TALFIQ: SEJAUH MANA PENGAMALANNYA DI MALAYSIA Oleh: MustafaShamsuddin Jabatan Fiqh & Usul F iqh, UIAM

Transcription

1 TALFIQ: SEJAUH MANA PENGAMALANNYA DI MALAYSIA Oleh: MustafaShamsuddin Jabatan Fiqh & Usul F iqh, UIAM (1) PENDAHULUAN Salah satu cirisyariah Islam yan g membezakannyaden gan ajaran ajaran dan fahaman fahaman agamayang lain ialah syumul. Syumul bermaksud pen cakupan yang menyeluruh ke atas setiap aspek keh idupan manusia, darisekecil kecil u r u san sehinggalah sebesar besarn ya. S etiap tindak tanduk dan gerak gerimanusiaadalah tertakluk kepadapen ilaian Syariah yang seterusnya diletakkan dibawah kuasapen ghukumannya. S ifat bagisegalaperbuatan yang dipergantungkan ke atasn yainimerupakan neracapen imban g un tuk keboleh an disu su liden gannyatun tutan tuntutan perun dangan didun iadan akh irat. Apayang melengkapicirikesyumulan Syariah iniialah kebolehan mengembalikan segala permasalahan yang berlaku dan akan berlaku kepadanas n asn ya. K eterbatasan n u su s S yarak den gan bilangan terten tu tidak men gh alang makn anyadarimembekalkan pen yelesaian pen yelesaian untuk permasalahan permasalahan yang tidak terbatas. S ejarah telah menyaksikan ketekunan dan kesun gguh an usaha usahaparaulamak dalam men ghasilkan penyelesaian darin u su s u n tu k perkara perkarabaru yang timbul. Den gan kepelbagaian faktor dan suasanayang melingkungi, u saha usaha inidigarap men jadimetod metod yang berbezadiantaraseorang ulamak den gan seorang yang lain, seh inggamelahirkan pengembangan dan pengkajian yang berdisplin dengan kemunculan mazh ab mazh ab fiqh. Duaperen ggan diatas m em bawakitake subjek perbincangan dalam kertas kerjainiiaitu persoalan talfiq. Setelah menerimakesyumulan Syariah Islam den gan tertaklukn yasegalaperbuatan manusiaden gan penghukumannya, dan setelah menerimabahawapen ghukuman itu adalah melalu i metod metod ulamak, makakitajugamestimen erimaren tetan dariitu bahawapelaksanaan untuk pen ghukuman bagisetiap permasalahan adalah melalu icarapen ghasilan paraulamak. K epelbagaian carainimen yeret kitakepadaempat keadaan;memilih salah satun ya, m en campur adukkannya, mengambil kesem u anyaatau men olak kesemuanya. K eadaan keempat adalah mustahil ker anaia membatalkan usahapelaksanaan itu dan keadaan ketiga juga tidak boleh diterimakeranaia menyebabkan pelaksanaan penghukuman yang bertentangan antarasatu samalain. Keadaan pertama adalah diterimadan inilah yang rata ratanyadiamalkan oleh kebanyakan orang Islam. K eadaan kedua pula, iaadalah subjek perbincangan kertas kerjaini. Persoalan talfiq timbul ketikamasyarakat Islam men gikat diriun tuk beradadikeadaan pertama, iaitu memilih salah satu caradan menjadikannyapen ghukum mutlak bagisetiap perkarayang timbul. Perten tangan yang tercetus antaraduakeadaan iniadalah padakemutlakan carapen ghukuman Kertas kerja ini dibentangkan di Seminar Pemahaman Empat Mazhab anjuran Jabatan Agama Islam Perak

2 yang diambil, ker anausahamencampur adukkan carapen ghukuman menyebabkan kemasu kan unsur lu ar ke dalam carayang dipegang. Kebimbangan dilihat padaketidakseragaman dasar dan hasil yang disebabkan oleh kepelbagaian carayang dipakai. Kertas kerjainiakan berusahamen ilaitanggapan masyarakat Islam dimalaysiaterh adap persoalan talfiq dan sejauh manapen gamalannyadalam kehidupan merekaseh arian. Adalah menjadi satu persepsiawal b ahawamasyarakat Islam dimalaysiaberadadikeadaan pertamaiaitu memilih mazh ab S yafie sebagaipegangan penghukuman bagisem u amasalah fiqh. Pen elusuran ke atas sejarah dan pengamalan semasayang akan diben tangkan oleh kertas kerjainibakal m em b er ikan jawapannya. Pengertian Talfiq Menurut Tradisi Keilmuan Islam Istilah talfiq adalah diambil daribahasaarab iaitu perkataan al-t alfêq ( (التلفيق. Jikakita merujuk kitab kitab perben daharaan bahasa Arab kitaakan dapatipen ulis pen u lisn ya akan mengembalikan perkataan inike kata dasar ( يلف ق تلفيقا (لف ق yang bermakn a mencamtumkan, mengumpulkan dan menyatukan, iaitu لفق الثوب وھو أن يضم شقة إلى أخرى فيخيطه bermaksud mencantumkan sepotong kain dengan yang lain untuk dijahit. 1 Disamping itu, katadasar inijuga membawabeberapamakn ayang lain sepertikesesuaian, pendustaan yang diperhiasi, persepakatan dan pakaian. 2 Darisegiistilah, perkataan talfiq inidiertikan dengan makn ayang berbeza bezamen gikut pen erapannyadalam bidang bidang ilm u. D en gan katadasarn yayang membawamakn ayang luas, ia berkeboleh an untuk menjadiistilah tersendiridalam beberapabidang ilm u yang berbeza. N amun, pen ekanan yang dibuat disiniialah padabidang ilm u Usu l al-f iqh, keranamelihat pemahaman talfiq dalam kon teks penghukuman dan perundangan. Kertas kerjainimen gutip beberapapemahaman yang diletakkan sebagaiapayang membawamaksud kepadaistilah talfiq ini. Dibawah iniadalah beberapa makn aal-t alfiq secaraistilah disisibidang keilm u an Usul al-f iqh: 1) Apayang dimaksudkan dengan al-t alfêq B ayn aal-m adh Éhib ialah mengambil kirakesahihan perbuatan dariduamazh ab yang berbezaselepas berh u ku m den gan kebatilannyapadakedua duanyaketikasebelu m pen gabun gannya. 3 2) Melakukan suatu carayang tidak pern ah dikatakan oleh mujtahid, dan mengambil dalam satu permasalahan yan g memilikirukun rukun dan pecahan pecahan tertentu duapen dapat atau 1 Ibn M an ÐËr, M uhammad bin M ukrim, LisÉn al-ñarab, Beirut: DÉr ØÉdir, cetakan 1, 1 990, 1 /330, al-r ÉzÊ, Muhammad bin AbÊ Bakr, MukhtÉr al-øiíéh, B eirut: M aktabah LubnÉn, 1995, m/s 612, al-f ayëmê, A Ímad bin Muhammad, al-miîbéí al-munêr, Beirut: al-m aktabah al-ñilm iyyah, 2/ WizÉrah al-a wq Éf waal-s h u Ën al-islémiyyah, al-mawsëñah al-fiqhiyyah, al-k u wait: W izérah al-a wq Éf wa al-s h u Ën al-islémiyyah, cetakan 1, 1987, 13/286, M alik, M aszlee, Talfiq: Beramal Dengan Pelbagai Mazhab, Selangor: KaryaB estarisdn. B hd., cetakan 1, 2005, m/s WizÉrah al-a wq Éf waal-s h u Ën al-islémiyyah, al-mawsëñah al-fiqhiyyah, 13/

