Politechnika Opolska i Górnośląskie Centrum Rehabilitacji,,Repty, Tarnowskie Góry 2

Transcription

1 ARTYKUŁ ORYGINALNY / ORIGINAL ARTICLE Fizjoterapia Polska MEDSPORTPRESS, 2012; 2(4); Vol. 12, Zaangażowanie Autorów A Przygotowanie projektu badawczego B Zbieranie danych C Analiza statystyczna D Interpretacja danych E Przygotowanie manuskryptu F Opracowanie piśmiennictwa G Pozyskanie funduszy Author s Contribution A Study Design B Data Collection C Statistical Analysis D Data Interpretation E Manuscript Preparation F Literature Search G Funds Collection DOI: / Alicja Wołyńska-Ślężyńska 1(A,B,D,E), Jarosław Pasek 2(A,B,D,E,F), Sebastian Szajkowski 3(C,D), Tomasz Pasek 4(D,E), Jan Ślężyński 5(A,D,E), Aleksander Sieroń 2(A,D) 1 Politechnika Opolska i Górnośląskie Centrum Rehabilitacji,,Repty, Tarnowskie Góry 2 Katedra i Oddział Kliniczny Chorób Wewnętrznych, Angiologii i Medycyny Fizykalnej oraz Ośrodek Diagnostyki i Terapii Laserowej w Bytomiu Śląskiego Uniwersytetu Medycznego, Katowice 3 Katedra i Zakład Fizjologii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego, Katowice 4 Zespół Rehabilitacji Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego im św. Barbary, Sosnowiec 5 Akademia Wychowania Fizycznego, Katowice 1 Opolska Polytechnic and Upper Silesian Rehabilitation Centre,,Repty, Tarnowskie Góry 2 Seat and Clinical Ward of Internal Diseases, Angiology, and Physical Medicine; Centre of Diagnostics and Laser Therapy in Bytom, of the Silesian Medical University, Katowice, Poland 3 Seat and Clinical Ward of Physiology, Silesian Medical University, Katowice, Poland 4 Rehabilitation Unit of the St. Barbara Provincial Specialist Hospital No.5 5 University of Physical Education, Katowice Wpływ krioterapii ogólnoustrojowej na podstawowe parametry hemodynamiczne pacjentów ze schorzeniami narządu ruchu Influence of whole-body cryotherapy on hemodynamic parameters in patients with motor organs disease Słowa kluczowe: krioterapia ogólnoustrojowa, leczenie, medycyna fizykalna, schorzenia narządu ruchu Key words: whole-body cryotherapy, treatment, physical medicine, motor organs disease STRESZCZENIE Wstęp. Krio te ra pia ogól no ustro jo wa to co raz czę ściej sto so wa na me to da fi zy kal na w re ha bi li ta cji. Za bie gi te po le ga ją na sty - mu la cji cia ła tem pe ra tu ra mi po ni żej -100ºC. Naj czę ściej krio te ra pia sto so wa na jest w le cze niu scho rzeń bądź ura zów w ob rę bie na rzą du ru chu. Ma te riał i me to dy. Ba da nia mi ob ję tych zo sta ło 222 pa cjen tów, w tym 114 ko biet (51,3%) i 108 mę żczyzn (48,6%) do bra nych ce - lo wo do gru py ba daw czej z roz po zna niem dys ko pa tii (107 osób; 48,1%), ze spo łu bó lo we go krę go słu pa na po zio mie L5 -S1 (57 osób; 25,6%) oraz zmia na mi zwy rod nie nio wy mi krę go słu pa (58 osób; 26,1%). Ba da nych pod da no se rii 10 za bie gów krio te ra pii ogól - no ustro jo wej wy ko ny wa nych raz dzien nie w cza sie od 1-3 mi nut przez 10 dni. Do ko na no oce ny zmian tem pe ra tu ry po wierzch ni cia ła (przed i po za koń cze niu te ra pii), tęt na oraz ci śnie nia tęt ni cze go krwi po 1, 5 i 10 za bie gu wzglę dem roz po zna ne go scho rze nia oraz płci. Wy ni ki. Za bie gi krio te ra pii ogól no ustro jo wej spo wo do wa ły zna mien ne ob ni że nie war to ści tem pe ra tu ry cia ła (p<0,01). Prze pro - wa dzo na oce na za cho wa nia się pa ra me trów tęt na i ci śnie nia tęt ni cze go krwi do wio dła, iż naj więk sze zmia ny war to ści tęt na do ty - czy ły gru py pa cjen tów z dys ko pa tią oraz ze spo łem bó lo wym krę