Schetsen van een nieuwe economie. Liesbeth van Tongeren Pepijn Vloemans

Transcription

1 Schetsen van een nieuwe economie Liesbeth van Tongeren Pepijn Vloemans

2 2

3 Schetsenvaneennieuwe economie LiesbethvanTongeren PepijnVloemans 3

4 4

5 Inhoudsopgave Voorwoord 7 RutgerBregman Inleiding 11 LiesbethvanTongeren 1 Waarom ikkamerlidwildewordenvoorgroenlinks 15 LiesbethvanTongeren 2 Vriendenmetjetoekomstigezelf 21 PepijnVloemans 3 Hetverhaalachterdespulen 25 PepijnVloemans 4 Eenontspannenleveniseenduurzaam leven 35 LiesbethvanTongerenenPepijnVloemans 5 Nieuwewelvaart 39 PepijnVloemans 6 Wegroeienonsarm 43 LiesbethvanTongerenenPepijnVloemans 7 Klimaatchaoshoorthoogopdepolitiekeagendathuis 47 LiesbethvanTongeren 8 GeenIraanseoliemaarHolandsezonenwind 51 LiesbethvanTongerenenPepijnVloemans 5

6 9 Belastenlokalestroom isnuts 55 LiesbethvanTongerenenPepijnVloemans 10 Vastinhetgas 59 LiesbethvanTongeren 11 Naareeneconomiediewewilen 63 LiesbethvanTongerenenPepijnVloemans Colofon 71 6

7 Voorwoord Hetzijnvreemdetijden. Moetenweoptimistischzijn,ofjuistpessimistisch?Voorbeideis veeltezeggen.enerzijds:kinderster)e,hongerenextremearmoede nemeninenorm tempoaf.sinds1946ishetaantaloorlogsslachtoffersm et90procentgedaald.sinds1910ishetaantalslachto2ers vannatuu rampenmet93procentafgenomen.unescorekentvoor datdekomendedertigjaarmeermensenonderwijszulenvolgen danindehelevoorgaandewereldgeschiedenis.sterkernog,tachtig procentvandemondialewelvaartisindeafgelopendertigjaar geproduceerd. Maarerisookredentotpessimisme.Deplaneetwarmtonmiskenbaarop.Hoewelwenietprecieswetenwatdegevolgenzulen zijn veelgoedsbeloo)hetniet.endecrisisgaatnogdieper:ons oudevooruitgangsgeloof,synoniem aaneconomischevoorspoed,is opgebrand.steedsvakerblijkennietvoedselenwelvaartde schaarsegoederenvandezeeeuw,maartijdenzekerheid. Aandeoppervlaktezijnwerijkengelukkig,maaronderhuids lee) eengestrestvolkdatsteedsm indertijd hee) voorhobby s, vriendenenfamilie.juistnuweaanheteindevandegeschiedenis zijngekomen werijk,veiligengezondzijn lijkthetgoedeleven verderwegdanooit.volgensdeoudegriekeniseencrisishet momentom tescheidenenteschi)en:hetmomentvandewaarheid.maartotnutoeisdecrisisvooraleencoma,eendiepedroomlozeslaap,gebleken. 7

8 Definanciëlemeltdownwasnietloutereenkwestievanwat verkeerdeeconomischemodelen,eenongelukjedatmetmeervan hetzelfdehadkunnenwordenvoorkomen.nee,decrisisvandit momentisdoorendoorpolitiek,endaarmeeintelectueelvan aard.opnationaaleneuropeesniveaulijktregerentezijn verwordentoteenvorm vanprobleemmanagement. Latenwe gewoondeproblemenoplossen,klinkthetdan alsofergeen fundam entelekeuzestem akenzijn. GroenLinksiseenvandeweinigepartijendie,vooralsindshet zelfeendiepecrisishee)doorgemaakt,weeraanhetdenkenis geslagen.liesbethvantongerenenpepijnvloemansstelenindeze bundelfundamentelevragen.watiswelvaart?watbetekenthetom nadecrisislinksenprogressieftezijn?watzijndewerkelijkeuitdagingenvandezeeeuw? Linksstaateenstemeervoordehistorischeopdracht vooruitgang teherdefiniëren.degrootstemijlpalenvanbeschaving vrijheidvanmeningsuiting,gelijkheidtussenmanenvrouw,samenwerkingopheteuropesecontinent zijnooitbegonneninde hoofdenvanwereldvreemdedromers.maarnulijkthetlinkse projecttezijnverwordentoteenmuseum;behoudenwatje behoudenkan,omdatergeenalternatiefzouzijn. VanTongerenenVloemansgelovenwelinalternatieven waar politiekinessentieookom gaat.welvaartomzeteninvrijetijdin plaatsvanspulendiewenietnodighebben;vooruitgangmetenin term envanwelzijnengelukinplaatsvaneenbrutonationaal productdatalesmeetbehalvedatwatwerkelijkdemoeitewaard is;eennive leringsfeestvantijd tussenm anenvrouw,tussende overwerktenendewerklozen hetzijnoplossingendiedoorde technocratischegoegem eentezu lenwordenafgedaanalsine2iciënt,onrealistischenwereldvreemd.maarikbenervanovertuigd datweernogveelmeervannodighebben. RutgerBregman, historicusenpublicist 8