3 leb ih yang menyampaikan kepadasatu h akikat cantuman yang tidak d iktiraf oleh m ana manaorang. 4 3) Beramal dalam satu permasalahan dengan duapen dapat bersama samaatau salah satu darinya, den gan adanyakesan pendapat yang kedua. Iadinamakan dengan Ijtih Éd M urakkab. 5 4) Iaitu den gan mencantumkan dalam satu permasalahan duapen dapat atau lebih sehingga terh asil darinyasatu h akikat cantuman yang tidak dikatakan oleh mana manaorang. 6 5) Iaitu men caripen dapat ulamak yang paling mudah dalam permasalahan yang dikh tilafkan, atau memben tuk satu ibadah daripen dapat pen dapat beberapaorang ahliilm u yang mana seseten gah merekaberpen dapat den gan ketidaksahihan ibadah yang dilakukan dengan pen dapat seseten gah yang lain. 7 6) Iaitu perbuatan mencampurkan pelbagaipen dapat mazh ab dalam sesu atu masalah dan tidak terikat den gan pendapat satu mazh ab. 8 Apayang dapat disimpulkan daripemben tangan beberapapen gertian talfiq iniialah, ia merupakan satu cara penghukuman dengan keluar dari keterbatasan cara yang satu kerana tuntutan faktor faktor tertentu pada satu sudut dari satu permasalahan fiqh. Setiap un sur daripen gertian talfiq inimemeperjelaskan pemahamannya. Satu carapen ghukuman bermaksud mazh ab atau m etodologi pen ghasilan hukum daridalil, ker anatujuan talfiq ialah untuk mendapatkan hukum syarie dalam satu masalah terten tu. K eluar dariketerbatasan carayang satu bermaksud melon ggarkan pegangan mazh ab den gan menerimamazh ab mazh ab yang lain, keranatalfiq itu terlaksanaketikaberlakun ya pen campuran duapen dapat darim etodologipen ghukuman yang berbeza. Tun tutan faktor faktor terten tu bermaksud sebab sebab yan g membawakepadam elon ggarkan pegangan mazh ab yang satu dan menerimapen dapat mazh ab yang lain, keranatalfiq tidak mun gkin berlaku tanpabersebab sekalipun sebab itu h anyalah kepentingan peribadi. 9 Padasatu sudut darisatu permasalahan fiqh bermaksud pecahan dan cabang darisatu masalah fiqh yang diperselisihkan, lalu kelu ar daripen dapat mazh ab yang dipegang dalam pen ghukuman pecahan dan cabang inikepadamazh ab yang lain, kerana tidak dinamakan talfiq jikamenerimapen dapat mazh ab yang lain secarakeseluruh annyadalam satu permasalahan fiqh. Darikonteks negaram alaysiayang manaagamaislam telah dijadikan agamarasm inya, 10 pen erapan konsep talfiq iniadalah merujuk kepadapen campuran mazh ab mazh ab yang lain ke atas 4 Al-ZuÍaylÊ, W ahbah, UÎËl al-fiqh al-islémê, Dimshaq: DÉr al-f ikr, cetakan 2, 2001, 2/1171, Nyaze e, Imran Ahsan Khan, Theories of Islamic Law, Methodolgy of Ijtihad, KualaLu m pu r: T h e O th er Press, , m /s S Éno, QuÏb M uîïafé, MuÑjÉm MuÎÏalaÍÉt UÎËl al-fiqh, Beirut: DÉr al-f ikr al-m u ÑÉÎir, cetakan 1, 2000, m/s Al-BÉn Ê, M uh ammad S añêd, ÑUmdah al-taíqêq FÊ al-taqlêd wa al-talfêq, Dimash q : al-m aktab al-islémê, 1 981, m/s Al-SaffÉrayn Ê, A bë al-ña wn Muhammad bin Ahmad, al-taíqêq FÊ BuÏlÉn al-talfêq, al-r iyéd: DÉr al-øumayñê, cetakan 1, 1998, m/s Malik, M aszlee, Talfiq: Beramal Dengan Pelbagai Mazhab, m/s Ibid, m /s Federal Constitution As At 10th Sept 2002, disu su n oleh : Legal R esearch B oard, Petaling Jaya, Internation al Laws B ook S erv ice, , m /s

4 mazh ab utamanyaiaitu mazh ab S yafie. 11 Inibermakn a, talfiq dalam kon teks pengamalan masyarakat Islam dimalaysiaialah mengertikan mazh ab S yafie iniden gan carayang satu dalam takrifan yang lalu. A p ayang dinamakan talfiq dimalaysiaialah ketikamanapegangan dengan mazh ab S yafie ini dilon ggarkan dengan mengambil p en dapat pen dapat lain yang bukan darimazh ab inidalam pen ghukuman masalah fiqh. Beberapa Istilah Lain Yang Berkaitan Dengan Talfiq Adabeberapaistilah lain yang digun akan oleh paraahliilm u yang berkait rapat den gan istilah talfiq ini. Perkaitan initergambar ketikamerekamembincangkan pengertian dan pemahaman talfiq ini. Secaraumumn ya, istilah istilah iniboleh dibahagikan kepadaduabahagian, iaitu istilah istilah yang cen derun g un tuk disamakan dengan talfiq dan istilah istilah yang cenderung untuk menjadilawan kepadatalfiq. Berdasarkan pemerhatian penulis, bahagian pertamainimen gandungiempat istilah yang mana persamaannyaden gan talfiq lebih banyak dariperbezaannya. Iadikaitkan dengan talfiq darisu du t keleraian daripegangan dengan keterbatasan carayang digun apakaidalam pen ghukuman fiqh. Istilah istilah itu adalah sepertiberikut: 1) Al-IttibÉÑ: (اتبع iniadalah dikeluarkan darikatadasar (االتباع ( al-ittibéñ Darisu du t bahasanya, perkataan al- yang membawamaksud men gikut dan menurut. 12 Darisegiistilahnya, perkataan يتبع اتباعا ( IttibÉÑ inibermaksud beramal den gan pendapat orang yang manakata katanyaadalah hujah sekalipun tidak men getahuidalil p en dapatn yaden gan terperinci, atau men gambil p en dapat orang yang manakata katanyaadalah bukan hujah selepas m en getahuidalil p en dapatn yaitu. 13 Sudut persamaan antaraal-t alfêq den gan al-ittibéñ ialah pencampuran pendapat daricarayang pelbagaidalam membuat pen gh ukuman fiqh. Inikerana, seseorang yang mengambil p en dapat setelah mengetahuidaliln ya akan mengikutitun tutan dalil itu, tanpamelihat kepadamazh ab terten tu. 14 C ontohnya, diamelakukan ibadah wudu padadasarn yaden gan berpandukan mazh ab Syafie, tetapidalam perbuatan menyapu kepaladiamen getahuidalil yang menunjukkan kepada kemestian menyapu seluruh kepalayang manaiaadalah pendapat disisimaszh ab H anbali. Dalam 11 Othman, M ahmud Saedon A., Institusi Pentadbiran Undang Undang & Kehakiman Islam, KualaLumpur, Dewan B ahasadan Pustaka, cetakan 2, 1998, m/s Ibn M an ÐËr, LisÉn al-ñarab, 8/27, al-r ÉzÊ, MukhtÉr al-øiíéh, m/s 73, al-f ayëmê, al-miîbéí al-munêr, 1/ SÉno, QuÏb M uîïafé, MuÑjÉm MuÎÏalaÍÉt UÎËl al-fiqh, m/s 24, M alik, M aszlee, Talfiq: Beramal Dengan Pelbagai Mazhab, m/s 35, al-s u yëïê, JalÉl al-dên ÑA bd al-r aímén bin AbÊ Bakr, KitÉb al-radd ÑAlÉ Man Akhlada IlÉ al- ArÌ Wa Jahila Anna al-ijtihéd FÊ Kulli ÑAÎr FarÌ, tahqiq: al-s h aykh K h alêl al-m ays, B eirut, DÉr al-k u tu b al-ña rabiyyah, 1982, m/s Malik, M aszlee, Talfiq: Beramal Dengan Pelbagai Mazhab, m/s

5 perbuatannyainiadamakn atalfiq keranamazh ab S yafie berpen dapat den gan kemestian menyapu sebahagian kepala, dan diatelah mencampurkan pendapat mazh ab H anbalike dalam mazh ab Syafie. 2) Al-TarjÊÍ: (رجح يرجح ترجيحا ( darikatadasar darisu du t bahasanyaadalah (الترجيح ( arjêí Perkataan al-t yang bermaksud con don g dan melihat apayang lebih berat. 15 Makn aperkataan inisecara istilahnyaialah mendahulukan salah satu dariduadalil yang bertentangan keranakelebihan yang adapadanya, yang menjadikan beramal den gannyaleb ih utamadariberamal den gan yang lain, atau men zahirkan kekuatan padasalah satu dariduadalil yang bertentangan yang manasekiranya kekuatan inidipisahkan darinyatidaklah iamenjadihujah. 16 Sudut persamaan antaraal-t alfêq den gan al-t arjêí ialah penggabun gan pendapat pen dapat daricara carayang berbezadalam permasalahan fiqh. Inikerana, seseorang yang menerimadalil yang padamulanyaberten tangan dengan dalil yang lain akan menerimatun tutan dalil itu setelah melihat kelebihan yang dimiliki. Perbezaan hukum antaramazh ab mazh ab adalah kadang kadang disebabkan oleh perbezaan dalil, yang manasatu mazh ab memilikidalil yang berbeza den gan mazh ab yang lain. Kelebihan yang dilihat padasalah satu dalil yang bertentangan iniakan membawakepadamen erimadalil dan seterusnyakandungannyatanpamelihat kepadamazh ab yang dipegang. 17 C ontohnya, m azh ab S yafie berpen dapat wudu boleh terbatal den gan sentuhan tanpaalas antaralelakidan perempuan yang ajn abikeranamen gikut dalil yang menunjukkan kepadanya. S eseorang yang bermazh ab S yafie men emuikelebihan padadalil di sisimazh ab Hanafiyang berpendapat wudu initidak batal akan menurutidalil yang keduaini. Lalu diatelah m en ggabun gkan antaraduamazh ab dalam permasalahan kesahihan dan kebatalan wudu dengan sebab ini. 3) Al-Ijith Éd al-m u r akkab: Istilah ketigainiterdiridaripadaduaperkataan iaitu al-ijtih Éd ( (االجتھاد dan al-m u r akkab (اجتھد يجتھد اجتھادا ( darikatadasar. A l-ijtihad m en gikut sudut bahasanyaadalah diambil (المركب ( yang bermaksud memerah usahadan tenagaden gan bersun gguh sun gguh un tuk men capai (ركب يركب maksud. 18 Manakalaperkataan al-m u r akkab darisegibahasanyaadalah darikatadasar bermaksud meletakkan seseten gah ke atas seseten gah yang lain. 19 Kedua duaperkataan ini تركيبا ( jikadigabun gkan menjadisatu istilah khas yang bermaksud ijtihad duaorang mujtahid atau lebih 15 Ibn M an ÐËr, LisÉn al-ñarab, 2/445, al-r ÉzÊ, MukhtÉr al-øiíéh, m/s 267, al-f ayëmê, al-miîbéí al-munêr, 1/ SÉno, QuÏb M uîïafé, MuÑjÉm MuÎÏalaÍÉt UÎËl al-fiqh, m/s 29, M alik, M aszlee, Talfiq: Beramal Dengan Pelbagai Mazhab, m/s Malik, M aszlee, Talfiq: Beramal Dengan Pelbagai Mazhab, m/s Ibn M an ÐËr, LisÉn al-ñarab, 3/1 33, al-r ÉzÊ, MukhtÉr al-øiíéh, m/s 119, al-f ayëmê, al-miîbéí al-munêr, 1/ Ibn M an ÐËr, LisÉn al-ñarab, 1/

