Ocena skuteczności krótkotrwałego postępowania fizjoterapeutycznego na wybrane parametry funkcjonalne układu oddechowego pacjentów z POChP

Transcription

1 ARTYKUŁ ORYGINALNY / ORIGINAL ARTICLE Fizjoterapia Polska MEDSPORTPRESS, 2012; 2(4); Vol. 12, Zaangażowanie Autorów A Przygotowanie projektu badawczego B Zbieranie danych C Analiza statystyczna D Interpretacja danych E Przygotowanie manuskryptu F Opracowanie piśmiennictwa G Pozyskanie funduszy Author s Contribution A Study Design B Data Collection C Statistical Analysis D Data Interpretation E Manuscript Preparation F Literature Search G Funds Collection DOI: / Krystyna Rożek 1(A,C,D,E,F), Jan Szczegielniak 2(C,D,F), Marta Majewska-Pulsakowska 1(B,E,F), Anna Dor 3(C,D,F), Monika Bartczyszyn 1(B,E,F) 1 Wydział Fizjoterapii AWF, Wrocław 2 Wydział Wychowania Fizycznego i Fizjoterapii, Politechnika Opolska 3 Klinika Chorób Wewnętrznych i Alergologii, AM, Wrocław 1 Department of Physiotherapy, University of Physical Education, Wroclaw 2 Faculty of Physical Education and Physiotherapy, Opole University of Technology 3 Department of Internal Medicine and Allergology, Wroclaw Medical University Ocena skuteczności krótkotrwałego postępowania fizjoterapeutycznego na wybrane parametry funkcjonalne układu oddechowego pacjentów z POChP Assessment of effectiveness of short-lived physiotherapy procedure on selected functional parameters of the respiratory system in patients with COPD Chronic Obstructive Lung Disease (COLD) Słowa kluczowe: POChP, rehabilitacja oddechowa, czynność układu oddechowego, tolerancja wysiłkowa Key words: COPD, pulmonary rehabilitation, respiratory function, exercise tolerance STRESZCZENIE Wstęp. Ce lem pra cy by ła oce na sku tecz no ści krót ko trwa łe go po stę po wa nia fi zjo te ra peu tycz ne go na wy bra ne pa ra me try czyn - no ścio we płuc, ga zo me trii oraz wy dol no ści fi zycz nej pa cjen tów z za awan so wa ną prze wle kłą ob tu ra cyj ną cho ro bą płuc (POChP). Ma te riał i me to dy. Ba da nia prze pro wa dzo no u 40 ho spi ta li zo wa nych mę żczyzn z roz po zna niem ob tu ra cyj nej cho ro by płuc. Pa cjen ci zo sta li po dzie le ni na dwie gru py ba dane. Gru pę pierw szą sta no wi ło 23 mę żczyzn ob ję tych ty go dnio wym pro ce sem fi zjo - te ra pii, pod no szą cej wy dol ność fi zycz ną pa cjen tów, dru gą gru pę kon tro l ną sta no wi ło 17 pa cjen tów, u któ rych sto so wa no je dy nie le cze nie far ma ko lo gicz ne. Ba da nia czyn no ścio we płuc zo sta ły wy ko na ne za po mo cą apa ra tu FLOW SCRE EN nie miec kiej fir my Erich Ja eger. U wszyst kich pa cjen tów wy ko na no ta kże ba da nia: ga zo me trycz ne krwi, 6-mi nu to wy test mar szu, po miar wskaź ni ka BMI (Bo dy Mass In dex) oraz ru cho mość klat ki pier sio wej. Wy ni ki. Oso by z gru py I po ukoń czo nym pro ce sie uspraw nia nia po ko na ły dłu ższy dy stans mar szu w 6-Mi nu to wym Te ście Ko - ry ta rzo wym, któ ry w tym sa mym cza sie uległ skró ce niu u pa cjen tów z gru py kon tro l nej. W obu gru pach wzro sła na to miast śred nia pręd ko ści mar szu, a ta kże war tość MET wy li cza na ze wzo ru. Istot nie sta ty stycz nie wzrósł pa ra metr FVC u pa cjen tów z gru py I. Istot ną po pra wę za no to wa no ta kże w ba da niach ga zo me trycz nych krwi dla pa ra me trów po2 i Sa O2 w gru pie ba danej, a ob ni że nie, po ta kiej sa mej liczbie dni, w gru pie kon tro l nej. Wnio ski. 1. Na sku tek ty go dnio we go, spe cjal ne go pro gra mu fi zjo te ra pii wy dłu żył się dy stans mar szu, w cza sie 6-mi nu to we go te stu mar szo we go. 2. Spo śród pa ra me trów czyn no ścio wych ukła du od de cho we go, tyl ko na tę żo na po jem ność ży cio wa płuc wzro - sła istot nie. 3. Po ty go dniu ćwi czeń istot nie wzro sło po2 i Sa O2 w ba da nej gru pie. SUMMARY Background. the objective of the study of short-lived physiotherapy procedure on selected functional parameters of lungs, parameters of arterial blood gas (ABG) and of physical capacity patients with advanced COPD was to assess its effectiveness. Material and methods. examinations were carried out on 40 of the hospitalized men with COPD. Patients were divided in two research groups. Group I -23 men observed a week rehabilitation program based on physiotherapy aimed at raising physical fitness of the patients, group II-control was made of 17 patients in which only pharmacological curing was employed. Functional examinations of the lungs were made with the help of apparatus of German Erich Jaeger FLOWSCREEN equipment. All patients underwent the following examinations: ABG, 6MWT (Six Minutes Walking Test), measurement of BMI (Mass Index Body) and a range of chest mobility. Results. Subjects from Group I, after completion of improvement process, were able to overcome a longer walking distance in a 6-minute walking test, this distance became, however, even shorter, compared to exit results, in the control group patients. However, the average walking speed as well as MET values calculated from the formulae increased in both groups. Parameter FVC significantly increased in group I patients. A significant improvement was also observed amongst studied ABG parameters: po2 and SaO2 in the experimental group, and a decrease, after the same number of days, in the control group. Conclusions. 1. As a result of the weekly special physiotherapy program the walking distance covered during a 6-minute walking test increased. 2. Among lung function parameters only forced vital capacity increased significantly. 3. After a week of exer - cise po2 and SaO2 significantly increased in the experimental group. Liczba słów/word count: 6299 Tabele/Tables: 6 Ryciny/Figures: 0 Piśmiennictwo/References: 21 Adres do korespondencji / Address for correspondence Krystyna Rożek-Piechura Wrocław, al. Paderewskiego 35 tel./fax: (71) , krystyna.rozek-piechura@awf.wroc.pl Otrzymano / Received r. Zaakceptowano / Accepted r. 119

