Kapitel 5. NAPPAATIT TUNILUUTTARTUT

Transcription

1 Kapitel 5. NAPPAATIT TUNILUUTTARTUT Meeqqat nappaataat 23-mi Peqqinnissakkut Nakkutilliisoqarfik meeqqat nappaataannik nalunaarutigisariaqartunik tigusaqarsimanngilaq. Meningitis/sepsis meningococcer-inik pissutillit Qaratsap ameraasaatigut aseruuttoornerit tunillaattartut, marniliuuttumik meningitis/sepsis 23-imi tallimat nalunaarutigineqarput. Ukiuni siuliinisut amerlatigigunartigalutik. Amerlassutsit ikittun- nguugaluarput, kisiannili 1.-inut agguaqatigiissitsinermi nunarsuarmut tamarmut naleqqiullugu annertuvoq, Kallaallit Nunaanni 9/1.-it, Danmarkimi 3-4/1.- it miss. Bakteriat assigiinngitsut arlaliupput; tuniluuttumik nappaalalernermi immikkoortunut A-mut C-mullu kapuisoqarsinnaavoq, B-mulli naamik. Ukiunut agguarneri ukuupput 1, 4, 9, 12 og 4, arnat pingasut angutillu marluk. Marluk immikkoortumi B-miipput, ataaseq C- mi, marlullu sorlermiiffissineqarsinnaanatik. Toqusortaqarsimanngillat. Taakkunanngali toqussuteqartarneq annertugaluarpoq, nalinginnaasumik 1-25%-iusarluni. Siullermeerutaanngitsumik napparsimalerneq nassaarfigineqanngilaq, inoqutigiit napparsimasoqarfiusut pitsaaliuinermik nakorsarneqarnissamut neqeroorfigineqartarput. 23-imi bakteriamik haemophilus influenzae type b (HIB)- mik pissutilimmik napparsimasoqarsimanngilaq. Meningitis/sepsis bakterianik pneumoccocer-inik pissuteqartut 15-it pneumococcer-init pissuteqartumik napparsimasut nalunaarutigineqarput, agguataarneri tabel 17-imi takuneqarsinnaapput. Tabel mi Kalaallit Nunaanni pneumoccoc-ertut. Peqqinnissakkut Nakkutilliisoqarfik isumaqarpoq pneumoccoc- imik tunillatsissimasut nalunaarutigineqartartuniit amerlanerusut, nalunaarutigineqartartut tassaanerusarmata ajornerusunik, tassa sepsis- imik meningitis- imillu nappaatillit. Taamaattuni toqussuteqartarneq annertuujuvoq, 25-3%- iulluni. Paasissutissani ilassutaasuni ersippoq pingasut akiuussutissakilliorsimasut, ataaseq ukiuni pissutigalugu, marlullu imigassartorpallaarnertik pissutigalugit. Nalilersorniartariaqarpoq Kalaallit Nunaanni annertunerusumik utoqqarnik inunnillu allanik immikkut navianartorsiorsinnaasunik pneumoccoc- imut kapuisalernissaq. Aammattaaq ingerlaavaartumik nalilersortariaqarpoq pneumoccoc- imut kapuutit ineriartornerat malillugu meeqqanik kapuisarnermut atatillugu inuit tamaasa pneumoccoc-imut kapuisoqartalersinnaanissaa. Kapuutissat maannakkut nalinginnaasumik pissarsiarineqarsinnaasut aap akuini Kalaallit Nunaanni atugaasuni ajoqusiisinnaasunik akoqanngillat. USA-mi Canada-milu pneumoccocertoqarfiuallaanngikkaluartuni innuttanut tamanut kapuisoqartalersimavoq. Misissukkat inerneri Peqqinnissakkut Nakkutilliisoqarfimmit malinnaaffigilluarneqarput, tassami kingusinnerusukkut Kalaallit Nunaanni kapuisoqartalernissamik innersuussinissamut pingaaruteqarmata. 23

