คนไม ถ กน นทา ไม ม ในโลก

Transcription

1 บทท 2 การวางแผนการขนสง (Transportation Planning) บทท 2 การวางแผนการขนสง (Transportation Planning) เน อหาในบทน จะกลาวถ ง ความหมายของการวางแผนการขนสง กระบวนการวางแผนการขนสง การกาหนด แนวทางการสารวจขอม ลเพ อการวางแผนการขนสง การตรวจสอบขอม ลเพ อการวางแผนการขนสง การสารวจ จ ดตนทางปลายทาง การสารวจการเดนทางระหวางพ นท การสารวจการเดนทางภายในพ นท การนาเสนอขอม ล จ ดตนทางปลายทาง และการตรวจสอบความถ กตองของการสารวจขอม ล คนไมถ กนนทา ไมม ในโลก พ ทธส ภาษต 2.1. ความหมายของการวางแผนการขนสง กระบวนการท สาคญขนตอนหน งของการขนสงค อ การวางแผนการขนสง โดยทวไปแลว การวางแผนนนเปนสงท จาเปน และม ความสาคญในการดาเนนกจการท กดาน ท ม ความเส ยงในการ ดาเนนงาน ไมวาจะเปน การดาเนนช วต ธ รกจ กจการทหาร ฯลฯ การวางแผนท ด และรอบคอบ โดยคาน งถ งปจจยท สงผลกระทบในท กๆ ดาน สามารถลดความเส ยงในการดาเนนกจการท กาลงจะ ปฏบตลงได ในทางตรงกนขาม ถาปราศจากการวางแผนเลย กจการท กาลงจะดาเนนการนน อาจ ประสบความลมเหลวอยางไมเปนทา ทงน เพราะเราไมไดจดเตร ยมความพรอมท จะรองรบกบ สถานการณ ท อาจเกดข นในอนาคตระหวางท กา ลงดาเนนกจการนนๆ ดงท ม ผ กลาววา ในการทาสง ใดกตาม ถาม การวางแผนเปนอยางด แลว ผลลพธ ของการปฏบตอาจเปนไปไดสองแนวทาง นนค อ เสมอตว และประสบความสาเรจ แตถาไมไดม การวางแผนเลย ผลลพธ ของการปฏบตจะเปนไดทาง เด ยว นนค อพบกบความลมเหลว ท งน จะเหนไดวาหลกการสาคญของการวางแผนกค อ การเล อก และพจารณาปจจยแวดลอมท เหมาะสมเพ อนามาใชในการวเคราะห เพ อนาผลการวเคราะห นน มา ทานายสถานการณ ในอนาคตในประเดนท เกยวของกบปญหาท กาลงพจารณาอย นนเอง จากท กลาวขางตนอาจกลาวไดวา การวางแผน (Planning) ค อ การดาเนนการหร อ กระบวนการท ใชประเมนแนวโนมของสงท จะเกดข นในอนาคตเพ อใชเป นเคร องม อสาหรบแนะ แนวทางปฏบตท เหมาะสมเพ อใหบรรล เป าหมายท กาหนดไว ประเดนสาคญประการหน งของการ วางแผนค อ การคาดการณ สงท นาจะเกดข นในอน าคต การดาเนนการเพ อวางแผนมกเกดข นใน ชวงเวลาหน ง แตการนาแผนนนไปปฏบตมกเกดข นในอนาคต ดวยเหต น แมวาการวางแผนจะเปน การเพมความนาเช อถ อของ สงท อาจเกดข นจรงในอนาคต แตกไมสามารถรบรองไดวาเม อถ งเวลาท นาแผนนนไปปฏบตจรง ผลท ไดและเวลาชวงเวลาดาเนนการ จะตรงตามท คาดการณ ไวหร อไม การขนสงเปนกจกรรมหน งท ม ความสาคญตอการดาเนนช วตของผ คนและสงผลกระทบ ตอวถ ช วตของผ คนในวงกวาง การท จะทาใหการขนสงม ประสทธภาพนน จาเปนอยางยงท ผ ม สวน ภาควชาวศวกรรมโยธา คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยบ รพา 37 ดร. ส รเมศวร พรยะวฒน

2 บทท 2 การวางแผนการขนสง (Transportation Planning) รบผดชอบจะตองทาการวางแผนและคาดการณ สงท นาจะเกดข นในอนาคตซ งสงผลกระทบตอการ ขนสงใหใกลเค ยงความเป นจรงมากท ส ด โดยทวไป การวางแผนการขนสง (Transportation Planning) ค อ กระบวนการตดสนใจท เกยวของกบระบบการขนสงในอนาคต ซ งมกจะม งเนนใน ประเดนท เกยวของ กบ ความตองการการขนสงในอนาคต ความสมพนธ ระหวางระบบขนสงและ โครงสรางพ นฐาน ความสมพนธ ระหวางลกษณะการใชพ นท เศรษฐกจ และการขนสง ทางเล อก สาหรบดาเนนการระบบขนสง ผลกระทบดานสงคม เศรษฐกจ และสงแวดลอมอนเน องมาจาก ระบบขนสง และการลงท นและการบรหารองค กรเพ อดาเนนการตามแผนการขนสง เปนตน 2.2. กระบวนการวางแผนการขนสง ในทางปฏบต โดยมากการวางแผนการขนสง มกถ กกาหนดใหเป นกระบวนการท ใช หลกการของเหต และผล นนค อ ในการแกไขปญหาดานขนสงนน จะตองดาเนนการใหเปนไป ตามลาดบขนตอนและม เหต ผลรองรบ โดยม ขนตอนดงตอไปน 1. การกาหนดเป าหมาย (Goal definition) ค อ การใหคานยามเกยวกบเป าหมายของระบบ ขนสง โดยมากการกาหนดน จะคาน งถ งค ณคาของสงท ม อย ในช มชนเปนพ นฐาน ซ งข นอย กบผ วางแผนจะเปนผ กาหนด การกาหนด เป าหมายมกถ กแสดงในลกษณะของคาพ ดกวางๆ ของสงท ตองการบรรล พรอมดวยการกาหนดวตถ ประสงค และตวช วดประสทธภาพท สอดรบกบเป าหมาย ของโครงการท ช เฉพาะมากข น 2. การระบความจาเป นของการดาเนนการ (Identification of needs) ค อ การเปร ยบเท ยบ ประสทธภาพของระบบขนสงท ม อย กบเป าหมาย วตถ ประสงค และตวช วดประสทธภาพท กาหนด จากขนตอนแรก ถาเปร ยบเท ยบแลวพบวาประสทธภาพของระบบขนสงท ม อย ต ากวามาตรฐาน กสมควรท จะตองทาการปรบปร งระบบดงกลาวใหด ข น 3. การพฒนาวธ การสาหรบแตละทางเล อกการดาเนนการ (Development of alternative solutions) เพ อตอบสนองตรงตามความตองการของความจาเปนท ระบ ไวในขอท 2 4. การประเมนวธ การสาหรบแตละทางเล อกการดาเนนการ (Evaluation of alternative solutions) โดยจะทาการประเมนความเปนไปไดของแตละทางเล อกเกยวกบลกษณะทางกายภาพ เศรษฐศาสตร และการเงนการลงท น เงนลงท น ความตองการใชระบบขนสง ผลกระทบ สงแวดลอม ฯลฯ 5. กระบวนการตดสนใจ (Decision process) หลงจากทาการประเมนแตละทางเล อกของ การดาเนนการแลว ทางเล อกใดม ความเหมาะสมมากท ส ดตามวตถ ประสงค ของโครงการ จะถ ก คดเล อกใหนาไปส ข นตอนการปฏบตใหเปนไปตามแผนตอไป ภาควชาวศวกรรมโยธา คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยบ รพา 38 ดร. ส รเมศวร พรยะวฒน

