UNIVERSITETI I TIRANËS FAKULTETI I DREJTËSISË Konferenca Shkencore: Dhuna kundër Fëmijëve në Shqipëri Si e parandalojnë dhunën kundër fëmijëve sistemi i mbrojtjes sociale dhe shërbimet sociale në Shqipëri? Tiranë, 21 nëntor 2012
isbn: 9789928162-52-6 Design & Shtypi: Shtypshkronja PEGI Cel: 0694007501 Email: shtypshkronjapegi@yahoo.com / www.botimepegi.al Adresa: Lundër, Tiranë
Falënderime Falenderojmë Ministrinë e Punës, Çështjeve Sociale dhe Shanseve të Barabarta, Kryeministrinë, Parlamentin, Avokatin e Popullit, Fakultetin e Shkencave Sociale, Fakultetin e Drejtësisë dhe UNICEF për mbështetjen e tyre për zhvillimin e konferencës, si dhe kontributet e vlefshme gjatë punës përgatitore për realizimin e konferencës. Gjithashtu, falenderojmë organizatat pjesëmarrëse në këtë konferencë, Koalicionin BKTF, Qendrën për të Drejtat e Fëmijëve, Terre des Hommes, Aleanca e Fëmijëve/ Observatorët për të Drejtat e Fëmijëve, Qendrën Fëmijët Sot, për kontributin e tyre të madh, si dhe për bashkëpunimin e frytshëm që kanë dhënë gjatë procesit parapërgatitor për organizimin e saj. Falenderojmë Bordin Shkencor të kësaj konference, pa profesionalizmin dhe përkushtimin e të cilit, nuk do të kishte qenë i mundur organizimi dhe suksesi i kësaj konference. Së fundmi, duam të falenderojmë dhe mbështetësit e kësaj konference, Komisionin Europian dhe Kooperacionin Austriak për Zhvillim, për kontributin e tyre teknik dhe financiar. 3
4 Konferenca Shkencore:
Tabela e lëndës 1. Përmbledhje Ekzekutive 2. Çfarë përmendën referuesit kryesorë? 3. Çfarë u diskutua gjatë Konferencës dhe cilat ishin gjetjet kryesore të Konferencës? 4. Ku do të shkojmë më tej? 5. Artikujt shkencorë Shtojca 1: Koncept ideja e konferencës Shtojca 2: Rendi i dites i konferencës Shtojca 3. Fotografitë e Konferencës 5
6 Konferenca Shkencore:
1 Përmbledhje Ekzekutive 1.1. Si mund të përdoret ky botim? Ky botim mund të përdoret si një mjet reference dhe njëkohësisht si një burim idesh për të gjithë palët e interesuara që kanë lidhje me punën e mbrojtjes së fëmijëve ndër të cilët mund të përmendim: qeverinë, ligjvënësit, përpiluesit e politikave, vendimmarrësit, zbatuesit e programeve, qeverinë vendore dhe shoqërinë civile për ta çuar më tej debatin dhe për të bërë identifikimin e ndërhyrjeve të rëndësishme për të përmirësuar parandalimin e abuzimit ndaj fëmijëve në Shqipëri. 1.2. Përse u organizua kjo konferencë? Me rastin e Ditës Botërore për Parandalimin e Abuzimit dhe Dhunës ndaj Fëmijëve (19 nëntor) dhe me rastin e Ditës Ndërkombëtare për të Drejtat e Fëmijës (20 nëntor), UNICEF Shqipëri së bashku me Ministrinë e Punës, Çështjeve Sociale dhe Shanseve të Barabarta, Fakultetin e Juridikut, Fakultetin e Shkencave Sociale, Koalicionin BKTF, TdH, CRCA, ACA/Observatorët për të Drejtat e Fëmijës dhe Qendrën Fëmijët Sot dhe me mbështetjen e Komisionit Evropian dhe Bashkëpunimit për Zhvillim Austriak organizuan Konferencën Shkencore mbi Dhunën ndaj Fëmijëve (DHNF) në Shqipëri me temë: Si e parandalojnë sistemi i mbrojtjes sociale dhe shërbimet sociale dhunën kundër fëmijëve në Shqipëri? Hulumtimi i sinergjive midis parandalimit të abuzimit ndaj fëmijëve dhe mbrojtjes sociale në një mjedis të pafavorshëm Kjo Konferencë shkencore u organizua për të përkujtuar Ditën Botërore për Parandalimin e Abuzimit dhe Dhunës ndaj Fëmijëve (19 nëntor) dhe Ditën Ndërkombëtare për të Drejtat e Fëmijës (20 nëntor) dhe pati si synim që të shërbente si një aktivitet ku do të diskutoheshin tema rreth abuzimit ndaj fëmijëve dhe nevojës për programe urgjente, efikase parandaluese. Synimi ishte që brënda një dite të alternoheshin organizatat qeveritare dhe ato të shoqërisë civile për të luajtur një rol më aktiv për promovimin dhe respektimin e të drejtave të fëmijës (neni 19 dhe 34 i Konventës mbi të Drejtat e Fëmijës) dhe për të kontribuar për parandalimin e abuzmit ndaj fëmijëve. 1.3. Cilët ishin organizatorët? Organizatori kryesor i Konferencës ishte UNICEF Shqipëri në partneritet me Ministrinë e Punës, Çështjeve Sociale dhe Shanseve të Barabarta, Fakultetin e 7
Juridikut, Fakultetin e Shkencave Sociale, Koalicionin BKTF, TdH Shqipëri, CRCA, ACA/Observatorët për të Drejtat e Fëmijës dhe Qendrën Fëmijët Sot dhe me mbështetjen e Komisionit Evropian dhe Bashkëpunimit për Zhvillim Austriak. 1.4. Cilat ishin objektivat dhe synimet e Konferencës? Objektivi kryesor i Konferencës ishte çuarja përpara e dialogut në fushën e abuzimit ndaj fëmijëve si edhe prezantimi i kërkimeve, praktikave, metodologjive dhe evidencave bazuar në mësimet e nxjerra të cilat do të ndihmojnë në identifikimin e mundësive dhe mangësive si edhe do të ofrojnë rekomandime mbi mënyrën se si të përmirësohet reagimi ndaj parandalimit të abuzimit ndaj fëmijëve përmes një mbrojtje sociale dhe shërbimeve sociale më të mira si edhe krijimi i më shumë sinergjive të cilat kanë ndikim mbi parandalimin, mbrojtjen dhe mirëqenien e fëmijës. Konferenca synoi: Të rrisë sensibilizimin dhe ndjeshmërinë e opinionit publik, Organizatave të Shoqërisë Civile (OSHC), vendimmarrësve dhe hartuesve të politikave, akademikëve, komunitetit të gjerë dhe se si të përqendrohen përpjekjet mbi parandalimin e dhunës ndaj fëmijëve përmes punës ndërsektoriale, përmirësimit të sistemit të mbrojtjes sociale dhe shërbimeve sociale. Të shërbejë si një forum për akademikët, politikanë dhe vendimmarrësit për të diskutuar mbi eksperiencat/modelet e reja ose metodologjitë për parandalimin e DHNF. Të stimulojë një dialog bazuar në evidenca/elementë shkencorë me Parlamentin Shqiptar dhe Qeverinë lidhur me atë se çfarë mund të bëjnë ata për të parandaluar DHNF në sektorë të ndryshëm (shëndetësi, arsim, drejtësi, mbrojtje) dhe të rrisë qasjen sistematike ndaj punës për mbrojtjen e fëmijëve të aprovuar nga Shqipëria. Të stimulojë/forcojë punën kërkimore, dokumentimin e praktikave premtuese dhe dialogun profesional ndërmjet akademikëve, OSHC dhe Qeverisë. Të zhvillojë një bazë fillestare me evidenca/të dhëna e cila do t i shërbejë palëve të interesuara në thellimin e njohurive në sektorët e përzgjedhur lidhur me parandalimin e DHNF dhe t i ofrojë informacion reformave të ardhshme strategjike të cilat kanë si fokus të tyre fëmijët më vulnerabël. 1.5. Cilat ishin rezultatet e pritshme? 8 Të paktën 50 kumtesa shkencore të prezantuara dhe të mbajtura gjatë Konferencës mbi temat përkatëse. Një platformë për një dialog publik ndërmjet parlamentarëve, institucioneve publike, OJF-ve dhe ekspertëve për të drejtat e fëmijëve. Një përmbledhje mbi studimet e fundit kërkimore mbi dhunën ndaj fëmijëve. Një mjet mbi sensibilizimin publik në nivel kombëtar mbi çështjet përkatëse. Një listë e përfundimeve dhe rekomandimeve të cilat do t i shërbejnë përpiluesve të politikave për të trajtuar më mirë dhe për të filluar politika të reja për parandalimin e dhunës ndaj fëmijëve.
