Pandaigdigang Kasunduan sa Sibil at Pampulitikang Karapatan 13 Nobyembre 2012 Komite ng Karapatang Pantao Pinagtibay na pagsusuri sa ika- apat na panahunang ulat ng Pilipinas, na tinanggap ng Komite sa kanilang ika- 106 na pagpupulong, mula ika- 15 ng Oktubre hanggang ika- 2 ng Nobyembre 1. Isinasaalang- alang ng Komite ang ika- apat na panahunang ulat na pinasa ng Pilipinas (CCPR/C/PHL/4) sa kanilang ika- 2924 at ika- 2925 na pagpupulong (CCPR/C/SR.2924 at CCPR/C/SR.2925) na ginanap noong ika- 15 at 16 ng Oktubre, 2012. Sa kanilang ika- 2944 na pagpupulong (CCPR/C/SR.2944) na ginanap noong ika- 30 ng Oktubre, 2012 ay tinanggap ang mga sumusunod na mga pinagtibay na pagsusuri. A. Panimula 2. Malugod na tinatanggap ng Komite ang pagpapasa ng ika- apat na panahunang ulat ng Pilipinas at ang mga impormasyong nakasaad dito. Ito ay nagpapahayag ng pagkilala sa pagkakataon para sa muling makabuluhang talakayan sa pagitan nito at ang mataas na kinatawan ng Estado ukol sa mga hakbang na ginawa ng Estado upang maisakatuparan ang mga sinasaad ng Kasunduan. Lubos na nagpapasalamat ang Komite sa Estado para sa mga nakasulat nitong tugon (CCPR/C/PHL/Q/4/Add.1) sa tala ng mga usapin (CCPR/C/PHL/Q/4) na pinatibay pa ng tinurang tugon ng delegasyon at mga karagdagang tala ng impormasyong ibinigay. Subalit, ikinalungkot ng Komite ang huling pagsusumite ng sinulat na tugon, ilang araw na lamang bago ang takdang araw ng pag- uulat ng Estado. B. Mga positibong aspeto 3. Malugod na tinatanggap ng Komite ang mga sumusunod na lehislatibo at iba pang hakbang na ginawa ng Estado: (i) Ang paglagda sa balangkas ng kasunduang pangkapayaan sa pagitan ng Gobyerno at ng Moro Islamic Liberation Front (MILF) noong ika- 15 ng Oktubre, 2012; (ii) Ang pagsasabatas ng Republic Act 9346 na nagpapawalang bisa sa parusang kamatayan noong Hunyo 2006; (iii) Ang pagsasabatas ng Magna Carta of Overseas Migrant Workers (Magna Carta para sa mga Manggagawang Migrante) (Republic Act 10022) noong Marso 2010; (iv) Ang pagsasabatas ng Act providing for the Magna Carta of Women (Batas para sa Magna Carta ng Kabababaihan) (Republic Act 9710) noong Agosto 2009;
(v) Ang pagsasabatas ng Juvenile Justice and Welfare Act (Karapatang pang- hustisya ng mga kabataang lumabag sa batas) (Republic Act 9344) noong Abril 2006; (vi) Pagsasabatas ng Anti- Forced Disappearance Act (Batas laban sa Sapilitang Pagwawala) noong ika- 21 ng Disyembre, 2012. (vii) Ang pagkakaroon ng isang panuntunan sa Writ of Amparo para sa mga kaso ng Extrajudicial Execution at Sapilitang Pagwawala na nagsimula noong Oktubre 2007. 4. Malugod na tinatanggap ng Komite ang ratipikasyon ng Estado sa mga sumusunod na pandaigdigang instrumento: (a) Ang Ikalawang Opsyonal na Protokol sa Pandaigdigang Kasunduan sa Sibil at Pampulitikang Karapatan, na naglalayong wakasan ang pagpaparusa ng kamatayan, noong ika- 20 ng Nobyember, 2007; (b) Ang Kombensyon sa Karapatan ng mga taong may kapansanan, noong ika- 15 ng Abril 2008; (c) Ang Opsyonal na Protokol sa Kombensyon laban sa Tortyur at iba pang malupit, hindi makatao, at nakakalait na pagtrato o pagpaparusa, noong ika- 17 ng Abril, 2012; at (d) ILO Convention No. 189 (2011) sa disenteng trabaho para mga pantahanang manggagawa, noong ika- 5 ng Setyembre, 2012. C. Mga pangunahing bagay na dapat bigyang pansin at mga mungkahi 5. Habang isinasaalang- alang ang nilalaman ng Artikulo II, seksyon 2 ng Saligang Batas 1987 at ang naging tungon ng Estado na ang mga pandaigdigang instrumentong niratipikata ng Estado ay magiging mahalagang bahagi ng mga batas ng