Avatangiisinut Aatsitassanullu Immikkoortoqarfik sulisoqarpoq avatangiisinik misissuinermik ingeniørillu suliffeqarfiinit siunnersuinermik misi- littagaqarluartunik pikkoriffigilluinnarlugillu avatangiisini kemi, avatangiisini mikrobiologi, aatsitassarsiornerup uuliamillu tunisassiornerup avatangiisinut sunniutaanik misissuisarneq, nunap iluani mingutsitsinernik misissuisarnerit ilinniartitsisarnerlu. Immikkoortortaqarfik ph.d-ngorniartumik, tuttunik annertuumillu aatsitassarsiornernik sammisaqartumik ilinniartoqalereerpoq. Ukiunilu aggersuni suli amerlanerusunik ilisimatuutut missuisartoqalissapput aammalu ilisimatusaatinik, immikkut sammisanik ph.d.-ngorniutinillu ingerlataqartalissallutik. Pinngortitaleriffik ilinniarluarsimasunit ilinniarpoq Atsitassat pillugit Avatangiisinik aqutsisoqarfik (MfR) ullumikkut Kalaallit Nunaanni aatsitassalerinermut tunngatillugu avatangiisit pinngortitamillu illersuinerup tungaatigut oqartussaasoqarfiuvoq. Namminersornerullutik Oqartussat ukiuni 40-ni kingullerni DCE - Nationalt Center for Miljø og Energi - aatsitassanut tunngatillugu avatangiisit eqqarsaatigalugit siunnersuisartutuarisimavaa. Ilisimasat katersorneqarsimasut qularnaarneqarnissaat pillugu aatsitassat tungaasigut Avatangiisinik Aqutsisoqarfik, Pinngortitaleriffik DCE-lu 2011-mi isumaqatigiissuteqarput, DCE Nammnersorlutik Oqartussanik siunnersuisartussanngorlugu aammalu ilisimasanik pisinnaasanillu Pinngortitaleriffimmut tunniussisussanngorlugu. Tamanna tunngavigalugu Pinngortitaleriffimmi ilisimatusartartut arlalinnguit ukiuni arlalinni DCE avatan-

5 5 giisitigut suliniutit arlallit avatangisitigullu ingerlatat arlallit pillugit suleqatigisimavaat, taamatullu aamma Pinngortitaleriffik aatsitassarsiorneq eqqarsaatigalugu ataavartumik siunnersuisarnermut apeqqutinullu avatangiisinut tunngasunut peqataaneruleriartortuaarsimavoq. Taamaalillluni Pinngortitaleriffik DCEmi "mesterimut ilinniarsimavoq" - sulilu taamaalluni. Taamaalilluni ataqatigiissumik ineriartortsinissaq inerisaanissarlu qularnaarneqarput, ilisimasat misilittakkallu pilersinneqareersimasut Kalaallit Nunaanniiginnaqqullugit. Avatangiisitigut ilisimasarpassuit Avatangiisinik suliaqarnermi avatangiisinut ingeniørit, økotoksikologit, kemikerit biologillu sammivinnilu allani arlalissuarnik ilisimatusartartut pisariaqartinneqarput. Ukiup ataatsip ingerlanerani assigiinngitsunik pisinnaasallit 25-t missaanniittut DCE-mi siunnersuisorineqarsimapput. Pinngortitaleriffimmi sulisut qulingiluat ukiup kingulliup ingerlanerani siunnersuinermik taamatut ittumik sammisaqarsimapput, Pinngortitaleriffilli ilisimatusartartunik 30-it missaanniittunik sulisoqarpoq, tamakkulu tamarmik ilisimasaqarfigisatik tunngavigalugit siunnersuinermut peqataasinnaapput. Piginnaasanik tunniussineq annertooq Aatsitassat eqqarsaatigalugit avatangiisitigut siunnersuisarnissamik pingasuussilluni 2014-imi isu- maqatigiissutaasimasoq ukiunik tallimanik sivitsorneqarsimavoq 2019-ip naanissaanut atuuttussanngorlugu. Tassani ilaatigut pineqarput suliassanik siunissami DCEp Pinngortitaleriffiullu akornanni avitseqatigiittarnissaq, ilanngullugu aamma ilisimasanik pisinnaasanillu Kalaallit Nunaannut annertuumik nuussiartuaarnissaq. Isumaqatigiissummi suliffeqarfiit taakku marluullutik assigiinngitsunik ilisimasaqarluartunik naammattumik amerlassusilinnik peqartuarnissaat aamma pingaartinneqarpoq, Namminersorlutik Oqartussat siunnersuinermik ilisimatuutut misissuinermik tunngavilimmik pilersorneqartuarnissaat eqqarsaatigalugu. Siunnersuinikkut suliassat taakkuninngalu aqutsineq ataavartumik DCE-miit Pinngortitaleriffimmut nuunneqartassapput, suliatigut piginnaasat sulisoqarnikkullu pisinnaasat Pinngortitalerffimmi pigineqalerneri najoqqutaralugit. Siullermik siunnersuiffigineqartartuni (Aatsitassat, Uulia aamma Seismik) ingerlatsisarneq Pinngortitaleriffimmut nuunneqassaaq, siunnersuisarnikkut suliassat amerlanersaat DCE-p suleqataajuarneratigut Pinngortitaleriffimmi suliarineqarsinnaanngoriartornerat ilutigalugu.

6 pisut Kunngissaq nuliilu Pinngortitaleriffimmut isilersut. Asseq: Fernando Ugarte Tikeraat ataqqinartut Pinngortitaleriffik 2014-imi aasap ukiallu ingerlanerini arlalippaalussuarnik tikeraartoqarpoq. Ilaatigut kunngissaq Frederik nulialu Mary, ilisimatusarnermut ministeri Sofie Carsten Nielsen, inuussutissanut ministeri Dan Jørgensen kiisalu ministerit ambassadørillu ilaatigut Japanimiit, Kinamiit Italiamiillu takkullutik. Ilisimatusarnermut ministerip tikeraarnerani ilimasaarutigineqarpoq, Danmarkimiit issittunut aningaasaliissutaasartut, ilinniartitaanikkut ingerlatat Kalaallit Nunaannut attuumassutillit arlalissuit aningaasalersornerinut aammalu Silap Pissusianik Ilisimatusarfiup Pinngortitaleriffimmiittup ingerlanneqarneranut atorneqartartut 2015 qaangerlugu ingerlasussanngorlugit sivitsorneqarumaartut. Kalaallit Nunaanni aatsitassat tungaasigut inerisaanikkut suleqatigiinnissamik isumaqatigiissut nutaaq silap pissusianut, nukissiornermut illuutinullu ministerip Rasmus Helveg Petersenip augustimi atsiorpaa. Tamatumalu kingorna qallunaat ministeriat taanna Pinngortitaleriffimmut tikeraarpoq Pinngortitaleriffiullu suliarisartagaanik aammalu Kalaallit Nunaata Issittumi allanngoriartortumi unammilligassaanik ilisimatinneqarluni. Oqartussaassusermik ingerlatsinermut naalagaaffeqatigiinnermullu tunngasut nukittorsarneqarlutillu annertusarneqarnissaannut periarfissat ministerip ataatsimiinnermilu peqataasut eqqartorpaat. Alapernaarsuilluni sulinerup, Pinngortitaleriffiup peqataaffigisaata naleqqassusia, siunissamilu silap pissusianik misissuinermi tunngaviusunut ilaalluinnartariaqarnerat isumaqataaffigineqarluarpoq. Pinngortitaleriffik issittumi ilisimatusarnermi siuttunut ilaavoq Nordisk Institut for Studier af Innovation, Forskning og Uddannelse ukiuni kunngeqarfimmi Danmarkimi issittumi ilisimatusarneq pillugu erseqqissaataasumik 2014-imi saqqummiussaqarpoq. Issittumi ilisimatusarneq pillugu ilisimatuussutsikkut saqqummiussat eqqarsaatigigaanni Pinngortitaleriffik Danmarkip kunngeqarfiani tamarmi ukiuni suliffeqarfiit taamaattut issuaavigineqarnersarisimasaasa pingajoraat - taamaallaat Niels Bohr Institutet aamma DMI (Danmarks Meteorologiske Institut) issuaavigineqarnerusimallutik. Issuaavigineqakulanerullu ilisimatusarnikkut naammassisaqarsimanermut uuttortaataasutut akuerineqarsimanera isigigaanni Pinngortitaleriffik taamaalilluni siuttooqataavoq. Nalunaarusiami pineqarput ilisimatusarnikkut ingerlatsiviit immikkoortoqarfiilllu Kalaallit Nunaanniittut, Savalimmiuniittut Danmarkimiittullu. Pinngortitaleriffik ukiuni ilisimatuussutsikkut allaaserisanik 107-inik saqqummiussaqarsimavoq.