Një grup propozimesh nga CAUCUS-i (nje grup deputetësh që kanë për qëllim mbrojtjen e kauzave) mbi të Drejtat e Fëmijëve drejtuar Qeverisë mbi iniciativat dhe veprimet të cilat lidhen me parandalimin e dhunës ndaj fëmijëve. Një nivel fillestar të dhënash me njohuritë e fundit të cila do t i shërbejë Qeverisë dhe përpiluesve të politikave dhe të vendimeve për të thelluar studimet/kërkimet mbi politikat ekzistuese, për të zhvilluar programe të reja parandaluese/mbrojtjese, për të zhvilluar poitika të reja të ndjeshme ndaj fëmijës. 1.6. Si ishte strukturuar programi i Konferencës? Programi i Konferencës u përmbush tërësisht sipas axhendës (Ju lutem referojuni Axhendës së bashkëngjitur, Shtojca 1). Prezantimet dhe diskutimet u shpërndanë gjatë të tre seksioneve kryesore të Konferencës: seanca hapëse plenare, workshopet dhe seanca përmbyllëse plenare. Gjatë seancës hapëse plenare u mbajtën fjalime të ndryshme dhe fjalë përshëndetëse nga Znj. Denada Dibra, Drejtoreshë e Drejtorisë së Politikave Sociale dhe Shërbimeve Sociale, Ministria e Punës, Çështjeve Sociale dhe Shanseve të Barabarta, përfaqësues të ndryshëm nga institucionet publike kombëtare dhe ndërkombëtare si edhe organizata jo-qeveritare. Kryeministri i Shqipërisë Z. Sali Berisha përshëndeti Konferencën; kjo ishte Konferenca e parë Shkencore mbi parandalimin e abuzimit ndaj fëmijëve në Shqipëri. Gjatë workshop-eve pjesëmarrësit u ndanë në mënyrë spontane bazuar në interesat e tyre profesionale dhe akademike. Në të njëjtën kohë organizoheshin katër sesione paralele. Në dy prej këtyre sesioneve fokusi kryesor ishte legjislacioni lidhur me mbrojtjen ndaj fëmijëve ndërsa dy të tjerët ishin të përqendruar mbi shërbimet sociale. Gjatë seancës përmbyllëse plenare (të moderuar nga Znj. Denada Dibra) të gjithë pjesëmarrësit e Konferencës u mblodhën përsëri së bashku për të ndarë gjetjet kryesore, konkluzionet dhe rekomandimet. Nga secili sesion ishte përzgjedhur një moderator i cili prezantoi rezultatet dhe në fund fare Znj. Denada Dibra bëri një përmbledhje të konkluzioneve dhe rekomandimeve të të gjithë Konferencës. 9
2 Çfarë përmendën referuesit kryesorë? Përmbledhje e rezultateve të seancës së hapjes Referuesit gjatë seancës hapëse ishin përfaqësues nga institucionet më të larta kombëtare dhe ndërkombëtare të cilët ofrojnë kontribute mbi mbrojten e fëmijëve dhe mirëqenien në përgjithësi. Më poshtë do të gjeni një përmbledhje të shkurtër e fjalimeve të tyre. Fjalimi i parë u mbajt nga Z. Detlef Palm, Përfaqësuesi i UNICEF në Shqipëri. Ai u përqendrua mbi nevojën e madhe për përforcimin e legjislacionit i cili lidhet me mbrojtjen e fëmijëve si edhe për zhvillimet e mëtejshme të shërbimeve të tjera sociale dhe shërbimeve të tjera të lidhura me këtë fushë. Z. Palm prezantoi ALO 116 dhe COMBI, si dy iniciativa të cilat mbështeten nga UNICEF të cilat janë duke kontribuar mbi parandalimin dhe uljen e nivelit të abuzimit ndaj fëmijëve si edhe theksoi nevojën për kontribute akademike në këtë fushë sepse akademikët i dinë më mirë. Fjalimi i dytë u mbajt nga Z. Ettore Sequi, përfaqësues i Këshillit të Evropës në Shqipëri. Fjalimi u përqendrua mbi nevojën që kanë fëmijët për të ndërmarrë veprime në dobi të tyre dhe se si mbrojtjen e fëmijëve i hap rrugën zhvillimit të një vendi si edhe që kjo çështje është një prej 12 prioriteteve kyçe për BE. Fjala kyç është zbatimi. Nevojitet progres për të monitoruar përkujdesjen rezidenciale, për të arritur drejtësinë për të rinjtë, për luftën ndaj trafikimit dhe shfrytëzimit. Nevojiten më shumë përpjekje për ndërmarrjen e politikave mbi të drejtat e fëmijëve në nivel vendor dhe kombëtar. Kryeministri Z. Sali Berisha mbajti fjalimin e rradhës duke shprehur fillimisht një përgëzim për organizatorët e Konferencës. Fjalimi u përqendrua mbi promovimin e rëndësisë së fëmijërisë në nivel kombëtar dhe se si e qara e një fëmije duhet të dëgjohet në të gjithë shkollën, komunitetin, shoqërinë. Qeveria do të mbështetsë çdo iniciativë e cila promovon mbrojtjen e fëmijës theksoi Z. Berisha në fund të fjalimit. 10
Fjalimi i katërt u mbajt nga Z. Spiro Ksera, Ministër i MPÇSSHB. Z. Ksera u përqendrua mbi përpjekjet e Ministrisë së tij për Zhvillimin e Reformës Sociale dhe garantoi se të drejtat e fëmijëve do të jenë në qendër të vëmendjes të punës së qeverisë. Përmbledhje Znj. Mesila Doda, anëtare e Parlamentit, gjatë fjalimit të saj përshëndeti iniciativën për forcimin e sistemit të mbrojtjes së fëmijës dhe për ngritjen e CAUCUS-it për këtë çështje. Ajo gjithashtu shprehu përkushtimin që ka qeveria për mbrojtjen e fëmijëve përmes ratifikimit të disa dokumenteve ndërkombëtarë, ligjit të ri mbi të drejtat e fëmijës dhe angazhimin në të ardhmen për marrjen e masave të mëtejshme për zbatimin e tyre. Ekzekutive Fjalimi i gjashtë u mbajt nga Z. Igli Totozani, Avokat i Popullit. Ai shprehu përkushtimin e tij ndaj çështjes së mbrojtjes së fëmijëve dhe deklaroi se ka shumë punë për të bërë për të pasur rezultate si për fëmijët ashtu dhe për shoqërinë. Ai gjithashtu shprehu shqetësimin e tij për dispozitat ligjore për të miturit në burgje, nevojën për bashkëpunim ndërmjet të gjithë insituticoneve të përfshira në mbrojtjen e fëmijëve, nevojën për mbështetje financiare për pushtetin vendor si edhe propozoi idenë për ngritjen e një Departamenti të veçantë për mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve, i mbështetur nga Avokati i Popullit ose nga një Avokat Populli për Fëmijët. Fjalimi i fundit u mbajt nga Znj. Astrid Wein, Përfaqësuese e Bashkëpunimit për Zhvillim Austriak. Fjalimi i saj u përqendrua mbi modelin e njësive të mbrojtjes së fëmijës të cilat filluan si një projekt pilot por që tani po zhvillohen në nivel kombëtar. Ajo përgëzoi të gjitha përpjekjet që po ndërmerren nga të gjithë palët përkatëse të interesuara për të zbatuar këtë model dhe për të mbështetur punonjësit socialë të cilët janë në pozicionin e specialistëve për mbrojten e fëmijëve në mënyrë që ata të punojnë me sukses duke ndjekur një qasje bazuar në menaxhimin e rastit. Gjatë workshop-eve u bënë prezantime të njëpasnjëshme nga kumtuesit. Pas çdo prezantimi, i cili zgjaste mesatarisht dhjetë minuta, lihej hapësirë për pyetje, komente dhe diskutime të cilat ishin në linjë me pritshmëritë e Konferencës. Në sesionin e mëposhtëm do të paraqitet një përmbledhje e secilit workshop. 11
