pinngortitaleriffik grønlands naturinstitut Ukiumoortumik nalunaarut 2011
2 IMAA Ukiumoortumik nalunaarut 2011 Siulequt... 3 Ilisimatuussutsikkut suliat... 4 Silap Pissusianik Ilisimatusarfik... 4 Aalisakkanut Qalerualinnullu immikkoortortaq... 10 Miluumasunut Timmissanullu immikkoortortaq... 13 Paasissutissiisarfik... 19 Pinngortitaleriffimmi atugassarititat... 20 Siunertaq, suliassat, aaqqissuussaaneq... 20 Aningaasalersornera... 22 Illuutit, angallatit... 23 Eqqaaniut... 27 Sulisut... 28 2011-mi suliat... 31 Nunat assigiinngitsut akornanni ataatsimiinnerit... 31 Kalaallit Nunaanni ataatsimiinnerit... 32 Ataatsimiinnernit takussutissat... 33 Ilisimatuussutsikkut allaaserisat... 35 Rapportiliat... 37 Allaaserisatigut allatigut paasissutissiineq... 38 Oqalugiarnikkut oqaaseqarnikkullu paasissutissiineq... 40 Suliat allat... 42 Sulisut ilisimatuunngortut... 42 Najuulluni sulineq... 43 Ukiumoortumik nalunaarut 2011 Aaqqissuisoq: Pinngortitaleriffik Grønlands Naturinstitut Saqqaa ass.: Lars Witting Sermersuarmi tatsit Ilioqqarnera: Layout Jette Brandt ISSN 1397-6109 Ukiumoortumik nalunaarut taamaallaat qarasaasiakkuugassanngorluni saqqummersitaavoq. Ukiumoortumik nalunaarut Pdf-inngugaq uannga aaneqarsinnavoq http://www.natur.gl/saqqummersitat/ukiumoortumik nalunaarut Pinngortitaleriffik Grønlands Naturinstitut Greenland Institute of Natural Resources Postboks 570 3900 Nuuk Tlf. +299 36 12 00 Fax +299 36 12 12 e-mail info@natur.gl www.natur.gl
3 SIULEQUT Ukiumoortumik nalunaarut 2011 ASSEQ Carsten Egevang 2011-mi Pinngortitaleriffiup ilanera atoqqaartinneqarpoq maannalu illutaa Nuummiittoq tamakkerluni 3.600 kvadratmeteriulluni. Maanna misissuisarfiit, umiarsuit umiatsiallu mikinerit ilanngukkaanni issittumi misissuinernut nakkutilliinernullu Pinngortitaleriffik pitsaalluinnartunik atugassaqartitaalernikuuvoq. Matumuuna Pinngortitaleriffiup ukioq 2011 pillugu ukiumoortumik nalunaarutaa saqqummiunneqarpoq. Nalunaarut ukiup ingerlanerani pisut aalajangersimasut naatsumik oqaluttuarineqarnerannik imaqarpoq, Pinngortitaleriffiup ilisimatuussutsikkut paasissutissiinikkullu suliaanik avammut ingerlateqqitaanik naatsunik nassuiaatitaqarluni, illutanut atortunullu allanut paasissutissartaqarluni, aningaasanut sulisoqarnermullu tunngasortaqarluni kiisalu 2011-mi ingerlatanik assiigiinngitsunik imaqarluni tassa ataatsimiinnerit, nunami misissuinerit, oqalugiarnerit, saq qummersitat il.il. Pinngortitaleriffiup siulersuisui ukiuni tulliuttuni 2012 tikillugu suliassat -, suliffeqarfiullu ineriartornera pillugit periaasissiorsimapput. Tamakku, Pinngortitaleriffiullu suliai pillugit paasissutissat uani nassaarineqarsinnaapput www.natur.gl Atuarluarina! Klaus H. Nygaard Pisortaq Ukiumoortumik nalunaarut qarasaasiakkut taamaallaat pdf-fiilinngorluni saqqummersinneqar poq. Pinngortitaleriffiup suliaminik avammut saqqummiussisarnera annermik ilisimatuutut allaaserisat nalunaarusiallu atorlugit pisarpoq, saqqummiisarnerilli allat annermik nittartakkakkut tusaatitigullu allatigut pisarlutik.
4 suliat Ukiumorrtumik nalunaarut 2011 SPI-p novemberimi 2011-mi ukiumoortumik ataatsimiinnerup aappassaa ingerlappaa. Maanna atorfilittat ukuupput: ilisimatuut teknikerillu 100-t nunani assigiinngitsuni 17-ninngaanneersut. ASSEQ Peter Schmidt Mikkelsen Silap Pissusianik Ilisimatusarfik Silap Pissusianik Ilisimatusarfimmi imaluunniit tuluttut; Greenland Climate Research Centreimi (GCRC) taaneqartartumi silap allanngornerata Issittup imartaanut, imermut nunamullu kiisalu inuiaqatigiinnut kalaallinut sunniuteqarnissaanik naatsorsuutigisanik suliaqartoqartarpoq, tassunga ilanngullugit naleqqussariaatsinik pitsaalioriaatsinillu. Ilisimatusarfik 2009-mi pilersinneqarpoq. Silap Pissusianik Ilisimatusarfik Nuummiippoq aammalu aalajangersimasunik 15-inik sulisoqarpoq kiisalu ilisimatusartut 100-t sinnerlugit amerlassusillit nunatta avataaneersut ilisimatusarfimmut tassunga attuumassuteqarput. GCRC Issittumi inissisimaneqartuarnera pissutaalluni atortorissaarutit nutaaliat ataqatigiissaarisullu Silap Pissusianik Ilisimatusarfimmi pigineqartut sulisuusul lu iluaqutigalugit ukioq naallugu suliat tikillugit sulisoqarsinnaasarpoq. Ilisimatusarfik inuiaqatigiinnut kalaallinut ikkussimavoq aammalu inuiaqatigiit kalaallit silap allanngoriartorneranut qanoq pitsaanerusumik piareersarsinnaanersut misissuiffigineqarnissaat ilaatigut siunertaralugu ilisimatusarfimmi assigiinngitsorpassuarnik ingerlaavartunillu ilisimatusartoqarlunilu nakkutilliisoqarpoq. 