6 padasatu masadalam satu masalah yang membawakepadaduapen dapat yan g terten tu, kemudian datang selepas m erekaseorang mujtahid atau lebih padasatu masaberijtihad dalam masalah yang samayang menyebabkan kepadamen gambil seb ahagian darikedua duapen dapat yang tadi, seh inggamen ghasilkan satu pen dapat yang berbezaden gan pendapat yang sebelumnya. 20 Sudut persamaan antaraal-t alfêq den gan al-ijtih Éd al-m u r akkab ialah pencatuman antara pen dapat pen dapat yang berbezaseh inggamewujudkan satu su su n an hukum yang tidak dikatakan oleh mazh ab yang dipegang. Orang yang melakukan ijtihad jen is iniakan mengambil sebahagian pendapat mazh abn yadan sebahagian pendapat mazh ab lain. Disiniberlakulah pen gamalan talfiq, keranadiatelah memasu kkan pendapat yang bukan darimazh abn yake dalam mazh abn ya. 4) TatabbuÑ al-r u kh aî:. (الرخص ( aî dan al-r u kh (تتبع ( TatabbuÑ Istilah iniadalah tersusun dariduaperkataan iaitu Perkataan TatabbuÑ adalah berasal darikatadasar ( يتتبع تتبعا (تتبع yang bermaksud menuntut den gan mengikutinya. 21 Perkatan al-r u kh aî pulaadalah katajamak bagiperkataan al-r u kh Îah yang bermaksud memudahkan dalam (رخص يرخص رخصة ( darikatadasar, iaberasal (الرخصة ( urusan. 22 Pen ggabun gan kedua duaperkataan inimembawamaksud bagiistilah terten tu iaitu melihat ke setiap hukum hakam yang terdapat dalam mazh ab mazh ab yang berbezaun tuk memilih apayang paling mudah dan ringan tanpabersandar den gan mana manametodologi keilm u an. 23 Sudut persamaan antaraal-t alfêq den gan TatabbuÑ al-r u kh aî ialah kemasu kan pendapat pen dapat luar ke dalam mazh ab yang dipegang hasil p em ilihan apayang mudah dan ringan ini. Seseorang yang memilih apayang mudah dan ringan darisetiap mazh ab akan menggabun gkan pen dapat pen dapat yang bersumberkan darimazh ab mazh ab yang berbeza, lalu diaakan mecantumkan hukum bagisesu atu masalah dalam mazh abn yaden gan hukum yang bukan dari mazh abn ya. 24 C ontohnya, seseorang yang memilih apayang mudah dan ringan dalam masalah perkahwinan, akan memilih pendapat mazh ab H anafiyan g membolehkan wanitakahwin tanpa wali, akan memilih pendapat mazh ab S yiah yan g membolehkan kahwin mutaah dan akan memilih pen dapat Ibn H azm yan g membolehkan melihat seluruh tubuh wanitayang ingin dijadikan isteri. 20 S Éno, QuÏb M uîïafé, MuÑjÉm MuÎÏalaÍÉt UÎËl al-fiqh, m /s Al-RÉzÊ, MukhtÉr al-øiíéh, m/s Al-FayËmÊ, al-miîbéí al-munêr, 1/ S Éno, QuÏb M uîïafé, MuÑjÉm MuÎÏalaÍÉt UÎËl al-fiqh, m/s Malik, M aszlee, Talfiq: Beramal Dengan Pelbagai Mazhab, m /s 45, M u stafa, M oh d F adh il, al-talfêq Bayna al- MadhÉhib Wa Atharuhu FÊ al-fiqh al-islémê, Thesis M aster, Jabatan Fiqh dan Usul al-f iqh, UIA M, 1 998, m /s 34 39, Said, T h urayamuhammad, TatabbuÑ al-rukhaî Wa Atharuhu FÊ al-fiqh al-islémê, Thesis M aster, Jabatan Fiqh dan Usul al-f iqh, UIA M, , m /s

7 Bahagian keduapulamen gandungiempat istilah yang manaperbezaannyaden gan talfiq lebih banyak daripersamaannya. Tigaistilah yang pertamadikaitkan dengan talfiq darisudut ketiadaan keleraian daripegangan dengan keterbatasan carayang digun apakaidalam pen ghukuman fiqh, dan satu istilah yang terakh ir dikaitkan dengan talfiq darisudut ketiadaan yang langsung dalam berpegang den gan caraini. Istilah istilah yang dimaksudkan iniadalah sepertiberikut: 1) Al-TaqlÊd: Perkataan al-t aqlid ( (التقليد jikadikembalikan kepadakatadasarn ya ( يقلد تقليدا (قلد membawa maksud men gikat dan membuat tandadileh er. 25 Secaraistilahnyadikalangan ahliilm u, al-t aqlêd bermakn amen gambil m azh ab den gan tidak men getahuidaliln ya, atau men gikut pen dapat orang yang manakata katanyabukan hujah tanpamen getahuilangsung daliln ya. 26 Sudut perbezaan antaraal-t alfêq den gan al-t aqlêd ialah seseorang yang melakukan taqlid terh adap mazh abn yaakan berusahamen gelakkan diridarimen inggalkan pendapat pen dapat mazh abn yadalam semuapermasalahan dan perbuatan. B erbezaden gan talfiq yang manadalam seseten gah permasalahan diaakan meninggalkan pendapat mazh abn yadan mengambil p en dapat darimazh ab yang lain. Didalam perbezaan iniadaperkaitan antarakedua duanyaiaitu taqlid adalah penyebab berlakun yatalfiq, keranapersoalan mencampur adukkan pendapat pen dapat tidak akan timbul sekiranyatiadapembatasan kepadamazh ab mazh ab terten tu. 27 2) Al-Tamadh h ub: (تمذھب adalah katanamayang berakar umbidarikatadasarn ya (التمذھب ( keduaini Istilah iaitu bermazh ab. Perkataan mazh ab pulaadalah katanamayang diambil darikata يتمذھب تمذھبا ( dasarn ya ( يذھب ذھابا مذھبا (ذھب yang bermakn apegangan yang diamalk an. 28 Secaraistilahnya, mazh ab bermaksud kumpulan ajaran fiqh yang menjadisu m ber ru ju kan dan pegangan yang d iktiraf seb agaigantikepadaikutan, ijtihad dan analisaterh adap al-q u r an dan al-s u n n ah. 29 Jadi, maksud bermazh ab ialah menisbahkan diriden gan mazh ab mazh ab terten tu den gan mengikuti usul dan furu mazh ab itu. Sudut perbezaan antara al-t alfêq den gan al-t amadh h ub ialah seakan sama den gan perbezaannyaden gan al-t aqlêd tadi, cu m abertaqlid itu datang selepas berm azh ab. Iaitu setelah seseorang itu men yandarkan dirinyaden gan mazh ab terten tu, diaakan berusahamen gamalkan 25 Al-RÉzÊ, MukhtÉr al-øiíéh, m/s SÉno, QuÏb M uîïafé, MuÑjÉm MuÎÏalaÍÉt UÎËl al-fiqh, m/s 143, M alik, M aszlee, Talfiq: Beramal Dengan Pelbagai Mazhab, m/s 39, al-zu ÍaylÊ, W ahbah, UÎËl al-fiqh al-islémê, 2/ Malik, M aszlee, Talfiq: Beramal Dengan Pelbagai Mazhab, m /s 39, M u stafa, M oh d F adh il, al-talfêq Bayna al- MadhÉhib Wa Atharuhu FÊ al-fiqh al-islémê, m /s Ibn M an ÐËr, LisÉn al-ñarab, 1/ A b du llah, H afiz F irdaus, Pedoman Pedoman Bermazhab Dalam Islam, Johor, Pern iagaan Jahabersa, cetakan 1, 2004, m/s

