This copy is for personal use only - distribution prohibited.

Transcription

1 STUDIUM PRZYPADKU / CASE REPORT Zaangażowanie Autorów A Przygotowanie projektu badawczego B Zbieranie danych C Analiza statystyczna D Interpretacja danych E Przygotowanie manuskryptu F Opracowanie piśmiennictwa G Pozyskanie funduszy Author s Contribution A Study Design B Data Collection C Statistical Analysis D Data Interpretation E Manuscript Preparation F Literature Search G Funds Collection Word count: 7334 Tables: 0 Figures: 3 References: 28 Maria Grzegorczyk (A,B,C,D,E,F), Bożena Mroczek (D), Patrycja Kuźmicka (B), Beata Karakiewicz (G) Zakład Zdrowia Publicznego, Wydział Nauk o Zdrowiu, Pomorski Uniwersytet Medyczny, Szczecin, Polska Department of Public Health, Faculty of Health Science, Pomeranian Medical University, Szczecin, Poland WPŁYW USPRAWNIANIA METODĄ McKENZIEGO NA JAKOŚĆ ŻYCIA PACJENTA Z ROZPOZNANIEM ZESPOŁU BÓLOWEGO KRĘGOSŁUPA L-S PO ZABIEGU OPERACYJNYM OPIS PRZYPADKU THE IMPACT OF THE IMPROVEMENT OF THE MCKENZIE METHOD ON THE QUALITY OF LIFE IN PATIENTS WITH L-S DISCOPATHY AFTER SURGERY CASE REPORT Słowa kluczowe: metoda McKenzie, kręgosłup lędźwiowy, jakość życia, leczenie operacyjne Key words: McKenzie method, lumbar spine, quality of life, surgical treatment Streszczenie Wstęp. Zespoły bólowe lędźwiowo-krzyżowego odcinka kręgosłupa są dużym problemem nie tylko ludzi starszych, ale także w pełni aktywnych osób młodych i w średnim wieku, czynnych zawodowo, ze względu na ból oraz ograniczenia funkcjonalne. Są jedną z głównych przyczyn absencji i niezdolności do pracy, wywierają duży wpływ na jakość życia chorych, często prowadząc do jej obniżenia. Kwalifikacja do zabiegu operacyjnego i jego realizacja nie zawsze łagodzi cierpienia pacjentów. Celem pracy była ocena skuteczności Mechanicznego Diagnozowania i Terapii wg Mc Kenziego (MDT) w usprawnianiu chorego po leczeniu operacyjnym oraz wpływu usprawniania tą metodą na jakość życia pacjenta. Opis przypadku. Pacjent zgłosił się z przewlekłym bólem kręgosłupa trwającym od kilku lat, z na - wra cającym i nasilającym się bólem przy dłuższym siedzeniu i chodzeniu. W 2009 roku dokonano neurolizy, w odczuciu pacjenta bez znaczącej poprawy. Z powodu nieustępujących dolegliwości bólo - wych w 2010 roku wykonano zabieg operacyjny dynamicznej stabilizacji międzykolczystej między kręgami L4 i L5. Zabieg operacyjny, choć zmniejszył ból, nie wpłynął, w opinii pacjenta, na poprawę jakości jego życia. Mając na uwadze osobowość chorego, jego aktywność zawodową i pozazawodową, chęć powrotu do normalnego życia, rozpoczęto usprawnianie metodą wg McKenziego. Wyniki. Przeprowadzone leczenie usprawniające, zgodnie z algorytmem postępowania w okre - sie pooperacyjnym wg McKenziego, pozwoliło na uzyskanie postępu terapeutycznego, tj. znaczne zmniejszenie dolegliwości bólowych, odtworzenie pełnej funkcji odcinka lędźwiowego, co w efekcie dało powrót do pełnej sprawności ruchowej z możliwością powrotu do pracy, a tym samym wzrostu jakości życia pacjenta. Wniosek. Właściwe zdiagnozowanie pacjenta na podstawie analizy zmienności objawów wywo - łanych pod wpływem testu powtarzanymi ruchami (charakterystyczne tylko dla metody McKenziego) skutkuje prawidłowym leczeniem poprzez zastosowanie optymalnych procedur terapeutycznych, co istotnie wpływa na poprawę jakości życia pacjenta. Summary Background. Pain syndromes of the lumbosacral spine are a big problem, not only in elderly individuals, but also in the fully active young and middle aged working population, due to the pain and functional limitations. They are one of the leading causes of absenteeism and disability and have a major impact on the quality of life, often leading to its deterioration. Eligibility for surgery and its implementation does not always relieve pain in suffering patients. The aim of this study was to evaluate the efficacy of Mechanical Diagnosis and Therapy by McKenzie (MDT) in post-surgical rehabilitation and the impact of this approach on the improvement of the patient s quality of life. Case study. A patient with chronic back pain which was recurrent and intensifying during prolonged sitting and walking was studied. Due to the persistent pain the patient underwent a surgical procedure in 2010 which involved dynamic interspinous stabilization between the L4 and L5 vertebrae. Although the surgery decreased the pain, it did not significantly improve the patient s subjective assessment of his quality of life. Taking into consideration the patient s personality, occupational and non-occupational activities and the willingness to return to normal functionality, it was decided to subject the patient to rehabilitation using McKenzie approach. Results. The conducted rehabilitation, according to the postoperative procedure algorithm using McKenzie approach made it possible for the therapists to achieve therapeutic progress, a significant reduction in pain and to restore the full function of the lumbar spine with full mobility, thereby increasing the quality of life of the patient who was able to return to work. Conclusion. An accurate diagnosis based on the analysis of variability of the symptoms evoked in repeated movement test (typical for McKenzie approach only) enables appropriate treatment through the application of optimal therapeutic procedures, resulting in a significant improvement of the patient s quality of life. Adres do korespondencji / Address for correspondence Maria Grzegorczyk Zakład Zdrowia Publicznego, PUM, Szczecin ul. Żołnierska 48, Szczecin, Poland, tel./fax: +48 (91) , gurgrzegorczyk@op.pl Otrzymano / Received r. Zaakceptowano / Accepted r. Medycyna Sportowa / Polish J Sport Med MEDSPORTPRESS, 2013; 2(4); Vol. 29, DOI: / X