7 GEUS DTU Syddansk Universitet Københavns Universitet Aarhus Universitet Pinngortitaleriffik DMI Niels Bohr Institut Ilisimatuussutsikkut allaaserisaq Pinngortitaleriffimmeersoq nunarsuaq tamakkerlugu ilisimatuussutsikkut allaaserisamit nalinginnaasumiit aappaa qeqqariaammik issuarneqarnerusarpoq 7 Issuarneqakulassutsimut uuttuutaasoq 2008-miit 2011-mut Nalunaarusiamilu aamma takuneqarsinnaavoq, Pinngortitaleriffiup ilisimatusarnikkut ingerlatsinera - ukiumut naammassisat amerlassusiat aallaavigigaanni - kunngeqarfimmi tamarmi issittumi ilisimatusarnikkut suliniutinut tamanut sanilliullugu 10%-inik annertussuseqartoq. Kunngeqarfimmi Danmarkimi 2013-imi ukiumut naammassisat 611-iusimanerat eqqarsaatigigaanni Pinngortitaleriffik 61-inik naammassisaqarsimavoq taamaalillunilu ajunngivissumik naammassisaqarnersaat sisamaattut inissilluni. Taamaalilluni Pinngortitaleriffiup ilisimatusarfiit angisoorsuit soorlu Aarhus Universitet, Københavns Universitet aamma GEUS (De Nationale Geologiske Undersøgelser for Danmark og Grønland) malisungaannarpai. Aarhus Universitet-ikkut Københavns Universitetilu Naalagaaffeqatigiiffimmi issittumi ilisimatusarnerup tungaatigut ingerlatsisut annersaraat; immamili uumasut aalisakkallu tungaasigut misissuisarneq, issittumi misissuisarnerit tamakkerlugit qiviaraanni misissuiffigineqarnerpaajusartutut taasariaqartoq eqqaagaanni tassani Pinngortitaleriffik siuttuulluinnarpoq Aarhus Universitet malitsigiinnarlugu. Nalunaarusiamilumi takuneqarsinnaavoq issittumi ilisimatusarnernut tunngassutillit nunarsuarmioqatigiinniit soqutigineqartorujussuusut. Ilisimatuussutsikkut allaaserisat issittumut attuumassutillit nunarsuarmi tamarmi ilisimatuussutsikkut allaaserisanut allanut sanilliullutik agguaqatigiissillugu 26%-inik issuaavigineqarnerusarput. Issittumi ilisimatusarnermik maluginninniarnerulerneq soqutiginninnerulernerlu nunarsuarmi tamarmi silap pissusiata allanngoriartornerata minnerunngitsumillu tamaattoqarnerata Issittumut sunniutigisaasa kinguneraat. Issittup uumasoqassusianik paasinninnerulerneq Ilisimatusartartut Pinngortitaleriffimmeersut issittumi uumassuseqassutsip assigiinngisitaarnera pillugu nalunaarusiarsuarmik, "Arctic Bioversity Assesment" (ABA), Conservation of Arctic Flora and Fauna (CAFF)-imeersumik suliarinneqataasimapput. Nalunaarusiaq taanna naalunaarusiaasimasut taamaattut anginersaraat: Issittumi uumassusilinnik tamanik naliliinerulluni samminninnermigut tupinnaannartumik siammasilluni. Uumasunit tappiorannartuniit, naasunut aamma sullinernut, timmissanut uumasunullu miluumasunut, immami nunamilu. Soorlu tuluttut taaguutaani paasineqarsinnaasoq, nalunaarusiami issittup uumasoqassusia, imaluunniit uumassuseqassutsip assigiinngisitaassusia, naliliffigineqarlunilu pineqartut naleqassusiat oqaasinngortinneqarpoq. Nalunaarusiami tamakku pillugit ilisimasat

8 8 Pinngortitaleriffiup pisortaa Klaus Nygaard Maria Arilu piareerput Kunngissakkut tikilluaqqussallugit. Asseq: Fernando Ugarte nalinginnaasut ilisimatuussutsikkut katersorneqarlutillu ilisimatusartartunut inuinnarnullu paasissutissiissutigineqarput. Naalunaarusiap ilisimatuussutsikkut politikikkullu innersuussuterpassuit aqqutigalugit takutinniarpaa, uumasoqassuseq allanngutsaaliorniarlugu amigaataasorpassuillu qanoq iliuuseqarfiginiarlugit sutigut ilisimatusartoqartariaqarlunilu aqutsinikkut iliuuseqartoqartariaqartoq. Nalunaarusiaq 700-ngajannik A4-nik angissusilinnik qupperneqarami issittup uumasoqassusianik paasisaqarusuttunut avaqqukkuminaatsuuvoq - tassanimi bakteriat mikinerpaartaanniit uumasut miluumasut anginerpaartarsui ilanngullugit allaaserineqarsimammata. Nunarsuarmi tamarmi pinngortitamik allanngutsaaliuisartut ilisimatusaatiginnittartullu nalunaarusiaq siunissami ilisimasassarsiorfittut qupperaavittullu atortarumaarunnarseqqaaqqoorpaat. Issittumi ilisimatusarnerit pillugit oqallittarfik Issittumi ilisimatusarnerit pillugit oqallittarfik, Forum for Arktisk Forskning (FAF), ilaatigut Danmarkimi universitetit Issittumi ingerlataasa ataqatigiissaarneqarluarnerunissaannik isumaginnittuusussaq, siullermeerluni Københavnimi ataatsimiinnikuuvoq. Tassanilu suleqatigiissitanik, atortuutitigut ataqatigiissaarinikkullu pisariaqartitanik periarfissanillu isumaginninnermik suliaqartussanik pilersitsisoqarpoq. Pinngortitaleriffik pisortaanini aqqutigalugu suleqatigiissitani taakkunani marlunni ilaasortaavoq. Københavns Universitetikkut Aarhus Universitetilu FAF pilersinneqanngikkallartorli namminneq ataqatigiissaarinermut ataatsimiititaliaminnik "Det Arktiske Initiativ" pilersitsisimapput, taannalu Hindsgavlimi Middelfartip eqqaaniittumi ulluni marlunni isumasioqatigiissitsisimavoq. Tassani qulequttat pingaarnerit sisamat sammineqarput: Ataqatigiissaarineq, ilisimatuutut misissuisarnerit, issittumi ilisimatusartartunngorniarluni ilinniartitsinerit aamma siunnersuisarnerit paasissutissiisarnerillu. Universitetit ataqatigiissaarinerunissamik soqutiginnittorujussuupput, tamannalu aamma Pinngortitaleriffimmut iluaqutaalluinnartussaavoq, ilaatigut eqqarsaatigalugit ilinniartitaanermik inerisaanissaq, ataqatigiissaarinertigut atorluaanerit kiisalu Danmarkimi universitetit Kalaallit Nunaanni, minnerunngitsumillu Nuummi saqqumilaarnerulernissaat anguneqassammat.