8 sepen u h n yakandungan mazh abn yaini, tanpamemasukkan unsur unsur darimazh ab yang lain. Maka, talfiq disinijugadian ggap kesan daripadaamalan bermazh ab, keranaikatan mazh ab yang membataskan seseorang daripada men gambil p en dapat yang bukan dari mazh abn ya akan menyebabkannyadalam satu satu masalah keluar dariikatan ini. Perkaitan inilah yang menghubungkan antaraistilah al-t alfêq den gan istilah al-t amadh h ub ini. 30 3) Al-Takh ayyu r : Istilah al-t akh ayyu r ( (التخير iniadalah diambil darikatadasarn ya ( يتخير تخيرا (تخير yang membawa makn a memilih apayang baik. 31 Darisegi istilahnya, al-t akh ayyur bermaksud kebebasan individu yang beragamaislam un tuk memilih mana manapen dapat mazh ab dan tidak terikat den gan satu mazh ab F ekah sahaja. 32 Pen erapannyaboleh diletakkan dibawah duakeadaan; pewartaan oleh pemerintah dan pengamalan peribadiindividu. Sudut perbezaan antaraal-t alfêq den gan al-t akh ayyu r ialah seakan perbezaannyaden gan dua istilah terdahulu iaitu al-t aqlid dan al-t amadh h ub, tetapijurangnyaagak kecil ker anaal- Takh ayyu r datang sebelum al-t aqlêd dan al-t amadhhub. Seseorang itu pada mulanyaakan memilih (al-t akh ayyu r ) m azh ab yan g terten tu un tuk dirinya, lalu ini membawa dia menyandandarkan diri kepada satu mazh ab (al-t amadhhub), yang menyebabkan kepada keterikatan diriden gan mazh ab yang dipegang (al-t aqlêd) itu. Dalam perbezaan ini ada persamaannya bahawa jika seseorang yang telah berpegang dengan satu mazhab dan kemudian mengamalkan konsep al-takhyyur al-juz Ê akan membawanya kepada pencampuran pendapat yang dipegang dengan pendapat yang dipilih dari mazhab lain. 33 4) Al-Ijtih Éd: Makn aperkataan inisecarabahasanyatelah diben tangkan dihalaman terdahulu, dan disini (االجتھاد ( Éd pembahasan hanyatertumpu kepadamakn anyadarisu du t istilah. Perkatan al-ijtih mengikut ahliilm u b er m aksud kebersun gguh an seorang faqih memerah usahaten aganyaun tuk menghasilkan hukum syarie secarazan, 34 atau iaadalah proses men geluarkan h ukum h ukum syarak daripadadalil daliln yayang terperinciyang terdapat dalam Shariah. 35 Sudut perbezaan antaraal-t alfêq den gan al-ijtih Éd iniadalah amat jelas, keranaseseorang yang berijtihad den gan terus mendapatkan hukum syarak daripada dalil dalil akan tidak 30 Mustafa, M oh d F adh il, al-talfêq Bayna al-madhéhib Wa Atharuhu FÊ al-fiqh al-islémê, m /s Ibn M an ÐËr, LisÉn al-ñarab, 4/ Doi, A bdul R ahman I., Undang Undang Syariah, dipetik dari: M alik, M aszlee, Talfiq: Beramal Dengan Pelbagai Mazhab, m/s Malik, M aszlee, Talfiq: Beramal Dengan Pelbagai Mazhab, m/s S Éno, QuÏb M uîïafé, MuÑjÉm MuÎÏalaÍÉt UÎËl al-fiqh, m/s Al-ZuÍaylÊ, W ahbah, UÎËl al-fiqh al-islémê, 2/

9 melakukan al-t akh ayyu r, al-t amadhhub dan al-t aqlid. Jikadiaterlepas dariketiga tigaperkara inimakadiajugaakan terlepas darimelakukan al-t alfêq keranaperkaitan yang telah dibincangkan dahulu. Namun, inihanyaberlaku ke atas orang yang melakukan al-ijtih Éd al-k u llê iaitu keupayaan pengeluaran hukum dengan usahasen diridalam semuapermasalahan fiqh, tetapi sekiranyadiamelakukan al-ijtih Éd al-ju z Ê iaitu keupayaan pengeluaran hukum dalam sebahagian permasalahan, makadiamasih berkemungkinan untuk melakukan al-t alfêq. Pandangan Ulamak Mengenai Kebolehan Bertalfiq Setelah memahamikon sep Talfiq dan beberapaistilah lain yan g berhubun gkait den gannya, pen ulis ingin membentangkan disinihukum melakukan dan mengamalkan talfiq men gikut pandangan paraulamak. S epertikebiasaannya, setiap perkarayang diperselisihkan oleh ulamak akan menatijahkan perpecahan pandangan merekakepadaduakelompok, yang manasalah satun yabersetuju dan yang keduanyatidak bersetuju. K emudian, diselangiantaraduapen dapat inipen dapat ketigayang cuba mengharmon ikan perselisihan dengan melakukan talfiq antaraduapen dapat ini, iaitu men gambil sebahagian daripen dapat pertamadan sebahagian daripen dapat kedua. Sepertikebiasaannyajuga, setiap kelompok akan memperjuangkan pendapat masing masing den gan menyusun dalil dan hujah sertakritikan terhadap dalil dan hujah darikelompok yang berten tangan. Tanpamembincangkan perdebatan merekainisecaraterperinci, pen u lis akan menyebut diperen ggan perenggan berikut ringkasan berkenaan pandangan paraulamak men gen aikeboleh an bertalfiq. Golon gan yang tidak men erimatalfiq dan berpendapat den gan ketidakboleh an mengamalkan talfiq bersandarkan kepadabeberapadalil, antaranya: Talfiq mewujudkan hukum ketigabagiduahukum yang telah disepakatioleh ulamadalam membataskan perbezaan pendapat terh adap masalah. Iniberten tangan dengan apayang telah diterimaoleh ulamak ten tang keharaman mewujudkan hukum baru ini. 2- Talfiq men yebabkan penciptaan satu pen dapat baru yang tidak pern ah dikatakan oleh mana manaulamak terdahulu. Iaseolah olah mewujudkan satu mazh ab baru hasil cantuman pen dapat pen dapat yang dilakukan oleh seorang yang bukan mujtahid. 3- Talfiq melanggar tun tutan bermazh ab dan bertaqlid, keranaiamen yebabkan seseorang itu mencampur adukkan mazh abn yaden gan mazh ab yang lain. Jikatalfiq dibolehkan, makatidak adafaedahnyaseseorang itu bermazh ab. 36 Mustafa, M oh d F adh il, al-talfêq Bayna al-madhéhib Wa Atharuhu FÊ al-fiqh al-islémê, m/s 47 53, al- ZuÍaylÊ, W ahbah, UÎËl al-fiqh al-islémê, 2/1172, M alik, M aszlee, Talfiq: Beramal Dengan Pelbagai Mazhab, m/s 55 59, al-b Én Ê, M uh ammad S añêd, ÑUmdah al-taíqêq FÊ al-taqlêd Wa al-talfêq, m/s

