สาหร ายขนาดเล ก : การเพาะเล ยงและการนำมาใช ประโยชน Microalgae : Cultivation and Utilization

Transcription

1 ป ท 17 ฉบ บท 34 มกราคม - ม ถ นายน 2557 วารสาร มฉก.ว ชาการ 169 สาหร ายขนาดเล ก : การเพาะเล ยงและการนำมาใช ประโยชน Microalgae : Cultivation and Utilization น ชนาถ แช มช อย * บทค ดย อ การสะสมของก าซคาร บอนไดออกไซด ในบรรยากาศ ทำให อ ณหภ ม เฉล ยในบรรยากาศส งข น เก ดเป นภาวะโลกร อนท ม ผลกระทบไปท วโลก โดยประเทศไทยม ปร มาณการปล อยก าซคาร บอนได ออกไซด เพ มข นในช วงทศวรรษท ผ านมาเช นก น ซ งนอกจากแนวทางในการกำจ ดก าซคาร บอนไดออกไซด 4 ว ธ ได แก การด ดซ มทางเคม การด ดซ บโดยต วกลางของแข ง การใช เทคโนโลย เมมเบรน และการแยก โดยกระบวนการคร โอจ น ค (cryogenic) แล ว ในป จจ บ นม อ กทางเล อกหน ง ค อ การนำศ กยภาพของ สาหร ายขนาดเล กมาใช ประโยชน ในการลดปร มาณก าซคาร บอนไดออกไซด โดยสาหร ายขนาดเล ก สามารถด ดซ บก าซคาร บอนไดออกไซด เพ อใช ในกระบวนการส งเคราะห แสง ซ งในการใช ประโยชน จาก สาหร ายขนาดเล ก ม 2 ร ปแบบ ค อ ใช ผล ตเป นอาหาร และใช ในเช งพาณ ชย โดยในการเพาะเล ยง สาหร ายขนาดเล กให ได ปร มาณผลผล ตช วมวลส ง ข นอย ก บป จจ ย ด งน 1) ร ปแบบของการเพาะเล ยง ได แก การเพาะเล ยงในบ อเป ด และการเพาะเล ยงโดยใช ถ งปฏ กรณ แบบต างๆ 2) อาหารท ใช ในการ เพาะเล ยง ประกอบด วย ธาต อาหารหล ก ได แก คาร บอน ไนโตรเจนและฟอสฟอร ส ซ ลเฟอร โปต สเซ ยม และธาต อาหารอ นๆ ได แก เกล อแร ต างๆ และ 3) แหล งของคาร บอน (คาร บอนไดออกไซด ) มาจาก ระบบการย อยสลายแบบไร อากาศ ก าซส งเคราะห ท ม ขายในเช งพาณ ชย หร อก าซร อนจากกระบวนการ เผาไหม เช อเพล ง นอกจากน น ย งม ป จจ ยอ นอ ก ได แก แสง ค าความเป นกรดด าง อ ณหภ ม ออกซ เจน ค าส ดส วนระหว างไนโตรเจนและฟอสฟอร ส ท งน กระบวนการส งเคราะห แสงของสาหร ายขนาดเล ก จะเก ดข นอย างม ประส ทธ ภาพส งส ดในช วงความเข มข นของคาร บอนไดออกไซด ระหว าง 1-5% (โดย ปร มาตร) และในการเพาะเล ยงสาหร ายขนาดเล ก ควรม การควบค มค าความเป นกรดด าง เน องจาก ม อ ทธ พลต อความหลากหลายของสารอน นทร ย คาร บอนในร ปต างๆ ได แก CO 2 และ HCO 3 - รวมท ง อ ณหภ ม ท ใช ในการเพาะเล ยง ซ งจะม ผลแตกต างก นไปตามสายพ นธ ของสาหร ายขนาดเล ก ส วนปร มาณ * ผ ช วยศาสตราจารย ประจำคณะสาธารณส ขศาสตร และส งแวดล อม มหาว ทยาล ยห วเฉ ยวเฉล มพระเก ยรต

2 วารสาร มฉก.ว ชาการ 170 ป ท 17 ฉบ บท 34 มกราคม - ม ถ นายน 2557 ออกซ เจนท ละลายสะสมอย ในอาหารท ใช ในการเพาะเล ยง หากม ปร มาณส งเก นไป จะส งผลต อการอย รอดของสาหร ายขนาดเล ก กล าวโดยสร ป นอกจากสาหร ายขนาดเล กจะม ศ กยภาพในการลดปร มาณก าซ คาร บอนไดออกไซด แล ว ย งม ศ กยภาพในด านการใช เป นพ ชพล งงานโดยเฉพาะเพ อการสก ดผลผล ต น ำม น ด งน น การใช ประโยชน จากสาหร ายขนาดเล ก จ งเป นทางเล อกท น าสนใจในอนาคต เพ อการลด ปร มาณก าซคาร บอนไดออกไซด และเป นแหล งพล งงานทดแทนอ กด วย คำสำค ญ: สาหร ายขนาดเล ก คาร บอนไดออกไซด กระบวนการส งเคราะห แสง ภาวะโลกร อน Abstract The accumulation of carbon dioxide in the atmosphere causing the rising of average atmospheric temperature resulted in the phenomenon global warming affected to the world. The releasing of carbon dioxide data in Thailand also shows the same trends within the decennium. Not only the four typical techniques to remove carbon dioxide such as the chemical absorption, the adsorption by solid adsorbents, the using of membrane technology, and the separation by cryogenic process, nowadays, the utilization of microalgae for removing of carbon dioxide is a talent alternative. Microalgae can absorb carbon dioxide using for photosynthesis. The utilization of microalgae in two aspects is for food producing and commercial purpose. Cultivation of microalgae for mass production depends on prospects such as 1) the culture system; open ponds and various types of photobioreactors 2) the culture media; major nutrients consist of carbon, nitrogen and phosphorus, sulfur, potassium, and minor nutrients including minerals and 3) the source of carbon (carbon dioxide), which comes from anaerobic digestion system, commercial gas or flue gas from the fuels combustion process. Moreover, the other important factors are the light, ph, temperature, oxygen, nitrogen and phosphorus ratio. Nevertheless, the maximum potential for photosynthesis of microalgae occurs in the range of carbon dioxide concentration of 1-5% (v/v) and the ph value should be controlled during microalgae cultivation due to the influencing of the abundance of inorganic carbon in various forms such as CO2 and HCO3-. In addition, the different culture temperature shows different effect in each microalgae species. For the oxygen amount that always dissolve and accumulate in the culture media, if it is too high, it will affect the survival of microalgae. Thereby, not only the using of microalgae for studying of its potential in terms