3 Çfarë u diskutua gjatë Konferencës dhe cilat ishin gjetjet kryesore të Konferencës? Përmbledhje e rezultateve për secilin workshop 3.1 Workshop 1 Legjislacioni, moderuar Ass. Prof. Dr. Evis Alimehmeti dhe nga Ass. Prof. Dr. Eralda Methasani Parimet e barazisë dhe mos-diskriminimit të fëmijëve në legjislacionin shqiptar, kandidat për Dr. Besmir Alushi; Prof.Dr. Theodhori Karaj; MA. Anila Gjonaj Ky prezantim u përqendrua mbi të drejtat e fëmijëve si pjesë e të drejtave njerëzore, përmes prezantimit të disa çështjeve të ndryshme lidhur me këtë fushë si për shembull: Kushtetuta e Shqipërisë i kushton një vëmendje të veçantë fëmijëve dhe të drejtave të tyre; zhvillimet pozitive ligjore, ngritja e mekanizmave si p.sh. Avokati i Popullit përbën një hap institucional drejt të drejtave të njeriut në përgjithësi; gjithsesi ka disa pjesë në legjislacion të cilat nuk përfshijnë rregullore të veçanta për mbrojtjen nga diskriminimi si p.sh. Kodi Penal. Gjatë përfundimit u theksua përfshirja në Kodin Penal të një neni të qartë i cili trajton parimin e mos-diskriminimit ndaj fëmijëve. Ndërhyrjet në gjenitalet e minorenëve ndërmjet ligjit dhe traditës. Realiteti shqiptar krahasuar më atë evropian, Dr. Juelda Lamce; Dr. Dariel Sina. 12 Ky prezantim ishte përqendruar mbi mutilimin e organeve gjenitale, si një cënim i të drejtave të fëmijës. Çështjet kryesore përqendroheshin mbi nevojën për një analizë të marrëdhënies prind-fëmijë, besimit dhe dinjitetit, nderimit, kulturës etj.; nevojës për një të kuptuar më të mirë të trajtimit ligjor në dy aspekte, asimilimi dhe multikulturalizmi; trajtimi diferencial i mutilimit të gjenitaleve si një dëm ndaj parimit të barazisë; detyrat e Republikës së Shqipërisë për të respektuar rregulloret
e aprovuara nga organet ndërkombëtare (të cilat nuk kanë një trajtim gjyqësor të djemve, vetëm të vajzave); nevojën për të respektuar ligjin mbi të drejtat e fëmijës i cili nuk lejon dëmtimin e ndonjë fëmije pavarësisht gjinisë; faktin që dispozitat ligjore të Shqipërisë nuk e trajtojnë këtë çështje. Konkluzionet kryesore theksuan nevojën për aktivitete sensibilizuese për publikun e gjerë, inkurajimin e debatit publik, respektimin e ligjit mbi të drejtat e fëmijës dhe monitorimin e tij nga Agjencitë Shtetërore dhe sugjerime për një analizë për nevojën për përforcimin e politikave penale për trajtimin e mutilimit gjenital te fëmijët. Mbrojtja e të drejtave të fëmijëve një detyrim evropian, Kandidate për Dr. Nadia Rusi. Ky prezantim u fokusua mbi detyrimet që ka Shqipëria për të respektuar jurisprudencën evropiane në lidhje me mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve. U përdorën raste të ndryshme lidhur me ndëshkimin trupor, internetin/teknologjinë, abuzimin fizik, neglizhimin, institucione si për shembull policia, minorenët dhe gjykata. Përfundimet theksuan nevojën për përmirësime ligjore të cilat u panë të lidhura ngushtë me rishikimin e politikave penale për shkak të zhvillimit teknologjik. Mekanizmi i ankimimit për mbrojtjen e adoleshentëve të LGBT nga dhuna dhe diskriminimi në sistemin para-universitar në Shqipëri, Av. Altin Azizaj Ky prezantim u përqendrua mbi mekanizmat për mbrojtjen e adoleshentëve LGBT në sistemin para-universitar në Shqipëri. Janë ndërmarrë hapa ligjorë pozitivë si për shembull përfshirja e orientimit seksual në ligjin arsimor para-universitar por sipas tij mekanizmat e mbrojtjes së LGBT nuk janë të mjaftueshëm. Përfundimet theksuan nevojën për të rritur më shumë sensibilizimin mbi mos-diskriminimin për shkak të orientimit seksual dhe për përmirësimin mekanizmat ekzistues për mbrojtje. Indikatorët e unifikuar mbi dhunën ndaj fëmijëve: nevojë për përmirësim, Ass. Prof. Dr. Eralda (Methasani) Cani; MA. Klesta Hysi Ky prezantim u përqendrua mbi nevojën për një unifikim të indikatorëve dhe të terminologjisë mbi dhunën ndaj fëmijëve, nevojën për të dhëna gjithëpërfshirëse të cilat mblidhen periodikisht, nevojën për një studim mbi kornizën institucionale që merret me mbledhjen e këtyre të dhënave etj. Përfundimet theksuan nevojën për veprime në këtë fushë për përfshirjen në kornizën ligjore të indikatorëve të kundërveprimit të shtetit ndaj dhunës. Përdorimi i komuniteteve për të luftuar punën e fëmijëve dhe praktika të tjera abuzive ndaj tyre Elma Tershana (Shehu), Kandidate për Dr. Ky prezantim u përqendrua mbi zhvillimin e politikave lidhur me dhunën ndaj fëmijëve dhe pengesat ekzistuese. Zhvillimet shumë të mira në hartimin e legjislacionit përkatës ndiqen nga mungesa e zbatimit dhe mungesa e strategjive në nivel vendore. Përfundimet theksuan nevojën për veprime në këtë fushë përmes zhvillimeve të strategjive vendore në çdo njësi vendore të cilat duhet të reflektojnë modelin e bashkëpunimit me komunitetin si një mënyrë pozitive për të parandaluar dhe ulur nivelin e dhunës ndaj fëmijëve dhe punën e fëmijëve. 13
Institucionalizmi i fëmijërisë jashtë marrëdhënieve të gjakut, Blerina Shkurti Ky prezantim u përqendrua mbi modelin e institucionalizimit të fëmijërisë përmes familjeve me baza familjare (ose casa familja ) si një model i suksesshëm i përdorur në vende të tjera. Përfundimet theksuan nevojën për një zbatim më të gjerë të këtij modeli në vendin tonë sepse ofron më shumë garanci që të drejtat e fëmijëve do të respektohen. Prezantimi u shoqërua nga një shënim i propozuar prej moderatorëve i cili sugjeronte që kjo temë duhet të trajtohet me shumë kujdes sepse de-institucionalizimi, dhe jo institucionalizimi, përbën një pjesë të strategjive të shtetit shqiptar kur bëhet fjalë për fëmijët. Mbrojtja e minorenëve prej formave të dhunës seksuale përmes përdorimit të internetit, Evisa Kambellari - Kandidate për Dr. Ky prezantim u përqendrua mbi sfidat që zhvillimi i teknologjisë krijon mbi kornizën ligjore në mënyrë që të pasqyrojë masat e nevojshme për mbrojtjen e fëmijëve nga abuzimi përmes internetit. Përfundimet theksuan nevojën për masa për të rritur sensibilizimin e prindërve, për një përfshirje të mjaftueshme të kësaj teme në kurrikulat shkollore, për studime të mëtejshme në këtë fushë dhe për përmirësimin e Kodit Penal në mënyrë që të trajtohen ndikimet negative që ka ekspozimi ndaj internetit te fëmijët. Konventa mbi Ushtrimin e të Drejtave të Fëmijëve, një instrument ligjor i cili forcon mbrojtjen e të drejtave të fëmijës, Fjorda Shqarri Kandidate për Dr., Nadia Rusi Kandidate për Dr. Ky prezantim u përqendrua mbi Konventën Evropiane mbi Ushtrimin e të Drejtave të Fëmijëve si edhe mbi rregulloret që i transmeton vendeve që e kanë ratifikuar atë duke përfshirë Shqipërinë që në qershor 2011. Përfundimet theksuan detyrimet e Republikës së Shqipërisë për të raportuar mbi zbatimin e dispozitave të Konventës. 3.2. Workshop 2 Legjislacioni, moderuar nga Ass. Prof. Dr. Argita Malltezi dhe Ass.Prof. Dr. Flutura Kola-Tafaj Parandalimi i dhunës ndaj fëmijëve të cilët janë të privuar nga liria në Shqipëri: nga praktika e Komitetit të Këshillit të Evropës për Parandalimin e Torturës, Dajena Kumbaro 14 Ky prezantim u përqendrua mbi problematikën e minorenëve në konflikt me ligjin lidhur me dhunën e ushtruar ndaj tyre, dhe mbi praktikat më të mira ndërkombëtare mbi masat parandaluese lidhur me keqtrajtimin e minorenëve në mënyrë që të reflektohen në sistemin tonë. Efikasiteti i Komitetit të Këshillit të Evropës për Parandalimin e Torturës si një mekanizëm parandalues u nxor në pah së bashku me progresin e Shqipërisë në parandalimin e keqtrajtimit të minorenëve në institucionet policore, qendrat e paraburgimit, në burgje dhe institucione të tjera të mbrojtjes sociale. Përfundimet theksuan rolin e mbrojtësit ligjor gjatë kontaktit të parë me ligjin (policia), metodologjinë parandaluese të Komitetit dhe karakteristikat e tij dhe rezultatet e vizitave të Komitetit nga 1997-2012, ku në 2012 për herë të parë, përveç parregullsive, u raportua edhe progresi.