bansa, ang Komite ay nababahala sa hindi malinaw na lugar ng Kasunduan sa mga pambansang batas. Partikular nitong ikinababahala na kahit ginamit na ng mga korte sa ilang pagkakataon ang mga probisyon ng Kasunduan sa kanilang mga desisyon, ginagawang katwiran sa Korte Suprema ng kinatawan ng Estado na ang Kasunduan ay hindi maaring ituring na batas ng bansa hanggang walang lokal na batas na ipinapasa ang lehislatura (art. 2). Ang Estado ay kinakailangan gawin ang lahat ng hakbang upang masigurado ang malinaw na lugar ng pandaigdigang kasunduan sa lokal na batas. Ang Estado ay kinakailangan din na magpatuloy na gumawa ng mga tamang hakbang upang maitaas ang kamulatan ng mga hukom, abogado at piskal ukol sa Kasunduan upang matiyak na ang mga probisyon nito ay maisasaalang- alang ng pambansang hukuman. 6. Inalala ng Komite ang dati nitong pinagtibay na pagsusuri (CCPR/CO/79/PHL, para. 6) at inuulit ang kanyang pagkabahala sa kawalan ng partikular na proseso o mekanismo upang masuri at makapagbigay ng solusyon sa mga pananaw sa ilalim na Opsyonal na Protokol sa Kasunduan, at sa katotohanang ang mga rekomendasyon sa Pananaw ay hindi naipatupad (art. 2).
Ang Estado ay kinakailangang magsagawa ng mga kongkretong hakbang upang maipatupad ang mga Pananaw ng Komite na nakakita ng paglabag sa Kasunduan. Kailangan din itong magtatag, sa layuning ipatupad ang mga Pananaw ng Komite, ng isang mekanismo na may mandato na (a) pag- aralan ang mga pagsusuri ng Komite sa kanyang Pananaw; (b) magpanukala ng iba pang hakbang na gagawin ng Estado upang tumugon sa mga Pananaw; at (c) bigyan ang mga biktima ng mabisang kalutasan sa mga paglabag ng kanilang mga karapatan. 7. Habang binibigyang pansin ang paglawak ng responsibilidad ng Commission on Human Rights (Komisyon ng Karapatang Pantao ng Pilipinas) (CHRP) sa ilalim ng iba t ibang lehislatura, nababahala ang Komite na ang paglawak ng saklaw ay hindi nagkaroon ng katumbas na pagtaas ng pondo at ang CHRP ay walang awtonomiya sa pondo (art. 2). Ang Estado ay dapat maglaan ng sapat na pondo at tauhan para sa CHRP na tutumbas sa pagdagdag sa mga karagdagang responsibilidad na naiatang dito. Kailangang siguraduhin ng Estado na ang CHRP ay magkaroon ng awtonomiya sa pondo ayon sa Administrative Code of 1987, Book VI sa nakalaang gugulin ng gobyerno. 8. Habang kinikilala ng Komite ang pangangailangan ng Estado na magsagawa ng mga hakbang upang sugpuin ang mga gawaing terorismo, ito ay nababahala sa saklaw ng ibang mga pagkakasalang nasa ilalim ng probisyon ng Human Security Act ng 2007. Ang Komite ay nababahala rin sa kakulangan ng datos sa pagpapatupad ng batas na ito at kung paano nito maaapektuhan ang pagtatamasa ng mga karapatan sa ilalim ng Kasunduan (art. 2). Kailangang muling pag- aralan ng Estado ang Human Security Act ng 2007 upang makasiguro na hindi lamang nito tinutukoy ang mga gawaing terorista sa usapin ng layunin nito, kundi maging ang likas na katangian ng gawaing ito na may sapat na katumpakan upang hayaan ang indibiduwal na kumilos ng naayon. Hinihimok ng Komite ang Estado na magtipon ng datos sa pagpapatupad ng batas kontra terorismo at kung paano ito nakaaapekto sa pagtatamasa ng mga karapatan sa ilalim ng Kasunduan, at isama ito sa susunod na panahunang ulat. 9. Habang malugod na tinatanggap ng Komite ang pagsisikap ng Estado na paliitin ang puwang sa pagitan ng mga kasarian sa pampubliko at pribadong sektor, ang Komite ay nababahala sa mga ulat na mas maraming kababaihan ang naninilbihan sa impormal na sektor (arts. 2, 3, at 26). Kailangang pagpatuloy na palakasin ng Estado ang kanyang pagsisikap upang mapataas ang pakikilahok ng kababaihan sa pampubliko at pribadong sektor, kasama rin kung kinakailangan, sa pamamagitan ng mga angkop na pansamantalang natatanging mga panukala. 