2 Grzegorczyk M. i wsp., Propozycja leczenia pacjenta z dekompensacją ipsilateralną Wstęp Do le gli wo ści lę dźwio wo -krzy żo we go od cin ka krę - go słu pa są du żym pro ble mem na ca łym świe cie ze wzglę du na po wszech ność, do kucz li wość, zmniej - sze nie spraw no ści oraz na stęp stwa spo łecz no -eko - no micz ne [1,2,3,4]. Do świad cza ich przy naj mniej raz w ży ciu 60-75% lu dzi, a ze wzglę du na zło żo ność ob - ja wów są du żym wy zwa niem dia gno stycz nym [5]. Wy stę pu ją ce do le gli wo ści istot nie kształ tu ją ja kość ży cia cho re go w za le żno ści od czę sto tli wo ści na wro - tów i ich na si le nia, a wy stę pu jąc prze wle kle, za kłó ca - ją zwy kłe czyn no ści dnia co dzien ne go, kom fort od po - czyn ku noc ne go, po ru sza nie się, a ta kże utrud nia ją sa mo ob słu gę [6]. Do ty czą nie tyl ko lu dzi star szych, ale ta kże osób mło dych i w śred nim wie ku, w peł ni ak tyw nych za wo do wo, co by wa przy czy ną nie obec no - ści w pra cy, ko niecz no ści prze kwa li fi ko wa nia się pra - cow ni ka, a cza sem utra ty pra cy [4]. W tej gru pie przy - pad ków po wo dem wy stę pu ją cych do le gli wo ści są prze cią że nia wy wo ła ne naj czę ściej nie pra wi dło wy mi wa run ka mi pra cy, ma ło ak tyw nym try bem ży cia oraz wa dli wą po zy cją pra cy. Po wy ższe czyn ni ki, przy łącz - nym dzia ła niu, pre dys po nu ją do na si le nia i utrwa le - nia bó lów krę go słu pa. W kon se kwen cji mo że dojść do uszko dze nia krą - żka między krę go we go z po wsta niem wy pu kli ny lub prze pu kli ny ją dra mia żdży ste go i prze miesz cze niem się je go czę ści lub ca ło ści w kie run ku ka na łu krę go - we go i/lub otwo rów mię dzy krę go wych, do pro wa dza - jąc do uci sku struk tur ner wo wych. Ucisk na ko rze nie ner wo we lub rdzeń krę go wy po wo du je dra żnie nie re - cep to rów bó lo wych, od ru cho wy przy kurcz, ogra ni - cze nia ru cho mo ści, co z ko lei do pro wa dza do cza so - we go bądź trwa łe go upo śle dze nia funk cji tych struk - tur. Zmia ny te, su mu jąc się w cza sie, po wo du ją od - czu wa ne przez cho re go ob ja wy su biek tyw ne ta kie jak ból, dys kom fort, za bu rze nia czu cia oraz mo żli we do zba da nia ob ja wy obiek tyw ne, jak ubyt ki neu ro lo - gicz ne i ogra ni cze nia ru cho mo ści. Pa to lo gie krą żka mię dzy krę go we go naj czę ściej do ty czą seg men tu L4- -L5 i L5-S1 [7,8,9]. W za le żno ści od stop nia uszko dze - nia i za awan so wa nia cho ro by, sto so wa ne jest le cze - nie za cho waw cze lub ope ra cyj ne. W te go ty pu scho - rze niach te ra pia za cho waw cza opie ra się na wie lu za - bie gach z do mi nu ją cą ro lą ki ne zy te ra pii, wspo ma ga nej fi zy ko te ra pią, nie kie dy łącz nie z le cze niem far ma ko - lo gicz nym. W przy pad ku bra ku po pra wy bądź na ra - sta nia do le gli wo ści, ce lo we jest wdro że nie le cze nia ope ra cyj ne go, od bar cza ją ce go struk tu ry ner wo we i na czy nio we ka na łu krę go we go i otwo rów mię dzy - krę go wych oraz sta bi li zu ją ce go nie sta bil ne seg men - ty krę go słu pa. Me to dą o udo wod nio nej sku tecz no ści jest me to da Me cha nicz ne go Dia gno zo wa nia i Te ra pii wg McKen - ziego po le ga ją ca na dia gno zo wa niu i le cze niu ze spo - łów bó lo wych krę go słu pa i koń czyn. Jest opar ta na zna jo mo ści wzor ców bó lo wych i ana li zie za cho wa nia się ob ja wów w ba da niu pod mio to wym i przed mio to - wym. Na pod sta wie opra co wa ne go przez McKen zie - go pro to ko łu ba da nia, przy po rząd ko wu je się ka żdy przy pa dek do jed ne go z trzech ze spo łów cho ro bo - wych: struk tu ral ne go, dys funk cyj ne go i po stu ral ne go. Do ka żde go ze spo łu opra co wa ny jest spe cy ficz ny sche mat te ra pii skła da ją cy się z od po wied nio do bra - nych pro ce dur lecz ni czych ki ne zy te ra peu tycz nych. Background Lumbosacral pain syndromes are a big problem worldwide due to their high incidence, nagging symp - toms, impaired fitness and socioeconomic conse quen - ces [1,2,3,4]. They affect 60-75% of people at least once in their lives and due to their complexity they are a big diagnostic challenge [5]. The ailments signi - ficantly affect the quality of the patient s life, de pend - ing on the frequency and intensity of recurrence and if they are chronic, they interfere with the patient s everyday activities, the comfort of night sleep and move ments making it difficult for the patient to be self-sufficient [6]. They affect not only the elderly population, but also young and middle aged, actively working individuals, resulting in their absences at work, the necessity to change a job or sometimes job loss [4]. In the above mentioned population groups, the ailments are due to overload being the conse - quence of adverse working conditions, a sedentary lifestyle and faulty postures assumed at workplace. The cumulative effect of the above mentioned factors predispose the patients to back pain aggravation and persistence. This can lead to intervertebral disc damage with bulging or herniation of the pulpous nucleus and shift of part or the whole disc towards the vertebral canal and/or intervertebral foramina, resulting in the com - pres sion of nervous structures. The nerve root com - pres sion causes irritation of nocyceptors, reflexive con - tracture and limitation of mobility which in turn leads to a temporary or permanent impairment of function in these structures. These changes with time result in subjective symptoms, such as pain, discomfort, sen - si bility disorders as well as detectable objective symp - toms, such as neural deficits and mobility limitations. Intervertebral disc pathologies are most often deve - lop ed in L4-L5 and L5-S1 segments of the spine [7,8, 9]. Depending on the degree of lesion and disease progress, conservative or surgical treatment is ap - plied. In such ailments, conservative treatment is ba - s ed on numerous procedures, mainly kinesithe rapy combined with physical therapy and sometimes phar - macotherapy as well. If no improvement is noted, sur gical treatment is recommended to decompress the neural and vascular structures of the vertebral canal and intervertebral foramina and the vertebral column which stabilizes the unstable elements. The McKenzie method of Mechanical Diagnosis and Therapy (MDK) is the approach of proven effi - cacy. It involves diagnosis and treatment of back pain syndromes through anamnesis and medical exam i - nation. Based on McKenzie s study protocol, each case is attributed to one of the three syndromes: struc - tural, dysfunctional and postural. For each syndrome a specific scheme of treatment, consisting of properly selected therapeutic-kinesitherapy procedures is developed. The anamnesis consists of: the analysis of risk fac - tors and overload the studied motor organ is exposed to, a precise definition of the topography and type of the existing pain episode and the analysis of the symptom dynamics from the beginning of the present pain episode up to the day of examination during 24 hours [10,11]. The main goal of this approach is to restore the normal function and eliminate pain as well as pro - 120