Legjislacioni shqiptar mbi parandalimin e dhunës ndaj fëmijëve në Shqipëri. Harmonizimi i tij me legjislacionin dhe praktikat evropiane. Migena Leskoviku, Dr. Ky prezantim u përqendrua mbi dimensionin global të dhunës ndaj fëmijëve dhe se si trajtohet kjo në nivel ndërkombëtar dhe rajonal, përmes kornizës ligjore dhe tendencat e fundit në përpilimin e politikave duke nxjerr në pah disa dokumente ndërkombëtarë mbi bazën e të cilëve është krijuar një propozim për një kornizë sistematike dhe multi-disiplinore për parandalimin dhe trajtimin e rasteve të dhunës ndaj fëmijëve. Përfundimet theksuan nevojën për një ndryshim kulturor dhe institucional lidhur me perceptimin e fëmijëve si agjentë të ndryshimit. Trafikimi i fëmijëve në rrethin e Tiranës 2005-2011, Naim Tota, Kandidat për Dr. Ky prezantim u përqendrua mbi shkaqet dhe format e trafikimit të fëmijëve, kategoritë në rrezik të cilat janë subjekt i krimeve bazuar në statistikat e procedurave penale të personave të akuzuar për trafikimin e fëmijëve në Tiranë gjatë viteve 2005-2011. Përfundimet theksuan problematikën lidhur me kompensimin e viktimave dhe nevojën për sensibilizim të këtij mjeti procedural. Krimet seksuale ndaj të miturve Parandalimi dhe rehabilitimi në drejtësinë penale, Aranita Brahaj Ky prezantim u përqendrua mbi pikat e dobëta të ligjit, doktrinën dhe realitetin, bazuar në statistikat e rasteve të krimeve seksuale ndaj minorenëve të cilat janë proceduar në gjykatë gjatë viteve 2002 2008 dhe si se janë trajtuar ato nga gjykata shqiptare. Identifikon mungesën e një trajtimi të detajuar të normave gjyqësore të Kodit Penal, lidhur me veprat seksuale ndaj minorenëve, mungesën e doktrinës ose të doktrinës së pa-përditësuar, pengesat për të alternuar ndëshkimin penal dhe për të parandaluar përmes manifestimit social, identifikimit të autorëve dhe rehabilitimin e viktimës dhe autorit. Përfundimet theksuan nevojën për një manual dhe bazë të dhënash në mënyrë që të ndihmohen punonjësit e drejtësisë me të gjithë informacionin e duhur për parandalimin, rehabilitimin dhe trajtimin e rasteve të viktimizimit seksual të fëmijëve. Legjislacioni dhe parandalimi i dhunës ndaj fëmijëve në institucionet arsimore, Heliona Mico Ky prezantim u përqendrua mbi parandalimin e dhunës dhe abuzimit ndaj fëmijëve në ambientet shkollore. Theksoi rëndësinë e thjeshtësimit dhe sqarimit të mekanizmave ligjorë për parandalimin në mënyrë që të arrihet një perceptim më i shpejtë dhe më efikas nga vetë fëmijët. Përfundimet theksuan se mbrojtja ndaj dhunës në shkolla duhet të ofrohet përmes mekanizmave ligjorë dhe shërbimeve psikologjike, masave rehabilituese, përmes përdorimit të një manuali të procedurave në të gjithë shkollat etj. Intervistimi i fëmijëve viktima të dhunës nga Policia Gjyqësore, Bajram Yzeiri, Dr. Ky prezantim u përqendrua mbi përmirësimin e komunikimit të policisë gjyqësore me minorenët. Karakteristikat e reagimit të policisë në çështjet penale lidhur me jetën dhe shëndetin e minorenëve përfshin prioritizimin e tyre, shpejtësinë e veprimeve, aftësitë komunikuese dhe teknikat dhe bashkëpunimin me institucionet shtetërore dhe OJF-të. Përfundimet theksuan nevojën për një përditësim të vazhdueshëm të 15
legjislacionit, rritje të standardeve të komunikimit me fëmijët, sidomos kur bëhet fjalë për aftësitë investiguese, duke marrë në konsideratë nevojat specifike të secilit fëmijë, politikat dhe planet e veprimit që ndryshojnë, strukturat zhvilluese dhe trajtimin social. Analizat penale-gjyqësore të veprimeve ndaj minorenëve në legjislacionin shqiptar, Mirela Shameti, Kandidate për Dr. Ky prezantim u përqendrua mbi një analizë të dispozitave ekzistuese të Kodit Penal lidhur me veprimet penale ndaj minorenëve dhe nxori në pah disa ndryshime të kohëve të fundit të tij dhe ndikimin që kanë pasur këto në parandalimin e dhunës ndaj minorenëve dhe identifikimin e rast eve. Përfundimet theksuan nevojën për një qartësim të terminologjisë në Kodin Penal, nevojën për më shumë raportime të rasteve të dhunës dhe kompensimin e viktimave, raportet e detyrueshme etj. Arsimi para-universitar dhe legjislacioni përkatës si faktorë të rëndësishëm në parandalimin e dhunës ndaj fëmijëve, Av. Sonila Cami, Kandidate për Dr. Ky prezantim u përqendrua mbi rëndësinë e rolit të arsimit para-universitar për të ndihmuar në zhvillimin e fëmijës dhe ndikimet e tij pozitive ose negative për të ndihmuar fëmijën në mënyrë që të parandalohet dhuna dhe abuzimi ndaj fëmijëve dhe mbështetja ekzistuese e legjislacionit shqiptar dhe të neneve ndërkombëtare në këtë fushë. Përfundimet theksuan nevojën për një trajnim të veçantë për mësueset, përfshirjen e aftësive komunikuese si një pjesë e vlerësimit të mësueseve, rritjen e sensibilizimit të mësueseve dhe prindërve mbi kornizën ligjore lidhur me dhunën dhe abuzimin ndaj fëmijëve, marrjen e masave ndëshkuese ndaj mësueseve të dhunshme, kur shihet e nevojshme etj. E drejta për mbrojtje sociale dhe kujdesje sociale për fëmijët në Shqipëri lidhur me dekretet ndërkombëtare, Juliana Bylykbashi, Kandidate për Dr. Ky prezantim u përqendrua se si të drejtat e fëmijëve nuk janë trajtuar në mënyrë specifike në fushën e asistencës sociale dhe sigurimeve shoqërore. Mbështetja ekzistuese përmes familjes nuk është e mjaftueshme sidomos kur bëhet fjalë për familjet migruese pasi fëmijët e këtyre familjeve kanë nevojë për mbështetje të veçantë sociale. Përfundimet theksuan nevojën për përmirësimin e skemës së sigurimeve shoqërore dhe të ndihmës që duhet të ofrojë shteti për familjet dhe fëmijët në nevojë, bazuar në analizat e përjashtimit social dhe monitorimin e varfërisë, të përcaktuar në Strategjinë e Integruar të Përfshirjes Sociale 2008 2013. Dhuna ndaj fëmijëve në kontekstin familjar, Altin Shegani, Dr. Ky prezantim u përqendrua mbi kornizën kombëtare dhe ndërkombëtare lidhur me të drejtat e fëmijëve, sidomos për të drejtën që gëzon për t u mbrojtur nga dhuna, raportimin e dhunës ndaj fëmijëve në raportet kombëtare dhe ndërkombëtare, format e ndryshme të dhunës ndaj fëmijëve etj. Përfundimet theksuan nevojën për ndryshime në legjislacionin penal shqiptar në mënyrë që të ofrohet më shumë mbrojtje për fëmijët në rrezik dhune dhe abuzimi. Ky prezantim u ndoq nga një debat lidhur me nëse ka një rritje të numrit të rasteve të raportuara të krimeve seksuale ndaj minorenëve. 16
