Hernia diskale, rehabilitimi dhe kujdesi infermieror

Transcription

1 REPUBLIKA E SHQIPËRISË UNIVERSITETI ALEKSANDËR MOISIU DURRËS FAKULTETI I STUDIMEVE PROFESIONALE DEPARTAMENTI MJEKSISË PROGRAMI I STUDIMIT TË MASTERIT PROFESIONAL INFERMIERI KIRURGJIKALE MIKROTEZA Hernia diskale, rehabilitimi dhe kujdesi infermieror Punoi: Arbër BIMI Udhëheqës shkencor: M.Sc. Brela XHAFERRAJ Arbër BIMI 1

2 Falenderime Neurokirurgjia është një degë e rëndësishme e kirurgjisë dhe e mjeksisë, kjo e pasqyruar dhe në ditët e sotme. Prandaj dhe me sugjerimin e udhëheqësit tim mendova ta marrë si mikrotezë për mbylljen e studimeve te mija në ciklin e masterit professional Infermieri Kirurgjikale. Së pari do të doja të falënderoja udhëheqësin tim M.Sc. Brela Xhaferraj për përkrahjen e saj të këndshme për këtë punim dhe inkurajimin e sajtë vazhdueshëm për shumë muaj që ka marrë shkrimi e redaktimi i tij. Falenderoj gjithë stafin e Departamentit te Mjeksisë në Fakultetin e Studimeve Profesionale të Universitetit Aleksander Moisiu Durrës. Arbër BIMI 2

3 Abstract Often, the symptoms of a herniated disc will resolve gradually with simple measures such as a modification of activity, analgesic and anti-inflammatory medications, and physical therapy. However, when the pain and discomfort of a herniated disc persist, many people successfully gain relief with epidural steroid injections known as epidural nerve blocks. Here s what you can expect if one of our pain specialists treats your pain with an epidural nerve block: 1. Anti-inflammatory medication. 2. Physical therapy to strengthen muscles and prevent recurrence. 3. Firm mattress, proper seating with support. 4. Good body mechanics, lifting techniques and core stabilization exercises also recommended 5. No general anesthesia, hospital stays, or prolonged recovery periods to worry about The purpose of the study The purpose of this paper is to review the cases that are reported and treated at the University Hospital Center for a period of 6 years from 2005 to 2010, this framework is used to identify cases that undergo surgery and various indicators related with this pathology and pain relief. Materials and methods Are based on the review of cases with herniated disc at the University Hospital Center. The object of analysis were clinical records. We have taken 1978 cases in six years. This study is retrospective. Results and discussion The study was obtained from the statistical data of cases with herniated disc. They are presented with the results as follows: Results obtained from cases that 2005 was the year with the highest number of hernies disc and its complications with a number of 524 patients. It also for the fact that no private hospitals have also changed the method of treatment. What is worth mentioning is the fact that the affected age is over 35 years old to 54 years old. So with the affected age group and hospital addressed are these. From the results of the 6-year study is noteworthy that the gender of the affected is males. This associated with physical work, greater body weight, etc.. While the number of operations has fallen from 2005 = 387, so about the 75% of patient are operated and it s not have changes during the years. Stay in hospital have an average approximately 5-6 days, the rest are thought to be rehabilitated at home. Conclusion, 1. No. of patients with herniated disc decreased over the years, but still stands at the high numbers 2. Males are also more likely to become with herniated disc 3. Most preferred Age is years old 4. Number of patient that make surgery have a percentage of 75% in all of casese. 5. Stay in hospital is calculated 5-6 days Arbër BIMI 3

4 Qëllimi i punimit Qëllimi i këtij punimi është njohja me hernien diskale, shqyrtimi i rasteve që janë paraqitur dhe trajtuar pranë QSUT(qendren spitalore universitare Tirane) për një periudhë 5 vjecare., ndjekja disa pacienteve ne terren dhe rehabilitimi i tyre. Objektivat: 1. Njohja mbi hernien diskale, kliniken, trajtimin dhe parandalimin 2. Percaktimi i treguesve mbi hernien diskale ne periudhen 3. Ndjekja e rasteve klinike 4. Rehabilitimi fizioterapik i hernies diskale, programet ushtrimore etj 5. Edukimi shendetesor i pacienteve me hernie diskale Arbër BIMI 4

5 Hyrje Hernia diskale lumbare është një problem që shqetëson një pjesë të gjerë të popullsisë. Zona që më së tepërmi i ekspozohet peshës dhe që vuan më shumë është ajo e belit (lumbare) Midis çdo dy kockave të shtyllës kurrizore gjendet një lëndë absorbuese e peshës dhe që bën shpërndarjen e peshës në mënyrë të barabartë në trup. Kjo lëndë quhet disk dhe pikërisht shtytja e kësaj pjese dhe dalja nga vendi duke krijuar presjon mbi palcën kurrizore shkakton të ashtuquajturën hernia diskale. Disku ka trashësi 4-6 mm dhe gjithashtu pengon edhe fërkimin e kockace të shtyllës kurrizore. A ka lidhje çdo lloj dhimbje beli me hernien diskale? Jo. Dhimbjet e belit mund të shkaktohen si nga hernia diskale ashtu edhe nga sëmundje që prekin sistemin muskulo-skeletar (sëmundjet e kockave apo muskujve të asaj zone) apo nga ngushtimet në kanalin e palcës së kurrizit apo edhe nga tumoret e kësaj palce. Bile thjesht edhe qëndrimi në pozicion të gabuar gjatë punës apo gjumit mund të shkaktojë dhimbje të belit. Megjithatë problemi mund të jetë i lehtë sa mund të kurohet me ilaçe apo i tillë që mund të kërkojë ndërhyrje kirurgjikale. Prandaj është mirë që në këto raste të merret parasysh këshilla e specialistit. A ka hernie diskale te tjera Po. Ato janë në të gjitha pjesët e kolonës, si ne atë cervikale, torakale, sacrale etj. Por hernia lumbare ështe më e shpeshta ne to, prandaj studimi do të përqendrohet kryesisht mbi hernien diskale lumbare. Arbër BIMI 5

6 1-Kapitulli i pare 1.1. Anatomia dhe fiziologjia. Kolona vertebrale është e ndërtuar nga eshtra të vogla të vendosura mbi njeratjetrën dhe që quhen vertebra. Ajo vendoset ne pjesën e pasme të trupit, ne vijën mediane dhe zgjatet prej vertebrës së parë cervikale deri te maja e kokcigit. Gjatësia e saj përbën 2/3 e gjatësisë së trupit. Tek meshkujt ajo varion nga cm, kurse tek femrat cm. Pjesa më e gjërë e saj është pjesa torakale, ndërsa më e shkurtër paraqitet ajo koksigeale. Ka formën e shkronjës S dhe dallojme nje kifoz(konveksitet nga prapa) dhe lordoz normale(konveksitet nga perpara) Në të dallojmë disa pjesë: 1. Pars cervikalis: është e përbërë nga 7 vertebra, ku vertebra e parë quhet Atlas, e dyta Axis, ndërsa e 7-ta quhet Prominens 2. Pars thoracalis: është e përbërë nga 12 vertebra, ndryshe quhet pjesa e kraharorit 3. Pars lumbaris: është e përbërë nga 5 vertebra, ndryshe quhet pjesa e belit 4. Pars sacralis: është e përbërë nga 5 vertebra, ndryshe quhet pjesa e kryqeve 5. Pars coccygealis: është e përbërë nga 4-5 vertebra, ndryshe quhet kerbishti Cdo vertebër ka: 1. Proccessus articularis superior et inferior 2. Proccesus spinosum 3. Proccesus transversur 4. Disku intervertebral: Përbëhet nga një unazë fibroze e jashtme, unazë fibrokartilagjinoze e brëndshme, zonë tranzitore dhe bërthama qendrore pulpoze. Pikërisht në këtë pjesë do të përqendrohemi. 5. Foramen intervertebralis 6. Arcus vertebrae 7. Corpus vertebraes 8. Ligamentum flavum superior et inferior 9. Ligamentum longitudinal anterior et posterior Të gjitha këto eshtra me anë të vrimave vertebrale formojnë canalis vertebralis, i cili nga sipër lidhet me hapësirën intrakraniale me anë te foramen magnum, kurse nga poshtë vazhdon me kanalin sakral. Në këtë kanal është e vendosur medulla spinalis Medulla spinalis: Në pjesën e sipërme, nëpërmjet foramen magnum, vazhdon pa ndërprerje në palcen e zgjatur. Ndërsa zgjatet poshtë deri në vertebrën e dytë lumbare, ku mbaron me pjesën e ngushtuar të saj-conus medulare. Duke filluar nga lart-poshtë ajo ndahet: 1. Pars cervikalis: Shkon deri në C3 2. Intumescentia cervikalis: C4-D1, e cila inervon anësite e sipërme Arbër BIMI 6

