Kwaliteitscriteria voor stageplaatsen van kandidaat-huisartsen en kandidaat-specialisten. KCE reports 130A

Transcription

1 Kwaliteitscriteria voor stageplaatsen van kandidaat-huisartsen en kandidaat-specialisten KCE reports 130A Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg Centre fédéral d expertise des soins de santé 2010

2 Het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg Voorstelling: Het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg is een parastatale, opgericht door de programma-wet van 24 december 2002 (artikelen 262 tot 266) die onder de bevoegdheid valt van de Minister van Volksgezondheid en Sociale Zaken. Het Centrum is belast met het realiseren van beleidsondersteunende studies binnen de sector van de gezondheidszorg en de ziekteverzekering. Raad van Bestuur Effectieve leden: Plaatsvervangers: Regeringscommissaris: Pierre Gillet (Voorzitter), Dirk Cuypers (Ondervoorzitter), Jo De Cock (Ondervoorzitter), Frank Van Massenhove (Ondervoorzitter), Yolande Avondtroodt, Jean-Pierre Baeyens, Ri de Ridder, Olivier De Stexhe, Johan Pauwels, Daniel Devos, Jean-Noël Godin, Floris Goyens, Jef Maes, Pascal Mertens, Marc Moens, Marco Schetgen, Patrick Verertbruggen, Michel Foulon, Myriam Hubinon, Michael Callens, Bernard Lange, Jean-Claude Praet. Rita Cuypers, Christiaan De Coster, Benoît Collin, Lambert Stamatakis, Karel Vermeyen, Katrien Kesteloot, Bart Ooghe, Frederic Lernoux, Anne Vanderstappen, Paul Palsterman, Geert Messiaen, Anne Remacle, Roland Lemeye, Annick Poncé, Pierre Smiets, Jan Bertels, Catherine Lucet, Ludo Meyers, Olivier Thonon, François Perl. Yves Roger Directie Algemeen Directeur: Raf Mertens Adjunct Algemeen Directeur: Jean-Pierre Closon Contact Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE) Administratief Centrum Kruidtuin, Doorbuilding (10e verdieping) Kruidtuinlaan 55 B-1000 Brussel Belgium Tel: +32 [0] Fax: +32 [0] Web:

3 Kwaliteitscriteria voor stageplaatsen van kandidaathuisartsen en kandidaatspecialisten KCE rapporten 130A ROY REMMEN, ANNELIES DAMEN, IMGARD VINCK, JULIEN PIERART, CLAIRE DE BURBURE, DOMINIQUE PESTIAUX, MARIE-MADELEINE COUTTENYE, DOMINIQUE PAULUS Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg Centre fédéral d expertise des soins de santé 2010

4 KCE reports 130A Titel: Kwaliteitscriteria voor stageplaatsen van kandidaat-huisartsen en kandidaat-specialisten Auteurs: Roy Remmen (Centrum voor Huisartsgeneeskunde, UA), Annelies Damen (Centrum voor huisartsgeneeskunde, UA), Imgard Vinck (KCE), Julien Piérart (KCE), Claire de Burbure (Administration des Stages, UCL), Dominique Pestiaux (Centre Académique de Médecine Générale, UCL), Marie-Madeleine Couttenye (cel voor innovatie en kwaliteit voor het onderwijs, Faculteit Geneeskunde, UA), Dominique Paulus (KCE) Externe experten: Jacques Boniver (Anatomie pathologique, ULG), Yvan Bottu (vicevoorzitter van de Hoge Raad), Sandra De Brouwer (FOD Volksgezondheid, Brussel), Guy Deroy (vice-voorzitter van de Hoge Raad), Pierre Firket (Département de Médecine Générale, ULG), Jan Heyrman (Academisch Centrum voor Huisartsgeneeskunde, KULeuven), Kristel Kierczynski (FOD Volksgezondheid, Brussel), Michel Roland (Centre Universitaire de Médecins Générale, ULB), Bernard Spitz (Departement Vrouw en Kind, KULeuven), Xavier Van Cauter (FOD Volksgezondheid, Brussel), Thierry Van der Schueren (huisarts, stagemeester, Bioul), Brigitte Velkeniers (Dienst Interne Geneeskunde, UZ Brussel) Acknowledgements: Yvan Bottu, Marleen Bronders (Vlaamse Interuniversitaire Raad- VLIR), André Geubels (service de gastro-entérologie, UCL), Ken Harris (Royal College of Physicians and Surgeons of Canada), Jan Heyrman, Xavier Van Cauter, Johan Wens (Centrum voor huisartsgeneeskunde, UA), de deelnemers aan de interviews, de voorzitters van de Erkenningscommissies Externe validatoren: Danielle Fréchette (Royal College of Physicians and Surgeons of Canada), Jean-Jacques Rombouts (Medisch Directeur, Ziekenhuis Sint-Anna Sint Remi), Christophe Segouin (Groupe Hospitalier Lariboisière, Assistance Publique- Hôpitaux de Paris) Conflict of interest: Jan Heyrman heeft verklaard beheerdeer te zijn van ICHO en heeft connecties met andere universiteiten; Thierry Van der Schueren heeft gemeld dat hij stagemeester is in het UCL netwerk; Jean-Jacques Rombouts heeft gemeld dat hij zijn taken aan de Faculteit Geneeskunde aan de UCL heeft stopgezet (sinds 2007), en dat ook zijn taken bij de Hoge Raad beïndigd zijn (december 2008); hij werkt een aantal uren per week vrijwillig aan het academisch ziekenhuis van de UCL, en is lid van de Nationale Orde der Geneesheren sinds 2008; hij is ook medisch directeur van een ziekenhuis dat huisartsen en andere medisch specialisten in opleiding tewerkstelt. Disclaimer: De externe experten werden geraadpleegd over een (preliminaire) versie van het wetenschappelijke rapport. Nadien werd een (finale) versie aan de validatoren voorgelegd. De validatie van het rapport volgt uit een consensus of een meerderheidsstem tussen de validatoren. Dit rapport werd unaniem goedgekeurd door de Raad van Bestuur. Alleen het KCE is verantwoordelijk voor de eventuele resterende vergissingen of onvolledigheden alsook voor de aanbevelingen aan de overheid. Layout: Ine Verhulst Brussel, 9 juli 2010 Studie nr Domein: Health Services Research (HSR) MeSH: Professional Practice, Training ; Quality Indicators ; Accreditation ; Education, Medical, Graduate ; Internship and Residency NLM classificatie: W18 (Education)