3.3. Workshop 3 Shërbimet Sociale, moderuar nga Prof. Dr. Theodhori Karaj dhe Dr. Alban Ylli Hulumtimi i stilit të prindërimit dhe lidhjet ndërmjet tij dhe abuzimit dhe neglizhimit ndaj fëmijës, M.Sc. Irena Xhaferri Ky prezantim u përqendrua mbi stilet e prindërimit dhe shkaqet e dhunës së prindërve. Përfundimet theksuan nevojën për një informim të prindërve përmes punës së OJF-ve, bashkëpunimin ndërmjet OJF-ve me Ministrinë e Arsimit dhe nevojën për të forcuar rolin e psikologëve të shkollave në këtë fushë. Bashkëpunimi institucional ndërmjet policisë dhe shërbimeve sociale: një theks i veçantë mbi parandalimin e dhunës ndaj fëmijëve, MA Enkeleda Fejzulla Ky prezantim u përqendrua mbi mungesën e koherencës ndërmjet të dy ligjeve që orientojnë policinë dhe shërbimet sociale lidhur me mbrojtjen e fëmijëve të cilat krijojnë sfida për koordinimin ndërmjet këtyre dy agjencive. Përfundimet theksuan nevojën për të përmirësuar kanalet e komunikimit formalë dhe jo-formalë ndërmjet dy strukturave dhe rritjen e besimit reciprok për ndarjen e eksperiencës së punës që ka fituar secili sektor. Ndikimet psikologjike, sociale dhe ato të sjelljes të vëllezërve dhe motrave me sëmundje të përhershme, Matilda Mema Ky prezantim u përqendrua mbi perceptimin e sjelljes prindërore neglizhuese ; ankthin, depresionin etj. si pasojë e sëmundjes së një anëtari të familjes. Përfundimet theksuan nevojën për ndërhyrje më specifike në familjet të cilët përballen me sëmundje të përhershme të një pjesëtari të saj dhe për forcimin e rolit të psikologëve dhe punonjësve socialë në spitale. Dhuna ndaj fëmijëve në Kosovë dhe masat për parandalimin e saj, Emrush Thaci, Kandidat për Dr. Ky prezantim u përqendrua mbi shpeshtësinë e llojeve të dhunës në shkolla në Kosovë dhe se si numrat e rasteve të regjistruara në shkolla dhe polici janë më të lartë sesa ato të raportuarit. Përfundimet theksuan nevojën për ngritjen e një strukture shtetërore për trajtimin e dhunës në shkolla, hartimin e politikave përkatëse që t i bëjnë fëmijët prioritarë dhe për fushata sensibilizimi të cilat synojnë arritjen e publikut të gjerë. Legjislacioni dhe familja si instrumente të rëndësishëm për mbrojtjen e fëmijëve në Shqipëri, Luis Bekteshi Ky prezantim u përqendrua mbi mënyrën se si mangësitë ligjore krijojnë hapësirë për abuzim brënda familjes: Legjislacioni i BE nuk është përshtatur me kontekstin shqiptar; përkufizimi i abuzimit është i paqartë. Përfundimet theksuan nevojën për të rritur sensibilizimin e familjeve lidhur me pasojat që lë abuzimi ndaj fëmijëve dhe nevojën për të ulur mangësitë ligjore për këtë çështje. Sjellja e prindërve të rinj lidhur me zhvillimin e fëmijës gjatë tre viteve të para dhe rëndësia e programeve parandaluese për prindërit, M.Sc. Oriola Hamzallari Ky prezantim u përqendrua se si prindërit, megjithëse mund ta konsiderojnë të gabuar përdorimin e dhunës si një mjet disiplinor, e ndërmarrin shpesh herë si 17
veprim. Përfundimet theksuan nevojën për model prindërimi pozitiv, zhvillimin e shërbimeve sociale dhe konsultime në këtë fushë të prindërimit. Sexting, një lloj abuzimi me imazhin e fëmijëve, Jeta Shkurti (Tocila), Kandidate për Dr. Ky prezantim u përqendrua mbi mënyrën se si sexting është një fenomen në rritje i cili shoqëron zhvillimin e teknologjisë dhe mund të jetë abuziv për fëmijët dhe adoleshentët. Edhe në Shqipëri shumë adoleshentë janë ekspozuar ndaj këtij rreziku. Përfundimet theksuan nevojën për informacion dhe sensibilizim të prindërve dhe mësueseve dhe madje mund të ketë nevojë për ndryshime të reja ligjore. Fëmijët dhe Interneti, Monika Cenameri, Kandidate për Dr. Ky prezantim u përqendrua mbi rritjen e shpejtë të përdorimit të internetit në Shqipëri dhe risqet e mundshme që lidhen me përdorimin e tij nga fëmijët. Përfundimet theksuan nevojën për një vlerësim të ndikimit social të internetit mbi fëmijët; inkurajim të praktikave mbi marrëdhëniet sociale dhe nevojën për informim të fëmijëve mbi përdorimin e sigurt të internetit. Mobilizimi i komunitetit për parandalimin e dhunës ndaj fëmijëve, M.Sc. Merita Mece Ky prezantim u përqendrua mbi një model të ndërhyrjes komunitare duke kombinuar promovimin e të drejtave të njeriut, huave financiare dhe mbështetjen ekonomike dhe rritjen e kapaciteteve (duke përfshirë dhe vullnetarët) me një fokus të veçantë mbi disa komunitete Rome. Përfundimet theksuan faktin se megjithëse përfshirja dhe mobilizimi i komunitetit është një synim dhe investim afatgjatë, nga ana tjetër është shumë i rëndësishëm dhe ofron rezultate pozitive duke e krahasuar me ndërhyrje të tjera dhe në bashkëpunim me aktorë të tjerë vendorë bazuar në interesin më të lartë të fëmijës. 3.4. Workshop 4 Shërbimet Sociale, moderuar nga Prof. Dr. Edmond Dragoti and Dr. Anila Sulstarova Shërbimet Sociale të fokusuara mbi fuqizimin e fëmijëve, familjeve dhe komunitetit si një masë për parandalimin e abuzimit të fëmijëve me aftësi të kufizuara, Etleva Zeqo, Kandidate për Dr. 18 Ky prezantim u përqendrua mbi çështjen e abuzimit të fëmijëve me aftësi të kufizuara e cila rrezikon të jetë e padukshme për shkak të mungesës së shërbimeve të specializuara dhe të një sistemi të unifikuar të mbrojtjes dhe vështirësinë e shtuar për disa nga këta fëmijë për të raportuar abuzimin. Kjo nevojë mund të përmbushet përmes: një plani ndërhyrjeje për anëtarët e familjes së këtyre fëmijëve ndërkohë që ata trajtohen në një qendër duke përfshirë shërbime punësimi, trajtim psikologji etj.; duke bërë të mundur që psikologët brënda shkollave të trajtojnë këtë fenomen. Përfundimet theksuan nevojën për zhvillimin e programeve dhe politikave kombëtare dhe vendore të cilat trajtojnë abuzimin e fëmijëve me aftësi të kufizuar dhe politika monitoruese të standardeve dhe shërbimeve të ofruara nga organizatat publike dhe private si edhe nevojën për masa për integrimin e tyre në shkollë duke u përqendruar mbi parandalimin e abuzimit ndaj fëmijëve dhe bullizmin.