9 9 Kim Kielsen Sofie Carsten Nielsen-ilu Naalagaaffeqatigiit ilisimatusarnikkut suliniutissaat pillugit isumaqatigiissut atsioqatigiiffigaat. Asseq: Henrik Lund Greenland Ecosystem Monitoringimik nalilersuineq Greenland Ecosystem Monitoringimut ilaasut Kangerluarsunnguami Zackenbergimilu alapernaarsuiffiit alapernarsuinerup 2015 qaangerlugu ingerlasinnaanerat paasiniarlugu nunanit tamaneersunit nalilersuiffigineqarsimapput. Misissuisitsinersuup piffissaata qiteqqunnerani nalunaarusiornermi alaatsinaalluni misissuisarnerit pingaarutaat pitsaaqutaallu tikkuartorneqarsimapput, aammali nukilaaqutaanik sulilu pitsaanerusinnaanerinik tikkuartuisoqarsimalluni. Inaarutaasumik nalunaarusiaq novemberimi saqqummerpoq, taannalu tunngavigalugu alaatsinaalluni misissuinersuup ingerlatiinnarneqarnissaa ilimagineqarpoq. Pinngortitaleriffikkut Ilisimatusarfillu allorissaaqatigiinnialerput Pingortitaleriffiup Ilisimatusarfiullu marluullutik Kalaallit Nunaanni ilinniartitaanikkut ilisimatusarnikkullu periarfissanik siuarsaaqatigiinnialerput. Taakku marluullutik ilinniagaqarfinnik allanik qaaqqusillutik ilinniagaqarfittut sammineqarsinnaasunik nutaanik, ilisimatusarnerulernermik ilisimasaqarnerulernermillu kinguneqartitsisinnaasunik katersuititsiniarput. Ilinniarfeqarfiit katersorniarneqarnerat Ilimmarfiup Pinngortitaleriffiup inissimmavianni pissaaq. Naalagaaffeqatigiiffimmi ilinniartitaanikkut ilisimatusarnikkullu ingerlatsineq uummarissarneqassaaq Ilinniartitaanermut Ilisimatusarnermullu ministeri Sofie Carsten Nielsen aamma Ilinniartitaanermut, Ilisimatusarnermut, Naligiissitaanermullu naalakkersuisoq Nick Nielsen pingasunngornermi augustip 27-ianni Pinngortitaleriffimmut pulaarmata ilinniartitaaneq, ilisimatusarneq, pisortatigoortumik sullissisarneq attaveqatigiinnerlu sammineqarput. Ministerit Pinngortitaleriffimmi angallanneqarlutillu Pinngortitaleriffiup suliarisartagaanik nassuiaanneqarput immikkoortoqarfinnullu assigiinngitsunut, ilaatigut avatangiisinut aatsitassanullu immikkoortoqarfittaamut Silap Pissusianik Ilisimatusarfimmut pulaartinneqarlutik. Pinngortitaleriffiup avatangiisinut aatsitassanullu immikkoortoqarfittaavani suliniutit massakkut ingerlanneqartut suliniutissallu aallartinneqartussat nuna-

10 10 Kilisaatip Iliviliup avaleraarsartoorniarnermini pisarisuugai tuunipiloorujussuit. Asseq: Ásgeir Baldusson milu Kalaallit Nunaannisut angitigisumi sulilluni ataqatigiissaarinikkut pilersaarusiornikkullu umammillernartartut ilisimatitsissutigai. Taamatullu aamma Danmarkimi ilisimatusartartut ilisimatusarfiillu suleqatigalugit avatangiisit tungaasigut suliniuteqartarneq eqqartorneqarpoq, suleqatigiinnerlu tamanna sutigut nukittorsarneqarsinnaanersoq eqqartorneqarluni aamma. Ministerillu aamma Silap Pissusianik Ilisimatusarfiup ukiuni siullerni tallimani suliarisimasaanik ilisimatinneqarput. Ilisimatusartartut naalagaaffeqatigiiffimmit tamarmeersut silap pissusianut tunngasunik silaannaallu kissakkiartornerata kingunerisaanik assigiinngitsunik, soorlu sermit aakkiartornerinik, immat sarfaannik, uumasoqassutsip allanngoriartorneranik, inuusaatsip allanngorneranik kiisalu periarfissanik unammilligassanillu nutaanik sammisaqartartut qanittumik suleqatigiittarput. Silap Pissusianik Ilisimatusarfik Pinngortitaleriffik peqatigaligu naalagaaffeqatigiiffimmi nunanilu allani ilisimatusartartut suleqatigiinnerinik uummarissaataaqataasimavoq. Ilisimatusartartut hundredit arlalissuit ukiut kingulliit tallimat ingerlanerini Pinngortitaleriffimmut asimilu misissuisarfinnut Zackenbergimut/Daneborgimut, Kangerluarsunnguamut sumiiffinnullu allanut suleqataajartorlutik ingerlasarsimapput. Misissuisoqarfiit suliassallu assigiinngitsuuneri aporfiginagit suleqatigiittarnerit ilisimatusarnissamut aningaasaliissutit atorluarneqarnerunerinik Pinngortitaleriffiullu periarfissarititaasa iluaqutigilluarneqarnerannik kinguneqartarsimapput. Tamakkulu pisortat inuinnaallu aningaasaliinerisigut pisarsimapput. Inuusuttunik amerlanerusumik kajumissaarinissaq anguniarlugu Pinngortitaleriffiup 2012-imili Aarhus Universitetikkut University Manitobalu suleqatigalugit ilisimatusarfinni taakkunani atuartarluni ilinniartarnissamik neqeroorusiorsimapput. Suliniutip taassuma ilassutaatut Pinngortitaleriffimmeersut ministerillu ukioq 2017 nallertinnagu Kalaallit Nunaat aallaavigalugu pinngortitamut tunngasunik ilisimatusaatitut ilinniarnermik pilersitsisoqarsinnaaneranik eqqartuipput. Ph.d.-ngorniarnerit Ph.d.-ngorniarluni ilinnialernissamik qinnuteqaatinik 18-inik postdoc-stipendianullu qinnuteqaatinik tallimanik Pinngortitaleriffiup allagarsiussaa "Issittumi ilisimatusarnissamut aningaasaliissutit" tunngavigalugit ilisimatusaataasinnaasunut Pinngortitaleriffik Ilisimatusarnermut ministeeriaqarfik sinnerlugu allaf-