10 4- Talfiq membawakepadaperbuatan meremeh remehkan urusan agama, dan meletakkan hawa nafsu sebagaiukuran dalam melakukan ibadah. Jikatalfiq dibolehkan seseorang itu akan memilih milih darisetiap mazh ab apayang bersesuaian dengan keinginannya. Golon gan keduayang menerimatalfiq dan berpendapat den gan keharusan atau kebolehan mengamalkan talfiq bersandarkan kepadabeberapadalil, antaranya: Telah menjadisatu ketetapan dalam Islam bahawakitawajib men gikut al-q u r a n dan al- Sunnah. Sekiranyakeben aran yang ditun jukkan oleh duasu m ber iniberadadilu ar dari mazh ab yang kitapegang makakitawajid m en gambiln ya, sekalipun terpaksamen campur adukkan pendapat pen dapat. 2- Telah menjadisatu ketetapan jugadalam Islam bahawaiabersifat memudahkan. Pengharaman talfiq yang memaksa seseorang itu berpegang dengan mazh abn yasekalipun dia su dah mengetahuikeben aran yang lain adalah satu bebanan ke atasn ya. Iaitu men afikan hakn ya un tuk melakukan apayang diketahuinyasebagaiyang lebih benar dan tepat den gan Shariah. 3- Tiada dalil dari Syarak yang menunjukkan pengharaman melakukan talfiq ini, m aka sebagaimanabertaqlid dan bermazh ab itu dibolehkan, sewajarn yabertalfiq jugadibolehkan. 4- Membolehkan bertalfiq boleh men yebabkan seseorang itu berusahamen dalamiagamadan mencariilm u, ker anaorang yang berusahaun tuk men ilaisejauh manakeben aran pegangannya akan berusahamenuntut ilm u. B er b ezaden gan pengharamannya, yang hanyamen yebabkan pemikirannyabeku dan jum ud den gan apayang diwarisinyadariorang yang sebelumnya. Pen gharmon ian antaragolon gan yang mengatakan ketidakboleh an secaratotal dan golongan yang mengatakan keharusannyasecaramutlak tergambar padausahameletakkan syarat syarat un tuk mengamalkan talfiq 38 dan membataskan keadaan keadaan terten tu. 39 Den gan lebih terperinci, h uku m talfiq iniboleh dibahagikan kepadalimabahagian mengikut pembahagian hukum syarie iaitu wajib, su n at, h arus, makruh dan haram. 40 Pembahagian inidibuat berdasarkan cara, sebab dan natijah dari melakukan talfiq itu sen diri. 41 Kesimpulannya, menghukum boleh atau tidak bertalfiq itu memerlukan penelitian yang mendalam dalam men seimbangkan antaramerealisasikan cirikemudahan dan keringanan Shariah dan mengelakkan fitn ah ketidakseragamaan amalan masyarakat seh in ggamen yebabkan perdebatan dan pertelingkahan. Sekalipun penulis cenderung untuk mengatakan bahawatalfiq itu diharuskan, namun 37 Mustafa, M oh d F adh il, al-talfêq Bayna al-madhéhib Wa Atharuhu FÊ al-fiqh al-islémê, m/s 40 46, al- ZuÍaylÊ, W ahbah, UÎËl al-fiqh al-islémê, 2/ , M alik, M aszlee, Talfiq: Beramal Dengan Pelbagai Mazhab, m /s 64 87, al-b Én Ê, M u h ammad S añêd, ÑUmdah al-taíqêq FÊ al-taqlêd Wa al-talfêq, m/s A b du llah, H afiz F irdaus, Pedoman Pedoman Bermazhab Dalam Islam, m/s 142, al-b Én Ê, M uh ammad S añêd, ÑUmdah al-taíqêq FÊ al-taqlêd Wa al-talfêq, m/s , M ustafa, M oh d F adh il, al-talfêq Bayna al-madhéhib Wa Atharuhu FÊ al-fiqh al-islémê, m/s Malik, M aszlee, Talfiq: Beramal Dengan Pelbagai Mazhab, m/s Ibid, m/s S Éno, QuÏb M uîïafé, MuÑjÉm MuÎÏalaÍÉt UÎËl al-fiqh, m/s , al-zu ÍaylÊ, W ahbah, UÎËl al-fiqh al- IslÉmÊ, 2/ , h ttp:// y.org.sa/q ararat/8-1.h tm

11 pen gharusan iaadalah satu ideayang pelaksanaannyake atas m asyarakat Islam memerlukan persediaan dan pengawasan. Apayang dapat pen ulis perh atikan, kelompok yang menentang keharusan iniialah darikalangan orang yang berilm u agamadan bukannyamasyarakat awam. Inikeranamasyarakat awam umumn yatidak men getahuiadakah amalan merekaitu seben arn yadarimazh ab yang mereka anutiatau pun tidak. M erekahanyamewarisiapadiamalkan oleh orang sebelum merekaatau pun merekamen erimanyadariguru guru agamamelalu imajlis m ajlis pen gajian. Persediaan yang penulis m aksudkan ialah usaha usahayang dilakukan seb elu m p elaksanaan talfiq didalam masyarakat sepertimemberikesedaran kepadamerekaten tang realitimazh ab mazh ab, pen gutamaan kepadapen dapat yang bertepatan dengan nas dan maslahah semasa, dan penglobalan fiqh mazh ab. Pen gawasan pulaialah usaha usahayang dilakukan setelah talfiq itu dilaksanakan seperti mewujudkan satu badan khas yang mengkaji pen dapat pen dapat semua mazh ab dan mencari pen dapat yang paling sahih dan tepat. Merekayang menentang pengamalan talfiq iniseben arn yaakan merasakan kesempitan dan keterbatasan ketikamen caripen yelesaian untuk masalah masalah baru yang timbul. Suasana su asanakeh idupan yang berbezajugamemberikesan kepadahukum yang diamalkan, keranatidak sem u ahukum yang diterimadarimazh ab itu terlepas darifaktor masa, tem pat, adat dan keadaan yang mengelilingiketikahukum itu dikeluarkan. (2) TALFIQ DI MALAYSIA Bahagian pertamakertas kerjainimempamerkan kefahaman tentang istilah talfiq, yang mana iaadalah satu kon sep pen gamalan yang menantikan penerapan. Dibahagian keduaini, pen u lis ingin menjadikan negaram alaysiasebagaimedan penerapan konsep ini, den gan menyelidikisejauh mana Talfiq itu diterimadan diamalkan oleh masyarakat Islam dimalaysia. Inimenuntut penulis m en eliti lem b aran lembaran sejarah perkembangan Islam dinegarainidem imelihat detik detik kedatangan Talfiq ke M alaysiadan bagaimanareaksimasyarakat Islam terhadapn ya. Sejarah Perkembangan Islam di Malaysia dan Hubungkaitnya Dengan Talfiq Kedatangan Islam ke M alaysiatelah mencorakkan tatacarahidup m asyarakat melayu sejak awal p en u b u h an kerajaan M elayu lagi. M eskipun berlaku perbezaan pendapat dikalangan ahlisejarah ten tang siapaseben arn yayan g membawamasu k Islam ke Tanah M elayu, n amun apayang penting ialah penyebarluasan Islam telah tidak didepaniden gan tentangan sertahalangan. Peranan yang dimainkan oleh pendakwah Islam ketikaitu tern yataberkesan keranaden gan tidak men gambil m asa yang panjang, Islam telah menjadiagamamasyarakat melayu m en gantikan anutan fahaman H indu. Kemunculan fenomenabermazh ab yang bermulapada kurun keen am hijriah telah juga mencorakkan cara pen gamalan agama Islam di kalangan masyarakat melayu p ada mula

12 pen erimaannya. Pen dakwah yang telah membawamasu k Islam ke Tanah M elayu telah jugamembawa carainibersama, seh inggaislam yang diterimasebagaiagamabaru oleh masyarakat melayu adalah den gan caraini. M azh ab S yafie telah diterimasebagaimazh ab rasm ikerajaan Islam dinegarainisejak beratus ratus tahun yang lalu. 42 Ia telah mendominasikan carapen gamalan dan pemahaman masyarakat melayu ter h adap agamaislam, dengan menjadikan segalaperun dangan dan permasalahan bersumberkan apayang terkandung didalam mazh ab ini. Sistem sistem ken egaraan ditanah M elayu p adaketikaitu sepertikeh akiman, pentadiran, pen ghukuman, perundangan, pendidikan dan kemasyarakatan diben tuk berdasarkan apa yang termaktub didalam mazh ab S yafie. Pen gamalan dengan mazh ab inisangat berakar umbidalam keh idupan masyarakat melayu, terutamanyadalam bidang pendidikan dan perundangan, demi menjamin keberlangsungan carakefahaman Islam iniyang telah diwarisizaman berzaman. Pergolakan kuasapolitik melayu akibat keh adiran beberapakuasapen jajah tidak men gubah suasanabermazh ab ini, sekalipun iatelah membataskan pelaksanaan agamaislam kepadaaspek aspek yang lebih kecil. P ihak pen jajah yang datang dengan sistem peru n dangan merekasen diritelah mengantikan undang undang Islam yang sediaadaden gan undang undang mereka. Perten tangan darimasyarakat Islam melayu yang berdasarkan kesedaran tentang pencabulan inimen unjukkan kepada kesun gguh an mereka membelaagamaislam yang dianutidaridiperlekeh kan oleh penjajah. 43 Pen ulis berpen dapat bahawasejarah perkembangan Islam dimalaysia telah berhadapan den gan beberapafaktor yang mendedahkan kepada masyarakat melayu den gan talfiq ini. B agi men yokon g pen dapat ini, pen u lis sen araikan beberapafaktor atau pun petunjuk kepadakeboleh an berlakun yatalfiq disepanjang sejarah Islam dimalaysia: 1- Kedudukan Tanah M elayu (M elakaterutamanya) sebagai lalu an dagangan antarabangsa menjadikannyadestinasipersinggahan penting bagipedagang pedagang yang datang dari segen ap n egara. Inimen yebabkan masyarakat Islam disiniterdedah dengan mazh ab mazh ab selain mazh ab S yafie. Perkarainisekalipun tidak men jadikan merekameninggalkan mazh ab pegangan mereka, tetapiiamembuatkan merekamen getahuiden gan kewujudan cara cara lain dalam pengamalan agamaislam. 2- Rentetatan daripadaperkarapertama, pen dedahan inileb ih meluas apabilamasyarakat luar mulamenetap dan bermustautin ditanah M elayu. M asyarakat muslim yang datang daric ina, Arab dan Indiake n egarainilalu tinggal disiniun tuk beberapatahun mengamalkan mazh ab mazh ab merekayang berbezaden gan mazh ab S yafie yang dipegang oleh masyarakat melayu. 3- Ketoleransian antara mazh ab dititikberatkan dalam menjamin keutuhan perhubungan diplomasi antarakerajaan melayu den gan kerajaan kerajaan Islam yang lain. Telah dicatatkan bahawakerajaan melayu M elakamempun yaihubungan politik yang baik den gan 42 Othman, M ahmud Saedon A., Institusi Pentadbiran Undang Undang & Kehakiman Islam, m/s A b du llah, A bdul R ahman H aji, Gerakan Anti Penjajahan Di Malaysia , Pengaruh Agama Dan Tarikat (K u alalumpur: Pen erbitan Kintan, 1994) m/s