2 Rożek K. i wsp., Ocena skuteczności fizjoterapii na parametry układu oddechowego pacjentów z POChP WSTĘP Współ cze śnie PO ChP sta no wi je den z naj wa żniej szych pro ble mów zdro wia pu blicz ne go w kra jach roz wi nię tych i roz - wi ja ją cych się. Jest to wy nik wciąż wzra sta ją ce go roz po - wszech nia nia się te go scho rze nia oraz zwią za nych z nim ne - ga tyw nych skut ków zdro wot nych, spo łecz nych i eko no micz - nych. Sta no wi ona po wa żny pro blem, gdyż nie wła ści wie lub zbyt póź no dia gno zo wa na, a po tem le czo na sta je się przy czy ną przed wcze snej nie zdol no ści do pra cy, znacz ne - go ob ni że nia ja ko ści ży cia, a na wet je go skró ce nia [1]. Prze wle kła ob tu ra cyj na cho ro ba płuc ma cha rak ter po - stę pu ją cy, a w kon se kwen cji do pro wa dza do trwa łe go upo - śle dze nia funk cji płuc, ob ja wia ją cego się nie wy dol no ścią od de cho wą, któ ra pro wa dzi do zmniej sze nia zdol no ści wy - sił ko wych or ga ni zmu, a naj do tkliw szy mi jej ob ja wa mi dla pa cjen ta jest dusz ność i si ni ca [1,2]. Okre śle nie do kład nych in for ma cji na te mat epi de mio lo - gii PO ChP jest trud ne z uwa gi na fakt, iż zwy kle zo sta je ona roz po zna na dość póź no, w mo men cie wy stą pie nia ob - ja wów kli nicz nych, gdy jest to już stan umiar ko wa nie za - awan so wa ny. Dla te go do stęp ne da ne sta ty stycz ne za ni ża - ją cał ko wi te ob cią że nie zwią za ne z tym scho rze niem. Ko - niecz ne sta je się więc głęb sze za in te re so wa nie tym pro ble - mem z uwa gi na tem po po stę pu in wa lidz twa i umie ral no ści zpo wo du PO ChP. Wśród pię ciu naj wa żniej szych przy czyn zgo nów tyl ko śmier tel ność z po wo du PO ChP wzro sła w ostat - nim dzie się cio le ciu o oko ło 22%. Świad czą o tym do nie sie - nia z ra por tu GOLD z ro ku 2007 [3]. Pod sta wo wą ro lę w dia gno sty ce i mo ni to ro wa niu PO - ChP ma ją ba da nia czyn no ścio we ukła du od de cho we go, na pod sta wie któ rych okre śla się sto pień ob tu ra cji [4,5]. Fi zjo te ra pia od gry wa wa żna ro lę w pro ce sie wspo ma - ga nia le cze nia ta kich cho rych. Wy ka za no po zy tyw ne efek - ty fi zjo te ra pii obej mu ją cej pa cjen tów z ła god ną dys funk cją płuc, sto so wa na pod po sta cią zin dy wi du ali zo wa nych pro - gra mów ćwi czeń, ogól nej edu ka cji na te mat PO ChP, pro gra - mów ży wie nio wych i za jęć psy cho spo łecz nych [6,7]. Bar dzo istot ne jest, aby pa cjent pod da ny był ta kie mu pro gra mo wi jak naj wcze śniej. W ten spo sób speł nia się pod sta wo wy ele ment le cze nia, ja kim jest za po bie ga nie dal sze mu po stę - po wi cho ro by oraz po pra wa ja ko ści ży cia. Wśród po zy tyw - nych efek tów fi zjo te ra pii mo żna wy mie nić zmniej sze nie ob - ja wów dusz no ści i zmę cze nia, po pra wa spraw no ści, a ta - kże po pra wa to le ran cji wy sił ku [2]. Sze ro ko po ję ta re ha bi li ta cja ma rów nież po za me dycz - ne ce le, ta kie jak wal ka ze spo łecz ną izo la cją, prze ciw dzia - ła nie de pre sji, przy sto so wa nie do no wej sy tu acji ży cio wej, edu ka cja pa cjen ta i je go ro dzi ny [2,8]. Jak po da je pi śmien nic two, naj wię cej ko rzy ści z fi zjo te ra - pii ma ją pa cjen ci z du żym upo śle dze niem wen ty la cji [9,10]. Re ha bi li ta cja pul mo no lo gicz na dla pa cjen tów z PO ChP, opar ta jest na in dy wi du al nym pro gra mie, do sto so wa nym do po trzeb cho re go, obej mu ją cym wszech stron ne dzia ła nie za - po bie gaw cze i te ra peu tycz ne. Pod sta wo wym jej skład ni kiem jest ba da nie cho re go, wpro wa dze nie od po wied niej fi zjo te ra - pii, edu ka cja, od dzia ły wa nie psy cho spo łecz ne i dal sza ob - ser wa cja [7,10]. Naj wa żniej szym za da niem fi zjo te ra pii jest za po bie ga - nie po wsta nia nie wy dol no ści od de cho wej oraz czę ścio we BACKGROUND Today, COPD is one of the most important public health problem in both developed and developing countries. This is a result of the ever-increasing spread of the disease and associated negative health, social and economic effects. It constitutes a serious problem since incorrect or too late diagnosis, and resultant delayed treatment make it a cause of premature disability, a significant reduction in quality, or even length of life [1]. Chronic obstructive pulmonary disease is pro gressive, and consequently leads to permanent impairment of lung function, its manifests itself as respiratory failure, leading to reduction in functional capacity of the organism, and its most severe symptoms for the patient is dyspnea and cya - nosis [1,2]. Determination of accurate information on COPD epi de - miology is difficult, due to the fact that it is usually diag - nosed quite late, at the onset of clinical symptoms, when it is already at a moderately advanced stage. Therefore, avai lable statistics underestimate the total burden of the disease. There is, therefore, a need for deeper interest in the problem because of the pace of disability and mortality due to COPD. Among the five major causes of death only mortality due to COPD has increased over the last decade by some 22%. This is evidenced by the GOLD reports of 2007 [3]. Functional examination of the respiratory system, on whose basis the degree of obstruction is determined, con - stitutes fundamental role in the diagnosis and monitoring of COPD [4,5]. Physiotherapy plays an important role in the progress of supporting the treatment of such patients. The positive effects of physiotherapy involving patients with mild lung dysfunction, when used in the form of individualized exer - cise programs, general education on COPD, nutrition pro - grams, and psychosocial activities have been proven [6,7]. It is important for the patient to be enrolled in such program as early as possible. In this way the basic element of treat - ment, which is to prevent further progression of the disease and improve the quality of life, is fulfilled. Among the po - sitive effects of physical therapy are reduction in dyspnea symptoms and fatigue, improved efficiency as well as improved tolerance to physical activity [2]. The broad sense of rehabilitation has also non-medical objectives, such as the fight against social exclusion, com - bating depression, adapting to new life realities, education of the patient and their family [2,8]. According to the literature on the subject, patients with high ventilation disorder benefit the most from physical therapy [9,10]. Pulmonary rehabilitation for patients with COPD is based on an individual program, tailored to the needs of the patient, emcompassing comprehensive preventive and the - rapeutic action. Its basic ingredient include examination of the patient, implementation of appropriate physical therapy, education, psychosocial impacts and further observation [7.10]. The most important task of physiotherapy is to prevent emergence of respiratory failure and to partially remove 120