3 Skła do we wy wia du cho ro bo we go sta no wią: ana li - za za gro żeń i prze cią żeń, na ja kie na ra żo ny jest ba - da ny na rząd ru chu, pre cy zyj ne okre śle nie to po gra fii i ro dza ju ob ja wów obec ne go epi zo du bó lo we go, ana - li za dy na mi ki ob ja wów od po cząt ku epi zo du bó lo we - go do dnia ba da nia oraz zmien no ści ob ja wów w cią - gu do by [10,11]. Ce lem nad rzęd nym me to dy jest przy wró ce nie pa - cjen tom mo żli wo ści po wro tu do nor mal ne go funk cjo - no wa nia i eli mi no wa nie bó lu oraz za bez pie cze nie przed na wro ta mi do le gli wo ści [11]. Cha rak te ry stycz ne w me to dzie McKen zie go jest wy ko rzy sta nie w ba da - niu do kład ne go wy wia du i spe cy ficz ne go dla tej me - to dy te stu po wta rzal ny mi ru cha mi oraz ba da nia or to - pe dycz ne go i neu ro lo gicz ne go; w te ra pii na to miast dą - że nie do mo żli wie peł ne go za kre su ru chu, do bra nie ćwi czeń eli mi nu ją cych ból, spo wo do wa nie peł nej ak - tyw ność pa cjen ta przy mi ni mum in ter wen cji ze stro ny fi zjo te ra peu ty oraz wy ko rzy sta nie zja wi ska pro gre sji si - ły wy wie ra nej przez po szcze gól ne pro ce du ry te ra - peu tycz ne je że li za cho dzi ta ka po trze ba. Ba da nie ja ko ści ży cia wy ko rzy stu je się w me dy cy nie do oce ny sta nu zdro wia pa cjen ta, oce ny je go zdol no ści do sa mo ob słu gi oraz oce ny sku tecz no ści le cze nia. W przy pad ku uzna nia, że ja kość ży cia wy ni ka z do świad czeń ży cio wych, na le ży przede wszyst kim po słu gi wać się wskaź ni ka mi su biek tyw ny mi, któ re po zwo lą na uwzględ nie nie ocen wy ni ka ją cych z przyna - le żno ści do ro żnych kul tur, grup i klas spo łecz nych [12,13]. Oce na sta nu zdro wia i po strze ga nie cho ro by za le żne są od in dy wi du al nych cech pa cjen ta i je go po sta wy wo bec cho ro by, uwa run ko wań so cjal nych i eko no micz nych. Po ję cie ja ko ści ży cia sta ło się istot - nym ele men tem współ cze snej de fi ni cji zdro wia. We - dług WHO, ja kość ży cia okre śla się ja ko in dy wi du al ny spo sób po strze ga nia przez jed nost ki ich po zy cji ży - cio wej w kon tek ście kul tu ro wym i sys te mu war to ści, w któ rym ży ją oraz w od nie sie niu do ich za dań, ocze - ki wań i stan dar dów wy zna czo nych uwa run ko wa nia - mi śro do wi sko wy mi [14]. W de fi ni cji tej pod kre śla się su biek tyw ną oce nę ja ko ści ży cia do ko ny wa ną przez sa me go cho re go, któ ry czę sto, nie za le żnie od trud - nej sy tu acji zdro wot nej, mo że zdo być się na po zy - tyw ną oce nę wła sne go ży cia. Ce lem pra cy by ła oce na sku tecz no ści Me cha nicz - ne go Dia gno zo wa nia i Te ra pii wg McKen zie go (MDT) w uspraw nia niu cho re go po le cze niu ope ra cyj nym oraz wpły wu uspraw nia nia tą me to dą na ja kość życia pa - cjen ta. Opis przy pad ku Pa cjent mę żczy zna, lat 37, pra cu ją cy ja ko in for - ma tyk, zgło sił się 16 paź dzier ni ka 2010 ro ku do ośrod - ka re ha bi li ta cji w ce lu uspraw nia nia po za bie gu ope ra - cyj nym, któ ry miał miej sce 30 lip ca 2010 ro ku (11 ty - go dni po za bie gu). Do le gli wo ści ze stro ny krę go słu pa za czę ły się kil ka lat wcze śniej. Po cząt ko wo ból po ja - wiał się tyl ko raz, dwa ra zy do ro ku, po wo du jąc pro - ble my z cho dze niem i sie dze niem, co z ko lei po wo - do wa ło nie obec ność w pra cy przez okres oko ło dwóch ty go dni. Z cza sem ból przy brał po stać nie wiel kie go, sta łe go kłu cia w czę ści lę dźwio wej krę go słu pa po je - go le wej stro nie, któ re na si la ło się po dłu ższym sie - dze niu i cho dze niu. Pod czas ama tor skiej gry w pił kę no żną po ja wiał się cza sem na gły, ostry ból, co skło - ni ło pa cjen ta do za prze sta nia upra wia nia tej dys cy pli - Grzegorczyk M. et al., Suggested treatment of the patients with ipsilateral decompensation tection against symptom recurrence [11]. McKenzie s method is characterized by a very detailed anam - nesis and a specific orthopaedic and neurological exam ination with repeated movements while the treatment is aimed at restoration of the full range of movements if possible, selection of pain eliminating exercises, restoration of full activity of the patient with minimum intervention from the physiotherapist and using the phenomenon of progression of the force exerted by individual therapeutic procedures, if ne - cessary. Assessment of the quality of life is used in me - dicine to study the patient s health state, assess their self-sufficiency and treatment efficacy. If we assume that the quality of life results from life experience, first of all we should use subjective indicators which will allow considering the assessments resulting from cultural and social diversities [12,13]. Assessment of health state and perception of the condition depend on individual patient s traits and the patient s attitude towards the disease as well as on social and eco no - mic factors. The issue of the quality of life has be - come an essential element of the contemporary de - finition of health. According to WHO, the quality of life can be defined as an individual s perception of their position in the context of culture and hierarchy of values as well as the tasks to be performed, ex pec - tations and standards determined by the envi ron - ment [14]. This definition emphasises the subjective assessment by the patients, who often, regardless their health, can positively assess their quality of life. The goal of this study was to assess the effec tiv e - ness of Mechanical Diagnosis and Treatment ac cord - ing to Mc Kenzie (MDT) in rehabilitation of pa tients after surgical procedures and the effect of the appli - cation of this approach on the patient s quality of life. Case description The patient, a 37 years old male, working as an in formation scientist, came to the rehabilitation cen - tre on October to undergo rehabilitation after the surgical procedure he was subjected to on July (11 weeks postoperatively). The ailments from the spine started several years earlier. At the beginning he felt pain only once or twice a year; the pain sensation caused problems with walking and sitting which, in turn, was the reason of his absence from work within about two weeks. With time, the pain became a mild stinging sensation in the lumbar spine which intensified after prolonged sitting or walk ing. Sometimes the patient felt a sudden acute pain when he was playing ball, which made him stop practising this discipline. The pain became worse and 121