3 ป ท 17 ฉบ บท 34 มกราคม - ม ถ นายน 2557 วารสาร มฉก.ว ชาการ 171 of carbon dioxide capturing, it also shows the potential as a plant-producing energy especially for oil extraction. Therefore, the utilization of microalgae is interesting for carbon dioxide capture and also alternative energy source in the future. Keywords: Microalgae, carbon dioxide, photosynthesis, global warming บทนำ ผลของภาวะโลกร อนท ท กคนท วโลกกำล ง ประสบอย ม สาเหต มาจากการสะสมของก าซ เร อนกระจกท ม มาเป นระยะเวลายาวนาน โดย ก าซคาร บอนไดออกไซด เป นก าซเร อนกระจกท เป นต วการสำค ญในการทำให อ ณหภ ม เฉล ยของ ช นบรรยากาศท มน ษย อาศ ยอย ส งข น นอกจาก ก าซคาร บอนไดออกไซด แล ว ย งม ก าซเร อน กระจกชน ดอ นๆ อ ก ซ งก าซเร อนกระจกแต ละ ชน ด ม ศ กยภาพในการทำให เก ดภาวะโลกร อน (global warming potential; GWP) ท แตกต าง ก น ข นอย ก บประส ทธ ภาพในการแผ ร งส ความร อน ของโมเลก ล และอาย ของก าซน นๆ ในบรรยากาศ (องค การบร หารจ ดการก าซเร อนกระจก : ออนไลน ) สำหร บประเทศไทย ปร มาณการปล อย ก าซคาร บอนไดออกไซด (CO2)ม แนวโน มเพ มข น ในช วงทศวรรษท ผ านมา จาก 1.6 ต นต อคนต อป ในป พ.ศ เป น 4.3 ต นต อคนต อป ในป พ.ศ และลดลงในช วงว กฤต เศรษฐก จระหว างป พ.ศ อย างไรก ตาม ปร มาณการปล อย เร มส งข นอ กต งแต ป พ.ศ (ร ปท 1) 1.2 Metric tons of carbon ร ปท 1 ปร มาณการปล อยก าซคาร บอนไดออกไซด ของประเทศไทย (สำน กส งแวดล อม กร งเทพมหานคร : ออนไลน ) Year

4 วารสาร มฉก.ว ชาการ 172 ป ท 17 ฉบ บท 34 มกราคม - ม ถ นายน 2557 ผลกระทบของภาวะโลกร อนส งผล โดยตรงท งก บมน ษย และระบบน เวศส งแวดล อม เช น การทำให น ำแข งข วโลกละลาย ส งผลให ท อย อาศ ยโดยธรรมชาต ของส ตว บางชน ดถ กทำลาย (หม ข วโลก) ระด บน ำทะเลท เพ มส งข นส งผลให เกาะต างๆ ท อย ในท ระด บต ำม โอกาสจมหายไป อ ณหภ ม ของน ำทะเลท ส งข นม ผลต อหม ปะการ ง คล นความร อนในอากาศส งผลเส ยต อการเกษตร และส ขภาพของมน ษย และภาวะโลกร อนย งส ง ผลให สภาพภ ม อากาศเก ดการเปล ยนแปลง (Lam, Lee and Mohamed : ) ซ ง แนวทางในการจ ดการก บปร มาณก าซคาร บอนได ออกไซด ท เพ มส งข นอย างต อเน องจากอด ตจนถ ง ป จจ บ น ม 4 ว ธ (Lam, Lee and Mohamed : ) ได แก 1) การด ดซ มทางเคม (chemical absorption) ส วนใหญ ม กใช ต วกลาง ในการด ดซ มเป นของเหลว 2) การด ดซ บโดย ต วกลางของแข ง (solid adsorbents) 3) การใช เทคโนโลย เมมเบรน (membrane technology) และ 4) การแยกโดยกระบวนการ cryogenic (cryogenic fractionation) ในป จจ บ น น กว จ ยได พยายามท จะนำ ศ กยภาพของพ ชท ในอด ตไม ได ม การนำมาใช ประโยชน มาใช ในการลดปร มาณก าซคาร บอนได ออกไซด เน องจากพ ชม โครงสร างท ใช ในการ ด ดซ บก าซคาร บอนไดออกไซด จากอากาศเป น องค ประกอบอย แล วน นเอง โดยพ ชท ว าน ค อ สาหร าย ท งสาหร ายในแหล งน ำเค มและน ำจ ด ซ งน บเป นอ กทางเล อกหน งท น าสนใจในการใช ลดปร มาณก าซคาร บอนไดออกไซด จากช น บรรยากาศ อย างไรก ตาม การใช ประโยชน สาหร ายด งกล าวน ย งอย ในข นตอนของการว จ ย และพ ฒนา เพ อการนำมาใช ประโยชน ได อย าง เป นร ปธรรมในอนาคตอ นใกล น ชน ดและกลไกการด ดซ บก าซคาร บอนได ออกไซด ของสาหร าย 1. ชน ดของสาหร าย สาหร าย จ ดอย ใน 2 อาณาจ กร ได แก อาณาจ กรโมเนอรา (Kingdom Monera) และอาณาจ กรโปรต สตา (Kingdom Protista) โดยสามารถจำแนกเป น 2 กล มใหญ ๆ ค อ สาหร ายขนาดใหญ และสาหร ายขนาดเล ก ซ ง พ จารณาจากล กษณะทางสร รว ทยาและขนาดของ สาหร าย ด งน 1.1 ส า ห ร า ย ข น า ด เ ล ก (microalgae) เป นสาหร ายท ม ขนาดเล ก ไม สามารถมองเห นได ด วยตาเปล า ต องใช การด ผ านกล องจ ลทรรศน เช น คลอเรลลา (Chlorella) เป นต น 1.2 ส า ห ร า ย ข น า ด ใ ห ญ (macroalgae) ม ขนาดใหญ สามารถมองเห นได ด วยตาเปล า และประกอบด วยเซลล หลายเซลล (multicellular) ล กษณะคล ายพ ช และถ งแม ว า สาหร ายขนาดใหญ จะม ล กน น (lignin) เป นองค ประกอบต ำ แต ม ศ กยภาพในการให ผลผล ตเอ ธานอล (ethanol) ผ านกระบวนการหม ก เน อง จากม น ำตาลเป นส วนประกอบส ง (อย างน อยร อย ละ 50) เช น สาหร ายผมนาง (Gracilaria) เป นต น

5 ป ท 17 ฉบ บท 34 มกราคม - ม ถ นายน 2557 วารสาร มฉก.ว ชาการ 173 นอกจากน ย งอาจแบ งชน ดของสาหร าย ตามแหล งน ำท ใช ในการเจร ญเต บโต ได แก สาหร ายน ำจ ด (fresh- water algae) และ สาหร ายทะเล (seaweeds) 2. กลไกการด ดซ บก าซคาร บอนได ออกไซด ของสาหร าย สาหร ายสามารถด ดซ บก าซ คาร บอนไดออกไซด ได โดยกระบวนการส งเคราะห แสงเช นเด ยวก บพ ชท วไป โดยกระบวนการ ส งเคราะห แสงเป นการใช พล งงานจากดวงอาท ตย ในการเปล ยนคาร บอนในโมเลก ลของคาร บอนได ออกไซด ไปเป นคาร บอนโมเลก ลเช งซ อนท สามารถเก บสะสมพล งงานในร ปของเช อเพล ง (ร ปท 2) ด งต อไปน 2.1 แสง ก าซคาร บอนไดออกไซด และน ำ จะถ กใช ในปฏ ก ร ยาส งเคราะห แสง เพ อ ให ได ผล ตภ ณฑ เป น ไฮโดรเจน น ำม น น ำตาล และแป ง 2.2 ไฮโดรเจนจะถ กใช เป นเช อเพล ง หร อต วนำพล งงานแสงในเซลล เช อเพล ง (fuel cells) 2.3 น ำม น น ำตาล และแป ง สามารถ ถ กเปล ยนไปเป นเช อเพล งได เช น ด เซล อ ลกอฮอล หร อม เทน (methane) ร ปท 2 ผลผล ตจากกระบวนการส งเคราะห แสงของสาหร าย (Milne et al. 2009) 3. สาหร ายขนาดเล ก สาหร ายขนาด เล กม หลากหลายสายพ นธ แต แบ งเป นกล ม ใหญ ๆ ได 2 กล ม (ร ปท 3) ค อ 1) โปรคาร โอต (prokaryote) ได แก สาหร ายส เข ยวแกมน ำเง น (blue-green algae หร อ cyanobacteria) และ 2) ย คาร โอต (eukaryote) ได แก สาหร ายส เข ยว (green algae หร อ Chlorophyta) สาหร าย ส แดง (red algae หร อ Rhodophyta) และ ไดอะตอม (diatoms หร อ Bacillariophyta) (de la Noue, J. and de Pauw, N : ) การใช ประโยชน ของสาหร ายขนาดเล ก ม 2 ร ปแบบ ค อ ใช ผล ตเป นอาหาร และใช ในเช ง พาณ ชย โดยสาหร ายขนาดเล กท นำมาผล ตเป น ผล ตภ ณฑ เพ อการบร โภค ได แก สาหร ายส เข ยว ในตระก ล Chlorella, Scenedesmus สาหร าย ส เข ยวแกมน ำเง นในตระก ล Spirulina เป นต น