3 บทท 2 การวางแผนการขนสง (Transportation Planning) กระบวนการวางแผนตามหลกการของเหต และผลตามท กลาวขางตน สามารถแสดงในร ป ของแผนภาพไดดงตอไปน กาหนดเป าหมาย ค ณคาของสงท ม อย ในช มชน เป าหมาย วตถ ประสงค ตวช วดประสทธภาพ ระบ ความจาเปนของการดาเนนการ พฒนาวธ การสาหรบแตละทางเล อก การดาเนนการ ประเมนวธ การสาหรบแตละทางเล อก การดาเนนการ ความเปนไปไดของโครงการ ความตองการระบบขนสง ตนท น ผลกระทบดานสงแ วดลอม กระบวนการตดสนใจ เล อกแนวทางท เหมาะสมสาหรบ นาไปปฏบต การปฏบตตามแนวทางท เหมาะสมเพ อ บรรล จ ดหมายตามท วางแผนไว ร ปท 2.1 กระบวนการวางแผนตามหลกการของเหต และผล ท มา: ดดแปลงจาก Banks (2002) กระบวนการวางแผนตามหลกการของเหต และผลจะเกยวของกบประเดนทางการเม องอย 2 ขนตอน นนค อการกาหนดเป าหมายและกระบวนการตดสนใจ การกาหนดเป าหมายมกจะถ ก กาหนดใหอย ในความรบผดชอบของนกการเม อง และกระบวนการตดสนใจมกจะถ กมองวาม ลกษณะเปนกระบวนการทางการเม อง โดยความรบผดชอบหลกของนกการเม องในจ ดน กค อทา การตดสนใจภายใตขอม ลทางเทคนคและขอเทจจรงท ไดจากการวเคราะห โดยผ วางแผน ภาควชาวศวกรรมโยธา คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยบ รพา 39 ดร. ส รเมศวร พรยะวฒน

4 บทท 2 การวางแผนการขนสง (Transportation Planning) หนวยงานวางแผนการขนสงมกจะตองทาการศ กษาปญหาเฉพาะหนาท เกดข นในการวาง แผนการขนสงอย เสมอ การศ กษาดงกลาวถ อไดวาเปนงานหลกท ดาเนนการโดยเจาหนาท ซ งม วชาช พดานการขนสงโดยตรงของกองวางแผนการขนสงของเม อง อาท สานกการจราจรและขนสง และสานกการโยธาของกร งเทพมหานคร เปนตน หนวยงานรฐอ นๆ ท ม สวนรบผดชอบในการ วางแผนดานการขนสง อาท สานกงานนโยบายและแผนการขนสงและจราจร (สนข.) และ สานกงานคณะกรรมการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (สศช.) เปนตน และบรษทท ปร กษาดานการ วางแผนการขนสง เปนหนวยงานเอกชนท ม หนาท วางแผนและแกปญหาดานการขนสงโดยตรง ซ ง โดยมากแลว จะเกยวของกบการศ กษาเพ อการวางแผนในประเดนดงตอไปน 1. การศ กษาการขนสงระหวางชวง (Corridor studies) การขนสงระหวางชวงเปน องค ประกอบของพ นท ซ งตงอย ระหวางจ ดปลายทางสองจ ด การศ กษาลกษณะน มกจะเป นการ เปร ยบเท ยบแนวทางปฏบตหร อดาเนนการดานขนสงในพ นท ดงกลาว ไมวาจะเปนการศ กษา ทางเล อกในการกาหนดแนวทางหลวงซ งวงระหวางพ นท ทางเล อกของระบบขนสงสาธารณะท ใหบรการระหวางพ นท และทางเล อกของร ปแบบการขนสงระหวางพ นท เปนตน 2. การศ กษาพ นท ยอย (Subarea studies) เปนการศ กษาท ม ความคลายคล งกบการศ กษา การขนสงระหวาง ชวงแต ม ขอบเขตท เลกกวาโดยจะม งเนนไปท จ ดใดจ ดหน งในพ นท อาท การศ กษาพ นท จอดรถ หร อการหม นเว ยนของกระแสจราจรในพ นท ศ นย กลางเศรษฐกจของช มชน (Central Business District, CBD) การศ กษาการจดการระบบการขนสง (Transportation System Management, TSM) ในช มชน และการศ กษาทางเล อกของระบบขนสงสาธารณะร ปแบบตางๆใน พ นท ยอยของเม องหลวง เปนตน 3. การวเคราะห ทางเล อกเพ อการลงทนดานการขนสงขนาดใหญ (Alternative analyses for major transportation investments) เปนการศ กษาเพ อเปร ยบเท ยบสาหรบการกาหนดท ตง และเล อกระบบท เหมาะสมสาหรบการลงท นขนาดใหญ อาท โครงการกอสรางสนามบนแหงใหม ระบบขนสงสาธารณะร ปแบบราง หร อทางดวนภายในเขตเม องขนาดใหญ เปนตน 4. การศ กษาหลกสตรการขนสง (Institutional studies) เปนการศ กษาเพ อเปร ยบเท ยบ ทางเล อกสาหรบการจดหลกส ตรการศ กษาดานการขนสงในสถาบนการศ ก ษา ผลลพธ ท ไดจาก การศ กษามกอย ในร ปของการอน มตเพ อรบรองหลกส ตรดานการขนสงท จะเป ดสอนใน สถาบนการศ กษา 5. การศ กษาดานการเงน (Financial studies) เปนการศ กษาทางเล อกดานการเงนของ โครงการขนสง โดยจะม งพจารณาความจาเปนทางการเง นและศกยภาพในการลงท นเพ อใหได ผลตอบแทนท ค มคา ผลการศ กษามกอย ในร ปของการย นยนถ งความเปนไปไดดานการเงนในการ ลงท น หร อการกระทาใดๆ ท เกยวของกบความมนคงดานการเงนขององค กร ภาควชาวศวกรรมโยธา คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยบ รพา 40 ดร. ส รเมศวร พรยะวฒน

5 บทท 2 การวางแผนการขนสง (Transportation Planning) 6. การศ กษาผลกระทบ (Impact studies) เปนการศ กษาในลกษณะกอนและหลงเพ อศ กษา ผลกระทบของการลงท นดานการขนสงขนาดใหญท ม ตอการพฒนาท ดนโดยรอบโครงการ หร อ พฤตกรรมการเดนทางของคนในพ นท ท เปล ยนแปลงไป นอกจากน การวางแผนยงอาจแบง ออกเปนประเภทตามชวงเวลา ไดแก การวางแผนระยะ สน (Short-term planning) การวางแผนระยะกลาง (Medium-term planning) และการวางแผนระยะ ยาว (Long-term planning) การวางแผนระยะส น หร อการวางแผนโครงการ (Short-term or project planning activities) ค อ การวางแผนท ม งเนนไปท โครงการท สามารถนาไปปฏบตไดภายในระยะเวลา 1 ถ ง 3 ป โดยทวไป กระบวนการของการวางแผนระยะสน ไดแก การตดตามและตรวจสอบระบบ (การ เกบรวบรวมขอม ลตวช วดประสทธภาพของระบบ ) ระบ ความไมเพ ยงพอของระบบ ท ม อย กาหนด จ ดม งหมายและวตถ ประสงค กาหนดกลย ทธ สรางขอกาหนดสาหรบช วดประสทธภาพของระบบ การประเมนกลย ทธ และจดลาดบกลย ทธท งหมดโดยใชหลกการความเหมาะสมระหวางเงนลงท น และประสทธภาพของระบบ ผลลพธ ส ดทายท ไดรบจากการวางแผนระยะสน ไดแก รายช อ โครงการท ไดรบการสนบสน น หร อขอเสนอของวธ การท ถ กออกแบบข นมาเพ อใหเกดการบรหาร จดการระบบขนสงท ม อย ใหด ข นและม ประส ทธภาพมากข นกวาท เป นอย ในปจจ บน ตวอยางของ การวางแผนระยะสน ไดแก การวางแผนเพ อกล มเป าหมายยอย อาท เดกนกเร ยน คนชรา คนพการ เปนตน อทธพลท ม ตอกนระหวางการขนสงและการใชท ดน อาท การศ กษาการเดนทางท เกดข น ณ ศ นย การคา ผลกระทบดานการขนสงอนเน องมาจากโครงการตางๆ เปนตน การศ กษาการขนถายสนคา โครงการพฒนาท อย อาศย การวางแผนออกแบบทางจกรยาน การวางแผนการใชพลงงาน การศ กษาผลกระทบ การวางแผนการขนสงในเม องหลวงจะตองรวมเน อหาของการจดการระบบขนสง (Transportation system management, TSM) ไวในแผนการขนสงระยะสนของเม องดวย เพ อใชเปน แนวทางในการใชทรพยากรดานการขนสงใหเกดประสทธภาพมากยงข น และเป นแนวทางสาหรบ การบรหารจดการการขนสงคนและสนคาในเขตเม อง ภาควชาวศวกรรมโยธา คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยบ รพา 41 ดร. ส รเมศวร พรยะวฒน