go słu pa (p<0,01). Wy ższe wa ha nia tęt na za ob ser wo wa no w gru - pie ko biet. Wy ni ki do ty czą ce oce ny war to ści ci śnie nia tęt ni cze go krwi, wy ka za ły zna mien ny sta ty stycz nie wzrost tyl ko pa ra me trów ci śnie nia skur czo we go krwi (p<0,01). Wnio ski. Za bie gi krio te ra pii ogól no ustro jo wej po wo du ją zna mien ne ob ni ża nie się tem pe ra tu ry po wierzch ni cia ła. Krio te ra pia ogól no ustro jo wa po wo du je wzrost war to ści tęt na i ci śnie nia skur czo we go krwi. SUMMARY Background. Whole-body cryotherapy is a physical method that is increasingly being employed in rehabilitation. The procedure consists in stimulating the body with temperatures below -100ºC. The most common applications of cryotherapy is in the treatment of diseases or injuries of the locomotor system. Material and methods. The study comprised 222 patients: 114 females (51.3%) and 108 males (48.6%) selected to the study group, diagnosed with discopathy (107 persons; 48.1%), lumbalgia at L 5 -S 1 (57 persons; 25.6%), and spinal column degeneration (58 persons; 26.1%). The patients underwent series of 10 whole-body cryotherapy procedures, the sessions, each lasting 1-3 minutes, were conducted every day for 10 days. Changes in the body surface temperature (before therapy and after its completion) were recorded and analyzed, in addition pulse, and arterial blood pressure after 1, 5 and 10 procedures, with respect to diagnosed disease and the patient s gender were also analyzed. Results. Whole-body cryotherapy procedures caused significant reduction in body temperature (p<0.01). Evaluation of pulse and arterial blood pressure parameters showed that the group of patients with discopathy as well as spinal pain syndrome registered the highest changes in pulse rate value (p<0.01). Higher pulse rate fluctuations were observed in women. Results on arterial blood pressure values revealed a statistically significant increase in systolic blood pressure parameters only (p<0.01). Conclusion. Whole-body cryotherapy lead to significant drop in body surface temperature and increased pulse rate and systolic blood pressure. Liczba słów/word count: 2896 Tabele/Tables: 2 Ryciny/Figures: 4 Piśmiennictwo/References: 15 Adres do korespondencji / Address for correspondence dr Ja ro sław Pa sek, Ka te dra i Od dział Kli nicz ny Cho rób We wnętrz nych, An gio lo gii i Me dy cy ny Fi zy kal nej oraz Ośro dek Dia gno sty ki i Te ra pii La se ro wej w By to miu Ślą skie go Uni wer sy te tu Me dycz ne go w Ka to wi cach, Bytom, ul. Ste fa na Ba to re go 15, tel./fax: (32) Otrzymano / Received r. Zaakceptowano / Accepted r. 113

2 Wołyńska-Ślężyńska A. i wsp., Krioterapia ogólnoustrojowa a wybrane parametry hemodynamiczne WSTĘP Od dzia ły wa nie zim ne go śro do wi ska mo że do ty czyć ca - łe go or ga ni zmu lub nie któ rych je go ob sza rów. Ostat nie ba - da nia na uko we udo wad nia ją, że za sto so wa nie zim na, czy li tzw. krio te ra pii za po bie ga w znacz nym stop niu ta kim ob ja - wom jak ból, wy sięk, obrzęk itp. [1]. Krio te ra pia ogól no ustro jo wa to za bieg fi zy kal ny, któ ry wy ko rzy stu je bodź co we, sty mu lu ją ce, po wierzch nio we dzia - ła nie tem pe ra tur krio ge nicz nych (po ni żej 100 C), apli ko - wa nych w krót kim cza sie, ce lem wy wo ła nia fi zjo lo gicz nych re ak cji or ga ni zmu na zim no [2]. Do ty czy to za bie gów krio - te ra pii miej sco wej, jak i ogól no ustro jo wej, co nie wąt pli wie zwią za ne jest z bez in wa zyj nym i bez piecz nym spo so bem le cze nia [3,4]. Ak tu al