7 3. Pars thoracalis: D1-D12 4. Intumescentia lumbaris: L1-S3, e cila inervon anësite e poshtme 5. Conus terminalis:s4-co Funksionet e kolones vertebrale jane: 1. Mbrojtës: Mbron palcën e kurrizit si dhe organet që mbështeten në të si psh, ezofagu, aorta, zemra etj 2. Mbështetës: Shërben si mbështetje për trunkun dhe bacinin si gjatë ecjes, ashtu edhe në qëndrimin vertikal 3. Levizës: Merr pjesë në lëvizjet e kokes dhe pjesëve të trupit Funksionet e palces se kurrizit: Funksionet e saj janë në rregullimin e aktivitetit nervor të sistemeve të trupit, si sensore ashtu edhe motore. Më poshtë janë paraqitur me anë të një skeme inervimet që bën palca e kurrizit. Fig 1- Inervimi I organeve nga palca e kurrizit Arbër BIMI 7

8 1.5. Biomekanika Eshte dege e mekanikes qe studion strukturen dhe funksionin e levizjeve ne sistemin biologjik, duke perdorur ligje dhe metoda te mekanikes, pra studion forcen dhe efektet e saj te aplikuara ne sistemin human. Muskujt qe shtrihen nga qafa deri te kyci i kembes jane ne menyre te vazhdueshme aktive per te parandaluar perthyerjen e skeletit. Ne funksion te kesaj keta muskuj njihen si muskujt postural, ose muskujt e drejtqendrimit. Ne muskulaturen e skeletit jane te pranishem edhe muskujt postural dhe fazike, te njohur ndryshe si muskujt e ngadalte dhe te shpejte. Raporti i forcave midis muskujve postural dhe fazike eshte3:2. Per te siguruar nje lloj stabiliteti, duhet qe kembet te formojne nje kend midis tyre dhe komponenti i forces se mbeshtetjes te bjere ne kete plan, qe te mos rrezohemi. Forca e rendeses bie ne zonen L5-S1. Qendra e gravitetit te te gjithe trupit shtrihet sipas pingules qe kalon permes kembeve, dhe ne pozicionin kur qendrojme me nje kembe ajo zhvendoset ne anen e kembes mbeshtetese Ndermjet trupit te vertebrave realizohet lidhja me ane te diskut intervertebral. Disku perbehet nga dy pjese, 1. Nucleus poulposus 2. Annulos fibrosis. Ne keto struktura ndodh shkarkimi i te gjitha forcave te jashtme. Berthama perbehet nga nje mikroprotein xhelatinoze, te cilat jane pergjegjese edhe per perqindjen e larte te ujit ne te, afersisht 70-80% Levizje kryesore te kolones vertebrale jane Fleksion Pjesa cervikale-40, pjesa torakale 105, pjesa lumbare Muskujt qe e kryejne- m.rektus abdomini, m. Transvers, m.oblik intern dhe ekstern Pozicionimi i pacientit-supin ose ne pozicion ortostatik Komanda- Te perkulet derisa te shkeputen shpatullat nga siperfaqja mbeshtetese Faktoret limitues- lig.posterior te shtylles kurrizore, lig interspinoz, lig flava, lig kapsular, muskujt paravertebral, trupat e vertebrave Ekstension Pjesa cervikale- 75, pjesa torakale 60, pjesa lumbare 35 Muskujt qe e kryejne- m.para vertebral, m.ilio kostal lumbare dhe dorsale, m. I gjate i shpines Pozicioni i pacientit- pron Fiksohet- legeni ose kavilja, sepse pacienti tenton ti ngreje Faktoret limitues- ligamenti longitudinal anterior, proceset spinoze dhe kontraktimi i muskujve abdominal Inklinimi lateral Pjesa cervikale 35-40, pjesa torakale 20, pjesa lumbare 20 Muskujt qe e kryejne- m. Oblik intern dhe ekstern Pozicioni- supin Fiksimi- fiksohen gjymtyret e poshtme sepse pacienti kerkon ti perkule automatikisht Arbër BIMI 8

9 Komanda- te rrotulloj trupin duke shkeputur nje shpatull nga siperfaqja mbeshtetese Faktoret limitues- ligamenti transver kontralateral, lig. Flava, lig kapsular, proceset transversale, disku intervertebral, m. Rrotullues te anes tjeter. Rotacioni Ne pjesen lumbare rrotullimi eshte shume i vogel sepse faqet artikulare jane ne plan sagital, qe te kemi nje rrotullim maksimal duhet qe faqet artikulae te jene ne plan frontal. Ne pjesen torakale 35, pjesa cervikale 50. Faktoret limituese- ligamenti kapsular Vleresimi i amplitudes globale per fleksionin, ekstensionin dhe inklinimin lateral, behet duke u nisur nga qendrimi ortostatik, ndersa per rrotullimin behet duke u nisur nga pozicion ulur, ne menyre qe te mos pengoj strukturat e tjera anatomike. Ne nje gjendje normale ekziston nje situate prekomprimi i diskut, dmth nje shtypje e lehte e berthames. Normalisht qendrueshmeria dhe mos perparimi i prekomprimit i diskut sigurohet nga aksioni i muskujve paravertebral dhe abdominal. Kur kemi nje komprimim simetrik, kemi nje shtypje te berthames nukleare, rritet tensioni ne fibrat e unazes fibroze, mirepo nuk kemi humbje te raporteve anatomike. Ndersa kur kemi komprim asimetrik, per te amortizuar ngarkesat dhe per te ulur tensionin e unazes fibroze kemi spostim te berthames nukleare. Keshtu gjate fleksionit berthama shkon pas, hapesira midis vertebrave ngushtohet ne pjesen anteriore, ndersa gjate ekstensionit ndodh e kunderta. Gjate inklinimit lateral kemi ngushtim te hapesires nga ana e inklinimit dhe spostim te bethames nga ana e konveksitetit. Ndersa gjate rrotullimt aksial fibrat e unazes hyn ne tension ne sens te kundert me drejtimin e rrotullimit, ndersa berthama mban nje pozicion me qendror dhe shtypet pak Biomekanike e pelvisit Forcat me te medha veprojne ne drejtimin gjatesor te shpines. Pozicioni i disqeve intervertebrale eshte optimal, sepse ato jane pingul me orientimin gjatesor te shpines. Artikulacionet sakroiliake jane te ndjeshme ne lidhje me rreshqitjen per shkak te siperfaqeve te holla predominuese te tyre, te cilat jane paralele me planin e ngarkese. Ne modelin biomekanik te perdorur nga Snijerds, supozohet se ne funksion te nje mbeshtetje me te forte ligamentesh, kerkohen forca muskulore per ngjeshjen e artikulacioneve SI, i cili i reziston ngjeshjes. Stabiliteti i artikulacioneve SI, mund ti atribuohet mekanizmit te harkut te pelvisit, i cili mbeshtetet ne mbrojtjen ndaj levizjve te kockave te pelvisit. Harku i pelvisit merr mbeshtetje bilateral nga artikulacion i pelvisit Levizjet e artikulacionit sakro-iliak Influenca e pozicionit te trupit mbi zinxhirin pelvik, kur kemi nje drejtqendrim simetrik bipodalik, mbi zinxhirin pelvik shkarkohet pesha e trupit, nderkohe shtylla kurrizore, zinxhiri pelvik dhe gjymtyra e poshtme formojne nje zinxhir artikular ne dy nivele, ne nivel koksofemoral dhe ne nivel sakro-iliak. Ky lloj pozicioni ben qe legeni te hyj lehtesisht ne anteroversion. Kur kemi mbeshtetje monopedalike, pas cdo hapi ben qe nga koka te transmetohen forca ne drejtim te artikulacionit kokso-femoral te anes mbeshtetese dhe tentohet te ulet artikulacioni koksofemoral dhe ne kete kohe sinfiza pubike tenton te ngreje anen e kundert, domethene kemi inklinim te legenit ne anen tjeter Ne artikulacionin sakro-iliak kemi dy levizje Anteroversion- gjate te cilit sakrumi rrotullohet rreth aksit ne menyre te tille qe rreth aksit pjesa iliake shkon perpara dhe sakrumi shkon nga pas. Gjate anteroversionit kemi Arbër BIMI 9