Fuqizimi i fëmijëve dhe zhvillimi i kapaciteteve mbrojtëse si një model efikas për ndërhyrjen e hershme dhe për parandalimin e dhunës ndaj fëmijëve (një praktikë bazuar në evidencë), M.Sc. Enkelejda Lopari, Alketa Lasku, Terre des hommes Albania Ky prezantim synoi të sillte një praktikë të bazuar në evidencë nga tërreni mbi mënyrën se si pjesëmarrja e fëmijës dhe përfshirja e fëmijës në zhvillimin e reziliencës dhe të aftësive mbrojtëse janë shumë të rëndësishme në identifikimin e hershëm dhe parandalimin e abuzimit ndaj fëmijëve. Gjetjet e marra nga një studim cilësor dhe sasior mbi ndikimin e metodologjisë të quajtur lëvizje-lojëra dhe sporte tregojnë se gjetja e mënyrave për të përfshirë fëmijët dhe të rriturit në fazat e hershme për të forcuar reziliencën është shumë e rëndësishme për të identifikuar forma të ndryshme të abuzimit ndaj fëmijës dhe në krijimin e besimit për ta raportuar atë. Për më tepër, përmes kësaj metodologjie, është vërejtur se kapacitete të ndryshme si p.sh. rezilienca, aftësitë mbrojtëse përbëjnë çelësin për zhvillimin e fëmijëve dhe të adultëve. Forcimi i fëmijëve përmes metodologjive të fokusuara mbi fëmijët dhe krijimi i një mjedisi dhe marrëdhënie të sigurt me të rriturit si mësueset, kujdestarët, prindërit etj. janë shumë të rëndësishme në promovimin e të drejtës për të pasur mbrojtje dhe mirëqenie për fëmijën. Programe/shërbime sociale të përqendruara në fuqizimin e fëmijëve pa prindër si një masë për të parandaluar dhunën ndaj tyre, Kandidate për Dr.Orneda Hoxha Ky prezantim u përqendrua mbi programe që synojnë parandalimin e abuzimit ndaj fëmijëve në institucionet rezidenciale. Këto programe duhet të përfshijnë aktivitete për fuqizimin e fëmijëve dhe trajnime të mëtejshme për kujdestarët kryesorë, lidhur me legjislacionin, njohuritë mbi abuzimin ndaj fëmijëve dhe pasojat e tij etj. Ky prezantim u ndoq nga diskutime të cilat synonin të sillnin një informacion më të përditësuar mbi situatën e institucioneve rezidenciale për fëmijët. Mbështetja ndaj familjes dhe fëmijës një prioritet i reformave të programeve të mbrojtjes sociale, Matilda Nonaj Ky prezantim u përqendrua mbi ri-vlerësimin e sistemit të mbrojtjes sociale përmes dy reformave të mëdha me një fokus të dyfishtë mbi familjen dhe individin. Ky kombinim synon të fuqizojë dhe mbështesë familjen në mënyrë që të parandalohet insitucionalizimi i fëmijëve dhe si e tillë konsiderohet si shumë i rëndësishëm forcimi i rolit të bashkive në rrethe në mënyrë që të krijohet një bazë e fortë e shërbimeve të integruara. Përfundimet theksuan nevojën për decentralizim të ndërhyrjeve sociale përmes ri-organizimit, zgjerimit dhe kualifikimit të një rrjeti të integruar të përbërë nga shërbimet sociale, shëndetësore, arsimore dhe kulturore, trajnimeve profesionale, shërbimeve të punësimit dhe strehimit etj. Shërbimet multi-disiplinore të integruara të përqendruar mbi parandalimin, mbrojtjen dhe ri-integrimin e fëmijëve të ekspozuar ndaj llojeve të ndryshme të abuzimit, Denada Seferi, Kandidate për Dr. Ky prezantim u përqendrua mbi tipologjitë e reja të shërbimeve, të krijuara përmes hartimit dhe zbatimit të standardeve të mbrojtjes sociale për fëmijët dhe të ofruara në institucionet publike dhe private të kujdesit shëndetësor. Megjithatë ekzistojnë një 19
numër problemesh brënda sistemit si për shembull vështirësitë në bashkëpunimin ndër-sektorial në nivel qendror dhe vendor, kufizimet financiare dhe një nevojë për një rishikim të standardeve, vështirësive gjatë procesit të decentralizimit etj. Përfundimet theksuan nevojën për një koordinim më të mirë të strukturave në nivel vendor dhe qendror dhe të të gjithë aktorëve që ofrojnë shërbime sociale për fëmijët sipas fushës së tyre të punës: sektori i drejtësisë ka detyrimin të ofrojë mbrojtje ligjore falas për fëmijët në konflikt me ligjin, sektori arsimor duhet të ofrojë shërbime gjithëpërfshirëse për fëmijët në nevojë, sektori shëndetësor duhet të ofrojë shërbime shëndetësore gjithëpërfshirëse, shërbimet sociale gjithashtu duhet të ofrojnë shërbime të specializuara për këta fëmijë ndërkohë që sektori policor duhet të sigurojë dhe ofrojë shërbime gjithëpërfshirëse si për shembull identifikimi, urdhër mbrojtës etj. Ky prezantim ngjalli diskutime mbi shërbimin e ri të kujdesit të birësimit dhe përfitimet e tij në lidhje me mirëqenien e fëmijëve. Vlerësimi i mbledhjes së të dhënave nga sistemi i mbrojtjes së fëmijëve në Shqipëri, Belioza Coku, Kandidate për Dr. Ky prezantim u përqendrua mbi llojin e të dhënave të mbledhura dhe mbi mënyrën se si ato regjistrohen nga agjencitë që ofrojnë shërbime për fëmijët në Shqipëri në kontekstin e studimit epidemiologjik mbi abuzimin dhe neglizhencën ndaj fëmijëve (BECAN). Përfundimet theksuan se abuzimi ndaj fëmijës nuk raportohet aq sa ç duhet dhe shpeshherë bëhet përmes një surveliance pasive prandaj lind dhe nevoja për një unifikim të raportimit të rasteve të abuzimit ndaj fëmijëve në Shqipëri duke qenë se sistemi i mbrojtjes së fëmijës po kalon nëpër një proces reformimi. Parandalimi i dhunës si një mjet arsimor në shkolla, Dena Grillo, Floriana Hima. Ky prezantim u përqendrua mbi prezantimin e projektit COMBI në shkolla dhe përdorimi i kartave PEET si një mënyrë e re për të disiplinuar fëmijët brënda shkollës duke eliminuar metodat e dhunshme të disiplinimit dhe duke i zëvendësuar ato me metoda pozitive. Përfundimet theksuan se metoda e re ka funksionuar mirë në disa shkolla por nevojitet akoma më tepër punë në mënyrë që të integrohet kjo qasje e re në filozofinë e shkollës gjatë komunikimit me fëmijët. Metodologjia multi-disiplinore përmes modelit të NJMF si një metodë për identifikimin e hershëm dhe parandalimin e abuzimit të fëmijës, M.Sc. Enkelejda Lopari, Terre des homes Albania. 