11 11 Sammisarpianut tunngatillugu suliat fissornikkut aqutassanut tamanut tunngasunik akisussaatitaalernikuuvoq. Qinnuteqaatit Grønlands Forskningsrådimit nalilersuiffigineqarsimapput, qinnuteqartullu katillugit arfinillit akuersissummik tunineqarput (ph.d.-ngorniat sisamat postdoc-illu marluk). Ph.D.-ngorniarnissamut akuersissummik tunineqarpoq Rasmus Nørregaard, aalisakkat aatsitassarsiornerup kingunerisaanik aatsitassanik arrortikkuminaatsunik akoqalersarnerannik ilisimatusaatiginnittussaq. Suliassat Pinngortitaleriffiup Aarhus Universitetillu suleqatigiinnerisigut ingerlanneqassapput. Postdoc-stipendie-mik tunineqarpoq inuiaqatigiinnut tunngasunik ilisimatusartoq Rikke Jakobsen, Kalaallit Nunaanni aalisarnerup MSC-imut, silap pissusiata allanngoriartorneranut tunngavilersuinermullu sanilliussilluni nalimmassartoqarsinnaaneranik sammisaqartussaq. Suliassaq taanna Pinngortitaleriffiup, Ilisimatusarfiup Aalborg Universitet-illu suleqatigiinnerisigut ingerlanneqassaaq. Aalisakkanut Qalerualinnullu immikkoortoqarfik Aalisakkat aalisarnikkut kalaallinut inuiaqatigiinnut pingaaruteqarnerpaanik iluaqutiginninneq mianerinninnerlu pillugit ilisimatuussutsikkut siunnersuusiortoqartarnissaa Aalisakkanut Qalerualinnullu Immikkoortoqarfiup akisussaaffigaa. Taamaattumik suliassanik ingerlatsinermi pingaarnerutinneqarput Kalaallit Nunaanni raajat, qalerallit, saarulliit, saattuat, nipisaat suluppaakkallu pillugit misissuisarnerit, ilisimatusarneq, paasissutissanik misissuineq siunnersuinerlu. Immikkortoqarfiullu aamma allat soorlu kapisillit annikinnerusumik sammisarpai. Aalisakkanik misissuinermi paasisat Pinngortitaleriffiullu nammineq misissuisarnerisa inerneri nunat tamat ilisimatuussutsikkut ataatsimiititaliaannut, Northwest Atlantic Fisheries Organization (NAFO) aamma International Council for the Exploration of the Sea (ICES) saqqummiunneqartarput, taakkunanilu nunat ilaasortaasut sinniisaat aalisakkat assigiinngitsorpassuit killiffiannik nalilersuinernik suliaqartarput. NAFO aamma ICES siunnersuisarput, Pinngortitaleriffiullu innersuussutit Kalaallit Nunaanni Namminersorlutik Oqartussanut annguttarpai. Aalisagaqassutsimik misissuisarnerit Immikkoortoqarfiup sulinerani qitiulluinnartut tassaapput umiarsuit Paamiut Sannalu atorlugit ukiumooritumik raajanik, saattuanik, qaleralinnik, suluppaakkanik saarullinillu misissuisarnerit. Misissuinerillu tamakku tassaasarput Pinngortitaleriffimmut aningaasartuutaanerpaasartut. Aalisarnermiit nalunaarsuutitigut paasisat saniatigut misissuinerit tamakku aamma suliassanik aalajangersimasunik arlalinnik kinguneqartarput, ilaatigut umiarsuit pisanik allattuiffiinut allattuisarnernik, misissuinissanik pilersaarusiortarnernik ingerlatsisarnernillu, aalisakkanik nalunaaqqutsersuisarnernik, siunnannik misissuisarnerit

12 12 tamatumalu kingunerisaanik aalisakkat utoqqaassusaannik paasisaqartarnernik kiisalu aalisakkanit pisaasartunit uuttortaanernit katersorneqarsimasunik misissuisarnernik. Immikkoortoqarfik aamma imaani pissutsinik tunngassuteqartunik paasissutissanik katersuisarpoq, ilaatigut nunat tamat silap pissusianik misissuisoqarfiinut ingerlateqqinneqartartunik. Tamakkulu saniatigut immikoortoqarfik aamma ataavartumik ilisimatusarnikkut suliniutissanik pilersaarusiortarlunilu suliaqartarpoq aammalu nalunaarusiortarlunilu ilisimatuussutsikkut allakkiortarluni. Immikkoortoqarfimmilu biologit aalisarnikkut soqutigisaqaqatigiiffiit suleqatigiissitaliaanni, suliffissuarni pisortaqarfinnilu aamma suleqataasarput, kiisalu pisortaqarfinneersut suleqatigalugit aalisakkat qaleruallillu tunisassiarineqartut pillugit aqutsinikkut pilersaarusiorfigisarlugit. Sumiiffinni ilisimasat suleqatigiinnerlu Pinngortitaleriffimmi atorfeqartut aalisartut, aalisarnermik nakkutilliisut, piniarnermik aalisarnermillu nakkutilliisut soqutigisaqaqatigiiffiillu pitsaasumik suleqatiginissaat pingaartittorujussuuaat. Taamaattumik immikkoortoqarfiup sulisuisa periarfissaqaraangamik sumiiffinni soqutigisaqaqatigiiffiit ataatsimeeqatigisarpaat, apeqqutillu alisarnermut tunngasut pillugit soqutigisaqaqatigiiffiit isumattorsaqatigiissitsisarnerinut peqataasarlutik. Ataatsimeeqataasarnerit tamakku Pinngortitaleriffimmi atorfeqartut sumiiffinni aalisartut misilittagaannik paasisaqarnerunis- saannut pingaartuusarput aammalu misissueriaatsinik, angusanik, siunnersuutinik aalisakkallu suussusaannik saqqummiussinissamut periarfissiilluartarlutik. Nunanik allanik suleqateqarneq Aalisakkat assigiinngitsut, immikkoortoqarfiup susassaqarfigisai pillugit immikkoortoqarfimmi ilisimatusartartut nunani allani ilisimatusartartunik suleqateqartarput. Taamaalilluni immikkoortoqarfik Kalaallit Nunaat sinnerlugu NAFO-mi, ICES-imi NEAFC (North East Atlantic Fisheries Commission)-imilu sinniisuulluni. Immikkoortoqarfillu tamakku saniatigut aamma nunani allani suliniutinut saarullinnut, suluppaakkanut avaleraasartuunullu tunngassutilinni peqataasarpoq (aalisakkat suussusiinik misissuinikkut; norgemiut, islandimiut qallunaallu misissuisartut peqatigalugit) nipisat (nunani avannarlerni misissuisartut peqatigalugit) aamma saattuat (canadamiut misissuisartut peqatigalugit) pineqartillugit. Avatangiisinut Aatsitassanullu Immikkoortoqarfik Avatangiisinut Atsitassanullu Immikoortoqarfik Kalaallit Nunaata nunataanik iluaquteqarnermut tunngassutilinni aammalu pinngortitamik avatangiisinillu iluaquteqarniarnermut apeqqutini Kalaallit Nunaanni Namminersorlutik Oqartussanik ilisimatuussutsikkut