9 9

10 10

11 Inleiding Praktischiedereen vanlinkstotrechts,jongtotoud,arm enrijk isheteensoverhetreceptom dezecrisistebestrijden:m eereconomischegroei.maarzolangdezegroeitenkostegaatvannatuurlijk ensociaalkapitaalkanzenietdedefinitieveoplossingzijn.economischegroeihee)onsvanarmoedeverlostenisdeoplossing geweestvooralerleiproblemen,maarisnuzelfookdehoofdoorzaakvannieuwe(m ilieu)problem enaanhetworden.daarnaastlijkt zeonsinhetwestennietwezenlijkgelukkigertemaken:sindshet middenvandejarenzeventigverdubbeldehetnationaleinkomen, terwijlhetaantalnederlandersdatzichzelfals gelukkigtotzeer gelukkig beschouwt,rondde80% bleefzweven.webezitenheel veelmeerspulendandegeneratiesvoorons,maarzijnsindsde jarenzeventignietnavenantgelukkigergeworden.leveninhet consumptieparadijsislekker,maarkanonsuiteindelijkniet beschermentegenonzekerheidoverdetoekomstenpsychologisch ongelukinhetheden zoalsverbrokenrelaties,angstvoorziekte, werkloosheidofteweinigtijdvoordingendiewebelangrijkvinden. Gelukinhetlevenlijktvanafeenbepaaldinkomeningrotematelos testaanvanonzekoopkracht.wekunnenonzebadkam ersluxueus inrichten,nieuweklerenblijvenkopen,wekunnendewereld rondvliegen,maaruiteindelijkkunnendezenieuweproductennietonze zorgenenangstenwegnemen.daarkomtbijdateconomischegroei inrijkelandennietgeleid hee) totgrotere(inter)nationalesolidariteit.zolangdeklooftussenarm enrijkgroeit,zijndevoordelenvan economischegroeioneerlijkverdeeld. 11

12 Hetlijkterop datm eereconom ischegroeiin rijkelanden zoals Nederlandnietlangerdejuisteaanpakisvooreengelukkigeren duurzaam levenvooralen.onderpsychologen,gelukswetenschappers,beleidsmakerseneconomenvindtdaarom intusseneen veranderingindenkenplaats.overheidscommissiesinfrankrijk, Duitsland,CanadaenEngelandonderzoekendemogelijkhedenom vooruitgangopnieuw tedefiniëren,waarbijeconomischegroei on troond wordtalsdeindicatorvoorvooruitgang. Deessaysindezebundelzijnbedoeldalskennismakingmet dezenieuwemaniervandenkenoverduurzamevooruitgang.het zijngeenblauwdrukkenvaneennieuw systeem,maardeaanzetom eendiscussieoveranderewaarden,eenandereleefstijl,eneen andereeconomieuittelokken.duurzaamheidiseencomplex begripomdathetverschilendedingenkanbetekenen.hetiseen technischekwestie,eenpolitiekeeneenpersoonlijke.dezeessays draaienineersteinstantieom diepersoonlijkeinzichten.onzehoop enonsgeloofisdateendieperbegripvandepsychologische mechanismenachteronskoopgedrageruiteindelijkaanbijdragen datweeenzinvollevenkunnenleiden,zonderdatdittenkostevan deaardegaat.wanneerweonzeconsumptiekunnenrelativeren, kandepolitiekmaatregelennemendiede langetermijn steviger verankertinonzemaatschappij.enalshetpubliekendepolitiek sameneenmaaleenkritischemassavormen,danvolgtdetechniek vanzelf.pastoenbeginjarentachtigduidelijkwerddatcfk sschadelijkwarenvoordeozonlaageneronderpubliekedrukeendoor depolitiekafgedwongeninternationaalverbodkwam opdrijfgassen,werdenbedrijvengedwongennaareenmilieuvriendelijk substituuttezoeken.wetenschappelijkeinzichtenveranderen persoonlijkewaarden,dieweerleidentotpolitiekeveranderingen; politiekeveranderingendwingenbedrijventottechnischeinnovatie diedewereldduurzamermaakt. Wijgelovendatweoptweefundamentelemanierenonze economiemoetenveranderenom haarwerkelijkduurzaam te maken:wezulenonzepersoonlijkewaardenmoetenrichtenop doen en zijn in plaatsvan op hebben en verspilen.w ezoeken dus naaractiviteitendiemindervervuilendzijnmaarmeerbevredigen 12

13 enuitdagen.ditnoemenwedeontspannensamenleving,ofhet goedeleven.tegelijkzulenwedeeconomieenhetbedrijfsleven moetenheroriënterenophetvoorzieninhetgoedelevenvoorons alemaal.ditnoemenwijdegroeneeconomie,waarinindividuen, lokalegem eenschappenenbedrijvendem otorenvanduurzam e veranderingzijn. LiesbethvanTongeren, TweedeKamerlidvoorGroenLinks 13