6 วารสาร มฉก.ว ชาการ 174 ป ท 17 ฉบ บท 34 มกราคม - ม ถ นายน 2557 สำหร บสาหร ายขนาดเล กท เป นท สนใจในการนำ มาใช ในทางการค า โดยเฉพาะการนำมาผล ตเป น ผล ตภ ณฑ อาหารสำหร บเพาะเล ยงส ตว น ำ ได แก สาหร ายส เข ยว (flagellate) ในตระก ล Dunaliella สาหร ายส แดงในตระก ล Porphyridium และ สาหร ายส เข ยวในตระก ล Botryococcus (de la Noue, J. and de Pauw, N : ) นอกจากน ย งม การทดลองนำสาหร ายขนาดเล ก มาทดลองเพ อสก ดโปรต นและแคโรท นอยด เพ อ ใช เป นแหล งโปรต นทดแทนปลาป นในอาหารเล ยง ปลาด กบ กอ ย และพบว า สาหร ายขนาดเล ก Aphanothece saxicola ม ประส ทธ ภาพใน การผล ตโปรต นได ถ ง µg/ml (พ ชร หล งหม าน, นฤมล อ ศวเกศมณ และเสาวน ตย ชอบบ ญ. 2551) ร ปท 3 สาหร ายขนาดเล กและการใช ประโยชน การเพาะเล ยงและป จจ ยท ม ผลต อการ เพ มผลผล ตช วมวลของสาหร ายขนาด เล ก 1. ร ปแบบการเพาะเล ยงสาหร ายขนาด เล ก ร ปแบบของการเพาะเล ยงสาหร ายขนาดเล ก ม 2 ร ปแบบ ได แก การเพาะเล ยงในบ อเป ด และ การเพาะเล ยงโดยใช ถ งปฏ กรณ ซ งม หลาย ล กษณะ เช น แบบแนวต ง แนวราบ และทรง กระบอก เป นต น โดยข อด และข อจำก ดของการ เพาะเล ยงในร ปแบบต างๆ น สร ปได ด งตารางท 1 โดยจากตารางท 1 จะเห นว า ร ปแบบของการ เพาะเล ยงแต ละร ปแบบม ข อด และข อจำก ดท

7 ป ท 17 ฉบ บท 34 มกราคม - ม ถ นายน 2557 วารสาร มฉก.ว ชาการ 175 แตกต างก น ด งน น จ งต องเล อกใช ให เหมาะสมก บ ว ตถ ประสงค ในการเพาะเล ยง ชน ดของสาหร าย และสภาวะท เหมาะสมสำหร บการเพ มผลผล ตช ว มวลของสาหร ายแต ละสายพ นธ รวมท งสภาพ แวดล อมของพ นท ท จะใช ในการเพาะเล ยง โดย ต วอย างของถ งปฏ กรณ ท น ยมใช แสดงด งร ปท 4 ตารางท 1 ข อจำก ดของร ปแบบของการเพาะเล ยงสาหร ายขนาดเล ก (Ugwu et al : ) ร ปแบบการเพาะเล ยง ข อด ข อจำก ด ในธรรมชาต บ อเป ด (open ponds) - เหมาะสำหร บการเพาะเล ยงในเช งธ รก จ เน องจากจะสามารถเก บเก ยวผลผล ตช ว มวล ได ในปร มาณมาก - ทำความสะอาดพ นท เพาะเล ยงได ง าย ภายหล งการเก บเก ยวผลผล ต ในห องปฏ บ ต การ ถ งปฏ กรณ แบบแนวต ง (vertical-column photobioreactors) ถ งปฏ กรณ แบบแนวราบ (flat-plate photobioreactors) ถ งปฏ กรณ แบบทรงกระบอก หร อแบบท อ (tubular photobioreactors) - ใช พล งงานน อย - เก ดการผสมและการเคล อนท ของ ช วมวลได ด - ควบค มสภาวะต างๆ ได ง าย เช น อ ณหภ ม และป จจ ยย บย งท จะม ผลต อ การเพาะเล ยง - เหมาะสำหร บการตร งเซลล สาหร าย (immobilization of algae) - ม พ นท ผ วในการส งเคราะห แสงมาก เน องจากแสงส องถ งได ด เหมาะสำหร บ การเพาะเล ยงภายนอกห อง - เหมาะสำหร บการตร งเซลล สาหร าย - ได ผลผล ตช วมวลในปร มาณส ง - ทำความสะอาดง ายและค าใช จ ายต ำ - ต องการออกซ เจนเพ มเต มสำหร บ การเพาะเล ยงน อย - ม พ นท ผ วในการส งเคราะห แสงมาก เหมาะสำหร บการเพาะเล ยงภายนอกห อง - ได ผลผล ตช วมวลในปร มาณหน ง - ค าใช จ ายต ำ - ต องควบค มสภาวะท ใช ในการเพาเล ยง - การเพาะเล ยงเป นระยะเวลานานๆ ทำได ยาก - ผลผล ตช วมวลต ำ - ต องการพ นท ท ใช ในการเพาะเล ยงมาก - ม บางสายพ นธ ไม สามารถทำการเพาะ เล ยงได ในบ อเป ด - เก ดการปนเป อนในระหว างการเพาะ เล ยงได ง าย - พ นท ผ วท แสงส องผ านม น อย - ม ความย งยากในการสร างถ งปฏ กรณ - เก ดความเค นเฉ อน (shear stress) ต อสาหร ายท ทำการเพาะเล ยง - พ นท ผ วท แสงส องผ านจะลดลงหาก ทำการเพาะเล ยงในสเกลท ใหญ ข น - ต องการว สด และส วนประกอบหลาย อย างในการสร างถ งปฏ กรณ ท ม ขนาดใหญ - ควบค มอ ณหภ ม ในการเพาะเล ยงยาก - อาจม การเจร ญบร เวณผน งของถ ง ปฏ กรณ - อาจม ผลต อสาหร ายบางสายพ นธ เน องจากแรงกระทำภายในถ งปฏ กรณ (hydrodynamic stress) - เก ด gradient ของค าความเป นกรด ด าง (ph) ออกซ เจนละลายน ำและ คาร บอนไดออกไซด ตามความยาวของถ ง ปฏ กรณ - อ ดต นได ง าย - อาจม การเจร ญบร เวณผน งถ งปฏ กรณ - ต องการพ นท มาก