20 Ligji mbi Mbrojtjen e të Drejtave të Fëmijëve Nr. 10 347 krijoi themelet për krijimin e një sistemi për mbrojtjen e fëmijëve në Shqipëri. Njësia për Mbrojtjen e Fëmijës (NJMF), e ngritur në nivele vendore, përbën farën e këtij modeli. NJMF është një shërbim social i ngritur në nivel vendor e cila identifikon, referon dhe koordinon veprimet për t iu përgjigjur rasteve të abuzimit ndaj fëmijëve. NJMF përdor një metodologji multi-disiplinore për t iu përgjigjur rasteve në nevojë. Kjo metodologji ka rezultuar që është efikase dhe ka një ndikim të madh në identifikimin dhe mbështetjen e rasteve të fëmijëve në rrezik ose që po abuzohen. Referata shqyrton dhe reflekton në mënyrë kritike mënyrat se si mund të aprovohen dhe përdoren metodologji të tilla për ndërhyrje të hershme, dhe identifikon rastet dhe siguron masat parandaluese për rastet e fëmijëve dhe familjeve në nevojë. Studimi i dhjetë
rasteve studimore të marra nga Shqipëria dhe të disa praktikave ndërkombëtare nga SHBA, MB dhe Australia tregojnë se gjithmonë e më shumë po bëhen përpjekje nga institucionet publike dhe jo-publike mbi mënyrën se si të çohet përpara sistemi i mbrojtjes së fëmijës për të pasur një fokus më parandalues përmes metodologjisë multi-disiplinore ndaj identifikimit të hershëm. Më pas në referatë përmenden përfitimet dhe sfidat për praktikimin e një modeli të tillë dhe për promovimin e këtij modeli si një metodologji e përbashkët sistematike e cila mund të rrisë vëmendjen e shërbimeve të ndryshme lidhur me fëmijët në nevojë. 21
4 Ku do të shkojmë më tej? Konkluzionet përfundimtare dhe rekomandimet Prezantimet dhe diskutimet e mbajtura në të gjithë workshop-et paraqesin një interes real nga ana e ligjvënësve, përpiluesve të politikave, strukturave zbatuese dhe akademia për të ndërmarrë masa konkrete afat-shkurtra dhe afat-gjata për të zhvilluar më tej legjislacionin, për zbatimin e kornizës ligjore që trajton çështjen e dhunës ndaj fëmijëve, për ndërmarrjen e strategjive të reja për parandalimin dhe uljen e dhunës ndaj fëmijëve dhe për rritjen e sensibilizimit të opinionit publik në këtë drejtim. Përfundimet dhe rekomandimet e përmendura më poshtë janë një përmbledhje e gjetjeve të Konferencës dhe i përkthejnë ato në terma dhe hapa konkretë që mund të ndërmerren nga të gjithë palët e interesuara përkatëse të përfshira në trajtimin e kësaj çështjeje të rëndësishme. Megjithëse ato mund të jenë përmbledhur në grupe të ndryshme interesi secili grup mund të gjejë lidhje me të gjithë grupet e rekomandimeve në lidhje me fushën e tyre të punës që ka të bëjë me dhunën ndaj fëmijëve. 22 Për ligjvënësit Nevojiten ndryshime ligjore për të hartuar strategji për parandalimin e dhunës ndaj fëmijëve; Nevojitet një koherencë më e madhe e legjislacionit për dhunën ndaj fëmijëve lidhur me dispozitat ndërkombëtare, e shoqëruar me një sqarim të terminologjisë, sidomos në Kodin Penal; Indikatorët e përgjigjes së shtetit ndaj dhunës ndaj fëmijëve duhet të përfshihet në kornizën ligjore; Duhet të ndërmerren ndryshime ligjore në lidhje me trajtimin e veprave penale të fëmijëve nën moshën 14 vjeçare; Duhet të zhvillohet legjislacioni për parandalimin e dhunës në sistemin arsimor, së bashku me një mekanizëm ligjor për ankimimet e fëmijëve; Mekanizmi i mbrojtjes së adoleshentëve LGBT, i krijuar sipas ligjit për arsimin para-universitar, duhet të përmirësohet;
Kodi Penal duhet të përmirësohet në mënyrë që të trajtojë pasojat negative të ekspozimit të fëmijëve ndaj internetit; Vizibiliteti i shoqatave të gjykatave duhet të vlerësohet. Për politikë-bërësit në nivel qendor Indikatorët që matin dhunën ndaj fëmijëve duhet të rishikohen dhe të zhvillohen më tej dhe VKM duhet të përmirësohet; institucionet që veprojnë për t iu përgjigjur atyre duhet të përfshihen në mënyrë që të mundësohet hartimi i politikave të nevojshme për dhunën ndaj fëmijëve; Programet e parandalimit dhe ndërhyrjet e hershme duhet të buxhetohen në mënyrë që sistemi i mbrojtjes së fëmijës të jetë më proaktiv dhe të jetë në gjendje të identifikojë dhe parandalojë aktet e dhunës ndaj fëmijëve përpara se ato të ndodhin; Nevojitet mbështetje më e madhe nga qeveria qendrore dhe vendore të mënyrë që të fuqizohen mekanizmat e nivelit vendor (njësitë e MF); Programet për mbrojtjen e fëmijëve duhet të jenë në gjendje të kenë një ndikim mbi pjesën më të madhe të fëmijëve vulnerabël dhe të jenë më shumë të përqendruar ndaj fëmijëve; Skema për sigurimet shoqërore duhet të përmirësohet në mënyrë që të mbështeten më mirë familjet dhe fëmijët në nevojë; Shërbimet psiko-sociale në shkolla duhet të mbështeten në mënyrë që të ndërtohen kapacitetet për të ofruar konsultime individuale, lidhur me trajnimin e punonjësve, por sidomos për pengesat strukturore për të punuar me individët (koha, fokusi etj.); UNICEF duhet të mbështetet në rolin e tij në përmirësimin e modeleve të programeve; Nevojitet një analizë e nevojës për ri-forcimin e politikave penale lidhur me mutilimin e gjenitaleve të fëmijëve. Për shërbimet sociale kombëtare Nevojitet një monitorim i mëtejshëm, për zbatimin e ligjit për të drejtat e fëmijëve nga ana e shoqërisë civile, institucionet e pavarura dhe nga Agjencia mbi të Drejtat e Fëmijës. Këto monitorime duhet të ofrojnë informacion për politikat sociale për fëmijët; Nevojitet ngritja dhe forcimi i strukturave multi-disiplinore të cilat parandalojnë dhunën në mënyrë që të plotësojnë ndërhyrjet aktuale të cilat funksionojnë vetëm pasi ka ndodhur akti i dhunës; Duhet të ngrihet një sistem i cili të identifikojë gupe potenciale dhunuesish; Duhet të organizohen fushata sensibilizimi që synojnë publikun e gjerë në mënyrë që të parandalohet dhuna ndaj fëmijëve dhe të krijohet një sjellje pozitive ndaj shërbimeve të reja (NJMF); Duhet të ngrihen programe sensibilizimi lidhur me dhunën ndaj fëmijëve, të cilat synojnë popullatën e gjerë, në lidhje me grupe specifike vulnerabël dhe/ ose me grupet që janë në rrezik për t u diskriminuar; Duhet të zhvillohen programe dhe aktivitete informuese të cilët synojnë prindërit; ato duhet të zhvillohen nga organizatat jo-fitimprurëse dhe 23