2 Tuberkulose 23-mi napaatillit 89-it nalunaarutigineqarput. 1.-inngortitsinermi kisitsit 157/1. nunanut allanut naleqqiullugu annertoqaaq, kisiannili oqartariaqarpoq nappaat nakkutigineqarluartoq. TB nappaataavoq 1%-imik kingunerliutitaqanngitsumik nakorsarneqarsinnaasoq piaartumik paasineqarpat nakorsarneqalerlunilu. 24-it allisitsiutikkut takuneqarsinnaasumik nappaatillit paasineqarput, taakkulu annertuumik tunillaasinnaaneri malunnarluni. Aammalu nalunanngilaq nappaat kingusissukkut aatsaat paasineqarsimasoq, tassami taamatut nappaateqarneq arlalitsigut malunnarsisareermat bakteriat qesermiittut takuneqarnissaat sioqqullugu. Tamanna kingusinaarpallaartumik paasinninneruvoq kingusippallaamillu nakorsaaneqalersarluni. Napparsimasut 8 siornatigut TB-qareersimasuupput. Nappaatillit ukiui siammasissuupput, malugisariaqarporlu meeqqani inuusuttunilu TB takussaagajummat, 89-init 24-t 2-t ataallugit ukioqarput. 89-ini arnat 33-iupput angutillu 56-iullutik. Ukiumi nalunaarusiorfiusumi Nanortallup, Qaqortup, Tasiilap Upernaviullu peqqinnissaqarfiini TB-ertut takussaasimaqaat. TB-p atugaanerujussua patsiseqartinneqarpoq suli ungalliunerusuni nunaqarfinnilu tuniluunnissamut periarfissaqarluarmat. Tamakkunani inoqarpoq utoqqarnik TB-qarsimasunik, najukkat pitsaanngitsut inuppassuarnit inigineqartut, nerisarlunneq, imigassamik tupamillu atuivallaarneq, aammalu ilaalluni peqqinnissaqarfinni nikerarpallaamik inuttaqarneq. TB- mik akiuniarlutik suleqatigiit inuttaqarput Sanami nakorsanik peqqissaasunillu, Sinerissamut Aqutsisoqarfimmi Peqinnissakkullu Nakkutilliisoqarfimmi sulisunik. Taakku suliniuteqarput tunillaassornerup pinaveersaartillugu nakkutiginissaa kapuisarnikkut qinnguartaasarnikkullu, soorlu Tasiilami februarimi pisoq paasisitsiniaalertalimmik. Suleqatigiit taakkua anguniagaraat ukioq 21 angutinnagu taamatut nappaatillit 1.- inngortitsinermi qulinngorsimanissaat. Tamannali piviusorsiorpallaanngilaq, taamaattumillu nalilersoqqinneqartariaqarluni. Taamaattorli Kalaallit Nunaanni suliniuteqarnermi ima anguniagaqarneq pisariaqartuarpoq: 1. Nalinginnaasumik illoqarfinni nunaqarfinnilu inuuniarnerup pitsanngorsarnissaa. 2. TB pillugu paasisitsiniaanerit ilinniartitsinerillu aammalu inuunnut nammineq peqqinnissakkut akisussaassuseqarneq. 3. TB pillugu peqqinnissaqarfinni sulisunik ilinniartitsinernik ilinniaqqinnissanillu periarfissiinerit. 4. Peqqinnissaqarfinni sulisussanik naammattunik pissarsinissaq TB pillugu TB-mut peqqissaasoq suleqatigiillu ilagalugit sulisinnaasussat pissarsiariniassallugit. Botulisme (Mikissanik nappaat) Ukiumi nalunaarusiorfimmi taamaattumik napparsimasunik nalunaartoqarsimanngilaq. Hepatitis (Tingullunneq) Pingasut Hepatitis B- mik nappaatillit nalunaarutigineqqarsimapput, nappaateqartunut naleqqiullugu ikippallaarsorinartut. Nalunaarusiorfiup nalaani hepatitis-b- mut meeqqanik kapuisarnermut atatillugu kapuisalernissamut aningaasassaqalersimanngilaq. Misissuinerit nutaat takutippaat innuttaasut akornanni hepatitis-ertarneq annikilliartortoq, taamaattumillu Peqqinnissakkut Nakkutilliisoqarfiup siornatigut Kalaallit Nunaanni kapuisalernissamik innersuussinini nalilersoqqilerpaa. 24