8 วารสาร มฉก.ว ชาการ 176 ป ท 17 ฉบ บท 34 มกราคม - ม ถ นายน 2557 ร ปท 4 ถ งปฏ กรณ แบบท อ (column photobioreactor) (Junying, Junfeng and Baoning : P87) 2. ป จจ ยท ม ผลต อการเพ มผลผล ตช ว มวลของสาหร ายขนาดเล ก ในการเพาะเล ยง สาหร ายขนาดเล กในห องปฏ บ ต การ จำเป นต อง ศ กษาถ งป จจ ยท ม ผลต ออ ตราการเจร ญเต บโตหร อ การเพ มผลผล ตช วมวลของสาหร าย เพ อนำข อม ล ท ได ไปใช ในการเพาะเล ยงระด บใหญ ข น ซ งจะม ความแตกต างก นข นอย ก บสายพ นธ ของสาหร าย ชน ดต างๆ เช น สาหร ายสายพ นธ Chlorella Vulgaris ม อ ตราการเต บโต (growth rate) 25 gm -2 d -1 (Collet et al : 209) เป นต น โดย ป จจ ยท ม ความสำค ญในการเพาะเล ยงสาหร าย ขนาดเล ก ได แก แสง ธาต อาหาร คาร บอนได ออกไซด ค าความเป นกรดด าง อ ณหภ ม และ ออกซ เจน (Junying, Junfeng and Baoning : 83-85) ด งรายละเอ ยดต อไปน 2.1 แสง (light) ความเข ม ความยาว คล น และความถ ของแสง ม ผลต อกระบวนการ ส งเคราะห แสงและการเพ มผลผล ตช วมวลของ สาหร ายขนาดเล ก โดยความสามารถในการด ดซ บ แสงในช วงความยาวคล นส งส ดของสาหร าย (680 nm หร อ 700 nm) จะแตกต างก นข นก บสายพ นธ ของสาหร ายแต ละชน ด เช น Chlorella จะม ความสามารถด ดซ บแสงส แดงและส เหล อง ตาม ลำด บ โดยท วไป ในการเพาะเล ยงสาหร าย ขนาดเล กจะใช แสงสว างจากธรรมชาต เน องจาก สเปคตร มของแสงธรรมชาต ม ประโยชน ต อ สาหร ายมากกว าแสงประด ษฐ (เช น แสงจาก หลอดฟล ออเรสเซ นต ) อย างไรก ตาม แสงจาก ธรรมชาต ควบค มได ยาก อาจแรงเก นไปในว นท

9 ป ท 17 ฉบ บท 34 มกราคม - ม ถ นายน 2557 วารสาร มฉก.ว ชาการ 177 แดดจ า หร อน อยเก นไปในว นท ม ฝนตก ด งน น ในการศ กษาว จ ย จะใช แสงสว างจากหลอดฟล ออ- เรสเซนต ควบค ไปก บแสงจากธรรมชาต เพ อเร ง ปร มาณผลผล ตช วมวลของสาหร ายขนาดเล ก 2.2 ธาต อาหาร (nutrients) ในการ เพาะเล ยงสาหร ายให ม อ ตราการเต บโตท เหมาะ สม ต องใช อาหารท ประกอบด วยธาต อาหารท จำเป นในปร มาณเพ ยงพอ โดยท วไป ธาต อาหาร หล กของสาหร าย ได แก คาร บอน (C) ไนโตรเจน และฟอสฟอร ส (N, P) ซ ลเฟอร (S) โปแตสเซ ยม (K) ซ ล คอน (Si สำหร บไดอะตอม) นอกจากน น เป นเกล อแร อ นๆ เช น โคบอลต (Co), โมล บด น ม (Mo), แมงกาน ส (Mn) และว ตาม นชน ดต างๆ เช น บ 12 เป นต น ซ งโดยท วไป แหล งของ คาร บอนมาจากอากาศ นอกจากสาหร ายบางชน ด เช น Spirulina ท สามารถใช ไบคาร บอเนตท ค า ความเป นกรดด างส งๆ ได และการใช แหล งสาร อ นทร ย คาร บอน เช น กล โคส หร อ อะซ เตต (acetate) จะสามารถเร งผลผล ตช วมวลของ สาหร ายได ด แต เป นการเพ มค าใช จ ายในการเพาะ เล ยงให ส งข น (de la Noue, J. and de Pauw, N : 729) ส วนไนโตรเจน ฟอสฟอร ส ซ ลเฟอร และโปแตสเซ ยม ได จากอาหารท ใช ใน การเพาะเล ยง ท งน ธาต อาหารท ม ผลต ออ ตราการ เต บโตและการผล ตไขม นของสาหร ายขนาดเล ก ค อ ไนโตรเจนและฟอสฟอร ส ด งน น ส ดส วนของ ไนโตรเจนและฟอสฟอร ส จ งถ กใช เป นป จจ ย สำค ญในการเพาะเล ยง โดยหากส ดส วนระหว าง ธาต ด งกล าวส งเก นไป แสดงว า ปร มาณของ ฟอสฟอร สในอาหารเล ยงเช อน อยเก นไป และใน ทางตรงก นข าม หากส ดส วนม ค าต ำเก นไป ควร เพ มปร มาณของไนโตรเจนในอาหารท ใช ในการ เพาะเล ยง จะเห นได ว า ไนโตรเจนเป นธาต อาหาร ท สำค ญธาต หน งสำหร บการเจร ญเต บโตของ สาหร ายขนาดเล ก โดยปร มาณของไนโตรเจนม ผล ต อการสะสมไขม นของสาหร าย ซ งโดยปกต จะใช เกล อแอมโมเน ยม ไนเตรต ย เร ย (urea) เป นต น เป นแหล งของไนโตรเจน แต อ ตราการด ดซ มเพ อ นำไปใช ประโยชน จะแตกต างก น ด งน แอมโมเน ย > ย เร ย > ไนเตรต > ไนไตรท (Junying, Junfeng and Baoning : 83) 2.3 คาร บอนไดออกไซด เป นป จจ ย ท จำก ด (limiting factor) สำหร บกระบวนการ ส งเคราะห แสงของสาหร ายขนาดเล กและของพ ช อ นๆ โดยกระบวนการส งเคราะห แสงจะเก ดข น อย างม ประส ทธ ภาพส งส ดในช วงความเข มข นของ คาร บอนไดออกไซด ระหว าง 1-5 เปอร เซ นต (โดย ปร มาตร) (Junying, Junfeng and Baoning : 84) นอกจากน การเต มโซเด ยมไบคาร บอเนต (NaHCO 3 ) ในอาหารท ใช เพาะเล ยง สาหร ายขนาดเล ก นอกจากใช เป นแหล งของ คาร บอนไดออกไซด เพ อเร งปร มาณผลผล ตแล ว ย งเป นการช วยควบค มค าความเป นกรดด างด วย จากการท สาหร ายขนาดเล กใช ก าซ คาร บอนไดออกไซด ในกระบวนการส งเคราะห แสง เพ อเพ มปร มาณผลผล ตช วมวล ด งน น ใน การเพาะเล ยงในระด บห องปฏ บ ต การ นอกจาก