13 kerajaan Islam Uthmaniyyah, sekalipun mazh ab yang menjadipegangan utamakerajaan ini ialah mazh ab H anafi. 4- Selepas kem erdekaan M alaysia, perlem bagaan persekutuan telah digubal seb agai dasar pen ubuhan sebuah negarabaru yang merdekalagiberdaulat. Didalam perlembagaan ini, apa yang tercatat ialah agamaislam secaraumumn yatelah diktiraf sebagai agamarasm i persekutuan, tanpamerujuk kepada mana manamazh ab. 44 Berdasarkan perkaraini, masyarakat Islam dimalaysiatidak terbatas kepadagolon gan yang berpegang dengan mazh ab Syafie sahaja. Corak perkembangan Islam di Malaysia memun gkinkan berlakun ya talfiq di dalam masyarakat den gan adanyapertembun gan bangsayang berbilang mazh ab. Pen dedahan awal yang merekaterimainimemberikan satu impak dalam mengambil p en dirian samaadaberterusan dalam berpegang dengan mazh ab S yafie atau berteloransiden gan mazh ab mazh ab lain. Padaketika ketika yan g memerlukan masyarakat Islam melayu b er campur den gan masyarakat Islam lain dinegaraini, pen dedahan inimen jadileb ih ketarabahawamerekaperlu men ghormatipegangan mazh ab orang lain dan menerimanyasebagaisebahagian dariagamaislam. Kedatangan Talfiq di Malaysia: Penerimaan dan Penolakan Sebagaimanayang telah diben tangkan lalu, b ahawa kita sem estinyamen erimahakikat berlakun ya perhubun gan secara langsung dan tidak langsung antara masyarakat melayu yang berpegang dengan mazh ab S yafie den gan masyarakat bukan melayu yang berpegang dengan selain mazh ab ini. Inimerupakan titik pemulabagikemun culan talfiq didalam masyarakat melayu, yang manaun sur un sur darimazh ab lain mulameresap masuk ke dalam pen gamalan mazh ab mereka. Kemasu kan talfiq ke dalam pen gamalan fiqh dikalangan masyarakat melayu b er laku den gan duacara; dibawadan sediaada. C arayang pertamakebiasaannyaterjadimelalu ikewujudan orang perseorangan atau kumpulan terten tu yang menyebarkan kesedaran tentang perlunyabertalfiq dan mengambil p en dapat pen dapat yang bukan darimazh ab S yafie. M anakala, carayang keduapula terjadimelalu ipen campuran yang sebatiantaramasyarakat melayu den gan masyarakat bukan melayu dalam hal h al p en gamalan fiqh harian, sehinggaberlakun yapen campuran dalam pen gamalan mazh ab itu sen diri. Pen ulis m en gambil ger akan Kaum M udasebagaicon toh yang jelas u n tu k carayang pertama ini. K emun culan Kaum M udayang merupakan ancaman kepadak aum Tuamen jadiperintis kepada gerakan penjernihan fiqh Islam yang sebenar. K aum Tuadilihat sebagaisatu golon gan yang amat 44 Federal Constitution As At 10th Sept 2002, m/s

14 mementingkan caratradisidalam men yebarkan Islam dan berpegang kuat den gan mazh ab S yafie. 45 Kaum Tuamelihat pembawaan Kaum M udainisebagaisatu yang membahayakan masyarakat melayu padaketikaitu. A payang dibawaoleh K aum M udaseben arn yaadalah bagaimanaun tuk men gatasi permasalahan permasalahan sepertibidaah, Khurafat, Taqlid dan Jumud. 46 Secaraumumn ya, ada beberapaprinsip dalam gerakan Kaum M udayang menyuarakan keperluan bertalfiq dalam masyarakat melayu : Kembalikepadasu m ber su m ber Islam yang utamaiaitu al-q u r an dan al-sunnah, serta amalan golongan al-s alaf. 2- Pen ekanan ke atas isu isu bidaah dan khurafat yang diamalkan oleh masyarakat melayu. 3- Menghidupkan semulakeperluan berijtihad dan mengkritik amalan bertalq lid butaden gan apa yang diwarisi. 4- Pen gecaman ke atas sistem pen didikan pondok yang hanyamelahirkan jumud, taqlid dan kemun duran dalam masyarakat melayu. Kepentingan merujuk semuladua su m ber u tamaislam, sertamen gamalkan Ijtihad dan meninggalkan Taqlid membawapadasalah satu sudutn yakepadabertalfiq. H ubun gkait antaratiga istilah initelah penulis sen tu h dihalaman terdahulu, yang manataqlid adalah penyebab kepadatalfiq, dan Ijtihad adalah pelepas daritalfiq. Usahamembawatalfiq yang dilakukan oleh Kaum M udadan golongan golongan yang seangkatan dengannyatelah berdepan dengan tentangan dan halangan. Penulis tidak dapat men jawab persoalan adakah usahamerekainiberjaya atau tidak, tetapimerekatelah berusahamemberi pen getahuan dan kesedaran kepada masyarakat Islam dimalaysia bahawaada impak disebalik keleraian pegangan mazh ab S yafie kepadamazh ab mazh ab lain. Impak inidilihat sebagaisatu yang negatif oleh golon gan yang menolak talfiq keranaiamewujudkan ketidaksamaan amalan fiqh, dan ia dilihat sebagai satu yang positif oleh golon gan yang menerimatalfiq keranaia memberikan pen yelesaian dan mendekatkan kepadaketepatan Syarak. Darisatu sudut yang lain, kedatangan talfiq ke dalam kehidupan masyarakat Islam melayu Malaysiaberlaku dalam duakeadaan;disedaridan tidak disedari. Inimerujuk kepadapelaksanaan yang dijalankan oleh pihak pemerintah melalu ijabatan jabatan tertentu yang menyalu r kan penghukuman fiqh kepadamasyarakat. K eadaan yang disedariinibermaksud pihak pemerintah mewartakan satu hukum fiqh den gan pemberitahuan bahawahukum iniadalah hasil gabun gan antarapen dapat mazh ab Syafie den gan mazh ab mazh ab lain, atau pun ia adalah daripen dapat mazh ab lain secara keseluruh annya. K eadaaan yang tidak disedaripulabermaksud pewartaan satu h ukum fiqh yang 45 Amilah bintia wang, The Modern Revivalist Movements in Malaysia: a study on Kaum Tua And Kaum Muda, Thesis Master, Jabatan Usuluddin dan Perbandingan Agama, UIA M, 1 998, m /s Ibrahim, A hmad, Un dang Undang Islam dimalaysia dalam ZurainiMajid, Masyarakat Malaysia, Pulau Pinang: UniversitiSains M alaysia, 1 985, m /s Amilah bintia wang, The Modern Revivalist Movements in Malaysia, m/s