3 Gonoré Gonorertut 23-mi 22-mut naleqqiullugu 872-iniit 659-inut ikileriarsimapput. Kalaallit Nunaanni gonorertartut inuit 1.- iugaangata iupput, Danmarkimi inuit 1.- iugaangata ukiuni kingullerni arfiniliusunit 1-riaat sinnerlugu. Syfilis 23-mi syfilisertoq ataaseq nalunaarutigineqarpoq, tassaasoq qangarnisaq aatsaat nalunaarutigineqartoq. Syfilis Kalaallit Nunaanni nungutaangajalerpoq, kisiannili kinguaassiuutitigut suli nappaalaneqarpallaarmat ineriartorneq malinnaaffigiuartariaqarpoq. Chlamydia 23-mi chlamydiartut 1846-t nalunaarutigineqarput 22-mi 1956-iusut. Kalaallit Nunaanni inuit 1.-iugaangata chlamydiartut 3255-iupput, Danmarkimi 3-uusut 11-riaataat sinnerlugit. Chlamydia illissap avataatigut naartulernermut aammalu naartulersinnaajunnaarnermut pissutaasut annerit ilagaat. HIV/AIDS 23-mi Kalaallit Nunaanni HIV-rtut nutaat 11 nalunaarutigineqarput, 7 angutini, 4 arnani. AIDS-ertut 6 paasineqarput, ataaseq AIDS-ertoq toquvoq. Nappaatip annertusiartornera atugaaneralu suli Nuummi Sisimiunilu ipput. 23-mi nalunaarusiorfiup naanerani HIV-rtut 1985-imi Kalaallit Nunaanni aallartimmata 131-nngorsimapput; agguaqatigiissillugu ukiui suli qaffasipput, 45-t miss. Tunillatsittarneq annerusumik angutit arnallu atoqatigiittarnerannik pissuteqarpoq, inunni atugarliornerusuni imigassartorpallaartullu akornanni imi inuit kinaassusaannik isertuussisumik HIV-rtunik nalunaartarneq eqqunneqarmat maanna nalunaarusiorfiup nalaani HIV-mik nappaateqalersimasut 131-t akornanni qassit AIDS-eqalersimanersut qangalu, qanoq amerlatigisut toqusimanersut qassillu suli Kalaallit Nunaanni najugaqarnersut eqqoriassallugit nalunarpoq. Maanna mut Peqqinnissakkut Nakkutilliisoqarfik suli isumaqarpoq HIV-rtut kinaassusii ilanngullugit Peqqinnissakkut Nakkutilliisoqarfimmut nalunaartoqartassasoq. HIV-rtut arlallit atorpaat ajunngitsumillu nakkutigineqarlutillu suliaritittarput, Danmarkimiittus ut pitsaatigisumik. Peqqinnissaqarfik tamakkununnga annertusiartuinnartumik aningaasartuuteqarpoq, peqqissaanerullu pitsaassusaa nakkutigilluartariaqarpoq ilaatigut pissutigalugu tunillaassuisinnaanerup killilersimaarneqarnissaa. Kalaallit Nunaanni HIV-p annertuseriarnissaa annilaangassutaajuarpoq, nappaammi inuusunnerusuni atuutilissagaluarpat ajornartorsiutaalersinnaavoq, taakkumi kinguaassiuutitigut nappaateqarnerusarmata, aammalu naartulersarnerit naartuersittarnerillu nalinginnaaqalutik. 23-mi 5.-inik HIV-mut misissuineqarpoq, amerlanertigut kinguaassiuutitigut nappaatit 37%, erninerit 13%, uninngatitat 18% aggerlutillu nakorsiartut 2% tunngavigalugit. 23-mi misissorneqartut 4%-ii angutaapput 6%-iilu arnaallutik. Misissukkat amerlassusaat naammagineqarpoq. 25

4 25 Sepsis/meningitis nalunaarutigineqarsimasut Anmeldte tilfælde af sepsis/meningitis Notified cases of sepsis/meningitis Katillugit/antal/number Ukiut/år/year Meningococcer Haemophilus influenzae type b Streptococcus pneumoniae Andre Figur 8 25 Sepsis/meningitis nalunaarutigineqarsimasut Anmeldte tilfælde af sepsis/meningitis Notified cases of sepsis/meningitis Katillugit/antal/number Ukiut/år/year Meningococcer Haemophilus influenzae type b Streptococcus pneumoniae Andre Figur 9 26