5 Taal: Nederlands, Engels Formaat: Adobe PDF (A4) Wettelijk depot: D/2010/10.273/33 Dit document is beschikbaar van op de website van het Federaal Kenniscentrum voor de gezondheidszorg. De KCE-rapporten worden gepubliceerd onder de Licentie Creative Commons «by/nc/nd» ( Hoe refereren naar dit document? Remmen R, Damen A, Vinck I, Piérart J, de Burbure C, Pestiaux D, Couttenye MM, Paulus D. Kwaliteitscriteria voor stageplaatsen van kandidaat-huisartsen en kandidaat-specialisten. Health Services Research (HSR). Brussel: Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE) KCE Reports 130A. D/2010/10.273/33.

6

7 KCE reports 130A Kwaliteitscriteria voor stageplaatsen i VOORWOORD De aanleiding voor dit rapport is een afgebakende onderzoeksvraag gesteld door het Bureau van de Hoge Raad van geneesheren-specialisten en huisartsen: moeten de kwaliteitscriteria die worden gebruikt voor het erkennen van de stageplaatsen van kandidaat-huisartsen en kandidaat-specialisten worden herzien en zo ja, hoe? Deze vraag is belangrijk omdat de kwaliteit van de klinische vorming van de geneesheren uiteraard mede de kwaliteit van de aan hun toekomstige patiënten verleende zorg bepaalt. Al snel bleek dat deze vraag in een ruimere context moet worden geplaatst die ook de doelstellingen en de organisatie van de medische vorming omvat. Een overzicht van de bestaande wetgeving en van systemen in het buitenland, talrijke bijeenkomsten met deskundigen terzake en een enquête bij de erkenningscommissies, schiepen geleidelijk meer duidelijkheid in de materie en toonden een groot aantal verschillende situaties. Wij bedanken de onderzoeksgroepen van de universiteit van Antwerpen en van de UCL alsook de personen die hun persoonlijke visie op de situatie hebben gegeven en op die manier geholpen hebben om de Belgische situatie te beschrijven en het onderzoek op het terrein uit te voeren. Er is nog een weg te gaan, maar de ervaringen in andere landen tonen dat het mogelijk is systemen in te voeren die de kwaliteit, de doeltreffendheid en de gelijkheid van behandeling bij de klinische vorming van onze toekomstige huisartsen en specialisten beter garanderen. Jean-Pierre CLOSON Adjunct Algemeen Directeur Raf MERTENS Algemeen Directeur