nie prze pro wa dza ne ba da nia na uko we ma ją na ce lu nie tyl ko oce nę za bie gów krio te ra peu tycz nych sto so - wa nych u osób cho rych, ale ta kże co raz czę ściej ba da nia do ty czą osób zdro wych [5]. W przy pad ku tej pierw szej gru - py wska za nia do sto so wa nia krio te ra pii obej mu ją m.in. scho rze nia sta wów i tka nek mięk kich o pod ło żu au to im mu - no lo gicz nym (ze sztyw nia ją ce za pa le nie sta wów krę go słu - pa, reu ma to idal ne za pa le nie sta wów), zmia ny zwy rod nie - nio we, po ura zo we i prze cią że nio we na rzą du ru chu, fi bro - mial gię, oste opo ro zę, dnę mo cza no wą, dys ko pa tie, cho ro by ośrod ko we go ukła du ner wo we go ze wzmo żo ną spa stycz no - ścią, stward nie nie roz sia ne, ze spo ły ko rze nio we, cho ro by ob wo do we go ukła du ner wo we go, ze spo ły de pre syj ne i ner - wi ce we ge ta tyw ne, a ta kże od no wę bio lo gicz ną [6,7,8]. MA TE RIAŁ I ME TO DY Ba da nia mi ob ję to gru pę 222 pa cjen tów Gór no ślą skie go Cen trum Re ha bi li ta cji REP TY w Tar now skich Gó rach, w tym 114 ko biet (51,3%) i 108 mę żczyzn (48,6%) do bie ra - nych ce lo wo do gru py ba danej z roz po zna niem dys ko pa tii (107 osób; 48,1%), ze spo łu bó lo we go krę go słu pa na po - zio mie L5-S1 (57 osób; 25,6%) oraz zmia na mi zwy rod nie - nio wy mi krę go słu pa (58 osób; 26,1%). Przed roz po czę - ciem za bie gów krio te ra pii, ka żdy pa cjent zo stał pod da ny ba da niu le kar skie mu wraz z ana li zą do ku men ta cji me dycz - nej ce lem kwa li fi ka cji i włą cze nia bądź wy łą cze nia z ba dań. Ba da nych pod da no za bie gom krio te ra pii ogól no ustro jo - wej w krio ko mo rze ty pu Zim mer przez 10 dni. Ka żdy za - bieg trwał od 1 do 3 mi nut. Przed pierw szym i po ostat nim wej ściu i wyj ściu z krio ko mo ry do ko ny wa no po mia ru tem - pe ra tu ry po wierzch ni cia ła ter mo me trem Brau na. Do dat - ko wo wy ko ny wa no po miar tęt na i ci śnie nia tęt ni cze go krwi po 1, 5 i 10 za bie gu. Wszy scy ba da ni wy ra zi li pi sem ną zgo dę na uczest nic - two w ba da niach oraz mo żli wość re zy gna cji z nich na do - wol nym eta pie. Ana li za sta ty stycz na Ana li zę wy ni ków ba dań prze pro wa dzo no wy ko rzy stu - jąc pa kiet Sta ti sti ca 7.0 Stat Soft, Pol ska). Wy ko na no sta ty - sty kę opi so wą. Ba da ne zmien ne przed sta wio no licz bo wo za po mo cą: war to ści śred niej, mak si mum, mi ni mum, od - chy le nia stan dar do we go. Do zba da nia sta ty stycz nej istot - BACKGROUND The whole or only parts of the body are influenced by contact with cold surface. Recent scientific research have showed that use of low temperatures, so-called cryothe - rapy, to a large extend reduces such symptoms as pain, exudate, oedema, etc. [1]. Systemic, or whole-body cryotherapy is a physical inter - vention employing cryogenic temperatures (below -100 C), applied for a short period of time, that stimulate the body surface intended to evoke physiological reactions of the body to cold [2]. The above applies both local cryotherapy (hilotherapy) interventions as well as whole-body (sys - temic) cryotherapy, undoubtedly a non-invasive and safe form of treatment [3,4]. Ongoing scientific tests aim not only at assessing cry - otherapy interventions in patients with diseases, but also at increasing cryotherapy research on healthy indi viduals [5]. In case of the former group, indications for cryotherapy concern, among other things, autoimmune based diseases of articulations and soft tissues (ankylosing spondilitis, rheu - matoid