10 hiperlordoze te pjeses kumbare dhe hyn ne tension ligament sakro-iskiatik dhe lig. Sakroiliak, qe frenojne ate. Retroversion- gjate te cilit sakrumi shkon perpara dhe pjesa iliake shkon pas. Gjate retroversionit kemi sheshim t lordoze lumbare dhe hyn ne tension ligament ileo-sakral qe e limiton ate. Kur jemi shtrire ne shpine artikulacioni sakro-iliak stimulohet ne baze te fleksionit apo ekstensionit te artikulacionit kokso-femoral. Keshtu, kur artikulacioni kokso-femoral eshte ne ekstension, muskujt flektor e terheqin legenin ne anteroversion dhe kur art.kokso femoral eshte ne fleksion, legeni eshte ne retroversion Qendrimi ulur Ne qendrimin ulur, drejtqendrimi i trupit influencohet nga forma e karriges. Eshte e mundur te parashikosh nese nje karrige eshte e rehatshme ose jo, pavarsisht permasave te personit. Vleresimi i kritereve te konstruktit mbi bazat e biomekanikes tregon ndertimin jo te mire te shumices se mobiljeve. Nje qendrim i mire ulur karakterizohet nga tendosja minimale e muskujve, i cili arrihet me mbeshtetjen e duhur te kraheve ne qetesi, te kurrizit ne qetesi, te vitheve dhe kembeve. Megjithate rregulli i pare i uljes se rehatshme eshte aftesia per te ndryshuar vazhdimisht qendrimin. Clodhja dhe mbeshtetja e mire e kurrizit sjell stabilitet per te gjithe trungun, ne linjen vertikale. Gjithsesi ne nje ulje te sterzgjatur, parandalimi i nje kifoze lumbare duhet te jete funksioni me i rendesishem i mbeshtetjes se kurrizit. Kjo mund te provokohet kur dikush ulet drejt ne ane te karriges. Rreshqitja perpara e trungut rrit lordozen lumbare, kurse rreshqitja mbrapsht e trungut zhvendos qendren e gravitetit prapa tuberozitetit iskiadikm, me nje pozicion jo stabel. Nje perkulje me e thelle shkakton zhvendosjen mbrapa te pelvisit dhe rrit kifozen lumbare. Funksioni i nje mbeshtetje lumbare eshte te perqendroje forcen ne pjesen e siperme te pelvisit dhe te lejoje siperfaqen lumbare te parandaloje kifozen e shpines. Mungesa e mbeshtetjes se kurrizit, si ulja ne nje mbeshtetese, gjithmone sjell shpinen ne formen e shkronjes C. Pesha e trungut te trupit, kokes dhe nje pjese te kraheve suportohet pothuajse plotesisht nga tuberositeti iskiadik. Nje ulje ne pozicionin horizontal, gjithmone rrit ferkimin ne tuberozitetin iskiadik. Ky ferkim mund te eleminohet plotesisht duke respektuar nje kend uljej midis karriges dhe fundit te kurrizit, i cili eshte optimal ne masen dhe qe respektohet ne karriget lekundese. Arbër BIMI 10

11 Muskujt qe ndikojne ne levizjet e kolones vertebrale Jane muskujt rreth zones lumbare dhe ndahen ne tre grupe per shkak te pozicionit dhe funksionit te tyre. Psoas major Ndikon direkt ne pjesen lumbare, per shkak te vete struktures se saj kemi me shume fleksion, ekstension dhe inklinim lateral, dhe me pak rrotacion. Fleksioni dhe ekstensioni i pjese lumbo-sakrale eshte me i shprehur ne segmentin lumbar. Psoas major eshte nje muskul i gjate qe fillon ne proceset transversal te vertebres se XII torakale deri ne vertebren lumbare V, pra T XII- L5, kalon ne vrimat e pelvisit dhe inserohet ne trokanter minor te kockes se femorit. Elektromiografia e ketij muskuli, tregon qe eshte aktiv gjate qendrimit ne kembe, gje qe tregon per funksionin antigravitar te tij. Muskuli quadratus lumbar dhe m. Intertransvers lateral Kane per funksion inklinimin lateral dhe fleksionin. Masa muskulare ndermjet proceseve transversale dhe proceseve spinoze, njihet si sistemi transversospinal, ku perfshihen muskujt semispinal dhe rotatoret, te cilet kane funksion te ekstendojne kolonen dhe inklinimin lateral te saj. Muskuli interspinal, intertransvers medial, m. Elevator skapule, fibrat e ketij muskuli ndahen ne 3 fasha qe jane mediale, intermediale dhe laterale. Dhe m. Ileocostalis qe jane muskujt ekstensor Arbër BIMI 11