6 บทท 2 การวางแผนการขนสง (Transportation Planning) การวางแผนระยะกลาง (Medium-term plan) เปนการวางแผนท ม งเนนเก ยวกบ การ จดการระบบขนสง (Transportation system management, TSM) การวางแผนการจดการค ณภาพ อากาศ (Air quality management planning) และการศ กษาการขนสงระหวางชวง (Corridor studies) โดยทวไปแลวอาจด เหม อนวาไมม ความแตกตางกนมากนกระหวางการวางแผนระยะส น ระยะ กลาง และระยะยาว แตในความเปนจรงแลว แผนระยะกลางจะม ขอบเขตการศ กษาท กวางและม ชวง เวลาท ผ วางแผนตองพจารณาลวงหนาสาหรบ การนาแผนไปปฏบตท นานกวาแผนระยะสน แต จะม ขอบเขตการศ กษาท เนนเร องใดเร องหน งเปนพเศษมากกวาแผนระยะยาว แผนระยะยาว (Long-term plan) เปนการวางแผนเพ อเตร ยมความพรอมดานการขนสงท จาเปนสาหรบเม อง รวมถ งโครงการกอสรางท เกยวกบการขนสงท สอดคลองกบการเตร ยมความ พรอมนน โดยม ชวงเวลาท ผ วางแผนตองคาดการณ ลวงหนาอยางนอย 20 ป เปนแผนท ตองคาน งถ ง เงนลงท นในระยะยาวเน องจากตองคาดการณ ลวงหนาเปนระยะเวลานาน ในการวางแผนระยะยาว จาเป นตองใชวธ การวเคราะห ท ซบซอนมากกวากรณ ของการวางแผนระยะสนในการคาดการณ ความตองการใชระบบขนสงในอนาคต 2.3. การกาหนดแนวทางการสารวจขอมล เพ อการวางแผนการขนสง การวางแผนการขนสงเปนกระบวนการท ซบซอน โดยทวไปจะเกยวของกบการวางแผน เพ อประเมนและเล อกทางเล อกของการกอสรางเสนทางหร อระบบขนสงเพ อรองรบความตองการ ใชงานในปจจ บนหร อท จะเกดข นในอนาคต ดวยเหต น ผ วางแผนจ งจาเปนตองทาการศ กษาเพ อให ไดขอม ลสาหรบการสรางแบบจาลองเพ อใชคาดการณ ความตองการใชงานท จะเกดข น ในอนาคต หร อเพ อประเมนผลกระทบท อาจเกดข นอนเน องมาจากดาเนนนโยบายหร อโครงการขนสง โดยทวไป ขอม ลท จาเปนสาหรบการศ กษาเหลาน ประกอบดวยขอม ลประชากรและเศรษฐกจ ลกษณะการเดนทาง และระบบขนสงในพ นท ศ กษา ขอม ลเหลาน มกถ กนามาใชเพ อ กาหนดขนาดของระบบขนสงท ตองการเพมเตมอนเน องมาจากความไมเพ ยงพอของระบบ ท ม อย ในปจจ บน เปนขอม ลพ นฐานสาหรบคาดการณ การใชท ดนและการเดนทางท จะเกดข นในอนาคต หาความสมพนธ ระหวางประชากร การใชท ดน และการเดนทางในพ นท ศ กษา สรางแบบจาลองความตองการเดนทาง ขอม ลท จาเปนสาหรบการศ กษาขางตน ข นอย กบขอบเขตและลกษณะของโครงการ การ ดาเนนการวางแผนในชวงท ผานมา และคาใชจายในการเกบขอม ล ฯลฯ ภาควชาวศวกรรมโยธา คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยบ รพา 42 ดร. ส รเมศวร พรยะวฒน

7 บทท 2 การวางแผนการขนสง (Transportation Planning) การกาหนดขอบเขตพ นท เกบขอม ล พ นฐาน สาคญของการวางแผนการขนสงท ม ประสทธภาพ ไมวาจะเปนการวางแผนระดบ ใดกตาม ฐานขอม ลท ด และม ขอม ลท จาเปนสาหรบการวางแผนอยางครบถวน เปนสงท จาเปนอยาง ยง โดยทวไปนกวางแผนการขนสงนยม แบงกล มขอม ลเพ อประโยชน ในการเกบรวบรวมและ ดาเนนการดานฐานขอม ลตามสถานท ตง และลกษณะภ มศาสตร ของพ นท (Geographic locations) และประเภทของระบบสาธารณ ปโภคการขนสง (Transportation facilities) การศ กษาเพ อการวางแผนมกจะเรมตนดวยการลากเสนกาหนดขอบเขตพ นท สารวจขอม ล หร อพ นท ศ กษา เสนท กาหน ดขอบเขตของพ นท ศ กษา หร อลอมรอบพ นท ศ กษาน ม ช อ เร ยกวา เสน ขอบเขต (Cordon line) สาหรบการศ กษาเพ อวางแผนในเขตเม อง (Urban studies) พ นท ศ กษาน อาจ ครอบคล มพ นท เม องทงหมด นอกจากน เม อคาน งถ งการขยายตวของเม องในอนาคต ผ วางแผนควร รวมพ นท ชานเม องท อย รอบนอกเปนพ นท ศ กษาดวย สาหรบการศ กษาเพ อวางแผนระดบช มชน (Local studies) การกาหนดแนวขอบเขตของพ นท ศ กษาควรครอบค ลมพ นท ท สนใจและเอ อตอการ ใชแรงงานใหนอยท ส ดเทาท จะทาไดในการเกบ ขอม ลดงกลาว ทงน วตถ ประสงค ของการศ กษาจ ะ เปนตวกาหนดขอบเขตของพ นท ศ กษา ผ วางแผนควรพจารณาวตถ ประสงค ของการสารวจและ ขอจากดท ม อย ทงหมดมาพจารณาในการกาหนดแนวเสนขอบเขตท เหมาะสม โดยทวไปแนวเสน ขอบเขตมกจะถ กกาหนดใหสอดคลองกบขอบเขตทางกายภาพ ของพ นท อาท แนวสนเขา และ แมนา เปนตน และแนวทางหลกของการสญจร อาท ทางดวน หร อทางรถราง เปนตน เม อกาหนดขอบเขตพ นท ศ กษาเปนท เร ยบรอยแลว พ นท ศ กษาจะถ กแบงออกเปนพ นท ยอย (Traffic analysis zones, TAZs หร อ Analysis units) อยางไรกด ไมม ขอแนะนาท แนชดสาหรบการ กาหนดขนาดแล ะหร อจานวนของพ นท ยอย ม พ นท ยอยมากเกนไป การวเคราะห กยงซบมากข น เทานน ขณะท ถาม จานวนพ นท ยอยนอยเกนไป กอาจไมสะทอนขอเทจจรงของการจดกล มตามจ ด ปลายของการเดนทาง และอาจไมสะทอนขอเทจจรงของเสนทางการเดนทางในพ นท ดวย ขนาด ของพ น ท ยอย อาจพจารณาไดจาก ขนาดของพ นท ศ กษา ความหนาแนนประชากร รายการขอม ลท ตองการ วตถ ประสงค การศ กษา และเทคนคการสรางแบบจาลองท นามาประย กต ใช เง อนไขท พจารณาในการแบงพ นท ยอยม หลายประการ โดยทวไปพ นท ยอยมกจะม ขนาด เลกกวาถาพ นท ศ กษาอย ในเขตเม องท ม ความหนาแนนมาก และจะม ขนาดใหญกวาถาพ นท ศ กษา เปนพ นท ชนนอกท ม การกระจายตวของประชากรส ง ในการสารวจขนาดเลกท ม ขอบเขตของพ นท ศ กษาไมมากนก พ นท ศ กษาอาจถ กแบงออกเป นพ นท ยอยในจานวนท นอยกวาการสารวจในพ นท เขตเม องขนาดใหญ หลกเกณฑ งายๆ ท อาจใชเปนแนวทางในการแบงพ นท ยอยกค อ เวลาท ใชใน การขบรถยนต ขามผานพ นท ยอยไมควรเกน 3 ถ ง 5 นาท อยางไรกด ไดม การกาหนดหลกเกณฑ ใน การแบงพ นท ยอยไวดงน ภาควชาวศวกรรมโยธา คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยบ รพา 43 ดร. ส รเมศวร พรยะวฒน