14 14

15 1 Waarom ikkamerlidwilde wordenvoorgroenlinks LiesbethvanTongeren Hetmedialandschapwordtgedomineerddooreeninktzwartbeeld. NederlandwordtoverspoelddooreenradicalemoslimgemeenschapdieuitisophetondermijnenvanaleswatNederlandsis,er zijnstadswijkenvolgezinnendievangeneratieopgeneratiewerklooszijn,enbedrijvenvertrekkenenm assenaarlagelonenlanden. Enalsdemoslimsniethetprobleem zijn,danzijnhetwelroomskatholiekepriestersdiezichaanonzekinderenvergrijpen.elkedag datjeheelhuidsthuiskomtiseenwonder,wantdemisdaadneemt elkedagtoe.niemandvoeltzichbegrependoordepolitiek.doembeeldenovereenkaalgekapteenleeggevistewerelddieperjaar warmerwordt,staandaarbijnogeensopdeachtergrond. Daartegenoverhee)dewitegrachtengordelelitehetpiekfijn voorelkaar.deelitevoeltzicheuropeesofkosmopolitisch,wanthet kenmerkvannederlanderzijnisvooraldatwenauwelijkseen Nederlandseidentiteithebben.Menspeeltelkaardebaantjesende bonussentoeenisnooitergensschuldigaan.zekerdebankiers niet.dedrukteoverlastigegroepenturkenenmarokkanenvindt mensterkoverdrevenwantinhunbuurtkomtdatnauwelijksvoor. Zehebbenveelgereisd,zijnbegaanmetHaïti,walvissenenhet klimaat.zolangzemaarwelmogenvliegen. Zodrajenaarcijfersgaatzoekenachterditbeeld,klopthetal snelnietmeer.goednieuwskomtopjeafalsjeookdekleine 15

16 berichtjesindekrantofopinternetleest.hetaantalkidsdatzonder diplomavanschoolkomtdaalt aljaren.wekunnendriejeugdgevangenissensluitenomdaternietgenoegcriminelejongeren meerzijnom zetevulen.weverhurengevangenissenaande Belgen.ElkekeerstemmenermeermensenvoordeTweedeKamer. BinnenEuropahee)Nederlandéénvandelaagstewerkloosheidscijfers.Ookzijnermaarvierwijkenwaaréénniet-westersealochtonebevolkingsgroepindem eerderheidis.inonderzoeken beschrijvendemeestenvanonszichalsgelukkig.hetveiligheidsgevoelvandemeestenederlandersneemttoe.wereldwijdzijnwehet vierdemeestdemocratischelandopdedemocratie-indexvandevn enquaomvangdezestiendeeconomieterwereld.degroene nieuweeconomiegroeitdagelijks. Tochdomineerthetzwartebeeldennietdenuchterecijfers.Ons land hee) m eteenaantalforseproblem entem aken,diewe kunnenoplossenalswedeschouderseronderzeten.we beschrijvenhethalflegeglas,maarniemandgaatopzoeknaarde kraan. Daarstaateenanderbeeldtegenover,nogeenvaagbeeld.Je ziethetsomstussenjeoogharendoor,jehebtereengevoelvanen jeverlangternaar.hethee) eensoortlentegevoel,pril,fris,zoalsde eerstegrassprieten.hoejeeigenlijkzouwilendatnederlandwas toenjedatnogdurfdedrom en.datbeeldzoekikenwilikhelpen realiseren. Hoewelmensengoedtemotiverenzijnvanuitangst,ishetmijn diepsteovertuigingdateenconsequentuitgedragenpositieve toekom stvisieessentieelisbijelkeverandering.groenlinkshee) zo nvisieenzo npositievebasishouding.eensamenlevingdie speelsenuitdagendkanzijnmaarwaardezorgvoorzieken, ouderenenvooronzeomgevinggoedgewaarborgdis.waarale soortenmensenkansenkrijgen,waarverantwoordelijkheden verdeeldzijnnaardraagkracht.waarerweertolerantie,vertrouwen envrijheidis.waarbijweonsthuisvoelenzonderdatwede gordijnendich trekkenengrenzenafsluiten. GroenLinkswileengezondengroenmilieu,eenonderwerpwat mezeernaaanhethartligt.watwekeihardnodighebbenals 16

17 samenlevingiseensocialeengroeneeconomie.juistnu,nade crisis,isereenkansdezegroeneeconomieterealiseren.de economiehee)inhetverledensteedsdoorinnovatieeenslinger gekregen.denkaanstoom,staal,elektriciteit,deontdekkingvan kunststo2enennatuurlijkhetcomputertijdperk.elkekeerzagje eentoenemendegroei,bedrijvigheid,werkgelegenheideneenalgemeneopleving.deenigestimulansdiezichnuaandient,isgroen! GaanwealsNederlanddaaroptijdaanmeedoenoflatenwede kansennaardenemarken,duitslandenzelfschinagaan?groenals economischeaanjagerhee)meervoordelendaneconomieen werkgelegenheidaleen:wepakkenookdirectdeenergie-,milieuenklimaatproblemenaan.latenweondertussenbezuinigenop dingendiewetochalnietwilden:bepaaldemilitaireuitgaven, subsidieopfossielebrandsto2en(innederland4,5miljardperjaar), bestuurlijkedrukte,megafusiesensamenwerkingskolosseninde onderwijs-enwelzijnssectoren. Belangrijkebeslissingenoveronzesamenlevingworden genomenopbasisvaneconomischecijfersenaannamesdiemaar eenzeerbeperktewerkelijkheidlatenzien.wezijngaandenkendat goedleven,gelukkigzijn,hetzelfdeisgewordenalsoudeeconomischegroeieneenkleinestaatsschuld.maaralsjemensenvraagt watzeechtbelangrijkvindendannoemenzezekerheid,eenmate vanvoorspelbaarheid,ruimtevooreigeninitiatief,goedeenbetaalbaregezondheidszorg,goedonderwijsvoorhunkinderenen uitzichtopeenfatsoenlijkeoudedag.kortom,eenpositieve toekom stwaarjeopkanvertrouwen. Jekuntgeenkrantmeeropenslaanofhetgaatoverherstelvan vertrouwenindesamenleving.watisermetvertrouwenvolgens mijaandehand?wijzijnalssamenlevingnuhogeropgeleiden hebbenmeertoegangtotinformatie.duskunnenwemeervragen stelenenopbeteregrondentwijfelenaanautoriteiten.burgers hebbenmeningen,wilenbetrokkenzijnenmeepratenover problemendiezetegenkomen.onzeeerstehistorischefoutwasdat overhedenmensendestijdshindermachthebbengegeveninplaats vaneenmatevanmedeverantwoordelijkheidvoorbedenken, uitvoeren,eninstandhoudenvanconcreteoplossingen.vervolgens 17