2011-mi novembarimi GCRC-mi nunanit assigiin ngit - suneersunik ilisimatuunik teknikerinillu 100-t sinneqartunit peqataaffigineqartumik aappassaanik ukiumoortumik ataatsimiititsisoqarpoq. Ukiumoortumik ataatsimiinnermi assigiinngit su nik ilisimatusartut nunanillu assigiinngitsuneersut Issittoq kiannerulersoq annertuumik qitiutissinnaallugu takutippaat. Suliniuteqarfinni assigiin ngitsorpassuarni ingerlaatsit suut sunniuteqaqatigiittarnersut aamma tamakku Issittup avatangiisaanik Issittumilu innuttaasut inuuniarnerminni atugarisaannut qanoq sunniuteqartarnersut ilisimatusarfigaat. Ukiumoortumik ataatsimiinnermi ilisimatusaatigineqartut assigiinngitsut apeqqutaatinnagit, illeqqat naavini nunarsuup kissatsikkiartuutigisaanik gassiliornerniit inuiaqatigiit aningaasaqarneranni ajornartorsiutit Issittumi najugaqartut inuuniarnerminni allannguutit qanoq pakkersimaartarnerannik takutitsisunik ilisimatusarfigineqartut, suliat pillugit oqallilluartoqarpoq isummersoqatigiilluartoqarlunilu. Silap Pissusianik Ilisimatusarfik Kunnge qarfimmi Issittoq pillugu periaasissaani ilaasoq 2011-mi Danmarkimeersut, Nunatsinneersut Savalimmiuneersullu Issittoq 2011-2020 pillugu Issittumi ataatsimut periaasissat isumaqatigiissutigaat, isumaqatigiissummilu ullutsinni siunissamilu qaninnerusumi Issittumi kunngeqarfimmi suliassat unamminartut pingaarnerit tamakkulu malitsigisaannik politikikkut ataatsimut anguniagassat allattorsimapput. Pilersaarummi tassani GCRC pingaarutilimmik aamma nunap immikkoortui pillugit Canadamik suleqateqarnermi suleqataavoq. 2010-mi GCRC Canadami University of
5 Ukiumorrtumik nalunaarut 2011 Asseq Thomas Juul-Pedersen Specialeliorlutik ilisimatusartut Heidi Sørensen Lorentz Meirelu Kangerluarsunnguami kinnernik misiliutissanik immap naqqaniit tigooraasut. Asseq Stiig Markager Manitoba-mik suleqateqalerpoq, tassanilu ilisimatusarfimmi aqutsisoq aamma professoriusoq Søren Rysgaard imatut taaguutilimmik atorfinitsinneqarpoq; Canada Excellence Research Chair (CERC) in Arctic Geomicrobiology and Climate Change. Atorfinitsinneqarnermi kingorna nunatsinneersut Canadameersullu suleqatigiinnerat aallartippaa tassanilu Issittumi silamik ilisimatusarnermi nunarsuarmi ilisimatuut nuimanerit suleqatigiipput. Tassunga ilassutitut 2011-p allartinnerani GCRC-mut aamma CERC-mut attuumassuteqarluinnartumik Aarhus Universitet-imi nutaamik Issittumik Ilisimatusarfimmik ( Center for Arktisk Forskning ) pilersitsisoqarnissaa sulissutigineqalerpoq, tassanilu Issittumi nunap immikkoortuata ilaatut nunatta, Canadap aamma Danmarkip akornanni ilisimatusarneq pillugu suleqatigiittoqartorujussuuvoq. Suleqatigiinneq nutaaq ilisimatusarnikkut nutaamik suleqatigiiffimmi Arctic Science Partnership -imi, GCRC-mit, Universi ty of Manitoba-mit aamma Aarhus Universitet-imit peqataaffigineqartumi, ilusilersorneqassaaq. Arctic Science Partnership-imi suleqatigiinnermi silap, nunap sermitallip, pinngortitami ataqatigiinnerit inuillu akornanni sunniuteqaqatigiittarnerit qitiutinneqassapput. Nakkutiginniffik MarinBasis SPI-mi immikkoortut pingaarnerit ilagivaat. Ukiut arlallit immap avatangiisia nalunaarsuiffigisimavaat, Nuullu Kangerluaniittoq avatangiisi qanoq ataqatigiissaarnersoq misissorsimallugu. R/V Adolf Jensen-imi zooplanktoninut nusuut maaji 2011. Apeqqutit pingaarnerit tullinnguuttut makku akineqarnissaat anguniagaavoq: 1. Aput, immap sikuata siammarsimanera issussusialu sunit aqunneqarpat? 2. Sermip iigartartup, immap sikuata immallu akornanni sunniuteqaqatigiittarnerit sunit aqunneqarpat? 3. Nunap qeriuaannartup aakkiartornera aamma silaannaap nunallu akornanni sunniuteqaqatigiittarnerit sunit aqunneqarpat? 4. Allanngornerit tamakku biogeokemiskiusumik kaaviiaarnerannut immap, immap sikuata, nunap, aputip silaannaallu akornanni sunniuteqaqatigiittarnernut qanoq kinguneqassappat? 5. Allanngornerit tamakku pinngortitap ataqatigiinnerannut tamakkulu atuuffiannut qanoq kinguneqassappat? 6. Stoffit kemiskiusut mingutsitsisut pinngortitami ataqatigiinnermut inunnullu qanoq kinguneqartitsippat? 7. Silap oqaluttuarisaanerata, maannakkut siunissamilu silassamik qanoq oqaluttuussinnaavaatigut? 8. Pinngortitap nammineerluni inuillu pinngortitap ataqatigiinneranik sunniinerat, tamakku atorneqarnerat suliffissuaqarnermilu ineriartortitsinerit ataatsimut sunniutaat qanoq issappat? 9. 1-imiit 8-mut sunniuteqaqatigiittarnerit Issittumi nunarsuarmilu tamarmi silamik qanoq sunniuteqaqatigiippat?
6 ASSEQ Pem SPI Daneborgimut Tunumiittumut ornigulluni suliaqartoq. Pilersaarusiat nutaat 2011-mi septembarip ulluisa aallaqqaataani sila pillugu ilisimatusarnissanik pilersaarusianik Kalaallit Nunaannut attuumassuteqartunik silap allanngornerata Issittumi immamut, imermut nunamullu kiisalu inuiaqatigiinnut kalaallinut sunniutigisinnaasaattut naatsorsuutigineqartunik samminnillutik ilisimatusaatinut aningaasaliissutissanik qinnuteqaateqaqqussutinik GCRC-mit nassitsisoqarpoq. Piffissami 2012-imi novembarip ulluisa aallaqqaataaniit 2014-imi apriilip ulluisa 14-ata tungaanut aningaasaliissutit 10,1 mio. koruunit atorneqassasut nalunaarutigineqarpoq ilisimatusarfimmilu qinnuteqaatinik 24-nik katillugit 18,0 mio. koruuninik naleqartunik tigusisoqarpoq. 