8 บทท 2 การวางแผนการขนสง (Transportation Planning) 1. สถานะทางเศรษฐกจและสงคม (Socioeconomic characteristics) ของประชากรในแตละพ นท ยอย ควรม ลกษณะท คลายคล งกน 2. กอใหเกดการเดนทางภายในพ นท ยอย (Intrazonal trips) นอยท ส ด 3. ในการแบงพ นท ยอยควรคาน งถ งขอบเขตอนเน องมาจากลกษณะทางกายภาพ การเม องการ ปกครอง และประวตศาสตร เปนสาคญ 4. การแบงพ นท ควรกอใหเกดพ นท ยอยท ม ลกษณะเช อ มตอกนเทานน ควรหล กเล ยงการกาหนด พ นท ยอยท ตงอย ในขอบเขตของพ นท ยอยอ นๆ 5. ควรแบงพ นท ยอยใหม จานวนครวเร อน ประชากร พ นท หร อจานวนการสรางและด งด ดการ เดนทาง ท คอนขางสมด ลกนระหวางพ นท ย อย 6. ควรแบงพ นท ยอยโดยอางองกบการแบงพ นท ในการทาสมมะโนประชากร ตวอยางของการแบงพ นท ยอย ดงแสดงในร ปท 2.2 ร ปท 2.2 การแบงพ นท ยอยในการวางแผนการขนสงในเม อง ท มา: Meyer and Miller (2001) จากร ปท 2.2 จะเหนไดวาพ นท ท ถ กแบงออกเปนพ นท ยอยสาหรบการวเคราะห นน สามารถรวมเขาดวยกนเป นกล มพ นท ท ม ขนาดใหญข นไดเพ อใหเกดความสะดวกในการวเคราะห ภาควชาวศวกรรมโยธา คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยบ รพา 44 ดร. ส รเมศวร พรยะวฒน

9 บทท 2 การวางแผนการขนสง (Transportation Planning) ระดบกล ม (Aggregate level) โดยอาจใชแนวถนนเสนหลกท วงผานพ นท เปนตวแบง ขอม ลท เกบ จากพ นท ยอยตางๆ จะตองนามารวมเปนขอม ลระดบกล ม (Aggregate data) ดวยเชนกน การแบงกล มขอม ลท สาคญ อ กประเภทหน ง ค อ การนาลกษณะการใชงานและประเภทของ ถนน มาใชเปนเกณฑ ในการจาแนกกล มขอม ล ซ งโดยทวไปสามารถแบงไดดงน 1. ถนนระหวางเม อง (Interstate highway) เปนถนนท ม การควบค มการเขาถ งอยางสมบ รณ วตถ ประสงค หลกของถนนประเภทน ค อเพ อลาเล ยงยวดยานเขาส พ นท เม อง และเพ อวงผาน เม อง 2. ทางดวน และทางพเศษ (Freeway and Expressway) เปนถนนท ม การควบค มการเขาถ งอยาง สมบ รณ เชนเด ยวกบถนนระหวางเ ม อง แตไมไดเป นสวนหน งของระบบถนนระหวางเม อง ม วตถ ประสงค การใชงานคลายคล งกบถนนระหวางเม อง 3. ถนนเสนหลก (Principal arterial) ไดแก ถนนและทางท ม ปรมาณการจราจรสญจรมาก สวนมากเปนถนนสายยาวท ทอดผานเม อง และม งส พ นท ศ นย กลางกจกรรมหลกของเม องนนๆ 4. ถนนเสนรอง (Minor arterial) ไดแก ถนนและทางท ทาหนาท เช อมตอกบระบบถนนเสนหลก อาจทาหนาท เปนทางเช อมตอเขาส พ นท และม เสนทางการใหบรการขนาดกลาง 5. ถนนป อนเขา (Collector) ทาหนาท ป อนการจราจรจากถนนทองถน (Local streets) ไปส ระบบ ถนนหลก (Arterial systems) ถนนป อนเขาน เปนโครงขายหลกท นากระแสจราจรใหเขาถ ง ช มชน 6. ถนนทองถน (Local) ค อ ถนนท ทอดผานช มชนหร อหม บาน ทาหนาท เช อมกระแสจราจรจาก ภายนอกเขาส ช มชนหร อหม บานโดยตรง การท ผ วางแผนจะเล อกใชแนวทางใดในการกาหนดขอ บเขตพ นท สาหรบการเกบรวบรวม ขอม ลนน ข นอย กบวตถ ประสงค ของโครงการ ลกษณะของขอม ล งบประมาณในการดาเนนการ กาลงคน และความละเอ ยดถ กตองของขอม ลท ตองการ การกาหนดขอบเขตพ นท ไดอยางเหมาะสม กบวตถ ประสงค ของโครงการและทรพยากรท ม อย จะชวยใ หผ วางแผนไดรบขอม ลท ด ม ความ นาเช อถ อส ง และสามารถนาไปใชในการวเคราะห ไดอยางมนใจเปนผลตามมา การเล อกตวอยาง การเกบ ขอม ล หร อการรวบรวมขอม ลถ อไดวาเปนอ กขนตอนหน งของการวางแผนท ยาก และม คาใชจายในการดาเนนการส ง ในการเกบรว บรวมขอม ลเพ อการวางแผนการขนสงนน คง เปนไปไมไดท จะทาการเกบขอม ลจากท กหนวยสมาชก อาท ท กครวเร อน หร อรถท กคน ฯลฯ ท อย ในพ นท ศ กษา เน องจากการดาเนนการในลกษณะดงกลาว จะกอใหเกดความลาชา และสนเปล อง ภาควชาวศวกรรมโยธา คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยบ รพา 45 ดร. ส รเมศวร พรยะวฒน

10 บทท 2 การวางแผนการขนสง (Transportation Planning) คาใชจายจานวนมหาศาล อ กทงฐานขอ ม ลท ใชเพ อการดงกลาวกจะม ขนาดใหญมาก ซ งอาจเกน ความจาเปนสาหรบการวางแผนการขนสงโดยทวไป อยางไรกด ถาผ วางแผนตองการเกบรวบรวมขอม ลจากสมาชกบางสวนจากประชากร ทงหมด ปญหาท ตามมากค อ จะทาอยางไร หร อม หลกการใดท จะทาใหขอม ลท เกบรวบรวมมา ไดน ม ความนาเช อถ อ สามารถใชอางองกลบไปยงประชากร และเปนตวแทนท เหมาะสมของประชากร ทงหมดได จากปญหาดงกลาว จ งไดม การคดคนวธ การและขนตอนท ใชเปนแนวทางในการวาง แผนการสารวจและเกบรวบรวมขอม ล ใหไดขอม ลท เหมาะสม และไดกล มตวอยางท ม ค ณลกษณะ พ นฐานท สามารถใชเปนตวแทนของประชากรทงหมดไดอยางแทจรง ดงตอไปน (Cochran, 1977) 1. กาหนดขอบเขตและวตถ ประสงค ของการสารวจขอม ลใหชดเจน 2. นยามประชากรท จะใชในการส มตวอยางและกล มเป าหมายของการสารวจขอม ล 3. กาหนดขอม ลท ตองการจากการสารวจข อม ล ทงน ควรเป นขอม ลท สอดคลองกบวตถ ประสงค ของการสารวจ 4. กาหนดระดบความถ กตองและความนาเช อถ อท ตองการจากผลการสารวจ (ระดบของ ความคลาดเคล อนท ยอมใหเกดข นไดในผลการสารวจ ) 5. กาหนดแนวทางดาเนนการในการสารวจขอม ล 6. แบงประชากรออกเปนหนวยยอยสาหรบก ารส มตวอยาง 7. เล อกวธ การท ใชในการส มตวอยาง (Sampling procedure) และกาหนดขนาดของกล มตวอยาง (Sample size) ท ตองการ 8. ทาการทดสอบแนวทางท ใชสารวจขอม ล เพ อใหเกดความมนใจวาแนวทางท เล อกใชนนม ความ เปนไปไดในทางปฏบต และเพ อใหเกดความเข าใจท ตรงกนในกระบวนการทางาน 9. จดโครงสรางและระดบของการใหคาปร กษาท ด เพ อการบรหารการสารวจขอม ลอยางม ประสทธภาพ 10. กาหนดแนวทางการวเคราะห ขอม ลและสร ปผลท ไดจากการสารวจ 11. วเคราะห ผลลพธ ท ได จากนนทาการจดเกบขอม ลในฐานขอม ล เพ อใชสาหรบการอางองในการ ทางานครงตอไป จากขนตอนการสารวจและเกบรวบรวมขอม ลตามท นาเสนอขางตน ขนตอนท 7 เปน ขนตอนท สาคญและสงผลกระทบเป นอยางส งตอความนาเช อถ อของขอม ล ท ไดจากการสารวจ ขนตอนน ประกอบดวยการดาเนนการ 2 สวน ไดแก การกาหนด วธ ท ใชในการเล อกตวอยาง และ การกาหนดขนาดของกล มตวอยาง ภาควชาวศวกรรมโยธา คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยบ รพา 46 ดร. ส รเมศวร พรยะวฒน