arthritis), degenerative, post-traumatic and strainrelated changes in the musculoskeletal system, fibro-my - algia, osteoporosis, gouty diathesis, discopathies, disea - ses of the central nervous system with increased spa sti city, multiple sclerosis, radicular syndromes, diseases of the pe - ri pheral nervous system, depression syndromes, vegeta - tive neurosis, as well as wellness and biological regene - ration [6,7,8]. MATERIAL AND METHODS The study comprised a group of 222 patients of the Upper Silesian Rehabilitation Centre),,REPTY in Tarnow - skie Góry: 114 females (51.3%) and 108 males (48.6%) selected to the study group, diagnosed with discopathy (107 persons; 48.1%), lumbalgia at L5-S1 (57 persons; 25.6%), and spinal column degeneration (58 persons; 26.1%). Be - fore starting cryotherapy interventions each patient was examined by a doctor and their medical documentation analyzed with the results helping to qualify or disqualify them from the research study. The subjects underwent systemic (whole-body) cryo - the rapy in Zimmer cryogenic chamber for 10 days. Each procedure lasted 1-3 minutes. Before entering the cryo - genic chamber, for the first time, as well as after entering it and leaving it for the last time, body surface temperature was taken using Brauna thermometer. Additionally, pulse rate and arterial blood pressure were taken after the 1 st, 5 th, and 10 th procedure. All the study subjects were required to express, in writ - ing, their consent to participate in experiment, they were also free to resign from the study at any point. Statistical analysis Analysis of study results have been carried out using Statististica 7.0 software (StatSoft, Poland). Descriptive sta - tistics have also been performed. Study variables have been presented in figures, by means of: average, maxi mum and minimum values and standard deviation. To exam ine the 114

3 Wołyńska-Ślężyńska A. et al., Whole body cryotherapy and chosen hemodynamic parameters no ści ró żnic po mię dzy prze pro wa dza ny mi ba da nia mi wy - ko rzy sta no te sty: Wil co xon a, t -Stu den ta dla zmien nych po - wią za nych i Kru skal la -Wal li sa. WY NI KI I DYSKUSJA Ana li za wy ni ków do ty czą ca po mia rów tem pe ra tu ry po - wierzch ni cia ła wy ka za ła, iż za bie gi krio te ra pii ogól no ustro - jo wej w ba da nej gru pie pa cjen tów spo wo do wa ły zna mien - ne jej ob ni że nie w po rów na niu do wy ko na nych po mia rów po cząt ko wych. Zmia ny te nie ró żni ły się wzglę dem oce nia - ne go ro dza ju roz po zna nia, jak i płci pa cjen tów (Tab. 1, 2). Uzy ska ne wy ni ki po twier dza ją prze pro wa dzo ne wcze śniej ba da nia Skrze k i wsp. [9]. Au to rzy wy ko rzy stu jąc ter mo wi - zyj ny po miar tem pe ra tu ry po wierzch ni skó ry za ob ser wo - wa li, iż na sku tek od dzia ły wa nia bodź ca krio ge nicz ne go, ini cjo wa ne zo sta ją ob wo do we me cha ni zmy ter mo re gu la - cyj ne, któ re ma ją na ce lu za cho wa nie rów no wa gi ter micz - nej ustro ju. Jed ną z głów nych re ak cji jest gwał tow ny skurcz (wa zo kon stryk cja) na czyń skór nych. Me cha nizm ten za po - bie ga nad mier ne mu na pły wo wi wy chło dzo nej krwi do głęb - szych warstw cia ła i jed no cze śnie ogra ni cza pro ces od da - wa nia cie pła. Skut kiem te go ob ser wo wa ny jest spa dek tem pe ra tu ry cia ła [10,11]. Tem pe ra tu ry krio ge nicz ne wpły wa ją rów nież na układ krą że nia, a we dług da nych z li te ra tu ry wy stę pu ją ce zmia ny do ty czą głów nie mi kro krą że nia krwi. W pierw szej fa zie od - dzia ły wa nia, któ ra trwa