8 ii Kwaliteitscriteria voor stageplaatsen KCE reports 130A Samenvatting ACHTERGROND EN DOEL VAN HET RAPPORT De vorming van de kandidaat-huisartsen en kandiaat-specialisten omvat een theoretisch deel en een praktisch deel met stages op stageplaatsen onder toezicht een stagemeester. Het oorspronkelijke doel van het rapport was kwaliteitscriteria voor te stellen voor stageplaatsen en stagemeesters van deze kandidaat-huisartsen en kandiaat-specialisten. In de loop van het onderzoek bleek de situatie echter veel complexer te zijn. De draagwijdte van het onderzoek blijft echter beperkt tot de problematiek betreffende de kwaliteit van de stageplaatsen en van de stagemeesters (d.w.z. kwaliteit in specialisatie opleidingen in het algemeen en meting van de resultaten worden niet behandeld). METHODOLOGIE De beschrijving van de situatie in de andere landen is gebaseerd op twee bronnen. Er werd een systematisch literatuuroverzicht uitgevoerd vanaf 1995 in de databases Medline, EMBASE, ERIC en RDRB. Er gebeurde ook een analyse van de situatie in de vijf geselecteerde landen op basis van de grijze literatuur. De doelstelling was om informatie te vergaren over het gebruik van kwaliteitscriteria voor stageplaatsen en stagemeesters in andere landen. De analyse van de Belgische erkenningsprocedures voor stageplaatsen en stagemeesters van kandidaat-huisartsen en kandidaat-specialisten werd opgedeeld in vier hoofdstukken die elk gebaseerd waren op verschillende informatiebronnen. Het eerste hoofdstuk is hoofdzakelijk een beschrijving van de federale wetgeving. Deze beschrijving werd in een volgend hoofdstuk aangevuld met onderzoek van de grijze literatuur om de situatie te analyseren, desgevallend per specialisme en per gemeenschap of universiteit, als dergelijke variaties bestonden. Het derde hoofdstuk is gebaseerd op een internetenquête bij de voorzitters van alle erkenningscommissies (EC s) over hun initiatieven rond kwaliteit van de opleiding van kandidaat-huisartsen en kandiaatspecialisten. Uit een officiële lijst van 35 EC s voor elke taalrol vulden zevenenveertig (n=47) voorzitters de vragenlijst in. Het vierde hoofdstuk, dat betrekking heeft op de Belgische situatie, geeft de resultaten van een reeks interviews en informatie over de kloof tussen het wettelijke kader en de toepassing ervan, en over initiatieven of ervaringen om de kwaliteit van de opleiding van kandidaat-huisartsen en kandiaatspecialisten in België te verbeteren. Eenentwintig experten terzake werden geselecteerd op basis van een theoretische steekproef die gericht was op de verschillende belanghebbenden die bij het erkenningsproces betrokken zijn: stagemeesters, kandidaathuisartsen en kandidaat-specialisten, medisch directeurs van ziekenhuizen, decanen van de universiteiten, vertegenwoordigers van de artsensyndicaten, van federale erkenningsinstanties en van gemeenschaps/universiteitsinitiatieven voor kwaliteit in de opleiding van kandidaat-huisartsen en kandiaat-specialisten.

9 KCE reports 130A Kwaliteitscriteria voor stageplaatsen iii ERKENNINGSPROCEDURE IN BELGIE VOOR STAGEMEESTERS EN STAGEPLAATSEN EUROPEES KADER De Europese wetgeving definieert het regelgevende kader van de specialisatie opleiding en de arbeidsomstandigheden. Binnen dit kader kunnen lidstaten een nationale wetgeving uitwerken. Om toegang te krijgen tot een specialistische medische opleiding is de voltooiing en validatie van minstens zes jaar medische basisopleiding vereist. Volgens de EU wetgeving is voor de huisartsenopleiding een minimum duur van minstens 3 extra jaren vereist. Voor de andere medisch specialismen verschilt de duur van de specialisatie opleiding naargelang de specialisatie. REGELGEVEND KADER IN BELGIE De federale overheid heeft de toegang tot het medisch beroep afhankelijk gesteld van een erkenning en heeft de voorwaarden tot erkenning wettelijk vastgelegd. Om erkend te worden als huisarts of als arts-specialist stelt de federale overheid dat er een beroepsopleiding en een theoretische universitaire opleiding dient te worden doorlopen. Voor de kandidaat-specialisten valt de theoretische universitaire opleiding samen met de eerste twee jaar van hun opleiding. De kandidaat-specialist moet ook kunnen aantonen dat hij/zij ten minste 30 uur onderwijs heeft genoten betreffende communicatie met patiënten en ten minste 20 uur betreffende evidence-based geneeskunde. Het praktische gedeelte bestaat uit stages op één of meerdere erkende stageplaatsen. Kandidaat-huisartsen moeten actief en met vrucht een theoretische universitaire opleiding in de huisartsgeneeskunde gevolgd hebben die gericht is op het behalen van de wettelijke gedefinieerde doestellingen, en die minimaal 8 ECTS-punten (European Credit Transfer System) omvat. Het praktische gedeelte bestaat uit een programma van stages van drie jaar: 6 tot 12 maanden in één of meer erkende ziekenhuisdiensten, relevant voor de opleiding van huisartsen, en de rest in één of meer erkende praktijken van stagemeesters in de huisartsgeneeskunde. Tijdens de praktisch stages, neemt de kandidaat-huisarts deel aan ten minste 40 uren seminaries per jaar onder leiding van een erkend stagemeester in de huisartsgeneeskunde. Twee organen op federaal niveau zijn belast met de kwaliteit van de opleiding van kandidaat-huisartsen en kandidaat-specialisten. Ten eerste is er de Hoge Raad (HR) van geneesheren-specialisten en huisartsen die voornamelijk fungeert als een erkenningsorgaan voor stagemeesters en stageplaatsen. De HR bestaat uit 101 leden die de universiteiten, de beroepsverenigingen, de Koninklijke Academiën voor Geneeskunde en de Orde der geneesheren vertegenwoordigen. Binnen dit orgaan zijn er verschillende werkgroepen die de specifieke opvolging van de dossiers op zich nemen; met name de HR werkgroep van huisartsen, de HR werkgroep van specialisten en de werkgroep die de bijzondere beroepstitels opstelt. Ten tweede zijn er de specifieke Erkenningscommissies (EC s) voor elk specialisme. Zij zijn paritair samengesteld uit vertegenwoordigers van de universiteiten en het beroep, en geven advies over het stageplan van de kandidaten, de opvolging ervan en over de aanvragen tot erkenning als arts-specialist of huisarts.