11 บทท 2 การวางแผนการขนสง (Transportation Planning) 1. การเล อกตวอยาง (Sampling) การเล อกตวอยางแบงออกเปน 2 แนวทาง ไดแก การเล อกตวอยางโดยไมพจารณาความ นาจะเปน และการเล อกตวอยางโดยพจารณาความนาจะเปน การเล อกตวอยางโดยไมพจารณาความนาจะเปนท น ยมใชในการสารวจขอม ลม อย 3 วธ ไดแก การเล อกแบบบงเอญ (Accidental random sampling) การเล อกตามสดสวน (Quota sampling) และการเล อกแบบเจาะจง (Purposive sampling) (วโรจน ร โจปการ, 2544) การเล อกแบบบงเอญ (Accidental random sampling) ค อ การเล อกตวอยางโดยผ ทาการ สารวจขอม ล จะทาการเล อกผ ท เดนผานมาหร อบ คคลท ผ สารวจขอม ลพบเหนในทนท โดยไมไดม การเจาะจงหร อกาหนดไวลวงหนา จนไดจานวนตวอยางครบตามตองการในชวงเวลาท กาหนด การเล อกตามสดสวน (Quota sampling) เปนการเล อกตวอยางโดยแยกประชากรออกเปน สวนตามประเภทของตวแปรท ตองการศ กษา ทงน จานวนตวอยางท เล อกจากแตละกล มตวแปร จะตองเปนสดสวนกบขนาดของกล มตวแปรนนในประชากรทงหมด การเล อกแบบเจาะจง (Purposive sampling) ค อ การเล อกตวอยางโดยคาน งถ ง วตถ ประสงค ของการสารวจขอม ลหร อการวจยนน สาหรบการเล อกตวอยางโดยพจารณาความนาจะเปน โดยทวไปแลวม วธ การหลกท นยมใช อย 4 วธ ดวยกน ไดแก การเล อกตวอยางแบบไมเจาะจง (Simple random sampling) การเล อก ตวอยางแบบ เร ยงลาดบ (Sequential sampling) การเล อกตวอยางไมเจาะ จงแบบจดอนดบ (Stratified random sampling) และการเล อกตวอยาง แบบจดกล ม (Cluster sampling) เพ อใหเกด ความเขาใจท ตรงกน เราจะเร ยกสมาชกทงหมดท เราใหความสนใจศ กษาขอม ลวา ประชากร (Populations) และเร ยกสมาชกบางสวนท ถ กเล อกจากสมาชกทงหมดดวยว ธ การตางๆ วา ตวอยาง (Samples) การเล อกตวอยางแบบไมเจาะจง (Simple random sampling) ค อ การเล อกตวอยางจาก ประชากรโดยสมาชกท กตวของประชากรนน ม โอกาสถ กเล อกอยางเทาเท ยมกน สมาชกทงหมดใน ประชากรจะถ กกาหนดหมายเลยประจาตวจาก 1 ถ ง N ตวเลขท อย ในชวงตงแต 1 และ N จะถ ก กาหนดข นจากตารางท ใชกาหนดตวเลขส ม หร อจากโปรแกรมประมวลผลท ถ กออกแบบข นมา สาหรบกาหนดตวเลขส ม ตวเลขส ม ดงกลาว จะถ กกาหนดข น มาโดยม จานวนเทากบขนาดของกล ม ตวอยางท ตองการ (N 1 โดยท N 1 นอยกวา N) สมาชกในประชากรท ม หมายเลขตรงกบช ดตวเลขส ม จะถ กเล อกเปนกล มตวอยาง การเล อกตวอยางแบบเร ยงลาดบ (Sequential sampling) ค อ การเล อกตวอยางโดยทาการ แบงประชากรออกเปนกล มเร ยงลาดบจาก 1 ถ ง n แลวทาการเล อกตวอยางจากท กกล มประชากรนน กระบวนการเล อกตวอยางในร ปแบบน ตงอย บนสมมตฐานท วา ประชากรทงหมดไดถ กจด เร ยงลาดบไวแบบไมเจาะจงอย แลว ภาควชาวศวกรรมโยธา คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยบ รพา 47 ดร. ส รเมศวร พรยะวฒน

12 บทท 2 การวางแผนการขนสง (Transportation Planning) การเล อกตวอยางไมเจาะจงแบบจดอนดบ (Stratified random sampling) เปนการเล อก ตวอยางโดยแบงประชากรท ม อย จานวน N หนวย ออกเปนหนวยยอย N 1 N 2 N 3 N L ตามความ แตกตาง กนของค ณสมบตของลกษณะท ใชเป นเกณฑ ในการแบงประชากร อาท รายไดของ ครวเร อน เปนตน จากนนจ งทาการเล อกตวอยางแบบไมเจาะจงจากแตละหนวยยอยนน การเล อกตวอยางแบบจดกลม (Cluster sampling) ไดแก การเล อกตวอยางจากกล ม ประชากรท ถ กจดกล มเปนหนวยยอย โดยใชลกษณะทางกายภาพหร อลกษณะภ มประเทศของพ นท เปนเกณฑ ในการแบง อาท การจดกล มครวเร อนโดยแบงออกเปนกล มยอยตามชวงถนนหร อบลอค ถนน เปนตน จากนนจ งทาการเล อกตวอยางแบบไมเจาะจงจากแตละหนวยยอยนน แมวาการเล อก ตวอยางแบบจดกล มจะเ ป นวธ การท ใชคาใชจายในการดาเนนการต ากวาวธ อ นกจรง แต วธ การทางสถตท ใชวเคราะห ในการเล อกตวอยางดวยวธ น จะม ความย งยากมากกวาวธ อ นดวย เชนกน 2. การกาหนดขนาดของกลมตวอยาง การทางานท สาคญอ กขนตอนหน งของการเกบ รวบรวมขอม ลกค อ การกาหนดขนาดของ กล มตวอยาง โดยทวไปแลวจานวนตวอยางท เพมข นมกจะม ผลตอความนาเช อถ อและความถ กตอง ในการใชเปนตวแทนของประชากรทงหมด แตจะม จานวนตวอยางคาหน งท แมวาจะเพมจานวน ตวอยางมากกวาคาน กจะไมทาใหความถ กตอง ของขอม ลเพมข นอยางม นยสาคญ และยงทาให คาใชจายในการเกบรวบรวมและวเคราะห ขอม ลส งข นมากกวาความถ กตองและนาเช อถ อท เพมข น ของกล มตวอยางนน ในการวางแผนการขนสง การกาหนดขนาดของกล มตวอยาง หร อจานวนขอม ลท ใชในการ วเคราะห ขอม ล เป นเร องท ซบซอนทงน เน องจากการวเคราะห เพ อ วตถ ประสงค ท ตางกน ทาให ตองการจานวนตวอยางท แตกตางกนไปดวย ตวอยางเชน เราอาจใชฐานขอม ลช ดเด ยวกนเพ อการ วเคราะห เชงสถตเกยวกบสภาพการจราจรในปจจ บน และเพ อสรางแบบจาลองทานายปรมาณการ เดนทางท จะเกดข นในอนาคต ดงนนในฐานขอม ลเด ยวกนน อาจม จานวนขอม ลท เพ ยงพอสาหรบ การวเคราะห แบบแรก แตอาจไมเพ ยงพอสาหรบการวเคราะห แบบหลงกได เน องจากการวเคราะห ทงสองแบบนน ตองการระดบความถ กตองและจานวนขนต าของกล มตวอยางท ไมเทากน นอกจากเง อนไขเร องความถ กตองและความนาเช อถ อของขอม ลแลว ปจจยท ม อทธพลตอ การกาหนดจานวนขอม ลอ กประการหน งไดแก กาลงคน เงนท นท ใชดาเนนการ และระยะเวลา ทางาน ในกรณ ท ปจจยดงกลาวม อยางเพ ยงพอ จะสงผลใหผ วางแผนสามารถกาหนดขอบเขตของ การเกบรวบรวมขอม ลไดอยางสะดวกและม ความย ดหย นในการทางานมากข น ในทางตรงขาม ถาผ วางแผนม ปจจยดงกลาวจากด ขอบเขตของการเกบรวบรวมขอม ลทงในเร องของจานวนตวอยาง ภาควชาวศวกรรมโยธา คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยบ รพา 48 ดร. ส รเมศวร พรยะวฒน