13 13 soqutigisaqaqatigiiffiillu ataatsimiinnerinut aatsitassiunnersuinissamik akissusaaffeqarpoq. Taamaattumillu suliassanik suliaqarnermi pingaarnertut sammineqartarput aatsitassarsioqatigiiffiit suliniutiginiagaasa avatangiisinut sunniutigisinnaasaat pillugit nalilersuinerit (VVM, "Avatangiisinut sunniutaasinnaasunik nalilersuineq), aatsitassarsioqatigiiffiit sanaartornissaat, angallassineq il.il. kiisalu nunami piiaaniarnerisa avatangiisinut sunniutigisinnaasaat pillugit siunnersuinerit suliarineqartarput. Tamakkulu saniatigut immikkoortoqarfiup aamma silap pissusiata allanngoriartornerata nunamut imermullu sunniutigisinnaasaanik nakkutiginnittarpoq. Paasissutissat nakkutilliinikkut katersorneqarsimasut amerlanertigut Nationalt Center for Miljø og Energi, DCE, Aarhus Universitet suleqatigalugu suliarineqartarlutillu misissoqqissaarneqartarput; taamaattumillu aamma Namminersorlutik Oqartussanik siunnersuineq amerlanertigut DCE suleqatigalugu pisarpoq. Nakkutilliineq paasissutissanillu katersuineq Immikkoortoqarfiup sulinera aatsitassarsiornissat sukkulluunniit pilersaarutigineqartut imaluunniit aallartinneqarsimasut tunngavigalugit pissutigalugillu ingerlanneqartarpoq aaqqissuunneqarsimallunilu, silap pissusiata allanngorarnera aallaavigalugu nakkutilliilluni suliniutissat, immikkoortoqarfiup aalajangersimasumik suliassarisai eqqaassanngikkaanni ingerlanneqartarput. Paasisat nakkutilliinermeersut Danmarkimi nunanilu allani silap pissusianik misissui- nermi atorneqartarput avatangiisinilu pissutsit, silap pissusianut sunniuteqartartut amerlanerusunit paasineqarnissaannut tunngaviusarlutik. Taamaattumik aatsitassanik ujarlernernerit nakkutilliinertaqartorujussuupput, tamakkulu iluaqutigalugit paasissutissanik pissarsisoqartarpoq silap pissusiata allanngoriartornerata sunniutigisinnaasaanut tunngasunik - soorlu assersuutigalugu aatsitassarsiornermut atatillugu - innuttaasunullu ataasiakkaanut. Nakkutilliinikkut paasisat aamma silap pissusianik nakkutillilluni suliassanut aalajangersimanerusunut tunngatillugu tunngavigissallugit pitsaasuupput, kisianni aamma aatsitassarsiornermi, suliniutit annikitsunnguilluunniit annertuumik pissarsiviusinnaasarput. Taamaalillutillu biologigut ingeniørigullu nunani allani peqataanissaminnut periarfissarissaalersarput. Kalaallit Nunaat nunani tamalaani isumaqatigiissutit aqqutigalugit killeqarfiit aporfiginagit mingutsitsisarneq pillugu paasissutissiinissamut pisussaaffeqalersimavoq, ajornanngippallu mingutsitsinerup kingunipiluisa millisarnissaat pillugu suleqatigiinnermut peqataarusuppugut. Sumiiffinni ilisimasat suleqatigiinnerlu Pinngortitaleriffimmi atorfeqartut innuttaasunut soqutigisaqaqatigiiffinnullu pitsaasumik attaveqarnissartik pingaartipaat. Taamaattumillu immikkoortoqarfimmi sulisut periarfissaqaraangat sumiiffinni soqutigisaqaqatigiiffinnik ataatsimeeqateqartarput,

14 14 sarsiornikkut ajornartorsiutinut tunngasuni peqataasarlutik. Ataatsimeeqataasarnerit tamakku Pinngortitaleriffimmi atorfeqartut sumiiffinni innuttaasut ilisimasaannik misilittagaannillu paasisaqarnerunissaannut pingaaruteqartarput aammalu misissueriaatsinik, angusanik apeqqutinillu uumasoqassutsimut tunngasunik saqqummiussinissamut oqaluuserinninnissamullu periarfissiilluartarlutik. Nunanik allanik suleqateqarneq Immikkoortoqarfimmi ilisimatusartartut sammisat immikkoortoqarfiup sammisartagai pillugit nunani allani ilisimatusartartunik suleqateqartarput. Tassani ilaatigut pineqarput immap naqqanik sajuppillatsitsisarluni misissuisarnerit, uranimik aamma aatsitassarsiornerni allani mingutsitsisarnernut tunngasut kiisalu silap pissusianik misissuinerit. Miluumasunut Timmissanullu Immikkoortoqarfik Miluumasunut Timmissanullu Immikkoortoqarfiup immami miluumasut, nunami miluumasut, timmissat naasoqassuserlu pillugit ilisimatuussutsikkut siunnersuisarneq akisussaaffigaa. Immikkoortoqarfiup sulinerata ilarujussua avataaniit aningaasaliiffigineqartarpoq. Uumasunik piniarneqarsinnaasunik misissuisarnerit Immikkoortoqarfiup samminerusarpai uumasut inuiaqatigiinnut pingaarutillit misissuisarnerillu kittaartumik ingerlattarlugit, tassa pilersaarusiat naapertorlugit ukiut tamaasa uumasut ilaat aalajangiunneqarsimasut kisittarlugit. Misissuisarnerit Pinngortitaleriffiup piniarneqarsinnaasut pillugit siunnersuisarnerani tunngaviusarput. Avatangiisit pillugit siunnersuineq, avatangiisinik misissuinerit aamma Nuuk Basic Pinngortitaleriffik Namminersorlutik Oqartussat isumaqatigiissuteqarfiginerisigut siunissami nakkutilliinikkut suliassanut tunngatillugu pisinnaasanik pisariaqartunik katersuivoq, aatsitassalerinermut attuumassuteqartunik pisortat akisussaajartornerunerat ilutigalugu. Immikkoortoqarfik suleqatigiittussanik, DCE/Aarhus Universitet-ip, Kalaallit Nunaanni Silap Pissusianik Ilisimatusarfiup aammalu Aalisakkanut Qalerualinnullu Immikkoortoqarfiup april 2014-ip tungaanut suleqatigiinnissaannik ataqatigiissaarisussamik pilersitsisimavoq, taamanikkut Avatangiisinut Aatsitassanullu Immikkoortoqarfik pilersinneqarnerata ilutigisaanik. Avatangiisinut Aatsitassanullu Immikkoortoqarfik avataani aaqqissuusseqqittoqarnera iluatsillugu pilersinneqarpoq, sulisussallu ilaat Uumasunut Miluumasunut Timmissanullu Immikkoortoqarfimmiit pissarsiarineqarlutik. Peqatigitillugulu NuukBasic imi misissuisarnikkut in-