12 2-Kapitulli i dyte-sfondi Teorik 2.1. Etiologjia Hernia diskale është shkaku më i shpeshtë i sindromës radikulare lumbosakrale. Në shfaqjen e kësaj sëmundjeje dy janë faktorët kryesorë që ndikojnë: ndryshimet degjenerative ndërvertebrore, të cilat ndodhin kryesisht në moshat vjeç. Faktor tjetër janë traumat apo mikrotraumat e shtyllës kurrizore, të cilat ndonjëherë nuk vlerësohen, për faktin se që nga koha e pësimit të mikrotraumatizmave deri në shfaqjen e shenjave klinike të SRLS (sindromës radikulare lumbosakrale) kanë kaluar disa kohë Si shkaktar të hernies diskale mund ti rendisim si me poshtë. 1. Ngritja e peshave te rënda 2. Pleqëria, ku kemi të bëjmë me degjenerimin e disqeve 3. Sforcimi, vjen nga një punë e vazhdueshme në një pozicion te keq për belin dhe të mbingarkuarit të kësaj zone 4. Dobësia muskulare, ku permendim atrofinë e distrofinë muskulare 5. Pesha e rëndë trupore 6. Trauma spinale, që mund të vijnë si pasojë e aksidenteve me makinë, motor, apo edhe rrëshqitjeve dhe rrezimeve Predispozita Eshtë vënë re se meshkujt janë më të prekur nga kjo sëmundje. Mendohet se kjo lidhet me faktin se meshkujt kryejnë procese pune më të vështira dhe i u nënshtrohen më shpesh faktorëve të tillë, si ngritja e peshave të rënda, të ftohtit, lagështirës, sforcimeve fizike, që mendohet të ndikojnë në shfaqjen e sëmundjes. Përsa i përket moshës shfaqet vjeç, para dhe pas kësaj moshe rastet janë më të rralla. Ndeshen më tepër në persona që kanë mbingarkesa fizike dhe në profesione të tilla si: shoferë, traktoristë, në të cilat vibracionet dhe pozicionet e detyruara të shtyllës kurrizore bëhen shkak i shfaqjes së sëmundjes.. Pervec ketyre si faktore predispozues mund te permendim duhanin, alkolin, drogat, nderhyrjet kirurgjikale ne kolonen vertebrale dhe punksionet lumbar per qellime te ndryshme Mund te permblidhen keshtu 1. Mosha: Hernia diskale është më e shpeshtë në moshën e mesme, vecanërisht midis vjec 2. Duhanpirja: Rrisin riskun për hernie diskale, sepse ulin nivelin e oksigjenimit te pjesëve trupore 3. Pesha: Shkakton stres ne disqet intervertebrale 4. Gjatësia: Kështu te qenurit i gjate është një nga faktorët risk, subjektet riskant jane meshkujt qe janë të gjatë më shumë se 180 cm, ndërsa femrat mbi 170 cm. 5. Profesioni 2.3. Patogeneza Hernia diskale zakonisht është e shkaktuar nga konsumimi dhe gërryerja e diskut, që ndryshe e quajme edhe degjenerim i diskut e cila vjen me kalimin e moshës. Ku disqet intervertebrale humbin disa nga lengjet që ndihmojnë të mbajnë fleksibilitetin e tyre, dhe bën të mundur demtimin Në rastin e traumave spinale mund të shkaktojë plasaritje dhe konsumim të unazës dhe kapsulës së diskut..demtimet mund ti ndajme ne tre pjese: 1. Disku i fryrë: Një pjesë e materialit xhelatinoz (nucleus) që mbush diskun mund te rrjedh nga plasaritjet që jane bërë në kapsule. Disku mund të fillojë të fryhet edhe jashtë Arbër BIMI 12

13 vertebrave. Nëse kjo fryrje është larg medules spinale dhe nuk shtyp nervat, kjo mund të jetë asimptomatike 2. Disk i rupturuar: Materiali bërthamor brenda ne disk depërton kapsulen 3. Fragment i lirë. Fragmentat e diskut të rupturuar mund të shkëputen nga disku dhe të kalojnë në kanalin spinal dhe të demtojnë medulen spinale Plasaritjet ne disk nuk mund të riparohen vetë, por dhimbja zhduket me kalimin e kohës. Rreth 50% e njerëzve me hernie diskale rekuperohen brënda një muaji, dhe brënda 6 muajve shërohen plotësisht. Rezorbimi i materialit të dalë mund të ndodh pas 6 muajve në shumicen e rasteve. Fig-1 Dalja e materialit xhelatinoz Fig-2 Ndryshimet anatomopatologjike të diskut 2.4. Klinika Tek hernia diskale lumbare zakonisht shenja e parë është dhimbja e belit. Bashkë me këtë dhimbja mund të shpërndahet edhe nëpër të dyja ose njërën kofshë apo këmbë deri tek gishti i madh. Këtu futen edhe shqetësimet e nervit shiatik. Sidomos kur hernia ka ndodhur tek niveli L5 apo S1. Këto shqetësime mund të jenë të lehta ose aq sa të ndikojnë rënd në jetën e përditshme të pacientit. Sipas nivelit apo gradës ku ka ndodhur hernia mund të vihen re edhe humbje fuqie apo mpirje të ekstremiteteve të poshtme. Në rastet ku palca e kurrizit është ndikuar rëndë pacienti mund të vuajë edhe nga mos parandalimi i urinimit dhe jashtëqitjes. Gjatë qëndrimit në këmbë për kohë të gjatë, kollitjes apo ngritjes së ndonjë peshe të rëndë dhimbja shtohet. Mund të vihen re edhe ndryshime refleksesh të asaj zone si refleksi i akilit Arbër BIMI 13

14 apo patelës. Simptomatologjia e hernies diskale varet me pozicionin dhe madhësinë e hernies diskale Nese hernia diskale është: 1. Nuk shtyp nervat, do të kemi dhimbje mesi, ose mund të jetë asimptomatike 2. Shtyp nervat, mund të ketë dhimbje, mpirje dhe dobësi në zonën e trupit ku nervat kalojnë 3. Dhimbja shiatike e cila kalon permes gluteuseve dhe poshtë në këmbë dhe deri në shputën e saj, pra në këtë rast dhimbja e mesit shoqërohet me dhimbje këmbësh 4. Me hernien në pjesën e sipërme të mesit, afër mbarimit të brinjëve të poshtme, dhimbja mund të jetë në pjesën e perparme të kofshëve 5. Hernia diskale në rastin e qafës, simptomat mund te jenë dhimbje, mpirje ne shpatulla, duar dhe në gjoks Dhimbja e këmbëve: 1. Zakonisht ndodh ne njerën këmbë 2. Mund të fillojë gradualisht ose menjëherë 3. Mund të jetë konstante ose intermitente (shkon e vjen) 4. Mund të bëhet më keq kur tështitemi, kollemi ose tendosemi për të marrë stolin 5. Mund të agravohet nga e ulura, qëndrimi i tejzgjatur dhe lëvizjet gjarpëruese dhe përkulëse 6. Mund te qetësohet duke ecur, ndenjur shtrirë, dhe pozicione te tjera të cilat relaksojne shpinën dhe ulin presionin që mund të demtojë diskun Nervat lidhur me simptomat të shkaktuar nga hernia diskale përfshijnë: 1. Therje ose mpirje në njëren këmbë që mund të fillojë në gluteuse ose përpara këmbëve dhe shtrihet ne kofshë deri në nyjet e këmbëve. 2. Dobesi muskulare në njëren ose të dyja këmbët 3. Dhimbja në pjesën e perparme te kofshëve 4. Dobësi në të dyja këmbët dhe humbje e kontrollit të vezikës urinare dhe zorrës, të cilat janë simptoma që janë të lidhura me kompresionin e nervave dhe që cojnë në sindromin cauda equina. Kjo ështe e rrallë por një problem serioz dhe një person me të tilla probleme i duhet drejtuar menjëherë shërbimeve shëndetsore Diagnoza Historia mjekësore Informacioni nga historia mjekësore lejon mjekët te planifikojnë ekzaminimin fizik, në drejtim të një diagnoze të saktë. Simptomat të lidhura me crregullimet spinale duhet të diferencohen me ato që paraqesin probleme serioze, të tilla si ato metastatike, reumatizmale, fraktura dhe infeksione. Crregulimet reumatizmale zakonisht fillojnë në pjesët e dalura te skeletit para se te progresojnë në kolonën vertebrale. Artritet inflamatore si psh spondiliti ankilozant rezulton me nje dhimbje te gjeneralizuar dhe ngurtësim, te cilat jane më të këqija në mëngjes dhe qetesohen gjatë ditës. Por nëse hernia diskale është përgjegjëse për dhimbjen e mesit, ajo lidhet me kohë dhe faktorë te shumte te cilët i shkaktojnë presion kolonës. Nivelet më të zakonshme për hernie diskale janë L4-5 dhe L5-S1. Fillim i simptomave është i karakterizuar nga dhimbje therëse dhe goditëse duke u perhapur poshtë ne pjesët posteriore dhe laterale të këmbëve deri në fund të këmbëve. Dhimbja në përgjithësi është siperfaqësore dhe e lokalizuar,ku dhe është e shoqëruar me mpirje dhe shpim. Në rastet më të avancuara kemi deficite motore dhe dobësim të reflekseve Zakonisht vetëm në mënyrë relative hernia diskale centrale jo e zakonshme provokon Arbër BIMI 14