13 บทท 2 การวางแผนการขนสง (Transportation Planning) และการครอบค ลมพ นท กจะถ กจากดตามไปดวย ทาใหจาเปนตองลดระดบความนาเช อถ อของ ขอม ลช ดนนลงเปนผลตามมา อยางไรกด โดยทวไปแลวการกาหนดขนาดของกล มตวอยางจะคาน งถ งความถ กตองและ ความนาเช อถ อของขอม ลท ไดเป นหลกสาคญ ซ งจะตองอาศยหลกการทางสถตในการกาหนด จานวนตวอยางขนต าท ตองการ โดยม ขนตอนหลกดงน 1. กาหนดการกระจายตวของขอม ล โดยทวไป เราจะสมมตใหขอม ลของตวอยางม การกระจายตวแบบปกต (Normal distribution) ลกษณะสาคญของการกระจายตวแบบปกตกค อ สดสวนของ พ นท ท อย ในชวงระหวาง คาเฉล ย (Mean, μ) และคาเบ ยงเบนมาตรฐาน (Standard deviation, σ) ใดๆ จะม คาคงท เสมอ ดง แสดงในร ปท 2.3 ร ปท 2.3 การกระจายตวแบบปกต ท มา: Meyer and Miller (2001) จากร ปท 2.3 จะพบวา รอยละ ของพ นท ภายใตเสนโคงการกระจายตว จะอย ในชวง μ-σ ถ ง μ+σ เสมอ และรอยละ ของพ นท ภายใตเสนโคงการกระจายตว จะอย ในชวง μ-2σ ถ ง μ+2σ เสมอ เชนเด ยวกนในท กโคงการกระจายตวแบบปกตของตวแปรใดๆ 2. กาหนดระดบความนาเช อถ อ (Level of confidence) หร อระดบนยสาคญ (Level of significance) เม อกาหนดการกระจายตวแลว จากนนจะตองทาการกาหนดระดบความนาเช อถ อ (Level of confidence, 1-α) หร อระดบนยสาคญ (Level of significance, α) ท ยอมรบไดสาหรบขอม ลท จะ ทาการวเคราะห ดงแสดงในร ปท 2.4 ภาควชาวศวกรรมโยธา คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยบ รพา 49 ดร. ส รเมศวร พรยะวฒน

14 บทท 2 การวางแผนการขนสง (Transportation Planning) ร ปท 2.4 ขอบเขตของระดบนยสาคญและความนาเช อถ อบนโคงการกระจายตวแบบปกต ท มา: Meyer and Miller (2001) จากร ปท 2.4 ระดบนยสาคญ หร อ α ค อ สวนของพ นท ใตเสนโคงการกระจายตวซ งอย ภายนอกเขตพ นท ระดบความนาเช อถ อ ในงานวจยทวไป มกกาหนดระดบนยสาคญเทากบรอยละ 5 (α = 0.05) ซ งจะทาใหไดคาระดบความนาเช อถ อเทากบรอยละ 95 (1-α = = 0.95) แตใน งานวจยท ตองการความนาเช อถ อของขอม ลส ง อาจกาหนดระดบนยสาคญเทากบรอยละ 1 ซ งจะทา ใหคาระดบความนาเช อถ อเทากบรอยละ 99 (α = 0.01, = 0.99) หร อบางกรณ อาจยอมใหใช คาระดบความนาเช อถ อไดถ งระดบรอยละ 90 อยางไรกด ไมควรกา หนดระดบความนาเช อถ อท ต า กวารอยละ 90 เน องจากจะทาใหขอม ลและผลลพธ ท ไดจากการวเคราะห ไมนาเช อถ อเทาท ควร และไมสามารถนาไปใชอางองไดอยางมนใจเทาใดนก 3. คานวณหาจานวนตวอยาง เม อกาหนดสมมตฐานการกระจายตวของตวแปรของขอม ลกล มตว อยาง และกาหนดระดบ ความนาเช อถ อเป นท เร ยบรอยแลว ลาดบตอไปกค อ การคานวณจานวนตวอยางหร อจานวนขอม ล ขนต าท ตองการเพ อใหอย ในเกณฑ ท ยอมรบไดตามหลกเกณฑ ทางสถต โดยม สมการท ใชในการ คานวณค อ โดยท n = Z 2 1 ( α / 2) σ (2.1) d n = จานวนตวอยาง d = คาความคลาดเคล อนของการประมาณคาเฉล ยท ยอมใหเกดข นได σ = คาเบ ยงเบนมาตรฐานการกระจายตวของขอม ล α = คาระดบนยสาคญ Z = คาสถตปกตมาตรฐาน Z ของการกระจายตวแบบปกตท ระดบความนาเช อถ อ 1 ( α / 2) 1-α ภาควชาวศวกรรมโยธา คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยบ รพา 50 ดร. ส รเมศวร พรยะวฒน

15 บทท 2 การวางแผนการขนสง (Transportation Planning) ตวอยาง การใชสมการ 2.1 สมมตใหหนวยงานวางแผนการขนสงตองการประมาณสดสวน ของยวดยานบางประเภท โดยยอมใหม ความคลาดเคล อนเกดข นได ± ท ระดบความเช อมน รอยละ 95 สมมตวาทราบคาเบ ยงเบนมาตรฐานของการกระจายตวของขอม ลประเภทยวดยานจาก การสารวจขอม ลกอนหนาน ม คาเทากบ 0.04 จากขอม ลดงกลาวสามารถคานวณขนาดของตวอยาง ท ตองการไดเทากบ 2 2 Z1 (0.05 / 2) (0.04) (1.96)(0.04) n = = = หร ออาจใชคาลงตวเทากบ 10 อยางไรกด ปญหาประการหน งของการใชสมการ 2.1 กค อ เรามกจะไมทราบคาเบ ยงเบน มาตรฐานของขอม ล ปญหาดงกลาวพอท จะแกไขไดโดยการใชขอม ลในอด ต หร อขอม ลท ม อย ใน ปจจ บนบางสวน หร ออาจทาการเกบขอม ลเบ องตนบางสวนเพ อนาไปใชในก ารประมาณคา เบ ยงเบนมาตรฐาน และนาไปใชในการประมาณขนาดของตวอยางดวยสมการ 2.1 ตอไป การ กระจายตวของขอม ลอ กประเภทหน งท นยมใชในการประมาณคาจานวนตวอยาง และเหมาะสม สาหรบกรณ ท ผ วางแผนไมทราบคาเบ ยงเบนมาตรฐานท แทจรงของขอม ล ตามท กลาวขางตน ไดแก การกระจายตวแบบท (t-distribution) นอกจากน การกระจายตวแบบท ยงเหมาะสาหรบการ วเคราะห ในกรณ ท จานวนตวอยางม ขนาดเลก (นอยกวา 30 ตวอยาง ) อ กแนวทางหน งท นยมใชในการคานวณหาจานวณตวอยางในกรณ ท สามารถประมาณคา สดสวนของกล มเป าหมายท สนใจซ งอย ในประชากรทงหมดออกมาได โดยเราสามารถคานวณหา จานวนตวอยางท ตองการไดจากสมการตอไปน n = [ Z ] 2 1 ( / 2) ( p)(1 p) 2 α (2.2) d โดย p ค อ คาสดสวนของกล มเป าหมายท ไดจากการสงเกต จากประชากรทงหมด หร อใน กรณ ท ผ วางแผนใหความสาคญกบคว ามคลาดเคล อนสมพทธ (Relative error, r) แทนความคลาด เคล อนสมบ รณ (Absolute error, d) สมการ 2.2 อาจถ กดดแปลงเปนสมการดงน 2 [ Z ] p)(1 p) [ Z ] 2 1 ( / 2) ) n = 2 ( 1 ( α / 2) (1 p = 2 ( rp) r p α (2.3) โดย r ค อ คาขอบเขตของความคลาดเคล อน ท กาหนดใหสาหรบ คาเฉล ยของจานวน ตวอยาง ภาควชาวศวกรรมโยธา คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยบ รพา 51 ดร. ส รเมศวร พรยะวฒน