15 15 gerlatat ilaat, BioBasis imut akisussaaffik, Avatangiisinut Aatsitassanullu Immikkoortoqarfimmut nuunneqarpoq. Miluumasunut Timmissanullu Immikkoortoqarfik ukiut arfinilissaanni NuukBasic ip ingerlataasa ilaannut MarineBasis imut, Nuup Kangerluani timmissanik arfernillu nakkutilliinermik ingerlataqarnermut ilaavoq. Sumiiffinni ilisimasat suleqatigiinnerlu Immikkoortoqarfiup sumiiffinni suliffigisamini KNAPK sumiiffinnilu piniartut piniarnermillu nakkutilliisut pitsaalluinnartumik suleqatigai. Nunanik allanik suleqateqarneq Immikkortoqarfiup nunani allani suleqatigiissitat attaveqatigiiffiillu assigiinngitsut suleqatigai, ilaatigut North Atlantic Marine Mammal Commission (NAMMCO), The International Whaling Commission (IWC), CAFF/Circumpolar Seabird Working Group, CAFF/Cicumpoar Biodiversity Monitoring Program, Circum Arctic Rangifer Monitoring and Assessment Network (CARMA), IUCN/Polar Bear Specialist Group, the Canada-Greenland Joint Commission on Polar Bears, the Canada Greenland Joint Commission for the Conservation and Management of Narwhal and Beluga aamma International Network for Terrestrial Research and Monitoring in the Arctic (INTERACT). Immikkoortoqarfiup nunani allani suleqatigiisaasa ilagaattaaq DCE (Nationalt Center for Miljø og Energi, Danmark), Department of Fisheries and Oceans (DFO, Canada), Københavns Universitet, Naturhistorisk Museum (Norge), New York University (USA), St. Andrews University (Scotland), University of Washington (USA), Aarhus Universitet, University of Manitoba aamma US Fish and Wildlife Sevices. Kalaallit Nunaanni Silap Pissusianik Ilisimatusarfik Kalaallit Nunaanni Silap Pissusianik Ilisimatusarfik (SPI) silap pissusiata allanngornerata issittup imartaani avatangiisinut, imermut, nunami kalaallinullu inuiaqatigiinnut sunniutigisinnaasai sammisarai. Immikkoortoqarfik Pinngortitaleriffimmi avataaniit aningaasaliisoqarneratigut 2009-mi pilersinneqarpoq. Ilisimatusarfeqarfiup ataaniittut ilisimatusaatitut ingerlanneqartut marluupput: silap pissusia inuiaqatigiillu aamma pinngortitami pissutsit sunniisartut pillugit ilisimatusaatigalugu misissuisarnerit. Misissuinernik ingerlatsiviit taakku marluk silap pissusiata allanngornerata Kalaallit Nunaannut sunniutaanik paasisaqarnerunissaq ilisimatusarnikkullu avatangiisini pissutsit pillugit misissuiffinnik nunani tamani akuerisaasunik toqqammaveqarluni kalaallinut inuiaqatigiinnut attuumassutilinnik kinguneqartitsisarnissat anguniarlugit qanittumik suleqatigiipput. Uumassusillit ataqatigiinnerat aallaavigalugu ilisimatusarnerit misissuisarnerillu Silap pissusianik Ilisimatusarfik nunatta imartaani

16 Aatsitassarsiornermi ikummatissiornermilu Kalaallit Nunaata piumasaqaatai Teknikkikkut avatangiisinullu tunngassuteqartuni periutsit pitsaanerpaat Nunap maleruaqqusai isumaqatigiissutaalu tamarmik malinneqassapput Nunat tamalaat maleruaqqusaat isumaqatigiissutaallu tamarmik malinneqassapput 16 uumassuseqassutsip ataqatigiinnera silallu pissusiata allanngoriartorneranit sunniutaasinnaasunik inuillu pilersitaasa kingunerannik soorlu aatsitassanik ujartuinerup, umiarsuartigut angallannerulernerup aammalu piniarnerup aalisarnerullu tamakkununnga sunniutaannik paasinninnerunissaq sammisarai. Ilisimatusarfeqarfiup aamma immap sikuata pissusia aammalu immap sikuata aamma silap immallu imminnut sunniivigeqatigiittarnerinut tunngasut sammisarai. Immikkoortoqarfik misissuisarnernik ingerlatsinermi Greenland Ecosystem Monitoring (GEM)-imi, pinngortitami ataqatigiissutsinik tamanik (sila, nuna, imeq aamma imaq) paasisaqarneruniarluni suliniummut ilaavoq, Tunup avannaani Kujataatalu kitaani misissuinernit ingerlatsinernut peqataavoq; ilisimatusarfeqarfiup imarmi uumassuseqassutsip ataqatigiinneranut tunngatillugu ingerlataq (MarinBasis-Nuuk aamma Zackenberg) siuttuuffigaa. SPI nunat tamat suleqatigiiffiini annertuuni arlalinni peqataavoq, soorlu Circumpolar Biodiversity Monitoring Programme (CBMP) aamma Adaptation Actions for a Changing Arctic (AACA) Arktisk Råd ip ataanittoq, apeqqutinilu silap pissusiata allanngoriartorneranut, uumassuseqassutsip ataqatigiinneranut, inuillu ingerlatsinerisa sunniutaannut tunngassuteqartuni Naalakkersuisunik siunnersuisarluni. Silap pissusia inuiaqatigiillu Suliniutip Silap pissusia Inuiaqatigiillu Ilisimatusarfik Kalaallit Nunaannilu Silap Pissusianik Ilisimatusarfik ataatsimuulersippai apeqqutinilu kalaallinut inuiaqatigiinnut avatangiisinullu tunngassuteqartuni sammisaqartuulluni. Silap pissusianut inuiaqatigiinnullu tunngassuteqartuni suliniutip inuiaqatigiinnut tunngasunik ilisimatusarneq SPI mi ingerlanneqartoq imaqarnerulersippaa aammalu Kalaallit Nunaanni silap pissusiata allanngoriartornerani, pinngortitap pissarititaanik iluaquteqarnermi, isumalluutinik ataavartuunngitsunik (inuit avatangiisinut/pinngortitamut attuumassuseqarnerat) paasinninnerunissaq aqqutissiuutissallugu. Sumiiffinni ilisimasat suleqatigiinnerlu Silap Pissusianik Ilisimatusarfik - piniartut sinerissamilu aalisartut suleqatigilluinnarlugit - sumiiffinni ilisimasanik, silap pissusiata allanngoriartornerata kalaallinut inuiaqatigiinnut sunniutaanik paasinninnissami pingaaruteqarluinnartunik katersuisarpoq. Taamatullu aamma silap pissusiata allanngoriartornerata aatsitassarsiornerullu immap miluumasuisa pissusilersuutaannut siammarsimassusiannullu sunniutaannik misissuinitsinnut atatillugu piniartut suleqatigisarpagut. Nunat tamat akornanni suleqatigiinneq SPI p Pinngortitaleriffiup suleqatigiinnissamik isumaqatigiissutai aqqutigalugit ilaatigut Arctic Science Partnership, Danish Center for Environment and Energy, Hafrannsóknastofnun aamma Ilisimatusarfik suleqatigai. Tamakku nunanilu allani attaveqarfippassuagut aqqutigalugit SPI issittumi uumassuseqassut-