2012-ip aallartinnerani naliliisartut aalajangiissapput. Imaq pillugu ilisimatooq John Mortensen SPI-meersoq Nuup Kangerluani takissutsit transektia CTD-profililiarigaa. Suliap uuma qulaarnikuuaa siornatigut nassuiarneqarsimanngitsoq tassaasoq Nuup Kangerluani ulittarnerup tinittarnerullu kaaviiaarnerata pissusaa. Immap-kangerluup- Sermersuullu sunniuteqa qatigiittarnerat pillugu ilisimasat nutaat Nuup Kangerluani ilisimatusarnerit nutaat takutippaat kangerlummi sumiiffimmi pingaarutilimmik kissamik pilersuisoqartoq, taannalu sermit iigartartut Sermersuarmut atasut oqimaassusiannik annertusigaluttuinnartumik annaasaqaataaffiusartoq. Qanittukkut Kitaata imartaata Sarfaatigut sarfamit nunarsuaq tamarmeersumit avataanit nukissamik pilersuinerit qitiutinneqaleraluttuinnalerput, taakkunani immamit tarajoq kissartoq kangerlukkut sermimut iigartartumut apuunneqartarpoq. Nakkutilliivinnit qaammatikkuutaartumik paasissutissanik aamma Nuup Kangerluani piffissap ilaanit (sæson) paasissutissat tunngavigalugit tinittarnerup ulittarnerullu ingerlataannik kaaviiaarnermik manna tikillugu suli allaaserineqarsimanngitsumik GCRC-mi paasisaqartoqarpoq, taanna sumiiffimmi nukissamik pilersuinermut attuumassuteqartinneqarsinnaavoq. Naatsumik oqaatigalugu kangerluup qinnguani tarajoq seqerngup qinnguaanit kiassarneqartarpoq naallu tarajoq kissartoq immap qaaniittoq immamut sarfaatitinneqartaraluartoq kangerluup paavani sarfamit sakkortuumit akuliutitinneqartarpoq tarajorlu kissartoq taanna kangerluup iluanut sarfaatiteqqinneqartarluni, taqqamanilu sermeq iigartartoq suli annertunerusumik aatsissinnaallugu. Taamatut qasseriarluni kaaviaartoqartarnersoq suli ilisimaneqalinngilaq. Kingumut qiviarneq Nuup Kangerluani kinnerit pillugit pilersaarusiaq 2011-mi marsimi Nuup Kangerluata qinnguani kangerluup sikuani ujaraaqqanut immamullu tunngasunik suliat tikillugit sulisoqarpoq, taannalu silamik ilisimatusarnissamik pilersaarutip Kangersunermi kinnerit oqaluttuassartaannik ( Sedimentationshistorie af Kangersuneq Isfjord ) pingaarutillip ilagaa. Suleqatigiit sisamaasut GCRC-ip aamma GEUS-ip suleqatigiinneranneersut suliat tikillugit suliaqartuupput. Ilisimatusaatigineqartut Issittup kangerluini immami, sermimi ujaqqanilu imminnut ataqatigiissut ingerlaasiinik paasisaqaataanerulissasut naatsorsuutigineqarpoq. ASSEQ t pe
7 ASSEQ kitte vinter-jensen Vandloppen Metridia ASSEQ Erik Selander Issittumi imaq allanngoriartortoq Illeqqat saluttut kujasissormiut Kitaata Tunullu imartaanni Issittup illerai pualasuut inangissappatigit aalisakkat, raajat immallu timmiai nerisassaaleqisalissapput. 2011-mi GCRC aamma DTU silamik, sikumik nerisareqatigiinnilu mikinerpaani allanngornerit misissuiffigiartorlugit Qeqertarsuup Tunuani Angakkussarfiup (Arktisk Station) eqqaani suliat tikillugit ilisimatusartunik suliaqartitsipput. Ilisimatusartut apriilimi maajimilu upernaakkut immap sikua aattuleraangat seqerngullu qinnguaasa imaq angusaleraangagu planteplanktonit naajorartarnerat misissorpaat. Tamakku naajorartarnerat Issittumi pinngortitami ataqatigiinnermut aamma nerisareqatigiinnut tamanut tunngaviupput, ilaatigut aalisakkat, immap timmiai puisillu immap naasuinik upernaap aasallu sapaatit akunnerini naajorartartunik pinngitsoorsinnaanngillat. Qeqertarsuup Tunua immap sikusartup kujammut killeqarfigaa taamaattumillu silamik, sikumik aamma nerisareeqatigiit ilaanni pingaarutilinni allanngornernik sunniuteqartunik ilisimatusarfissatut piukkunnarluinnartuuvoq. Upernaakkut planktonit naajorartarnerat sikumit aqunneqarpoq. Sivisunerusumik sikuusimappat planktonit kingusinnerusukkut naajoralersarput. Ilisimatusartoqatigiit illeqqat kisiisa qitiutinngilaat aammali immap naasui alget upernaakkut aamma naajorartartut, uumasuaqqat ataatsimik cellellit, ciliaterinik aamma dinoflagellaterinik taaneqartartut, illeqqanik nerisalerngusaattut aamma misissorpaat. Ilaatigut illeqqat sooq immap naasui naajorartut 10 %-iinnaat kaaviiaartittarneraat, soorlu ukiut siuliini misissuinikkut tamanna paasineqarsimasoq, akissutisiniarlugu. Angakkorsarfimmi Ph.d.-nngorniarluni suliaqartoq Sanne Kjellerup immap kumaata Metridiasip nerisassarsiortarnermini pissuserisartagaanik misissuisoq. GCRC-imi immap naqqani uumasuaqqanik ilisimatusarneq Silap allanngoriartornera imaluunniit sunniutit allat, assersuutigalugu uuliamik qalluinerit, Kalaallit Nunaata imartaata naqqani uumassuseqarnermut qanoq sunniuteqarpat? Immap naqqani uumasuaqqat Kalaallit Nunaata imartaani uumassusillit tamarmiusut ilarpassuaraat aammalu immami pinngortitami ataqatigiinnermi stoffinik kaaviiaartitsinermut pingaaruteqarlutik. Uumassuseqarneq pillugu apeqqutit pingaarutillit akissuteqartissinnaajumallugit ukiuni kingullerni GCRC immap naqqani tininnernilu uumasuaqqanik ilisimatusarnernut arlalinnut peqataatitsisarsimavoq. Kalaallit Nunaata Kitaata aamma Tunup Avannaarsuata sineriaanni sumiiffinni assigiinngitsuni toqqakkani misissuisoqarpoq. Ilaatigut assersuutigalugu kiassutsit, immap sikua, mallit, taratsup, uumasut pissuseqatigiit assigiinngitsut immallu naasuisa alget uumassusillit assigiinngitsunik pissuseqatigiit siammarsimanerannut, inissitsiterneqarnerannut tamakkiisumillu amerlassusiannut qanoq sunniuteqartarnersut misissorneqarpoq. Kalaallit Nunaata sineriaani tamarmi aamma 2012-mi naammassineqartussatut naatsorsuutigineqartumik immap naqqani uumassusilinnik tamakkiisumik qulaajaanermik aamma suliaqartoqarpoq. Immap ikerani naqqanilu uumasuaqqat imminnut sunniuteqaqatigiittarnerat aamma tamanna kulstoffinik kaaviiaartitsinernut qanoq ilaatigut pingaaruteqartiginersoq misissorneqarpoq. Aamma uillut qaleruaanni naasut ukiumut naasartut inissitsiterneri kemiskiusut atorlugit immami silamilu pissutsit pilerseqqinniarneqarput.