15 dhimbje mesi dhe dhimbje në S1 dhe S2. Hernia diskale mund të komprimojë nervat (cauda equina) dhe të shkaktojë vështirësi në urinim, inkontinence urinare dhe crregullime në defekim. Kjo është shumë e rendësishme pasi nëse nuk ekzaminohet në kohën e duhur mund te kemi humbje te perhershme te reflekseve Zakonisht aspekti më i vështirë në vleresimin e pacientit me simptoma të hernies diskale është diferencimi midis një tërheqje apo tendosje mesi dhe hernies diskale. Kështu dhimbja në tërheqjen e mesit acarohet gjatë qëndrimit dhe të ecurit, ndërsa acarohet nga pozicioni i ulur,ngaqë rritet presioni në fibrat anulare., agravohet gjithashtu gjatë ngarjes së makinës,përkuljes dhe të gjitha pozicioneve të tjera të cilat rrisin presionin në diskun intervertebral. Ne historinë mjekësore përfshihet edhe pyetja e pacientit në lidhje me sëmundjet e kaluara, mjekimet e marra, zakonet e të ushqyerit dhe zakonet e tjera, nëse pi alkol, duhan apo droga të tjera etj. Pra nga cka thamë më sipër në historinë mjekësore një rol të rendësishëm merr vlerësimi i kushteve risk që e kanë cuar pacientin në shfaqjen e hernies diskale dhe vlerësimin e shenjave që jep kjo semundje. Kjo është e paraqitur skematikisht në Tab-1. Tabela 1 Historia mjekesore: Kushtet serioze potenciale që mund të paraqiten në dhimbjet e mesit Kushtet e mundshme Konkluzione nga historia mjekesore Fraktura Trauma madhore (aksidente automobilistike, rënie nga lartësia Trauma minore (përfshin dëmtimet në pacientët osteoporotik Tumore ose infeksion Mosha >50 vjec ose <20 vjec Histori për kancer Simptoma të tilla si temperature, ethe, humbje te pa shpjegueshme peshe Infeksione bakteriale të kaluara Perdorimi i medikameteve intravenoze Immunosupresion (përdorimi i kortikosteroideve, transplanti, Dhimbje që përkeqesohet natën dhe në pozicionin shtrirë në shpinë Sindromi cauda equina Anestezi regionale jokorrekte, disfunksione neurologjike të ndryshme (vezikë urinare, zorrë, anësitë e poshtme Ekzaminimi fizik dhe neurologjik Një ekzaminimi i plotë fizik dhe neurologjik mund të tregojë defektet në nivele të caktuara. Vlerësimi parësor në ekzaminimin fizik është që të kërkohet për ndonjë manifestim të jashtëm të dhimbjes, duke e përfshirë atë me një pozicion të detyruar dhe jo normal. Pozicioni dhe e ecura e pacientit duhet të ekzaminohen per probleme shiatike, e cila është e indikuar në hernien diskale. Procesi spinoz dhe ligamenti interspinoz duhet te palpohen per Arbër BIMI 15

16 ndjeshmeri. Përvec kesaj duhet që hapësira e lëvizjeve duhet vlerësuar, kështu në rastin e fleksionit lumbar kemi të bëjmë me dhimbje te diskut, ndërsa edhe dhimbja në ekstensionin lumbar na jep tipare të sëmundjes,tërheqja muskulare dhe ligamentoze mund të shkaktojë dhimbje kur pacienti përkulet lateralisht. Reflekset motore dhe sensore duhet të vlerësohen që të determinojme zonën e prekur te nervave dhe nivelin e prekjes se tyre. Fuqia muskulare është e graduar nga 0-5, ku shifra zero na tregon për jo evidentim të kontralitetit, ndërsa shifra 5 na tregon për një rezitencë të plotë muskulare. Ekzaminimi neurologjik i niveleve të pjesës lumbare është shumë e rendësishme në lokalizimin e burimit të simptomave dhe kjo paraqitet në Tab 2. TABELA 2 Lokalizimi i dhimbjes dhe deficitet motore në lidhje me përfshirjen e nervave lumbare sipas niveleve të ndryshme Nivelet Lokalizimi i dhimbjes Deficitetet motore T12-L1 Dhimbje në regionin inguinale dhe në Asnjë pjesën mediale femorale L1-2 Dhimbje në pjesën anteriore dhe Dobësi e lehtë në muskulin quadriceps mediale femorale dhe ulje e refleksit suprapatelar L2-3 Dhimbje ne pjesën anterolaterale Quadriceps i dobësuar dhe ulje e femorale refleksit patelar dhe suprapatelar L3-4 Dhimbje në pjesën posterolaterale Quadriceps i dobesuar dhe ulje e femorale dhe pjesës anteriore tibiale refleksit patelar L4-5 Dhimbje ne pjesën dorsale të këmbës Dobësi në ekstensionin e gishtave dhe shputës së këmbës L5-S1 Dhimbje në pjesën laterale të shputës Dobësim ose mungesë e refleksit te së këmbës Akilit Lëvizje specifike të ndryshme dhe lëvizje që japin simptomat duhet të investigohen gjatë ekzaminimit për të gjetur buimin e dhimbjes. Psh; Regjioni i sipërm lumbar (L1, L2 dhe L3) kontrollon muskujt iliopsoas, të cilët mund të vlerësohen duke testuar rezistencën nga fleksioni i ijeve.ku gjatë qëndrimit ulur, pacienti duhet të përpiqet të ngrejë secilën kofshë ndërsa duart e mjekut janë të vendosura në këmbë e tij për të krijuar rezistencë. Dhimbja dhe dobësia indikojne për kompresion të nervave në pjesën e sipërme lumbare Nervat L2-3-4 kontrollojnë muskulin quadriceps, i cili mund të vlerësohet duke u perpjekur te flektojmë këmbën e shtrirë. Nervi L4 gjithashtu kontrollon edhe muskulin tibialis anterior, i cili mund të testohet gjatë ecjes në thembra Nervi L5 kontrollon muskulin hallucis longus, i cili mund te testohet kur pacienti eshte i ulur duke lëvizur të dy gishtat e mëdhenj në dorsofleksion, ku dhe has rezistencë. Nervat ne L5 gjithashtu inervojne kockat e legenit abduktor, ku dhe vlerësohet me testin Tredelenburg. Ky test kërkon që pacienti të mbajë një këmbë dhe mjekun që qëndron perballë pacientit dhe vendos duart e tij ne ijet e pacientit. Nje test pozitiv është në rastet kur kemi ndonje lëvizje në kah të kundërt të pelvisit, dhe në këtë rast kemi të bëjmë me shtypje të L5 ose patologji të artikulacionit Arbër BIMI 16