17 (VVM) ASN = Avatangiisinut Sunniutaanik Nalilersuinerit Nalunaarusiakkut suliniutip ukiunik marlunnik pingasunilluunniit aallartinnissaa sioqqullugu suliniuteqarfiusussap pinngortitaa avatangiisiilu allaaserineqartarput nalilersuiffigineqarlutillu Nalunaarusiakkut saqqummiunneqartarput suliniutiginiakkap avatangiisinut sunniutigisinnaasai pingaaruteqarnerusut sip ataqatigiinneranut tunngassuteqartunik ilisimasarpassuarnik tamakkulu Kalaallit Nunaanni nunarsuarmilu inuiaqatigiinnut sunniutaat pillugit pilersueqataasarpoq. Attaveqatigiinnermut allatseqarfik Attaveqatigiinnermut allatseqarfik Pinngortitaleriffiup iluani avammullu attaveqatigiinnikkut paasissutissiisarnikkullu suliassanik, ilaatigut Pinngortitaleriffiup nittartagaa aqqutigalugu isumaginniffiuvoq. Allatseqarfik 2013-ip naajartornerani nutaamik suliniuteqarpoq 2014-illu ingerlanerani nittartakkami pilersinneqarput ILISIMASAT aamma SAMMISAQ. Taakku marluullutik pingaartumik aalajangiisartunut innuttaasunullu soqutiginnittut isumattorsaatissatut eqqarsaataapput. ILISIMASAT Pinngortitaleriffiup nittartagaanik atuisartut sammisami aalajangersimasumi pingaaruteqartumi aammalu soqutigineqartumi pilertortumik paasissutissanik tamakkiisunillu tunniussaqarfigissavaat. Tassani takuneqarsinnaapput Pinngortitaleriffiup saqqummiussai, soorlu siunnersuinerit, tamakkulu tunuleaqutaannik itisilerisoqarsinnaalluni, imaluunniit sammisat allat inuiaqatigiinni massakkorpiaq sammineqartut alakkarteriffigineqarsinnaallutik, assersuutigineqarsinnaavoq qulequtalik "Immap annersaa aalisagaqanngilaq". SAMMISAQ`mi qulequttat massakkorpiaq sammineqartut nalinginnaasumillu soqutiginaatillit sammineqartarput, alakkarterigaannilu siammasinnerusumik paasisaqartoqarsinnaalluni. Tassani attaveqarfiusinnaasut naleqquttut innersuussutigineqarsinnaapput sammisarlu pillugu paasissutissat allat takuneqarsinnaallutik. Allatseqarfiup suliassai immikkoortortoqarfinni sulisut Silallu Pissusianik Ilisimatusarfimmiut suleqatigilluinnarlugit suliarineqartarput. Inuiaqatigiinnik paasissutissiisarneq periarfissarititaasut nalinginnaasut soorlu aviisit, TV, radio, nittartagaq, naqitigaaqqat, nalunaarusiat saqqummersitsinerillu aqqutigalugit ingerlanneqartarput. Allatseqarfiup aamma Pinngortitaleriffimmi sulisut paasissutissiisarnermut tunngasunik ilitsersuuttarpai, allatseqarfiullu aamma ukiumoortumik naalunaarusiaq pisortanullu akissutissiat suliassat annikinnerusut suliarisarlugit. Attaveqatigiinnermut allattoqarfik aamma immikkut iliuuseqarnernut annertunerusunut peqataasarpoq, soorlu Unnuk Kulturisiornermut, 2014-imi 934-nik Pinngortitaleriffimmut pulaartoqarfiusimasumut.

18 Aatsitassarsiorfiutileqatigiiffimmit ASN Suliniutip ingerlanneqarnerani immikkoortuini tamani avatangiisinut sunniutigisinnaasai pingaaruteqartut allaaserineqarsimassapput Ajornartorsiutaalersinnaasunut iluarsiissutissanik innersuussuteqassapput Suliniutip ingerlanneqarnerani malinnaatitsissapput 18 Pinngortitaleriffiup sinaakkutai Siunertaq Pinngortitaleriffik Kalaallit Nunaanni Namminersorlutik Oqartussat pinngortitaq pillugu ilisimatusarnernik ingerlatsivigaat Inatsisartut inatsisaat nr juni 1994-meersoq tunngavigalugu pilersinneqarluni. Pinngortitaleriffik Kalaallit Nunaanni eqqaanilu uumasusillit (naasut uumasullu) piujuartitsinermik tunngaveqartumik iluaqutigineqarnissaat aammalu avatangiisit uumasoqassutsillu assigiinngisitaartuarnissaat pillugit ilisimatuussutsikkut uppernarsaatinik katersuillunilu ineriartortitsissaaq. Ilisimasat tamakku Pinngortitaleriffiup Kalaallit Nunaanni Namminersorlutik Oqartussanik siunnersuisarnerani pingaarnertut tunngaviusassapput. Pinngortitaleriffiup naasunik uumasunillu aqutsineq iluaquteqarnerlu pillugit Namminersorlutik Oqartussat, kommunit allallu siunnersortarpai. Naalakkersuisunut siunnersuineq ilaatigut pisarpoq toqqaannartumik, ilaatigut aamma nunani tamani ilisimatuussutsikkut suleqatigiiffiit, Kalaallit Nunaata peqataaffigisai aqqutigalugit. Pinngortitaleriffiullu aamma nunat tamat akornanni pisussaaffiit ilaannut tunngassuteqartutigut Kalaallit Nunaat sinniisuuffigisarpaa. Pinngortitaleriffik ilisimatusaatigalugu misissuinernit paasisanik tamanut saqqummiussisussaatitaanermik pisussaaffeqarpoq. Pinngortitaleriffillu aamma suliassaqarfimmi iluini avatangiisinik pinngortitamillu ilisimatusaatigalugu misissuisimaguni misissuinernit inernernik saqqummiussisussaatitaavoq. Suliassat Pinngortitaleriffiup ilisimatusarnikkut suliassai pingaanerusutigut makkununnga tunngasuupput Isumalluutinik naliliinerit (peqassutsimik nalilersuinerit) Uumasoqatigiit siaruarfigisimasaasa killinginik nalunaarsuineq Uumasoqatigiiaat ataasiakkaarlutik piaqqiortaasiat amerleriarsinnaanerallu Nerisaqartarnerinut tunngasut uumasoqatigiiaallu ataqatigiissutaat Piujuartitsinermik tunngaveqartumik iluaquteqarnermik siunnersuisarnerit uumassusillillu assigiinngisitaassusiisa qulakkeerneqarnissaat Piniutinik/aalisaatinik/sakkunik nalilersuinerit ineriartortitsinerillu Silap pissusiata allangornerata kinguneri Sulineq sisamanik aallaaveqartumik ingerlanneqarpoq: Ilisimatuutut misissuineq, nakkutiginninneq, siunnersuineq attaveqatigiinnerlu.