od kil ku na stu do kil ku dzie się ciu se - kund, ob kur cze niu lub za mknię ciu ule ga ją zwie ra cze przed - wło śnicz ko we w skó rze. To pro wa dzi do zmniej sze nia lub za ha mo wa nia prze pły wu przed wło śnicz ko we go i w kon se - kwen cji utle no wa na krew przez otwar te prze to ki tęt ni czo - -żyl ne wra ca do du żych na czyń żyl nych i pra we go ser ca. W dru giej fa zie do cho dzi do ada pta cyj ne go roz sze rze nia na czyń krwio no śnych, mi kro krą że nia oraz za mknię cia prze - tok tęt ni czo -żyl nych, cze go efek tem jest wzrost ukrwie nia tka nek [12,13,14,15]. Prze pro wa dzo na oce na wła sna za - statistical significance of differences between results ob - tained, the following tests were applied: Wilcoxon s, t-stu - dent test for related variables, and Kruskall-Wallis test. RESULTS AND DISCUSSION Analysis of results on measurements of body surface temperature revealed that whole-body cryotherapy proce - dures performed on a group of patients caused a signifi - cant drop in temperature, compared to measurements ta - ken before the experiment. Those changes showed no sta - tistically significant difference in respect of diagnosed dise - ases or a patient s gender (Tab. 1, 2). The results obtained confirm those of the earlier studies by Skrzek et al. [9]. Those authors, using infrared thermography to measure skin surface temperature, noted that thermoregulation peri - phe ral mechanisms, responsible for maintaining thermal equilibrium in the organism, were initiated by cryogenic stimulus. One of the main reactions is a violent contraction of dermal blood vessels (vasoconstriction). This mecha - nism prevents excessive inflow of cooled blood to the deeper layers of the body, at the same time limiting the process of loosing heat. This leads to the observed drop in body temperature [10,11]. Cryogenic temperatures also influence the circulatory system, according to leading research studies on the sub - ject the changes that take place mainly concern microcircu - lation of blood. In the first phase of exposure to a cryogenic temperature, which lasts from several to a few dozen or so seconds, the precapillary sphincters in the skin contract or close. This leads to reduction or inhibition of pre-capillary flow, consequently oxygenated blood, via the open arteriovenous fistulae, returns to the large venous vessels and back to the right heart. Adaptive distension of blood vessels occur in phase two, along with microcirculation and closure of arterio-venous fistulae, resulting in increased perfusion of tissues [12,13,14,15]. Our own assessment of behavior Tab. 1. Wartości temperatury u pacjentów z rozpoznaną dyskopatią, zespołem bólowym L-S i zmianami zwyrodnieniowymi krę - gosłu pa przed i po zabiegu krioterapii ogólnoustrojowej Tab. 1. Temperature in patients with discopathy, pain syndrome L-S and degenerative vertebral column changes before and after whole-body cryotherapy Tab. 2. Wartości temperatury przed i po zabiegu krioterapii ogólnoustrojowej a płeć pacjentów Tab. 2. Temperature before and after whole-body cryotherapy in relation to patients gender 115