3 Rożek K. et al., Evaluation of the effectiveness of physiotherapy on respiratory parameters in patients with COPD usu wa nie za bu rzeń ele men tów me cha ni zmu od dy cha nia po wsta łych na sku tek pro ce sów cho ro bo wych w płu cach, a ta kże zwol nie nie tem pa pro gre sji cho ro by [1,7]. Fi zjo te ra pia jest nie odzow ną czę ścią kom plek so we go le cze nia pa cjen tów z PO ChP na świe cie. W Pol sce, nie ste - ty, rza dziej jest ona wpro wa dza na w co dzien ność pa cjen ta ho spi ta li zo wa ne go i to czę sto z przy czyn bra ku fun du szy, a nie z bra ku chę ci czy prze ko na nia. Do świad cze nia pro wa dzo ne w tym za kre sie do ty czą głów - nie dłu go trwa łe go pro ce su uspraw nia nia pa cjen tów, oko ło 4-6 tyg. Wy ni ki tych ba dań są bar dzo prze ko ny wa ją ce i potwier - dza ją te zę o po zy tyw nej ro li fi zjo te ra pii dla cho rych [10-12]. Ma ło jest jed nak ba dań spraw dza ją cych czy po zy tyw ne ko rzy ści mo że przy nieść za sto so wa nie krót ko trwa łe go (ty - go dnio we go) pro gram fi zjo te ra pii w cza sie po by tu pa cjen ta w szpi ta lu z po wo du za ostrze nia ob ja wów cho ro bo wych. Dla te go ce lem pra cy by ła oce na sku tecz no ści krót ko - trwa łe go po stę po wa nia fi zjo te ra peu tycz ne go na wy bra ne pa ra me try czyn no ścio we płuc, ga zo me trycz ne krwi oraz to - le ran cji wy sił ku pa cjen tów z cię żką po sta cią prze wle kłej ob tu ra cyj nej cho ro by płuc, prze by wa ją cych w od dzia le szpi tal nym. Sfor mu ło wa no na stę pu ją ce py ta nia ba daw cze: Czy na sku tek krót ko trwa łej fi zjo te ra pii pa ra me try czyn - no ścio we ukła du od de cho we go zmie nią się istot nie? Czy po za sto so wa nych ćwi cze niach dy stans mar szu w te ście ko ry ta rzo wym u pa cjen tów pod da nych fi zjo te - ra pii wy dłu ży się w po rów na niu z gru pą kon tro l ną? Czy pa ra me try ga zo me trycz ne krwi po pra wią się u pa - cjen tów pod da nych fi zjo te ra pii w po rów na niu z gru pą kon tro l ną? MA TE RIAŁ I ME TO DY Ba da nia mi ob ję to 40 mę żczyzn ho spi ta li zo wa nych w Od - dzia le Cho rób We wnętrz nych i Aler go lo gii, Kli ni ki AM we Wro - cła wiu, z roz po zna niem prze wle kłej ob tu ra cyj nej cho ro by płuc. Pa cjen ci prze by wa li w od dzia le z po wo du na si la ją cych się ob ja wów cho ro by. Do bór do ba dań był ce lo wy i uwzględ niał zdia gno zo wa - ne PO ChP oraz sto pień jej cię żko ści. Sto pień cię żko ści cho ro by zo stał usta lo ny wg kla sy fi ka cji opra co wa nej we wspól nym ra por cie GOLD Na tio nal He art Lung and Blo od In sti tu te i WHO. Czyn ni kiem de cy du ją cym o stop niu cię ż - ko ści był pa ra metr FE V1 czy li na tę żo na ob ję tość wy de cho - wa pierw szo se kun do wa. Z gru py 40 pa cjen tów wy od ręb nio no 23 mę żczyzn, któ - rzy sta no wi li gru pę eks pe ry men tal ną, le czo ną far ma ko lo - gicz nie, u któ rych do dat ko wo za sto so wa no ty go dnio wy pro - gram fi zjo te ra pii. Dru gą gru pę kon tro l ną sta no wi ło 17 mę - żczyzn, u któ rych sto so wa no tyl ko le cze nie far ma ko lo gicz ne. W ce lu spo rzą dze nia ogól nej cha rak te ry sty ki mor fo lo gicz - nej pa cjen tów za no to wa no do kład ny wiek, do ko na no po - mia rów wy so ko ści i ma sy cia ła, ob li czo no wskaź ni ki BMI, a ta kże mie rzo no ob wo dy bio der i ta lii oraz za kres ru cho - mo ści klat ki pier sio wej. Szcze gó ło wą cha rak te ry sty kę ba da nych przed sta wio - no w Ta be li 1. Dwu krot nie, przed roz po czę ciem pro ce su fi zjo te ra pii oraz po je go za koń cze niu w gru pie eks pe ry men tal nej, jak rów nież elements of disorders of breathing mechanism elements caused disease processes in the lungs, as well as to slow disease progression [1,7]. Physiotherapy is an essential part of a comprehensive treatment of patients with COPD world over. Unfortunately, in Poland it is rarely introduced in the daily life of the hospitalized patient and often for lack of funds, not from lack of desire or conviction. Experiments conducted in this area mainly cover the long process of patients rehabilitation, about 4-6 weeks. Results of these studies are very convincing and confirm the thesis of positive role of physiotherapy for the patients [10-12]. However, few studies have been conducted to check implementation of short-term (weekly) physiotherapy pro - gram, during a patient s stay in hospital due to worsening symptoms, could bring positive effects. Therefore, the purpose of this study was to evaluate the effectiveness of short-term physiotherapeutic on some parameters of lung function, on blood gasometric and exer - cise tolerance in patients with severe chronic obstructive pulmonary disease staying on the hospital. The following research hypothesis were formulated: Do respiratory functional parameters change signifi - cantly due to short-term physiotherapy? Will walking distance in corridor test, for patients under - going physiotherapy, increase in comparison with the control group after exercises? Will blood gasometric parameters in patients under - going physiotherapy improve compared with a control group? MATERIAL AND METHODS The study covered 40 men who had been hospitalized in the Department of Internal Medicine and Allergology, Wroclaw Medical University Clinic with diagnosed chronic obstructive pulmonary disease. The patients were staying in the ward because of worsening symptoms. Selection of the study was delibete and took into ac - count diagnosed COPD and its degree of its severity. The severity of the disease was established according to the classification developed by Gold National Heart Lung and Blood Institute and WHO joint report. FEV1 parameter or forced expiratory volume in one second was the decisive factor on the level of severity. Of the 40 patients, 23 men were selected and constitut - ed the experimental group, they had pharmacologic treatment but in addition had a weekly physiotherapy pro - gram. A second control group consisted of 17 men who had pharmacologic treatment alone. In order to prepare a pa - tients general morphological characteristic, the exact age of patients was noted, body weight and height were mea - sur ed, BMI was calculated, and the circumference of the waist and hip was measured, also the range of chest mo - tionwas measured. The detailed characteristics of respondents are shown in Table 1 Twice, before beginning the process of physiotherapy and after its completion, the following tests were conducted 121