5 Tabel / table 15 Kalaallit Nunaanni tuberkulosertutut nalunaarutigineqarsimasut Anmeldte tilfælde af tuberkulose i Grønland Notified cases of tuberculosis in Greenland Ukioq / År / Year Amerl./ Antal / Number Rate pr. 1. pr. år Rate per 1. per year * * * * * ** 89** Kilde: Statens Institut for Folkesundhed og Embedslægeinstitutionen. Source: National Institute of Public Health and Chief Medical Officer in Greenland. *Tallene for årene 196 til 1985 er opgjort som anmeldte tilfælde af respiratorisk tuberkulose blandt grønlændere i Grønland. ** Der er senere trukket 4 anmeldelser tilbage 27

6 Kalaallit Nunnaanni TB-ertut/Anmeldte TB-tilfælde i Grønland /Notified cases of tuberculosis Figur 1 Kal.Nun.tb-kajujumiss./Tuberkuloseincidensen i Grønland/Incidens of tuberculosis in Greenland / Anmeldte tilfælde/notified cases per per Figur 11 28

7 Tabel/ Table 16 Nakorsaqaarf. / Distrikt / District 22 TB-ertut nalunaarutigineqarsimasut, nakorsaqarfinnut agg. Anmeldte tilfælde af tuberkulose, fordelt på distrikter Notifed cases of tuberculosis, by district Taakkunan. bakteriallit / heraf mikroskopipos / of this microscopi pos. 23 Taakkunan. bakteriallit / heraf mikroskopipos / of this microscopi pos. Nanortalik Qaqortoq Narsaq Paamiut 2 1 Nuuk Maniitsoq Sisimiut Aasiaat Qasigiannguit Ilulissat Qeqertarsuaq 2 1 Uummannaq Upernavik Qaanaaq Ammassalik Ittoqqortoormiit Katill. / Total Tb-ertut katill uk. suviaass. agg. Antal TB-tilfælde 22 - fordelt på køn og alder Notified cases of tuberculosis 22 - by sex and age angutit/mænd/male arnat/kvinder/female katillugit/i alt/total < >=7 ukiut/aldersgrupper/agegroups Figur 12a 29

8 Tb-ertut katill uk. suviaass. agg. Antal TB-tilfælde 23 - Fordelt på køn og alder Notified cases og tuberculosis 23 - by sex and age 25 2 angutit/mænd/male arnat/kvinder/female katillutit/antal/number < >=7 ukiut/aldersgrupper/agegroups Figur 12b Gonorè-katillugit/Gonoré-incidensen/incidens of gonorrhea / Per år/years 15 rate Figur 13 3

9 Tabel/ Table 17 Suiaassuseq / Køn / Sex Kalaallit Nunaanni Pneumococ-it nalunaarutigineqarsimasut 23 Pneumococtilfælde i Grønland 23 Notified cases of pneumococci in Greenland 23 Ukiut / Alder / Year Inuusut / Levende / Living Toqusimasut / Død / Deceased Serotype Arnat/kvinder Arnat/kvinder Arnat/kvinder Angutit/mænd Angutit/mænd Angutit/mænd Angutit/mænd Arnat/kvinder Angutit/mænd F Arnat/kvinder ½ Angutit/mænd F Angutit/mænd Angutit/mænd F Arnat/kvinder Arnat/kvinder F 7 Arnat/kvinder / 8 Angutit/mænd 36,67 Agg./ Gn.snit/Average 11 Inuss./lev./Liv. 4 Toq./ Døde/Deceased 1 m type, 5 u.type Anmeldte tilfælde af gonoré og chlamydia fordelt på køn og alder 23/Notified cases of gonoré and chlamydia by sex and age < ukiut/aldersgruppe/agegroup gonoré angutit/mænd/male chlamydi angutit/mænd/male gonoré arnat/kvinder/female chlamydia arnat/kvinder/female Figur 14 31

10 Syfilis-katillugit/Syfilis-incidensen/incidens of syphilis / Per år/years rate Figur 15 Chlamydia-katillugit/Chlamydia-incidensen/incidens of chlamydia / Per år/years rate Figur 16 32

11 Nalunaar./Anmeldte/notified HIV-positive /agg./fordelt på køn/by sex angutit/mænd/male arnat/kvinder/female akkumuleret katillugit/antal (akkum.)/number Figur 17 Nalunaar./Anmeldte/notified HIV-positive / agg./fordelt på køn og alder/by sex and age angutit/mænd/male arnat/kvinder/female total < >69 ukiut/aldersgruppe/agegroup Figur 18 33