10 วารสาร มฉก.ว ชาการ 178 ป ท 17 ฉบ บท 34 มกราคม - ม ถ นายน 2557 ส ตรอาหารท เหมาะก บสายพ นธ ของสาหร าย แต ละชน ดแล ว จ งจำเป นต องม แหล งท มาของก าซ คาร บอนไดออกไซด ซ งแหล งของก าซคาร บอนได ออกไซด อาจมาจากระบบการย อยสลายแบบไร อากาศ/ระบบผล ตก าซช วภาพ (Collet et al : 211) ก าซส งเคราะห ท ม จำหน ายในเช ง พาณ ชย หร อก าซร อนจากกระบวนการเผาไหม เช อเพล ง (ร ปท 5) ท งน ต องม กระบวนการใน การแยกก าซคาร บอนไดออกไซด ออกจากก าซชน ด อ นๆ และหากจะใช ก าซคาร บอนไดออกไซด ท เป น ส วนประกอบอย ในก าซร อน (flue gas) ต องระว ง ในเร องของก าซพ ษอ นๆ ท รวมอย ในก าซร อน โดย ต องทำการกำจ ดก าซพ ษน นด วยเช นก น ร ปท 5 แหล งของก าซคาร บอนไดออกไซด ท ใช ในการเพาะเล ยงสาหร ายขนาดเล ก (ปร บปร งจาก Rahaman et al : 4004) 2.4 ค าความเป นกรดด าง (ph) ค า ความเป นกรดด างเป นป จจ ยท สำค ญในการเพาะ เล ยงสาหร ายขนาดเล ก เน องจากม อ ทธ พลต อ ความหลากหลายของสารอน นทร ย คาร บอน (inorganic carbon) ในร ปต างๆ (dissolved inorganic carbon ; DIC) (Junying, Junfeng and Baoning : 84) เช น เม อค าความ เป นกรดด างต ำกว า 5 ร ปของ DIC ส วนใหญ ค อ CO 2 เม อค าความเป นกรดด าง = 6.6 จะม DIC ในร ปของ CO 2 และ HCO 3 - ในปร มาณเท าๆ ก น และเม อค าความเป นกรดด างส งถ ง 8.3 ร ปของ - DIC เก อบท งหมดจะเป น HCO 3 ด งน น การ ควบค มค าความเป นกรดด าง จ งม ความสำค ญใน การเพาะเล ยง ท งน เพ อให สาหร ายขนาดเล ก สามารถด ดซ มและนำ CO 2 มาใช ประโยชน ได เพ มข น 2.5 อ ณหภ ม สาหร ายขนาดเล ก แต ละสายพ นธ จะสามารถทนอ ณหภ ม ได ในช วงท แตกต างก น โดยสาหร ายน ำจ ด เช น Chlorella และ Scenedesmus ม ความสามารถในการปร บ ต วได ในช วงอ ณหภ ม กว างต งแต 5-35 ๐ C แต ช วง อ ณหภ ม ท เหมาะสม ค อ ๐ C

11 ป ท 17 ฉบ บท 34 มกราคม - ม ถ นายน 2557 วารสาร มฉก.ว ชาการ ออกซ เจน (oxygen) ออกซ เจน เป นผล ตภ ณฑ ท เก ดข นจากกระบวนการ ส งเคราะห แสงของสาหร าย โดยจะละลายสะสม อย ในอาหารท ใช ในการเพาะเล ยงสาหร ายน นๆ ซ งจะนำไปส การม ปร มาณออกซ เจนละลายน ำท ส งเก นไป ท อาจทำอ นตรายและส งผลต อการอย รอดของสาหร ายขนาดเล กได การใช ประโยชน สาหร ายขนาดเล กใน ร ปแบบต างๆ สาหร ายขนาดเล กได ถ กนำมาทดลองใน ระด บห องปฏ บ ต การ เพ อด ศ กยภาพในการนำมา ใช ประโยชน ด านต างๆ ด งต อไปน 1) ใช ในอ ตสาหกรรมยา โดยจากการ ศ กษาของสถาบ นว จ ยว ทยาศาสตร และเทคโนโลย แห งประเทศไทย พบว า สาหร ายส เข ยวแกม น ำเง น Scytonema No.11 สามารถผล ตสาร ปฏ ช วนะท ม ค ณสมบ ต ย บย งการเจร ญเต บโตของ แบคท เร ยบางชน ดได 2) ใช ในทางการเกษตร โดยใช เพ อผล ต เป นป ยช วภาพ (biofertilizers) เช น สาหร ายส เข ยวแกมน ำเง น Nostoc, Anabaena, Scytonema เป นต น เน องจากสาหร ายส เข ยว แกมน ำเง นเหล าน ม เม อกหนาห มเซลล จ งเหมาะท จะใช เป นว สด ในการปร บปร งค ณภาพด นและด ด เก บความช นให แก พ ช 3) ใช เป นพ ชพล งงานเพ อการสก ด ผลผล ตน ำม น (Demirbas, A. and Demirbas, M.T : ; Kishimoto et al : ) โดยค าผลผล ตน ำม นของพ ชน ำม น ชน ดต างๆ เปร ยบเท ยบก บของสาหร าย แสดงด ง ตารางท 2 ท งน จากการศ กษา พบว า สาหร าย ขนาดเล กม ส วนประกอบของน ำม นอย ในปร มาณ ส ง (ตารางท 3) ซ งแสดงให เห นถ งศ กยภาพใน การนำมาสก ดเพ อให ได ผลผล ตน ำม นในอนาคต ซ งน กว จ ยในประเทศไทย ม ความต นต วในการ ว จ ยเก ยวก บการเพาะเล ยงสาหร ายขนาดเล กเพ อ การสก ดผลผล ตน ำม นเช นเด ยวก น โดยจาก ผลการว จ ย พบว า ม สาหร าย 3 สายพ นธ ท ม ศ กยภาพในการเพาะเล ยงเพ อผล ตน ำม นช วภาพ ได แก Scenedesmus sp. AARLG022, Monoraphidium sp. AARLG044 และ Carteria sp. AARLG045 (ย วด พ รพรพ ศาล และคณะ. 2553) 4) ใช เพ อการด ดซ บก าซคาร บอนได ออกไซด (Hsueh, Chu and Yu : ; Kishimoto et al : ) โดย สาหร ายขนาดเล กสามารถใช คาร บอนไดออกไซด เป นแหล งคาร บอนเพ อการเจร ญเต บโต ซ งจาก การศ กษาพบว า อ ตราการเจร ญเต บโตของ สาหร ายขนาดเล กจะเพ มข นร อยละ 1-15 เม อ ความเข มข นของคาร บอนไดออกไซด เพ มข น (Lam, Lee and Mohamed : 458) 5) ใช ในการบำบ ดน ำเส ย โดยจากการ ศ กษาท ผ านมา พบว า สาหร ายขนาดเล ก (Oscillatoria sp.) สามารถใช ในการด ดซ บตะก ว ในน ำเส ย โดยสามารถด ดซ บตะก วได ±± 6.70 ม ลล กร มต อกร มน ำหน กแห งของสาหร าย