4 Rożek K. i wsp., Ocena skuteczności fizjoterapii na parametry układu oddechowego pacjentów z POChP Tab. 1. Szczegółowa charakterystyka badanych grup Tab. 1. Detailed characteristics of study groups u pa cjen tów z gru py kon tro l nej wy ko na no w tym sa mym cza - sie ba da nia: czyn no ścio we ukła du od de cho we go, wy ko rzy stu - jąc krzy wą prze pływ/ob ję tość, ga zo me trycz ne krwi oraz 6-mi - nu to wy test mar szu. Ba da nia wy ko na ne by ły w pra cow ni Ba - dań Czyn no ścio wych Kli ni ki, za wsze o tej sa mej po rze (w go - dzi nach przed po łu dnio wych) i przez tę sa mą oso bę. Do oce ny względ nej ma sy cia ła wy ko rzy sta no wskaź - nik BMI (Bo dy Mass In deks), ob li cza ny ilo ra zem ma sy cia - ła w ki lo gra mach i kwa dra tu wy so ko ści w me trach (kg/m 2 ). Do star cza on in for ma cji o wy stę po wa niu nad wa gi i oty ło ści [13]. Ru cho mość klat ki pier sio wej zmie rzo no za po mo cą ta śmy an tro po me trycz nej. Ru cho mość od de cho wą u pa - cjen tów ob li czo no na pod sta wie ró żni cy mię dzy ob wo dem wde cho wym a wy de cho wym na po zio mie do łu pa cho we go, bro da wek sut ko wych oraz dol nej gra ni cy że ber, po rów nu - jąc z po ni ższy mi nor ma mi. Ba da nie czyn no ścio we ukła du od de cho we go wy ko na - no za po mo cą apa ra tu FLOW SCRE EN fir my Ja eger. Przed wy ko na niem po mia ru pa cjen ci zo sta li za po zna ni z me to do - lo gią ba da nia. Ba da nia czyn no ścio we ukła du od de cho we - go wy ko na no apa ra tem Flow scre en fir my Je ager, w po zy - cji sie dzą cej. Za sto so wa ne pro ce du ry speł nia ły kry te ria Ame - ri can Tho ra cic So cie ty [14]. W ra mach ba dań wy ko na no pró bę na tę żo ne go wy de - chu opar tą na krzy wej prze pływ/ob ję tość po wie trza wy dy - cha ne go. Do ana li zy wy bra no na stę pu ją ce pa ra me try: FVC (for ce vi tal ca pa ci ty) na tę żo na po jem ność ży cio - wa [l], FE V1 (for ce expi ra to ry vo lu me in 1 sec) na si lo na ob - ję tość wy de cho wa 1-sek. [l], PEF (ma xi mum expi ra to ry flow) szczy to wy prze pływ po wie trza wy de cho we go [l/s], FE V1%VC Wskaź nik Tif fe nau (for ced expi ra to ry vo lu me in one se cond % of vi tal ca pa ci ty) [%], ME F25 mak sy mal ny prze pływ po wie trza pod czas na - tę żo ne go wy de chu przy 25% VC max, ME F50 mak sy mal ny prze pływ po wie trza wy de cho we - go przy 50% VC max. Mie rzo ne pa ra me try ana li zo wa no w war to ściach rze - czy wi stych (zmie rzo nych) i pro cen tach war to ści na le żnych wg ESCS, któ re są umiesz czo ne w pa mię ci spi ro me tru Flow scre en i prze li cza ne bez po śred nio przez apa rat [14]. Ba da nie ga zo me trycz ne krwi zo sta ło wy ko na ne w la bo - ra to rium na od dzia le w Kli ni ce, z krwi po bra nej z opusz ka pal ca i mie rzo no na stę pu ją ce pa ra me try: prę żność tle nu po2 i dwu tlen ku wę gla pco2, wy sy ce nia he mo glo bi ny krwi tęt ni czej tle nem Sa O2, ph krwi oraz za sób bu fo rów HCO3. Do oce ny to le ran cji wy sił ku wy ko rzy sta no 6-mi nu to wy test mar szu. Pró ba ta zo sta ła prze pro wa dzo na na wcze śniej both in the experimental as well control group the same time: lung function, use of curve of flow /volume, blood gasometric and 6-minute walk test. The tests were carried out in the Clinic function tests laboratory at the same time (in the morning), and by the same person. BMI (Body Mass Index)was used to assess the relative body weight, the quotient of the body weight, in kilograms, and height, in meters squared was calculated: (kg/m 2 ). It pro vides information on occurrence of overweight and ob - esity [13]. Thoracic mobility was measured uisng anthropo - me tric tape. Respiratory mobility of patients was calculated on the basis of the difference between inspiratory and expiratory cirfcumeference at the level of the armpit, nip - ples and the lower limit of the ribs comparing them to below presented standards. Examination of the respiratory system was performed using Jaeger FLOWSCREEN equipment. Before measure - ments, patients were acquainted with the methodology of the study. Respiratory function tests were performed uisng Jaeger Flowscreen equipment, in a sitting position. The pro cedures used meet the criteria of the American Thoracic Society [14]. The study included expiration test, based on forced expiratory flow /volume curve of exhaled air. The following parameters were selected for analysis: FVC (force vital capacity) [l], FEV1 (force expiratory volume in 1 sec) [l], PEF (maximum expiratory flow) [l/s], FEV1%VC Tiffenau index (forced expiratory volume in one second % of vital capacity) [%], MEF25 maximum airflow during forced expiration at 25% VC max MEF50 maximum expiratory airflow at 50% VC max. Measured parameters were analyzed in real (mea sur - ed) values and in percentage of predicted values, acccord - ing to ESCS, saved in Flowscreen spirometer memory and converted directly by the equipment [14]. Gasometric blood test was performed in a laboratory, on the ward, at the Department uisng blood taken from fingertip, the following parameters were then measured: partial oxygen pressure, po2 and carbon dioxide, pco 2, he - moglobin saturation of arterial oxygen SaO2, blood ph and HCO 3 buffer resource. A 6-minute walk test was used to assess exercise tole - rance. This test was carried out on a previously measured section of clinic corridor. This section was 33 meters in length. Patient could rest during the march test. Pressure and heart rate as well as degree of dyspnea, according to 122