17 FIGURA 3. Rritjet dhe uljet relative në presioni intradiskal në lidhje me pozicionet e trupit.,vëre që pozicioni i ulur dhe ë perkulur jep më shumë presion se qëndrimi shtrirë. Sindromi cauda equina mund të identifikohet në rastet kur kemi te bëjmë me humbje të reflekseve sfinkteriale, perianale, perineale, ose edhe humbje madhore motorike të anësive te poshtme Shenjat e tensionit të nervave përdoret gjithashtu në vlerësimin e pacienteve të dyshuar për hernie diskale. Testi i mbajtjes së këmbëve lart dhe drejt performohet në pacientët të shtrirë në shpinë. Kështu mjeku mban këmbët e pacientit në një kënd 90 gradë, normalisht ky pozicion rezulton vetëm në një ngushtim të vogël të leqeve të këmbëve. Nëse kemi prezent kompresionin e nervave, ky Vendet më të zakonshme për të bërë hernie diskale lumbar janë L4-5 dhe L5- S1, duke rezultuar me dhimbje mesi dhe përhapje të saj në pjesën posteriore dhe laterale të këmbëve test mund të shkaktojë dhimbje mesi dhe mund të na tregojë një crregullim të L5-S1 Testi mbajtjes së këmbëve të kryqëzuara drejt gjithashtu mund të na sugjeroj për kompresion të nervave. Në këtë test pacienti shtrihet në pozicion permbys ose edhe në dekubitus lateral, kofsha është e extenduar ndërsa gjuri është i flektuar. Prodhimi i dhimbjes na tregon për crregullime të nervave L Kujdes duhet kushtuar edhe shenjave jo organike (shenjat waddell), të cilat mund të identifikojë pacient me dhimbje me bazë psikogjene. Keto shenja përfshijnë ndjeshmëri superficiale, rezultate pozitive në teste stimuluese(manovra që duket se teston pacientin por aktualisht nuk e bën), teste distraktuese që tentojne që prodhojnë perfundime pozitive fizike kur pacienti është i distraktuar, shqetësimet regionale të cilat nuk perputhen me shpërndarjen neuroanatomike apo dermatomale dhe hipereaktivitet gjatë ekzaminimit. Kjo shperndarje është e paraqitur ne fig-3 Arbër BIMI 17

18 FIGURE 4. Dermatomet e ekstremiteteve të poshtme Imazheria në hernien diskale Gjetjet më të mëdha në planin radiografik në pacientë me hernie diskale është zvogëlimi i gjatësisë së diskut. Radiografitë kane vlerë të limituar diagnostikimi për hernien diskale sepse ndryshimet degjenerative janë të lidhura me moshën dhe janë të llogaritura në persona simptomatik dhe asimptomatik. Neurodiagnostikimi imazherik na tregon për anormalitete në një të tretën e pacientëve asimptomatik, për këtë arsye CT-skaneri ka vlerë limituese për pacientët me hernie diskale. Ky test behet kur nuk ka RMI, nese pacienti ka Pacemaker, ose edhe kur rezultatet e RMI jane te paqarta. Mënyra e artë për vizualizimin e hernies diskale është RMI ose ndryshe rezonanca magnetike imazherike, e cila ka qënë po aq e saktë sa CT-myelografia në diagnostikimin e hernies diskale lumbare dhe torakale. RMI ka aftesinë që të demonstroj dëmtimet në diskun intervertebral, duke përfshirë vrimat dhe edemat anulare, zbulon fryrjen dhe degjenerimin e diskut në personat asimptomatik. RMI është perdorur tradicionalisht për të siguruar imazhe në planin aksial dhe sagital. Përparimet e kohëve të fundit sollën imazhe edhe në planin oblik, e cila siguron pamje më të mira për disa struktura anatomike që nuk arriheshin të merreshin me metodat konvencionale. Imazhet oblike jane të orientuar ose kane drejtim pingul në drejtim të foramenit nervor, e cila bën te mundur zbulimin e shkeljeve apo shtypjeve të kësaj vrime. RMI mund të bëhet për të konfirmuar diagnozën, lokalizimin dhe tipin e hernies diskale, ose për të shikuar për ndonjë problem tjetër serioz si infeksion, tumor. Përvec kesaj na siguron imazhe të detajuara në lidhje me indet e buta të kolonës si psh muskujt, nervat spinal, tendinet, ligamentat, disqet dhe pjesët e brëndshme të buta të kockave të kolonës vertebrale RMI është një test i cili realizohet nga një fushë magnetike dhe dridhjeve të valëve të energjisë për të bërë pikturën ose ndryshe imazhin. Në rastin e kryerjes së ekzaminimit, trupi i pacientit futet në një makinë e cila përmban një magnet të fuqishëm. Imazhet e siguruara nga RMI janë digjitale dhe për këtë ato mund të ruhen në kompjuter dhe të përdoren për raste studimi. Përvec kësaj imazhet mund të rishikohen në sallën e operacionit. Ne shume raste per kryerjen e RMI nevojite nje material ose lende kontrasti, e cila ben te mundur qe te tregohen Arbër BIMI 18

19 disa struktura me mire Pse bëhet një rezonance magnetike Për të gjetur probleme të diskut spinal si psh ruptur të diskut, gjithashtu mund të na trëgoje nëse disku ushtron presion në nerva duke shfaqur simptoma të tilla si dhimbje, mpirje, dobesim refleksesh, kjo ne varësi gjithmonë me nivelin e prekur Për të gjetur zona në të cilat kanali spinal ka crregullime si stenozë, ku në këtë rast është e nevojshme kirurgjia Për të gjetur tumore të cilat kanë dëmtuar kocka dhe nervat e kolonës. Tumoret të cilat metastazojne në kolonë janë nga prostata, gjoksi dhe pulmonet Kontrollon zona për inflamacion të artikulacioneve si psh artriti Gjen zona në kolonë të cilat nuk kanë një mbështetje vaskulare të mirë Gjen dëmtimin e nervave të shkaktuara nga demtimet ose sëmundje si skleroza multiple Kontrollon për probleme të cilat kane qëne prezente qysh ne lindje (kongenitale) Electromyograma dhe testi i percjelljes se nervave Të cilat mund të përdoren për të diagnostikuar disa crregullime të muskujve dhe nervave, bëhet në ato raste kur pacientët kanë shenja të presionit të tejzgjatur të nervave. Shërben për të matur impulset elektrike që shkojnë që nga rrenja e nervit, nervat periferike, muskujt dhe indet Myelogram,është një ekzaminim me rreze X që studion kanalin spinal me rreze X nëpërmjet injektimit të kontrastit në hapësiren e kanalit spinal duke e bashkuar me lëngun cerebrospinal dhe kjo mund të dalloj konturet e përmbajtjes së palcës së kurrizit. Ky test mund të bëhet në ato raste kur nuk kemi RMI, ose kjo e fundit nuk ka qene efektive. Zakonisht mielografia shoqërohet edhe me CT-Skaner Diskografia, e cila përfshin injektimin e kontrastit brenda në materialin xhelatinoz në qendër të diskut spinal, ky ekzaminim përdoret për të ndihmuar në diagnostikimin e problemeve te diskut spinal 2.6. Trajtimi Qellimet e trajtimit te hernies diskale jane: 1. Lehtësuar dhimbjen, dobësine, mpirjen në këmbë dhe në kryqe të shkaktuara nga presioni në nervat spinal të palcës kurrizore 2. Promotimi për tu rikthtyer në jetën e përditshme, punë dhe aktivitete te tjera 3. Parandalimi i ridemtimeve në shpinë dhe për të reduktuar paaftësine fizike nga dhimbja e mesit Në 50 % të pacientëve me hernie diskale lumbare rikuperohen për një muaj. ndërsa shumica brenda 6 muajve. Vetëm 10 % e njerëzve me probleme të dukshme të hernies diskale mund të shkojë në kirurgji. Zakonisht shërohet plaga e shkaktuar nga dalja e materialit xhelatinoz jashtë diskut dhe ky proces quhet rezorbim. Prandaj për këtë arsye në fillim trajtimi jokirurgjikal është i rekomanduar përpara konsiderimit të një ndërhyrjeje Arbër BIMI 19

