socialuri demokratiis safuzvlebi

Transcription

1 socialuri demokratiis kursi 1 tobias gomberti da sxvebi socialuri demokratiis safuzvlebi

2 ISBN gamomcemeli: fridrix ebertis fondi Tbilisi publikacia ar gamoxatavs fridrix ebertis fondis mosazrebas. pasuxismgebloba statiebis Sinaarsze ekisrebat avtorebs.

3 socialuri demokratiis kursi 1 tobias gomberti da sxvebi socialuri demokratiis safuzvlebi

4 Sinaarsi winasityvaoba 4 1. ra aris socialuri demokratia? 6 2. sabaziso Rirebulebebi Tavisufleba Tanasworoba/samarTlianoba solidaroba raze saubroben sxvebi? sabaziso Rirebulebebi praqtikasi sazogadoebrivi modelebis Sedareba sabazro kapitalizmi da demokratia liberaluri poziciebi konservatiuli poziciebi socialuri demokratia da demokratiuli socializmi Tomas maieris socialuri demokratiis Teoria libertarizmi Tu... socialuri demokratia eqskursi: sabaziso Rirebulebebis, ZiriTadi uflebebisa da instrumentebis triada pozitiuri Tu negatiuri Tavisuflebebi uflebebi saxelmwifos samoqmedo valdebulebebi nacionaluri modelebi ass didi britaneti germania iaponia SvedeTi daskvna 146 bibliografia 149 sawiro literatura 154 avtorebis Sesaxeb atvlis wertili 89

5 wi na sity va o ba po li ti kas mka fio ori en ti re bi swir de ba. mxo lod is, vi sac gark ve vit Se uz lia Ca mo a ya li bos da sa xu li miz ne bi, mo a xer xebs mat mir we vas da am miz ne bis mxar da We ra sac mo i po vebs. ami tom am wig n Si gvsurs gan vi xi lot is, Tu ras war mo ad gens so ci a lu ri de mok ratia 21-e sa u ku ne Si, ra fa se u lo be bi udevs mas sa fuz v lad, ra mizne bi aqvs da ro gor Se iz le ba ma Ti praq ti ka Si gan xor ci e le ba. cxa dia, rom so ci a lu ri de mok ra tia ar gax lavt ur ye vi, er Txel da sa mu da mod gaq va ve bu li kon s t ruq cia. is mud mi vad sa xec v li lebas ga nic dis da de mok ra ti u li brzo lis Se de gad mi ir we va. ami tom am kre bul Si mza pa su xebs ar gta va zobt, er Tob liv msje lo ba Si mo na wi le o bis T vis giw vevt. dro Si ga mo ce ma. mad lo bas mo vax se nebt mat, ase ve pro eq tis mo nawi le yve la sxva av tors sa ucxoo Ta nam S rom lo bis T vis. so ci a lu ri de mok ra ti is aka de mi is sim bo lo kom pa sia. aka de mi is baza ze frid rix eber tis fon di iz le va Se saz leb lo bas, gan xi lul iq nes sxva das x va Tval saz ri si da ga ir k ves ori en ti re bi. mo xa ru li viq ne bit, Tu Cve ni nas ro mi xels Se giwyobt sa ku Ta ri po li ti ku ri gzis gan sazr v ra Si. so ci a lu ri de mok ra ti is si cocx li su na ri a nobas swo red is ga na pi ro bebs, rom igi mo qa la qe Ta mudmivi in te resi sa da mis w ra fe bis sa ga nia. mo ce mu li wig ni, pir vel rig Si, so ci a lu ri de mok ra ti is aka de miis sas wav lo prog ra me bis T vis aris gan kut v ni li da ga mo i ye ne ba, ro gorc mnis v ne lo va ni sa xel m ZR va ne lo ma sa la, Tum ca is ma Tac da a in te re sebs, vi sac surs ga ec nos so ci a lu ri de mok ra ti is proble ma ti kas da aq ti u rad Ca e bas mi si gan xil vis pro ces Si. da sawyis Si nas ro mi gta va zobt sxva das x va mid go mas so ci a lu ri demok ra ti is mi mart, ro me lic iset sa ba zi so Ri re bu le bebs efuzne ba, ro go re bi caa Ta vi suf le ba, sa mar T li a no ba da so li da ro ba. Sem d gom ga ni xi le ba so ci a lur de mok ra ti a sa da sxva po li ti kur mim di na re o bebs So ris ar se bu li gan s x va ve be bi. To mas ma i e ris soci a lu ri de mok ra ti is Te o ri is sa fuz vel ze av to re bi xu Ti qvey nis so ci a lu ri de mok ra ti is praq ti kul ga moc di le bas gan mar ta ven. kris ti an kre li di req to ri so ci a lu ri de mok ra ti is aka de mia iulia ble zi u si pro eq tis xel m ZR va ne li so ci a lu ri de mok ra ti is kur si nas ro mi so ci a lu ri de mok ra ti is sa fuz v le bi sa xel m ZR va ne lo Ta seriis pir ve li na wi lia. wig ne bis ga mo ce ma so ci a lu ri de mok ra tiis aka de mi is sxva sas wav lo kur se bis T vi sac aris da geg mi li. gvsurs gu li Ta di mad lo ba ga da vu xa dot to bi as gom ber t sa da mar tin tim pes. wig nis udi de si na wi li to bi as gom ber t ma Se ad gi na, xo lo ram de ni me Ta vis da we ra Si mas mar tin tim pe da ex ma ra. mat ve ita ves mo ce mu li wig nis re daq ti re ba, ra Sic ori vem gan sa kut rebu li cod na da ga moc di le ba ga mo av li na. mxo lod Tav da u zo ga vi Sro mi Ta da mon do me bit gax da Se saz le be li kre bu lis aset mok le 4 5

6 ra aris socialuri demokratia? otxi pasuxi vin aris martali? 1. ra aris so ci a lu ri de mok ra tia? so ci a lu ri de mok ra tia nu Tu es cne ba Ta vis Ta vad ga sa ge bi ar aris? cne ba, ro me lic gu lis x mobs, rom de mok ra tia sa zo ga do e bis yve la wev ris T vis xel mi saw v do mia da so ci a lu rad da ba lan se bu li. nu Tu es cxa di ar aris?, am bobs zo gi er Ti. so ci a lu ri de mok ra tia es xom uk ve gan va xor ci e let ger ma ni a Si? es so ci a lu ri sa baz ro eko no mi ka, e. w. ger ma nu li mo de li ar aris?, kitxu lo ben sxve bi. so ci a lu ri de mok ra tia ger ma ni is so ci al-de mok ra ti ul par ti as nis navs da es mxo lod so ci al-de mok ra te bis saq mea, anu, es ma Ti Te o- riaa, fiq robs me sa me. so ci a lu ri de mok ra tia da ra tom ara de mok ra ti u li so ci a liz mi? es xom uf ro mi Re bu li cne baa?, aset kitx vas svams me otxe. cne bis gan sazr v ri sas aman Se saz loa ga u geb ro bam de mig viy va nos bo los da bo los, vin aris mar Ta li? es ter mi no lo gi u ri ka ma Ti ba bi lo nis god lis Se ne bas hgavs - sak ma od dam R le lia da nak le bad Se de gi a nic. pir vel rig Si, sa er To ena ze un da Sev Tan x m det, rac sxva das x va Tvalsaz ri sis gar k ve va sa da gan mar te bas gag vi ad vi lebs. sa nam gan s x va ve bul mi mar Tu le beb ze vi ka ma TebT, sjobs Tav da pir ve lad sa er To at v lis wer ti li vi po vot. me otxe in te res de ba, ro go ri iq ne ba Se de gi, Tu ki ar ga it va lis wi nebs cne bis uk ve dam k vid re bul gan mar te bas. anu, kitx va exe ba so ci a lu ri de mok ra ti is ar si sa da sxva kon cef ci e bis gan gan s x va ve bis dad ge nas. ase rom, Tu vin mes so ci a lur de mok ra ti a ze sa u ba ri surs, jer un da gan mar tos, ras gu lis x mobs kon k re tu lad da vin aris mi si ad re sa ti. so ci a lu ri de mok ra tia ar gax lavt er T m nis v ne lo va ni cne ba is mra val wax na go va nia da gan s x va ve bu li Ri re bu le bi Ti war mod ge ne bi ukav Sir de ba. es cne ba so ci a lu ri mux tis mqo nea, vi na i dan is ze moqme debs sa zo ga do e ba ze da sxva das x va in te res Ta jgu fi it va lis winebs an uar yofs mas. war mod ge ni li otxi kitx va mig va nis nebs, rom cne bis ga mo ye ne bam de sa Wi roa mi si mka fi od gan sazr v ra da mas Tan da kav Si re bu li so ci a- lu ri gan wyo be bis cod na. Te o ri ul dis ku si eb Si so ci a lu ri de mok ra ti is cne bis gan sazr v- re ba sxva das x vag va ria mi si er Ti a ni da yve las T vis sa val de bu lo gan mar te ba ar ar se bobs. da ma inc, sad miv ya vart am gan s x va ve bul de fi ni ci ebs? Tu sa mec nie ro dis ku si a Si Ca veb me bit, ter mi no lo gi u ri sa fuz v le bi da ma Ti gan mar te be bi un da Se va da rot, ase ve Se va mow mot, ra ar gu men te bi ar se bobs cne bis ama Tu im gan sazr v re bis T vis. aq ve un da mox des ar sebu li em pi ri u li Se de ge bis Se da re ba da imis gar k ve va, ar se bobs Tu ara de fi ni ci eb Si gar k ve u li wi na ar m de go be bi, aris Tu ara em pi ri ul mo na ce meb Si Se u sa ba mo ba da swo rad ga ni mar te ba Tu ara wya ro e bi. ganmarteba aucilebelia socialuri demokratiis mecnieruli definiciebi so ci a lur de mok ra ti a ze das mu li otxi kitx va mig va nis nebs, rom otxi ve mxa re so ci a lu ri de mok ra ti is mnis v ne lo van as peq tebs exeba. zo gi er Ti mat ga ni sa ub robs mis sa fuz v leb sa Tu wi na pi ro beb ze, ase ve ima ze, ras un da ve lo dot an ra aris mo sa lod ne li so ci a lu ri de mok ra ti is gan. sxve bi sva men kitx vas, Tu ri si mir we va mo xer x da, anu, ar se bu li sa zoga do e bis em pi ri ul Se fa se bas ax de nen. mec ni e ru li Tval saz ri sit, yve la es kitx va Zal ze mnis v ne lo va nia. ada mi a nebs, rom le bic sa mec ni e ro kvle ve bit pro fe si u lad ar ari an da ka ve bu li da mxo lod sa zo ga do eb riv-po li ti kur aq ti vo bas av lenen (Ta vi su fal dros), ar se bu li Te o ri e bis sa fuz v li a ni Ses wav lis- T vis sak ma ri si dro ar rce bat. ro gor un da vi moq me dot, rom mec nie ru li de fi ni ci e bi da Te o ri u li sa fuz v le bi da viwye bas ar mi e ces? praqtikuli midgoma me sa mes ain te re sebs, Tu vin Se iz le ba Ca it va los so ci a lu ri de mokra ti is Se sa xeb sa zo ga do eb ri vi war mod ge ne bis ma ta reb lad. es kitxvac sru li ad ga mar T le bu lia. 6 7