5 Rożek K. et al., Evaluation of the effectiveness of physiotherapy on respiratory parameters in patients with COPD zmie rzo nym od cin ku ko ry ta rza kli ni ki. Od ci nek ten miał dłu - gość 33 me try. Pa cjent w cza sie mar szu mógł sko rzy stać z cza su na od po czy nek. Przed roz po czę ciem i po za koń - cze niu te stu zo sta ło za re je stro wa ne ci śnie nie i czę stość ak - cji ser ca oraz sto pień dusz no ści we dług ska li BOR GA. Na pod sta wie dy stan su i cza su mar szu ob li czo no po ziom wy dat ku ener ge tycz ne go wy ra żo ny w jed nost kach MET. Do ob li cze nia wy ko rzy sta no wzór za le ca ny wg stan dar dów re ha bi li ta cji pul mo no lo gicz nej [9,15]: ((Śred nia pręd kość mar szu w km/h) x 1, ,5) / 3,5 [MET] Do ob li cze nia śred niej pręd ko ści mar szu (w km/h) wy - ko rzy sta no wzór: (Ilość me trów x 10) / 1000 Wszy scy pa cjen ci by li ob ję ci stan dar do wym le cze niem far ma ko lo gicz nym. U wszyst kich ba da nych sto sow no le ki roz sze rza ją ce oskrze la i mu ko li tycz ne. W gru pie eks pe ry - men tal nej obok le cze nia far ma ko lo gicz ne go, pro wa dzo no do dat ko wo ty go dnio wy pro gram fi zjo te ra pii. Był on pro wa - dzo ny co dzien nie, in dy wi du al nie z pa cjen ta mi. Czas trwa - nia ćwi czeń wy no sił oko ło mi nut. Wy ko ny wa no na stę pu ją ce ćwi cze nia: od de cho we w łó żku to rem prze po no wym oraz dol no że - bro wym z wy dłu żo ną fa zą wy de chu czas trwa nia 5 mi - nut, czę stość od de chów na mi nu tę: 14-16, czyn ne sta wów ob wo do wych (prze ciw za krze po we) 10 powtó rzeń ka żde go ru chu w sta wach stóp i rąk, czyn ne więk szych sta wów koń czyn dol nych i gór nych 10 po wtó rzeń ka żde go ru chu w sta wach: bio dro wym, ko la no wym, ra mien nym, łok cio wym, roz luź nia ją ce i uru cha mia ją ce klat kę pier sio wą ze wspłó - ru cha mi koń czyn gór nych w cza sie ryt mu od de cho we go czas trwa nia 5 mi nut, czę stość od de chów na mi nu - tę: 14-16, mię śni brzu cha po łą czo ne z wy dłu żo nym wy de chem w po zy cji le że nia ty łem, koń czy ny dol ne ugię te w sta - wach bio dro wych i ko la no wych, sto py opar te o pod ło - że, 6-8 po wtó rzeń uno sze nia koń czyn gór nych z ode - rwa niem ple ców od pod ło ża, 3 se rie, od de cho we opo ro wa ne go wy de chu z wy ko rzy sta niem urzą dze nia Re spi rex czas trwa nia 5 mi nut, czę stość od de chów na mi nu tę: 14-16, od de cho we z na tę żo nym wy de chem wy ko na nym do bu tel ki z wo dą czas trwa nia 5 mi nut, czę stość od - de chów na mi nu tę: 14-16, od de cho we wy ko na ne pod czas sie dze nia na krze śle. Pa cjent chwy tał kra wę dzi krze sła, aby unie ru cho mić ob - ręcz bar ko wą dla sta bi li za cji klat ki pier sio wej czas trwa nia 3 mi nut, czę stość od de chów na mi nu tę: 14-16, na za koń cze nie spa cer z pa cjen tem po ko ry ta rzu ok. 150 me trów. U ka żde go z pa cjen tów przed roz po czę ciem co dzien - nej se sji ćwi czeń do ko ny wa no po mia ru ci śnie nia i czę sto - ści ak cji ser ca dla uzy ska nia in for ma cji, czy pa cjent mo że przy stą pić do pro ce su uspraw nia nia. Po miar ten był po wta - rza ny po ćwi cze niach. Wy ni ki ba dań pod da no opra co wa niu sta ty stycz ne mu. Ana li zy sta ty stycz ne wy ko na ne zo sta ły za po mo cą pro gra - mów DIFF i STA TI STI CA, wy li czo no pod sta wo we sta ty sty - Borg scale, were recorded before and after the test. The level of energy expenditure, expressed in METs, was calcu - lated on the basis of the distance covered and time taken. Formula recommended by PR standards was used for cal - culations [9,15]: ((Average walking speed in km/h) x 1, ,5) / 3,5 [MET] The following formula was used to calculate the average walking speed (w km/h): (distance in meters x 10) / 1000 All patients were included in the standard pharmaco - logical treatment. In all patients bronchodilators and mu - colytic medications were used. Alongside drug therapy, additional weekly physical therapy program was conducted in the experimental group. It was conducted every day, indi - vi dually with patients. Exercise duration was approximately minutes. The following exercises were carried out: breathing, in bed, using diaphragmatic and lower rib, with extended exhalation phase duration 5 minutes, respiratory rate per minute: 14-16, active peripheral arthritis (anticoagulation) 10 repe - titions of each movement in the joints of the feet and hands, active of the larger joints of the lower and upper limbs 10 repetitions of each movement in the joints: hip, knee, shoulder, elbow, relaxing and activating the chest with simultaneous mo ve - ments of the upper limbs during the respiratory rhythm duration 5 minutes, respiratory rate per mi nute: 14-16, abdominal muscles combined with prolonged exhala - tion in lying back position, legs bent at the hips and knees, feet resting on floor, 6-8 reps of lifting upper limbs, detaching the back from floor, 3 sets, respiratory with resistance exhalation using Respirex equipment duration 5 minutes, respiratory rate per minute: 14-16, inhalation with dense exhaust to a water bottle dura - tion 5 minutes, respiratory rate per minute: 14-16, respiratory while sitting in a chair. Patient grips the edge of a chair to immobilize the shoulders, for stability of the chest duration 3 minutes, respiratory rate per minute: 14-16, At the end, a walk with patient down the corridor through approximately 150 meters. Pressure and heart rate was measured for each pa - tient, before starting a daily exercise session, to find out whether a patient was fit to proceed with the exercises. This measurement was repeated after exercises. The test results were subjected to statistical analysis. Statistical analyzes were performed using DIFF and STATISTICA program, the basic descriptive statistics were calculated, and statistical significance tests were used ANOVA variance. Calculation results have been presented MICROSOFT EXCEL 2000 and STATISTICA prepared in tables and graphs. 123

6 Rożek K. i wsp., Ocena skuteczności fizjoterapii na parametry układu oddechowego pacjentów z POChP ki opi so we oraz za sto so wa no te sty istot no ści sta ty stycz nej wa rian cję ANO VA. Wy ni ki ob li czeń przed sta wio no w for mie ta bel i wy kre - sów, wy ko na nych w pro gra mach MI CRO SOFT EXCEL 2000 oraz STA TI STI CA. WY NI KI Na pod sta wie dwu krot nych po mia rów pa ra me trów czyn - no ścio wych ukła du od de cho we go w obu ba da nych gru pach: przed i po za sto so wa niu fi zjo te ra pii, oce nio no jej efek ty, co przed sta wio no w Ta be li 2 i 3. Wy ni ki pa ra me trów czyn no ścio wych ukła du od de cho - we go w pierw szym ba da niu w obu gru pach by ły zbli żo ne. Ana li zu jąc da ne uzy ska ne po za sto so wa niu fi zjo te ra pii mo - żna za uwa żyć, iż w gru pie pierw szej pa ra me try czyn no - ścio we płuc pod wy ższy ły się, zaś w gru pie dru giej, po ta - kiej sa mym cza sie ule gły po gor sze niu. Uzy ska ne zmia ny pa ra me trów od de cho wych nie wy ka za ły istot no ści sta ty - stycz nej, je dy nie na tę żo na po jem ność ży cio wa płuc (FVC) u pa cjen tów z gru py eks pe ry men tal nej wzro