4 Wołyńska-Ślężyńska A. i wsp., Krioterapia ogólnoustrojowa a wybrane parametry hemodynamiczne cho wa nia się pa ra me trów tęt na do wio dła, iż naj więk sze zmia ny war to ści do ty czy ły gru py pa cjen tów z dys ko pa tią oraz ze spo łem bó lo wym od cin ka L -S krę go słu pa. Nie od - no to wa no ró żnic zna mien nych sta ty stycz nie u pa cjen tów ze zmia na mi zwy rod nie nio wy mi sta wów krę go słu pa. Ba da - nia wy ka za ły rów nież, iż do cho dzi do wi docz ne go wzro stu war to ści tęt na pod czas pierw szych kil ku za bie gów, po czym na stę pu je ada pta cja or ga ni zmu do apli ko wa nych bodź ców krio ge nicz nych (Ryc. 1). Ana li za zmian war to ści tęt na wzglę dem płci wy ka za ła, iż wy ższe wa ha nia tęt na za ob ser - wo wa no w gru pie ko biet (Ryc. 3). Wy ni ki do ty czą ce oce ny war to ści ci śnie nia tęt ni cze go krwi wy ka za ły istot ny sta ty stycz nie wzrost pa ra me trów ci - śnie nia skur czo we go. Po dob nie jak po przed nio, ró żni ce te do ty czy ły pa cjen tów z roz po zna niem dys ko pa tii oraz ze - spo łem bó lo wym L -S krę go słu pa. Po za koń cze niu ca łe go cy klu te ra peu tycz ne go war to ści ci śnie nia wra ca ły do war to - ści po cząt ko wych (Ryc. 2). Ana li za wy ni ków do ty czą ca zmian war to ści ci śnie nia tęt ni cze go wzglę dem płci wy ka za - ła, iż za bie gi krio te ra pii ogól no ustro jo wej po wo du ją po cząt - ko wo wzrost, a na stęp nie je go nor ma li za cję za rów no u ko - biet, jak i u mę żczyzn (Ryc. 4). Spo wo do wa ne jest to naj - praw do po dob niej za mknię ciem zwie ra czy przed wło śnicz - ko wych i uczyn nie niem prze tok tęt ni czo -żyl nych przez kil - ka na ście se kund, po czym na stę pu je roz sze rze nie na czyń wło so wa tych i za mknię cie prze tok tęt ni czo -żyl nych trwa ją - ce kil ka go dzin. Po wo du je to przy spie sze nie prze pły wu krwi przez na czy nia. of pulse parameters has proven that the most significant changes occurred in patients with discopathy and pain syndrome in the L-S section of the spine. No statistically sig - nificant differences have been noted in patients with deformations of spinal joints. The research also demon strat - ed that visible increase of pulse rate values is observed during the first few procedures, after which the organism adapts to the applied cryogenic stimuli (Fig. 1). Analysis of pulse rate changes in relation to a patient s gender reveal - ed higher pulse rate values for females subjects (Fig. 3). The results on assessment of arterial blood pressure revealed a statistically significant increase of systolic pres - sure parameters. As before, differences occurred in pa - tients with diagnosed discopathy and pain syndrome in the L-S section of the spine. After the end of entire cycle of the - rapeutic sessions blood pressure returned to initial levels (Fig. 2). Analysis of results, concerning changes of arterial pressure on relation to a patient s gender revealed that whole-body cryotherapy procedures initially cause its in - crease, and then normalization, both in women and in men (Fig. 4). That is most probably caused by closure of pre - capillary sphincters and activation of arterio-venous fistulae for several seconds, after which capillary vessels dilate (telangiectasis) and the arterio-venous fistulae close, for a few hours. That in turn causes, faster flow of blood through vessels Ryc. 1. Wartości tętna u pacjentów z rozpoznaną dyskopatią, zespołem bólowym L-S i zmianami zwyrodnieniowymi kręgosłupa po 1, 5 i 10 zabiegu krioterapii ogólnoustrojowej Fig. 1. Pulse in patients with discopathy, pain syndrome L-S and degenerative changes after 1, 5 and 10 whole-body cryotherapy procedures 116