4 Grzegorczyk M. i wsp., Propozycja leczenia pacjenta z dekompensacją ipsilateralną ny. Ból sta wał się co raz więk szy, do le gli wo ści uza le - żnio ne by ły od wy ko ny wa nych czyn no ści, zde cy do - wa nie po więk szał się de fi cyt lo ko mo cji. W kwiet niu 2009 ro ku wy ko na no za bieg neu ro li zy w od czu ciu pa cjen ta nie przy niósł po pra wy, bo - wiem po trzech ty go dniach ból był jesz cze więk szy. Wy nik To mo gra fii Kom pu te ro wej (wy ko na na w lip cu 2009 rok) wy ka zał: cen tral ną wy pu kli nę ją dra mia ż - dży ste go krą żka mię dzy krę go we go na po zio mie L4-L5 po wo du ją cą ucisk na wo rek opo no wy i zwę że nie otwo rów mię dzy krę go wych oraz na po zio mie L5-S1 cen tral no pra wo bocz ną prze pu kli nę ją dra mia żdży - ste go krą żka mię dzy krę go we go uci ska ją cą ko rze nie pra we go ner wu rdze nio we go. W ma ju 2010 ro ku, bez uchwyt nej przy czy ny, po ja wił się ostry ból, po wo du - jąc pro blem z sie dze niem na wet przez kil ka mi nut, pro blem z przej ściem 100 me trów oraz prze miesz - cze nie gór nej czę ści tu ło wia w le wo. Pa cjent zo stał za kwa li fi ko wa ny do za bie gu ope ra cyj ne go na pod - sta wie po wy ższych ob ja wów i wcze śniej sze go ba da - nia TK. 30 lip ca 2010 ro ku prze był le cze nie ope ra cyj - ne ze sta bi li za cją mię dzy wy rost ko wą na po zio mie L4/L5 ty pu DIAM No8. Pod sta wo wym ce lem le cze nia ope ra cyj ne go by ło znie sie nie kon flik tu dys ko wo -ko- rze nio we go oraz sta bi li za cja nie pra wi dło wo ru cho - me go seg men tu. Pa cjent ko rzy stał z za sił ku cho ro bo - we go w mak sy mal nym wy mia rze (182 dni) oraz świad - cze nia re ha bi li ta cyj ne go. Po 11 ty go dniach od ope ra - cji, w związ ku z utrzy my wa niem się do le gli wo ści, pa cjent zde cy do wał się na uspraw nia nie me to dą McKen zie - go, znaj du jąc in for ma cję na stro nie in ter ne to wej In - sty tu tu McKen zie Pol ska. Uspraw nia nie me to dą McKen - zie go roz po czął 16 paź dzier ni ka 2010 ro ku. W pro to - ko le ba da nia, w czę ści ba da nia pod mio to we go za no - to wa no: ból oko li cy krę go słu pa L -S z pro mie nio wa - niem do le wej stro ny, uczu cie pro mie nio wa nia bó lu do le we go po ślad ka i uda pod czas cho dze nia, sta nia i sie dze nia; cho dze nie mo żli we je dy nie na krót kim dy stan sie, tj. do 100 me trów, po po ko na niu tej od le - gło ści po ja wiał się ból. W ba da niu przed mio to wym stwier dzo no asy me trycz ne usta wie nie krę go słu pa, tj. prze su nię cie bar ków w stro nę le wą, a mied ni cy w stro - nę prze ciw ną, co wska zu je na de kom pen sa cję ip si la te - ral ną, któ ra po głę bia ła się w trak cie dłu gie go sta nia lub cho dze nia. W te ście utra ty ru chu (ba da nie za kre - su ru chu) za ob ser wo wa no: du żą utra tę ru chu zgię cia (de fi cyt ru chu zgię cia 40 cen ty me trów od pal ców do pod ło gi), wy pro stu i prze su wów bocz nych oraz pro blem z utrzy ma niem krę go słu pa w osi (Ryc. 1). W ba da niu neu ro lo gicz nym nie stwier dzo no za bu - rzeń si ły mię śnio wej i czu cia. Oce ny na tę że nia bó lu do ko na no przy uży ciu Ana lo go wo -Wi zu al nej Ska li Bó - lu (VAS) słu żą cej do su biek tyw nej oce ny stop nia od - czu wa ne go przez pa cjen ta bó lu. Su biek tyw na oce na bó lu okre śla ne go ja ko nie- przy jem ne do zna nie czu cio we i emo cjo nal ne zwią za - ne z rze czy wi stym lub po ten cjal nym uszko dze niem tka nek, lub od no szą ce się do ta kie go uszko dze nia jest wa żnym czyn ni kiem wpły wa ją cym na mo ty wa cję do le - cze nia, a ta kże na sto su nek do oto cze nia, spo sób od - bie ra nia sy tu acji ży cio wej, czy na po dej mo wa nie ak tyw - no ści fi zycz nej [15]. Przy ję to na stę pu ją cą ska lę oce ny bó lu: 0 pkt brak bó lu; 1-3 ból nie znacz nie ogra ni cza - ją cy wy ko ny wa nie czyn no ści co dzien nych; 4-7 ból śred nio ogra ni cza ją cy wy ko ny wa nie czyn no ści co dzien - nych; 8-10 pkt bar dzo sil ny ból unie mo żli wia ją cy wy - ko ny wa nie czyn no ści co dzien nych worse and the symptoms depended on the activi ties performed. The patient s range of movements be - came increasingly limited. In April 2009, the patient underwent neurolysis, but it did not result in any improvement as after three weeks the pain was even worse. The result of CT scan (performed in July 2009) showed: central bulging of the pulpous nucleus of the intervertebral disc at L4-L5 level, causing compression of the dural sac and narrowing of the intervertebral foramina and a cen - tral-right- sided herniation of the intervertebral disc pulpous nucleus at L5-S1 level, compressing the roots of the right spinal nerve. In May 2010 the patient felt pain for no obvious reason. The pain made it difficult for him to maintain a seated position even for several minutes and to walk 100 metres. Besides, the patient was unable to turn his upper body to the left. He was qualified for surgery based on the above mentioned symptoms and the earlier CT scan. On July 30, 2010 the patient underwent sur gical treatment with interprocess stabilization of the vertebral column at L4/L5 level of DIAM No8 type. The primary goal of this treatment was to eliminate the disc-root conflict and to stabilize the abnormally mobile segment. The patient received the disability benefit for the maximal period of time (182 days) and rehabilitation benefit. 11 weeks postoperatively, due to persistent pain symp - toms, the patient decided to undergo rehabilitation using McKenzie approach after finding information about this method on the Po lish McKenzie Institute website. The rehabilitation start ed on October 16, 2010; the study protocol contained the following information in the box for anamnesis: pain in the L-S spine radia - ting to the left, sensation of pain radiating to the left buttock and thigh while walk ing, standing and sitting; only short distance walks, up to 100 metres are pos - sible, after covering this distance the patient felt pain. The medical examina tion revealed asymmetric po - sitioning of the vertebral column, namely a shift of the shoulders to the left and a shift of the pelvis to the opposite side, indicating ipsilateral decompensation, aggravated during pro long ed standing or walking. The movement loss test (testing the range of move - ment) revealed: a signifi cant loss of flexion move ment (40 cm deficit of flexion from fingers to the floor), ex - tension and lateral shifts and the problem with spine alignment along the axis (Fig. 1). The neurological examination did not reveal any disorders of muscle strength and sensibility. Asses - sment of pain intensity was carried out using the Visual Analogue Scale (VAS) for subjective asses - sment of pain. A subjective description of pain as an unpleasant sensory and emotional sensation associated with real or potential tissue damage or referring to such da mage is an important factor affecting motivation for treatment as well as the attitude to the environ - ment, perception of the quality of life and involvement in physical activity [15]. The following scale of pain assessment was accepted: 0 points no pain; 1-3 points pain slightly limiting performance of every - day activities; 4-7 points pain moderately limiting performance of everyday activities; 8-10 points an ago - nizing pain making it impossible to perform everyday activities. The patient s score for his pain sensation was 8 points. For the assessment of the quality of life two 122