sła istot nie na po zio mie p=0,01. Do oce ny to le ran cji wy sił ko wej pa cjen tów wy ko rzy sta - no 6-mi nu to wy test mar szu. Wy ni ki uzy ska ne pod czas te - stu przed i po le cze niu przed sta wio no w Ta be li 4. Po za sto so wa nej fi zjo te ra pii tyl ko dy stans mar szu wy - dłu żył się istot nie (p=0,001), po zo sta łe pa ra me try nie znacz - nie się po pra wi ły. Zau wa żo no ta kże, iż w gru pie kon tro l nej, któ ra nie by ła ob ję ta fi zjo te ra pią, dy stans mar szu w te ście istot nie się zmniej szył (p=0,05). RESULTS On the basis of two-fold measurements of lung function parameters in both groups: The effects of physiotherapy were assessed before and after physiotherapy, the results of which have been presented in Table 2 and 3. Results of lung function parameters in the first study for both groups were similar. Analyzing data obtained after phy siotherapy, it can be seen that the pulmonary function parameters improved in the first group, but deteriorated in the second group, after the same time. Resulting changes in respiratory parameters did not show statistical sig ni ficance, only for forced vital capacity (FVC) in patients in the experimental group did it increase significantly, at p = A 6-minute walk test was used to assess exercise to - lerance in patients. The results obtained during the test before and after treatment have been presented in Table 4. After physiotherapy only walking distance increased by statistically significant figure (p = 0.001), other parameters only slightly improved. It was also noted that in the control group, which was not covered by physiotherapy, the walk - ing distance in the test significantly decreased (p = 0.05). Results of blood gas tests, which were also performed twice, before and after the therapy, were analyzed, these results have been presented in Table 5 and 6 Tab. 2. Średnie arytmetyczne, odchylenie standardowe i istotność różnic wartości parametrów oddechowych przed i po leczeniu w grupie eksperymentalnej Tab. 2. Arithmetic means, standard deviation and significance of differences in respiratory parameters before and after treatment in the experimental group Tab. 3. Średnie arytmetyczne, odchylenie standardowe i istotność różnic wartości parametrów oddechowych przed i po leczeniu w grupie kontrolnej Tab. 3. Arithmetic means, standard deviation and significance of differences in respiratory parameters before and after treatment in the control group 124

7 Rożek K. et al., Evaluation of the effectiveness of physiotherapy on respiratory parameters in patients with COPD Tab. 4. Średnie wartości parametrów mierzonych podczas 6-minutowego Testu Marszu Tab. 4. Mean values of measured parameters during a 6-minute Walking Test Tab. 5. Zestawienie średnich gazometrii krwi przed i po leczeniu w grupie eksperymentalnej Tab. 5. Summary of mean blood gases values before and after treatment in the experimental group Tab. 6. Średnie wartości parametrów gazometrycznych krwi przed i po leczeniu w grupie kontrolnej Tab. 6. Mean values of blood gases before and after treatment in the control group Ana li zie pod da no ta kże wy ni ki ba dań ga zo me trycz nych krwi, któ re rów nież wy ko na no dwu krot nie przed i po za sto - so wa nej te ra pii i przed sta wio no je w Ta be li 5 i 6. Po za koń cze niu uspraw nia nia za ob ser wo wa no nie znacz - ną po pra wę wszyst kich pa ra me trów ga zo me trycz nych krwi w gru pie eks pe ry men tal nej, na to miast istot ny wzrost wy ka - za ły pa ra me try: po2 i Sa O2. W gru pie kon tro l nej za no to wa - no ten den cję po gor sze nia, istot ny spa dek wy ka za ły pa ra - me try po2 i Sa O2. DYS KU SJA Bar dzo istot nym jest fakt, że za rów no pol skie, jak i świa - to we pi śmien nic two, istot ne miej sce w le cze niu PO ChP przy - pi su je od po wied nio przy go to wa ne mu pro gra mo wi fi zjo te ra - pii. Spo ty ka ne są ró żne za le ce nia co do for my i czę sto tli - wo ści jej sto so wa nia [1-3,5,7,11,12,16,17]. Nie ma jed nak opra co wa ne go jed ne go, re fe ren cyj ne go pro gra mu fi zjo te - ra pii po le ca ne go wszyst kim pa cjen tom. Prze wle kła cho ro - ba płuc jest na ty le skom pli ko wa ną jed nost ką skła da ją cą się z ró żnych eta pów, iż ka żdy pa cjent po wi nien być in dy - wi du al nie kwa li fi ko wa ny do fi zjo te ra pii. Słu ży nam do te go wni kli wie prze pro wa dzo ny wy wiad za rów no pod mio to wy, jak i przed mio to wy, jak rów nież ba da nia spe cja li stycz ne do ja kich za li cza się przede wszyst kim ba da nia czyn no ścio we ukła du od de cho we go, ga zo me trię krwi oraz to le ran cję wy sił ko wą. Re ha bi li ta cja pul mo no lo gicz na opar ta jest na pro gra - mie do sto so wa nym do in dy wi du al nych po trzeb pa cjen ta, obej - mu ją ca wszech stron ne dzia ła nia za po bie gaw cze i te ra peu - tycz ne. W do brze przy go to wa nym pro gra mie fi zjo te ra pii nie After completion of improvement exercise a slight im - pro vement in all blood gas parameters in the experimental group was observed, however, the following parameters showed significant increase: po2 and SaO2. There was a deterioration trend observed in the control group, there was significant drop in the parameters po2 and SaO2. DISCUSSION Very important if the fact that both Polish and interna - tional literature assign important place in the treatment of COPD to accordingly prepared physiotherapy program. Various recommendations as to the form and frequency of its use are commonly met [1-3,5,7,11,12,16,17]. However, there is yet reference physiotherapy program developed that could be recommended for all patients. Chronic lung disease is so complex syndrome, consisting of different stages, hence each patient should be individually qualified for physiotherapy. Carefully carried out interview, both sub - jective and objective, as well as specialized tests that in - clude respiratory function tests, blood gas analysis and exercise tolerance help arrive at proper diagnosis. Pulmonary rehabilitation is based on a program tailored to individual patient needs, including comprehensive pre - ventive and therapeutic actions. In a well-prepared physio - therapy program, in additiona to implementing appropriate training, the time reserved for patient education and pos - 125