10. Habang malugod na tinatanggap ang desisyon ng Korte Suprema hinggil sa kaso ng Ang Ladlad at ang pahayag ng delegasyon na pangungunahan nila ang pagtataguyod ng mga karapatan ng mga lesbiana, bakla, bisexual, at transgender (LGBT), ang Komite ay nababahala na ang mga indibidwal na LGBT ay dumadanas ng pag- aresto at pag- uusig sa pamamagitan ng probisyon ng grave scandal (malubhang iskandalo) ayon sa Artikulo 200 ng Revised Penal
Code. Nababahala rin ang Komite na ang komprehensibong laban sa diskriminasyong panukalang batas na nagbabawal ng diskriminasyon batay sa sekswal na oryentasyon at pagkilala sa kasarian ay hindi pa nagiging batas. Lalo pa, nababahala ang Komite sa paglaganap ng stereotype at paghuhugsa laban sa mga indibidwal na LGBT sa militar, pulisya at sa kabuuan ng lipunan (arts. 2 at 26). Dapat tiyakin ng Estado na ang mga indibidwal na LGBT ay hindi aarestuhin o uusigin dahil lamang sa kanilan sekswal na oryentasyon o pagkilala sa kanilang kasarian, kasama ang paglabag ng probisyon ng grave scandal ng Revised Penal Code. Ang estado ay kailangang magpatibay ng isang komprehensibong batas laban sa diskriminasyon na nagbabawal sa diskriminasyon ayon sa sekswal na oryentasyon at pagkilala sa kasarian at gumawa ng mga hakbang, kasama ang kampanya sa pagpapataas ng kamulatan, upang matigil ang panglipunang stigmatization at karahasan laban sa mga homosekswal. 11. Nababahala ang Komite na ang Muslim Personal Laws (Personal na batas ng mga Muslim) na ginawang alituntunin sa Presidential Decree No. 1083 ay may di pantay na pagturing batay sa relihiyon hinggil sa pinakamababang edad upang magpakasal ang isang batang babae at maging sa pagpapahintulot sa pag- aasawa ng higit sa isa sa mga Muslim, na nagbabalewala sa prinsipyo ng pantay na pagturing ayon sa Kasunduan (arts. 2, 23, 24 at 26). Dapat rebisahin ng Estado ang Alituntunin sa Personal na Batas ng Mga Muslim upang hindi pahintulutan ang pag- aasawa ng higit sa isa at ipawalang- bisa ang mga probisyon ng di- pantay na pagturing ayon sa relihiyon ukol sa pinakabatang edad para sa pagpapakasal ng batang babae. 12. Nababahala ang Komite sa kawalan ng batas na nagpapahintulot sa pagpapawalang bisa ng kasal, na maaring magdulot sa pananatili ng biktima ng pansekswal at pangkasariang karahasan na manatili sa marahas na relasyon (Art. 2, 3, 7, at 23). Ang Estado ay kailangang magkaroon ng batas na sumasaklaw sa pagpapa- walang bisa ng kasal at magtitiyak na mapapangalagaan ang karapatan ng mga anak, at ang karapatan ng mag- asawang mangalaga ng kanilang mga anak, at pantay na paghahati ng mga ari- ariang naipundar sa kanilang pagsasama bilang mag- asawa. 13. Ikinalulungkot ng Komite ang absolutong pagbabawal sa pagpapalaglag, na dahilan kung bakit napipilitan ang mga buntis maghanap ng patago at mapanganib na pagpapalaglag, at nagiging sahi sa mataas na bilang ng pagkamatay na may kinalalaman sa pagdadalang- tao. Ikinalulungkot din ng Komite ang paglalabas ng Executive Order 0030 (Ehekutibong Utos 0030) sa Lungsod sa Maynila na nagbabawal maglaan ng pondo sa pagbili ng mga kagamitan at mga gamot para sa artipisyal na pagpigil sa pagbubuntis. Ang Estado ay kailangang rebisahin ang kanyang mga batas sa layong makagawa ng probisyon sa mga eksepsyon sa pagbabawal ng pagpapalaglag, katulad ng proteksyon sa buhay o kalusugan ng ina, pagbubuntis dahil sa panggagahasa at incest, upang mapigilan ang kababaihang maghanap ng tago at mapanganib na pagpapalaglag. Kailangan din tiyakin ng Estado na ang serbisyo para sa reproduktibong kalusugan ay madaling makuha ng lahat ng kababaihan at kabataan. Sa ganitong usapin, kailangan ng Estado ipawalang