15 dihasilkan melalu icaratalfiq tanpapemberitahuan umum. C arainilah yang biasanyadilakukan oleh pihak pemerintah demimen gelakkan kesalahfahaman dan ketidakjelasan. Pen ulis ingin membentangkan beberapaperkarayang telah dipersetujuioleh M ajlis F atwa Kebangsaan berkaitan talfiq ini: Secaraprinsipn ya, M ajlis inimengakuikeempat empat mazh ab dalam fiqh, keranagolon gan Ahl al-sunnah waal-jamaah itu adalah merekayang berpegang dengan h ukum h ukum Syarak den gan caramazh ab yang empat ini. 2- Majlis inimelarang mana manapertubuhan agamadarimewartakan kebebasannyadari mana manamazh ab, dan ideologiiniperlu diperbetulkan untuk mengelakkan pertelingkahan antaramanusia. 3- Majlis F atwak ebangsaan bersetuju men gambil m azh ab S yafie sebagaiasas dalam memilih fatwa fatwadan hukum hakam n egara, dan mazh ab iniharuslah didahulukan darimazh ab mazh ab lain. 4- Majlis telah bersetuju bahawapelaksanaan undang undang Islam mestilah mengikut mazh ab Syafie, tetapisekiranyahukum didalam mazh ab initidak men epatimaslahah umum semasa makadibolehkan mengambil m ana manamazh ab darimazh ab yang tigaitu. Dariapayang disebu t ini, jelaslah bahawapen gamalan talfiq adalah diterimaden gan rasm i secarapilihan kedua, iaitu selepas beru sahaberpegang dengan mazh ab S yafie. Den gan katalainnya, berpaling kepadatalfiq hanyadibolehkan dengan bersyarat dan bersebab, dan padamasayang sama mengutamakan mazh ab S yafie seboleh mun gkin. Apayang lebih menarik daripadaitu, kon sep Talfiq inipern ah disebu t didalam sidang parlimen M alaysia, ketikamanasetiausahaparlimen Kementerian Kewangan Dato Dr. H ajishafie bin M ohd. Salleh memben tangkan laporan berkenaan industrimodal dan kewangan berasaskan Islam. Beliau memasu kkan al-t alfiq inididalam senaraiinstrumen modal b er landaskan Syariah yang telah banyak ditubuh kan. 49 Tern yata, pelaksanaan talfiq telah begitu meluas didalam sektor perbankan, permodalan dan kewangan Islam dimalaysia seh inggaia dilihat sebagai satu alat yang wajar dikedepankan dalam sektor ini. Disinipen ulis ingin menyenaraikan beberapapen ghukuman fiqh yang telah dilaksanakan di dalam masyarakat Islam M alaysiasebagaicon toh kepadapen gamalan talfiq: 1- Pembinaan masjid dengan menggunakan harta yang dikumpul dari zakat fitrah. Mengikut mazh ab S yafie, h artayang diperolehihasil ku tipan zakat fitrah tidak boleh disalu r kan kepadaselain asn af yang lapan itu. M embinamasjid tidak termasu k didalam lapan 48 Mohd Firdaus Nurulhuda, ÓthÉr al-úurëf al-ijtiméñiyyah ÑAla al-fatéwé al-sharñiyyah: MÉlÊzÊyÉ NamËdhajan, Pusat Penyelidikan, UIAM, cetakan 1, 2003, m/s h ttp:// dex/p df/d R p df

16 golon gan inimengikut mazh ab S yafie, tetapimen gikut mazh ab H anafiiatermasu k didalam golon gan fisabillah. M asyarakat Islam M alaysiatelah menerimapen gamalan iniden gan tidak menyedaribahawaiaadalah salah satu ben tuk talfiq Mewajibkan pembeli mematuhi janjinya untuk membeli barang dari bank (al- MurÉbaÍah Li al- Ómir Bi al-shiré ). Mengikut mazh ab S yafie, perbuatan initidak sah keranajanjitidak men yerupaiaqad. M aka, tiadakemestian dan kewajipan dalam urusn iaga sepertiini. Tetapi, m en gikut pen dapat darimazh ab yang lain, urusniagainimelazimkan kemestian. Pelaksanaannyadidalam perbankan Islam dan institusikewangan dimalaysia menunjukkan penerimaan talfiq dalam aspek m u amalah Aurat pelajar wanita Islam di hadapan Ajnabiyyah di asrama perempuan. Mengikut mazh ab S yafie, seorang muslimah tidak boleh membukaaurat dihadapan wanitaajn abiyyah kafirah, keranaauratn yadihadapan wanitainiadalah samaden gan auratn yadihadapan lelaki muslim. Tetapi, M ajlis F atwanegerisembilan telah menfatwakan keharusan membukaaurat inisekiranyaada kepen tingan (darurah) yang menuntut kepada membukasebahagian badannya. Iniden gan mengambil p en dapat mazh ab H anbali yang membolehkan seorang muslimah membukaaurat dihadapan wanitakafirah Membayar zakat fitrah dengan menggunakan wang. Mengikut mazh ab S yafie, tidak boleh membayar zakat fitrah dengan menggunakan wang, keranayang ditun tut adalah dengan menggunakan makanan asasisepertiberas, gandum dan tamar. Tetapi, apayang diamalkan di Malaysiaden gan meluasn yadisetiap n egeriialah kebolehan membayar zakat fitrah dengan wang. Iniadalah dengan mengambil p en dapat mazh ab H anafiyang membolehkan membayat zakat fitrah dengan nilaimakanan asasiitu Menjual harta waqaf. Mengikut mazh ab S yafie, h arta hartayang telah diwaqafkan tidak boleh dijualb elikeranaiasu dah menjadimilik orang Islam secaraumumn ya. N amun apayang berlaku dim alaysiaadalah sebalikn ya, iaitu masyarakat Islam memilih un tuk tidak men gikut mazh ab S yafie dalam perkaraini, tetapimemilih pendapat darimazh ab H anbali yang membolehkan jualb eli hartawaqaf. Inimemandangkan keperluan kepada tempat seperti meluaskan masjid dan sekolah. Pengamalan initelah banyak dilakukan dimalaysia terutamanyadinegerikelantan Berkahwin dengan perempuan Kristian di Sabah dan Serawak. Mengikut mazh ab S yafie, tidak boleh men gambil kiraorang Kristian padazaman sekarang inisebagaiahlikitab, maka tidak boleh seorang muslim mengahwiniperempuan yang menganut agamakristian. Tetapi, memandangkan kepadakeadaan yang mendesak M ajlis F atwak ebangsaan telah berpegang den gan pendapat selain mazh ab S yafie yang mengambil kiraperempuan Kristian iniadalah 50 Mustafa, M oh d F adh il, al-talfêq Bayna al-madhéhib Wa Atharuhu FÊ al-fiqh al-islémê, m/s Ibid, m /s Ibid, m /s Ibid, m/s Ibid, m/s

17 dariahlikitab. Den gan fatwaini, M ajlis telah mengharuskan lelakimuslim disabah dan Serawak berkahwin dengan perempuan perempuan yang beragamakristian Mendirikan solat Jumaat dengan bilangan makmun kurang daripada 40 orang. Mengikut mazh ab S yafie, solat Jumaat tidak boleh didirikan sekiranyabilangan jemaahnya kurang daripada 40 orang. Tetapi, M ajlis F atwa Kebangsaan telah mengeluarkan fatwa ten tang kebolehan mendirikan solat Jumaat den gan hanyaempat orang bagipen un tut pen un tut M alaysiayang beradadilu ar n egara Hukum wudu selepas bersentuh antara lelaki dan perempuan semasa bertawaf. Mengikut mazh ab S yafie, bersen tuh an antaralelakidan perempuan yang bukan mahram den gan tidak berlapik adalah membatalkan wudu. Tetapi, sem asabertawaf, ketikamanusia bercam p u r lelakidan perempuan, kemun gkinan untuk batal wu du den gan sebab iniadalah besar. Namun, telah difatwakan kebolehan mengikut mazh ab H anbalidalam perkarainiyang berpen dapat wudu initidak batal, dem itidak memberatkan jemaah hajidan umrah. 9- Hukum BayÑ al-muñéïah. Mengikut mazh ab S yafie, urusn iagaden gan carainiadalah tidak sah keranaketiadaan rukun terpenting dalam muamalah iaitu ijab dan qabul. Tetapi, apayang diamalkan rata ratanyadim alaysia, orang Islam tidak berpegang dengan pendapat ini sebalikn yaberpegang dengan pendapat jumh ur yang mengharuskan muamalah sepertiini. Ini memudahkan urusan jualb eli merekaterutamanyaketikamuamalah yang berlaku antara manusiadan mesin Jual beli najis haiwan sebagai baja tanaman. Mengikut mazh ab S yafie, sesu atu yang najis tidak boleh dipern iagakan, dan tidak sah jualb elinya. M en gikut mazh ab H anafi, n ajis h aiwan yang digun akan un tuk tujuan yang berfaedah boleh dijualb eli. DiM alaysia, ju alb elinajis haiwan sebagaibajatanaman adalah satu yang diterimadan diamalkan sekalipun iamen yalahi mazh ab S yafie sen diri Penjualan nama peniagaan dan hakcipta. Mengikut mazh ab S yafie, muamalah sepertiini tidak sah dan batal, ker anaiatermasu k didalam jualb eliben dayang tidak wujud. N amun, mengikut mazh ab H anafihak milik yang bukan zat boleh dipern iagakan. Pendapat inilah yang diterimadim alaysiadem imenjagakemaslahatan umum dan meraikan bentuk perniagaan moden Kontrak sewa beli (al-ijérah al-muntahiyyah bi al-tamlêk). Mengikut mazh ab S yafie, kon trak sepertiiniadalah tidak sah dan batal disisisyarak keranaiamen gandungidua kon trak dalam satu masaiaitu sewadan beli. Inimen epatimaksud gh arar yang ditegah oleh Syarak. W alaubagaimanapun, kebanyakan syarikat kewangan Islam termasu k dim alaysia 55 Mohd Firdaus Nurulhuda, ÓthÉr al-úurëf al-ijtiméñiyyah ÑAla al-fatéwé al-sharñiyyah: MÉlÊzÊyÉ NamËdhajan, m/s Ibid, m /s Malik, M aszlee, Talfiq: Beramal Dengan Pelbagai Mazhab, m/s Ibid, m /s Ibid, m /s