12 วารสาร มฉก.ว ชาการ 180 ป ท 17 ฉบ บท 34 มกราคม - ม ถ นายน 2557 (ท พ เอช 5) (ส น ร ตน เร องสมบ รณ : 10) รวมท งย งสามารถลดปร มาณสารอ นทร ย ในร ป ของซ โอด (ร อยละ 86.03) และสารอาหารในร ป ของแอมโมเน ยไนโตรเจน (ร อยละ 52.74) และ ฟอสฟอร สท งหมด (ร อยละ 52.55) ในน ำเส ย ได อย างม ประส ทธ ภาพ (ส จยา ฤทธ ศร : 30-40) นอกจากน สาหร ายขนาดเล กย งม ศ กยภาพในการนำมาใช ประโยชน อ นๆ เช น การทดลองเพาะเล ยงสาหร ายขนาดเล กเพ อสก ด ผลผล ตไขม น โดยพบว า Chlorella sp. WU- W05 ม อ ตราการผล ตไขม นเช งปร มาตรส ง เท าก บ 2.02 ม ลล กร มต อล ตรต อช วโมง (สมฤท ย ส งหส วรรณ : 48) เป นต น ตารางท 2 ค าผลผล ตน ำม นของพ ชน ำม นชน ดต างๆ เปร ยบเท ยบก บสาหร าย (D emirbas, A. and Demirbas, M.T : 165) ชน ดของพ ชน ำม น น ำม น (ล ตร/เฮคแตร ) สาหร าย (Algae) 100,000 ละห ง (Castor) 1,413 มะพร าว (Coconut) 2,689 ปาล ม (Palm) 5,950 ดอกคำฝอย (Safflower) 779 ถ วเหล อง (Soy) 446 ดอกทานตะว น (Sunflower) 952

13 ป ท 17 ฉบ บท 34 มกราคม - ม ถ นายน 2557 วารสาร มฉก.ว ชาการ 181 ตารางท 3 ปร มาณน ำม นในสาหร ายขนาดเล ก (Demirbas, A. and Demirbas, M.T : 165) สาหร ายขนาดเล ก ส วนประกอบน ำม น (ร อยละของน ำหน กแห ง) Botryococcus braunii Chlorella sp Crypthecodinium cohnii 20 Cylindrotheca sp Dunaliella primolecta 23 Isochrysis sp Monallanthus salina >20 Nannochloris sp Nannochloropsis sp Neochloris oleoabundans Nitzschia sp Phaeodactylum tricornutum Schizochytrium sp Tetraselmis sueica บทสร ป ประเทศไทย ม การให ความสำค ญก บ การนำศ กยภาพของสาหร ายขนาดเล กมาใช ประโยชน เช นก น โดยม งเน นการศ กษาสำหร บใช เป นพ ชพล งงาน โดยเฉพาะเพ อการผล ตน ำม น เช น สถาบ นว จ ยว ทยาศาสตร และเทคโนโลย แห ง ประเทศไทย ท ม การศ กษาศ กยภาพของสาหร าย ขนาดเล กเพ อใช เป นพล งงานทดแทนใน 2 แนวทาง ค อ ผล ตเอธานอล และน ำม น ด งน น ผลผล ต น ำม นท ได จากสาหร ายขนาดเล ก จ งเป นอ กทาง เล อกหน งของแหล งพล งงานทดแทนในอนาคต หากได ร บการส งเสร มให ม การว จ ยและพ ฒนา อย างต อเน อง อย างไรก ตาม ในการนำมาใช อย าง เป นร ปธรรมในอนาคตอ นใกล น ย งคงต องการ การพ ฒนาเทคน คในหลายด าน เช น การค ดเล อก สายพ นธ ของสาหร ายขนาดเล กท สามารถให ผลผล ตน ำม นได ด ท ส ด การว จ ยและพ ฒนา กระบวนการเพาะเล ยงท ม ความเหมาะสมก บ สายพ นธ ของสาหร ายขนาดเล ก และการหา แนวทางในการลดป ญหาในด านต นท นท ค อนข าง ส ง เป นต น

14 วารสาร มฉก.ว ชาการ 182 ป ท 17 ฉบ บท 34 มกราคม - ม ถ นายน 2557 เอกสารอ างอ ง พ ชร หล งหม าน, นฤมล อ ศวเกศมณ และเสาวน ตย ชอบบ ญ. (2551) การผล ตและประย กต ใช สาหร ายขนาดเล กเพ อทดแทนปลาป นในอาหารเล ยงปลาด กบ กอ ย สงขลา : มหาว ทยาล ย ราชภ ฏสงขลา. ย วด พ รพรพ ศาล และคณะ. (2553) การพ ฒนาการผล ตน ำม นเช อเพล งจากสาหร ายขนาดเล ก ระยะ ท 1 เช ยงใหม : สถาบ นว จ ยว ทยาศาสตร และเทคโนโลย มหาว ทยาล ยเช ยงใหม. สมฤท ย ส งหส วรรณ. (2553) สภาวะท เหมาะสมสำหร บผล ตช วมวลและไขม นจากสาหร ายขนาดเล ก ท ค ดเล อกได ในการเพาะเล ยงแบบโฟโตออโตทรอฟ ว ทยาน พนธ วท.บ. (สาขาว ชา เทคโนโลย ช วภาพ) นครศร ธรรมราช : บ ณฑ ตว ทยาล ย มหาว ทยาล ยวล ยล กษณ. สำน กส งแวดล อม กร งเทพมหานคร. (2556) รายงานการประเม นกร งเทพมหานครว าด วยการ เปล ยนแปลงภ ม อากาศ พ.ศ [ออนไลน ] แหล งท มา : environment/pdf/greenhouse- th.pdf (30 ม ถ นายน 2556) ส จยา ฤทธ ศร. (2551) การใช ประโยชน จากสาหร ายเกล ยวทองเพ อการบำบ ดน ำเส ยจากโรงงาน อ ตสาหกรรมส ราแช พ นบ าน ปท มธาน : มหาว ทยาล ยเทคโนโลย ราชมงคลธ ญบ ร. ส น ร ตน เร องสมบ รณ. (2552) ศ กยภาพและความเป นไปได ในการใช เซลล สาหร ายไซยาโนแบคท เร ย ท ม ช ว ตในการกำจ ดตะก วจากน ำเส ย สงขลา : มหาว ทยาล ยราชภ ฏสงขลา. องค การบร หารจ ดการก าซเร อนกระจก (องค การมหาชน). (2556) ก าซเร อนกระจก ค อ อะไร. [ออน ไลน ] แหล งท มา : (30 ม ถ นายน 2556) Collet, P. et al. (2011) Life-cycle assessment of microalgae culture coupled to biogas production Bioresource Technology. 102 P Demirbas, A. and Demirbas, M. F. (2011) Importance of algae oil as a source of biodiesel Energy Conversion and Management. 52 P Hsueh, H.T., Chu. H. and Yu, S. T. (2007) A batch study on the bio-fixation of carbon dioxide in the absorbed solution from a chemical wet scrubber by hot spring and marine algae Chemosphere. 66 P