7 sxvadasxva midgoma Cven gvsurs sxva das x va mid go ma Se mog Ta va zot, xo lo ro me lia mat So ris uf ro da ma je re be li, es mkitx ve lis T vis mig vin d via. ar nis nu li sa kitxe bi dan ik ve Te ba Sem de gi as peq te bi: met wi lad nor ma ti u li, anu, so ci a lu ri de mok ra ti is prin ci peb sa da sa ba zi so Ri re bu le beb ze da fuz ne bu li, Te o ri u li, ro mel Sic sa u ba ria so ci a lu ri de mok ra ti is Te o ri a ze, da em pi ri u li, ro me lic de ta lu rad ga ni xi lavs sxva dasx va qve ya na Si so ci a lu ri de mok ra ti is gan xor ci e le bis ma ga li Tebs. nas ro mis sxva das x va Tav Si ar nis nul sam do nes mi mo vi xi lavt. 2. sa ba zi so Ri re bu le be bi Ta vi suf le ba! Ta nas wo ro ba! Zmo ba! es saf ran ge Tis re vo lu ci is lo zun gi gax l dat. da dre sac de mok ra ti u li par ti e bi mnis v ne lovan wi lad am sa ba zi so Ri re bu le be bis er T gul ni ari an. mo ce mu li Ri re bu le be bi bur Ju a zi u li epo qis wi ar Si is va, ma Ti tri um fu li svla msof li os mas S ta bit ki ara ug vi a nes me-20 sa u ku nis Sua wlebi dan da iwyo. mat sa fuz vel ze Ca mo ya lib da Zi ri Ta di motxov ne bi sa xel m wi fo e bi sa da sa zo ga do e be bis mi mart. Tavisufleba! Tanasworoba! Zmoba! Teoriuli done: Tomas maieri, socialuri demokratiis Teoria nor ma ti u li do ne, pir vel rig Si, mom dev no or Tav Si (me-2 da me-3 Ta ve bi) aisa xe ba. mat Si uf ro de ta lu rad gan vi xi lavt sa ba zi so Ri rebu le bebs, ker Zod, Ta vi suf le bas, sa mar T li a no ba sa da so li da ro bas, ase ve sa kitxs, Tu ro gor re a liz de bian isi ni gan s x va ve bul sa zo gado eb riv mo de leb Si (li be ra liz mis, kon ser va tiz mi sa da so ci a lizmis/so ci a lu ri de mok ra ti is kon teq s t Si). Te o ri u li do ne war mod ge ni lia me-4 Tav Si, ro mel Sic asa xu lia To mas ma i e ris so ci a lu ri de mok ra ti is Te o ri is Zi ri Ta di de bu lebe bi. ar Ce va ni ma i e ris Te o ri a ze Se va Ce ret, rad gan is, Cve ni az rit, zed mi wev nit srul yo fi li da Ta na mim dev ru li nas ro mia, ro me lic, amas Ta na ve, sxva das x va do nes aer Ti a nebs. me-5 Ta vi em pi ri ul do ne ze msje lobs da sxva das x va qvey nis ma ga li- Tebs gvta va zobs. isic To mas ma i e ris Te o ri as efuz ne ba. ise ve, ro gorc mis wig n Si so ci a lu ri de mok ra ti is praq ti ka, aqac xaz gas mu lia is ga re mo e ba, rom so ci a lu ri de mok ra ti is gan xor ci e le ba sxva das x va sa Su a le bi Ta da sxvadasxvagvari war ma te bi Taa Se saz le be li. yo ve li ve es asa xu lia ga er Ti a ne bu li ere bis or ga ni za ci is sa mar T- leb riv do ku men teb Si.1966 wels ga er Ti a ne bu li ere bis or ga ni za ci am ada mi a nis uf le be bis Se sa xeb ori paq ti mi i Ro, rom le bi Tac Zi ri Ta di sa mo qa la qo, po li ti ku ri, eko no mi ku ri, so ci a lu ri da kul tu ru li uf le be bi sa yo vel Tao gax da, vi na i dan msof li os qvey ne bis ab so lutur ma um rav le so bam mo ax di na ma Ti ra ti fi ci re ba. Zi ri Ta di uf lebe bi un da uz run vel yof des sa ba zi so Ri re bu le be bis sa mar T leb ri vi motxov ne bis sa xit Ca mo ya li be bas. ama ve dros, un da ari nis nos, rom msof lio Ta na me gob ro bis mi er dadge ni li Zi ri Ta di uf le be bi bevr qve ya na Si da uc ve li rce ba. ada mi a nis uf le be bi uxe Sad ir R ve va im sa xel m wi fo eb Sic, rom leb mac xse ne bul paq tebs mo a we res xe li. am de nad, bevr sa zo ga do e ba Si ada mi a nis Zi ri Ta di uf le be bi ar aris uz run vel yo fi li da, Se sa ba mi sad, ver xer x de ba sa ba zi so Ri re bu lebe bis re a li ze ba. es arar gax lavt Te o ri u li sa kitxi, es cal ke ul qve ya na sa da re gi on Si sxva das x va sa zo ga do eb ri vi jgu fis ur Ti er- T ga ge bi sa da Zal Ta Ta na far do bis sa kitxia. gaertianebuli erebis organizaciis adamianis uflebebis Sesaxeb paqtebi, rogorc safuzveli sabaziso Rirebulebebi da ZiriTadi uflebebi mi u xe da vad ami sa, sabaziso Ri re bu le be bi da ma Ti Zi ri Ta di uf le bebis sa xit uz run vel yo fa po li ti ku ri kur sis Se fa se bis mnis v ne lova ni kri te ri u mi da ori en ti ria; ami tom ama Tu im qvey nis po li tiku ri gan vi Ta re bis mi mar Tu le bis ana li zi swo red am sa kitxit iwye ba. sa ba zi so Ri re bu le be bi da po li ti kis Zi ri Ta di kur si ger ma ni a Si 2007 wels gan sa kut re bu lad far Tod ga ni xi le bo da. ori ve msxvil ma sa xal xo par ti am, so ci al-de mok ra ti ul ma par ti am da qris ti an-demok ra ti ul ma kav Sir ma, Se i mu Sa va da da am t ki ca axa li par ti u li prog ra me bi, rom leb Sic sxva sa kitxeb Tan er Tad gan xi lu lia Ta na- 8 9

8 sabaziso Rirebulebebi da ZiriTadi uflebebi, rogorc politikuri kompasi med ro ve etap ze sa ba zi so po li ti ku ri Ri re bu le be bis gan mar te bi sa da re a li ze bis sa kitxi. nor ma ti ul do ne ze so ci a lu ri de mok ra ti ac sa ba zi so Ri re bu le beb sa da Zi ri Tad uf le beb zea ori en ti re bu li. ma Ti nor ma ti u li sta tu si da praq ti ku li gan xor ci e le ba po li ti kis sak van Zo sa kitxia, er T g- va ri po li ti ku ri kom pa si. me-18 sa u ku nis gan ma nat leb lo bis epo qi dan mo yo le bu li, sa ba zi so Ri re bu le be bis de fi ni cia mud mi vad sa xec v li le bas ga nic di da. ic v- le bo da ase ve am Ri re bu le ba Ta ur Ti er T da mo ki de bu le ba. dres Zi ri Ta dad sa u ba ria sam sa ba zi so Ri re bu le ba ze Ta vi suf leba ze, Ta nas wo ro ba ze/sa mar T li a no ba sa da so li da ro ba ze Ta vi suf le ba Ta vi suf le ba sa ba zi so Ri re bu le baa, ro mel sac po li ti ku ri pro cesis yve la mo na wi le mtli a nad izi a rebs. mas kav Si ri aqvs gan ma natleb lur az rov ne bas Tan da bur Ju a zi u li epo qis da sawyis Tan. ise Ti fi lo so fo se bi, ro go re bic ari an jon lo ki, Jan Jak ru so, ima nu el kan ti, karl mar q si, ase ve kri ti ku li Te o ri is war mo mad gen le bi sxvadas x va is to ri ul dro Si msje lob d nen da wer d nen Ta vi suf le bis re a li ze bis Se saz leb lo beb ze. Ta vi suf le bis Se sa xeb dis ku si as, zo ga dad, sa mi Zi ri Ta di kitx va ax l da Tan: ro gor un da ga ni mar tos Ta vi suf le ba? ro gor Se iz le ba Ta vi suf le bis re a li ze ba an ga ran ti re ba sa zoga do e ba Si? sad aris Ta vi suf le bis zrva ri sa zo ga do e ba Si? Tavisuflebis sataveebi Ta vi suf le bis cne bis gan sazr v ris T vis, pir vel rig Si, in g li se li fo lo so fo sis, jon lo kis, de fi ni ci as mo is ve li e ben xol me: rogor ganimarteba Tavisufleba? magaliti ada mi a nis bu ne bi Ti Ta vi suf le ba ima Si mdgo ma re obs, rom igi ar emor Ci le ba ara na ir am q vey ni ur upi ra tes Za las an ada mi a nis ne ba sa Tu sa ka non m deb lo Za la uf le bas da sa xel m ZR va ne lod mxo lod bu ne bis kanons ari a rebs. ada mi a nis Ta vi suf le ba sa zo ga do e ba Si gax lavt is, rom ar da e mor- Ci los sxva sa ka non m deb lo Za la uf le bas, gar da imi sa, ro me lic sa zoga do eb ri vi Tan x mo bit mi ir we va, da ar da e mor Ci los ra i me ne bas an ar Se izru dos ra i me ka no nit, gar da imi sa, ro mel sac ka non m de be li mis T vis ga mocxa de bu li ndo bis far g leb Si mi i Rebs (Locke, 1977, gv ) lo kis swav le bit, as x va ve ben Ta vi suf le bis. sam gan zo mi le bas: Ta visuf le ba sa ku Ta ri pi rov ne bis mi mart, Ta vi suf le ba sa ku Ta ri az rebi sa da grzno be bis mi mart da im niv Te bis gan kar g vis Ta vi suf le ba, rom leb sac ada mi a ni ka no ni e rad flobs. Ta vi suf le bis es sa mi ganzo mi le ba asa xu lia uam rav kon s ti tu ci a sa da ada mi a nis Zi ri Ta di uf le be bis Ca mo nat val Si. mra va li Te o ria jon lo kis Ta vi suf le bis de fi ni ci as efuz ne ba da mis in ter p re ta ci as ax dens

9 Tavisufleba, rogorc bunebiti ufleba rogor SeiZleba Tavisuflebis garantireba da realizeba sazogadoebasi? bunebrivi Tanasworoba da Tanabari Tavisufleba lo ki amo dis iqi dan, rom jon lo ki ( ) li be ra lizmis ert-er Ti pir ve li da Tval sa Ci no ar nis nu li Ta vi suf le be bi yo vel ada mi ans bu ne bis gan war mo mad ge ne li. eni We ba, anu, isi ni sa zo ga do e- lok ma ga na vi Ta ra em pi riz mi, rom lis ba Si ki ar war mo So bi lan, ara- mi xed vit, ada mi a ne bi ga moc di le bis safuz vel ze swav lo ben. am mozr v re bis Tamed da sa ba mi dan ar se bo ben. nax mad, sxva das x va ga moc di le bis Se dare ba Te o ri u li az rov ne bis amo sa va li Tum ca ar nis nu li bu ne bi Ti uf le be bi sa zo ga do e ba Si wer ti lia. sa xec v li le bas ga nic dis. isi wels jon lok ma ga mo aq vey na saxel m wi fo mar T vis ori traq ta ti, romni ya lib de bi an motxov ne bis sa xit, rom leb sac Sem d gom leb Sic man in g li sis mo nar qi is Te o ri u- yo ve li ada mi a ni sa zo ga do e- li sa fuz v le bi ew v q ves da a ye na da Ta visu fal ne ba ze da fuz ne bu li sa zo ga do eb- bas uye nebs. ri vi wyo bis kon cef cia war mo ad gi na. lo kis ar gu men ta ci is ar si da sxva das x va fi lo so fi u ri va ri a cia drem de aq tu a lu ria da Ta vi suf le bis, ro gorc sa ba zi so Ri re bu le bis, gan mar te bi sas mas kvlav is ve li e ben. lo ki mic ne u lia li be ra liz mis ert-ert udi des mo az rov ned. ar nis nu li de fi ni ci is po pu la ro bis mi u xe da vad, ar un da dag va viwydes, rom saq me gvaqvs is to ri ul teq s t Tan, rom lis ga ge ba mi si warmo So bis kon teq s tis ga ut va lis wi neb lad ar aris mar Te bu li da mi si ub ra lod gad mo ta na Ta na med ro ve dro Si Se uz le be lia. es as ka ra xde ba, Tu vu pa su xebt kitx vas ro gor aris Se saz le be li sa zo ga doe ba Si Ta vi suf le bis ga ran ti re ba an re a li ze ba. is to ri u li dis ku si is kon teq s t Si mnis v ne lo va nia, rom lo ki (da Sem d gom gan ma nat leb lo bis epo qis bev ri sxva fi lo so fo si) ewi na arm de ge ba mo saz re bas, rom lis Ta nax mad, uam ra vi ara Ta vi su fa li adami a nis ar se bo ba bu neb ri vi uta nas wo ro bi Taa gan pi ro be bu li. ab solu tis tur sa zo ga do e ba Si, sa dac mo nar qe bi sa ku Tar Za la uf le bas RvTa eb riv war mo mav lo bas mi a wer d nen, bu neb ri vi Ta nas wo ro bi sa da mis gan ga mom di na re Ta na ba ri Ta vi suf le bis qa da ge ba re vo lu ci u ri mov le na iyo. Tum ca lo ki ar kma yo fil de ba bu ne bis gan mi ni We bu li Ta na ba ri Ta visuf le bit da cdi lobs sa zo ga do eb ri vi Se Tan x me bis gzit da ner gos sa zo ga do e ba Si bu ne bi Ti Ta vi suf le ba. mi si Zi ri Ta di mo saz re bis Ta nax mad, sa zo ga do e ba Si sa ku Ta ri pi rovne bis gan kar g vis Ta vi suf le ba ya lib de ba, ro gorc sa ku Tar pi rovne ba ze sa kut re bis uf le ba, xo lo az ri sa da grzno bis Ta vi suf le bis uz run vel yo fa xde ba ga dawy ve ti le be bis mi Re ba sa da po li ti ku ri Za la uf le bis gan xor ci e le ba Si ada mi a nis mo na wi le o bit. rac Se e xe ba ka no ni e rad mo po ve bu li sag nis gan kar g vas, amis T vis sa Wi roa ne bis mi e ri ada mi a nis T vis xel mi saw v do mi, Ta vi su fa li baz ris ar se bo ba. am g varad, sa zo ga do e ba ub ra lod ki ar inar Cu nebs bu ne bit Ta vi suf le bebs, ara med ax dens mat re a li ze bas sa zo ga do eb ri vi nor me bis far g leb Si. bunebriv mdgomareobasi sazogadoebasi sakutari pirovnebis gankargvis Tavisufleba mocemulia bunebit SeiZleba Seilaxos sxvebis mier sur. 1. jon lokis Tavisuflebis cneba Tavisufleba demokratiuli gzit mirweuli sazogadoebrivi SeTanxmeba ZiriTadi uflebebi transformirdeba sazogadoebasi da sazogadoebis mesveobit Tavisufleba, rogorc pirovnebaze sakutrebis ufleba, daculia sazogadoebis mier azrisa da grznobis Tavisufleba mocemulia bunebit azrisa da grznobis Tavisufleba realizdeba sazogadoebis mier politikuri avtonomiisa da demokratiuli uflebebis sasualebit kanonierad mopovebuli sagnebis gankargvis Tavisufleba sagnis qonis ufleba SromiT moipoveba kamatis SemTxvevaSi: gansazrvravs Zlieris ufleba ekonomikuri avtonomia SesaZlebelia yvela adamianistvis 12 13

10 jon lokis Tavisuflebis cnebis kritika rusos mxridan ideali: Tavisufali da Tanaswori adamianebis ertoba lo kis Te o ria Ta vi suf lebis re a li ze bis sa kitx Si kri ti kis qar cecx l Si jer ki dev me-18 sa u ku ne Si ga exvia. mi si um nis v ne lo va ne si opo nen ti al bat Jan Jak ru so gax l dat, ro me lic eda ve bo da an av r cob da mis Te o ri as otx Zi ri Tad punq t Si: Jan Jak ru so ( ) ert-er Ti fi loso fo si, rom lis Te o ri ul ma nas ro meb ma sa fuzve li mo um za da saf ran ge Tis re vo lu ci as. ru som Se i mu Sa va fun da men tu ri traq ta ti sa zo ga do e ba Si ar se bu li uta nas wo ro bis ganvi Ta re bis Se sa xeb, ro mel Sic mo ce mu lia mi si ro gorc fi lo so fi u ri, ise is to ri ul-em pi riu li mid go me bi. sxva mnis v ne lo van nas ro meb Si gan xi lu lia, er Ti mxriv, de mok ra ti u li sa xel m wi fos Te o- ria da, me o re mxriv, ar z r dis prob le me bi. 1. kar gi sa zo ga do eb ri vi Se Tan x me bis mir we va Se saz le be lia mxo lod im pi ro bit, Tu sa zo ga do e bis Seq m nis pro ces Si yve la ada mi a ni datmobs Ta vis bu ne bit uf le bebs da sa nac v lod sa mo qa la qo uf le bebs mi i Rebs. 2. Ta na med ro ve, bur Ju a zi ul-mo nar qi u li sa zo ga do e bis sa zo ga doeb ri vi Se Tan x me ba ar aris kar gi sa zo ga do eb ri vi Se Tan x me ba. 3. Ta vi suf le bis sa i me dod re a li ze ba mxo lod im Sem Tx ve va Si Se izle ba, Tu ka no ne bis Se sa xeb ga dawy ve ti le be bi sa zo ga do e bis yve la wev ris mi er mi i Re ba. mxo lod ma Sin da e mor Ci le ba yo ve li ada mi a ni sa ku Tar ne bas, rac imas nis navs, rom is Ta vi su fa li gax de ba. 4. ru sos T vis Ta vi suf le ba gan vi Ta re bis ide as Ta naa da kav Si re bu li: is yo vel ada mi an Si xe davs una re bis gan vi Ta re bis unars ( per fecti bi lité ) (Benner/Brüggen, 1996, gv. 24). es una re bi ar aris wi naswar gan sazr v ru li mo ce mu lo ba, isi ni swav li sa da sa zo ga do e ba Si cxov re bis pro ces Si vi Tar de bian. Se saz loa kri ti kis pir vel ma pun q t ma ga ga o cot: ra tom un da dat mos ada mi an ma yve la Ta vi si bu ne bi Ti uf le ba, ra Ta Semdgom da ib ru nos isi ni sa zo ga do e bis gan? xom ar urebs es kars ti ra ni as? ru sos am motxov nis ra di ka liz mi bev r Si gan c vif re bas iw vevs. is am uki dures for mu li re bas imis xaz ga sas me lad ir Cevs, rom sa zo ga do e ba Si Ta vi suf le ba mxo lod im Sem Tx ve va Si mi ir we va, Tu mas Si arar iq ne ba e. w. Tbi li ad gi le bi da sam f lo be lo e bi da, Se sa ba mi sad, ar iq ne ba so ci a lu ri uta nas wo ro ba. ide a lad mas Ta vi su fa li da Ta nas wo ri ada mi a ne bis er To ba mi ac nia. ru so, pir vel rig Si, sa zo ga do e ba Si ar se bu li re a lu ri Ta vi suf lebit in te res de ba. is ga ni xi lavs Ta na med ro ve sa zo ga do e bas da as k v nis, rom ga mocxa de bu li Ta vi suf le ba mxo lod mdid re bis T vi saa xel misaw v do mi. amis xaz ga sas me lad mas moh yavs ert-er Ti mdid ris sityve bi, ro me lic Ra ri bebs sa zo ga do eb ri vi Se Tan x me bis ken mo u wo debs da cal m x riv Ta vi suf le bas hpir de ba: mo di ga ver Ti an det, mi mar Ta man mat (Ra ri bebs. av to ris Se nis v na), ra Ta da vic vat sus te bi Cag v ris gan, Se va ka vot pa tiv moyva re e bi da uz run vel v yot qo ne ba mat T vis, vi sac is ekut v nis: mo di Se vi mu Sa ot sa mar T li a no bi sa da msvi do bis de bu le be bi, ro mel Ta dac vis val de bu le ba yve las da e kis re ba, rom le bic mi u ker Zo e be li iq ne ba da er T g va rad ga mo as wo rebs be dis ukur mar To bas, vi na i dan er T na ir ur Ti er T val de bu le bebs da a kis rebs Za la uf le bis mqo ne da sust ada mi a nebs. er Ti sity vit, imis ma giv rad, rom Cve ni Za le bi saku Ta ri Ta vis wi na ar m deg miv mar ToT, mo di ga va er Ti a not isi ni ert, umar les Za la uf le ba Si. (Ro us seau, 1997, gv ) Ta vi suf le ba, ru sos sity ve bit rom vtqvat, Se iz le ba ga mo vi ye not, ro gorc er T g va ri da za ve bis Se Tan x me ba. ami tom gan sa kut re bu li yu radre ba un da mi eq ces imas, Tu ram de nad re a li ze bu lia da pi rebu li Ta vi suf le ba sa zo ga do e bis yve la wev ris T vis. ru sos kri ti kis me sa me pun q ti Se i cavs Ta vi suf le bis sxva mnis v nelo van as peqts mis da mo ki de bu le bas Za la uf le bas Tan. Tu lo kis (da ma nam de ki dev uf ro me tad to mas hob zis) Tval saz ri sit, xal xi un da ax den des ka non m deb lo bis legitimacias da ara auci leb lad mis, realizebas, ru sos po zi cia ra di ka lu rad de mok ra ti u lia. mi si ar gu men ta ci it, ada mi a ni mxo lod ma Sin aris Ta vi su fa li, anu, sa ku- Ta ri po li ti ku ri ne bis gar da ara fers emor Ci le ba, Tu eq vem de bare ba im ka no nebs, ro mel Ta mi Re ba Sic Ta vad mo na wi le ob da. Ta vi si kri ti kis me otxe pun q t Si ru so mnis v ne lov nad ga nav r cobs Ta vi suf le bis lo ki se ul cne bas: mi si az rit, ada mi a nis Ta vi suf le ba ga mom di na re obs iqi dan, rom mas bu ne bis gan eni We ba ara ub ra lod unare bi, ara med am una re bis gan vi Ta re bis una ri (Sdr. Benner/Brüggen, 1996, gv. 24). am de nad, de mok ra ti u li sa zo ga do e bis mta va ri amo ca naa adami a nis gan vi Ta re ba da mi si in di vi du a lo bis ga mov le nis xel Sewyo ba. Tavisufleba mxolod mdidrebistvis? Tavisuflebisa da Zalauflebis Tanafardoba unarebis ganvitarebis unari 14 15

11 sad aris Tavisuflebis zrvari sazogadoebasi? ori pasuxi sa kitxi, Tu sa dam de vrcel de ba Ta vi suf le ba (in di vi dis Ta vi sufle ba sa zo ga do e bis, ase ve sa xel m wi fos mi mart), drem de sa ka ma Toa. iq ne ba es sa te le fo no sa ub re bis mos me nis prob le ma Tu sa gan ge bo Sem Tx ve va Si Tav dac vis mi nis t ris brza ne ba sam g zav ro TviT m f ri navis Ca mog de bis Se sa xeb sxva mra val kitx vas Tan er Tad es gax lavt Ta vi suf le bis zrvris Ta o ba ze sa zo ga do eb ri vi dis ku si is sa ga ni. drem de Ta vi suf le bis zrvris gan sazr v ri sas or fi lo so fi ur mo sazre bas is ve li e ben: kan ti Ta vi suf le bis ki dev uf ro far To for mu li re bas gvta va zobs da axal sa fe xur ze ah yavs is, vi na i dan Ta vi suf le bis SezRud vas uf ro ab s t raq tu lad ariq vams: ne bis mi e ri qme de ba imis mi xed vit un da Se fasdes, Tu ram de na daa Se saz le be li mi si, ro gorc sa yo vel Tao ka no nis, ga mo ye ne ba. for mu li re bis am g va ri ga far To e ba gu lis x mobs ara marto ka no nis dac vis, ara med ase ve ka no nis far g leb Si Ta vi suf le bit sar geb lo bis sa kitxs. Tva li Se vav lot mar tiv ma ga lits: vtqvat, ar ik r Za le ba did ga ba ri te bi a ni, ma Ra li ga mav lo bis av to man qa nis mox mare ba, ro me lic bevr saw vavs sa Wi ro ebs da, am de nad, sa zi a noa ga re mos- T vis. Tu amas er Ti a ni, sa yo vel Tao ka no nis sa xes miv cemt, se ri o zul eko lo gi ur prob le mas mi vi RebT. kanti monteskie er Ti Se xed vit, de mok ra ti is pi ro beb Si xalxs yve laf ris ke Te ba Se uz lia, ra sac mo i sur vebs. mag ram po li ti ku ri Ta vi suf le ba su lac ar nis navs, ake To is, rac gin da. sa xel m wi fo Si, anu, sa zo gado e ba Si, sa dac ka no ne bi ar se bobs, Ta vi suf le ba aris uf le ba, ake To is, ri si ke Te bis uf le bac gaqvs, da ar iyo izu le bu li, ake To is, rac gek r Za le ba. un da ga i az ro, ra aris da mo u ki deb lo ba da ra Ta visuf le ba. Ta vi suf le ba gax lavt uf le ba, ake To yo ve li ve is, rac kano nit das ve bu lia. Tu mo qa la qe ake Tebs imas, rac ka no nit ek r Za leba, ma Sin mas arar hqo nia Ta vi suf le ba, vi na i dan sxveb sac Se ez le bat ima ves ke Te ba. (Montesquieu, 1992, gv ) am de nad, ar se bobs er Ta der Ti ka te go ri u li im pe ra ti vi, ker Zod: mo i qe ci mxo lod im maq si mas mi xed vit, ro mel sac isur veb di, rom sa yo vel Tao ka no ni gam x da ri yo. (Kant, 1995, gv. 51) Sarl lui de mon tes kie ( ) sa mar Tal m cod ne da fi loso fo si-mo ra lis ti. sa xe li ga it q va, pir vel rig Si, traq ta tit ka non- Tasulis Se sa xeb (1748). is mo itxov da kon s ti tu ci ur monar qi as da xe li suf le bis ga da na wile bas (sa ka non m deb lo, ar mas ru lebel da sa sa mar T lo xe li suf le bebze). mon tes ki es mi xed vit, Ta visuf le bis zrva ri aris ka nonis dac vis val de bu le ba, ro me lic efuz ne ba uf le bas mi si dac va yve la sxva mo qala qe sac mo etxo vos. kan tis mi xed vit, Ta vi sufle bis zrva ri mo ra lit ga ni- imanuel kanti ( ) drem de ert-er Ti yve la ze gav le ni a ni ger mane li fi lo so fo si gan ma nat leb lo bis sazr v re ba, xo lo in di vi dis epo qi sa. mis nas ro meb Si gan xi lu lia Ta vi suf le bis zrvru li nisnu li sa er To ke Til dre o baa. praq ti ku lad yve la im d ro in de li filo so fi u ri sfe ro. Tum ca cal ke u li pi rov ne bis Zi ri Ta di nas ro me bi: wmin da go nebis kri ti ka (1781), praq ti ku li go ne- sak ma ri si mte li sa zo ga do- Ta vi suf le bis zrva ri ar aris bis kri ti ka (1788), msje lo bis una ris ebis Ta vi suf le bis zrvris kri ti ka (1790), sa yo vel Tao msvi dobi sa ken (1795), mo ra lis me ta fi zi kis dad ge nis T vis. ker Zod, aq sa u- ba ria ara mar to ima ze, rom sa fuz v le bi (1796/97). ar da is vas in di vi dis Ta visuf le bis SezRud va an mas Si Ca re va, ara med ima ze dac, rom Ta vi suf le bis sazr v re bi ga far Tov des mat T vis, vi si Ta vi suf le bac izru de ba. sa zo ga do e bis far g leb Si es im Sem Tx ve va Si mi ir we va, Tu yve la ada mi a ni Ta na ba ri Ta vi suf le bit sar geb lobs. ger ma ni is so ci al-de mok ra ti u li par ti is ham bur gis prog ra ma Si vkitxu lobt: yo ve li ada mi a ni mo wo de bu lia Ta vi sufle bis ken da aqvs una ri, iyos Ta vi su fa li. Se uz lia Tu ara mas, icxovros am mo wo de bis Se sa ba mi sad, sa zo ga do e ba gan sazr v ravs. uax les Te o ri eb Si ma ga li Tad, no be lis pre mi is la u re a tis, in doe li amar tia se nis, kon cef ci a Si sa u ba ria TviT re a li za ci is Se sazleb lo beb ze. es gu lis x mobs sa zo ga do eb riv cxov re ba Si aq ti ur mo na wi le o bas, ro me lic sak ma od scil de ba fis ka lur Ta nas wo ro bas. 1 Tavisuflebis zrvari ganpirobebulia moralit da dakavsirebulia saerto ketildreobastan 1 ger ma ni is fe de ra lu ri mtav ro bis pir vel or mox se ne ba Si si Ra ri bi sa da sim did ris Se sa xeb ga mo i ye ne ba si Ra ri bis do nis ara mxo lod sa kut riv ma te ri a lu ri in di ka to ri, ara med mas Si gat va lis wi ne bu lia so ci a lu ri in k lu zi i sa da eq s k lu zi is mac ve ne be lic

12 Tavisufleba da socialuri demokratia Tu Ta vi suf le bis Se sa xeb war mo e bul dis ku si ebs ga vitva lis wi nebt, Se iz le ba so cia lu ri de mok ra ti is mi mart Sem de gi motxov ne bi Ca mo va yali bot: motxovnebi socialuri demokratiis mimart, romlebic Tavisuflebis Sesaxeb warmoebul diskusiebsi gamoikveta: Tavisufleba gsdp-is hamburgis programasi: Ta vi suf le ba nis navs, iyo sa ku Ta ri cxov re bis Se moq me di. yo ve li ada mia ni mo wo de bu lia Ta vi suf le bis ken da aqvs una ri, iyos Ta vi su fa li. SeuZ lia Tu ara mas, icxov ros am mowo de bis Se sa ba mi sad, sa zo ga do e ba gan sazr v ravs. is un da iyos Ta vi sufa li da mam ci re be li da mo ki de bu lebis gan, ga Wir ve bi sa da Si Sis gan,;mas un da hqon des Se saz leb lo ba, ga navi Ta ros Ta vi si ni Wi da gac no bi e- re bu li pa su xis m geb lo bit mi i Ros mo na wi le o ba sa zo ga do eb riv da poli ti kur cxov re ba Si. mxo lod mas, vinc sak ma ri sa daa uz run vel yo fi li so ci a lu rad, Se uz lia isar geb los sa ku Ta ri Ta vi suf le bit. (ham burgis prog ra ma, 2007, gv. 15) pi rov ne bis Ta vi suf le ba, ise ve, ro gorc sa zo ga do ebriv cxov re ba Si da mis gadawy ve ti le beb Si aq ti u ri mo na wi le o ba, mtli a no ba Si, uz run vel yo fi li da ga ranti re bu li un da iyos. Ta vi suf le ba gu lis x mobs, rom yo vel ada mi ans re a lurad un da Se ez los Ta vi sufle bit sar geb lo ba. aucile be lia sa zo ga do eb ri vi Zalis x me va da in s ti tu te bi, rom le bic amas uz run vel yo fen. Tavi suf le bis, ro gorc Zi ri Ta di uf le bis, for ma lu ri ari a re ba sak ma ri si ar aris. Ta vi suf le ba gu lis x mobs po li ti ku ri ga dawy ve ti le be bis demok ra ti u li gzit mi Re bas. Ta vi suf le ba gu lis x mobs, rom ada mi a ne bi pa su xis m geb lo bit da go niv ru lad moq me de ben. es aris er T g va ri motxov na de mok rati ul sa zo ga do e ba Si ar z r di sa da ga nat le bis mi mart Ta nas wo ro ba/sa mar T li a no ba ro de sac surt da a sa xe lon me o re sa ba zi so Ri re bu le ba, bev ri ib ne va xol me: es Ri re bu le ba Ta nas wo ro baa Tu sa mar T li a no ba? ase Ti oraz rov ne ba ad vi lad aix s ne ba fi lo so fi ur-is to ri ul konteq s t Si: Tavisufleba Tanasworoba solidaroba samartliani sazogadoeba sur. 2. samartliani sazogadoeba da sabaziso Rirebulebebi saf ran ge Tis re vo lu ci is dro i dan mo yo le bu li, sam sa ba zi so Ri rebu le bad mic ne u lia Ta vi suf le ba, Ta nas wo ro ba da so li da ro ba. fi lo so fi u ri Tval saz ri sit, sa mar T li an sa zo ga do e ba ze sa u ba ri im Sem Tx ve va Si Se iz le ba, Tu sa mi ve Ri re bu le ba re a li ze bu lia. imav d ro u lad, Ta nas wo ro bis Ri re bu le bis gan xil vi sas war mo i So ba kitx va, Tu ro gor Se iz le ba ga mo i yu re bo des ma te ri a lu ri da ara mate ri a lu ri ke Til dre o bis sa mar T li a ni ga da na wi le ba. me -20 sa u kunis 80-iani wle bi dan vrcel de ba Tval saz ri si, rom sa mar T li a no ba, ro gorc Zi ri Ta di Ri re bu le ba, ga mo ye ne bul un da iq nes Ta nas wo robis cne bis gan ga sa mij nad da mis da sa zus teb lad. dre is T vis mi Re bulia sa u ba ri Ta vi suf le ba ze, sa mar T li a no ba sa da so li da ro ba ze. Tum ca Rirs, rom am sa kitxs fi lo so fi u ri kutxi Tac ga vec not. Tanasworoba Tu samartlianoba? gansxvaveba filosofiur terminologiasa da drevandel politikur frazeologias Soris Ta vi suf le bis cne bis gan gan s x va ve bit, ro me lic Se iz le ba cal ke ul ada mi ans mi e sa da gos, Ta nas wo ro ba da sa mar T li a no ba far do bi Ti cne be bia: yo ve li ada mi a ni da mi si in di vi du a lu ri Ta vi suf le ba sa zoga do e bis sxva wev rebs Se e far de ba

13 Tanasworoba da samartlianoba, rogorc fardobiti cnebebi Tanasworoba da samartlianoba, rogorc cnebebi, mkafio ganmartebas moitxovs amas Ta na ve, fi lo so fi u ri Tval saz ri sit, uf ro far To cne baa sa mar- T li a no ba. Sem de gi ci ta tit av to ri sa mar T li a no bis cne bis zust gan sazr v ras cdi lobs: ra aris sa mar T li a no ba? Se iz le ba ki ase Ti kitx vis das ma? ro desac vam bobt ra aris, vgu lis x mobt ra i me sa gans. sa mar T li a no ba ki ar gax lavt sa ga ni. sa mar T li a no ba far do bi Ti ka te go riaa. is mo i cavs ada mi a ne bis er T ma net Tan da mo ki de bu le bas. gar k ve u li ti pis ur Ti er- To be bi xa si at de ba, ro gorc sa mar T li a ni. Se sa ba mi sad, un da it q vas ara ra aris sa mar T li a no ba?, ara med un da da is vas kitx va ra Si mdgo ma reobs sa mar T li a no ba? [...] sa mar T li a no ba vlin de ba ima Si, Tu ro go ria in di vi dis mdgo ma re o ba mis er To ba Si, sa zo ga do e ba Si, ro go ri da mo kide bu le ba aqvs mas sxva ada mi a neb Tan, rom leb Ta nac is ur Ti er Tobs. [...] ada mi a nebs aqvt motxov ni le ba, ga ar k vi on Ta vi an Ti ad gi li sxveb Tan ur Ti er To ba Si, da ad gi non, Tu ro gor xde ba ma Ti ar q ma, ma Ti Se fa seba. [...] Tu in di vi dis TviT Se fa se ba em Tx ve va imas, ro gorc ariq me ba is sxve bis mi er, am Sem Tx ve va Si igi mi ic nevs, rom mas sa mar T li a nad eq cevi an. am g va ri Se fa se ba imis mi xed vit ya lib de ba, mi a ni We ben, Se uzru daven Tu Ca mo ar T me ven ada mi ans ma te ri a lur da su li er ke Til dre o bas. (Heinrichs, 2002, gv ) am g va rad, sa mar T li a no ba as ka rad mo itxovs gar k ve ul wi na pi ro bebs: ada mi ans Se iz le ba mi ac n des, rom mas usa mar T lod eq ce vi an, Tum ca re a lu rad Se saz le be lia, ga da na wi le bis Tval saz ri sit sa mar T lia ni si tu a cia iyos. ra aris sa mar T li a ni da ra ara, mxo lod adami a ne bis ur Ti er T da mo ki de bu le bit Se iz le ba dad gin des. am g va rad, sa mar T li a no ba gu lis x mobs, rom xde ba (su li e ri da/an ma te ri a lu ri) ke Til dre o bis sa zo gado eb ri vi ga da na wi le ba da rom ke Til dre o bis ga da na wi le ba yve las mi er ari a re bu li, le gi ti mu ri kri te ri u me bis Se sa ba mi sad xor ci el de ba. mxo lod ma Sin, ro de sac es ori ve wi na pi ro ba Ses ru le bu lia, Se izle ba vi sa ub rot sa mar T li a no ba ze. Ta nas wo ro ba ki ma te ri a lu ri da su li e ri ke Til dre o bis ga da nawi le bis gan sa kut re bu li for maa: Ta nas wo ro ba gax lavt [so ci a lu ri] [...] wes ri gis amo sa va li wer ti li da ara Se de gi. ga da na wi le bis kri te ri u me bis gan sazr v ri sas sa Wi roa sa ba zi so nor mis dad ge na, rom lis sa fuz vel ze dac sa mar T li a nad Ca it v le ba ga da nawi le ba, ro me lic nor mas scil de ba. ga da na wi le bis es pir ve la di nor maa arit me ti ku li to lo ba, anu, ga da sa na wi le be li ke Til dre o bis Se far de ba mim Reb Ta ra o de no bas Tan. sa mar T li a no bis gan gan s x va ve bit, Ta nas wo ro bas ar esa Wi ro e ba kri te ri u me bis gan sazr v ra. [...] Tu kon k re tul Sem Tx ve va Si ke Til dre o bis ga da na wi le bis kri te ri u me bi ar ar se bobs da ar ar se bobs sa fuz ve li imis T vis, rom erts me ti mi e ces da me o res nak le bi, ma Sin TviT ne bo bis ga mo sa ricxad Ta na ba ri ga da na wi le ba un da mox des. (Heinrichs, 2002, gv ) am de nad, Ta nas wo ro bis motxov na gu lis x mobs, rom ar ar se bobs sa zoga do e bis mi er ari a re bu li ar gu men te bi, rom le bi Tac Se iz le ba ke TildRe o bis ara Ta na ba ri ga da na wi le bis le gi ti ma cia. ase Tia Ta nas wo ro bi sa da sa mar T li a no bis cne be bis zo ga di gan sazrv re ba ni, ro mlebic arc er Ti sa mec ni e ro Te o ria ar ewi na ar m de ge ba. amas Ta na ve, sa in te re soa, Tu ro gor xde ba am Te o ri eb Si ara Ta na ba ri ga da na wi le bis sa mar T li a no bis da sa bu Te ba. ar se bobs da sa bu Te bi sa da de fi ni ci is sak ma od gan s x va ve bu li va ri an te bi, ro mel Ta sa fuz v- li a ni gan xil va am Ja mad Se uz le be lia. mag ram po li ti kit da in te rese bu li ada mi a ni, cxa dia, das vams kitx vas, Tu ro gor dgin de ba mim dina re po li ti ka Si, yo vel dri ur cxov re ba Si, ram de nad sa mar T li a ni an usa mar T loa esa Tu is po li ti ku ri wi na da de ba. qve mot gta va zobt sa mar T li a no bis cne bi sad mi otx sxva das x va mid go mas, ro mel Ta Se sa xeb me -20 sa u ku nis 80-ian da 90-ian wleb Si Te o ri u li Tu po li ti ku ri dis ku si e bi imar Te bo da. gan s x va ve bu li de fi ni ci e bi sa da mid go me bis mi xed vit as ka raa, rom sa mar T li a no bis er T m nis v ne lo va ni da sa bu Te ba ar ar se bobs da saq me gvaqvs sa ka ma To po li ti kur mo ti va ci as Tan. es otxi mid go ma gax lavt: jon ro ul zis sa mar T li a no bis li be ra lu ri Te o ria, sa mar T li a no bis li be ra lu ri Te o ri e bis so ci a lis tu ri kriti ka, ari a re ba da ga da na wi le ba nen si fre ze ris gan sazr v re ba, sa mar T li a no bis po li ti ku ri gan zo mi le be bi. rtuli amocana: rogor davasabutot samartliani utanasworoba? otxi midgoma samartlianobisadmi 20 21