18 isdem arktwerkinginnederland op hetpubliekete reinhelem aal doorgeslagen.alsofzorg,welzijnenonderwijsopeenzelfdewijze rendabelm oetenwordengem aaktalseenkoekjesfabriekofeen elektronicamultinational.hetgevolgisdatburgerszichalsklanten hebbenopgesteld.wekregenkabinetendiedeboodschaperin geramdhebbendatjealeenzelfverantwoordelijkbentvoorje eigenleven;opdesamenleving,opsolidariteit,moetjenietmeer vertrouwen.deburgerhee)dieboodschapbegrepeneniseen eisendeenvaakontevredenklantgeworden. Hindermachtmoetomgezetwordeninsamenontwerpenen samenverantwoordelijkzijn.buurtbeheerprojecten,eigenkrachtconferentiesensocialedenktankszijnvoorbeeldenvaninitiatieven diemetkrachtverderontwikkeldmoetenworden.deburgerziet danhetklachten-,beroep-enbezwaarcircuitnietalsdeenige mogelijkheidenraaktbetrokkenbijhetbedenkenenuitgevoerd krijgenvandeoplossingen.elkeklachtiseigenlijkeenwens.hierop zijninitiatieventeontwikkelendievertrouwenherstelen,kosten besparenenbetereoplossingenrealiseren. Ermoeteenduidelijkescheidingkomentussenpublieketaken enwatweaandemarktwilenoverlaten.depublieketakenorganiseren,betalenengebruikenwealemaalsamen;hierzijnweburger. Opdemarktzijnweconsumentenishetderolvandeoverheidom doorwet-enregelgevingeenfatsoenlijkeordeningaantebrengen. Opdiemarktkunnenbijvoorbeeldcoöperatievebanken,verzekeringendiegeenwinstbeogen,anderevorm envanm edezeggenschapenwinstdelingvooralewerknemerszorgenvooreenbetere balanstegenoverbeursgenoteerdeondernemingen. Hetklimaatdebatmoetweergaanoverhetontwerpenvan oplossingenopbuurt-,wijk-,stads-,provinciaal,landelijk,europees enwereldniveau;nietaleenoverhoeveelprocentvannederlandnu echtonderdezeespiegelkomtteliggen.derolenpositievan wetenschappers,vandeskundigen,isblijvendveranderd.het vertrouweninwetenschappersisaangetast.ookhiermoetpositief kritischopwordengereageerd,meteengrotereopenheiden bereidheidtotgesprek.helegoedeinitiatievenzijnwiki-websites 18

19 waariedereenzijntwijfelenkritiekkanneerleggeneneentoegankelijkeresponskrijgt. Echteengevoeldesocialerechtsvaardigheidzijnonderdeelvan mijntoekomstvisie.demeestkansarmen,dezwaksteninde samenleving,hebbendomweggoedeensnelehulpnodig.zodra mensennietmeerinacutenoodofcrisisziten,moetderegieover heteigenlevendirectinhunhandenkomen.depersoonhee)geen betutelingnodig,maarhulpom deregieoverheteigenleventerug tenem en.dezeprincipeszijnbreedtoepasbaar,gevenantwoordop socialeproblemenenhelpenbijhetherstelvanvertrouwen. EenpaarjaargeledenwasikbijeenI)har-bijeenkomstinFelix Meritis.DaarsprakdeomstredenislamdeskundigeTariqRamadam. Eénvandedingendiehijtegendeoverwegendislamitischeaanwezigenzei,was: KijknietnaarwatNederlandvoorjoukandoenals MarokkaanseofTurkseNederlander,maarkijkhoejijjetalenten voornederlandkuntinzetennujehierwoont. Eentre2endmo to vondik,ookvoormij.ikhebaltijdveelenergie,plezierenvriendschapgehaalduithetmeinzetenvooreenbeterewereld.uiteen gevoelvanrechtvaardigheideneenstrevennaarvrijheid,naar keuzemogelijkhedenenontwikkelingvoordemensenwaarmeeik samenleef.vanuiteendiepgevoeldewensonzeplaneetdoorte gevenaandevolgendegeneratiezonderonbetaalbaremilieuschuld enmetintacteecosystemen.om deontwikkelingnaareensociale engroeneeconomietestimuleren.om dieredenenhebikbesloten destaptewagenenmeaantemeldenalskandidaatvoorhet Kamerlidmaatschap.Om meintemogenzetenvooridealenvan GroenLinks,dieookalheellangdemijnezijn. DitartikelverscheenopJoop.nl,10april