10 iv Kwaliteitscriteria voor stageplaatsen KCE reports 130A Onderstaande tabel geeft een overzicht van de regelgeving en bijkomende initiatieven met betrekking tot de opleiding van kandidaat- huisartsen en kandidaat-specialisten Kandidaat-huisartsen Kandidaat-specialisten Stageperiode Ten minste 3 jaar Van 2-6 jaar voor basis specialisaties en 1-2,5 jaar voor bijzondere beroepstitels Arbeids omstandigheden kandidaten 1 coördinatiecentrum per taalrol beheert de contracten en vergoedingen van de kandidaten Arbeidsomstandigheden (bijv. werktijden) zijn bepaald bij wet Vergoeding door het ziekenhuis of door de stagemeester Wetsontwerp gericht op de implementatie van EU richtlijnen ivm werktijden Organisatie van de opleiding Resultaten van de opleiding Erkenningsprocedu res van kandidaten Erkenningsproces van stagemeesters en stageplaatsen Vlaamse Gemeenschap: Interuniversitair platform (ISHO/ICHOvzw) definieert de inhoud en de evaluatie van de huisartsenstages Franse Gemeenschap: Universiteiten organiseren individueel de stages en de beoordeling van de kandidaathuisartsen Bepaald in de federale wetgeving; universiteiten waarborgen de kwaliteit door een eindevaluatie Medische faculteiten leveren een attest af dat aantoont dat de kandidaat met vrucht een specifieke universitaire opleiding heeft gevolgd gedurende de eerste 2 jaar van de opleiding; Beoordeling aan het einde van de opleiding: verschilt per specialisme De verschillende specialismen hebben overlegorganen (bijv. Collegium Orthopaedicum) Praktijkstages georganiseerd op ziekenhuisniveau De stageresultaten zijn gedefinieerd in federale wetgeving in algemene bewoordingen + specifieke vereisten per specialisme Bevoegde kamer van EC adviseert de Minister bij verzoek tot erkenning Beroep bij de bevoegde kamer van de HR Criteria bepaald door de federale wetgeving, maar ISHO/ICHO in Vlaanderen en sommige Franstalige universiteiten gebruiken bijkomende criteria om stagemeesters te rangschikken na federale erkenning In principe adviseert de HR de minister bij verzoek tot erkenning; in de praktijk worden de taken gedelegeerd naar een werkgroep Vernieuwbare erkenningstermijn van 2 jaar Algemene erkenningscriteria + specifiek voor specialisatie gedefinieerd door federale wetgeving Erkenningscriteria meestal structuur- of procesgebaseerd en vaak verouderd In principe adviseert de HR de minister bij verzoek tot erkenning; in de praktijk worden de taken gedelegeerd naar een werkgroep Vernieuwbare erkenningstermijn van 5 jaar

11 KCE reports 130A Kwaliteitscriteria voor stageplaatsen v SITUATIE OP HET TERREIN Een enquête bij de voorzitters van de EC s en interviews met de belanghebbenden leverden nuttige aanvullende informatie op over de situatie op het terrein. Enquête bij erkenningscommissies Stagemeesters: opleiding, tijd besteed aan kandidaat-huisartsen en kandidaat-specialisten en evaluatieprocedures In ongeveer een vijfde van alle specialismen wordt voorzien in de opleiding van stagemeesters en dit is gewoonlijk gekoppeld aan een universiteit. De frequentie en inhoud verschilt tussen specialismen. De opleiding van stagemeesters voor kandidaathuisartsen is het meest formeel georganiseerd. In Vlaanderen wordt dit georganiseerd door het interuniversitaire platform (ICHO-Interuniversitair Centrum voor HuisartsenOpleiding) terwijl in de Franse Gemeenschap elke universiteit afzonderlijk voor de organisatie zorgt. Zes EC's hebben de tijdsduur gespecifieerd die door de stagemeesters moet worden besteed aan de opleiding van kandidaat-specialisten in het ziekenhuis, maar in geen enkel geval werd het effectieve aantal uren dat wekelijks aan deze taak zou moeten worden besteed, gespecifieerd. Sommige voorzitters van EC s verwezen naar het concept van permanente beschikbaarheid. De meeste EC s vermeldden dat zij geen actieve rol spelen bij de evaluatie van stagemeesters; dit is ook zo voorzien in de wetgeving. Sommige van hen verwezen naar de wettelijke bevoegdheid van de HR. Bezoeken aan de stageplaatsen vinden soms plaats in geval van problemen maar zijn eerder uitzonderlijk. Evaluatie van stageplaatsen Sommige EC s hebben een evaluatieprocedure uitgewerkt voor stageplaatsen, hoewel de erkenning uitsluitend tot de bevoegdheid van Hoge Raad behoort. Deze evaluaties gebeuren op basis van gerapporteerde problemen en worden niet systematisch georganiseerd. Sommige specialismen gebruiken hun eigen informele feedback netwerken. De meeste EC s (70%) vermeldden dat de kandidaat-huisartsen en kandidaat-specialisten de stageplaatsen evalueren en dat het logbook van de kandidaat kan worden gebruik voor een boordeling van de stageplaatsen. Dit instrument werd echter ontwikkeld voor de evaluatie van de kwaliteit van de opleiding van de kandidaat en niet voor de evaluatie van de stageplaatsen. Er wordt een procedure voorzien in de wetgeving voor de evaluatie van de stage door de kandidaat maar deze wordt niet gebruikt door de kandidaten. Interviews met stakeholders De meeste stakeholders wezen op de kloof tussen de wetgeving en de eigenlijke situatie. Dit roept vragen op over de kwaliteitscontrole. Sommige stakeholders vermeldden ter illustratie dat door bepaalde universiteiten een selectieprocedure van de stageplaatsen wordt georganiseerd. Ze gebruiken bijkomende criteria naast en bovenop de criteria die op federaal niveau werden bepaald. Deze bijkomende selectie miskent het wettelijke kader betreffende de erkenning van stagemeesters en stageplaatsen. Bovendien gaan de universiteiten, in geval van problemen, oplossingen aanbrengen via informele processen. De geïnterviewde personen stelden zich vragen bij de samenhang tussen het federale en de communautaire niveaus en de externe supplementaire selectie uitgeoefend op universitair niveau. Ze erkenden dat de beperkte federale controle deels een oorzaak vindt in de ontoereikende financiële middelen. De complexiteit van het erkenningsysteem was een probleem dat vaak werd vermeld. Door het gebrek aan controle lijken alle niveaus van de erkenningsprocedure te steunen op overeenkomsten gebaseerd op vertrouwen. Reputatie speelt een belangrijke rol binnen deze erkenningsprocedure. De belanghebbenden drukten hun bezorgdheid uit over de onafhankelijkheid van federale erkenningsinstanties, het gebrekkige management van belangenconflicten en de beperkte interacties tussen de HR en de EC s en dit terwijl dit wettelijk mogelijk is.