8 Rożek K. i wsp., Ocena skuteczności fizjoterapii na parametry układu oddechowego pacjentów z POChP na le ży za po mnieć, aby obok wpro wa dze nia od po wied nich ćwi czeń, był czas na edu ka cję pa cjen ta i ewen tu al nie je go ro - dzi ny oraz na od dzia ły wa nie psy cho spo łecz ne [11,12,17]. Naj czę ściej spo ty ka się, iż opty mal ny czas trwa nia pro - gra mu ćwi czeń wy no si 4-6 ty go dni. W do stęp nym pi śmien - nic twie [3,5,7,11,16] udo wod nio no, że dłu go trwa ły pro gram przy no si ogrom ne ko rzy ści pa cjen tom po przez po pra wę pa - ra me trów od de cho wych i wy dol no ści fi zycz nej. Za le ca ny tre - ning sto so wa ny jest co dzien nie, a czas trwa nia jed nej se sji wy no si mi nut. Po za koń cze niu ca ło ścio we go pro gra - mu od no to wa no ko rzyst ne efek ty ćwi czeń z pa cjen ta mi w po - rów na niu do ba dań wy ko na nych przed roz po czę ciem te ra pii. Po wy ższe przy kła dy ba dań wy ko na ne zo sta ły u pa - cjen tów z ró żnym stop niem za awan so wa nia PO ChP. We wszyst kich od no to wa no bar dzo ko rzyst ne efek ty pro wa - dzo nych z pa cjen ta mi dzia łań po mi mo fak tu, iż pro gra my ćwi cze nio we by ły ró żne. Na le ży jed nak zwró cić uwa gę na fakt, iż nie za wsze są wa run ki do prze pro wa dze nia tak dłu gie go pro gra mu fi zjo te - ra pii pa cjen tów w fa zie szpi tal nej. Po dyk to wa ne jest to, mię - dzy in ny mi, bra kiem na od dzia łach szpi tal nych wy star cza - ją cej ilo ści ka dry fi zjo te ra peu tów, zbyt krót kim okre sem ho - spi ta li za cji pa cjen ta, jak rów nież bra kiem mo żli wo ści przy - stą pie nia do fi zjo te ra pii od pierw szych dni po by tu pa cjen ta w od dzia le z uwa gi na stan je go zdro wia. Ma ło jest jed nak pu bli ka cji, któ re opi sy wa ły by wpływ krót - ko trwa łej fi zjo te ra pii na pa ra me try czyn no ścio we ukła du od - de cho we go, ga zo me trycz ne krwi czy to le ran cji wy sił ko wej, dla te go sta ło się to też przed mio tem ba dań ni niej szej pra cy. Wcze śniej prze pro wa dzo ne ba da nia przez Kołcz i wsp. [10,18] do wio dły, iż na sku tek pro wa dzo nych z pa cjen ta mi co dzien nych ćwi czeń przez okres 5-7 dni, istot nie wzro sły tyl - ko dwa pa ra me try, VC i FE V1. W ba da niach dla ce lów tej pra - cy za no to wa no istot ny wzrost tyl ko FVC, co mo że wska zy wać, że czas prze pro wa dzo ne go pro gra mu był zbyt krót ki. Ana li za wy ni ków wy ka za ła wpływ ty go dnio we go pro - gra mu fi zjo te ra pii na istot ne wy dłu że nie dy stan su mar szu w te ście ko ry ta rzo wym, co świad czy o po pra wie to le ran cji wy sił ko wej tych pa cjen tów w prze ci wień stwie do gru py nie - ćwi czą cej, u któ rej za no to wa no istot ne zmniej sze nie. Pi - śmien nic two po twier dza du żą sku tecz ność kil ku ty go dnio - wej re ha bi li ta cji pul mo no lo gicz nej na po pra wę to le ran cji wy - sił ko wej [19]. Sal man i wsp. w prze pro wa dzo nej me ta ana li zie do ty czą cej od po wie dzi na py ta nie Czy u cho rych na PO ChP pro gram re ha bi li ta cyj ny po pra wia wy dol ność wy sił ko wą i zmniej sza uczu cie dusz no ści i czy sku tecz ność za le ży od stop nia cię żko ści cho ro by i cza su trwa nia pro gra mu? po ka - za li, że już 4 ty go dnie ćwi czeń: koń czyn gór nych, koń czyn dol nych lub mię śni od de cho wych wy ko ny wa nych 3 ra zy w ty - go dniu po pra wia ją wy dol ność wy sił ko wą i zmniej szają uczu - cie dusz no ści u wszyst kich cho rych na PO ChP. Cho rzy na cię żką PO ChP mo gą sko rzy stać z pro gra mów re ha bi li ta cji trwa ją cych >=6 mie się cy, na to miast cho rzy w lżej szym sta - dium cho ro by od no szą ko rzyść za rów no z krót ko trwa łej, jak i dłu go trwa łej re ha bi li ta cji [20]. Do nie sie nia te tłu ma czą istot - ne wy dłu że nie dy stan su u pa cjen tów z gru py eks pe ry men tal - nej już po ty go dniu sto so wa nych ćwi czeń. W pra cy oce nia no ta kże efek tyw ność fi zjo te ra pii na pa - ra me try ga zo me trycz ne krwi i stwier dzo no istot ny wzrost sibly their family, and the psychosocial impact should not be forgoten [11,12,17]. The most commonly met situation is where optimal duration of exercise program is 4-6 weeks. Available lite - rature [3,5,7,11,16] have demonstrated that long-term pro - gram brings tremendous benefits to patients by improving respiratory and physical efficiency parameters. Recom - mended exercise is used every day, and duration of one session is minutes. Beneficial effects of exercise for patients, as compared to tests performed prior to therapy, were registered after completion of whole program. These case studies were performed in patients with varying degrees of COPD severity. Very beneficial effects of exercises carried out with patients, despite the fact that physical exercises programs varied, were noted in all cases. However, it should be noted that it is not always feasi - ble to carry out such a long physical therapy programs with patients in the hospital phase. This is due to, among others, lack of enough staff physiotherapists at the hospital wards, too short hospitalization period, and inability to join physiotherapy from the first days of stay in the hospital by a patient due to state of health. However, there are only few publications detailing the impact of short-term physiotherapy on functional parame - ters of the respiratory system, blood gasometric or exercise tolerance, that is why it became a subject of research of this paper. Earlier studies by Kołcz et al [10.18] have shown that only two parameters, VC and FEV1 significantly improved as a result of daily exercises with patients for 5-7 days. Research studies for the purpose of this paper reported a significant improvement only in FVC, which could indicate that the time allocated for the program was too short. Analysis of results showed the effect of weekly physical therapy program on significantly increase in walking dis - tance in the corridor test, indicating improved exercise tole - rance in these patients, in contrast to the non-exercisesing group, whose results instaed showed significant drop. The literature confirms the high effectiveness of several weeks of pulmonary rehabilitation in improving exercise tolerance [19]. Salman et al have shown, in conducted meta-analysis of answer to the question Do patients with COPD reha - bilitation program have improved exercise capacity and reduced breathlessness sensation, and that effectiveness de pends on disease severity and duration of the pro gram?, that even four weeks of exercises of: upper limbs, lower limbs or respiratory muscles performed 3 times a week improves exercise capacity and reduces the sensation of breathlessness in all patients with COPD. Patients with severe COPD may benefit from rehabilitation programs lasting > = 6 months, while patients in lighter stages of the disease benefit from both short as well as long term re - habilitation [20]. These reports explain the significant in - crease in the distance in the experimental group patients after just a week of exercises. The study also evaluated the effectiveness of physio - therapy in blood gasometric parameters and significant increase in oxygen pressure and saturation was confirmed. These results are consistent with literature data, Vitacca et 126