20 20

21 2 Vriendenmetje toekom stigezelf Wemakenkeuzeswaarwelaterspijtvankrijgen.Waarom doen wedat,vraagtpepijnvloemanszichaf.enbelangrijkernog:hoe voorkomenwehet? Glazenbol Hebikvolgendjaarnogwerk?Watzalikvanavondeten?Zal mijngeliefdemeblijvenbegerenalsikkaalword?eengrootdeel vandedaglevenwenietinhetheden,maarindetoekomst.we verheugenonsopeenvakantie,ofmakenonszorgenoverde gevolgenvandeeconomischecrisis.anticiperenopdetoekomstis eenuniekeeigenschapinhetdierenrijk:demeestverziendeapen kijkenmaximaaltwintigminutenvooruit. Talenthebbenvoordagdromenofjezorgenmakeniséénding, watweermeedoeniseentweede.totactieovergaanopbasisvan dromenofzorgenkostmoeite.inportnoy scomplaintom schrij) PhilipRothzijnneurotischevader endaarmeeeigenlijkonsalemaal alsiemand diedagelijkseenbepaaldzorgenquotum moest halen.demeestemensenmakenbeslissingendievandaagcomfortabelzijnm aarlijnrechtingaantegenhunbelangenopdelange term ijn:uitstelenvanwerk,roken,drinken,ongezondetenen weinigbewegen.opgeruimd,productief,gezondenslankdoorhet levengaanishetglanzendeideaaldatwegeregeld o2erenop het altaarvanhetheden.waarom makenwekeuzeswaarwelaterspijt vanhebben,terwijlwewetenwatgoedvooronsis? 21

22 Bijziendheid Simpelgezegd:omdathethedenonsmeer waard is.weprijzen dewaardevandetoekomstaf.datlijkteenbiologischfenomeen:de psycholooggeorgeainslietoondein1974aandatduivenkiezen vooronmiddelijkeenbeetjeeteninplaatsvannietveellatereen grotereportie.betereenvogelindehanddantienindelucht.met eenvisuelemetafoorkunnenwesprekenvanbijziendheid.het nu ontrekthet later uithetzicht,zoalseenkleincaféhetzichtopeen hogerenverdergelegendoel bijvoorbeeldhetvoltooienvaneen studie,lopenvaneenmarathonofhetschrijvenvaneenscriptie belemmert.alshetcafénogeeneindjegaansis,hebbenwehet berglandschapnoggoedinhetvizier.maarzodrawemetonzeneus voorhetcaféstaan,ishetbelo)evoleberglandschapaanhetzicht ontrokken.hethedeniswarm,erbrandenkaarsjesenhetiser gezelig debergenvan later zijnkoel,rationeelencerebraal.maar devolgendedagbalenweweldatweonshebbenlatenafleidenvan hetverdergelegendoel. Erisgeeneigenschapindemenselijke natuurdiefatalerisvooronsgedragdandiewelkeonsdevoorkeur gee)aandatwatdichtbijisbovenhetvereenafgelegene, wistde filosoofdavidhum eonsbijna300jaargeledenaltevertelen. Hetemotioneelwaarderenvanhetnuhee)onsgoedgediend toenlevenskortwarenendoorgeweld,ziekte,ofhongeriederedag jelaatstekonzijn.maarinderecentontstanem aatschappijwaarin overvloedenlevenszekerheiddenorm zijn,ishetslim om aande toekom stm eerwaardetoetekennen.zelfbeheersingisdesleutel totsuccesineenm aatschappijwaarafleidingengoedkoopgenot vooriedereenbeschikbaarzijn.uitlanglopendonderzoekvande Nieuw-ZeelandsepsychologenTerieMo2itenAvshalom Caspi blijktdatpeutersmetweinigzelfbeheersingalsvolwassenenmeer kanshebbenopovergewicht,hogebloeddruk,mindersuccesvole huwelijkenhebben,vakerverslaafdzijn,mindergeldhebbenen vakercrimineelgedragvertonen.depeutersmetzelfbeheersing groeidenjuistopalsmeertevreden,gelukkigeengezondemensen. Hetloontom beterbevriendterakenmetonstoekomstigezelf. Nietaleenindividuen,maarookmaatschappijenhebbenbaat bijcolectieveremediestegenonzenatuurlijkebijziendheid.eind 22

23 negentiendeeeuw werddeleerplichtingesteldalsantwoordop bijziendeoudersdiehunkinderenalseconomischebron gebruikten.pensioenenwerdennadetweedewereldoorloghet colectieveantwoordopdebijziendheidvandeburgeralshetgaat om sparenvoordeoudedag.sindsdienzijnanderecolectieve mechanismenontstaanom rokenteweerstaan:doorhetverbodop rokeninpubliekegelegenheden,hetverbiedenvanreclam eenhet verhogenvandeaccijnsoptabakwordenindividuengeholpen weerstandtebiedenaandekrachtigebijziendheiddienicotine teweegbrengt. Heiligeplicht Ondertussendoemterweereennieuwe,angstaanjagende consequentievanbijziendheidop.dedonkerewolkdiezichboven demensheidsamenpaktheetklimaatverandering.wetenschappers,getraindindieuniekeeigenschapvandemens hetvooruit kijken zijnheterinoverweldigendemeerderheidovereensdatde aardeopwarmtdoormenselijktoedoen.hetlijktmijzinvoldeze waarschuwingserieustenemenenernaartehandelen ookalshet minderrampzaligblijktdanvoorspeldis,hebbenwedoorte handelentochhetjuistegedaan.waarom doenwedanindepraktijkbijnaniets?hetantwoordwetenwenu:om datweem otioneel bijziendzijn.hetverschiltussenwatwewetenenhoeweons daarbijvoeleniscruciaal.dewetenschapkanonsnogzowaarschuwen,maarzolangwegeenurgentievoelendoenweniets.we zijnalsalcoholistendieiedereochtendwakkerwordenendedrank afzweren,maarronddemiddagweernaardeflesgrijpen. Watzoueengeschiktemaatregelzijnom dewaarschuwingvoor klimaatveranderingkrachtbijtezeten?hoevertalenwedecerebraletaalvandewetenschapnaartastbareemotiesinhetheden? Eenoptieisgeloof.InNederlandmoesterweliswaareenwatersnoodrampaantepaskomen,maarsindsdiengelovenweinhetnut vandedeltawerken.webetalenforsvoorhetonderhoudhoewelze ergensin detoekom st eventueeleen nieuw springtijtegenhouden. Eenvagedreigingeigenlijk,maarwegelovenheiliginhetnutvan 23