5 Pa cjent oce nił swój ból na po zio mie 8 pkt. Do oce - ny ja ko ści ży cia za sto so wa no dwa kwe stio na riu sze: Kwe stio na riusz Bó lu Krzy ża Ro lan da Mor ri sa (The Ro land -Mor ris Di sa bi li ty Qu estion na ire -RMQ) ja ko spe cy ficz ne na rzę dzie dla osób z bó la mi krzy ża, od - no szą ce się do sta nu pa cjen ta w dniu ba da nia oraz ska lę SF -36 v. 2 [16,17]. W dniu przy ję cia, w kwe stio na riu szu RMQ, opi su - jąc wpływ bó lu na co dzien ne czyn no ści, pa cjent za - zna czył, że z po wo du do le gli wo ści krę go słu pa czę sto zmie nia po zy cje cia ła, aby od cią żyć ple cy pró bu jąc uzy skać wy go dę dla krę go słu pa; cho dzi wol niej niż zwy kle; z tru dem wy ko nu je zwy kłe pra ce do mo we; czę sto się kła dzie, aby od po cząć; mu si się przy trzy - my wać, aby po wstać z mięk kie go fo te la. Po nad to ko - rzy sta z po mo cy osób dru gich; na ubie ra nie się i roz - bie ra nie po trze bu je wię cej cza su niż zwy kle; ogra ni - cza schy la nie się i wcho dze nie po scho dach; więk - szość cza su spę dza w łó żku. Do oce ny ogól ne go sta nu zdro wia wy ko rzy sta no Kwe stio na riusz SF 36 v. 2 (pol ska wer sja Short Form He alth Su rvey). Przy je go po mo cy oce nia ne są ob sza - ry wcho dzą ce w skład sze ro ko po ję tej de fi ni cji zdro - wia, tj. do ko nu je się osob no po mia ru sta nu zdro wia fi - zycz ne go i psy chicz ne go, stop nia na si le nia bó lu, funk cji so cjal nych, ogól nej oce ny sta nu zdro wia i ak tyw no ści ży cio wej [17]. Opi su jąc swój stan zdro wia, pa cjent uznał go ja ko ogól nie do bry. Spraw ność fi zycz ną, np. sa mo - dziel ne ubie ra nie, schy la nie się czy pod no sze nie cię ża - rów, uznał za ogra ni czo ną (od po wie dzi: znacz nie ogra - ni cza). Wy stę po wa nie bó lu i je go na tę że nie wpły wa ło na co dzien ne czyn no ści w do mu i po za nim, zwięk sza - ło od czu wa nie zmę cze nia i wy czer pa nia, c o przez więk - szość cza su wią za ło się z ne ga tyw ny mi emo cja mi. Grzegorczyk M. et al., Suggested treatment of the patients with ipsilateral decompensation questionnaires were used: The Roland-Morris Disa - bility Questionnaire (RMQ) a specific tool for the patients with back pain, reflecting the patient s state on the day of the study and the SF-36 v.2 scale [16,17]. On the day of admission, the patient, describing the effect of pain on his everyday activities, reported that due to back pain he frequently changed body positions to relieve the pain and feel comfortable; he reported lying down frequently and walking slower than usual; difficulties in everyday activities; the pa - tient reported he often lied down to rest and was unable to rise from a soft armchair without support. Moreover, the patient reported that he required support from other people when dressing up and undressing, tried to bend down and walk up the stairs as seldom as possible and spent most of the time in bed. For the assessment of general health state, SF 36 v.2 (Polish version of Health Survey Form) question - naire was used. This questionnaire assesses the aspect of the widely understood definition of health, including assessment of physical and mental health, pain intensity, social life and general assessment of health and activities of daily living [17]. Reporting his health state, the patient assessed it as generally good. Physical fitness, e.g. self-sufficiency when dres - sing, bending down or lifting heavy objects was as - sess ed as limited (the answer: significantly limiting). Further, the patient reported that the pain and its intensity affected his everyday activities at home and elsewhere, increased the sensation of fatigue and exhaustion which, for most of the time, was con nect - ed with negative emotions. Ryc. 1. Efekty rehabilitacji metodą McKenziego (zdjęcia pochodzące ze zbiorów pacjenta, publikowane za jego zgodą) Zdjęcie wykonane w dniu pierwszego badania 11 tygodni po zabiegu operacyjnym Fig. 1. Effects of rehabilitation using the McKenzie method (the images were supplied by the patient and are published with his approval). The picture taken on the day of examination 11 weeks after surgery 123

6 Grzegorczyk M. i wsp., Propozycja leczenia pacjenta z dekompensacją ipsilateralną Sto su jąc się do al go ryt mu kla sy fi ka cyj ne go McKen - zie go, roz po zna no ze spół za bu rzeń struk tu ral nych z de kom pen sa cją ip si la te ral ną i ob ja wa mi jed no stron - ny mi. Pod ję to pró bę włą cze nia za le ca nej ja ko pierw - szej w tym ze spo le, pro ce du ry wy prost nej, któ ra nie - znacz nie na si li ła ob ja wy ob wo do we. Zgod nie z za sa - da mi me to dy zmie nio no płasz czy znę ru chu na czo ło - wą i za sto so wa no pro ce du rę, ma ją cą na ce lu wy rów - na nie osi krę go słu pa, a po le ga ją cą na prze su wie bocz - nym mied ni cy w le wą stro nę w 1/3 za kre su ru chu, w po zy cji sto ją cej, ze stop nio wa ną in ten syw no ścią. Ruch wy ko ny wa ny był sa mo dziel nie przez pa cjen ta, pod kon tro lą te ra peu ty. Klu czo wą kwe stią pod czas wy - ko ny wa nia tej pro ce du ry by ło cią głe mo ni to ro wa nie ob - ja wów po wsta ją cych w efek cie wy ko ny wa nych po - szcze gól nych prze su wów (ja kość od po wie dzi bó lo - wej). Pa cjen to wi za le co no wy ko ny wa nie w do mu po - wy ższej pro ce du ry 6-8 ra zy w cią gu dnia, po 5 po wtó - rzeń. Do dat ko wo za sto so wa no pró bę ko rek ty de kom - pen sa cji w od cią że niu, czy li le że nie na brzu chu ze znie sio ną lor do zą lę dźwio wą (po dusz ka lub wa łek umiesz czo ny pod brzu chem) i nie znacz nym prze su - nię ciem bio der w le wo, 2-3 ra zy dzien nie w ra zie bó - lu na le ża ło prze rwać ćwi cze nie. Po wy ższe pró by te ra - pii skut ko wa ły zmniej sze niem do le gli wo ści bó lo wych. Cho ry zo stał po in stru owa ny o ogra ni cze niu cho dze nia, uni ka niu prze by wa nia w po zy cji sie dzą cej, wła ści wym schy la niu się, wsta wa niu, pod no sze niu rze czy z pod ło - gi, kasz lu, ki cha niu, wy ko ny wa niu to a le ty, za ła twia niu czyn no ści fi zjo lo gicz nych za cho wa nia lor do zy lę - dźwio wej uza le żnio nej od ak tu al nej re ak cji bó lo wej. Wi zy ta kon tro l na od by ła się po dwóch dniach. W oce nie pa cjen ta na stą