12 vi Kwaliteitscriteria voor stageplaatsen KCE reports 130A De antwoorden van de ondervraagde stakeholders leggen de sterke en de zwakke punten van het huidige systeem bloot. Sommige sterke punten van het systeem opgetekend in de interviews: Ervaren leden in de erkenningsorganen; Sterk wettelijk kader; Zwakke punten van het systeem opgetekend in de interviews: Gebrek aan transparantie; Initiatieven op communautair en universitair vlak in strijd met de federale regelgeving; Ontoereikende procedures voor kwaliteitscontrole; Verouderde kwaliteitscriteria; Ontoereikende financiële middelen; Gebrek aan interactie tussen erkenningsinstanties voor stagemeesteres en stageplaatsen en deze voor kandidaten; Gebrekkig management van belangenconflicten. ERKENNINGSPROCEDURE VOOR STAGEMEESTERS EN STAGEPLAATSEN IN ANDERE LANDEN SITUATIE IN VIJF GESELECTEERDE LANDEN De erkenningsprocedures in Nederland, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Zwitserland en Canada werden geanalyseerd aan de hand van drie hoofdvragen: wie zijn de actoren die betrokken zijn bij de erkenning van stageplaatsen en stagemeesters? Welke algemene normen worden gebruikt? Welk bewijsmateriaal wordt gebruikt om te bepalen of aan de normen wordt voldaan? Uit de resultaten komen interessante voorbeelden voor België naar voren, maar in elk van de bestudeerde landen is de situatie nog in evolutie. Ten eerste maken de belanghebbenden die betrokken zijn bij de erkenning deel uit van een globale erkenningsprocedure die geregeld wordt door de overheid (Frankrijk), het medische beroep (Canada, Nederland en Zwitserland) of door een onafhankelijk orgaan (Verenigd Koninkrijk). Er werden specifieke erkenningsinstanties opgericht, met de volgende kenmerken: het werk wordt uitgevoerd door geprofessionaliseerde organisaties die zich specifiek voor deze taak geëngageerd hebben, er is een vereenvoudigde administratie, er is transparantie en een goed management van belangenconflicten. In Canada, Zwitserland en het Verenigd Koninkrijk omvat het bestuursmodel van deze organisaties de coördinatie van de verschillende actoren binnen een wettelijk of een kwaliteitskader. Bovendien is de erkenning van stageplaatsen en stagemeesters verankerd in de ruimere erkenningsprocedure van de volledige opleiding, die tot doel heeft de vakbekwaamheden van de kandidaten te ontwikkelen. Er is een verschuiving naar minder structuurgebaseerde en meer procesgeoriënteerde criteria. In Frankrijk behoort de uiteindelijke beslissing tot erkenning tot de bevoegdheid van de regionale overheid (Préfet de Région). In de vier andere landen zijn het de accrediteringscommissies, opgericht door de medische beroepsgroep die de uiteindelijke beslissing tot erkenning nemen. Deze commissies stellen een panel van stemgerechtigden samen dat qua omvang varieert naargelang het land; bij staking van stemmen neemt de voorzitter de uiteindelijke beslissing.