24 dijken.geenpoliticusdiedur)tebewerendateentoekomstig springtij ookmaargewooneenmeningis. BeginjanuaripubliceerdeTrouw Heiligeplicht.Kleinecatechismusvanhetgroenegeloof.Destelingvandeauteurswasdat deduurzamebewegingtrekjeshee)vaneengeloof.hetwas bedoeldalsprovocatie,maarinhetlichtvandemenselijkebijziendheidlijkteenbepaaldsoortduurzaam geloofmezoslechtnogniet. Voordatwecolectievemaatregelenkunnennemenom klimaatveranderingtegentegaan,hebbenweeenemotioneelzetjenodig.met zeespiegelstijging,stormenenbosbrandenalsouderwetseapocalyps,co 2 -certificatenalsaflatenvooronzezondigevliegreizenen schiterendedoomsday-film salsm em orabelebijbelverhalen.waar hetdeduurzamebewegingaanontbreekt,zijnnietdefeiten,maar delevendigeemotiesdiekunnenwedijverenmetonzebijziendheid. Geloofhetofniet,maardooreengroenereligiezoudenwede toekom steenstukscherperzien. DitartikeliseerderverscheneninNRCHandelsblad,26februari 2013enNRCNext,27februari

25 3 Hetverhaalachterde spu len PepijnVloemans Deafgelopenvij)igjaarhebbenwegespeeldmetolieenmet spulen.wehebbendaarvangenoten,hethee)deverveling verdreven.maarnuisdeconsumptiemaatschappijonzelaatste horizongeworden. Vanafhetbeginvanonzegeschiedschrijving terugtot,zeg, tweeduizendjaarvoorchristus tothetbeginvandeach tiende eeuw wasergeengroteveranderingindelevensstandaardvande gemiddeldemensdieleefdeindebeschaafdecentravandewereld. Op-enneergangen,zeker.Plagen,hongerenoorlog.Goudentijden tussendoor.maargeengrotevooruitgang,constateertjohn MaynardKeynesinzijnessay Economischevooruitzichtenvoor mijnkleinkinderen.maar,profeteertkeynesin1930,historische veranderingenzijnopkomst:over honderdjaar zaldewesterse mensinalhaarbasisbehoe)enbevredigdzijn.ertreedtdaneen tijdperkinvan econom ischegelukzaligheid waarinwe onze energieaanwendenvoorniet-economischedoeleinden. Omdatonzeinstinctengevormdzijndooreenstrijdom het dagelijksebestaan,zaldewelvarendgewordenmenszichmetiets andersmoetenbezighouden.ditvooruitzichtverontrustekeynes. ZoalsNietzscheenDostojevskizichafvroegenwatervande mensterechtmoestkomenzondergod,zovraagtkeyneszich bezorgdafwatdemensheidzalgaandoenwanneerzijnietmeerin hetzweetdesaanschijnswerktvoorhetnaaktebestaan. 25

26 Vermaakenverveling AlswijhieronstotNederlandbeperken,kunnenwijconcluderen:nietmeerophetChristen-DemocratischAppelendePartij vandearbeidstemmen.alswenietlangergeloveninchristelijke beginselenendearbeidersklasseverdwenenis,verwachtenwij doordepolitiekgeamuseerdteworden.ookhetuitbrengenvan eenstem opwilders,enhetzienspartelenvancohen,iseenvorm vanvermaak.stemmeninjeeigenbelangbetekentnuook: stemmenopspektakel.keyneszaghetgoed:demensdieniet langervechtvoorhaarbestaan,m oetvechtentegendeverveling. Hetkopenvanspulen,ofhetfantaserenerover,zijnkrachtige wapensgeblekenindestrijdtegendeverveling.reclamespeeltin oponzeverlangens,perverteertdezemisschien,wakkertdezeaan tothoogtendiewijnietaltijdalspre tigervaren.eenverlangen koesterennaardevolgendegeneratieiphonesisechternogaltijd aangenamerdannietshopen. Ikbennietim m uungeweestvoordergelijkeverlangens.mijn middelbareschooltijdwerdbeheerstdoorhebzuchtnaartechnologieenkleding.ikvolgdenauwgezetdeontwikkelingenop het gebiedvanhardeschijven,videokaarten,monitorenenprocessoren.zakgeldenminimumloonstakikinkledingwaarkrokodilen enruitersprominentopfigureerden. Tijdbesparenénverbruiken Zijndezeinstinctennogintact?Ikbesluitopnieuw poolshoogte vanmijnverlangenstenemen.endaarvoorbeginnenwebijde Mediamarkt,naastdeAmsterdam ArenA. Hetiserkalm opwoensdagavond,ikzouhaastzeggen:sereen. Systeemplafonds,gestapeldekartonnenverpakkingenenvreemd afgerondeprijzenwekkendeindrukdatwehiergeendiefvanonze portemonneehoeventezijn. Jijstaatcentraalinjouw leven.het gaatom jou,staaternaasteensamsungsmarttv, Smartyour Life! Devraagdientzichaanofwedezeteksteendieperesociologischeladingmoetentoekennen,zoalseenhandoverhandtoenemendnarcisme,ofafnemendpolitiekengagement.Ikbesluitdeze vraagvoormeuitteschuiven. 26