pi ła nie znacz na po pra wa, rza dziej po ja wiał się ból, jed nak nie utrzy my wa ła się ko rek cja de kom pen sa cji. Raz jesz cze prze pro wa dzo - no ćwi cze nia prze su wu bocz ne go w le wo, w po zy cji le żą cej, po tem w sta niu, uwzględ nia jąc 50% za kre su ru chu. Ćwi cze nia zmniej sza ły ob ja wy da jąc istot ną po pra wę po za koń cze niu po wta rza nych ru chów. Po - zo sta wio no le że nie na brzu chu, tym ra zem bez pod - nie sie nia (bez pod kła dek pod brzuch), tak, aby nie - znacz nie i bez pro wo ko wa nia bó lu od bu do wać lor do - zę lę dźwio wą. W trak cie ko lej nych, kon tro l nych wi zyt ko ry go wa no, w za le żno ści od sta nu pa cjen ta, wy ko - ny wa ne ćwi cze nia, włą czo no pro fi lak ty kę zro stów oko ło ko rze nio wych, po le ca jąc w le że niu na pra wym, nie bo le snym bo ku, mak sy mal ne zgię cie grzbie to we sto py le wej 5 ru chów co 2 go dzi ny. Po pię ciu wi zy - tach uzy ska no istot ne zmniej sze nie de kom pen sa cji, zmniej sze nie bó lu i wy dłu że nie dy stan su cho du do 40 mi nut. Na uczo no pa cjen ta au to ko rek ty de kom pen sa - cji, tak, aby po pra wa mia ła cha rak ter trwa ły i zmniej - szy ła nie bez pie czeń stwo na wro tów (Ryc. 2). Pod - czas ósmej wi zy ty pa cjent nie od czu wał do le gli wo ści, ale po zo sta ła de for ma cja reszt ko wa (Ryc. 3). Ma jąc na uwa dze cha rak ter za bie gu ope ra cyj ne go (sta bi li - za cja) nie wpro wa dzo no pro ce du ry prze prost nej, ogra ni cza jąc się do peł ne go wy pro stu. Dą żo no jed - nak, aby ru chy by ły nie bo le sne i w przy szło ści mo żli - we we wszyst kich kie run kach. Od 30 li sto pa da 2010 ro ku do koń ca stycz nia 2011 ro ku pa cjent prze by wał na dwóch ko lej nych tur nu sach re ha bi li ta cji w ra mach pre wen cji ZUS. Pod ko niec lu te go 2011 ro ku po now - nie zgło sił się na re ha bi li ta cję me to dą McKen zie go. W ce lu oce ny ak tu al ne go sta nu funk cjo nal ne go krę go słu pa, prze pro wa dzo no po wtór ne ba da nie wg pro to ko łu dia gno stycz ne go MDT, kła dąc szcze gól ny Using the McKenzie classification algorithm, the patient was diagnosed with the syndrome of struc - tural disorders with ipsilateral decompensation and unilateral symptoms. The therapy involved an attempt of using for the first time the extension procedure which slightly intensified the peripheral symptoms. According to the rules of the approach, the frontal plane of movement was used and the procedure was applied to align the spinal axis and involved a lateral shift of the pelvis to the right in 1/3 of the range of movements in the standing position with graded in - tensity. The movement was performed by the patient himself under the therapist s control. During the procedure, it was essential to monitor the symptoms resulting from each shift (the quality of response to pain) all the time. The patient was told to perform this procedure 6-8 times daily with 5 repetitions. Addi tion - ally, the correction of decompensation was attempted in decompression, with the patient assuming a prone position with compensated lumbar lordosis (a cush - ion or a pad under the abdomen) and a slight shift of the hips 2-3 times daily; in case of pain sensation, the patient was told to stop exercising. The above thera - peutic procedures resulted in pain alleviation. The patient was also told to limit walking, avoid sitting and instructed how to bend down, pick things from the floor, cough, sneeze, wash and brush teeth, urinate and defecate, maintaining lumbar lordosis depending on the current pain response. A follow up visit took place after two days. A slight improvement of the patient s condition was noted, the pain sensation was not as frequent as before, how - ever, the result of decompensation correction was not maintained. The exercise of lateral shift to the left was performed again in the prone and standing po - sition with 50% of the range of movement. The exer - cises reduced the symptoms, resulting in significant improvement after completion of the repeated move - ments. The patient still assumed a prone position, that time with no cushion or pad under the abdomen so as to restore lumber lordosis slightly and painles - s ly. During subsequent control visits the exercises were modified depending on the patient s state in - cluding prevention of peri-root adhesions involving maximal dorsiflexion of the left foot when lying on the right, uninvolved side, with 5 movements performed every 2 hours. After five visits a significant reduction of decompensation was obtained as well as pain alleviation and prolongation of the walking distance by 40 minutes. The patient was taught self-correction of decompensation so that the improvement was maintained and the risk of recurrence was minimized (Fig. 2). During the eighth visit the patient did not feel pain, but the residual deformation remained (Fig. 3). Due to the nature of the surgical procedure (sta- bilizing) no hyperextension was introduced and the procedure was limited to full extension. However, the goal of the treatment was to restore the range of pain less movements in all directions. From Novem - ber 2010 till the end of January 2011 the patient par - ticipated in a rehabilitation camp during two treat - ment periods which was part of the Social Insurance Institution prevention program. At the end of Fe bru - ary 2011, the patient underwent rehabilitation using McKenzie s approach again. To assess the current functional condition of the patient s spine, another study was conducted accord - 124

7 Grzegorczyk M. et al., Suggested treatment of the patients with ipsilateral decompensation Ryc. 2. Efekty rehabilitacji metodą McKenziego (zdjęcia pochodzące ze zbiorów pacjenta, publikowane za jego zgodą) Zdjęcie wykonane podczas 5 wizyty Fig. 2. Effects of rehabilitation using the McKenzie method (the images were supplied by the patient and are published with his approval). The picturte taken during the 5 th visit Ryc. 3. Efekty rehabilitacji metodą McKenziego (zdjęcia pochodzące ze zbiorów pacjenta, publikowane za jego zgodą) Zdjęcie wykonane podczas 8 wizyty Fig. 3. Effects of rehabilitation using the McKenzie method (the images were supplied by the patient and are published with his approval). Picture taken during the 8 th visit 125