19 Aatsitassarsiorfiutileqatigiiffimmit ASN Aatsitassarsiorfiup inatsitigut toqqammavia Naalakkersuisut suliniummik nalilersuinerminni toqqammavissaasa ilaat Pinngortitaleriffimmit DCE millu nalilersorneqartarpoq 19 Aaqqissuussaaneq Pinngortitaleriffiup inatsisinik tunngaveqartumik suliassaminik Aningaasanut inatsimmi sinaakkusiunneqartut iluini pitsaanerpaamik suliarinnittarnissaa Pinngortitaleriffiup siulersuisuisa qulliusutut akisussaafigalugulu qularnaagassaraat. Sulinikkut naammassisassat ingerlanneqarnissaannut periusissat siulersuisut aalajangersassavaat aammalu ukiumoortumik sulinissamut pilersaarutit missingersuutillu akuersissutigisassallugit. Siulersuisut ataatsimiititaliamik siunnersorteqarput. Ataatsimiititaliap siulersuisut ilaatigut Pinngortitaleriffiup sulinissamut pilersaarusiaasa siunissamullu ungasissumut ingerlatseriaasiliaasa suliarinissaannut akuersissutiginissaannullu atatillugu siunnersortassavai. Pinngortitaleriffiup pisortaata pinngortitaleriffiup ulluinnarni ingerlanneqarnera isumagisassavaa Pinngortitaleriffillu avammut sinniisuuffigisassallugu. Pisortap Pinngortitaleriffiup suliassaminik sinaakkutissat siulersuisut aaqqissuussimasaasa iluini pitsaanerpaamik ingerlatsinissaa qularnaartassavaa. Pinngortitaleriffik aaqqissuussaavoq aalisakkanut qalerualinnullu immikkoortoqarfeqarluni, miluumasunut timmissanullu immikkoortoqarfeqarluni, avatangiisinut aatsitassanullu immikkoortortaqarluni, allaffissornermut immikkoortoqarfeqarluni attaveqatigiinnermullu allatseqarfeqarluni. Immikkoortoqarfiit tamarmik immikkoortoqarfiup pisortaanit, pisortap ataaniittunit aqunneqarput. Attaveqatigiinnermut allatseqarfik pisortap ataaniilluinnartutut inissisimavoq. Sulianut tunngasutut immikoortoqarfinnut allanut ilassutitut Kalaallit Nunaanni Silap pissusianik Ilisimatusarfik 2009-mi avataaniit aningaasaliinikkut pilersinneqarpoq. Ilisimatusarfeqarfik Pinngortitaleriffiup pisortaata ataaniittumit pisortaqarluni aqunneqarpoq imi siulersuisuni ilaasortat Siulersuisut siulittaasuat nakorsaqarfimmi nakorsaq Gert Mulvad (Dronning Ingridip Peqqissaavia, Dronning Ingridip Napparsimmavissua) Naalakkeersuisoqarfimmi pisortaq Søren Stach Nielsen (Pinngortitamut Avatangiisinullu Naalakkersuisoqarfik) Naalakkersuisoqarfimmi pisortaq Jørgen Isak Olsen (Aalisarnermut, Piniarnermut Nunalerinermullu Naalakkeersuisoqarfik) Naalakkersuisoqarfimmi pisortaq Mikael Kristensen (Ilinniartitaanermut Ilisimatusarnermullu Naalakkersuisoqarfik) Siulittaasoq Henrik Sandgreen (KNAPK) Pisortaq Brian Buus Pedersen (Kalaallit Nunaanni Sulisitsisut Peqatigiiffiat)

20 Avatangiisinut immikkoortortaqarfiup suliassaata ilagaa Nuummiittup Betoncentralip nipiliortitsineranik uuttortaasarnissaq. Asseq: O. Geertz-Hansen Pinngortitaleriffimmeersoq Kunuk Lennert DCE meersorlu Lis Bach asimi. Asseq: O. Geertz-Hansen Savaatilik Carl Frederiksen (Savaatillit Peqatigiit Suleqatigiinni siulersuisuni ilaasortaq) Ataqatigiissaarisartoq Henrik Philipsen (sulisut sinniisaat, Pinngortitaleriffik) Ilisimatusartartoq Josephine Nymand (sulisut sinniisaat, Pinngortitaleriffik).. Aningaasalersuineq Pinngortitaleriffik suliassanut inatsisinik tunngavilinnut Kalaallit Nunaanni Namminersorlutik Oqartussat tunngaviusumik aningaasaliissutaat aqqutigalugit aningaasaliiffigineqartarpoq imi aningaasaliissutit 52,0 mio. kr.-iupput saniatigullu 2,0 mio. kr.-it ukiup ingerlanerani akuersissutigineqarput avaleraasartuunik misissuinermut atugassatut. Tamakku saniatigut isertitsissutaasunik ingerlatsisoqartarpoq tikeraanut illup umiarsuillu ingerlannerisigut sullissisarnikkullu. imi avataaniit aningaasaliissutiniit 39,2 mio. kr.-it atorneqarsimapput aningaasaliiffigineqartunit 82- ineersunit. Pinngortitaleriffimmut aningaasaliissutit tamarmiusut 2014-imi imatut isikkoqarput.: Aningaasanut inatsit aqqutigalugu 54,0 mio. kr. Avataniit aningaasaliissutit 39,2 mio. kr. Katillugit 93,2 mio. kr. Pinngortitaleriffiup Kalaallit Nunaanni Namminersorlutik Oqartussat tunngaviusumik aningaasaliissutaat atorlugit pinngortitaleriffiup illuutaanik umiarsuaataanillu ingerlatsinermi aserfallatsaaliinermilu aningaasartuutit akilertarpai. Tunngaviusumik aningaasaliissutit saniatigut Pinngortitaleriffik ukiumoortumik avataaniit aningaasaliiffigineqartarpoq misissuinissanut ilisimatusaatitullu ingerlatassanut arlalinnut atugassanik, ilaatigut ukiuni arlalinni ingerlatassaasartunut

21 Pinngortitaleriffiup DCE llu qanimut suleqatigiissutigaat misissugassanik katersisarneq, ilisimatusarneq ilinniartitsinerillu Aatsitassarsiorfiutileqatigiiffiit uuliasiorfiutileqatigiiffiillu avatangiisinut tunngatillugu sulinerannik nalilersuineq Namminersorlutik Oqartussanik siunnersuineq 2014-mi suliniutit avataaniit aningaasaliiffigineqartut 21 Carlsbergfondet Ilisimatusariaatsitigut assigiinngitsutigut misissuinerat Akisuanersiorneq DCE (Miljøstyrelsen) AACA Biobasis Ph imaanilu naasuaqqat tappiorannartut DCE (Aatsitassanut Ikummatissanullu Naalakkersuisoqarfik) Baffin Bay tinittarneq ulittarnerlu Puisit Baffin Bugtimi KANUMAS K nannut Qimusseriarsuarmi qilalukkanik qernertanik kisitsineq Qimusseriarsuarmi qilalukkanik qer nertanik piniarneq Immami nipisiorneq Baffin Bugt DCE (Miljøstyrelsen AIN mut) Qeqertarsuup Tunuani arfiviit Uranisiorneq Ilinniartitaanermut Ilisimatusarnermullu Naalakkersuisoqarfik Tetracyklinimik nalunaaqutsersuineq Tuttut allerui Ph.d. tuttut Ussuit erinarsortarnerat Nunatsinni timmissat kiisortut Isumasioqatigiinnermut peqataaneq Nunatsinni isumasioqatigiinnermi peqataaneq Ecotide Kitaata imaata sarfaa Bojit aamma XCTF Krill nerisareqatigiinnermi akuusoq Postdoc attataasat (kiselalger) Stipendier 2013 aningaasaliissutit Saarullinni aatsitassat arrortikkuminaatsut Avaleraasartuut naasuaqqallu tappiorannartut Eqalussuit utoqqaassusiat alliartortarnerallu Qeqqussat Tunup avannaarsuani qilalukkanik qernertanik nalunaaqutsersuineq Niisannik nalunaaqutsersuineq Qilalukkat qernertat timaasa sananeqaataat Immami nipisiuineq Arfernik nalunaaqutsersuineq Isumasioqatigiinnermut Uumassullit ataqatigiinnerat pillugu takussutissiaq Aningaasaateqarfiit assigiinngitsut Misissueqqaarneq ph.d EU Eurofleet INTERACT Forsknings- og Innovationsstyrelsen Appat pillugit ph.d Postdoc arfiviit SPI p ingerlanneqarnera Stipendier 2013 aningaasaliissutit