8 ASSEQ Thomas Juul-Pedersen Sandømi Tunumi aaveq. Gassit nunarsuup silaannaanik kissatsitsisartut aamma immap nunallu sunniuteqaqatigiittarnerat pillugit ataatsimeersuarneq GCRC septembarimi nunarsuup avannarpasissortaani gassit nunarsuarmik kissatsitsisartut aniatinneqartarnerat aamma nunat imartallit tamakkununnga sunniuteqartarnerat pillugu ataatsimeersuartitsivoq. Ataatsimeersuarneq EU-p ataani GREENCYCLES II-mik taaneqartartumik ilisimatusartut sungiusaatigalugu attaveqaataasa ilaattut aaqqissuunneqarpoq, ataatsimeersuarnerli aamma International Arctic Science Committee-mit (IASC) tapiiffigineqarpoq. Tamatuma saniatigut ataatsimeersuarneq Nunani Avannarlerni Ilisimatusartut nuimanerit suliniutaasa (Nordiske Topforskningsinitiativ ) aamma Centre of Excellence -p taassumallu ataani DEFROST-ip, tassani GCRC timitaliilluni peqataavoq. Ataatsimeersuarneq nunanit assigiinngitsunit qulineersunit 25-iusunit peqataaffigineqarpoq. INTERACT Torben Røjle Christensenip, GCRC-mi pisortap tullia, 2011-mi EU-mi attaveqaatit pillugit pilersaarusiat ilaanni INTERARCT-ip ilaatut suliniut annertunerusoq ataqatigiissaarpaa. INTERACT tassaavoq Issittumi ilisimatusarfiit attaveqaataat tassanilu ilisimatusarnermi ataatsimut sulianik (joint research) taaneqartartuni aalajangersimasumik amerlassusilinni aamma paarlaateqatigiilluni stationiniittarnerit ilisimatusartarnerillu tapiiffigineqartarput. Tassani nukinnik paarlaasseqatigiinnernik ilisimatusarfinnik aalajangersimasunik amerlassusilinnik Skandinaviap avannaani pilersinneqartut assigiinngitsut Svalbardimi, Nuummi aamma Zackenbergimi pilersinneqarsimapput. Stationeqarfinni tamakkunani ukioq kaajallallugu uuttortaasoqartarnissaa siunertaavoq, tamakkunanngaanniillu paasissutissat Nordiske Topforskningsinitiativ Center of Excellence, DEFROST-ip taanna Røjle Christensenimit aamma ataqatigiissaarneqarpoq ataani Ph.d-nngorniarluni pilersaarusiani arlalinni atorneqartassapput. Silamik ilisimatusarnermut atortunik misileraaneq GCRC-ip aamma Syddansk Universitet-imi suleqatigiittoqarneratigut Ph.d-inngorniarluni pilersaarusiami 2011-mi uuttortaatit pitsaasorujussuit Utoqqarmiut Kangerluarsunnguani misilerarneqarput. Tamatumani anguniagaq pingaarneq tassaavoq imeq Sermersuarmit aattoq Kangersunikkoorluni Nuup Kangerluanut ingerlanneqartartoq qanoq annertutiginersoq missingissallugu. Erngup Sermersuarmeersup annertussusianik ilisimasat silamik ilisimatusarnermut pingaarutillit ilagaat, tassami kangerlunni taratsumik allanngortitsisarami tamatumalu malitsigisaanik kangerlummi pinngortitami ataqatigiinnermut uumassuseqarnermullu sunniuteqartarluni. Taamatut misissuisoqalinnginnerani periuseq uuttortaatillu pissutsini ilisimaneqarluarnerusuni misilerarniarlugit aalajangertoqarpoq, tassalu Utoqqarmiut Kangerluarsunnguani. Tamatumunnga tassani erngup nukinganik nukissiorfeqarnera pissutaavoq, tassanilu imeq Utoqqarmiut Kangerluarsunnguanut siaruartartoq qanoq annertutiginersoq eqqoqqissaartumik ilisimaneqarpoq. Taamaalilluni ilisimatusarfimmi uuttortaatit paasissutissaataat erngup nukinganik nukissiorfimmi uuttorneqartunut sanilliunneqarsinnaapput taamaalillunilu uuttortaatit uttortaariaaserlu ajunnginnersut uppernarsineqarsinnaallutik. Suut tamarmik iluatsissappata 2012-imi aasakkut Nuup Kangerluani uuttortaasoqarsinnaalissaaq. Nuup Kangerluata silaannaallu akornanni CO 2 - mik paarlaasseqatigiittarnerit Silaannaap CO 2 -mik akoqassusia silap allanngorneranut
9 SPI immap naqqani uumasuaqqat, sarfap pissusia sikusarneralu sukumiinerusumik misissuiffigiartorlugit sikunik aserorterut R/V Amundsen atorlugu angalasoq. Amundsenimik angalaneq University of Manitobap SPI-llu akornanni suleqatigiinnissamik isumaqatigiissutip pilersippaa. Siunertattaaq ilagaat ilisimatusartut suleqatigiinnissaasa, Issittuni ilinniartitsinerup aamma avatangiisinik misissuineq pillugu suleqatigiinnerup piorsaavigineqarnissaa. ASSEQ thomas krogh pingaaruteqarluinnartoq paasineqaleraluttuinnartillugu pinngortitami CO 2 -p kaaviaarnera pillugu ilisimasat siunissami silap allanngornissaata annertussusianik siulittuisinnaanerput aalajangiisuuleraluttuinnartussaavoq. Kaaviiaarnerup taassuma ilaa pingaarutilik tassaavoq immap aamma silaannaap akornani paarlaasseqatigiittarneq, tassani pissutsit amerlasuut apeqqutaatillugit CO 2 qummut ammullu paarlaassuunneqartarpoq. Manna tikillugu isumaqartoqarsimagaluarpoq immap sikua paarlaasseqatigiittarnermut tassunga matuusoq, ilisimatusarnerillu nutaat ilimanarsisippaat pissutsini assigiinngitsuni siku pitarlugu paarlaasseqatigiittoqartartoq tamatumalu kingorna sikup upernaakkut aannerani immap qaani CO 2 annikitsuararsuanngortartoq taamaalillunilu silaannarmiit imma mut CO 2 -mik annertuumik paarlaasseqatigiittoqartartoq. Aarhus Universitet-ip aamma GCRC-ip akornanni suleqatigiinnermi Ph.d-nngorniarluni pilersaarusiami immap sikuata aamma silaannaap akornanni CO 2 -mik paarlaasseqatigiittarneq qulaajaaffigineqarniarpoq. 2011-mi silaannarmik uuttortaatit Nuup Kangerluani Qeqertanut inissinneqarput. 2012-ip aallartinnerani uuttortaatit Tunup Avannaani Daneborgimut nuunneqassapput tassanilu ilisimatusartut silaannaap immallu sikuata upernaakkut aakkiartornerata nalaani CO 2 -mik paarlaasseqatigiittarneq uuttortartassavaat. Silap Pissusianik Ilisimatusarfimmiut immami ilisimatusartut GCRC 2011-mi oktobarimi Issittup imartaanut marloriarluni ilisimatusariartortitsivoq. Amerikamiut ilisimatusartut umiarsuaannit R/V «Knorr»-mit puttaqutit Qeqertarsuup kitaani arferit ingerlaarnerminni qarluusartarnerannik uuttortaatitallit inissiortorneqarput. Puttaqutini uuttortaatit immap sikuata siammarsimaneranut sanilliullugu arferit ingerlaartarnerannik paasissutissiisartussaapput. Pilersaarusiaq APL, Washington University, suleqatigalugu suliarineqarpoq. Tamanna ilutigalugu GCRC-meersut Canadamiut ilisimatusartut umiarsuaannut Amundsen -ip upernaakkut immap naqqani uumasuaqqat, sarfat sikulu misissuiffiginiarlugit angalaneranut peqataatitaqarpoq. Amundsenimik angalaneq Kalaallit Nunaata Canadallu akornanni ilisimasassarsiorluni angalasarnerpassuit siullersaraat aammalu GCRC-ip aamma University of Manitoba-p akornanni suleqatigiinnissamik isumaqatigiissummik toqqaannartumik angusaalluni. Qanimut suleqatigiinnissamik siunertarineqartup saniatigut Issittoq pillugu ilinniartitsinermik aamma tassani avatangiisinik misissuinerit pillugit suleqatigiinnerit annertusarneqarnissaat siunertarineqarpoq. Immami pinngortitami ataqatigiinneq pillugu Ph.d-nngortoq nutaaq Silap Pissusianik Ilisimatusarfimmi ilisimatusartup, Kristine Engel Arendtip, 2011-mi novembarimi Issittup imartaani pinngortitap ataqatigiinnera pillugu Ph.d-nngorniutini illersorpaa. Ph.d-nngorniummi Nuup Kangerluata Kitaatalu imartaata akornanni pinngortitami ataqatigiinnerit immikkut qitiutinneqarput.