16 บทท 2 การวางแผนการขนสง (Transportation Planning) ตวอยางการใชสมการ 2.3 สมมตผ วางแผนตองการท จะประมาณจานวนเท ยวการเดนทาง สาหรบการเดนทางประเภทหน งท เกดข นในเขตเม องซ งจากการตรวจสอบขอม ลเบ องตน สามารถ ประมาณสดสวนของการเดนทางประเภทน ไดเทากบรอยละ 50 (p = 0.50) จากการเดนทางทงหมด ท เกดข นในเขตเม อง สมมตใหการประมาณคาเฉล ย ม ระดบความเช อมนรอยละ 95 (α = 0.05, = 0.95) และอย ในชวงความคลาดเคล อนรอยละ ±5 (r = 0.05) จากขอม ลดงกลาว จานวน ตวอยางท ตองการสามารถหาไดดงน 2 (1.96) (0.50) n = = 1,537 2 (0.05) (0.50) ในบางกรณ การสารวจขอม ลจากกล มตวอยางอาจใชเทคนคท เร ยกวา การสารวจขอม ลทาง ไปรษณ ย (Mail-back survey) ซ งทาไดโดยการสงแบบสอบถามทางไปรษณ ย ไปยงกล มเป าหมาย จากนนใหกล มเป าหมายตอบและสงกลบมายงผ สารวจขอม ล กรณ ดงกลาวน ผ สารวจขอม ลอาจ คาดหวงถ งอตราการตอบกลบแบบสอบถามของกล มเป าหมาย ดวยการกาหนดคารอยละของอตรา การตอบกลบ (Percentage of response rate, s) และสามารถคานวณจานวนตวอยางท ตองการไดจาก สมการตอไปน n = [ Z ] 2 1 ( / 2) 2 (1 p) α (2.4) r ( p)( s) จากตวอยางกอนหนาน ถาผ วางแผนหร อผ สารวจขอม ลคาดหวงวาอตราการตอบกลบ แบบสอบถามนาจะม คาเทากบรอยละ 60 ดงนน จานวนตวอยางท ตองสงแบบสอบถามไปให สามารถคานวนไดดงน 2 (1.96) (0.50) n = = 2,561 2 (0.05) (0.50)(0.60) จากสมการท 2.1 ถ ง 2.4 เป นสมการท ใชในการคานวณหาจานวนตวอยางท ตองการใน กรณ ท เราสมมตวาจานวนตวอยาง n นน ม ขนาดเลกมากเม อเท ยบกบขนาดของประชากรทงหมด อยางไรกด ในกรณ ท จานวนตวอยางม สดสวนท ใหญเม อเท ยบกบประชากรท งหมด ซ งโดยมากมก ตรวจสอบจากคาสดสวน n/n โดย N ค อ จานวนประชากรทงหมด ถาสดสวนดงกลาวม คามากกวา 0.10 ควรปรบแกจานวนตวอยางท คานวณไดดวยสมการตอไปน ภาควชาวศวกรรมโยธา คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยบ รพา 52 ดร. ส รเมศวร พรยะวฒน

17 บทท 2 การวางแผนการขนสง (Transportation Planning) โดยท 0 n 1 n 1 n0 + n / N = (2.5) 1 0 n = จานวนตวอยางท ไดจากการคานวณกอนการปรบแก = จานวนตวอยางภายหลงการปรบแก N = จานวนประชากรทงหมด จากตวอยางขางตน ถาจานวนครวเร อนทงหมดในพ นท ม ทงส น 8,537 ครวเร อน นน หมายความวาสดสวนของกล มตวอยางเม อเท ยบกบประชากรทงหมดม คาเทากบ 0.30 (n/n = 2,561/8,537 = 0.30) ซ งม คามากกวา 0.10 ดงนนจ งตองปรบแกจานวนตวอยางท ตองการในการ สารวจขอม ลดงน 2,561 n = 1+ 2,561/ 8,537 1 = 1,970 ดงนน ในกรณ น ผ สารวจจะตองทาการสารวจขอม ลจาก 1,970 ครวเร อน แทนท จะเปน 2,561 ครวเร อน เพ อใหไดขอม ลท ม ระดบความนาเช อถ อตามท ตองการ 2.4. การตรวจสอบขอมล เพ อการวางแผนการขนสง เม อขอบเขตและขนาดของการวางแผนรวมถ งขอบเขตของพ นท ศ กษาไดถ กกาหนดข นเปน ท เร ยบรอยแลว ขนตอนตอไปของการทางานกค อ การกาหนดประเภทของขอม ลท ตองการ โดยทวไป ขอม ลท ม ความจาเป นตอการวางแผนการขนสงนน ไดแก ขอม ลการใชพ นท และ ประชากร (Land use and population) ลกษณะของระบบขนสง (Characteristics of the transportation system) และความตองการเดนทาง (Travel demand) ในการศ กษาและสารวจขอม ล ภายในพ นท ศ กษาในสภาพปจจ บน กเพ อใหทราบถ ง ปรมาณจราจร (Traffic volumes) การใชท ดน (Land uses) จ ดตนทาง-ปลายทางของการเดนทาง (Origin-destination of travels) ขอม ลประชากร (Population) การจางงาน (Employment) และกจกรรมทางเศรษฐกจ (Economic activities) ท เกดข นในพ นท ศ กษา จากนนกอนท จะทาการเกบขอม ลเพมเตมจากการสารวจภาคสนาม ผ วางแผน ควรตรวจสอบแหลงขอม ลท ม อย แลวและทาการทดสอบขอม ลเหลานนวาเพ ยงพอสาหร บการ วางแผนหร อไม ขอม ลระบบขนสงและถนนจากฐานขอม ลท ม อย แลว จะถ กนามาสร ปแยกตาม พ นท ยอย เพ อใชในการวางแผนตอไป ภาควชาวศวกรรมโยธา คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยบ รพา 53 ดร. ส รเมศวร พรยะวฒน

18 บทท 2 การวางแผนการขนสง (Transportation Planning) ขอมลการใชพ นท และประชากร ขอม ลการใชพ นท ปร ะกอบดวย ขอม ลลกษณะทางกายภาพของพ นท และกจกรรมท เกดข น ในพ นท นน ซ งไดแก ลกษณะการใชท ดน และพ นท วางเปลา โดยทวไปขอม ลการใชพ นท มกจะถ ก นาไปใชเพ อ เปนพ นฐานสาหรบประมาณคาปจจยการเกดการเดนทาง (Trip generation factors) และ ทานายการเกดการเดนทาง (Trip generation forecasts) เปนขอม ลเช อมโยงระบบขนสงกบการใชงานอยางอ นในพ นท เปนฐานขอม ลท อย อาศยสาหรบการเล อกกล มตวอยางในการสารวจขอม ลการเดนทางของ แตละครวเร อน เปนขอม ลพ นฐาน สาหรบวางแผนการทางานของหนวยงานอ นๆ ม ขอม ลท หลากหลายในพ นท ท เปนประโยชน ตอกระบวนการวางแผนการขนสง ซ งไดแก แนวโนมการพฒนาของพ นท ในชวงเวลาท ผานมา ลกษณะภ มประเทศและลกษณะทางกายภาพของพ นท ลกษณะการใชพ นท ในปจจ บน พ นท วางเปลาท ถ กจบจองแลว ท ตงของ สถานท ท สรางการเกดการเดนทาง ขอม ลเฉพาะท ระบ ขอบเขตพ นท ยอย อาท หม บาน ฯลฯ ท ตงอย ในช มชน การควบค มการใชพ นท การแบงพ นท ตามประโยชน การใชพ นท แผนท ของหนวยงาน ราชการ และกฏขอบงคบตางๆ ในพ นท ขอม ลเฉพาะท ระบ พ นท ท ตองทาการปรบปร งหร อจดร ปพ นท ใหม โดยมากแลวหนวยงานท รบผดชอบการวางแผน มกจะพยายามรกษาสภาพปจจ บนของ ช มชนหร อพ นท ศ กษา ไมวาจะเปน การใชประโยชน พ นท พ นท วางเปลา และกจกรรมท เกดข นใน พ นท ใหคงอย ตามเดม การนาเทคโนโลย ระบบขอม ลสารสนเทศทางภ มศาสตร (Geographic information systems, GIS) มาประย กต ใช ทาใหการทางานในสวนน งายและสะดวกข นกวาในอด ต เปนอยางมาก สาหรบขอม ลประชากรในพ นท ไมวาจะเปน การกระจายตวของประชากร ความหนาแนน รายไดเฉล ย ประเภทของท อย อาศย และขอม ลการถ อครองยวดยาน จะถ กนามาใชในการสราง แบบจาลองการเดนทาง ประวตของร ปแบบการกระจายตว การอพยพยายถนฐาน ความหนาแนน ภาควชาวศวกรรมโยธา คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยบ รพา 54 ดร. ส รเมศวร พรยะวฒน