13 KCE reports 130A Kwaliteitscriteria voor stageplaatsen vii Ten slotte worden in de vijf landen interne controles, bezoeken aan de stageplaatsen en regelmatige beoordelingen gebruikt als hulpmiddelen om informatie te verzamelen over de kwaliteit van de specialisatie opleiding. De feedback van de kandidaat-specialisten, de vertrouwelijkheid van de informatie en de samenstelling van het visitatieteam zijn van het grootste belang. De vergoeding van deze visitatieteams gebeurt hetzij door specifieke erkenningsinstanties (Verenigd Koninkrijk en Nederland), hetzij door beroepsverenigingen waartoe de leden van het visitatieteam behoren (Canada) of door de bezochte stageplaatsen zelf (Zwitserland). Bij het eventueel vertalen van deze bevindingen naar de situatie in België moet rekening worden gehouden met de bijzonderheden van de respectievelijke onderwijs- en gezondheidssystemen en met de cultuurverschillen. SYSTEMATISCHE LITERATUUR REVIEW Een systematische review vn de literatuur identificeerde geen criteria voor de beoordeling van de kwaliteit van de stageplaatsen of stagemeesters. Er werd geen systematisch literatuuroverzicht inzake kwaliteit van specialisate opleidingen geïdentificeerd. Tweeëndertig reviews werden geselecteerd en de meeste primaire studies die daarna werden gepubliceerd vatten de conclusies van deze overzichten gedeeltelijk samen. De evidence inzake kwaliteit van specialisatie opleidingen is meestal afkomstig van beschrijvende studies (vooral uit de VS) van matige kwaliteit. Sommige bevindingen zijn interessant voor de kwaliteit van specialisatie opleidingen in het algemeen. De resultaten bevestigen het belang om te werken met patiënten tijdens de specialisatie en het belang van de kwaliteit van de supervisie. De kwaliteit van de relatie met de supervisor en opbouwende feedback naar de kandidaat toe zijn omstandigheden die het leerproces bevorderen. Deze feedback is uiterst doeltreffend wanneer ze systematisch over meerdere jaren worden gegeven door een gezaghebbende bron. Voor kwalitatief hoogstaande specialisatie opleidingen zijn gunstige arbeidsomstandigheden een eerste vereiste. Er bestaat geen consensus over de mogelijke impact van het verminderen van de werktijd op de uiteindelijke kwaliteit van de zorgverlening en de resultaten van de opleiding.

14 viii Kwaliteitscriteria voor stageplaatsen KCE reports 130A CONCLUSIES De oorspronkelijke onderzoeksvraag die aan het KCE werd gesteld was het bepalen van kwaliteitscriteria voor stageplaatsen en stagemeesters in de opleiding van kandidaathuisartsen en kandidaat-specialisten. Uit de resultaten bleek dat deze vraag niet los kan gezien worden van het meer algemene vraagstuk van de opleiding zelf. Daarnaast impliceert de definitie van kwaliteitscriteria ook de toepassing ervan binnen een ruimer systeem voor kwaliteitsborging met beoordeling, evaluatie en voorstellen voor verbetering. BELANGRIJKSTE PROBLEMEN IN BELGIE De kloof tussen de wetgeving en de situatie op het terrein De meeste stakeholders wezen op de kloof tussen de wetgeving en de situatie in de praktijk. Het bestaan van verouderde criteria, bepaalde initiatieven van universiteiten die in tegenspraak zijn met de federale wetgeving, alsook het gebrek van een evaluatie op het terrein zijn een bron voor ad hoc interpretatie van de regels. Dit creëert rechtsonzekerheid voor de kandidaat-huisartsen en kandidaat-specialisten en voor de stagemeesters. Zwakke punten in de organisatorische structuur De HR is het erkenningsorgaan voor stagemeesters en stageplaatsen: de leden ervan vertegenwoordigen de voornaamste belanghebbenden. Er werden echter meerdere zwakke punten geïdentificeerd: De werking steunt grotendeels op de (vrijwillige) deelname van vertegenwoordigers aangeduid door hun organisaties; Veel belanghebbenden/structuren die betrokken zijn bij de beslissingen dragen verschillende petjes en spelen meerdere rollen met dus mogelijke belangenconflicten. Er is een gebrek aan interactie tussen de EC's en de HR met betrekking tot de erkenningscriteria voor de kandidaten, stagemeesters en stageplaatsen; Tenslotte is er geen specifieke, externe onafhankelijk evaluatie van de stageplaatsen, bijv. via bezoeken aan stageplaatsen, enquêtes bij kandidaathuisartsen en kandidaat-specialisten. Kwaliteitscriteria op nationaal en lokaal niveau Algemene criteria De algemene kwaliteitscriteria voor de erkenning van stagemeesters en stageplaatsen werden vastgelegd op federaal niveau. Er is echter gebleken dat er een ontoereikende kennis en toepassing is van de wetgeving en dat het toepassingsgebied van de criteria beperkt is (vooral georiënteerd op structuur in plaats van op het proces betreffende de kwaliteit van de opleiding). Het gevolg is dat er uiteenlopende interpretaties bestaan naargelang de stageplaats. Dit resulteert in ongelijke kwaliteit van de specialisatie opleidingen tussen de specialismen onderling en zelfs tussen de stageplaatsen voor eenzelfde specialisme. Deze heterogeniteit wordt nog versterkt door het gebrek aan externe evaluatie.