10 Ukiumorrtumik nalunaarut 2011 Aalisakkanut qalerualinnullu immikkoortortaqarfik Immikkoortortaq taanna uumasunut aalisarnikkut inuiaqatigiinnut pingaaruteqarnerpaat piniagaanerat pillugu ilisimatuussutsikkut siunnersuusiortarnermut akisussaasuuvoq. 2011- mi suliat annermik raajat, qalerallit, saarulliit, saattuat suluppaakkallu ilisimatusarfigineqarnerannut, nakkutigineqarnerannut siunnersuusiorfigineqarnerannullu tunngasuupput. Tamatuma saniatigut immikkoortortaq nipisannut, uiluinnut kiisalu kapisilinnut tunngasunik annikinnerusumik suliaqartarpoq. Ilisimatuut siunnersuisarnerminni paasissutissat aalisarnermit pissarsiaasut kiisalu nammineq ilisimatuussutsikkut misissuisarnerminnit pissarsiatik tunngavigisarpaat. Misissuisarnernit paasisat nunat tamalaat ilisimatuussutsikkut suleqatigiiffiini saqqummiunneqartarput, suleqatigiiffinnilu tamakkunani nunat ilaasortaasut ilisimatuuisa ilisimatuussutsikkut uumasut assigiinngitsut amerlassusiisa allanngoriartornerinik paasissutissat naliliiffigisarpaat. Nunat tamalaat ataatsimiititaliarsuinit ICES aamma NAFO-mit siunnersuusiortoqartarpoq siunnersuutillu Pinngortitaleriffimmiit Naalakkersuisunut tunniunneqartarlutik. Suliat Aalisakkanut qalerualinnullu immikkoortortaq sulinermini sulianik assigiiaartunik arlalinnik suliaqartarpoq. Taakku tassaapput aalisartut allattaaviinik misissueqqissaarnerit, aalisakkat siunnaanik misissuinikkut utoqqaassusersiiniarnerit, aalisarnermiit misissugassanik tigooraanerit misissueqqissaarnerillu, saattuat suaasa ineriartornerinik misissuisarnerit, aalisarner- mit kisitsisinik misissueq- qissaarnerit kiisalu raajat, saattuat, qalerallit, saarulliit aammalu kapisillit amerlassusiinik ukiut tamaasa misissuisarnernik pilersaarusiornerit ingerlatsinerillu. Tamatuma saniatigut immikkoortortaq ilisimatusarnissanik nutaanik pilersaarusiortarpoq ingerlatsisarlunilu, nalunaarusiortarluni, ataatsimiinnernit allakkiortarluni, ilisimatuussutsikkut allaaserisaqartarluni siunnersuusiortarluni kiisalu nunat tamalaat ilisimatuussutsikkut ataatsimiinnerinut peqataasarluni. Kiisalu immikkoortortaqarfimmi aalisarnermi soqutigisaqaqatigiinnik, suliffissuarnik aqutsinermillu suliaqartunik ilaatigut iluanaarniutigalugit aalisarnermi qalerualinniarnermilu aqutsinissamik pilersaarusiornermi suleqatigiissitanik suleqateqartoqarpoq. Nunat tamalaat suleqatigiinnerat Uumasut immikkoortortaqarfimmiit sammineqartut pillugit ilisimatuussutsikkut siunnersuisarnikkullu nunat tamalaat suleqatigiinneranni ilisimatuut peqataasarput. Nunat tamalaat suleqatigiiffiini immikkoortortaq peqataatitaqartarpoq ukuusuni: Northwest Atlantic Fisheries Organization (Atlantikup Avannaata Kitaani Aalisarnikkut Suleqatigiiffik), NAFO (Atlantikumi Aalisarnikkut Suleqatigiiffik), International Council for the Exploration of the Sea (Immat Misissuiffigineqartarnerat pillugu Nunat Tamalaat Suleqatigiiffiat), ICES (Uumasut Navianartorsiortitaasut pillugit Nunat tamalaat Siunnersuisoqatigiiffiat) kiisalu North East Atlantic
11 Fisheries Commission (Atlantikup Avannaata Kangiani Aalisarneq pillugu Ataatsimiititaliaq, NEAFC. Aalisarnermut Naalakkersuisoqarfiup suleqatiginera Immikkoortortaqarfiup Aalisarnermut Naalakkersuisoqarfik 2011-mi suleqatigalugit pilersaarusianik marluinnik Naalakkersuisunit aningaasaliiffigineqartunik (EU-mit aningaasat) suliaqartoqarpoq: Tunumi aalisagaqassutsinik raajaqassutsinillu misissuinerup nanginnera taavalu saarulliit kitaani suffisartut uuttortarneqarneri. ASSEQ henrik lund Tunumi misissuinerit Ukiuni 2007-2011-mi Tunumi misissuisoqarpoq taamaalillunilu pissuseqatigiit, ingammik saarulliit, suluppaakkat raajallu, amerlassusiannik killiffiliisoqarsinnaasimalluni. Tamanna ilutigalugu pissuseqatigiit nutaat killiffiat aamma malinnaaffigineqarput, soorlu saarulliit ilaqutaat sej-it kuller-illu. 2011-mi misissuinerit takutippaat Tunumi saarulliit amerleriaallalaarsimasut, ingammik allorniusap sanimukartup avannarliup 63 o -ip avannaani. Saarulliit amerliartornerat malinnaavigissallugu assut pingaaruteqarpoq. Saarullit tunumi amerlassusaat annertusippat, kitaani saarulleqarnermut iluaqutaassaaq, suaat qullugissallu sarfaq tunuminngaanneersoq malillugu kitaanukaartarmata. Misissuinerup uppernarsisimavaa suluppaakkanik pissuseqatigiiaanik marlunnik assigiinngitsunik peqartoq: Sebastes mentella aamma Sebastes marinus. Taakku pissuseqatigiikkuutaat 200-600 miiterit missaanni itissusilimmiipput, S. Marinus -lli itinerumaartumi inissisimanissi S. mentella -miit orniginartinnerusarpaa. Misissuinerup inerneri isiginiassallugit pingaaruteqarput. 2009-mi suluppaakkat iluanaarniutitut piniarneqartalerput, ukiumilu tassani 2010-11 assigalugit 8.300 tonsit ukiumut pisarineqarsimapput. S. Mantella aalisarsinnaatinneqartut biomasseata alliartonerata malinnaaviginissaat, kiisalu aalisarnerup S. Marinus -inut sunniutaasa nakkutiginissaat pingaaruteqarpoq, tassami S. Mantella -p ikiliartupiloornerat maluginiarneqarmat. Kitaata kangerluini saarulliit suffisarnerannik uuttortaanerit Nalunngilluarneqareersutut saarulliit amerlasuutigut kitaata kangerluini saffisarput, kisianni amerlassusaat siammasissusaallu iluamik paasineqarnikuunngilaq. Uuma suliniutip anguniagaraa kitaani sinerissap qanittuani saarulliit suffisarnerata erseqqissarnissaat. Suliniut 2008-mi aallartippoq, ukiumullu Ummannamiit kujataata tungaanut katersisarneq ingerlanneqartarluni. 2011-mi kingullerpaamik angalasoqarpoq, Arsuk Kangaatsiarlu misissuinermi amigaataasut misissuiffigiartorneqarsimallutik. Angalanerup taassuma takutippaa kangerluit taakku Arsuup Kangaatsiallu akornanniittut ilaat saarullinnit suffisunik najorneqarneq ajortut. Suffisarnerimmi Nuup Sisimiullu eqqaanni pinerusarmata. Ukioq 2005 saarullinnit annerusumik suffiviusimavoq. Kangerluit saarulleqarpianngitsut akerlianik uukkanik pisaqarfiulluarsimapput. Saarulliit amerlassusaannik agguinerit Biologit saarulliit pillugit nunatsinni siunnersuisarnerat qajannaannerussagaluarput, pisassarititaasut sinerissap qanittuaniittut, avataatigoortuninngaanniit immikkoortinneqartuuppata. Kinguaariinni pissutsit kingornunneqartarnerannik ilisimatusarnermut qitiuvoq