bisa ang Executive Order 0030 ng Lungsod ng Maynila sa pagbabawal na maglaan ng pondo sa pagbili ng mga kagamitan at ng mga gamot para sa artipisyal na pagpigil sa pagbubuntis. Dagdag pa, kailangan ng Estadong palawakin ang edukasyon at programang pagmumulat sa pormal (paaralan at sa mga kolehiyo) at sa di- pormal (sa mass media), sa kahalagahan ng paggamit ng contraceptives at sa karapatan sa reproduktibong kalusugan. 14. Nababahala ang Komitee sa patuloy na pagsasagawa ng extrajudicial na pagpatay at sapilitang pagwawala sa Estado. Ito ay partikular na nababahala sa paglaganap ng mga pribadong hukbo at mga grupong vigilante na responsable sa ilang mga krimen ganito pati na rin ang malaking bilang ng mga iligal na armas. Nababahala rin ang Komite sa pagbibigay armas at paggamit ng force multipliers para sa pagsugpo ng insureksyon at iba pang mga layunin batay sa Presidential Executive Order No. 546 (Ehekutibong Utos ng Pangulo Bilang 546) (arts. 6,7,and 9). Kailangan ng Estadong magsagawa ng mga nararapat na hakbang upang mapigilan ang extrajudicial na pagpatay at sapilitang pagwawala at siguraduhin na ang mga pinaghihinalaang gumawa ng mga krimen na ito ay maayos na masiyasat, mausig, at kapag napatunayang nagkasala, maparusahan ng tama ayon sa batas, at ang mga pamilya ng mga biktima ay mabigyan ng sapat na danyos. Kailangan ng Estadong gumawa ng mekanismo upang buwagin at alisan ng armas ang mga pribadong hukbo, mga grupong vigilante, at ang mga force multipliers, at dagdagan ang pagsisikap na bawasan ang bilang ng mga iligal na armas. Hinihimok ng Komite na ipawalang bisa ang Executive Order No. 546, at samantalahin ang balangkas ng kasunduang pangkapayapaan kasama ng Moro Islamic Liberation Front upang lutasin ang usapin ng extrajudicial na pagpatay at sapilitang pagwawala. Kailangan ng Estadong magbigay ng impormasyon sa susunod na panahunang ulat hinggil sa mga hakbang na ginawa nito upang maipatupad ang nasabing mga rekomendasyon. 15. Ang Komite ay nababahala sa mga ulat na ang mga tagapagtanggol ng karapatang pantao at mga tumutuligsa sa sistemang politikal ay madalas na nakararanas ng pagmamanman ng mga alagad ng batas (art. 17). Ang Estado ay dapat magsagawa ng mga kongkretong hakbang upang protektahan ang mga karapatan ng mga tagapagtanggol ng karapatang pantao at ng mga tumutuligsa sa sistemang politikal at siguraduhin na anumang programang pagmamanman sa kanila ay para sa seguridad ng Estado at alinsunod sa Artikulo 17 ng Kasunduan. 16. Ang Komite ay nababahala sa problema ng pagpapatupad ng Witness Protection Program (Programa sa Pagprotekta sa mga Saksi) kagaya ng kabiguan nitong mabigyan ng matibay na proteksyon ang mga saksi. Ito ay partikular na nalulungkot sa pagpatay sa ilang mga saksi sa kaso laban sa mga Ampatuan, kung saan kasangkot ang paglilitis ng mga indibidwal na akusado sa pagpatay ng 58 na katao sa Maguindanao noong ika- 23 ng Nobyembre, 2009. Kailangan ng Estadong gumawa ng mga kongkretong hakbang upang palawakin ang pagiging epektibo ng programa para sa proteksyon ng mga saksi upang makasiguro sa kaligtasan nila. Kailangan ng Estado na imbestigahan ang mga kaso ng pagpatay at pinaghihinalaang pananakot ng mga saksi para tigilan ang