institucionet shtetërore si p.sh. Agjencia në mënyrë që t i përgatisë prindërit për të menaxhuar përdorimin e internetit nga fëmijët; Duhet të krijohen ndërhyrje të reja lidhur me informacionin, konkluzionin dhe rregulloret ligjore mbi Teknologjitë e reja të komunikimit; Duhet të krijohen programe dhe shërbime mbi prindërimin pozitiv, përfshirë këtu edhe konsultimet me prindërit, si pjesë e shërbimeve sociale parandaluese për fëmijët dhe familjet; Duhet të bëhet trajnimi i personelit të sektorëve të ndryshëm të sistemit ligjor në mënyrë që të respektohen të drejtat e minorenëve në konflikt me ligjin dhe roli i mbrojtësit ligjor duhet të nxirret më shumë në pah; Është i nevojshëm një integrim i programeve të ndryshme për parandalimin e dhunës ku përfshihen shumë aktorë si p.sh. mësueset (COMBI), ose fëmijët (MOVE) etj. për të rritur aftësitë e tyre vepruese dhe përfitimet prej aftësive të reja komunikuese; Duhet të krijohet një bazë të dhënash nga të gjitha strukturat përkatëse të cilat punojnë kundër dhunës ndaj fëmijëve, gjithashtu duhet parandaluar keqpërdorimi i të dhënave; Përdorimi konfidencial i të dhënave lidhur me rastet e mbrojtjes së fëmijës përbën një nevojë urgjente; Nevojitet një bazë e të dhënave që ndihmon manifestimin/identifikimin social të dhunuesve seksual të fëmijëve në mënyrë që të parandalohet abuzimi seksual ndaj fëmijëve; Është e rëndësishme të ketë një standardizim të mbledhje së të dhënave, të standardeve dhe të mjeteve si për strukturat publike ashtu dhe për ato jopublike. Për politikë-bërësit në nivel vendor Duhet të hartohen strategji vendore mbi të drejtat e fëmijëve në ato rajonet vendore ku ato mungojnë. Fëmijët duhet të jenë një pjesë aktive dhe në qendër të proceseve të tilla; Modeli i mobilizimit të komuniteti duhet të reflektohet më shumë në strategjitë vendore si një mjet për të parandaluar dhe ulur nivelin e dhunës ndaj fëmijëve dhe sidomos punën dhe shfrytëzimin e fëmijëve; Nevojitet një bashkëpunim i mëtejshëm ndërmjet strukturave të qeverisë vendore dhe qendrore në mënyrë që shërbimet të kenë punonjësit e nevojshëm dhe të kenë trajnime specifike për nevojat e grupeve të synuara; Nevojitet forcimi i shërbimeve sociale në nivel vendor për të parandaluar dhe ulur abuzimin dhe për të forcuar familjet për rritjen e fëmijëve të tyre, si një masë parandaluese; Duhet të ngrihen struktura të komunitetit të cilat synojnë fuqizimin e individëve në rastet e personave me aftësi të kufizuar por gjithashtu edhe për të rinjtë të cilët dalin nga institucionet dhe fëmijët në shërbimet e përkujdesit birësues. 24 Për akademinë Nevojiten kërkime të mëtejshme në mënyrë që të kuptohet korniza institucionale e mbledhjes së të dhënave dhe përpunimi i rasteve abuzuese;
Duhet të mbështeten kërkuesit/studiuesit për të shpërndarë punimet e tyre mbi dhunën dhe abuzimin ndaj fëmijëve si për shembull analizat e tekstit, prindërim i shëndetshëm etj. Duhet të ndërmerren studime të mëtejshme të cilët analizojnë shkaqet e ekspozimit të fëmijëve dhe të rinjve shqiptarë ndaj internetit si edhe pasojat që vijnë; Duhet të ndërmerret një analizë e nivelit të trajtimit të informacionit mbi përdorimin e sigurt të internetit në mbarë kurrikulën shkollore; Nevojiten studime të mëtejshme në komunitet nga njësitë/punonjësit e MF ose nga institucione të tjera në mënyrë që të përmirësohet informacioni ekzistues mbi abuzimin e fëmijëve; Është i rëndësishëm zhvillimi profesional i punonjësve socialë, personelit shëndetësor, policisë dhe sistemit të drejtësisë në mënyrë që të sigurohet një mënyrë e përbashkët e të kuptuarit dhe e debatit për të parandaluar më shumë abuzimin e fëmijëve dhe për të trajtuar çështjet në një mënyrë etike. 25
5 Artikujt shkencorë MEKANIZMI I ANKESAVE PËR MBROJTJEN E ADOLESHENTEVE LGBT NGA DHUNA DHE DISKRIMINIMI NE SISTEMIN ARSIMOR PARAUNIVERSITAR NE SHQIPËRI Av. Altin HAZIZAJ DOKTORANT Katedra e të Drejtës Publike, Fakulteti i Drejtësisë,Universiteti i Tiranës ahazizaj@yahoo.co.uk 1. Qëllimi Qëllimi i këtij artikulli është që të identifikojë dhe analizojë mënyren sesi legjislacioni dhe rregulloret e sistemit arsimor parauniversitar në Shqipëri bëjnë të mundur ngritjen dhe funksionimin e mekanizmave dhe trajtimin e ankesave të adoleshëntëve LGBT, për mbrojtjen e tyre nga dhuna dhe diskriminimi. Analiza ndalet dhe merr në shqyrtim aspektet ligjore të mbrojtjes të të drejtave të adoleshentëve nga dhuna dhe diskriminimi në ligjin kombëtar dhe atë ndërkombëtar, e në mënyrë më specifike observon funksonimin e skemës së ankesave në këtë system. Së fundi, dokumenti propozon disa zgjidhje për mbrojtjen e mirëqenies dhe të të drejtave të adoleshentëve LGBT në sistemin arsimor para-universitar, si dhe ta bëj këtë të fundit më të përgjegjshëm për masat që duhet të marrë për eleminimin e dhunës dhe diskriminimit, promovimit të mireqenies fizike, morale, emocionale dhe shëndetësore të adoleshentëve. 26 2. Përkufizime Adoleshent 1. Personi ndërmjet moshës 10-18 vjeç. Dhunë 2. Përdorimi i qëllimshëm i forcës fizike apo 1 Developing Adolescents, A reference for Professionals. Shoqata Amerikane e Psikologjisë, 2002. 2 Etienne G. Krug, Linda L. Dahlberg, James A. Mercy, Anthony B. Zwi and Rafael Lozano, World report on violence and health, fuqisë, që ka ndodhur apo mund të ndodhë, ndaj vetes, një personi tjetër, ose kundër një grupi ose komuniteti, që çon ose ka mundësi të çojë në plagosje, vdekje, dëmtim psikologjik, keq-zhvillim apo humbje të aftësive. Geneva 2002.