12 Nunarsuarmi nimerissani avannarpasinnerpaat Kangerluarsorutsimi pisarineqarput. Kinguaariit pissusaat maannakkut misissuiffigineqaleruttorpoq. ASSEQ Kitte Vinter-Jensen misissussallugit saarulliit sumi suffisarnersut, sumiiffinnilu assigiinngitsuni suffisartut arlaatigut assigiinngissuseqarnersut. Saarulliit DNA-visa misissorneratigut paasineqassaaq Islandimi, Sisimiuni Dana banke-milu suffisartut assigiinngissusaat nassaarineqarsinnaanersoq. Taanna suliniut Silap Pissusianik Ilisimatusarfiup aningaasaliiffigaa, kiisalu DTU-aqua-p, Århus Universitetip Pinngortitaleriffiullu suleqataaffigalugu. Suliniummi peqataasut paasiniartarpaat nu natsinni siornatigut ukiut pisaqarfiulluartut sumit aallaaveqarnersut. Pinngortitaleriffiup saarulliit sissiinik arkiviutaa 1908-minngaanniilli pisanik imaqarpoq, sissiminngaanniillu DNA-nik tigusineq iluatsitsiffiusimavoq. Inernerit siulliit kinguaariit katiterneqarnerannut tunngasut isumalluarnaqaat, paasineqarsimavorlu saarulliit pingasuunnut immikkoortiterneqarsinnaasut: Islandimiut, avataaninngaanneersut, sinerissamullu qanittuminngaanneersut. Misissuinerit allat takutissavaat allaninngaanneersunik aamma immikkoortiterisoqarsinnaanersoq, soolu kangerluit akornanniittut, kiisalu aalisakkat suffinerup silataani imminnut akuleruuttarnersut. Nimerissani avannarpasinnerpaaq 2011-mi ukiakkut Pinngortitaleriffimmi, Rostock Universitetimi aamma Statens Naturhistoriske Museumimi ilisimatusartut Nuup eqqaani Kangerluarsorutsip eqqaani tatsimi nimerissanik 18-inik pisaqarput. Nunatsinni nimeriaqarnera pillugu allakkatigut najoqqutassaq siulleq ajoqersuiartortitap pinngortitamillu ilisimatusartup Otto Fabriciusip atuakkiaani nalunnginneqarluartumi nassaaraarput, tassalu Fauna Groenlandica 1780-meersoq. Uumap suliap anguniarpaa nimerissap avannaani siaruarsimanerata uppernarsarnissaa, tamakkulu misissorneqassapput kinguaariit pissusaannik misissuinikkut, taavalu qimerluinik kisitsinikkut. Paasineqassaarlu nimerissat Amerikaminngaanneernersut, Europaminngaanneernersut, imaluunniit akusaanersut. Ilisimatusartut Nuup eqqaani tatsini mikisuni arlalinnik pullasersorput, kisianni Kangerluarsorutsip eqqaani taamaallaat pisaqartoqarpoq. Najukkani ilisimasat suleqatigiinnerlu Aalisartoqarfinnik tamanik suleqateqarneq pitsanngorsarniarlugu aamma aalisartut, biologit, aalisarnermik nakkutilliisut, piniarnermik nakkutilliisut soqutigisaqaqatigiiffinnillu suleqateqarneq pitsanngorsaaffiginiarlugu aalisartoqarfinnut tamanut attaveqarnerup annertusarneqarnissaa immikkoortortaqarfimmi pingaartinneqarpoq. Immikkoortortaqarfimmi sulisut periarfissaqartillugu najukkani soqutigisaqaqatigiinnik ataatsimeeqateqartarput, assersuutigalugu ukiumoortumik misissuinerni Adolf Jensen tulakkaangat. Tamatuma saniatigut soqutigisaqaqatigiiffiit aalisarneq pillugu apeqqutit pillugit isumasioqatigiissitsinerannut sulisut peqataasarput soqutiginartunillu attuumassuteqartunik ilinniartitsisarlutik. Najukkani aalisartut immami pisuussutit pillugit misilittagaannut tunngasunik paasissutissanik pissarsinissamut aamma misissueriaatsinik, angusanik, siunnersuinernik uumasoqassutsillu pillugit apeqqutinik ilisarititsinissanut eqqartuinissanullu ataatsimiittarnerit immikkoortortaqarfimmi sulisunut pingaaruteqarput. Oktoberimi Pinngortitaleriffiup aalisartut akerliussutsimik takutitsinerat malinnaavigaa. Nuummi aalisartut
13 ASSEQ Lars Witting Naajaq qaqortunik sululik nattorallimik qinngasaarisoq. ASSEQ Kitte Vinter-Jensen kissaatiminnik tusarneqarnissartik siunertaralugu Namminersornerullutik Oqartussat silataani akerliussutsimik takutitsipput, saarullinnik pisassarititaasut aalajangersimasut taamaatinneqarnissaat anguniarlugu. Akerliussutsimik takutitsisoqareermat Immikkoortortaqarfiup aalisartullu aallartitaasa oqallisigaat, biologit saarulliit sinerissamut qanittut pillugit ilisimasaasa killeqarnerat. 2012-mi biologit paasisimasaat annertusarniarlugu, saarulliit sinerissap qanittuaniittut suleqatigiilluni uuttortarneqarnissaat aallartisarneqarpoq. Miluumasunut Oktoberip arfernani Nuummi aalisartut Pinngortitaleriffiup silataani akerliussutsimik takutitsipput. Uani Saxtorph Didriksen oqaluttuuvoq. Timmissanullu immikkoortortaqarfik Immikkoortortaqarfimmi immami miluumasunik, nunami miluumasunik, timmissanik naasunillu nungusaataanngitsumik atuineq illersuinerlu pillugit Pinngortitaleriffimmi siunnersuisarnerit suliarineqartarput. Immikkoortortaqarfimmi suliarpassuit ilaat avataanit aningaasaliiffigineqartarput. 2011-mi Pinngortitaleriffik aamma Aatsitassanut pisortaqarfik siunissami aatsitassanik piiaanissanut attuumassuteqartunik siunnersuinernik suliarinnittarsinnaanermut pisariaqartinneqartumik piginnaatitaanissaq pillugu isumaqatigiissuteqarput. Suliassat immikkoortortaqarfimmi Silap Pissusianik Ilisimatusarfimmit aamma Aalisakkanut Qalerualinnullu immikkoortortaqarfimmit pingaarutilinnik isummersuiffigineqarluni ataqatigiissaarneqartarput. Uumasunik pissuseqatigiinnik piniarneqarsinnaasunik nakkutiginninnerit Immikkoortortaqarfimmi uumasut pissuseqatigiit inuiaqatigiinnut pingaarutillit sammineqarnerusarput aammalu tulleriiaarineq pillugu pilersaarut malillugu nakkutiginnittoqartarluni, nakkutiginninnerni uumasoqatigiit toqqakkat assigiinngitsut ukiut tamaasa kisinneqartarput kisitsisillu Pinngortitaleriffiup uumasut pissuseqatigiit piniarneqarsinnaasut pillugit siunnersuisarneranut tunngaviupput.