9 Rożek K. et al., Evaluation of the effectiveness of physiotherapy on respiratory parameters in patients with COPD ci śnie nia par cial ne go tle nu i sa tu ra cji. Wy ni ki te są zgod ne zda ny mi pi śmien nic twa, Vi tac ca i wsp. pro wa dzi li ba dania nad wpły wem in ten syw nych ćwi czeń od de cho wych na te pa - ra me try i ta kże wy ka za li istot ny wzrost tych pa ra me trów [21]. Wy ni ki uzy ska ne w ni niej szych ba da niach po twier dzi ły wa żność pro wa dze nia od po wied nich ćwi czeń, na wet krót ko - trwa ły pro gram le cze nia cho rych na PO ChP. al have conducted research on effect of intensive breathing exercises on these parameters and have also registered significant increase in these parameters [21]. The results obtained in this study confirmed the impor - tance of carrying out appropriate exercises even in a shortterm treatment program for patients with COPD. WNIO SKI 1. Na sku tek ty go dnio we go pro gra mu fi zjo te ra pii, spo śród pa ra me trów czyn no ścio wych ukła du od de cho we go tyl - ko na tę żo na po jem ność ży cio wa płuc wzro sła istot nie w gru pie eks pe ry men tal nej. 2. Po fi zjo te ra pii wy dłu żył się dy stans mar szu, u pa cjen - tów z gru py pod da nej fi zjo te ra pii mie rzo ny w cza sie 6-mi nu to we go te stu mar szo we go. 3. Po ty go dniu ćwi czeń istot nie wzro sło po2 i Sa O2 w gru - pie eks pe ry men tal nej. 4. Le cze nie far ma ko lo gicz ne oka za ło się niewy star cza ją - ce do osią gnię cia mak sy mal nych ko rzy ści le cze nia pa - cjen tów z PO ChP. CONCUSIONS 1. As a result of weekly physiotherapy program of the func - tional respiratory parameters only forced vital capacity increased significantly in the experimental group. 2. After physiotherapy the walking distance, measured du - ring the 6 minute walk test, increased for patients from physiotherapy group. 3. After a week of exercise po2 and SaO2 in the exper - imental group significantly increased. 4. Pharmacological treatment was not sufficient to achieve the maximum benefit of treatment for patients with COPD. PI ŚMIEN NIC TWO / RE FE REN CE 1. Rosławski A, Woźniewski M. Fizjoterapia oddechowa. Wrocław: AWF; Siafakas NM, Vermeire P, Pride NB i wsp. Optymalne postępowanie diagnostyczne i leczenie przewlekłej obturacyjnej choroby płuc. Stanowisko European Respiratory Society. Eur Respir J 1995; 8: GOLD- Global Initiative for chronic Obstructive Lung Disease, Global Strategy For The Diagnosis, Management, And Preven - tion Of Chronic Obstructive Pulmonary Disease (UPDATED 2007). Dostępny pod adresem: Guide - lineitem. asp? l1=2&l2=1&intid= Fraser KL, Chapman KR. Chronic obstructive pulmonary disease. Prevention, early detection, and aggressive treatment can make a difference. Postgrad Med 2000; 108(7): Celli BR. Pulmonary rehabilitation in patients with COPD. Am J Respiro Crit Care Med 1995; 152: Doherty DE. Wczesne wykrywanie i postępowanie w przewlekłej obturacyjnej choroby płuc; co zrobić, aby zmniejszyć na - stępstwo tej upośledzającej choroby. Medycyna po Dyplomie 2002; 10: Rutkowski R, Rutkowska J, Rutkowski K, Siergiejko Z. Wybrane zagadnienia rehabilitacji oddechowej. Fizjoterapia Polska 2009; 9 (1): Strijbos JH, Postma DS, van Altena R, Gimeno F, Koëter GH. A comparison between an outpatient hospital-based pulmonary rehabilitation program and a home care pulmonary rehabilitation in patient with COPD. A follow-up of 18 months. Chest 1996; 109(2): Planowanie i stosowanie programów rehabilitacji pulmonologicznej według zaleceń Amerykańskiego Stowarzyszenia Rehabilitacji Kardiologicznej i Pulmonologicznej. Rehab Med 1999; 3: Rożek-Mróz K, Jurkowska A, Kassolik K, Andrzejewski W, Majewska B. Wpływ wybranej metody fizjoterapii na czynnościowe parametry układu oddechowego u pacjentów z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc. Polska Med Rodzinna 2002; 4 (1): Standardy rehabilitacji pulmonologicznej: Definicja i ogólny przegląd rehabilitacji pulmonologicznej. Rehabilitacja Medyczna 1996; 3: Ferguson GT. Wytyczne postępowania z chorymi na przewlekłą obturacyjną chorobą płuc. Med Praktyczna 2000; 7(8): Obesity: Preventing and managing the Global Epidemic Report of a WHO. Consultation on Obesity, 3-5 June 1997; Geneva, WHO/NUT/NCD/ Quanjer PH, Tammeling GJ, Cotes JE, Pedersen OP, Peslin R, Yernault JC. Lung volumes and forced ventilatory flows. Report Working Party Standardization of Lung Function Tests, European Community for Steel and Coal. Official Statement of the European Respiratory Society. Eur Respir J 1993; 1(6): Łuniewski J, Bogacz K, Pawełczyk W, Szczegielniak J. Testy funkcjonalne oceniające tolerancję wysiłku chorych w praktyce fizjoterapeuty. Praktyczna Fizoterapia i Rehabilitacja 2011; Szczegielniak J, Bogacz K. Trening wydolnościowy w fizjoterapii chorych na przewlekłą obturacyjną chorobą płuc. Fizjoter 2002; 10(1): Szczegielniak J, Bogacz K. Wpływ treningu interwałowego i ciągłego na czynność wentylacyjną płuc u chorych na przewlekłą obturacyjną chorobą płuc. Fizjoter 2001; 4: Kołcz A, Rożek-Mróz K. Wpływ przewlekłej obturacyjnej choroby płuc na jakość życia pacjentów. Fizjoter 2002; 10(1): Goldstein RS, Dolmage TE. Can We Increase the Exercise Training Load During Pulmonary Rehabilitation? Chest 2009; 135: Salman GF, Mosier MC, Beasley BW & Calkins DR (2003). Rehabilitation for patients with chronic obstructive pulmonary disease: Meta-analysis of randomized controlled trials. Journal of General Internal Medicine 18: Vitacca M, Clini E, Bianchi L, Ambrosino N. Acute effects of deep diaphragmatic breathing in COPD patients with chronic respiratory insufficiency. Eur Respir J 1998; 11: