IPACC Suider-Afrika Streekswerkswinkel oor die Formalisering van Tradisionele Spoorsnykennis

IPACC Suider-Afrika Streekswerkswinkel oor die Formalisering van Tradisionele Spoorsnykennis 25 29 September 2006 Klein Dobe n!ore kamp N oq'àn!'àè - Nyae Nyae Bewaargebied Tsumkwe-Oos, Namibië

Fondse vir die Tsumkwe Streekswerkswinkel oor die Formalisering van Tradisionele Spoorsnykennis was vrygewig verskaf deur die Finse Ambassade, Kaapstad, Suid-Afrika. Additionele fondse was verskaf deur die Noorweegse Kerkhulp en 'Brot für die Welt'. Logistieke en tegniese ondersteuning was verskaf deur WWF Namibië, Nyae Nyae Bewaargebied, Namibiese Ministerie van die Omgewing en Toerisme, Mount Burgess Mining, en die Werksgroep van Inheemse Minderheidsgroepe van Suidelike Afrika (WIMSA). IPACC bedank al die skenkers, gemeenskappe, ouer manne en vernote vir hul bydrae. Kopiereg 2007. Kopiereg vir hierdie publikasie behoort aan IPACC. ISBN: 978-0-9802799-1-7 Publikasie Datum: November 2007 Ontwerp en Produksie: StudentWorx.co.za Herproduksie van hierdie publikasie is toegelaat op voorwaarde dat daar duidelik erkenning aan IPACC gegee word en dat 'n kopie daarvan aan die Sekretariaat gestuur word. Geen herproduksie mag vir geen komersiele doel gebuik word sonder outorisering van IPACC. Die sienings in hierdie verslag is nie noodwendig die van die skenkers en vernoot organisasies nie. This report is also available in Afrikaans and French. Hierdie verslag is ook in Afrikaans en Frans beskikbaar. Ce rapport est également disponible en afrikaans / français. Kontakbesonderhede Die Inheemse Volke van Afrika Koördineringskomitee (IPACC) Posadres: Fisiese adres: Die IPACC Sekretariaat Heritage House103 Posbus 106, Newlands, 7725 Dreyerstraat 20 Kaapstad Claremont,Kaapstad SUID-AFRIKA SUID-AFRIKA Telefoon: +27 (0)21 674 3260 Faks: +27 (0)21 674 3262 Webblad: www.ipacc.org.za (français / english) E-pos: ipacc@iafrica.com

Inhoud Inhoud 1 Inleiding 3 Verwelkomingstoespraak deur die agbare Leon Jooste, Adjunkminister van die Omgewing en Toerisme, Republiek van Namibië 4 Verwelkoming deur die Raadslid vir Tsumkwe-Oos Distrik, Kxao Moses Oma 5 Kort aanbiedings Die IPACC Sekretariaatdirekteur, Dr. Nigel Crawhall, oor Afrika-kennis as n hulpbron vir ontwikkeling Louis Liebenberg, Cybertracker: Die kuns van spoorsny & die ontwikkeling van die wetenskap Theunis Petersen, WWF Namibië: Volhoubare bestuur van natuurlike hulpbronne as n oplossing vir armoede Living in a Finite Environment (LIFE) Nyae Nyae Bewaargebiedpersoneel & spoorsnyers Uiteensetting van deelnemers se verwagtinge 10 Oordrag van tradisionele kennis van spoorsny en biodiversiteit 13 Aanbevelings en opmerkings oor die bedreigings vir kennisoordrag 14 Spoorsnyassessering Wat is assessering? Watter tipes werk is beskikbaar? In die Veld Aanbevelings en opmerkings oor gemeenskapsgebaseerde opleiding van spoorsnyers

17 Formalisering van spoorsny: Opleiding van spoorsnyers en die Uruke-verhaal Aanbevelings en opmerkings Demonstrasie van Cybertracker Internasionale ooreenkomste en inheemse volke 21 Oorsig van die werkswinkel Afsluiting Bylae 22 Bylae 1: Opsommende verslag oor die sertifisering van professionele spoorsnyers in Botswana, Namibië en Suid-Afrika 30 Bylae 2: Kotsi Mmaba oor die oordrag van tradisionele kennis van biodiversiteit tussen generasies 36 Bylae 3: Tradisionele kennis en formele onderwys n Paar internethulpbronne oor TK en onderwys 39 Bylae 4: Wat is die Verenigde Volke? VV-Raamwerkverdrag oor Klimaatsverandering VV-Verdrag om Woestynvorming te Bestry VV-Verdrag oor Biologiese Diversiteit 43 Bylae 5: Wat is die IPACC? 45 Bylae 6: Lys van deelnemers aan werkswinkel in Klein Dobe

Inleiding Inleiding Die Inheemse Volke van Afrika Koördineringskomitee (IPACC) het saamgewerk met streeksorganisasies van die San, die Nyae Nyae Bewaargebied, CyberTracker Conservation, WWF Namibië en tradisionele San-spoorsnyers om n weeklange werkswinkel te organiseer vir opleiding oor die assessering en sertifisering van tradisionele spoorsnykennis. Die werkswinkel het deel gevorm van die IPACC-plan om bewussyn te bevorder van klousules 8J en 10C van die Verdrag oor Biologiese Diversiteit (CBD). Die doel van die werkswinkel is verder om inheemse volke se streeksorganisasies te help fokus op die formele erkenning van tradisionele kennis en die gebruik daarvan as n hulpbron vir lewensonderhoud, sowel as die belangrikheid van kennisoordrag tussen generasies. Tradisionele kennis van biodiversiteit wat deur spoorsny, jag en die versameling van wilde kossoorte opgedoen word, is besig om in Suidelike Afrika agteruit te gaan en tog is hierdie kennis van groot belang in die arbeidsmark. Formele onderwys dra by tot die verlies aan vaardighede en kennis van die natuur. Namate beleidmakers besef wat die uitwerking van klimaatsverandering is en dat biodiversiteit en omgewingsveranderinge en patrone gemonitor moet word, het tradisionele kennis van biodiversiteit op nasionale sowel as internasionale vlak aansienlik in belangrikheid toegeneem. Alle SAOG-lande beskik oor beskermde gebiede wat deskundiges op die gebied van tradisionele kennis nodig het om wilddiefstal te voorkom, biodiversiteit te monitor en om navorsers, sowel as toeriste, tot hulp te wees. Spoorsny is die kernvaardigheid wat in al hierdie pogings en projekte n sentrale rol speel. Bo: Klein Dobe Kamp Die IPACC-sekretariaat het die werkswinkel saam met streeksleiers van die San ontwerp en samewerking verkry van die belangrike San-organisasies in die streek, die Trust vir Okavango Kultuur en Ontwikkelingsinisiatief (TOCADI), Letloa, die Kuru-Familie van Organisasies, die Komku Trust, die Werksgroep van Inheemse Minderheidsgroepe van Suidelike Afrika (WIMSA), die SA San-raad,!Xun- en Khwe-rade, die Geïntegreerde Landelike Ontwikkeling en Natuurbewaring (IRDNC Namibië) en die Suid-Afrikaanse San-instituut (SASI). Ons het uitstekende logistieke en ander steun van die span by Wêreld Natuurfonds (WWF) Namibië ontvang, asook van Me Stacey Main, wat in diens is van n plaaslike mynkonsessie Mount Burgess Mining. Mnr. Louis Liebenberg van CyberTracker Conservation het gehelp om die werkswinkel te fasiliteer en hy het die oriënteringsessies aangebied oor die assessering en akkreditering van spoorsny. Die werkswinkel is hoofsaaklik deur die Finse Departement van Buitelandse Sake gefinansier. Ons hartlike dank aan die Finse Ambassade in Kaapstad. San-afgevaardigdes van die volgende gemeenskappe het aan die werkswinkel deelgeneem:!kung van Omaheke, Namibië!Xun van Platfontein, Suid-Afrika Khomani van Andriesvale, Suid-Afrika Hai om-jeug van die Outjo-area, Namibië Ju hoansi van gebiede in Tsumkwe-Oos en Tsumkwe-Wes Khwe van Platfontein, Suid-Afrika Khwe van Rundu / Caprivi, Namibië Khwe en Anikhwe van Shakawe en Shaikarawe, Botswana Naro van D Kar, Botswana 1 Sien ook die 2007 IPACC Strategiese Aksieplan vir Inheemse Volke, Natuurlike Hulpbronne en die Omgewing, Bujumbura, uitgegee deur IPACC. 01

Die werkswinkel het van 25 tot 29 September 2006 in die Klein Dobe kamp, noord van Tsumkwe, Namibië plaasgevind. Tsumkwe is die belangrikste dorp van die Nyae Nyae Bewaargebied, die eerste gemeenskapsgebaseerde bewaargebied in Namibië, en die tuiste van die Ju hoansi-mense, the grootste San-gemeenskap in Suidelike Afrika. Die oorspronklike naam van die bewaargebied is N oq àn! àè, wat n klipperige oop stuk grond beteken. Die werkswinkel het plaasgevind op die oorspronklike n!ore-gebied van Mnr. Bo Kga-Xha. Ons het gedurende die vyfdaglange werkswinkel by sy familie tuisgegaan en ons het die grootste waardering vir hulle gasvryheid. n Belangrike komponent van die Tsumkwe-werkswinkel was n dialoog tussen verteenwoordigers van verskillende regeringsvlakke en die San-kennisdraers. Ons was veral bevoorreg om die Adjunkminister van die Omgewing vir Namibië by ons in die verafgeleë Klein Dobe in die Nyae Nyae Reservaat te hê. Die toespraak wat deur die agbare Leon Jooste gegee is, word met sy toestemming hier ingesluit. Bo: San Afgevaardigdes Die werkswinkel is geopen deur die raadslid vir Tsumkwe-Oos, Mnr. Kxao Moses Oma, voormalige bestuurder van die Nyae Nyae Bewaargebied en voormalige voorsitter van die WIMSA-raad. Daar was aktiewe bydraes deur die Ministerie van die Omgewing en Toerisme-personeel, asook die personeel van die Nyae Nyae Bewaargebied. 32 hoofdeelnemers het die werkswinkel bygewoon: 25 mans en 7 vroue. Die plaaslike Ju hoansi-gemeenskap het deelgeneem deurdat baie van die vroue en jeug deurlopende vertaling in die Ju hoan-taal ontvang het van wat tydens die werkswinkel en in die terugvoersessies gesê is. Die werkswinkel is gefasiliteer deur Nigel Crawhall (IPACC), Annetta Bok ( Khomani San-verteenwoordiger op die IPACC-Uitvoerende Komitee) en Louis Liebenberg (Cybertracker). Die werkswinkel is in Engels en Afrikaans gevoer terwyl tolke na en van die Naro, Khwedam en Ju hoansi deurgaans saamgewerk het. Hierdie verslag volg die program met aantekeninge van bydraes en toesprake wat deur verskeie afgevaardigdes gegee is. Die werkswinkel het gewissel tussen esprekings/werkswinkelformaat en praktiese aktiwiteite. Die volgende temas is ingesluit: Namibië se strategie om bewaargebiede te gebruik met die oog op die beskerming van biologiese diversiteit en die bekamping van armoede in landelike gebiede; hoe spoorsnykennis geassesseer kan word, hoe sertifisering in die streke werk, en hoe gemeenskappe hul eie leerplanne en sertifiseringsvermoë kan ontwikkel; bedreiging van kennisoordrag van biologiese diversiteit tussen generasies en die oorsaaklike verband hiervan; werkskepping wat met spoorsnykwalifikasies verband hou; hoe om die steun van Nieregeringsorganisasies (NRO s) te verkry en n beter begrip van San-kultuur en kennis as n hulpbron te bevorder vroue en tradisionele kennis n verborge hulpbron in San-gemeenskappe Cybertracker die gebruik van tegnologie om die rol en funksie van tradisionele spoorsnyers in wetenskaplike navorsing en bewaring te versterk Praktiese komponente van die werkswinkel het behels dat ons uitgaan veld toe (ons het in n afgeleë boskamp gebly) en leer hoe spore gegradeer word volgens die moeilikheidsgraad om hulle te identifiseer. Deelnemers het hierdie aspek geniet en is soms verras deur hul eie vermoëns. Daar was aanvanklik verwarring omdat mense nie seker was of dit n amptelike assessering sou wees nie. Ten spyte van voorafgaande e-pos en briewe het sommige afgevaardigdes onder die indruk verkeer dat hulle n volle gradering en sertifisering by die IPACC-werkswinkel sou ontvang. Louis Liebenberg, n wêreldkundige in spoorsny en die mees senior assessor in Suider-Afrika het verduidelik dat dit tot 10 dae duur om n hoëvlak-spoorsnyassessering te doen en dat so n span uit n maksimum van 8 mense bestaan. Dit neem soms n volle dag om diere soos leeus se spoor te volg en al hul besonderhede (aantal, geslag, ouderdom, gesondheid) te identifiseer, sonder om die spoorsnyspan in gevaar te stel. In hierdie afdeling het ons n oorsig verskaf van die belangrikste besprekings wat tydens die vierdagwerkswinkel plaasgevind het. 2

Verwelkomingstoespraak Verwelkomingstoespraak Verwelkomingstoespraak deur die agbare Leon Jooste, Adjunkminister van die Omgewing en Toerisme, Republiek van Namibië Ons wil graag die IPACC-span bedank dat hulle mense al die pad tot hier in Klein Dobe in die Nyae Nyae Bewaargebied gebring het. Ons glo dat hierdie onderwerp van die uiterste belang is. Tradisionele kennis van biodiversiteit is so belangrik en word nogtans agterweë gelaat, terwyl ons op ander dinge fokus. Dit is belangrik om die boodskap van die werkswinkel te verstaan en met ander mense te deel. Ek gaan na talle werkswinkels toe. Ons leer baie, maar dis nie werklik van enige nut tensy n mens dit in die praktyk toepas nie. Nie ver hiervandaan nie, naby Grootfontein, is die plek waar ek grootgeword het. Ek ken hierdie area. Baie San hier het nie werk nie, het nie veel geld nie en soms kom die reën nie. Maar daar is ook sekere dinge wat julle wel het wat waardevol is en wat erkenning moet kry. Julle het julle grond. Nyae Nyae Bewaargebied en N a Jaqna Bewaargebied is julle grond. Kxao Oma weet dit, maar ook julle moet besef hoe waardevol hierdie grond is vir julle toekoms. Mense laat die grond te maklik gaan. Dit is daardie grond wat vir julle n toekoms gee. Julle het die veld, die plante, die diere, die bome. Dit is die dinge wat in die toekoms n inkomste sal verseker. Julle weet dat die bewaargebiedstelsel help om armoede te bekamp. Ons kan beter vaar; ons kan altyd meer leer, maar die punt is dat dit goed gaan met toerisme in Namibië. Ons nuwe getalle lyk uitstekend. Daar is egter iets anders, meer as die grond, wat uiters waardevol is die kultuur wat julle het. Die waardes wat julle het. Dit is meer werd as geld. n Mens kan dit nie by n winkel koop nie. Al hierdie dinge grond, natuur en kultuur kom bymekaar en elkeen werk omdat die ander twee komponente daar is. Jy kan nie geld maak met waardes nie, maar dis die gom wat n gemeenskap aanmekaar bind en wat dit moontlik maak om goeie besluite te neem en saam te staan. Julle gaan hierdie week praat oor hoe kultuur, waardes en die natuur vir julle in die toekoms kan help. Die gebruik van tradisionele kennis is n goeie manier om die bewaargebied se bestuur te versterk en n volhoubare voortbestaan vir julle gemeenskap te verseker. Hierdie week is n geleentheid om te fokus op hoe julle julself kan help deur die kennis wat julle het, te gebruik. Almal praat oor hoe om die San te help. In Windhoek sien ons nie veel San-kinders wat werk kry en op bestuursvlak betrokke raak nie. Dit moet verander. Ons moet oor die toekoms dink. Julle kinders moet slaag en goeie werksgeleenthede kry. Julle het ook n geleentheid nodig. En dis ons droom vir julle bewaargebied. Mense kom na julle toe. Hulle wil n gastehuis bou of kom jag. Maar in die toekoms moet dit julle self wees wat die gastehuise bou. Julle dink dis te moeilik, maar dis moontlik. Julle ontwikkeling is moontlik. Julle is in n posisie om die hulpbronne te bestuur. Dit lyk asof Windhoek baie ver hiervandaan is. Julle dink die regering is ver van julle af, benewens die MET-mense hier. Maar julle moenie dink ons het julle vergeet nie. Ons Adjunkpremier, Libertina Amathila, het gesê die San is haar prioriteit. As haar laaste groot bydrae wil sy julle vraagstukke aanspreek. Agter die skerms praat ons in die regering oor die San; ons soek na maniere om julle kwessies te hanteer. Ek praat nie van hierdie distrik alleenlik nie, maar ook die Caprivi, Oshivelo. Dit vat tyd om dinge te verander en reg te maak. Ek sê nie julle moet sit en wag nie, maar julle moet net weet julle is nie alleen nie. Die NRO s het n rol om te speel. Die WWF was tot dusver baie behulpsaam en ons moet hulle vir hul rol bedank. Waar my Ministerie nie alles kan behartig nie, kan ons op die WWF se steun staatmaak. Die Ministerie vir Omgewing en Toerisme (MET) is hier om julle by te staan. Julle moet onthou julle kan projekvoorstelle na ons toe bring. Dit is nie net vir die pret nie. Ons kan geld bymekaar sit om julle uit te help. Ek gaan n rukkie saam met julle in die werkswinkel sit. Ek dink daar is veel om in hierdie werkswinkel te leer. En soos ek aan die begin gesê het, dis belangrik dat ons hierdie boodskap na die gemeenskappe toe terugneem. Ons sien uit na die aanbevelings wat uit hierdie werkswinkel voortspruit. Onder: Leon Jooste, met Elizabeth Arries klank opname

Verwelkoming Verwelkoming Verwelkoming deur die Raadslid vir Tsumkwe-Oos Distrik, Kxao Moses Oma Laat ek julle almal welkom heet in Namibië en hier in Klein Dobe. Ek wil graag hierdie geleentheid gebruik om myself voor te stel. Ek is Kxao Moses Oma, ek is die streeksraadslid vir Tsumkwe Kiesafdeling. Sommige van julle sal my ken; ek was voorheen die voorsitter van die WIMSA-raad. Ek is steeds by die aktiwiteite van WIMSA, sowel as ander organisasies, betrokke. Tsumkwe Kiesafdeling is n baie spesiale plek met uiteenlopende kulture en uiteenlopende bedrywighede. Ek is baie bly om julle by hierdie werkswinkel te verwelkom. Dit is die heel eerste werkswinkel van sy soort waar daar oor spoorsny gepraat gaan word. Ons San-mense het nooit geweet ons kan so n werkswinkel hê nie. Ons weet van spoorsny, maar dis bloot uit ons eie ervarings en gewoonlik hou ons dit agter ons. Ons deel dit nie met mekaar of ander mense nie. Ons het hierdie ervaring, maar slegs onder dié wat daarvan kennis dra. Ek dink dis baie belangrik dat ons ten volle aan hierdie werkswinkel deelneem. Laat ons onderling ons idees en kennis met mekaar deel. Ek was altyd n baie goeie spoorsnyer, maar ek kan nie belowe dat ek vandag nog so goed is nie. Wat ek sê, is dat spoorsnyvaardighede besig is om uit te sterf. Dis goed dat ons bymekaarkom om dit weer nuwe lewe te gee. Dit is vir ons onthalwe, maar ook vir dié wat na ons kom. Spoorsny is n baie duur vaardigheid, al besef ons dit nie. Wanneer jy skool toe gaan, leer jy, jy kry n sertifikaat, jy kry Graad 12, dan kan jy universiteit toe gaan en n graad behaal. In ons geval, waar is ons bewys? Hoe kan ek wys dat ek oor hierdie vaardigheid beskik? Ek het nie n stuk papier met my vaardighede daarop nie. Dis nou tyd dat ons hieraan aandag gee. Ons moet die professionele mense op hierdie gebied wees, en ek sluit myself hierby in. In die Tsumkwe-omgewing is daar baie diere. Ons het olifante hier. Party mense dink dis maklik om n olifant se spoor te volg. Maar weet jy dan hoe om uit te vind dat hierdie spoor aan n spesifieke olifant behoort? Daar is ook ander diere en ons gaan in hierdie week hulle spoor volg. Kom ons beoefen ons vaardighede. Julle is almal welkom in die Tsumkwe Kiesafdeling. Laat ons dit saam geniet. Dankie. 24 September (Sondag): Aankoms op Tsumkwe Aand: Verwelkoming deur Kxao Moses Oma plaaslike regeringsverteenwoordiger en Bo Kga-Xha, n!ore eienaar van Klein Dobe. 25 September (Maandag): Amptelike Opening Toespraak deur Adjunkminister van die Omgewing en Toerisme, die agbare Leon Jooste. Links: Tsumkwe Landskap by die Nyae Nyae Bewaargebied

Kort aanbiedings Kort aanbiedings Die IPACC-Sekretariaatdirekteur, Nigel Crawhall, oor Afrika-kennis as n hulpbron vir ontwikkeling Die IPACC is n voorspraaknetwerk van 150 inheemse volkeorganisasies regoor Afrika. Gedurende die werkswinkel kan ons in meer besonderhede kyk hoe die IPACC funksioneer, waar hulle mandaat vandaan kom en hoe om kommunikasie en deelname te verbeter. Hierdie werkswinkel spruit voort uit n reeks dialoë met inheemse leiers in Suid-Afrika en Botswana. Ons het saamgestem dat dit n goeie ding sal wees indien die IPACC mense bymekaar kan bring om te praat oor die verlies van kultuur, die verlies van vaardighede en die geleenthede om dit te verander hoe kan San-mense hul kultuur gebruik om armoede te bestry en hul identiteit vir toekomstige geslagte behou? Voor my werk met die IPACC was ek betrokke by die Suid- Afrikaanse San-instituut om die Khomani-mense in hul grondeise te ondersteun en daarna het ek met n oudit van hulle tradisionele kennis gehelp. Dwarsdeur die area sê die oumense vir ons dis n probleem dat die jongmense nie meer in die veld jag en kos versamel nie. Sommige mense beskou dit as vooruitgang of ontwikkeling, maar dit kom op n stadium wat die planeet, en Afrika veral, meer vaardighede nodig het om die natuur en biodiversiteit te verstaan, om te begryp wat bestaan en watter veranderinge aan die gebeur is. Daar is ook n groot toename in toerisme en kommersiële jag. Die waarde van tradisionele spoorsnyvaardighede neem voortdurend toe, maar noudat dit in aanvraag is, is die San besig om hierdie vaardighede te verloor. Die ander probleem het te make met sertifisering. Dit is makliker vir wit- of selfs swartmense om skool- en professionele sertifisering te verkry. Dit beteken hulle is meer werd in die arbeidsmark. Hulle kan die vaardighede toon waaroor hulle beskik en bewys lewer van die vlak wat hulle bereik het. San-mense mag uitstekende spoorsnyers wees, maar hulle het nie die papierwerk om dit te bewys nie. Bo: Nigel Crawhall, IPACC Onder: Ju 'hoansi spoorsnyers Die werkswinkel gaan n oorsig gee van die stand van tradisionele spoorsnykennis (of dit aan die toeneem of afneem is), verskeie maniere ondersoek waarop die San-mense hierdie toedrag kan aanspreek, asook opleidings-, assesseringsen akkrediteringsmetodes skep. Die belangrikste is dat ons na hierdie werkswinkel n plan van aksie sal hê wat regerings kan help om hierdie vraagstukke te verstaan en vennootskappe met San-gemeenskappe te sluit.

Louis Liebenberg, Cybertracker: Die kuns van spoorsny en die ontwikkeling van die wetenskap Ek was in 1992 laas op Nyae Nyae. Kxao Oma het aan my verduidelik dat drie meesterspoorsnyers sedertdien oorlede is. Dit is n groot verlies vir die mense van Tsumkwe. Die beste oordrag van kennis vind plaas wanneer jy in die veld met n meesterspoorsnyer saamwerk. Om so by n hooggeagte spoorsnyer te leer, is n inspirasie vir jongmense dit wys vir ons die hoogste vlak waarna ons kan streef. Laat ons hierdie beroemde spoorsnyers uit die tyd van boogjag eer en onthou. Ek werk al 25 jaar lank aan navorsing oor spoorsny, maar ek voel nog steeds baie ver weg van die vaardighede van die meesterspoorsnyers. Ons almal het baie om te leer en n lang pad om te gaan om ons eie potensiaal en dié van ons gemeenskappe te ontwikkel. Ek het hier n smart-foon in my hand; dit is n selfoon met n rekenaar en GPS (Globale Posisioneringstelsel) daarin. Later in hierdie week gaan ons met hierdie tegnologie werk. Die Cybertracker is ontwerp om ou spoorsnyers wat nie kan lees en skryf nie, te help met die insameling van inligting oor biodiversiteit wanneer hulle in die veld met spoorsny besig is. Ons hoop dat hierdie tegnologie sal help om erkenning aan spoorsnyers te gee, maar ook om hulle te help met die deel van hulle vaardighede en kennis van die natuur. Dit help ons om inligting en kundigheid vir toekomstige generasies te berg. Elke keer wanneer n meesterspoorsnyer sterf, verloor ons n geweldige groot versameling kennis en vaardighede. Dit kan 10 tot 20 jaar neem om weer daardie kennis in n gemeenskap van spoorsnyers op te bou. Die Cybertracker kan oumanne help met die oordrag en berging van hulle kennis vir toekomstige generasies. Laat ons realisties wees en erken dat jy nie alles op n rekenaar kan sit wat n meesterspoorsnyer weet nie, maar al sy waarnemings kan ten minste opgeteken word. Bo: Louis Liebenberg, Cybertracker Hoe kan ons maniere vind om tradisionele kennis te gebruik, en dit terselfdertyd ook vas te lê, sodat toekomstige generasies toegang daartoe het? Cybertracker fasiliteer die oordrag van kultuur en kennis aan jongmense. Ons is besig om kosbare hulpbronne te verloor. Louis Liebenberg het almal by die werkswinkel aan die Cybertracker bekendgestel. Hy het verduidelik hoe hy spoorsny by ou meesters in Lone Tree, Botswana, geleer het. N!ate en ander!xõó-mense het hom geleer hoe om te jag en spoor te sny. Die!Xõó-mense is boogjagters. Dit is die hoogste vorm van spoorsny. As jy honde by jou het, is dit veel makliker, want hulle volg die reuk. Sonder honde het jy net jou eie oë, ore en neus om jou te lei. Louis het n klein rekenaar ontwikkel wat jy by jou kan dra. Dit help jou om inligting vas te lê van dit wat jy in die veld teëkom. Hierdie inligting word data wanneer dit in die studie van die natuur of diere gebruik word. Met hierdie rekenaar gebruik jy die satelliete bokant die planeet om op te teken waar jy is en waarheen jy beweeg. Tegnologie verskaf n brug tussen wat goeie spoorsnyers weet en wat bewaringsbestuurders behoort te weet. Regs: Hoe om Cybertracker te gebruik 6

Theunis Petersen, WWF Namibië: Volhoubare bestuur van natuurlike hulpbronne as n oplossing vir armoede Mnr. Theunis Petersen, Wildaanwendingspesialis vir WWF/LIFE Plus Projek het n aanbieding gedoen oor WWF Namibië se LIFE program wat WWF se steun vir die Nyae Nyae en N a Jaqna Bewaargebiede insluit. Hieronder volg n aangepaste opsomming wat op die WWF se webruimte gebaseer is. http://www.panda.org/about_wwf/where_we_work/africa/where/namibia/wwf_namibia_our_solutions/life/project/index.cfm Living in a Finite Environment (LIFE) Doelwit: Om die lewensgehalte van landelike Namibiërs te verbeter deur gemeenskappe by te staan sodat hulle toenemende voordele op n billike manier verkry, die beheer van hul natuurlike hulpbronne oorneem en dit volhoubaar bestuur. Die "Living in a Finite Environment" (LIFE) projek verskaf bystand aan omvattende gemeenskapsgebaseerde bestuursprogramme van natuurlike hulpbronne deur die voorsiening van tegniese steun, opleiding, skenkings en streekskoördinasie en die verspreiding van inligting aan regeringsverteenwoordigers, NRO s en gemeenskappe. Die konsep dat die natuurlewe verdien om bewaar te word omdat dit n bate is, en dat dit goed aangewend moet word vir toekomstige generasies, is n rewolusionêre idee. Ons het in 1993 die LIFE-program begin met n konsep dat mense en wild saam kan lewe en vooruitgaan, trouens, dat mense van die wild kan lewe. Daar is nog nooit op so n skaal gewerk nie, sê Chris Weaver, die direkteur van LIFE. "Ons het die Namibiese regering bygestaan om n teorie uit te toets en die mense van die pas onafhanklike Namibië was bereid om dit n kans te gee. Die doelstellings van LIFE sluit die volgende in: om die sosiale/ekonomiese/ekologiese kennisbasis vir die bestuur van gemeenskaplike natuurlike hulpbronne in teikenareas te verbeter om die natuurlike hulpbronbasis in teikenareas in stand te hou om die gemeenskap se bewussyn en kennis te laat toeneem van bestuursgeleenthede en beperkinge met betrekking tot natuurlike hulpbronne om gemeenskappe te mobiliseer, sodat hulle wettig erkende liggame vorm wat in staat is om gemeenskaplike hulpbronne te bestuur om gemeenskapsvaardighede te verbeter in die deelnemende en tegniese bestuur van natuurlike hulpbronne en ondernemings wat hiermee verband hou om Namibiese organisasies beter toe te rus, sodat hulle gemeenskappe op n deurlopende wyse kan bystaan in die daarstelling van volhoubare bestuurstelsels en gemeenskapgebaseerde ondernemings, wat met natuurlike hulpbronne verband hou om die kapasiteit van Namibiese organisasies uit te bou, sodat n regs-, regulerende en beleidsraamwerk gevestig kan word om gemeenskapsgebaseerde natuurlike hulpbronbestuur te steun om die dinamiek, ervarings en lesse wat geleer is binne die gemeenskapsgebaseerde natuurlike hulpbronbestuur, te ontleed, en om hierdie inligting reg deur Namibië, tussen LIFE-lede en met kollegas in Suider-Afrika te deel. 7

Nyae Nyae Bewaargebiedpersoneel en spoorsnyers Ui ao en ander personeellede en spoorsnyers van die Nyae Nyae Bewaargebied het verduidelik hoe hulle spoorsnyers kies en oplei. Ouer manne en jong spoorsnyers het saamgestem dat goeie spoorsnyvaardighede voortspruit uit mentorskap tydens die jag. Al is spoorsny vir die Bewaargebied n interessante vorm van werkverskaffing en verseker dit die instandhouding van sekere vaardighede, gaan ander soorte kennis van biodiversiteit verlore as daar nie gereeld gejag en tyd in die veld deurgebring word nie. Die Nyae Nyae lede en personeel was positief oor die werkswinkel en het al die afgevaardigdes in hul gebied verwelkom. Later het Jakob Kolbooi (MET) n aanbieding gelei oor hoe die Nyae Nyae Bewaargebied gestig is en tot voordeel van sy lede funksioneer. Alle San-gesinne is lede van die beheerraad. Gemeenskapslede het die reg om jaarliks n kwota kos te jag, insluitende trofeediere wat hulle aan buitelandse jagters verkoop. Die Ministerie van die Omgewing en Toerisme verseker dat daar by die kwotas gehou word. Die feit dat die gemeenskap steeds kan jag en kos versamel, verseker die behoud van tradisionele kennisvaardighede. Trofeejag is n belangrike bron van inkomste vir die Nyae Nyae inwoners. MIDDAGETE Bekendstelling van afgevaardigdes (sien Bylae)

Uiteensetting van afgevaardigdes se verwagtinge Om Jan van der Westhuizen, n tradisionele geneser van die Khomani-gemeenskap, het die ouer manne se standpunt opgesom deur te sê: Ons het die aarde misbruik en nou ly ons. Ons moet water en reën waardeer en ons tradisionele kennis deel soos ons voorvaders gedoen het. Namibiese afvaardiging Om aan die werkswinkel deel te neem en meer omtrent hierdie vraagstuk te leer Opleiding in vaardighede, onder meer fasilitering Verbeterde kommunikasie en netwerk Ondersteuning van die bewaargebiede Uitruil van inligting oor projekte en bestaanswyses Ontwikkeling van nuwe vaardighede Bemagtiging Onder: Om Jan van der Westhuizen, tradisionele geneser Suid-Afrikaanse afvaardiging Leer van die sertifisering van spoorsny Opleiding in vaardighede Hoe kennis gebruik kan word om armoede te bestry Hoe om ons kultuur te beskerm en te bevorder Die byeenbring van verskillende San-mense om te deel Hoe om deur die regering en ander groepe erken te word Hoe kennis tussen generasies oorgedra word of anders wegkwyn Hoe om die natuur in gemeenskappe se bewaringsgebiede te beskerm Leer van spoorsny en veldkos Watter regte het ander om te jag? Bevordering van kennis van tradisionele medisyne Botswana afvaardiging Hierdie vraagstuk van tradisionele kennis van biodiversiteit en spoorsny is baie belangrik. Hoe gaan dit aan gemeenskappe oorgedra word? Hoe kan ou kennis aan die volgende generasie oorgedra word? Wie gaan met die regering praat namens ons mense? Ons is nie in die regering nie. Daar is geen Sanminister, -raadslid of selfs n -hoofman in Botswana nie; NRO s fokus nie op hierdie vraagstuk nie. Hulle ignoreer ons kennis en praat namens ons. Hoe kan ons saam met NRO s werk sodat hulle sal fokus op die vraagstuk van kennis, vennootskappe met die regering en akkreditering? Baie van ons mense is ongeletterd. Dié wat die meeste van die natuur weet, kan nie lees en skryf nie. Die regering ignoreer mense wat ongeletterd is. n Mens moet diplomas en sertifikate hê voordat iemand jou ernstig opneem en erkenning gee. Ouer manne is die sleuteldraers van ons kennis en vaardighede en tog word hulle as onkundig beskou. Ons het geen mag nie. Ons het geen grondsekuriteit nie. Dit is baie moeilik vir ons om nog op ons tradisionele grond te jag. Hoe kan ons kennis oordra as ons moet jag om dit te kan doen? 9

Transmission Transmission Oordrag van tradisionele kennis van spoorsny en biodiversiteit 26 September (Dinsdag) Die deelnemers het hulself bekendgestel en gepraat oor die toedrag van tradisionele kennis en spoorsny in hul onderskeie gemeenskappe. Baie het stories vertel van hoe hulle geleer het van die gedrag van sekere diere, spoorsny, voëlname en hoe om die natuur te respekteer. Bylae 2 sluit n onderhoud in met Kotsi Mmaba oor sy ervarings toe hy sy tradisionele kennis by sy pa gekry het. Hieronder is n opsomming van kommentaar wat gelewer is deur deelnemers: Die beste manier om vaardighede van spoorsny en kennis van Bo: Spore in die sand biodiversiteit op te doen, is deur die ervaring om saam met die familie te jag. Wanneer ons ons grond verloor en ons kultuur word verkleineer, is dit moeilik om die vaardighede en kennis van een geslag na n volgende oor te dra. Bewaar kennis vir toekomstige generasies. Die jeug het n geleentheid nodig om hierdie dinge te leer. Wanneer ons oumense sterf, sal ons met leë koppe agterbly. Dit is nou die tyd om by hulle te leer. Vroue is ook kennisdraers; San-jeug kan deur die kennis van die oumense gehelp word om werkverskaffing te skep. Spoorsny is waardevol wanneer kaartwerk gedoen word, inventarisse van wild en die natuurlewe gemaak word, onder meer plante; kennis van natuurlike hulpbronne is uiters waardevol. Sommige San-gemeenskappe is in beheer van wildsplase en toerismeprojekte waar die kennis van spoorsny en biodiversiteit werklik belangrik is. Kennis verenig die San-mense dit bind die gemeenskap oor generasies heen saam. Kennis gaan oor genesing; dit is in die kultuur. Kennis van natuurlike hulpbronne is baie belangrik in die gemeenskapgebaseerde bestuur van natuurlike hulpbronne en beskermde gebiede. In ons land is die San-leierskap nie goed nie. Hulle sê nie vir ons wat aangaan nie en hulle fokus nie op ons behoeftes nie. Spoorsny kry nie steun van die leierskap nie, aangesien hulle nie enige voordele daarvan vir hulself insien nie. Ons moenie ons leiers ondermyn nie, maar die werklikheid is dat boerdery en veewagtery beter en belangriker geag word as ons eie kennis en kultuur. Die natuur is ons lewe dit maak ons gesond, dit gee ons medisyne, dit leer ons van die lewe. Die regeringsmense kan nie die spoor van n slang identifiseer nie. Al waarvan hulle kennis dra, is beeste en bokke. Hoe kan ons met hierdie mense praat oor kennis van biodiversiteit as hulle nie eens weet wat dit is nie? Die jeug is skaam oor hulle kultuur. Hulle wil klere van die dorp hê. Hulle wil cool wees. Om veld toe te gaan, is moeilik en daar is baie om te leer. As n ouman is ek ontroer om hierdie bespreking van ons ou manier van doen en kennis te kan aanskou. Die jongmense is besig om te vergeet. Ons het die veld altyd so goed geken. Ek is oud, maar ek ken nog elke teken wanneer ek in die veld uitgaan. Ek is deur my pa en my pa se pa geleer. Ons moet iets doen omtrent hierdie verlies van kennis. Ons uitdaging was tot dusver om meer in die Nasionale Wildtuin betrokke te wees. Hulle het op ons neergesien. Noudat ons as spoorsnyers en toergidse gekwalifiseer is, is hulle meer geïnteresseerd om met ons saam te werk. Kwalifikasies het die manier verander waarop ander mense ons sien en met ons omgaan.

Reaksie deur die Adjunkminister, agbare Leon Jooste Ek dink ons moet die uitdaging van kommunikasie in die gesig staar. Om vir almal te help verstaan wat aangaan, wat by werkswinkels gebeur, wat die beleid is dit is n uitdaging vir ons almal. Ons moet almal ons bes probeer om inligting te deel en mense op die hoogte van sake te hou. Dit is lekker om soveel jongmense oor tradisionele kennis, vaardighede en kultuur te hoor praat. As jongmense hierdie soort projek vorentoe gaan dryf, dan wen ons alreeds. Ouer mense moet gehoor, ingesluit en in ons werk gerespekteer word. Ek kan nie vir ander lande in ons streek praat nie. In die Republiek van Namibië is daar San-mense in die parlement, hulle dien as raadslede en werk in die tradisionele owerhede. Tradisionele leiers het toegang tot Staatshuis. Sanmense is betrokke by die bewaargebiedstelsel en verskeie San-tale word in skole onderrig. Namibië waardeer sy kulturele diversiteit. Die punt wat julle maak oor die behoefte aan veilige grond waar tradisionele kennis oorgedra kan word, is belangrik. Dit kan duideliker aan die regering oorgedra word. Toe die regering in die verlede Nasionale Wildtuine wou skep, het ons dit afgekondig en mense moes eenvoudig die gebied verlaat. Die bewaargebiedmodel is anders, maar die punt bly dieselfde. Ons kan nie ons reserwe van tradisionele kennis behou en terselfdertyd mense verhoed om natuurlike hulpbronne te gebruik nie. Ons besef dat die bewaargebiede meer ondersteuning, befondsing en opleiding nodig het. Ons weet ook dat vervoer n probleem vir julle is, sowel as vir die toeriste wat hierheen kom. My aanbeveling is dat julle hierdie werkswinkel baie ernstig ter harte neem. Luister na hierdie mense wat gekom het om te help. En kry die jeug, ouer mense en leiers om nou met mekaar saam te werk en julle kennis en kultuur te bevorder. Julle moet direk met die regering praat, julself duidelik uitdruk en meer gereeld met Windhoek kontak maak. Van ons kant ondersteun die MET hierdie idee en ons is bly om vennote in projekte te wees, wat help om ons natuurlike en kulturele erfenis te bevorder.

Reaksie deur Louis Liebenberg Ons hou aan terugkom na die probleem van erkenning. San-mense beskik oor unieke en gesofistikeerde kennis, maar dit word nie erken nie. Dit is hoekom sertifisering so belangrik is en hoekom dit onafhanklik, van n hoë standaard en wetenskaplik suiwer moet wees. Een van die frustrasies waarvan ons bly hoor, is wanneer San-mense wetenskaplikes en deskundiges help om uiters kosbare data te versamel, ook hier by Nyae Nyae. Die professionele mense word hiervoor betaal, hulle ontwikkel hul reputasie en soms raak hulle beroemd. Maar van die materiaal wat hulle geleer en gepubliseer het, is deur Sanspoorsnyers aan hulle geleer en in die meeste gevalle sou die projek onmoontlik gewees het sonder toegang tot tradisionele kennis en spoorsny. Beter sertifisering van San-spoorsnyers plaas druk op buitestaanders om beter te betaal, maar ook om hul San-eweknieë as professioneles te behandel, wat in publikasies en skenkings erkenning moet geniet. Bo: Assessering by die pan, met Louis Liebenberg Deur van Cybertracker-tegnologie gebruik te maak en spoorsnyers by navorsingsprojekte in te sluit, is dit moontlik om ook jou eie data te publiseer. Spoorsnyers in die Karoo versamel nou data wanneer hulle in die veld is, bring dit huis toe, sit dit in die rekenaar en kan dan daaroor skryf en dit in joernale gepubliseer kry. Ons het die ironie dat, wanneer n inheemse persoon wel skoolkwalifikasies kry, hy of sy geneig is om nie veel van die veld te weet nie. Dikwels is so n persoon bang vir leeus. Skoolonderrig, soos dit nou ontwerp is, sny mense af van die natuur en kennis van biodiversiteit. In Suid-Afrika is alle kwalifikasies gekoppel aan n Nasionale Kwalifikasieraamwerk. In die huidige assesseringstelsel vir spoorsny val die klem op kennis en vaardighede en nie op geletterdheid nie. As dit kom by die vraagstuk oor die verband tussen jag en spoorsny, is daar geen kwessie daaromtrent dat jag die beste vorm van opleiding is nie. Jy moet n spoor korrek kan volg. Jy moet weet wat die waarskynlike gedrag van n dier is en wanneer jy jouself of ander in gevaar stel. Mense wat wild nie ken nie, is of te bang of nie versigtig genoeg nie. Sertifisering is nie die manier om n beroemde spoorsnyer te word nie. Dit vereis opleiding en tyd in die veld. Boogjag is die enigste en beste manier om mettertyd n meesterspoorsnyer met tradisionele opleiding te word. Die waarde van sertifisering is dat dit standaarde en erkenning verskaf. Dit is beslis n brug tussen tradisionele vaardighede en poste in die moderne ekonomie. Hierbenewens kan dit jou baie meer betrokke maak by navorsing en die monitor van klimaatsverandering en biodiversiteit, groot groeigebiede in werkverskaffing. 12

Aanbevelings Aanbevelings Aanbevelings en opmerkings oor die bedreiging vir tradisionele kennisoordrag Nadat hulle die vraagstukke bespreek het, het die deelnemers die volgende opmerkings en aanbevelings gemaak: Daar is drie terreine van werk om bewussyn en implementering van hierdie tipe projekte te bevorder. Op gemeenskapsvlak Ons moet met ouer mense, jeug en leiers van ons eie en buurgemeenskappe oor hierdie vraagstukke praat. Ons kan opleidingsprogramme opstel wat deur die gemeenskappe bestuur word en nasionaal gesertifiseer word. Ons kan met ondersteunende NRO s onderhandel om meer erns met hierdie vraagstuk te maak en ons met fondsinsameling en bevorderingsveldtogte te help. Ons moet ons regte beskerm ons moet beter kontraktering met navorsers en buitestaanders hê, en ons kennis moet erken word. Die Hoodia gordonii intellektuele eiendomsreg-ooreenkoms is n goeie voorbeeld van n geval waar toegang beding en voordele gedeel is. Ons kan by die huidige beleid inpas Ons moet weet hoe sertifisering plaasvind. Ons het nouer bande nodig met Nasionale Parke, private toerismeondernemings, en veral met ons Ministerieë/Departemente van die Omgewing. Ons moet verstaan wie in die regering aan die VV oor biodiversiteit en klimaatsverandering rapporteer en met hulle praat oor ons kennisstelsels en vaardighede. Ons het steun van die NRO s nodig om kapasiteit vir opleiding en sertifisering daar te stel. Ons moet die stelsel verander Ons moet na die regering uitreik en hulle help verstaan hoekom tradisionele kennis vir die land belangrik is en hoe dit gereproduseer word. Ons moet nasionale kwalifikasies vir spoorsny skep wat fokus op vaardighede en kennis, liewer as op skoolverlatingsertifikate, die vermoë om Engels te praat, of geletterdheid. Ons moet ernstig kyk na die vraagstuk van skoolkurrikulum die huidige situasie is afbrekend teenoor San-jeug dit reduseer kennis en vaardighede wat met biodiversiteit verband hou en ondermyn ons families en ons kultuur. MIDDAGETE 13

Spoorsnyassessering Spoorsnyassessering Louis Liebenberg het die middag saam met die deelnemers deurgebring en bespreek hoe assessering en sertifisering gedoen kan word. Daar was ook insette van Nyae Nyae en die suidelike Kalahari oor hulle ervarings van spoorsnyopleiding en -kwalifikasies. Wat is assessering? Assessering is n manier waarop daar gemeet word hoeveel een persoon weet van spooridentifisering of die spoorsny van n dier. Die assesseringsmetode moet regverdig en betroubaar wees. Hoë standaarde wat nie gaan verval nie, word vereis, sodat dit nie makliker gemaak kan word om te kwalifiseer nie. Mense moet volgens dieselfde standaarde gemeet word en een persoon se toets kan nie moeiliker as dié van n ander s n gemaak word nie. Bo: Suid-Afrikaanse spoorsnyers in die grasvlaktes Daar is honderde, miskien duisende, merke op die grond, in die sand, op die bosse of aan die bome wat n spoorsnyer met sukses kan herken. Jy wil n wye verskeidenheid spooridentifiserings toets klein diertjies, groter hoefdiere, voëlspore en insekte. Elk van hierdie is deel van die biodiversiteit en oorvleuel dikwels met ander spore en tekens. Sekere knaagdiere en voëls beweeg slegs op sekere tye van die dag of nag rond. Dit help wanneer n mens probeer om n vars spoor te identifiseer. Jy het ook n assesseringstelsel nodig wat jy op verskillende plekke kan gebruik en wat regverdig is teenoor die plaaslike toestande. Jy kan nie daarop aandring dat impalaspoor geïdentifiseer word as hierdie bok nie in die spesifieke gebied voorkom nie. Jy het ongeveer 35 tot 45 spore vir n assessering nodig. Dit neem baie tyd. Jy het n mengsel nodig van baie maklike spore, ietwat moeiliker spore en n paar baie moeilikes. n Korrekte antwoord op n maklike spoor is 1 punt. n Verkeerde antwoord op n maklike spoor is minus 3 punte. n Korrekte antwoord op n baie moeilike spoor is 3 volle punte. As die spoorsnyer kan bewys dat hy of sy n spoor geïdentifiseer het wat die assessor nie ken nie of wat die assessor verkeerd gekry het, kan bykomende punte toegeken word. Die punte se gewig maak dit moontlik vir baie ervare spoorsnyers om n uitstaande prestasie te lewer en dit beperk die partydigheid van die assessor tot n minimum. Assessering kyk na verskillende soorte vaardighede, onder meer: identifisering van spore (insluitende ouderdom, geslag, gesondheid van die dier); die vermoë om n teiken vir die opspoor van n dier te stel, die spoor te vind en dan te volg tot op die punt waar die werklike dier gevind word. Die volg van n dier sluit die vermoë in om spore te lees en dieregedrag te voorspel; om gevaarlike roofdiere te kan nader sonder om spoorsnyers in direkte gevaar te stel (m.a.w. goeie oordeelsvermoë en kennis van dieregedrag). Spoorsnyers van n hoër vlak kan voorspel wat voorlê. Hulle ken dieregedrag goed genoeg om n spoor te identifiseer, n spoor op te tel en n vooruitskatting te maak omtrent die dier se gedrag. (Sien onderhoud in Bylae 2 en sien Bylae 1 oor nasionale kwalifikasiestandaarde.) 14

Watter tipes werk is beskikbaar? Die werkswinkel het die volgende soorte werkverskaffing wat aan spoorsnyers beskikbaar is, geïdentifiseer: Sekuriteit Suid-Afrikaanse San word in diens geneem om veediewe en ander misdadigers se spore te sny. Liebenberg het township jeug in Kaapstad as spoorsnyers opgelei en sodoende die polisie gehelp om gevaarlike misdadigers vinnig op te spoor; Anti-veediefstal Anti-veediefstal beklemtoon duur toerusting, helikopters en sulke hulpmiddels, terwyl spoorsny n kragtige tegniek is om die veediewe, hul bewegings en patrone te identifiseer, en dit lei tot inhegtenisname en vervolging teen n relatief lae koste; Natuurbewaring Spoorsnyers word in diens geneem om wild te tel, aanwysers van natuurlike hulpbronne en die gesondheid van die verskillende dierspesies te monitor. Langtermyn-waarnemings deur n vaardige spoorsnyer kan op tendense dui en ernstige probleme soos epidemies identifiseer voordat dit kritiese afmetings aanneem. Baie afgevaardigdes het hul frustrasie uitgespreek dat San nie in die Nasionale Wildtuine in diens geneem word nie, aangesien hulle nie skoolverlatingsertifikate het nie. Spoorsny is n kernvaardigheid vir veldwagters en ander in natuurbewaring. Navorsing Die meeste San-gemeenskappe het al die ervaring gehad dat hul beste spoorsnyers in diens geneem word om wetenskaplikes van dieregedrag te leer en te help om die diere te vind. Gewoonlik word die San nie goed betaal nie en daar word selde in die finale navorsingsproduk aan hulle erkenning gegee, en tog kom n groot hoeveelheid kennis en die meeste van die praktiese vaardighede van hulle kant af. Navorsers belê selde of ooit in opleiding of die opgradering van hul spoorsnyers se vaardighede. Spoorsny kan ook in gemeenskapgebaseerde bewaringsgebiede gebruik word; Bewaargebiede Nyae Nyae Bewaargebied is tot dusver n groot s u k s e s ; a n d e r S a n - g r o e p e s t e l b e l a n g d a a r i n o m gemeenskapsbewaargebiede te bestuur. Spoorsny is n kernvaardigheid om die natuurlewe te monitor, veediefstal te bestry en toeriste sowel as navorsers te lei; Bo: Tina Swarts, eerste gekwalifiseerde Suid-Afrikaanse vroulike San spoorsnyer Eko-toerisme Daar is aansienlike groei in toerisme wat op n dieper begrip van die natuur, wild en biodiversiteit fokus. Toeriste wil die Groot 5 sien, maar hulle stel al hoe meer belang om in die veld te loop sonder om die natuur skade aan te doen en te leer van medisinale plante en ander tradisionele kennis. Plaaslike safarimaatskappye kan soms die beste spoorsnyers in n gebied identifiseer en hulle neem sulke mense dan weg om op wildsplase te werk; sodoende word die gemeenskap beroof van die kans om n nuwe generasie spoorsnyers op te lei; Erfenis en kultuur Toeriste wil kulturele ervarings hê wat by hul belangstelling in die natuur aansluit. Die Uruke-projek het begin met die opleiding van spoorsnyers, maar toeriste wil ook meer uitvind van Sankultuur en -erfenis. Uruke is besig met die opleiding van gekwalifiseerde toergidse, wat saam met spoorsnyers werk om aan buitestaanders n meer veelsyding ervaring te gee en om die San-erfenis te bestuur; Klimaatsverandering en biodiversiteit Alle SAOG-state het die VV se Verdrag oor Biologiese Diversiteit onderteken. Daar is baie druk op Afrika-regerings om die toedrag van biodiversiteit van wild en plantlewe te begin monitor, en om te kyk na die uitwerking van veranderinge in die klimaat. Tradisionele kennis van biodiversiteit, veral spoorsny, is meer akkuraat as toerusting wat tans deur Afrika-universiteite gebruik word. Die uitdaging is dat spoorsnyers sigbaar en gekwalifiseer moet raak en dat hul waarnemings in sodanige formaat aangebied word dat wetenskaplikes en omgewingsbeamptes dit kan gebruik. 15

27 September (Woensdag) In die veld Deelnemers het gereeld tydens die werkswinkel tyd in die veld deurgebring. Daar was n uitstekende drinkplek nie ver van ons kamp by Klein Dobe nie, waar sommige deelnemers die kans gekry het om ses wildehonde dop te hou terwyl hulle kom drink. Op die Woensdagoggend het die hele werkswinkel na die hoofpan aan die ander kant van Tsumkwe uitgegaan. Daar was goeie reëns en die pan het steeds water gehad waar duisende flaminke gesit het. Die modderige kante van die pan was n uitstekende plek om spore te ondersoek. Louis Liebenberg en een van die beste spoorsnyers het al die deelnemers met sewe spore van wisselende kompleksiteit getoets. n Werklike toetsprosedure sal n beperking van 12 tot 15 mense hê en kan oor n periode van drie weke lank uitgestrek wees terwyl die spoorsnyers deur verskillende landskappe en kontekste beweeg, op soek na n verskeidenheid spore van wisselende moeilikheidsgraad. Hierdie oefening was net om vir mense te wys hoe assessering gedoen word. Bo: Spoorsnyers wag vir assessering terugvoering Die uitslae was interessant en het aangetoon dat selfs ervare senior spoorsnyers nie al die spore ken nie. Dié wat as spoorsnyers gewerk het, was byvoorbeeld meer bekend met groter diere as met klein voëltjies. Latere ekspedisies het ons na ander opgedroogde panne en deur grasvlaktes geneem. Elke plek het verskillende uitdagings gebied. Dit was duidelik in die assesseringspraktyke dat geletterdheid en skoolopleiding geen rol gehad het in die bepaling van die lesings se gehalte nie. Ervaring in die veld was die sleutelfaktor. Al is tradisionele jag n man se vaardigheid, het vroue met spoorsny, en veral spooridentifisering, op n hoë vlak presteer. Daar was nie tyd om n wilde dier se spoor behoorlik te volg, soos wat in n werklike assessering die geval sal wees nie. Normaalweg sal n spoorsnyer gevra word om n spoor op te tel, die dier in besonderhede te beskryf en dit dan te volg totdat hy of sy die dier kry en visuele bevestiging daarvan het. MIDDAGETE Besoeke aan gemeenskapsprojekte: kunshandwerk, Bewaargebied, kampplekke, kliniek Deelnemers kon kies om die Ju hoansi-kunshandwerkprojekte te besoek of om na die Bewaargebied se kantoor en die kliniek in Tsumkwe te gaan. Mense van die plaaslike gemeenskap vul hulle uitbetalings van die Bewaargebied aan met die produksie en verkope van kunshandwerk. Die Ju hoansi was geïnteresseerd in die Khomani-gesondheidsprojek, wat tradisionele medisyne sowel as moderne behandeling vir TB en MIV insluit. Aanbevelings en opmerkings oor gemeenskapsgebaseerde opleiding van spoorsnyers Regeringsdepartemente, NRO s en gemeenskappe moet verstaan hoe belangrik spoorsny is om die natuurlewe en biodiversiteit te kan monitor, waardeer en begryp. Dit vereis dat leiers en tradisionele kennisdraers nouer moet saamwerk aan hul bevorderingstrategieë. San-gemeenskappe moet bewussyn bevorder van die moontlikheid dat werkskepping en beheer oor natuurlike hulpbronne kan voortspruit uit die opleiding en sertifisering van spoorsnyers. CBNRM word deur die regering beskou as n passiewe projek waardeur gemeenskappe ander mense toelaat om hulle natuurlike hulpbronne te gebruik en daarvoor te betaal. Die opleiding van spoorsnyers beteken n aktiewe benadering tot toerisme, werkskepping en die bestuur van natuurlike hulpbronne.