14 Ukioq manna nannut 34 nalunaaqutsersornissaat, 27-llu nassitsissutilersornissaat iluatsissimavoq. ASSEQ Fernando ugarte Arferit aarrillu timmisartumit kisinneqartarput aammalu uumasoqatigiit atorneqarnerpaat ikinnerpaamik ukiut qulikkuutaarlugit kisinneqartarnissaat siunertarineqarpoq. Uumasoqatigiit pingaaruteqarnerit tamarmik piffissami 2005-2010-mi kisinneqarput. 2011-mi arfernik aarrinillu kisitsisoqanngilaq kisiannili 2012-imi kisitseqqittoqartalissaaq. Arferit soqqallit kisinneqartut Nunani tamalaani Arfanniartarneq pillugu Ataatsimiititaliarsuarmit (IWC) nalilersoqqinneqartarput ataatsimiititaliarsuarlu taannaavoq arferit angisuut pillugit siunnersuisartoq aammalu pisassiissutinik aalajangersaasartoq. Atlantikup avannaani Immami uumasut miluumasut pillugit ataatsimiititaliarsuaq (Den Nordatlantiske Havpattedyrkommission (NAMMCO)) arfernik mikisunik aarrinillu kisitsinernik nalilersuisartuuvoq tamakkulu pillugit siunnersuisartuulluni. Puisit pissuseqatigiit assigiinngitsut Kalaallit Nunaata imartaani uumasuupput. Aataat natsersuillu Canadami Norgemilu erniorfianni kisinneqartarput. Nakkutiginnilluni malinnaasoqanngilaq, natserpassuarnik ussuppassuarnilluunniit imaluunniit qaqutigoortunik puisinik sigguttuunik. Qasigissat nungutaanissaminnut navianartorsiortut erniorfii immikkoortortaqarfimmit qulaajaaffigineqarput. Qasigissat qassimasarfiat 2010- mi Kommuneqarfik Sermersuumi nassaarineqartoq 2011-mi nakkutigeqqinneqarpoq. Nannut Kalaallit Nunaanni nannunik nakkutiginninnissamut pisortatigoortumik pilersaarutaateqartoqanngilaq. Kitaa Canadalu nannoqatigiikkuutaanik pingasuusunik avitseqatigiipput, tamakkulu tamarmik immikkut ataasiarlugit kisinneqarsimapput. Baffin Bugtimi aamma Kane Bassinimi nanoqatigiikkuutaat 1990-ikkunni Canadamiunit Kalaallit nunatsinneersunillu kisinneqarput aamma 2007-imi Canadamiut kisimiillutik Davis Strædemi nanoqatigiinnik ataatsimut atukkatsinnik kisitsipput. Baffin Bugtimi aamma Kane Bassinimi nanoqatigiikkuutaat avitseqatigiiffigisavut kisinneqarnissaat pillugit 2009-miilli Canadami oqartussaasunik suleqateqartoqalerpoq. Pisareqqinnittarnerit nannullu sananeqaataannik amerasaannillu misissuisarnerni periuseq nutaaq atorparput. 2011-mi suliat tikillugit sulinissamut pilersaarutinut qaammataasanit paasissutissanik Pinngortitaleriffik ikiuuppoq, uffa ilisimatusartut Canadamiut Qeqertaalummi nannunik angalaannartunik ilisimajunnaarsinneqanngitsunillu ameraasanik katersisut. Ameraasat ukiut pingasut ingerlaneranni katersorneqarput aammalu kalaallit Canadamiullu nannuttaasa ameraasaannik ilaneqarlutik. ASSEQ øystein wiig Aana anaanaq sinitsinneqartoq piaqqani ukioqanngitsoq ilagalugu. Pituussaarneqaramik tamarmik ajoquteqanngillat.
15 ASSEQ lars witting Taateraat nuna tamakkerlugu siaruarsimapput, piniagaanerpaallu ilaanniillutik. Asseq Appaarsiuninngaanneersuuvoq Qaanaap eqqaaniittumi. ASSEQ flemming r merkel Timmissat imarmiut Tulleriiaarineq malillugu immikkoortortaqarfimmiut nakkutiginnittarput, taamaalilluni appat taateraallu erniorfii pingaarnerit amerlanerillu isumannaarneqartarput aamma tamakku ukiut qulinngorneri tamaasa kisitsiffigineqartassapput. 2011-mi Qeqertarsuup Tunuani aamma Upernaviup Kujalliup eqqaani timmissat erniorfii assiliortorneqarput kisitsiffigineqarlutillu. 2011-miilli najukkani piniartut Qeqertarsuup Tunuata, Uummannap Upernaviullu eqqaanni mitit erniorfiinik aaqqissuussamik kisitsisalerput. Kisitsisarnerit tamakku Kitaani meqqit amerlassusiisa nikerarnerannik nakkutiginninnermut pingaarnersaallutik najoqqutassaapput aammalu Pinngortitaleriffimmit siunnersuisarnernut pingaaruteqartuullutik. Ukiut tallimakkuutaarlugit immikkoortortaqarfimmi ilisimatusartut kisitseqataasarput kisitsinernillu ataqatigiissaarisuusarlutik. 2010-mi aamma 2011-mi mitit timmissallu allat erniorfii Maniitsup Paamiullu akornanniittut nunap assinganut inissiortorneqarsimapput kisitsiffigineqarsimallutillu. Nunami uumasut miluumasut Tuttoqarfiit tuttoqarnerpaat ukiut tallimanngorneri tamaasa kisitsiffigineqartarput. Ameralimmiit Qeqertarsuatsiaanut tuttut 2011-mi kisinneqartussaasimagaluarput kisianni taarsiullugu avataanit sukumiisumik siunnersorti, Kim Poole, Canadami Aurora Wildlife Researchimeersoq suleqatigalugu nalilersuisoqarnissaa toqqarneqarpoq. Tamatuma kingunerisaanik misissueriaatsinik kisitseriaatsinillu arlalinnik siunnersuisoqarpoq. Kangerlussuup eqqaani umimmaat ikinnerpaamik ukiut tallimanngoraangata qamuteralaat atorlugit kisinneqartarput kingullermillu 2010-mi kisitsisoqarpoq. NuukBasic Immikkoortortaqarfimmiut nakkutilliinissamik pilersaarummik NuukBasic-imik amma pilersaarutip ilaanik BioBasis aamma MarinBasis-imik ukiut tallimassaannik peqataapput. BioBasis-imi tatsit, kuuit aamma Kangerluarsunnguami Issittup kiannerumaartortaani pinngortitami ataqatigiinneq, taanna pilersaarummut Issittumi Zackenbergimi pinngortitap ataqatigiinneranik sanilliunneqarsinnaasoq, nakkutigineqarput. MarinBasis suleqatigalugu immikkoortortaqarfimmi Nuup eqqaani timmissat imarmiut, taateraat appallu erniorfii toqqakkat tamarmik kisitsiffigineqarput. Taateraat ingerlaartarfii qulaajaaffiginiarlugit tamakku qulit paasissutissanik nassitsissuserneqarput. Aamma MarinBasic-ip ilaatut Nuup Kangerluani qipoqqaat ataatungaasa qalipaataat assit atorlugit nalunaarsorneqarput. Tulortissanngilasi! Aili Labansenip appat inaanni Qeqertarsuup tunuani piaqqat oqimaalutarai.