27 DoordeMediamarktlopeniseenommetjemakendoorde geschiedenisvandevrijetijd.wantdemediamarktverkoopttwee typenapparaten:tijdbesparendeentijdverbruikende.onderhet eerstetyperekenenwedewasmachine,destofzuigerendemagnetron,detoekom stm achineswaarvankeynesvoorspeldedatzijons zoudenverlossenvanroutineklussen.zoalsdeakkerenhetpaard dejagerenverzamelaarbevrijdden,zoalsolieendetractorweer hetpaardinvrijheidstelden,zobezorgdedecondensdrogeronsde vrijetijd.endietijdzijnwegaanbestedenaanhetkijkennaartelevisieenhetaanrommelenmetcamera sencomputers.dittweede typeapparaten datnietaleensensorischeverstrooingbiedt, maarookdebelo)evaneencreatiever,rijker,spannenderengevarieerderbestaan kenteenaanzienlijkrijkeresortering. AlsikdeMediamarktweeruitloop,merkikdatdemeeste productenzichaanmehebbenopgedrongen,maardatdeopwindinguitblij).mijnliefdevoortechnologieisbekoeld,momenteel associeerikreusachtigeplatetelevisiesmetmorsigemannen. Misschienblij)deopwindingvooraluitwegenseenrijpermorbide fantasieleven:ikkanm eopm erkelijklevendigvoorstelenhoede apparateneenmaandnaaankoopafgedanktineenhoekliggen. Vroegerdeedhetonversnedenverlangennaarhetlaatstevanhet laatstedergelijkeoverwegingenverbleken. Debestrijdingvandeleegte Losvanelkaarzijndingennodig,sam enzijnzeeenwild beest, zegtdejudithdeleeuw indeaanbevelenswaardigedocumentaire OveralSpulen, ikbennudem anagervanspu len. DeLeeuw telde despulendiezemethaarvriendenkindbezat.zedeedditdoorze ineenloodsuittesta len.erwaseengroteloodsvoornodig:de Leeuw telde15.732objecten. Wantdegrootstedromendraaiennogaltijdom bezit.datweal spulenhebben,doetdaarnietsaanaf.Detelevisieende computerzijntweekrachtigetijdverbruikendemachines,de sprookjesdiezeonsvertelenzijnkleu rijkendivers,maarzezijnte vluchtigom onsduurzaam tebiologeren.anderswarende 27

28 consumptieveverlangensvandenederlandernadeaanschafvan televisieencom putersnelverdord. Hetverichtenvaneentransactieprikkeltdefantasie.Sommige mensenhebbenkrachtigerprikkelsnodigdananderen.hetkopen vaneenluxezonnebrilisookaltijdhetkopenvanonbezorgdheid, vandebelo)edatgelukgerealiseerdkanwordeninhethierennu. Deluxezonnebrilbeloo)tijdelijkeontstijgingvanhetdoorsnee mensdom enverschiltdaarmeenietveelvanhetkijkennaarfilms waarbijweonskrachtigidentificerenmetdeprotagonist.ikbezit tweeluxezonnebrilen. Hetkopenvanspulenkanookuitstekenddienstdoenalssurogaatvoorervaringen.Bijmensendieweleensietslezen,kanhet aanscha2envaneenboekdebelo)evankennisgeven.ookhet aanscha2envankeukenapparatuurdoormensenmeteendruk levenleidtnietnoodzakelijktoteenverhoogdeculinaireactiviteitin dekeuken.hetkopenvaneenpastamachinekostbeduidend mindermoeitedanhetmakenvanversepasta,deimplicietebelo)e vanitaliaansgelukkanalgerealiseerdwordendoorhetoverhandigenvangeld.depastamachineiseenaanschafbaredroom. Doorspulentekopenkunnenweineenkortertijdbestekmeer ervaringenkwijt.enhoemeerervaringen,hoeminderleegtewe ervaren.debestrijdingvanleegtemagwelwatkosten. Klanten wilen authentiekeverkopers. InhetBijenkorfcaféspreekikPim vandenberg.hijverzam elde meerdanéénmiljoenbeeldenvanwinkelsoverdehelewerelden noemtzichzelf straatoloog.hetbijenkorfcafézietuitophetbeursplein. Kopenisemotie,zegthij, hetiseensamenspelvanalje zintuigen:reuk,zicht,gevoel,gehoor.brengdatalemaalsamenen jekrijgteenpositievestem m ing.ikbennetteruguitlonden,daaris eenselfridge sgeopendmetvierduizendvierkantemeteraan winkeloppervlaktevoorschoenen!vrouwenkopenaltijdschoenen! Bijalhunklerenhorenandereschoenen,dusmoetenzealtijd nieuweschoenenhebben. ArthurSchopenhauerschrij)inDeW ereld alswilenvoorsteling: Elkevervuldewensm aaktim m ersdadelijkplaatsvooreennieuwe; 28