15 ป ท 17 ฉบ บท 34 มกราคม - ม ถ นายน 2557 วารสาร มฉก.ว ชาการ 183 de la Noue, J. and Pauw, N. de. (1988) The potential of microalgal, Biotechnology: A review of production and uses of microalgae Biotech. Adv. 6 P Junying, Z., Junfeng, R. and Baoning, Z. (2013) Factors in mass cultivation of microalgae for biodiesel Chinese Journal of Catalysis. 34 P Kishimoto, M. et al. (1994) CO 2 fixation and oil production using micro-algae J. Ferment. Bioeng. 78(6) P Lam, M. K., Lee, K. T. and Mohamed, A. R. (2012) Current status and challenges on microalgae-based carbon capture International Journal of Greenhouse Gas Control. 10 P Milne, J. L., Cameron, J.C., Page, L.E., Benson, S.M., Pakrasi, H.B. (2009) Report from Workshop on Biological Capture and Utilization of CO2. Charles F. Knight Center, Washington : University in St. Louis. Rahaman, M. S. A. et al. (2011) A review of carbon dioxide capture and utilization by membrane integrated microalgal cultivation processes Renewable and Sustainable Energy Reviews. 15 P Ugwu, C. U., Aoyagi, H. and Uchiyama, H. (2008) Photobioreactors for mass cultivation of algae Bioresource Technology. 99 P

16 วารสาร มฉก.ว ชาการ 184 ป ท 17 ฉบ บท 34 มกราคม - ม ถ นายน 2557 คำแนะนำในการส งต นฉบ บวารสาร มฉก. ว ชาการ กองบรรณาธ การวารสาร มฉก.ว ชาการ ขอเร ยนเช ญท านผ สนใจส งบทความเพ อต พ มพ เผยแพร ใน วารสาร มฉก.ว ชาการ โดยท บทความของท านต องไม เคยต พ มพ หร ออย ในระหว างการรอพ จารณาจากวารสารอ น และกองบรรณาธ การขอสงวนส ทธ ในการตรวจทานแก ไขต นฉบ บตามเกณฑ ประเภทของเน อหา วารสาร มฉก. ว ชาการ แบ งคอล มน ของวารสารออกเป น 3 ประเภท ค อ 1. รายงานการว จ ยหร อว ทยาน พนธ (ว ทยาน พนธ ไม ควรเก น 1 ป ) เร องละประมาณ 10 หน ากระดาษขนาด A4 2. บทความทางว ชาการ พร อมบทค ดย อภาษาไทยและภาษาอ งกฤษ รวมท งคำสำค ญ เร องละประมาณ 10 หน ากระดาษขนาด A4 3. สร ปการอภ ปราย ส มมนา บทความพ เศษ ในห วข อท น าสนใจ เร องละประมาณ 5 หน ากระดาษขนาด A4 การเตร ยมต นฉบ บและส งต นฉบ บ ต นฉบ บต องพ มพ ด วย Microsoft Word ต วอ กษร CordiaUPC ขนาดต วอ กษร 14 พอยต (point) ใช กระดาษขนาด A4 ช อเร องพ มพ ไว หน าแรกตรงกลางหน ากระดาษ ช อผ เข ยนอย ใต ช อเร องเย องลงมาทางขวาม อ ส วนตำแหน งทางว ชาการและสถานท ทำงานของผ เข ยนให พ มพ ไว เป นเช งอรรถในหน าแรก การใช ภาษาอ งกฤษ ควรใช เฉพาะคำท ย งไม ม คำแปลภาษาไทย หร อแปลแล วไม ได ความหมาย ช ดเจน แล วเข ยนภาษาไทยท บศ พท และวงเล บภาษาอ งกฤษกำก บ บทความท เป นรายงานการว จ ยหร อว ทยาน พนธ ควรเข ยนเร ยงลำด บด งน - ช อเร อง (Title) - ช อผ ทำงานว จ ย (Author) - บทค ดย อ (Abstract) ภาษาไทยและภาษาอ งกฤษ - คำสำค ญ (Key Word) ระบ คำสำค ญหร อวล ส นๆ เพ ยง 2-5 คำ - บทนำ (Introduction) - ว ตถ ประสงค ของการว จ ย (Objective) - ว ธ ดำเน นงานว จ ย (Method) - ผลของการว จ ย (Result) - การอภ ปรายผล (Discussion) และข อเสนอแนะ การอ างอ งและเอกสารอ างอ ง - การอ างอ ง (Citation) ใช ระบบนามป (Year-Date) - เอกสารอ างอ ง (References) ให เร ยงตามลำด บอ กษรช อผ แต งหร อช อเร อง (ในกรณ ท ไม ม ผ แต ง)

17 ป ท 17 ฉบ บท 34 มกราคม - ม ถ นายน 2557 วารสาร มฉก.ว ชาการ 185 การส งต นฉบ บ 1. การส งต นฉบ บทางไปรษณ ย ส งต นฉบ บ 1 ช ด และสำเนา 2 ช ด พร อมแผ นด สเก ตท กองบรรณาธ การ วารสาร มฉก. ว ชาการ (สำน กพ ฒนาว ชาการ) มหาว ทยาล ยห วเฉ ยวเฉล มพระเก ยรต เลขท 18/18 ถนนบางนา-ตราด ต.บางโฉลง อ.บางพล จ.สม ทรปราการ การส งต นฉบ บทางไปรษณ ย อ เล กทรอน กส ( ) ส งต นฉบ บมาย ง hathairat.hcu@gmail.com, academic.hcu@gmail.com 3. การส งต นฉบ บทางออนไลน ท เว บไซต ค าธรรมเน ยมในการต พ มพ บทความ 1. กรณ ผ น พนธ เป นคณาจารย /บ คลากร/น ส ต มหาว ทยาล ยห วเฉ ยวเฉล มพระเก ยรต จะได ร บการยกเว น ค าพ จารณาบทความ 2. กรณ ผ น พนธ เป นบ คคลท วไป จ ายค าพ จารณาบทความในอ ตรา 2,000 บาทต อ 1 บทความ การชำระค าธรรมเน ยมในการต พ มพ บทความ สามารถดำเน นการได ด งน 1. ชำระเป นเง นสดท กองคล ง อาคารอำนวยการ ช น 1 มหาว ทยาล ยห วเฉ ยวเฉล มพระเก ยรต 2. โอนเง นเข าธนาคารได 2 ธนาคาร ด งน 2.1 ธนาคารธนชาต จำก ด (มหาชน) สาขามหาว ทยาล ยห วเฉ ยวเฉล มพระเก ยรต บ ญช ออมทร พย เลขท บ ญช ธนาคารกส กรไทย จำก ด (มหาชน) สาขาถนนบางนา ตราด กม.18 บ ญช ออมทร พย เลขท บ ญช หล งจากทำการโอนเง นผ านธนาคารด งกล าวข างต นแล ว ให ท านส งสำเนาใบนำฝากเง นมาทางโทรสาร หมายเลข หร อทางอ เมล hathairat.hcu@gmail.com, academic.hcu@gmail.com และโทรแจ ง เจ าหน าท โทร ต อ 1511 เพ อจะดำเน นการออกใบเสร จร บเง นให ท านต อไป การอ างอ ง ให ใช การอ างอ งแทรกในเน อหาแบบนาม-ป (Year-Date) ยกเว นการเสร มความ การขยายความ หร อ การโยงความ ให ใช เช งอรรถ สำหร บการอ างอ งแบบนาม-ป ม ร ปแบบด งน (ผ แต ง. ป ท พ มพ : เลขหน าท ใช ในการอ างอ ง) ชาวไทย ให ใส ช อและนามสก ลตามปกต เช น (กาญจนา นาคสก ล : 19) เป นต น ชาวต างประเทศใส ช อสก ลเท าน น เช น Larry Long ให ระบ (Long : 48) เป นต น กรณ ผ แต งเป นหน วยงานให ระบ หน วยงานส งส ดก อนแล วตามด วยหน วยงานย อย เช น (กระทรวง สาธารณส ข กรมอนาม ย : 20) เอกสารไม ปรากฏผ แต ง ให ระบ ช อเร องแทนช อผ แต งและพ มพ ด วยต วหนา/เข ม (วรรณคด อ สานเร อง ผาแดงนางไอ : 159)