18 tidak men gambil p en dapat ini, tetapimen gambil p en dapat mazh ab M alikidan H anbaliyang membolehkannya Menggunakan wang faedah untuk kebajikan. Majlis F atwadibeberapabuah negeridi Malaysia seperti Pulau Pinang, Perlis dan Kedah telah mengeluarkan fatwa keh arusan menggunakan wang faedah untuk perkara perkarakebajikan umum. Iniberten tangan dengan pen dapat jumh ur termasu k m azh ab S yafie yang melarang mengambil dan menggunakan wang riba. M ajlis F atwak ebangsaan jugabersetuju den gan keharusan inikeranamelihat mudarat yang akan berlaku jikaduit itu dibiarkan didalam bank Kontrak hutang (BayÑ al-dayn). Mengikut mazh ab S yafie dan jumhur, hutang tidak boleh dijualb elikeranaiasatu yang tidak dimilikisepen u h n ya, dan iaadalah satu kon trak yang lain. Namun begitu, kebanyakkan syarikat kewangan Islam dimalaysia telah menggunakan kon trak initerutamanyaketikamelibatkan projek projek besar yang menelan berbilion bilion ringgit. Dalam mazh ab H anbali, adapen dapat yan g memben arkan kontrak sepertiini, lalu m er ekamengambil p en dapat inidan menin ggalkan pendapat jumh ur Bayaran deposit (BayÑ al-ñurbën). DiM alaysia, pem berian deposit diawal ju alb eliadalah satu perkarayang diterima, yang manasekiranyapembeligagal u n tu k m em b elibarang maka deposit iniakan menjadihakmilik pen jual. Iniberten tangan dengan pendapat jumh ur dan mazh ab S yafie yang melarang pemberian deposit ini. M erekayang mengamalkannyaadalah keranamen erimapen dapat mazh ab H anbaliyang membolehkannya. 63 Limabelas con toh yang disebu tkan diatas adalah sebahagian kecil daripadabukti bukti bahawaamalan bertalfiq antaramazh ab itu diterimadan digun apakaioleh masyarakat Islam di Malaysia. Lebih banyak lagicon toh sepertiiniakan kitatemuikeranakeadaan darurah yang memaksa seseorang itu men inggalkan pegangan mazh abn yaakan sentiasaberlaku, sertapermasalahan baru yang sering timbul men un tut jawapan yang tidak men yalahikemasalahatan umum tetapimen yalahi pegangan mazh ab. Den gan apayang kitalihat ini, tidak sewajarn yakitamengan ggap perkembangan fiqh ini membantutkan usahamen dalamidan memeliharamazh ab S yafie sebagai mazh ab rasm i negara. Kepositifan pendirian yang diambil oleh p ihak pembuat dan pengeluar fatwainiterserlah pada pemastian bahawasetiap permasalahan fiqh yang timbul mempun yaijawapan yang menepatisyarak dan meraikan kemaslahatan. M embatasidiriden gan apayang terkandung didalam mazh ab S yafie dalam permasalahan permasalahan inihanyaakan menimbulkan kecaman dan tohmahan terhadap ketaksuban dan kejumudan berfatwa. B ahkan, apayang lebih teruk dariitu kecaman dan tohmanaini juga ditujukan kepada paraulamak mazh ab S yafie terdahulu yang mengasaskan dan meluaskan mazh ab ini. 60 Ibid, m/s Ibid, m/s Ibid, m /s Ibid, m /s

19 Talfiq Sebagai Jalan Penyelesaian Bagi Masalah Masalah Fiqh Semasa di Malaysia Sebagaisatu pen gakh iran bagikertas kerjaini, pen u lis m erasakan adabaikn yamen gambil satu segiyang jarang dilihat oleh pen gkaji pengkajiisu talfiq ini. Iaitu, men jadikan talfiq inisebagai satu alat atau medium berijtihad yang membantu parapen geluar fatwamen yelesaikan masalah masalah fiqh semasadim alaysia. Den gan katalainnya, keterbukaan berfikir dan keluasan meneliti terh adap khazanah fiqh yang adaden gan memastikan kesahihan dan ketepatan nas yan g men yokon g menjadimetodologiutamadalam men geluarkan setiap hukum bagipermasalahan fiqh yang timbul. Dr. Yusuf al-q aradh awipern ah mengutarakan jenis ijtihad iniden gan menamakannyasebagai al-ijtih Éd al-intiqé Ê yang bermaksud ijtihad dalam memilih pendapat yang tepat den gan Nas, M aqasid al-s h ariah dan masalahah umum. 64 Konsep ijtihad yang dibawaoleh Dr. Yusuf al-q aradh awiinitidak berbezaden gan konsep talfiq yang ingin kitaketen gahkan ini, keranaseseorang muftitidak boleh melakukan talfiq dalam pen ghukumannyakecualiden gan sebab yang menuntut. Apakah adasebab lain yang perlu diraikan oleh muftiinidaripadaketepatan nas dan kehampiran kepadam aqasid? Diakh ir akh ir ini, adabeberapaisu fiqh yang timbul dimalaysiayang telah pun diatasioleh pihak terten tu dalam memberikan jalan pen yelesaiannya. Pen ulis ingin menilaidan mengulas isu isu inimerangkumisebab yan g membawamasalah dan carapen yelesaiannyaden gan menggunakan m etodologitalfiq ini. 64 Al-QarÉÌawÊ, YËsu f, al-ijtihéd FÊ al-sharêñah al-islémiyyah MaÑa NaÐarÉt TaÍlÊliyyah FÊ al-ijtihéd al-muñéîir, Kuwait: DÉr al-q alam, cetakan 2, 1989, m/s

20 PENUTUP Sebagaipen utup bagikertas kerjaini, pen ulis sen araikan semulaisi isipen ting yang terkan dun g di halaman halaman terdahulu: 1- Talfiq boleh didefinasikan dengan satu carapen ghukuman dengan keluar dariketerbatasan carayang satu keranatun tutan faktor faktor terten tu padasatu sudut darisatu permasalahan fiqh. 2- Empat terminologilain yang bersangkutkait den gan talfiq secarapersamaannyaialah: al- IttibÉÑ, al-t arjêí, al-ijtih Éd al-m u r akkab dan TatabbuÑ al-r u kh aî. 3- Empat terminologilain yan g berhubun gkait den gan talfiq secaraperbezaannyaialah: al- TaqlÊd, al-t amadhhub, al-t akh ayyu r dan al-ijtih Éd. 4- Ulamak telah berpecah kepadaduakumpulan berkenaan hukum bertalfiq, yang manasatu kumpulan mengharamkannyakeranaperten tangan dengan Syarak yang diwujudkannyaserta kesan buruk yang mengikutinya, dan satu kumpulan yang lain mengharuskannyakerana keserasian Syarak yang dibawanyasertakesan baik yang mengikutinya. 5- Sejarah perkembangan Islam yang telah dilalu ioleh masyarakat M alaysiaturut men yumbang dalam pen erimaan terhadap talfiq, dimanapen ekanan dalam meraikan kemaslahatan umum menjadifaktor utamanya. 6- Kemasu kan talfiq ke dalam pen gamalan fiqh dikalangan masyarakat Islam M alaysiaberlaku den gan duacaraiaitu dibawadan sediaada. 7- Darisatu sudut yang lain, kedatangan talfiq ke dalam kehidupan masyarakat Islam M alaysia berlaku dalam duakeadaan iaitu disedaridan tidak disedari. 8- Kepositifan pendirian yang diambil oleh p em b u at talfiq dimalaysiaterserlah padapemastian bahwasetiap permasalahan fiqh yang timbul mempun yaijawapan yang menepatisyarak dam meraikan kemaslahatan. 9- Keterbukaam berfikir dan keluasan menilai yang terkan dun g di dalam talfiq terhadap kh azanah fiqh Islam dengan memastikan kesahihan dan ketepatan Nas yang menyokong menjadimetodologiutamadalam men geluarkan hukum