20 kirurgjikale Trajtimi jo-kirurgjikal Trajtimi jokirurgjikal është i mbeshtetur kryesisht për të ndihmuar pacientin në rikthimin e aktiviteteve të përditshme dhe përfshin Edukimi: I meson pacientët sesi të kujdesen për shpinën e tyre, ku mund të përfshijë trajnimet e dhimbjes dhe kontrollit të simptomave, dhe në këtë rast rekomandohet terapia fizike. Ku kjo terapi konsiston në faktin e kryerjes së disa ushtrimeve dhe mësimit të tyre nga ana e pacientit për ti kryer vetë pa asistencën e personelit apo familjarëve Pushimi Duhet që të rekomandohet nga ana e mjekut që ky pacient të bëjë pushim për një periudhë të shkurtër kohore ose të reduktoj aktivitetet, kjo e ndjekur pastaj me rritjen graduale të tyre Qetesimi i dhimbjes Shumë pacient mund të mësohen me dhimbjen pa marrjen e medikamenteve, megjithatë është e nevojshme në të shumtën e rasteve përdorimi i medikamenteve për të kontrolluar dhimbjen dhe inflamacionin. Medikamentet që përdoren në hernien diskale janë të paraqitura në Tab 3 TAB 3; MEDIKAMENTET QË PERDOREN NE TRAJTIMIN E DHIMBJES DHE INFLAMACIONIT Emri Llojet Veprimet e tyre ne organizem ne lidhje me hernien diskale Muskulorelaksantë t Kortikosteroidet Opiatet Carisoprodol cyclobenzaprine hydrochloride diazepam metaxalone methocarbamol orphenadrine citrate Dexamethasone methylprednisolone acetate Prednisone Tylenol me Kodeine Hidrocodone bitartrati me paracetamol Oxycodone me - Këto medikamente relaksojne muskujt dhe reduktojnë dhimbjen në pacient te cilët kanë spazma muskulare. - Ndër efektet anësore që mund të japin janë përgjumja, gojë e thatë, vartësi ndaj tyre, retension urinar - është mirë që të merren para kohës së gjumit, dhe ndalohen të merren në përsona qe ngasin makinën. - Jepen në rrugë orale, por injektohen edhe në kanalin spinal ose afer nervave, kjo për të trajtuar simptomat e hernies diskale. - Këto reduktojnë edemen dhe inflamacionin në zonën përreth hernies diskale dhe ndihmon në reduktimin e presionit përreth nervave. - Por nga këto medikamente mund të kemi efekte anësore si cefale, vertigo, rritje e dhimbjes së mesit, inflamacioni i kanalit spinal ose indeve te tjera, dëmtime të nervave dhe degjenerime të indeve nga injeksionet e shumta në këtë zonë. - Këto kanë veprim qëndror në tru në qetësimin e dhimbjes, ku zakonisht përdoret në pacient që nuk i janë përgjigjur analgjezikeve të tjerë. - Ketu është shumë e rendësishme që të perdoren për Arbër BIMI 20

21 Antidepresantet aspirin amitriptyline hydrochloride desipramine doxepin hydrochloride Nortriptylin një kohë të shkurtër 1-2 jave për arsye se predispozita për të krijuar varësi është shumë e madhe. - Efektet anësore që japin mund të permendim pvrgjumje, konfuzion, nauze, vomitus, konstipacion, ku ky i fundit mund te rrisë dhimbjen e mesit nga presioni qe i jep kolonës. - Këto medikamente veprojnë duke rritur nivelet e disa lendëve kimike në tru si dopamina, të cilat rrisin humorin dhe ndihmojnë në qetësimin e dhimbjes dhe stresit nga semundja. - Zakonisht perdorimi i tyre është në doza të vogla, ndërsa hiperdozimi ndodh në ato raste kur kemi të bejme me një pacient depresiv. - Efektet anësore përfshijnë crregullime digjestive, errësim i shikimit, goje e thatë, hta, tremor,përgjumje, lodhje, crregullime seksuale etj Trajtime te tjera Konsiston në mësimin sesi duhet të kujdesen pacientët për shpinën e tyre, e cila mund të perfshijë trajnimin që bëhet për kontrollin e dhimbjes dhe simptomave të tjera 1. Terapia fizike: është një trajtim i cili konsiston në improvizimin e lëvizjeve si të ecurit, ngritjet nga shtrati etj, kjo për të reduktuar dhimbjen dhe për të rikthyer funksionet fizike të mëparshme të tij. TerapistëT fizik përdorin ushtrime, manuale terapie e edukimi dhe mënyra të tilla si të nxehtit, ftohtit, stimulime elektrike etj. Kjo ndihmon pacientin që ti kthehen fuqia, rezistenca e mëparshme, dhe të parandalojnë e trajtojnë probleme që lidhen me struktura anatomike që perfshihen me atë të hernies diskale, zemres,pulmonet etj. 2. Programe rehabilituese: Ekzistojnë kurse te tilla që ndihmojnë pacientët si të kujdesen për shpinën e tyre. 3. Programe manaxhimi të dhimbjes kronike: Mëson pacientët si të manaxhojne dhimbjen e tyre,e cila arrihet me kombinimin e disa rrugëve, si medikamenteve, terapisë fizike dhe këshillimit psikologjik. 4. Akupunktura 5. Masazhi 6. Manipulimi: Këtu hyn terapia osteopatike dhe kiropraktike Trajtimi krirugjikal Bëhet për të trajtuar hernien diskale, për të ulur dhimbjen dhe për të rikthyer lëvizjet dhe funksionet normale. Një trajtim kirurgjikal merret parasysh atëherë kur kushtet e mëposhtme janë prezente: 1. Pacienti ka një histori persistente për dhimbje këmbësh që nuk është përmiresuar nga trajtimi jokirurgjikal për 4 javë, prania e dobësisë dhe limitimi i aktiviteteteve të përditshme. 2. Rezulatet e ekzaminimit fizik paraqesin dobësi, humbje e levizjeve dhe ndjeshmëri jonormale 3. Testet diagnostikuese si RMI, CT-skaner ose edhe mieolograma indikojnë për hernien diskale që trajtohet vetëm në rrugv kirurgjikale Kirurgjia e diskut nuk është konsideruar efektive për trajtimin e dhimbjeve të mesit që nuk janë të shkaktuara nga hernia diskale. Kjo kirurgji nuk duhet bërë nëse dhimbja e mesit është e vetmja simptom e sëmundjes.përvec kësaj kemi të bëjmë me një emergjence kirugjikale në Arbër BIMI 21