15 KCE reports 130A Kwaliteitscriteria voor stageplaatsen ix Specifieke criteria voor de specialismen Naast de algemene criteria werden ook criteria bepaald die specifiek zijn voor elk specialisme. Deze criteria zijn echter vaak verouderd en soms sluiten ze stageplaatsen uit op basis van normen die niets te maken hebben met opleidingsaspecten. Een voorbeeld is de vereiste van een minimum aantal bedden, terwijl de huidige beleidsstrategie juist gericht is op het verminderen van het aantal ziekenhuisbedden. Voor de huisartsen in Vlaanderen en aan de UCL werd het initiatief genomen om een supplementaire lijst met transparante criteria voor het aanstellen van stagemeesters en stageplaatsen op te stellen: deze criteria komen bovenop de erkenningscriteria gedefinieerd op federaal niveau. Voor de andere specialismen gebruiken sommige universiteiten hun eigen kwaliteitscriteria voor het aanstellen van stagemeesters en stageplaatsen die reeds erkend zijn op federaal niveau. Ze stellen een klassement op van stageplaatsen en stagemeesters voor het beperkt aantal kandidaten dat wordt toegelaten door de wettelijk voorziene quota. Nochtans is de wettelijke erkenning de noodzakelijke en voldoende voorwaarde om te worden aangesteld als stagemeester of om te fungeren als stageplaats. Gebrek aan evaluatie bij de erkenningsprocedure Op federaal niveau baseert de erkenningsprocedure zich enkel op zelfrapportering door de stagemeesters met betrekking tot het vervullen van wettelijke criteria. Bij problemen kan het systeem reageren via de officiële weg die in de wet beschreven staat. Intrekking van een erkenning omwille van de kwaliteit van de opleiding komt bijna nooit voor. Andere belangrijke problemen zijn het gebrek aan middelen en de belangenconflicten. MOGELIJKE OPTIES VOOR DE TOEKOMST Sommige interessante reeds bestaande initiatieven in België kunnen inspiratie bieden voor een toekomstig systeem. De initiatieven die georganiseerd worden voor de huisartsenopleidingen tonen aan dat het haalbaar is om duidelijke kwaliteitscriteria voor stagemeesters en stageplaatsen, zoals ondermeer kwaliteitsprocedures en bezoeken aan stageplaatsen, te definiëren en om eraan te voldoen. Er moet zeker aandacht besteed worden aan de hoge kosten die voortvloeien uit degelijke bezoeken. De implementatie van een nieuw kwaliteitssysteem kan ook worden geïnspireerd door voorbeelden uit het buitenland. De systemen in Canada, het Verenigd Koninkrijk en Zwitserland bijvoorbeeld vonden elk specifieke oplossingen voor problemen die ook in België werden aangetroffen: Een algemene erkenningsprocedure voor de volledige specialisatie opleiding wordt gereglementeerd door erkenningsinstanties op nationaal niveau. Dit zijn geprofessionaliseerde instanties met vereenvoudigde administratie, transparantie (via websites) en een degelijk management van belangenconflicten; De coördinatie van de voornaamste belanghebbenden gebeurt binnen een vooraf gedefinieerd, al dan niet wettelijk kader; Duidelijke normen (meer proces- dan structuurgeoriënteerde) vormen de basis van het erkenningssysteem in die landen. Deze systemen zijn echter nog aan het evolueren en werden nog niet beoordeeld. De resultaten van het systematische literatuuroverzicht tonen niet aan dat er een verband bestaat tussen de kwaliteitscriteria voor stageplaatsen of stagemeesters en gunstige resultaten op gebied van opleiding en vakbekwaamheid van de artsen. Bovendien werd de relatie met zorgkwaliteit nooit geanalyseerd hoewel dit het uiteindelijke doel zou moeten zijn van een kwalitatief hoogstaande specialisatie opleiding van kandidaathuisartsen en kandidaat-specialisten.

16 x Kwaliteitscriteria voor stageplaatsen KCE reports 130A KCE AANBEVELINGEN a Verduidelijking van de bestaande wetgeving en controle op de correcte uitvoering Enerzijds zou de bestaande wetgeving op een begrijpelijke manier dienen te worden gecommuniceerd naar de betrokken partijen, in het bijzonder naar de kandidaat artsen-specialisten, de kandidaat-huisartsen en de stagemeesters. Anderzijds zou de bestaande wetgeving consequent dienen te worden toegepast en is er nood aan pro actieve controle op de correcte uitvoering van de bestaande wetgeving. Het kader om die controle te operationaliseren zou verder moeten worden uitgewerkt. Hiervoor zouden uiteraard de nodige mankracht en middelen moeten worden vrijgemaakt. Onafhankelijke externe geprofessionaliseerde evaluatie Een externe onafhankelijke en geprofessionaliseerde evaluatie zou de huidige organisatie moeten aanvullen om de evaluatie van stageplaatsen (en stagemeesters) te waarborgen, met inbegrip van de definitie van kwaliteitscriteria en van evaluatiemethoden om hun implementatie op het terrein te meten. De resultaten van deze onafhankelijke evaluatie van stageplaatsen zou aan de HR moeten worden gerapporteerd samen met een advies betreffende de (voorwaardelijke) vernieuwing (of niet) van de erkenning. Herorganisatie van de Hoge Raad De HR zou toezicht moeten houden op deze evaluatie en de resultaten ervan gebruiken voor de officiële erkenning van stageplaatsen en stagemeesters. De HR zou moeten samengesteld worden uit al de voornaamste belanghebbenden, met een evenwicht tussen de vertegenwoordigers van de universiteiten en van de beroepsverenigingen, maar binnen een veel beperktere structuur zodat de raad doeltreffender kan werken. Een herziening en uitbreiding van de kwaliteitscriteria voor de stageplaatsen Bij de uitwerking van uitgebreide, hedendaagse normen zou men zich kunnen inspireren op de normen die gebruikt worden in Canada, het Verenigd Koninkrijk en Zwitserland. Een andere inspiratiebron voor deze criteria zou men kunnen vinden in de lijst van criteria die momenteel op locaal niveau zijn opgesteld voor de huisartsgeneeskunde (ICHO in Vlaanderen en EQUALISP criteria aan de UCL Evaluation de la Qualité des Lieux de stages par les Pairs). Deze lijsten zouden kunnen dienen als basis om criteria te ontwikkelen die van toepassing zijn op alle specialismen en dit binnen het federale wettelijke kader. De respectievelijke EC s zouden nuttig advies kunnen verstrekken bij het ontwikkelen van bijkomende specifieke criteria voor elk specialisme. Deze criteria zouden regelmatig moeten worden herzien (bijv. elke vijf jaar) en worden afgestemd op de normen in andere landen en op Europees niveau. De ontwikkeling en implementatie van formele evaluatiemethoden o o o o Periodieke gestandaardiseerde enquêtes bij kandidaat-huisartsen en kandidaat-specialisten (het huidige logboek is hier niet voor bedoeld, en wordt ook niet voor dit doel gebruikt); Zelfevaluatie op individueel niveau (stagemeesters) en op niveau van de stageplaatsen; Bezoeken aan de stageplaatsen; Erkenning (of niet) gekoppeld aan de resultaten van de evaluatie. a Alleen het KCE is verantwoordelijk voor de aanbevelingen aan de overheid