8 Grzegorczyk M. i wsp., Propozycja leczenia pacjenta z dekompensacją ipsilateralną na cisk na test po wta rza ny mi ru cha mi oraz sto pień utra ty ru chów. Pod czas ana li zy te stu po wta rza ny mi ru cha mi, za ist nia ło po dej rze nie po wsta nia zro stów oko ło ko rze nio wych, po nie waż po ja wiał się ból tyl ko pod czas zgię cia w sta niu, w je go koń co wym za kre - sie, czy li wte dy, kie dy ko rzeń ner wo wy jest mak sy - mal nie na pi na ny. Test czyn ne go ru chu zgię cia do przo du (w płasz czyź nie strzał ko wej), w no men kla tu - rze or to pe dycz nej na zy wa ny jest te stem pal ce -pod - ło ga. Oce nia się od le głość pal ców od pod ło gi w cen - ty me trach tym te stem okre śla my ela stycz ność i ru - cho mość lę dźwio we go i pier sio we go od cin ka krę go - słu pa, a ta kże prze su wal ność włó kien ner wo wych ko - rze ni rdze nio wych wzglę dem są sia du ją cych tka nek; w kon kret nym przy pad ku wy nik te stu wy niósł 30 cm. Wo bec po wy ższe go, za le co no wy ko ny wa nie ćwi czeń w płasz czyź nie strzał ko wej we dług na stę pu ją ce go sche ma tu: prze prost (1/3 za kre su ru chu) w le że niu 5 ra zy, zgię cie w sta niu 10 ra zy, prze prost (jak po - przed nio) w le że niu na brzu chu 7 ra zy ra no i wie - czo rem oraz roz ćwi cza nie zro stów oko łoko rze nio - wych w le że niu na pra wym, nie bo le snym bo ku, wy - ko nu jąc mak sy mal ne zgię cie grzbie to we sto py le wej przy zgię tej koń czy nie dol nej le wej w sta wie bio dro - wym 5 ru chów 3-4 x dzien nie. Po now nie prze pro - wa dzo no edu ka cję, oma wia jąc za sa dy er go no mii w od - nie sieniu do krę go słu pa, pra wi dło we za cho wa nia ru - cho we i wzor ce po sta wy, któ re są in te gral ną czę ścią me to dy McKen zie go, sta no wiąc nie zwy kle istot ny ele - ment pro fi lak ty ki. Pa cjent zgła szał się na wi zy ty kon - tro l ne co dwa ty go dnie, przez okres 4 mie się cy, w ce - lu we ry fi ka cji po stę pów le cze nia. Wy ni ki Ana li zą efek tów le cze nia ob ję to okres przed po - by tem w sa na to rium; stwier dzo no uzy ska nie zmniej - sze nia do le gli wo ści bó lo wych krę go słu pa L/S, w ska li VAS 1, test pal ce pod ło ga z 40 cm zmniej szył się do 15 cm (przy ósmej wi zy cie), sku tecz nie do ko na no ko rek cji de kom pen sa cji, do go dzi ny wy dłu żył się dy - stans bez bó lo we go cho dze nia, w od czu ciu pa cjen ta je go ja kość ży cia ule gła znacz nej po pra wie, wzro sła sa mo oce na ogól ne go sta nu zdro wia. Na stą pił po wrót do pra cy bez ko niecz no ści zmia ny cha rak te ru pra cy. W oce nie pa cjen ta, za sto so wa na przez fi zjo te ra peu - tę me to da uspraw nia nia wg McKen zie go i sys te ma - tycz ne wy ko ny wa nie ćwi czeń w do mu do pro wa dzi ły do po pra wy sa mo po czu cia zwią za ne go z nie wy stę - po wa niem ob ja wów i z mo żli wo ścią zwięk szo nej ak - tyw no ści fi zycz nej. Dys ku sja Przy czyn po wsta wa nia uszko dzeń krą żka mię dzy - krę go we go, a w efek cie bó lów dol nej czę ści krę go słu - pa, jest wie le, ale po wszech nie uwa ża się, że do naj - wa żniej szych z nich na le żą ma ło ak tyw ny, sie dzą cy tryb ży cia, zła po sta wa cia ła za rów no w po zy cji sie - dzą cej, jak i sto ją cej, ku mu lu ją ce się prze cią że nia, uszka dza ją ce struk tu ry krę go słu pa [18,27]. Nie któ re przy pad ki bó lów krzy ża są spo wo do wa ne przez wa - dli wą po zy cję sie dzą cą, a nie mal wszyst kie ule ga ją pod jej wpły wem na si le niu i utrwa le niu [10]. Pod sta - wo wym pro ble mem cho rych, u któ rych stwier dzo no uszko dze nie krą żka mię dzy krę go we go krę go słu pa, są do le gli wo ści bó lo we. ing to MDT diagnostic protocol with a particular em - phasis on repeated movement test and the degree of movement loss. During the analysis of the repeated movement test, there was a suspicion of peri-root adhesions as the pain was present only in flexion, when the patient assumed a standing position, in the final range where the nerve root was maximally tense. The test of active forward flexion (in the sagittal plane) is called the fingers-floor test in orthopaedic nomenclature; it measures the distance between the fingertips and the floor in cm in the assessment of the flexibility and mobility of the lumbar spine as well as the shifting ability of the nerve root fibres in relation to the neighbouring tissues; the patient s result was 30 cm. Given the above result, it was recommended for the patient to perform exercises in the sagittal plane according to the following scheme: hyperextension (1/3 of the range of movements) while lying 5 times, flexion while standing 10 times, hyperextension (as previously) in a prone position 7 times in the morning and evening and exercises to eliminate the peri-root adhesions when lying on the right, unaffect - ed side with maximal dorsiflexion of the left food and the left leg flexed in the hip joint 5 movements, 3-4 times daily. The patient was instructed again about the rules of ergonomics as related to the spine, cor - rect movements and postural patterns which are an integral part of McKenzie s method and an essential element of prophylaxis. The patient came to follow up examination every two weeks within 4 months to verify the treatment progress. Results Analysis of the treatment outcome was carried out prior to the rehabilitation in a sanatorium; the lumbosacral pain was reduced to 1 point in VAS, the result of the fingers-floor test was reduced by 15 cm (at the eighth visit), the correction of decompensation was successful, the time of painless walking was prolonged to 1 hour, the patient reported improve - ment of the quality of his life and his general health state improved according to his self-assessment; the patient returned to work without having to change his job. According to the patient, the McKenzie s reha - bilitation approach applied by the physiotherapist, as well as the exercises performed by the patient at home, resulted in the improvement of his well-being as the symptoms were eliminated and his physical activity level increased. Discussion There are numerous causes of intervertebral disc damage, resulting in low back pain. Generally it is believed that the most important factors responsible for this condition include: a sedentary lifestyle, a faul - ty body posture, both in a sitting and standing po si - tion and accumulated overload resulting in the da - mage of spinal structures [18,27]. In some cases, low back pain is due to faulty postures when sitting and in almost all such cases the ailments are intensified with time and become chronic [10]. Low back pain is the basic problem of the patients with intervertebral disc damage is. 126