18 วารสาร มฉก.ว ชาการ 186 ป ท 17 ฉบ บท 34 มกราคม - ม ถ นายน 2557 การอ างอ งเอกสารท ต ยภ ม ในกรณ ท ไม สามารถหาเอกสารน นๆ ได ให ระบ เอกสารท ต ยภ ม ก อน เว น 2 ระยะ ตามด วยข อความ "อ างอ งจาก ในภาษาไทย หร อ citing ในภาษาต างประเทศ และตามด วยเอกสารปฐมภ ม (ว มลศ ร ร วมส ข : 1 อ างอ งจาก พระพรหมม น : 354) (Long and Horrison : 200 Citing Knight : 295) เว บไซต ท ได จากการส บค น Internet ผลล พธ ท ได อาจปรากฏในร ปของหน งส อ วารสาร หน งส อพ มพ การอ างอ งเว บไซต ม ร ปแบบด งน หน งส อ (Harnack and Kleppinger : Online) วารสาร (Joyce. March 1999 : Online) หน งส อพ มพ (Wren. 5 May 1999 : Online) เอกสารอ างอ ง 1. หน งส อ ม ร ปแบบด งน ผ แต ง.//(ป ท พ มพ )//ช อเร อง.//คร งท พ มพ.//สถานท พ มพ /:/ผ ร บผ ดชอบในการพ มพ. เช ดชาย เหล าหล า. (2529) กล มประเทศย โรปตะว นออก : การเม อง การเศรษฐก จ การส งคม และการทหาร. กร งเทพมหานคร : แพร พ ทยา. Long, Ben. (2001) Complete Digital Photography. Hingham, Mass. : Charles River Media. 2. บทความในหน งส อ โดยอ างเพ ยงบางบท บางเร อง หร อบางตอนของหน งส อเท าน น ม ร ปแบบด งน ผ แต ง.//(ป ท พ มพ )// ช อบทความ ช อเร อง ช อตอน //ใน//ช อเร อง.//ช อบรรณาธ การหร อผ รวบรวม.//หน า/หน าท ต พ มพ บทความ ช อบท ช อตอน.//คร งท พ มพ.//สถานท พ มพ /:/ผ ร บผ ดชอบในการพ มพ. พะยอม แก วกำเน ด. (2525) ความหมายของว ฒนธรรม ใน ห องสม ดว ฒนธรรม. ฉ ตรช ย ศ กรกาญจน, บรรณาธ การ. หน า 1-6. นครศร ธรรมราช : ศ นย ว ฒนธรรมภาคใต ว ทยาล ยคร นครศร ธรรมราช. เวลา (2525) ใน สาราน กรมไทยสำหร บเยาวชน เล ม 2. หน า กร งเทพมหานคร : ราชบ ณฑ ตยสถาน. 3. ว ทยาน พนธ ม ร ปแบบด งน ผ เข ยนว ทยาน พนธ.//(ป ท พ มพ )//ช อว ทยาน พนธ.//ว ทยาน พนธ //อ กษรย อของปร ญญา//(ช อสาขาว ชาหร อ ภาคว ชา)//สถานท ต งสถาบ นการศ กษา/:/บ ณฑ ตว ทยาล ย//ช อสถาบ นการศ กษา. นร ศรา เกตว ลห. (2538) การศ กษาเช งว เคราะห ภาพล กษณ ของผ หญ งในนวน ยายของส ว ฒน วรด ลก ในช วง พ.ศ พ.ศ ปร ญญาน พนธ กศ.ม. (ภาษาไทย) กร งเทพมหานคร : บ ณฑ ตว ทยาล ย มหาว ทยาล ย ศร นคร นทรว โรฒ. ปรารถนา ป ษปาคม. (2536) การแสวงหาสารน เทศของเจ าหน าท ส งเสร มการเกษตร กรมส งเสร มการเกษตร. ว ทยาน พนธ อ.ม. (ภาคว ชาบรรณาร กษศาสตร ) กร งเทพมหานคร : บ ณฑ ตว ทยาล ย จ ฬาลงกรณ มหาว ทยาล ย.

19 ป ท 17 ฉบ บท 34 มกราคม - ม ถ นายน 2557 วารสาร มฉก.ว ชาการ บทความในวารสาร ม ร ปแบบด งน ผ แต ง.//(เด อนป ท พ มพ )// ช อบทความ //ช อวารสาร.//ป ท หร อเล มท /(ฉบ บท )/หน า/เลขหน าท ปรากฏบทความ. นครช ย เผ อนปฐม. (มกราคม-ม นาคม 2540) การค นหาทางการแพทย ใน World Wind Web สงขลานคร นทร เวชสาร. 15 (1) หน า Doran, Kirk. (January 1996) Unified Disparity : Theory and Practice of Union Listing Computer in Libraries. 16 (1) page เว บไซต ท ได จากการส บค น Internet ผลล พธ ท ได อาจปรากฏในร ปของหน งส อ วารสาร หน งส อพ มพ เอกสารอ างอ งเว บไซต ม ร ปแบบด งน 5.1 หน งส อ Harnack, Andrew and Kleppinger, Eugene. (2000) Online! A Reference Guide to Using Internet Sources. Boston : Bedford/St. Martin s. [Online] Available : bedfordstmartins.com/online (10 August 2005) 5.2 วารสาร Joyce, Michael. (5 March 1999) On the Birthday of the Stranger (in Memory of John Hawkes) Evergreen Review. [Online] Available : evexcite/joyce/nojoyce.html (10 August 2005) 5.3 หน งส อพ มพ Wren, Christopher. (5 May 1999) A Body on Mt. Everest, a Mystery Half-Solved New York Times on the Web. [Online] Available : getdoc+ site+ site waaa+%22a%7ebody%7eon%7emt.%7eeverest%22 (10 August 2005) เอกสารอ างอ งแหล งข อม ลท ต ยภ ม ให ระบ แหล งข อม ลท ต ยภ ม ก อน ค นด วยข อความ อ างอ งจาก ในภาษาไทย หร อ citing ในภาษา ต างประเทศ ตามด วยแหล งสารสนเทศปฐมภ ม ด งต วอย าง แม นมาส ชวล ต. (2509) ประว ต หอสม ดแห งชาต. พระนคร : กรมศ ลปากร อ างอ งจาก สมเด จกรมพระยาดำรง ราชาน ภาพ. (2459) ตำนานหอพระสม ด หอพระมณเฑ ยรธรรม หอวช รญาณ หอพ ทธศาสนส งคหะ และหอสม ดสำหร บพระนคร. พระนคร : โรงพ มพ โสภณพ พรรฒธนากร.

20