14 jon roulzi samartliani sabaziso wesrigis Seqmna jon ro ul zis sa mar T li a no bis Te o ria 2 fi lo so fi ur de ba teb Si, jon roulzi ( ) li be ra lu ri ro gorc we si, jon roul zis mi mar Tu le bis ert-er Ti cno bi li fi loso sa mar T li a no bis Te o ria ga nixi le ba xol me. fo si-mo ra lis ti. har var d Si po li ti kur fi lo so fi as as wav li da. li be ra lur tra di ci a ze 1971 wels ga mo aq vey na yve la ze gax ma u- da fuz ne bu li Te o ria man jer ki dev 1971 wels ga mo aq vey na. am nas roms gan sa kut re bu li po li ti ku ri re zo nan si me-20 saukunis 80-ian da 90-ian re bu li nas ro mi sa mar T li a no bis Te o ria. me-20 saukunis 80-ian da 90-ian wleb Si mis ma Te o ri am da sa ba mi mis ca far To disku si as, mat So ris, so ci al-de mok rat Ta wre eb Si wleb Si moh y va. is tet Ce ri sa da re i ga nis epo qis sa baz ro ra dika liz mis, ase ve hel mut ko lis mtav ro bis mi er ga mocxa de bu li su lier-mo ra lu ri gar da te xis al ter na ti vad ga ni xi le bo da (is to ri u li kon teq s tis Se da re bis T vis: Nida-Rümelin, 1997, gv ). jon ro ul zis Te o ri am mwva ve dis ku sia so ci al-de mok ra ti ul wre eb Si ga mo iw via. Ta vis Te o ri a Si ro ul zi Se is wav lis in te res Ta kon f liq tis re guli re bis sa kitxs sa zo ga do e ba Si, rom lis wev re bi sa mar T li a nad da Ta nam S rom lo bis sa fuz vel ze un da cdi lob d nen de fi ci tu ri ke TildRe o bis ga da na wi le bas. amis T vis sa Wi roa ur Ti er T sa wi na ar m de go in te re se bis tran s for ma cia sa mar T li an sa ba zi so wes ri gad, ro melsac aqvs spe ci fi ku ri in s ti tu te bi (kon s ti tu cia, po li ti kur-eko nomi ku ri Car Co e bi da a. S.). Ta vis Te o ri a Si ro ulzs surs gan mar tos sa mar T li a ni wes ri gis kri te ri u me bi da prin ci pe bi. jon lo kis msgav sad, ro ul zi er T g var sawyis mdgo ma re o ba ze sa ubrobs. amas Ta na ve, is gu lis x mobs ada mi a ne bis ara bu neb riv mdgo mare o bas, ro me lic odes Rac re a lu rad ar se bob da, ara med hi po Te zur mdgo ma re o bas, ro de sac er T ma nets mxo lod sa ku Ta ri in te re se bis- T vis meb r Zo li, Ta vi su fa li da Ta nas wo ri ada mi a ne bi xvde bi an da sa mar T li a no bis er Ti an prin ci peb ze Tan x m de bi an. ro ulzs mi ac nia, rom sa mar T li a nia sa ba zi so wes ri gi da mid go me bi, rom leb ze dac er To bis (an sa zo ga do e bis) wev re bi sa mar T li a no bis pi ro beb Si kon sen su sis sa fuz vel ze Tan x m de bi an. war mo sax vi Ti eq s pe ri men ti ima sac gu lis x mobs, rom in di vi dis sa zoga do eb ri vi mdgo ma re o ba jer ga ur k ve ve lia. ami tom, ro ul zis az rit, ada mi a ne bi da in te re se bu li un da iy v nen, rom sa zo ga do e bis yve la ze da uc vel ma wev r ma maq si ma lu rad ga i um jo be sos mdgo ma re o ba ( maqsi mi nis we si ). davaleba diskusiisa da Semdgomi musaobistvis jon ro ul zi gvta va zobs, Ca va ta rot war mo sax vi Ti eq s pe ri men ti. irebt mis wi na da de bas? ma Sin war mo id gi net, rom Ta vi su fa li, Ta nas wo ri da ra ci o na lu rad mo az rov ne ada mi a ne bis kre ba Si mo na wi le obt: ro mel prin ci peb ze Se giz li at Se Tan x m det? ro me li prin ci pe bia sa ka ma To? ra ar gu men te bit Se iz le ba sa ka ma To pun q te bis ga qar wy le ba? ro me li prin ci pe bia gan xor ci e le bu li Ta na med ro ve ger ma ni is fe dera ci ul res pub li ka Si? ro me li ar aris? warmosaxviti eqsperimenti: Tavisufali, Tanaswori da mizanmimartuli individebis sawyisi mdgomareoba maqsiminis wesi is ey r d no ba Sem degs: Se saz le be lia sa mar T li a no bis ise Ti Zi ri Ta di ide e bi sa da saer To prin ci pe bis Ca mo ya li be ba, rom le bic yve las T vis mi sa Re bi iq ne ba; Ta na med ro ve de mok ra ti e bis mnis v ne lo va ni ni Sa nia is, rom mo qala qe ebs er T ma ne Ti Ta vi su fal da Ta nas wor ada mi a ne bad mi ac niat; am sa fuz vel ze Se saz le be lia so ci a lu ri Ta nam S rom lo bis princi pe bis Ca mo ya li be ba. 2 av to rebs ar aqvt gan z ra xu li, sru lad war mo ad gi non jon ro ul zis Te o ria. ma Ti miza nia, praq ti ku li ma ga li Te bit ga ni xi lon sa mar T li a no bis gan mar te bis prob le me bi, rom le bic xsi rad war mo i So ba mim di na re po li ti kis far g leb Si. ro ul zis rtu li Te o ri i dan gvsurs ga mov yot ori, yve la ze mnis v- ne lo va ni prin ci pi, ro mel Ta mes ve o bi Tac Se vec de bit Se va mow mot, Tu ras Se iz le ba ewo dos sa mar T li a ni. ro ul zis ert-er Ti dam sa xu re ba is aris, rom man sa zo ga do eb ri vi ke Til dre o bis ga da na wi le bis Se sa xeb kla si ku ri li be ra lu ri disku sia ga na vi Ta ra Te o ri is sa xit, ro me lic ga da na wi le bis sa mar T- li a no bas ax le bu rad gan sazr v ravs. amit ro ul z ma Ta vi suf le be bis uz run vel yo fis pre ten zi is mqo ne li be ra lu ri tra di cia Ta nas woro bi sa da sa mar T li a no bis so ci al-de mok ra ti ul ide ebs da u kav Si ra. gadanawilebis samartlianobis axali ganmarteba 22 23

15 ori ZiriTadi principi ZiriTadi Tavisuflebebi diferenciaciis principi Ta vis sa mar T li a no bis Te o ri a Si jon ro ul zi or prin cips aya li bebs: 1-li prin ci pi: yo vel in di vids Ta na ba ri uf le ba un da hqon des Ta na ba ri Zi ri Ta di Ta visuf le be bis zo gad sis te ma ze, ro me lic yve la da nar Ce ni ada mi a nis T vis ar sebul msgavs sis te mebs esa da ge ba. (Rawls, 1979, gv. 81) 3 me-2 prin ci pi: so ci a lu ri da eko no mi ku ri uta nas wo ro ba Sem deg na i rad un da iyos or ga nize bu li: a) man yve la ze di di sar ge be li nak le bad war ma te bu lebs un da mo u ta nos da b) yve las T vis xel mi saw v do mi un da ga xa dos Ta nam de bo ba da sa zo ga do eb ri vi mdgo ma re o ba, rac San se bis sa mar T li a ni Ta nas wo ro bis pi ro beb Si mi ir we va. (, Rawls, 1979, gv. 336) pir ve li prin ci pi exeba Ziri Ta di Ta vi suf lebe bis er Tob li o bas, rom le bic yo vel pi rov ne ba ze un da vrcel de bo des, ra Ta man SeZ los sa ku Ta ri Ta vi suf le be bis ga mo ye ne ba. Ta na ba ri Ta vi suf le be bis siste mis cne ba mi u Ti Tebs, rom ne bis mi e ri qme de ba un da ga i mij nos konk re tu li pi rov ne bis gan. am Sem Tx ve va Si Se iz le ba vi sa ub rot ka nonis wi na Se Ta nas wo ro ba ze da pi rov ne bis ga ran ti re bul uf le beb ze. pir vel prin cips praq ti ku lad yve la av to ri ari a rebs. ro ul zi (li be ra lu ri tra di ci is Ta nax mad) amo dis iqi dan, rom pirvel prin cips me o ris mi mart ab so lu tu ri upi ra te so ba eni We ba. 4 pir ve li prin ci pis gan gan s x va ve bit, ro me lic, mtli a no ba Si, ar iw vevs az r Ta sxva das x va o bas, me o re prin ci pi, e. w. di fe ren ci a ci is princi pi, sa ka ma Toa. aq ro ul zi gvta va zobs ab s t raq tul nor mas, rom lis Ta nax mad, uta nas wo ro mid go ma Se iz le ba sa mar T li a nad Ca it va los. ara Ta na ba ri, mag ram sa mar T li a ni ga da na wi le ba un da ukav Sir de bodes or wi na pi ro bas: 1. man sar ge be li nak le bad war ma te bu lebs un da mo u ta nos, 2. Ta nam de bo ba da sa zo ga do eb ri vi mdgo ma re o ba xel mi saw v do mi un da iyos ne bis mi e ri ada mi a nis T vis. ara Ta na ba ri, mag ram sa mar T li a ni ga da na wi le bis pir vel wi na pi ro bas ro ul zi ara Ta na ba ri ga da na wi le bis Se saz lo Se de geb Tan akav Si rebs: ro de sac amit yve la mo ge bu li rce ba, mat So ris, sa zo ga do e bis yvela ze sus ti wev ri, ma Sin ara Ta na ba ri ga da na wi le ba (mi si Se de gi dan ga mom di na re) Se iz le ba da va xa si a ToT, ro gorc sa mar T li a ni. am de nad, sa u ba ria dro Si ga xan g r Z li ve bul efeq t ze. me o re wi na pi ro ba da kav Si re bu lia sa mar T li an xel mi saw v do mo bas- Tan : ara Ta na ba ri ga da na wi le ba mxo lod im Sem Tx ve va Sia ga mar T lebu li, Tu Ta nam de bo ba da sa zo ga do eb ri vi mdgo ma re o ba yve las T vis xel mi saw v do mia, anu, yve la ada mi ans Ta na ba ri San si un da hqon des. di fe ren ci a ci is prin ci pi me tad sa ka ma Toa ro gorc sa mec ni e ro, ise po li ti kur wre eb Si. Tum ca sa nam Se vec de bit, vu pa su xot kitx vas, ram de nad mar Te bu lia sa mar T li a no bis de fi ni cia, kar gi iq ne bo da, ro ul zis ar gu men te bi praq ti ku li ma ga li Te bit Seg ve mow me bi na. qvemot, Car Co Si, war mod ge ni lia po li ti ku ri ar gu men te bi, ro mel Ta sa mar T li a no bis Se mow me ba ro ul zis prin ci pe bis gat va lis wi nebit Se iz le ba. 5 Se e ca det war mo id gi not, ras mi ic nev dit sa mar T lia nad Seg r Z ne be bis do ne ze. diskusia: progresirebadi sasemosavlo gadasaxadi ki Tu ara? mi u xe da vad imi sa, rom sa zo ga do e bis na wi li pa ul kir x ho fis da ult ra li be ra le bis ar gu men ta ci is wi na ar m de gia, msgav si mo saz re bac imsa xu rebs kri ti kul ana lizs. pa ul kir x hof ma, ro gorc ger ma ni is qris ti an-de mok ra ti u li kav- Si ris Crdi lo va ni ka bi ne tis fi nan s Ta mi nis t r ma, bun des ta gis 2005 wlis sa ar Cev no kam pa ni is dros 25%-iani er Ti a ni sa Se mo sav lo ga da saxa dis Se mo Re ba mo itxo va, ma Sin, ro ca ger ma ni a Si uk ve ram de ni me atw le u lis gan mav lo ba Si prog re si re ba di da beg v ra moq me debs: pir vel rig Si, ar se bobs da u beg ra vi sa ba zi so Tan xa, xo lo am Tan xa ze ma Ral Se mo sa val ze prog re si re ba di da beg v ra vrcel de ba. es imas nis navs, rom ga da sa xads yo ve li ada mi a ni im ga nak ve Tis mi xed vit ix dis, ro melsac mi si mtli a ni Se mo sav lis ode no ba Se e sa ba me ba. kitx va: ram de nad sa mar T li a nia ori ve mo de li, Tu mat jon ro ul zis mixed vit gan vi xi lavt? aratanabari, magram samartliani gadanawilebis winapirobebi praqtikuli magaliti 24 3 es for mu li re ba az rob ri vad ex mi a ne ba kan tis ide as: swo ria ne bis mi e ri qme de ba, romli Tac, an rom lis maq si mas mi xed vi Tac, yo ve li ada mi a nis TviT ne bo bis Ta vi suf le ba See Tav se ba yo ve li ada mi a nis Ta vi suf le bas, sa yo vel Tao ka no nis Se sa ba mi sad. (Kant, 1963, gv. 33) 4 ma i ers mi ac nia, rom es Se xe du le ba prob le mu ria ro gorc Si na ar sob ri vad, ise lo giku rad (Sdr. gv. 93 da mom dev no gver de bi). 5 ro ul zis uta nas wo ro mid go mis mxo lod di fe ren ci a ci is prin ci pis sa fuz vel ze ax s na ar iq ne bo da mar Te bu li. ro ul zi amo dis iqi dan, rom sa mar T li a no ba ori ve prin ci pis er T d ro u lad dac vas gu lis x mobs. 25