29 dieoudewensisdanookeenreedsgeconstateerd,denieuweeen nognietingezienabuis. Schopenhauertrektdeconclusiedatwede wilmoetendoven,onzewensenmoetenuitbannen;vandenbergs beroepbestaateruitsteedsnieuwewensenaantewakkeren. Kom,zegthij, ikwiljeietslatenzien. W ebewegenonsdoorde Bijenkorf.Hijhoudtvaakhaltenzegtdingenals: Ervaltnogzoveel tewinnen,en ziejedieverkoopster?hoezekijkt?ziejehoe authentiekzeis?authenticiteitisgoed.klantenwilenauthentieke verkopers. Pim vandenbergzelfisookauthentiek.natienminutenlegthij eenarm om meheen,alsofhijeenzwaarbevochtenwijsheidmet mewildelen.ikervaarditnietalsonpretig.hijzegt: Datwinkelen bijdeamsterdam ArenAvanjou,datvindikmaarniets.Diemegalomanearchitectuur,verschrikkelijk!Mensenkomendaaraleenmaar om vooreendubbeltjeopdeeersterangtemogenziten.hetiseen paradox,doordeweekkopenwebijaldi,inhetweekeindegaanwe onszelfverwennenbijdefijnewinkeltjesindenegenstraatjes,dan maghetwatkosten. Decyclusvandeseizoenen,zegthij, m oetjeeensople tenwat hiernuhetthemais.hetisnujanuari,nadekerstisdeopmaakvan deslaapkameraandebeurt.jemoetdieonrustblijvenvoeden!het verlangenaanwakkeren!jemoetmensenaltijdietslatenmissen, danblijvenzeterugkomen. Jekoopteen verhaal. WelopendeLouisVuitonwinkelbinnen.BijLouisVuitondenk ikaanchinezen,nouveauxrichesen Slotervaart;eigenlijkaan iedereendieluid enduidelijkweeldewilcom m unicerenaande medemens.maarvolgensvandenbergnemenweookdeelaaneen belevingvanformaat. Deaanlichtingbepaaltzestigprocentvande emotionelebelevenis,fluisterthijtegenme,terwijlwenaartwee donkerbruinelederentassenkijken, ditisaanlichtingvanwereldform aat. Inm ijnooghoekenzieikeenm aninpaknaderen.dem anstelt zichvooralsdemanager,hijkomtpoolshoogtenemen.hijisniet onvriendelijk. WeziendeLouisVuitonwinkelalseenstukjedienst- 29

30 verlening,zegtdemanager,dieoorspronkelijkuithethotelwezen komt,wanneerikdeaardvanmijnbezoekuitdedoekendoe.van denbergcomplimenteerthem metdeaanlichting.demanager glimt. Retailisdetail,zegthijtrots. Ikvraaghem waarom ikeenlouisvuitontaszoum oeten aanscha2en. Jekoopteenverhaal.Datverhaalvertelenweconsistent.In1888werdhetberoem delouisvuitonpatroonontworpen. MijnheerVuitonontwierptoenalesvoordereizendebourgeoisie. Datverhaalkoopjedus,eenstukjegeschiedeniseigenlijk. Dus daarom zienwedietassenaltijdterugkomenopdemeestonwaarschijnlijkelocaties,zoalsopdeachterbankvaneentaxinaast Gorbatsjov,ofopeenAfrikaansesteigernaastAngelinaJolie. Een erfstukeigenlijk VandenBergenikverplaatsenonsnaarHermès.Ikslaereen brochureopen,waarinambachtsliedenstaanafgebeeld. Whyare weinthisworld,ifnottowork,together,toenhanceitsbeauty? snort debegeleidendetekst.hermèsbrengtgeenlogo saanopzijn producten,hetvertelenvanverhalenishiervanstrategischbelang. Eenverkopernadert.Ikpakeentasop. Dezetasbevatvier werkdagen,zegthij, umoetzichdezetasvoorstelenalseenfamiliebezitdatgeneratiesm eegaat,eenerfstukeigenlijk. Ikinform eer naardeaardvandeclientèle.deverkoperzegt: Wijdraaiengeen muziekeneerbiedigengeenfeestdagen,wijlatenonzeklanten,eh, mensendiebijonshuiskomen,helemaalinhunwaarde. Het humanismezietzichindezebaretijdentenminsteverzekerdvan kapitalistischesteun. Ikpakeentruiop,watdeverkopereenbeetjelijktteverontrusten. Dezetruivankasjm ierisgebreiddooritaliaanseom a s,zegt hij.ikinformeernaardeprijs,terwijlikhetbreiwerklangzaam terug plaats. Ongeveer3000euro maarhetzijnspeciaalgeselecteerde oma s.dealerbesteuititalië,verklaarthij.ikbespeureengebrek aanvertrouweninmijnkoopkracht. DefamilieHermèsstelthetop prijsdatzoveelmogelijkinfrankrijk,oftenminsteineuropa, vervaardigdwordt,concludeertdeverkoperzijnverhaal. 30