pag- iral ng klima ng pagkatakot na nagiging hadlang sa pagsisiyasat at pag- uusig sa Estado. 17. Nababahala ang Komite sa patuloy na mga alegasyon ng tortyur at sa kakulangan ng datos sa mga insidente ng tortyur, partikular sa bilang ng mga imbestigasyon, pag- uusig, paghahatol, at parusang ipinataw sa may kagagawan ng tortyur sa Estado. Kailangan ng Estado gumawa ng tamang mga hakbang upang maiayos ang pangangasiwa ng mga imbestigasyon ng pinaghihinalaang mga alagad ng batas na nagsagawa ng toryur at pagmamaltrato. Kailangan ng Estadong siguraduhin na ang mga pinaghihinalaang gumawa ng tortyur at pagmamaltrato ay epektibong maimbestigahan sang- ayon sa mga prinsipyo ng epektibong imbestigasyon at dokumentasyon ng tortyur at ibang malupit, hindi makatao o nakalalait na pagtrato o pagpaparusa (General Assembly resolution 55/89); at ang mga pinaghihinalaang may kagagawan ay usigin at kapag napatunayang may sala, ay mapatawan ng kinauukulang parusa; at ang mga biktima ay mabigyan ng karampatang danyos. Kailangan ng Estadong gumawa ng sistema sa pangangalap ng mga datos ng bilang ng imbestigasyon, pag- uusig, paghahatol, pagpaparusa at danyos na binigay sa mga biktima ng tortyur o sa kanilang pamilya, at makapag- ulat ng komprehensibo ukol sa mga datos sa susunod nitong ulat. 18. Nababahala ang Komite sa mga ulat ng patuloy na mga kaso ng trafficking in persons, na ang pangunahing biktima ay mga kababaihan at mga bata (arts. 3, 8, at 24). Kailangan ng Estadong gawin ang lahat ng kinakailangang hakbang upang masiguro na ang mga biktima ng trafficking in persons ay mabigyan ng medikal, sikolohikal, sosyal at legal na tulong. Ang proteksyon ay dapat ibigay sa lahat ng mga saksi at biktima ng trafficking upang sila ay magkaroon ng kanlungan at pagkakataon na makapagbigay ng ebidensya laban sa mga may sala. Kailangan din ng Estado na patuloy na palakasin ang pakikipagkaisa sa ibang bansa pati ang paggamit ng mga umiiral na pamamaraan sa trafficking in persons at ang pangangailangan ng trafficking. Kailangan nitong gamitin ang kanyang sapat na yaman sa pag- iimbestiga ng mga kaso ng trafficking in persons upang matukoy ang mga taong responsable sa krimen, sila ay mausig at mapatawan ng karampatang parusa na akma sa bigat ng kanilang krimeng ginawa. 19. Habang malugod na tinatangap ang pagsisikap ng Estado na mapabuti ang kalagayan ng mga piitan katulad ng agarang pagpapalaya, ang Komite ay nalulungkot sa mataas na antas ng pagsisikip dulot ng dami ng mga nakabilanggo at sa masamang kondisyon ng pagkakakulong sa mga piitan na kadalasan ay pinatatakbo ng higit sa kanyang kapasidad (arts. 2 at 10). Kailangan ng Estadong palawigin ang kanyang pagsisikap upang mapabuti ang kondisyon ng mga detinido at bilanggo. Kailangan nitong matugunan ang usapin ng kalinisan at pagsisikip dulot ng dami ng nakabilanggo bilang pangunahing bagay, kasama ang paggamit ng mas malawak na aplikasyon ng alternatibong porma ng pagpaparusa (art. 14). 20. Ang Komite ay nababahala sa pagkakaroon ng malaking bilang ng mga kasong nakabinbin sa hudikatura, bahagi nito ay dahil sa kakulangan ng mga