17 KCE reports 130A Kwaliteitscriteria voor stageplaatsen xi Onderstaand schema geeft een overzicht van de nieuwe organisatie die zou kunnen worden aanbevolen voor de erkenning van stageplaatsen: Een toereikende financiering voor de evaluatieprocedure De voorstellen die in de vorige paragrafen werden uiteengezet, impliceren een een adequate financiering voor de implementatie van een systeem voor kwaliteitsborging in stageplaatsen. Deze studie is niet ingegaan op de vraag hoe een dergelijke financiering moet worden georganiseerd maar de ervaringen in het buitenland tonen verschillende oplossingen (al dan niet met een eigen bijdrage van de betrokkenen).

18

19 KCE Reports 130 Training practices criteria for quality 1 Table of contents Scientific summary 1 INTRODUCTION BACKGROUND AND OBJECTIVE OF THIS STUDY QUALITY IN POSTGRADUATE MEDICAL EDUCATION OUTLINE OF THIS REPORT ABBREVIATIONS AND GLOSSARY SYSTEMATIC LITERATURE REVIEW RESEARCH QUESTIONS METHODS Databases Selection criteria Quality appraisal Final data set GENERAL FINDINGS Populations and settings WFME areas under study WMFE area 4: Trainees sub area working conditions WMFE area 5: Staffing WMFE area 6: Training settings and educational resources DISCUSSION Limits of the studies: design and population WFME areas: gaps in the literature Lessons to learn Strengths and limitations of this systematic review DESCRIPTION OF RECOGNITION PROCESS IN FIVE COUNTRIES INTRODUCTION AIM METHODS Country selection Information gathering FINDINGS Who are the actors endorsed for the recognition of training settings and trainers? What are the generic standards used? What evidence is used to determine whether the standards are met? DISCUSSION CONCLUSION Who are the actors endorsed for the recognition of training settings and trainers? What are the generic standards? What evidence is used to determine whether the standards are met? LEGAL FRAMEWORK INTRODUCTION Structure of the chapter Methodology EUROPEAN LEGAL CONTEXT Directive on the recognition of professional qualification: minimum standards for PGT in medical specialties European Directive concerning aspects of the organisation of working time BELGIAN LEGAL CONTEXT OF SPECIALIST POSTGRADUATE TRAINING Federal legal framework for recognition Financing of universities for academic teaching for medical specialists Governing bodies... 28

20 2 Training practices criteria for quality KCE reports Procedures to start specialist PGT Follow-up of the training (plan) during training The training process Evaluation of the training process: the recognition process DISCUSSION Governing bodies and procedures Training process Selection of candidates Working conditions Conflict Management Evaluation of candidate medical specialists Evaluation of trainers and training settings CONCLUSION POSTGRADUATE TRAINING OF PHYSICIANS IN BELGIUM: PRESENT SITUATION INTRODUCTION GP TRAINING IN BELGIUM GP training in the Flemish-speaking part of the country GP training in the French-speaking community, the Communauté Française de Wallonie-Bruxelles (CFWB) SPECIALISTS TRAINING IN BELGIUM Organisation of PGT Recognition process of the trainers and training settings Candidate medical specialists Governance and administration CONCLUSION SURVEY: RECOGNITION COMMISSIONS INTRODUCTION METHODS RESULTS General findings Trainers Candidates GP and candidates medical specialists Suggestions from the Presidents of the Recognition Commissions DISCUSSION Large variations between recognition commissions Situation on the field Trainers and training settings Candidates GPs or candidates medical specialists Final assessment Superior Council Logbooks Evaluation following European criteria Suggestions from open questions INTERVIEWS OF KEY INFORMANTS INTRODUCTION AIM METHODS Selection of interviewees Information gathering Data analysis FINDINGS Fundamental requirements of a recognition system The legal framework Organizational structure... 82