19 บทท 2 การวางแผนการขนสง (Transportation Planning) และแนวโนมการเตบโตของประชากร จะถ กนามารวมเขากบขอม ลปจจ บนเพ อใชสาหรบทานาย ลกษณะประชากรในอนาคต สาหรบการศ กษาเพ อการวางแผนและโครงการขนาดเลก ขอม ลเหลาน อาจนามาจากการทบทวนการศ กษาท เคยทามาแลวกอนหนาน กได โดยขอม ลการทานายลกษณะ ประชากรในพ นท อาจพบไดในหนวยงานท รบผดชอบเกยวกบการวางแผนและพฒนาเศรษฐกจของ ประเทศ อาท สานกงานนโยบายและแผนการขนสงและจราจร (สนข.) และสานกงาน คณะกรรมการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (สศช.) เปนตน สาหรบโครงการขนาดใหญ ผ วางแผน อาจตองการขอม ลท ม รายละเอ ยดมากข น อาจจาตองทาการสารวจขอม ลในพ นท เพ อตรวจสอบ ความถ กตองและความนาเช อถ อของขอม ลท ม อย หร อเพ อเกบขอม ลใหมโดยเฉพาะสาหรบ โครงการนนกได การเกบขอมลการใชพ นท การสารวจการใชพ นท เพ อใหไดขอม ลช ดใหม หร อเพ อยกระดบและปรบปร งฐานขอม ลท ม อย เดมใหด ข น สามารถดาเนนการไดหลายแนวทาง การท ผ วางแผนจะเล อกใชแนวทางใดนน ข นอย กบวตถ ประสงค ของโครงการ และทรพยากรท ม อย เปนสาคญ ผ สารวจขอม ลอาจม เทคนคใน การบนท กขอม ลการใชพ นท จากการสารวจภาคสนามไดในหลายลกษณะ วธ การท งายและสะดวก ท ส ดค อ การบนท กขอม ลโดยตรงลงบนแผนท หร อภาพถายทางอากาศ เราเร ยกวธ การน วา Maprecord technique โดยเทคนคดงกลา วจะเหมาะสมสาหรบการสารวจในช มชนหร อเม องท ม ขนาด เลก ซ งผ วางแผนตองการเพ ยงขอม ลระดบพ นฐานเทานน การสารวจขอม ลในระดบน โดยทวไปใช แบบพมพ เข ยวของแผนท มาตราสวน 1:50 หร อใหญกวาน กเพ ยงพอตอความตองการ อ กวธ หน งท นยมใชกนทวไปในการ สารวจขอม ลการใชพ นท ม ช อเร ยกวา Field listing ขอม ลแตละชวงถนนหร อชวงพ นท ยอยจะถ กบนท กลงในแบบบนท กขอม ลคนละช ดแยกจากกน และขอม ลของท ดนแตละแปลงหร อลกษณะการใชพ นท แตละประเภทของแปลงท ดนนน และท อย อาศยท อย ในชวงถนนหร อชวงพ นท ยอยใดๆ จะถ กบนท กลงในแตละบรรทดของแบบบนท กขอม ล ของชวงถนนหร อชวงพ นท ยอยนน การสงเกตขอม ลอาจทาไดจากในรถยนต ขณะวงผานพ นท ศ กษา หร ออาจใชการเดนบนท กขอม ลกได ขอม ลท ไดจากการสารวจจะถ กนาไปป อนเขาส คอมพวเตอร เพ อนาไปเกบไว ในฐานขอม ลสาหรบการประมวลผลตอไป การสารวจขอม ลการใชพ นท ตามท กลาวไปนน อาจแบงออกไดเป น 2 ประเภท ตาม ลกษณะของการสารวจขอม ล ไดแก การสารวจโดยการตรวจสอบ (Inspection) และการสารวจโดย การสมภาษณ (Interview) ข นอย กบผ ทาการสารวจไดเขาไปในอาคารขณ ะสารวจขอม ลหร อไม การ สารวจโดยการตรวจสอบ (Inspection survey) หร อท มกเร ยกวา Windshield survey ค อ การสารวจ โดยท ผ ทาการสารวจไมตองเขาไปภายในอาคาร การสารวจขอม ลแบบผสมผสานระหวางการ ตรวจสอบและการสมภาษณ (Inspection-interview surveys) อาจม ความจาเปนถาการตรวจสอบจาก ภาควชาวศวกรรมโยธา คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยบ รพา 55 ดร. ส รเมศวร พรยะวฒน

20 บทท 2 การวางแผนการขนสง (Transportation Planning) ภายนอกอาคารทาใหผ สารวจไดรบขอม ลท ไมเพ ยงพอตอการวางแผน อยางไรกด การสารวจแบบ Windshield survey มกจะเพ ยงพอสาหรบการวางแผนการขนสงและจราจร การสารวจภาคสนามโดยใชเทคนค Field listing สามารถนาคอมพวเตอร แบบพกพามา ประย กต ใชเพ อใหการทางานสะดวกและรวดเรวข น ผ ทาการสารวจสามารถบนท กขอม ลลงในแบบ บนท กขอม ลท สรางไวในเคร องคอมพวเตอร ไดโดยตรงเพ อนาไปจดเกบไวในฐานขอม ล ซ งจะทา ใหการบรหารจดการฐานขอม ลสามารถทาไดอยางสะดวกและรวดเรว ในกรณ ท ตองการนาขอม ล การใชพ นท ไปประ ย กต ใชแบบบ รณาการกบขอม ลประเภทอ น อาจม ความจาเปนตองนาการจดการ ขอม ลโดยใชระบบขอม ลสารสนเทศทางภ มศาสตร (Geographic information system, GIS) มา ประย กต ใช ซ งจะเป นประโยชน อยางมากในการเช อมโยงฐานขอม ลการใชพ นท เขากบฐานขอม ล ประเภทอ นๆ ในพ นท เด ยวกน ไมวาจะเป น ถนน ระบบขนสง และระบบสาธารณ ปโภค สาธารณ ปการตางๆ เปนตน ทาใหการตดตามการเปล ยนแปลงท เกดข นภายในพ นท และการ วเคราะห ขอม ลแบบผสมผสานสามารถทาไดอยางรวดเรวและม ประสทธภาพมากข น หลงจากทาการสารวจขอม ลและทาการวเคราะห เป นท เร ยบรอยแลว ขอม ลการใชพ นท มกจะถ กนาเสนอบนแผนท เพ อแสดงลกษณะการใชพ นท แตละประเภทท ปรากฏในพ นท ศ กษา ไม วาจะเปน เขตท พกอาศย ธ รกจ อ ตสาหกรรม สถานท ราชการ สวนสาธารณะ สถานท ประกอบ กจกรรมสนทนาการ การขนสง สาธารณ ปการ การเกษตร และแหลงนา ฯลฯ ลกษณะการ ใชพ นท แตละประเภทในพ นท ศ กษาจะถ กแรเงาดวยส ท แตกตางกนเพ อความสะดวกในการสงเกต และจาแนกพ นท อาจม การนาคาสถตตางๆ ของการใชพ นท แตละประเภทมาสร ปไวโดยแสดงเปน ตวเลขใหปรากฏอย ในพ นท ยอย หร อ TAZs ขอม ลการใชพ นท ซ งไดจากการสารวจน สามารถนาไปใชในโครงการอ นๆ ไดในภายหลง ความไมสอดคลองกนของการกาหนดร ปแบบการบนท กขอม ล และการกาหนดประเภทของขอม ล ท ใชในการวเคราะห อาจทาใหเกดการ คลาดเคล อนและความไมสะดวกในการเปร ยบเท ยบผลลพธ ท ไดจากการวเคราะห ในการวเคราะห ครงหลงกบการวเคราะห ท เคยไดดาเนนการมาแลวกอนหนานน เพ อลดปญหาดงกลาว ผ วางแผนควรย ดถ อมาตรฐานของการกาหนดร ปแบบการบนท กขอม ล การ กาหนดประเภทของขอม ล รวมถ งการกาหนดรหสแทนขอม ล (Coding) ท เปนสากล และใชกน อยาง แพรหลายซ งกาหนดโดยหนวยงานท นาเช อถ อและเปนท ยอมรบ ขอมลระบบขนสง ขอม ลระบบขนสงทาใหผ วางแผนทราบโครงขายการขนสงท ถ กสรางข นในพ นท การศ กษาและสารวจขอม ลในสวนน กเพ อตรวจสอบปรมาณการจรา จรท เกดข นในปจจ บนและ อนาคต ขอม ลระบบขนสงน อาจหาไดจากฐานขอม ลท ม อย แลวของหนวยงานรฐ ไมวาเปนเทศบาล จงหวด หร อตามกระทรวงทบวงกรมตางๆ ทงน การสารวจขอม ลระบบขนสง เปนกระบวนการท ภาควชาวศวกรรมโยธา คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยบ รพา 56 ดร. ส รเมศวร พรยะวฒน