opisyal ng hudikatura na kailangang hirangin ng Pangulo sa mga posisyon sa hukuman at sa kakayanan ng Judicial and Bar Council upang mapabilis ang pagproseso ng mga nominado. Ang Estado ay dapat patatagin ang kapasidad ng Judicial and Bar Council, na may pananagutan sa nominasyon ng mga kandidato, at matiyak ang mga bakanteng posisyon sa hudikatura ay mapunan nang daglian. Gayundin, dapat patuloy na patatagin ng Estado ang hudikatura upang malinis ang mga nakabinbin na kaso at bawasan ang pagkaantala ng mga disposisyon sa mga kaso. 21. Habang binibigyang- pansin ang ginawa ng Korte Suprema sa pagkakaroon ng patakaran sa mga nahatulan ng libelo na dapat ay patawan lamang ng multa at ang Senate Bill 2344 na naglalayong hindi na gawing krimen ang libelo, ang Komite ay nalulungkot na ang Cybercrime Prevention Act of 2012 (Batas sa Pagpigil sa Cybercrime), na pinigil pansamantala ng Korte Suprema, ay ginagawang krimen ang libelo sa internet (arts. 2 at 19). Binabalikan ng Komite ang kanyang General Comment No. 34 (2011) hinggil sa kalayaan sa opinyon at pagpapahayag at ang paghimok nito sa Estado na alisin ang pagiging krimen ng paninirang puri. Inuulit ng Komite ang kanyang posisyon na ang paggamit ng mga batas ng krimen sa mga kaso ng paninirang puri ay dapat lamang sa malulubhang mga kaso at ang pagkakakulong ay kailanman hindi nararapat na parusa. 22. Ikinalulungkot ng Komite na ang mga dayuhang manggagawa sa Estado ay pinagbabawalan magbuo o sumapi sa unyon ng mga manggagawa maliban kung ang Estado ay may katulad na kasunduan sa bansang pinanggalingan ng dayuhang manggagawa. Kailangan ng Estado na rebisahin ang kanyang Labor Code (Kodigo sa Paggawa) upang masiguro ang karapatan ng mga dayuhang manggagawa na magbuo at sumapi sa unyon ng mga manggawa sa Estado. 23. Nababahala ang Estado sa mataas na bilang ng mga kabataang manggagawa at ang patuloy na pagtaas nito, at ang katotohanan na ang mga bata ay patuloy na nagtratrabaho sa mga delikadong kalagayan katulad ng pagkadawit nila sa pinakamasahol na paraan ng pagiging batang manggagawa gaya ng pagkalakal ng katawan, pagkalakal ng bawal na gamot, pornograpiya, paggawa ng mga gawain para sa mga nagtutunggaling mga pwersa at iba pang gawaing labag sa batas (art. 24). Kailangan ng Estado palakasin ang kanyang pagsisikap na ipatupad ang mga kasalukuyang mga polisiya at mga batas na ginawa upang mawala ang mga insidente ng paggamit ng mga kabataan sa paggawa, sa pamamagitan ng impormasyon sa madla at sa mga kampanyang edukasyon sa proteksyon ng karapatan ng kabataan, at palakasin ang kakayahan at palawakin ang abot ng mga tagapagsiyasat ng paggawa. Kailangan ding siguraduhin na ang pagsasamantala sa mga batang manggagawa ay usigin at parusahan, at kailangan magkaroon ng mapapagkatiwalaang tala upang epektibo itong masugpo. 24. Kailangan ng Estadong palaganapin ang Kasunduan, ang dalawang Opsyonal na Protokol ng Kasunduan, ang laman ng ika- apat na panahunang ulat, ang
nakasulat na tugon nito sa tala ng mga usapin mula sa Komite, at ang kasalukuyang pinagtibay na pagsusuri upang mapalawak ang kamulatan sa hanay ng hudikatura, mga mambabatas, at ang mga namamahala, civil society at non- government organizations na gumagampan sa buong bansa, pati ang buong madla. Minumungkahi din ng Komite na ang ulat at ang pinagtibay na pagsusuri ay maisalin sa opisyal na wika ng Estado. Hinihiling din ng Komite sa Estado, na sa kanyang paggawa ng ika- limang panahunang ulat, ay magkaroon ng malawak na pagsangguni sa civil society at sa mga non- governmental organization. 25. Alinsunod sa tuntunin 71, talata 5, sa alituntunin ng Komite, kailangan ng Estado na magbigay, sa loob ng isang taon, ng makabuluhang impormasyon hinggil sa kanyang pagpapatupad ng mga mungkahi ng Komite para sa mga talata 7, 16, at 20. 26. Hinihiling ng Komite na ang Estado, sa kanyang susunod na panahunang ulat, na nakatakdang isumite sa ika- 31 ng Oktubre 2016, na magbigay ng tiyak at napapanahong impormasyon sa lahat ng mga mungkahi at sa Kasunduan bilang kabuuan.