16 sazogadoebrivi realoba rogor SeiZleba sazogadoebasi gabatonebuli utanasworobisa da usamartlobis axsna? SeiZleba ki sa mar T li a no bis li be ra lu ri kon cef ci e bis so ci a lis tu ri kri ti ka aq ba to nobs mxo lod Ta vi suf le ba, Ta nas wo ro ba, sa kut re ba [...] Ta vi suf le ba! vina i dan sa qon lis, vtqvat, sa mu Sao Za lis, myid ve li da gam yid ve li mxo lod sa ku Tar Ta vi su fal ne bas emor Ci le bi an. isi ni de ben xel Sek ru le bas, ro gorc Ta vi su fa li, samar T leb ri vad Ta nas wo ri ada mi a ne bi. [...] Ta nas wo ro ba! vi na i dan isi ni ur Ti er To ben er T ma net Tan, ro gorc sa qon lis me sa kut re e bi, da ek vi va lents ek vi va len t ze cvli an. sa kut re ba! vi na i dan yo ve li mat ga ni flobs imas, rac ekut v nis. (Marx, 1998, gv ) ha in rix sis da ro ul zis mi er Ca mo ya li be bu li sa mar T li a no bi sa da Ta nas wo ro bis cne be bis ze mot moy va ni li gan sazr v re ba ni fi lo so fiu ri xa si a Ti saa. 6 am de nad, isi ni mo i ca ven cne bebs da ara sa zo ga doeb riv re a lo bas. de fi ni ci is Tval saz ri sit, ar aris mnis v ne lo va ni, ram de nad re a li ze bu lia sa mar T li a no ba sa zo ga do e ba Si. Tum ca sa ba zi so Ri re bu le be bis so ci a lu ri gan xor ci e le ba, ra sak virve lia, ar se bi Ti sa kitxia; ami tom mas mnis v ne lo va ni ad gi li uka via sa mar T li a no bis so ci a lis tur kon cef ci eb Si. ro gorc we si, es kon cef ci e bi ga ba to ne bu li uta nas wo ro bi sa da usamar T lo bis gan mar te bis auci leb lo bi dan amo dis. is faq ti, rom sa zoga do e bis mowyo bis prin ci pebs ar miv ya vart Ta nas wor da sa mar T li an ga da na wi le bas Tan, si Ra ri bi sa da sim did ris sta tis ti kit das tur de ba. am g va rad, uta nas wo ro ba da usa mar T lo ba ar aris sa war moo ube du ri Sem Tx ve va an er T je ra dad war moq m nil dis ba lan s ze re aq cia, is siste mu ri so ci a lu ri prob le maa. uta nas wo ro bi sa da usa mar T lo bis sawyi sad, pir vel rig Si (da ara mar to), ka pi ta lis tu ri sa baz ro ekono mi kis sa war moo pi ro be bia mic ne u li. aqe dan ga mom di na re, bo lo 150 wlis gan mav lo ba Si so ci a lis tu ri kon cef ci e bis ar gu men ta cia or Zi ri Tad RerZs efuz ne ba: isi ni itxoven, er Ti mxriv, sa zo ga do eb ri vi sim did ris ga da na wi le bas da, me o- re mxriv, dov la Tis war mo e bi sa da mo po ve bis sa Su a le bis Sec v las, ra Ta yve las Se ez los Ta vi suf le bit sar geb lo ba. yve la ada mi a nis Ta vi suf le bis mi sar we vad auci le be lia Ta nas wo ro ba es aris ma Ti Zi ri Ta di idea. ro ul zi ar etan x me ba amas da Ta vis kon cef ci a Si mi u Ti Tebs, rom so ci a lu ri sa baz ro eko no mi ka sa u ke Te so pi ro bebs qmnis nak le bad war ma te bu li ada mi a ne bis T vis. 6 amas Ta na ve, ha in rix si war mo ad gens ara ra i me li be ra lur Te o ri as, ara med ra di ka lu ri fi lo so fi is sa zo ga do eb riv-fi lo so fi ur as peqts. so ci a lis tu ri po zi ci e bis dam c vel ni ewi na ar m de ge bi an ro ul zis va ra uds, rom eko no mi kur uta nas wo ro bas yve las T vis (da, pir vel rig Si, sa zo ga do e bis yve la ze sus ti wev re bis T vis) Se uz lia sar geblo bis mo ta na. ma Ti mo saz re bit, amit uta nas wo ro ba da usa mar T lo ba ki dev uf ro ma tu lobs. bo lo wle bis kvle ve bis em pi ri u li Se de ge bi swo red ama ze mi u Ti Tebs. 7 me-20 saukunis 80-iani wle bi dan ro ul zi mu Sa ob da so ci a lu ri de mokra ti is Te o ri is Seq m na ze da zru nav da Se sa ba mi si dis ku si e bis Ca tare ba ze. az r Ta sxvadasxvaobas gan sa kut re bul mnis v ne lo bas isic szens, rom mas Se uz lia ga mo iw vi os gan xet qi le ba so ci a lu ri de mok ra ti is T vis me tad ar se bit miz nob riv jgu febs So ris, ro go re bic ari an da saqme bu le bi da umu Sev re bi. Se sam C ne via, rom es miz nob ri vi jgu fe bi dre sac ise ve, ro gorc is to ri u lad emij ne bi an er T ma nets Ta visuf le bi sa da Ta nas wo ro bis sa kitx Si. me mar cxe ne po li ti kos Ta So ris gan s x va ve be bi Te o ri ul do ne ze dac ik ve Te ba. sa mar T li a no bis Se sa xeb dis ku si a Si, pir vel rig Si, ori sa wi na ar m de go mo de li upi ris pir de ba er T ma nets: er Ti mxriv, so ci a- lu ri da ma te ri a lu ri ke Til dre o bis sa mar T li a ni ga da na wi le ba da, me o re mxriv, so ci a lu ri Se saz leb lo be bis sa mar T li a ni xel mi saw v- do mo ba, anu, sxva das x va jgu fis sa zo ga do eb ri vi ari a re bis sa kitxi Tu ram de nad xel mi saw v do mia mat T vis sa zo ga do eb ri vi mdgo ma re o ba (anu, so ci a lu ri sta tu sis sa kitxi). es gax lavt dis ku sia, ro me lic Te o ri ul do ne ze mim di na re obs da po li ti ka Sic aisa xe ba. ne bis mi er Sem Tx ve va Si, mka fio wi na ar m de go ba, er Ti mxriv, ga da na wi le bis sa mar- T li a no ba sa da, me o re mxriv, xel mi saw v do mo bis sa mar T li a no bas So ris ar se bi Tad er T ma ne Tis mi mart wi nas war ara ke Til gan wyo bas efuz ne ba. swo red is Te o re ti ko se bi, rom le bic xaz gas mit ar nis na ven xel misaw v do mo bis sa mar T li a no bas, prin cip Si, ar uar yo fen ga da na wi le bis auci leb lo bas. aq met wi lad sa u ba ria sa mar T li a no bis cne bi sad mi kom p leq sur mid go ma ze, rom lis kon teq s t Sic eko no mi ku ri uta naswo ro ba sa mar T li a no bis prob le maa. aq ve gta va zobt nen si fre ze ris sa mar T li a no bis or gan zo mi le bi a ni cne bis mok le mi mo xil vas, ro mel Sic gan sa kut re bit etav se ba er T- ma nets sa mar T li a no bis ori gan zo mi le ba. 7 am g var kvle vebs ga ne kut v ne ba: Bourdieu et al., 1997; Cas tel, 2000; Schul t he is/schulz, usamartloba yvelastvis mogebiani gaxdes? gadanawilebis samartlianoba Tu xelmisawvdomobis samartlianoba 26 27