5 Wołyńska-Ślężyńska A. et al., Whole body cryotherapy and chosen hemodynamic parameters Ryc. 2. War to ści ci śnie nia skur czo we go u pa cjen tów z roz po zna ną dys ko pa tią, ze spo łem bó lo wym L -S i zmia na mi zwy rod nie nio - wy mi po 1, 5 i 10 za bie gu krio te ra pii Fig. 2. Sy sto lic pres su re in pa tients with di sco pa thy, pa in syn dro me L -S and de ge ne ra ti ve chan ges after 1, 5 and 10 who le -bo dy cry othe ra py pro ce du res Ryc. 3. Wartości tętna po 1, 5 i 10 zabiegu krioterapii a płeć pacjentów Fig. 3. Pulse after 1, 5 and 10 whole-body cryotherapy procedures in relation to a patient s gender 117

6 Wołyńska-Ślężyńska A. i wsp., Krioterapia ogólnoustrojowa a wybrane parametry hemodynamiczne Ryc. 4. Wartości ciśnienia skurczowego po 1, 5 i 10 zabiegu krioterapii a płeć pacjentów Fig. 4. The value of systolic pressure after whole-body cryotherapy procedures in relation to a patient s gender WNIO SKI 1. Za bie gi krio te ra pii ogól no ustro jo wej po wo du ją zna mien - ne ob ni ża nie się tem pe ra tu ry po wierzch ni cia ła. Zmia ny te nie za le żą od ro dza ju roz po zna ne go scho rze nia, jak i płci pa cjen tów. 2. Krio te ra pia ogól no ustro jo wa po wo du je wzrost war to ści tęt na i ci śnie nia skur czo we go krwi. Zmia ny te nie do ty - czy ły pa cjen tów ze zmia na mi zwy rod nie nio wy mi sta - wów krę go słu pa. CONCLUSIONS 1. Systemic cryotherapy procedures result in significant drop in body surface temperature. However, these chan - ges do not depend on the type of disease diagnosed or the patient s gender. 2. Systemic cryotherapy causes increase in pulse rate and blood systolic pressure. Those changes did not con cern patients with deformations of spine joints. PIŚMIENNICTWO / REFERENCE 1. Stanek A, Cieślar G, Sieroń A. Terapeutyczne zastosowanie krioterapii w praktyce klinicznej. Balneologia Polska 2007; 2: Birkner E, Sieroń A, Beck B. Zastosowanie temperatur kriogenicznych w medycynie. Wiadomości Lekarskie 2003; 56(1-2): Pasek J, Pasek T, Sieroń A. Krioterapia miejscowa i ogólnoustrojowa u pacjentów ze zmianami zwyrodnieniowymi stawów. Reha - bilitacja w Praktyce 2009; 2: Sieroń A, Pasek J, Mucha R. Krioterapia w rehabilitacji. Rehabilitacja w Praktyce 2007; 3: Sieroń A, Stanek A, Pasek J. Krioterapia aktualny stan wiedzy. Rehabilitacja w Praktyce 2011; 2: Stanek A. Krioterapia w praktyce klinicznej. Rehabilitacja w Praktyce 2006; 1: Sieroń A, Stanek A, Cieślar G, Pasek J. Kriorehabilitacja rola krioterapii we współczesnej rehabilitacji. Fizjoterapia 2007; 15(2): Hermann J. Cryotherapy. Z Rheumatol 2009; 68(7): Skrzek A. Rozkład temperatury na powierzchni ciała po kriostymulacji ogólnoustrojowej w badaniach termowizyjnych. Acta Bio- Optica et Informatica Medica 2007; 2(13): Airaksinen O. Efficacy of cold gel for soft tissue injuries. The American Journal of Sports Medicine 2003; 31(5): Gregorowicz H, Zagrobelny Z. Krioterapia ogólnoustrojowa: wskazania i przeciwwskazania, przebieg zabiegu i jego skutki fizjo - logiczne i kliniczne. Acta Bio-Opt Inform Med 1998; 4(3): Bauer J, Skrzek A. Fizjologiczne podstawy krioterapii. Medycyna Sportowa 1999; 94: Jagodziński L, Cieślar G, Stanek A. Ocena frakcji wyrzutowej lewej komory serca u pacjentów z zesztywniającym zapaleniem stawów kręgosłupa poddanych krioterapii ogólnoustrojowej. Balneologia Polska 2003; 45(3-4): Jagodziński L, Cieślar G, Stanek A. Ocena zachowania się układu wegetatywnego pod wpływem krioterapii ogólnoustrojowej na podstawie analizy wybranych parametrów zmienności rytmu zatokowego. Balneologia Polska 2003; 45(3-4): Lubkowska A, Szyguła Z. Changes in blood pressure with compensatory heart rate decrease and in the level of aerobic capacity in response to repeated whole-body cryostimulation in normotensive, young and physically active men. Int J Occup Med Environ Health 2010; 23(4):