22 rastet kur është i pranishëm sindromi cauda equina. Llojet e ndërhyrjeve janë diskektomia e hapur, laminotomia ose laminektomia, disektomia perkutane Diskektomia e hapur: Përfshin lëvizjen e materialit i cili ka dhënë kompresion të nervave ose dhe palcës kurrizore, ku perpara heqjes së materialit duhet që lamina e vertebres së prekur duhet hequr, pastaj hiqet disku. Kjo ndërhyrje përdoret në diskun e fryrë dhe të thyer dhe është e përshtatshme në disa persona që kanë ndjekur trajtimin jokirurgjikal, por që nuk ka qënë efektiv dhe i ka persistuar simptomatologjia e sëmundjes Laminotomia dhe laminektomia: Është një ndërhyrje që konsiston në lehtësimin e presionit në palcën e kurrizit dhe nervave spinal të shkaktuara nga mosha, kjo e lidhur me ndryshimet e ndodhura ne kolonë. Laminotomia lëviz një porcion të vogël nga një pjesë e vertebrës që quhet lamina, ndërsa laminectomia heq të gjithë laminën dhe gjithashtu mund të levizi edhe inde të cilat ngushtojne kanalin spinal. Kjo ndërhyrje mund të jete si hap fillestar për ndërhyrjen që quhet diskektomia Diskektomia perkutane: Perdoret për disqet e fryra dhe të thyera brenda në kanalin spinal. Diskektomia perkutane është konsideruar më pak efektive se disektomia e hapur dhe perdorimi i saj është duke rënë. Kjo procedurë konsiderohet më shumë eksperimentale. Si procedure bëhet me anestezi regionale ose te përgjitshme, ku nga incizioni i bërë në lekure inserohet nje vegël speciale midis vertebrave dhe brenda në mes të diskut. Përdorimi i rrezeve X ësht i përdoret për të orientuar lëvizjet e këtij mjeti në këto hapësira dhe kirurgu heq pjesët e diskut duke i prerë, djegur me lazer ose ndryshe duke bërë avullimin e diskut. Materiali i diskut i cili ka shkaktuar hernien diskale nuk duhet hequr në më nyrë direkte në kë to lloj operacionesh. Pas kirurgjise duhet: 1. Pas heqjes së materialit i cili ka shkaktuar hernien diskale këshillohet pacienti që të cohet nga shtrati sa të largohet efekti i anestetikëve. 2. Pacientët në fazën e rehabilitimit duhet të përdorin medikamente për qetësimin e dhimbjes dhe të rrisin aktivitetet në mënyrë graduale. 3. Të ulurat e zgjatura duhen shmangur, ato mund te jenë jo te rehatshme, por këshillohet që ky pozicion të mos shkojë më shumë se min 4. Përdorimin e ecjes si formën primare për javët e para është shumë e rendesishme sepse ndikon në mbylljen e plages, ndihmon zemrën dhe mushkërite 5. Shmangjen e ndonjë aktiviteti i cili shkakton dhimbje 2.7. Kujdesi infermieror Vleresimi infermieror 1. Vlerëso statusin kardiorespirator dhe shenjat vitale për të ndihmuar në determinimin e disfunksioneve autonomike, vecanërisht në pacientët tetraplegjik 2. Vlerëso për sëmundje me disfunksione konjitive 3. Performo vlerësimin motor dhe sensor të trungut dhe ekstremiteteteve, niveli i deficiteve mund të rritet për shkak të edemës dhe hemorragjisë. Më vonë, rritja e deficteve Arbër BIMI 22

23 neurologjike dhe dhimbjes mund të na indikojnë për zhvillimin e syringomegali-së 4. Vlerëso shenjat dhe simptomat e shokut spinal, si paraliza, retension urinar, humbje e reflekseve 5. Vlerëso funksionin e zorrës dhe vezikës urinare 6. Vlerëso dhimbjen sipas formules What`s up W - Where= Ku lokalizohet dhe ku përhapet dhimbja H - How= Si ndihet ajo, shpuese, mprehtëse, djegëse A - Activities= A lidhen aktivitetet me dhimbjen, si ndikojnv ato, mbajtja e krahut afer kokes mund të qetësoj dhimbjen e kokës, qëndrimi ulur mund të agravoj dhimbjen lumbare: T - Time = A ka ndonjë lidhje midis kohës dhe dhimbjes? Disa pacientë e kanë dhimbjen në fund të ditës, si është dhimbja e vazhdueshme apo intermitente: S - Scale = Pyete pacientin për shkallën dhe ashpërsinë e dhimbjes nga një shkallë Cila është më e dhimbshme kolona apo ekstremitetet? U - Symptoms = Pyete pacientin për të identifikuar simptoma si mpirje, dobesi, shpim? P - Perception = Si është perceptimi i dhimbjes nga pacienti? A interferon ajo më punën ose aspekte të tjera të jetës 7. Performo vlerësimin psikosocial për të përcaktuar motivimin e pacientit, suportin ekonomik, ose edhe probleme të tjera 8. Vlereso për tregues të dobësisë dhe pafuqësisë, duke përfshirë shprehjen verbale për mos kontrollimin e situatave, depresionin, varësin ndaj tjervve, pasivitetin etj Diagnozat infermierore Respiracion jo efektiv lidhur me paralizën e muskujve respirator dhe diafragmës Levizhmëri fzike e dobët lidhur me disfunksionet motore Rrezik për prishje të integritetit të lekurës lidhur me imobilitetin dhe deficitet sensore Retension urinar lidhur me disfunksionet neurologjike të vezikës urinare Konstipacion ose inkontinence e zorrës lidhur me problemet neurologjike të saj Pafuqi lidhur me humbjen e funksioneve, rehabilitimit të gjatë, depresionit Disfunksion seksual lidhur disfunksione të ereksionit dhe ndryshimet fertilitare Dhimbje kronike lidhur me ndryshime neurogjenike Nderhyrjet infermierore Realizimin e mbajtjes së një frymemarrje adekuate 1. Për pacient me nivele të larta të dëmtimeve duhet që të ketë një monitorim të vazhdueshëm të rrugëve respiratore. Duhet që të jemi të gatshëm në raste distresi respirator Arbër BIMI 23

24 me të gjitha mjetet reanimuese kardiorespiratore për të reanimuar pacientin 2. Siguro fluide në rrugë të ndryshme për të humidifikuar sekrecionet bronkiale, duke bërë të mundur daljen e tyre. Bëj fizioterapi pulmonare për të sguruar drenazhin pulmonar dhe parandalimin e infeksioneve 3. Monitoro shenjat vitale,asisto gjatë bërjes së ekzaminimeve si radiografi toraksi, sputikulturë etj 4. Shumë prej pacientëve si rezultat i qëndrimeve të gjata dhe paralizës muskulare janë të prirur që të bëjnë atelektaze pulmonare, ku dhe efektiviteti i kolles këtu është shumë i ulur. Për këtë ndihmon teknika e kollës: a) Poziciono pacientin në pozicion shtrirë ose semi-fowler b) Vendos duart tuaja në kendin kostofrenik të pacientit, i cili ka kokën e kthyer pas, i kerkohet të hiperventilohet dhe të nxjerrë frymën për një ose dy here c) Gjatë frymëmarjes tjetër i thuhet pacientit të marrë frymë thellë dhe të kollitet ndërsa expiron, ku ndërsa pacienti kollitet, jep shtytje me duart tuaja në toraksin e pacientit në mënyrë që të rritet fuqia e diafragmës gjatë ekspirimit.pastaj këshillo për një ose dy respiracione normale, dhe përsërit procedurën d) Kujdes duhet patur në vendosjen e duarve sepse mund të na japi demtime të organeve të brëndshme, brinjëve dhe procesit ksifoid Perkrahja e mobilitetit 1. Vendose pacientin në një shtrat kinetik derisa të stabilizohet palca kurrizore. Pas stabilizimit, ktheje cdo 2 h për të reduktuar presionin nga siperfaqja e shtratit 2. Përformo ushtrime për të evituar kontrakturat dhe ndihmuar në rehabilitimin e pacientit 3. Ndrysho pozicionin e pacientit herëpashere, kjo në varësi me shkallën e dëmtimit dhe nevojës së ndryshimit të pozicionit, por gjithmone duhet pasur kujdes për shfaqjen e hta ortostatik. 4. Inkurajo për aktivitete të ndryshme, kjo për të ndihmuar në parandalimin e osteoporozes dhe kalkulave renal Mbrojtja e integritetit te lekures 1. Kushtoji kujdes të vecantë pikave të presionit gjatë repozicionimit të pacientit, ulja dhe kërkesat për të lëvizur duhet të jenë determinante. Shiko për ulcer në këto pika, të cilat mund të jenë në trung, shpatull, pelvis etj 2. Siguro një dyshek të mirë dhe të rehatshëm, karrocë invalidësh dhe jastek Arbër BIMI 24