9 W wy ni ku za sto so wa nej te ra pii pod kon tro lą fi zjo - te ra peu ty stwier dzo no, że sys te ma tycz ne wy ko ny wa - nie ćwi czeń przez pa cjen ta, sa mo dziel nie w do mu, po - zwo li ło uzy skać wie le ko rzyst nych efek tów zdro wot - nych. Wła ści wa po sta wa cia ła ma bez po śred ni wpływ na po pra wę sta bi li za cji seg men tów ru cho wych krę - go słu pa i opty ma li za cję roz kła du ob cią żeń struk tur krę go słu pa, co zmniej sza ry zy ko po wsta wa nia pa to - lo gii dys ko wej. Po dob ne efek ty opi sał Ra dzi szew ski [19], a Ostel lo i Fri drich do dat ko wo wska za li, że w bez - pośred nim okre sie po ope ra cyj nym pro gra my in ten - syw nych ćwi czeń oma wia ną me to dą przy no szą naj - lep sze re zul ta ty [20,21]. Sku tecz ność opi sy wa nej me - to dy i jej efek tyw ność w pra cy z pa cjen tem przed sta wi li rów nież Ny ka i La slett, po twier dza jąc za sad ność jej sto so wa nia w do le gli wo ściach bó lo wych dol ne go od - cin ka krę go słu pa [22,23]. Wska za nia do re ha bi li ta cji me to dą McKen zie go za war to w li te ra tu rze an giel sko - ję zycz nej wska zu jąc na jej sku tecz ność i nie in wa zyj - ność [23,24,25,26,28]. Sto so wa nie pro ce du ry wg McKen zie go, zgod nie z za le ce nia mi au to ra, mu si być po łą czo ne z sys te ma tycz ną edu ka cją pa cjen ta do ty - czą cą na wy ków wła ści we go funk cjo no wa nia, gdyż umo żli wia to pa cjen to wi sa mo dziel ne dal sze pro wa - dze nie uspraw nia nia i ko rek cji. Omó wie nie z pa cjen - tem przy czyn po wsta wa nia do le gli wo ści bó lo wych, wska za nie, co po wo du je co dzien ne prze cią że nia sta - tycz ne i dy na micz ne, do sto so wa nie miej sca pra cy i wy - po czynku do in dy wi du al nych wa run ków fi zycz nych uświa do mie nie tych wszyst kich czyn ni ków pa cjen - tom jest ce lem nad rzęd nym tej me to dy [11]. Te ra pia wg McKen zie go jest nie in wa zyj ną me to dą dia gno zo - wa nia i le cze nia ze spo łów bó lo wych krę go słu pa i koń - czyn, w tym od cin ka lę dźwio we go. Do nie sie nia in nych au to rów su ge ru ją du żą przy dat ność kli nicz ną i nie za - wod ność dia gno stycz ną MDT we dług me to dy McKen - ziego w cho ro bie krą żka mię dzy krę go we go [22,23]. Przej rzy sta i szyb ka dia gno sty ka, po łą czo na z du żą efek tyw no ścią, po twier dza uży tecz ność tej me to dy w te ra pii pa cjen tów [23,24]. Ból krę go słu pa lę dźwio wo -krzy żo we go spra wia trud - no ści dia gno stycz ne i lecz ni cze. Isto tą le cze nia cho ro - by krą żka mię dzy krę go we go me to dą McKen zie go jest dą że nie do wy pra co wa nia me cha ni zmów i na wy ków pra wi dło we go po słu gi wa nia się krę go słu pem i utrzy - ma nia lor do zy lę dźwio wej (pra wi dło wej po sta wy) jak naj dłu żej w cią gu do by. Zro zu mie nie za sad uczy cho - re go sa mo dziel nych dzia łań re du ku ją cych ból. Me to - da McKen zie go jest po wszech nie sto so wa na na ca - łym świe cie w dia gno sty ce i le cze niu bó lów krzy ża [25, 26]. Zda rza się, że le cze nie ope ra cyj ne nie uwal nia cał ko wi cie pa cjen ta od do le gli wo ści bó lo wych i nie re du ku je ry zy ka po wsta nia na wro tów bó lu. Na pod - sta wie jed ne go przy pad ku nie mo żna jed no znacz nie stwier dzić, że da ny sche mat po stę po wa nia jest je dy - nie słusz ny, ale po czy nio ne ob ser wa cje za cho wa nia się ob ja wów pod wpły wem za sto so wa nych pro ce dur po zwa la ją na po twier dze nie słusz no ści włą cze nia ta - kie go al go ryt mu po stę po wa nia. W pol skiej li te ra tu rze co raz czę ściej po ja wia ją się pu bli ka cje do ty czą ce za - sto so wa nia me to dy McKen zie go w le cze niu bó lów krę - gosłu pa lę dźwio we go [10,22]. Wnio ski 1. Za sku tecz no ścią za sto so wa nia me to dy McKen - zie go w uspraw nia niu cho re go le czo ne go ope ra - Grzegorczyk M. et al., Suggested treatment of the patients with ipsilateral decompensation As a result of the applied therapy supervised by a physiotherapist, it was found that systematic exer - cise brought about many favourable health-related effects. A correct body posture has a direct effect on stabilization of the mobile spine segments, decreas - ing the risk of discopathy. Similar effects are de scrib - ed by Radziszewski [19] while Ostello and Fridrich additionally show that immediately after surgery the programs of intense exercises bring about the best results [20,21]. The effectiveness of the reported ap - proach as well as effective cooperation with the pa - tient are also reported by Nyka i Laslett, confirming that using this approach is justifiable in case of pa - tients with low back pain [22,23]. Indications for reha - bilitation using McKenzie approach are also descri b - ed in English journals, such as McKenzie method is widely described in the lite - ra ture of the world indicating the effectiveness of this approach as well as its non-invasiveness [23,24,25, 26,28]. The procedures according to applied McKen - zie, as the au thor recommends, should be combined with sy ste matic patient s education on the habits of proper functioning since such education allows the patient self-rehabilitation and self-correction. Dis cus - sing the causes of pain with the patients, indicating the factors responsible for everyday static and dyna - mic overload and adjustment of the workplace and rest to indivi dual physical conditions is a primary goal of this ap proach [11]. McKenzie approach is a noninvasive method of diagnosis and treatment of back and limb pain syndromes including the lumbar spine. Other authors reports suggest a high clinical useful - ness and diagnostic reliability of MDT according to Mc Ken zie in intervertebral disc pathology [22,23]. A clear and quick diagnosis combined with high effec - tive ness confirms the usefulness of this approach in treatment [23,24]. Lumbosacral pain is difficult to diagnose and treat. The treatment using McKenzie approach is aimed at the development of the mechanisms and habits that allow maintaining lumbar lordosis (a correct posture and) as long as possible during the day. Understand - ing of the principles lets the patient act to relieve the pain. McKenzie s approach is commonly used world - wide in diagnosis and treatment of low back pain [25,26]. Sometimes surgical treatment does not re - lieve pain entirely and does not eliminate the risk of pain recurrence. Based on one case only it is impos - sible to state definitely that a given approach is the only right approach, but observation of the symptoms after the applied procedures let us confirm that it was justifiable to use such an algorithm of procedure. In Polish literature the papers reporting the application of McKenzie approach in low back pain are more and more frequent [10,22]. Conclusions 1. The effectiveness of McKenzie approach in reha - bilitation of patients after surgical procedures is 127