16 Mitit qingallit Nuummi anorersuarsiortut. Talerperlermi takuneqarsinnaavoq imeqqutaalaq seqinermit saqqarneqarsimasoq. ASSEQ lars witting Avatangiisinik misissuinerit Baffin Bugtenimi uuliamik ujaasinerit avatangiisinik sunniutigisinnaasaat pitsaanerusumik nalilersuiffigiumallugit piffissami 2011-2014-imi Aatsitassanut pisortaqarfik annertuumik misissuisitsilerpoq. Pilersaarut DCE-mit (siornatigut DMU) Pinngortitaleriffimmik suleqateqarluni ataqatigiissaarneqarpoq. Miluumasunut Timmissanullu immikkoortortaqarfik puisinik, nannunik arfernillu misissuinernut akisussaasuuvoq. Marsimi aamma apriilimi nannut immap sikuatigut ingerlaartarnerat qulaajaaffiginiarlugu nannut 34-t nalunaaqutserneqarput 27-llu qaammataasanut nassitsissuserneqarlutik. Septembarimi immikkoortortaqarfimmiut DCE aamma piniartut Upernavimmiut suleqatigalugit natsiit aqqaneq marluk ussuillu marluk qaammataasanut nassitsissuserpaat. Nassitsissutit puisit siammarsimanerat aqqartarnerminnilu pissusilersuutaat pillugit paasissutissanik pingaarutilinnik tunniussarsisarput. Nipinik immiussissutit immamillu ilisimatusarnermi atortut sumiiffimmi arferit puisillu nipaat ukiumi ataatsimi misissuiffiginiarlugit Baffin Bugtip kujasinnerusortaanut inissinneqarput. Aatsitassanik pisortaqarfimmi misissuineq pillugu pilersaarut aqqutigalugu uuliasiortunit aningaasaliissutit saniatigut Nipinik imminut isumagisumik nakkutiginninnissamik pilersaarusiaq taanna ( Passiv Akustisk Moniteringsprojekt ) Silap Pissusianik Ilisimatusarfimmit, KVUG-mit aamma Washington Universitymit aningaasaliiffigineqarpoq. Mitit Siunissami iluarnaarniutigalugu atuisalersinnaaneq siunertaralugu meqqit qiviuinik katersisarnissaq pillugu immikkoortortaqarfimmiut Kommuneqarfik Sermersuumik aamma KNAPK-mik ukiut aappassaannik oqaloqatiginnipput. Qipoqqaat aamma arfernik takornariartarnerit Qipoqqaat amerlassusiat nalunaarsorniarlugit Qeqertarsuup Tunuani aamma Nuup Kangerluani qipoqqaat assingannik aamma katersisoqalerpoq. Assit ilarpassui Nuup eqqaaneersuupput aamma assit Qeqertarsuup eqqaaneersut tamarmik namminerisamik umiatsiartunit aamma takornarianut angallatinut ilaasuneersuupput. 2011-mi pilersaarusiaq sananeqaatsit paasineqarnissaat aamma nerisannaanik misissuinissat siunertaralugit ameraasanik tigooqqanertalerlugu ilaneqarpoq. Kalaallit Nunaanni Takornariaqarnermut Inuussutissarsiuteqarnermullu Siunnersuisoqatigiit aamma najukkani takornarialerisut peqatigalugit arfernik takornariartarnerni malittarisassiortoqarpoq malittarisassallu atorneqarsinnaanersut 2010 aamma 2011-mi misilerarneqarput. Manna tikillugu angusat takutippaat aalajangersakkamik arfernik takornariartitsisarneq arferit pissusilersortarnerannut ilorraap tungaanut sunniuteqartoq. Qeqertarsuup Tunuani arferit angisuut Qeqertarsuup Tunuani arfiviit uumassusilinnut allanut ataqatigiinnerat aamma amerlassusiannik arlaleriarluni misissuinerit ilaattut tamakku ameraasaannik 89-inik piniartut Qeqertarsuarmeersut marsimiit maajip tungaanut katersipput. Misiligutissat arfiviit suiaassusaannik paa-
17 Abel Brandt Tarfilu (Lars-Erik Mølgård) Qeqertarsuarminngaanneersut ukioq manna Tunumi qilalukkanik qernertanik nalunaaqutsersueqataaqqipput. Uani aamma takussaapput Inuuta Hammeken Ittoqqortoormiininngaanneersoq kiisalu Hans Christian Schmidt Sønderborgiminngaanneersoq. ASSEQ mads peter heide-jørgensen sinninnissamut, arfiveqatigiikkuutaat sorliunerannut paasinninnissamut aamma pisareqqinneqartarnerisigut arfiveqatigiit amerlassusiannik missingiinernut atorneqarput. Arfiviit 52-it Baffin Bugtenimiit Canadap avannaata imartaanut angalanerat malinnaaffiginiarlugit tamakku qaammataasanut nassitsissusersorneqarput. Tikaagulliit aqqaamasarnerat pillugu paasissutissaateqannginneq pissutigalugu tamakku aqqaamasarnerisa sivisussusiat missingeruminaappoq. Tikaagulliit puiaarneranni timmisartumit kisinneqarsinnaapput. Ajornartorsiut iluarsiiviginiarlugu piniartut Qeqertarsuup Tunuaneersut augustip aamma septembarip ingerlaneranni tikaagullinnik qaammataasanut nassitsissusersuipput. Pilersaarusiaq ineriartortitsinissaq pillugu pilersaarusiaavoq ajornakusoortoq, tassami tikaagulliit tikikkuminnaannerat ajornartorsiutaammat. 2011-mi tikaagullik nalunaaqutserneqarpoq pissutsilli ilisimaneqanngitsut pissutigalugit tikaagullimmit tassannga paasissutissanik tigusaqanngilagut. 2011-mi arfivik Qeqertarsuup Tunuani pisarineqartoq misiligutissanik tigusiffigineqarpoq, tassani arfiviup nerisannaavi, ukiui kinguaassiortarnerallu misissorneqarnissaat siunertarineqarluni. Qaanaap eqqaani sikup sinaava Avannaani qilalukkat qernertat qaqortallu aamma aarrit amerlassusiannik eqqortumik missingiiniartarnerni ajornartorsiutaajuartartoq tassaavoq timmisartumit kisitsinermit kisitsisit iluarsiivigineqarnissaannut uumasut tamakku aqqaamasarnerisa sivisussusiannik uuttortaanernik peqartoqannginnera. Taamaattumik Qaanaami piniartut suleqatigalugit immikkoortortaqarfimmi ilisimatusartut maajip qaammataani uumasut tamakku ilaat qaammataasanut nassitsissusersorniarlugit sikup sinaaniipput. Nalunaaqutsersueriaaseq atortullu ukiut ingerlaneranni piniartut qanimut suleqatigalugit ineriartortinneqarsimapput aammalumi 2011-mi aarrit arfineq maluk nalunaaqutserneqarput. Qilalukkat qernertat ingerlaartarnerat Qilalukkat qernertat ingerlaarfigisartagaat qulaajaaffiginiarlugit aamma uninngaartarfiisa assigiinngitsut imminnut attuumassuteqarsinnaanerat paasiniarlugit, ingammik qilalukkat qernertat ukiuunerani Uummannap eqqaani Qeqertarsuullu Tunuani pisarineqartartut aasaanerani uninngaartarfii pillugit paasissutissanik pissarsiniarluni, immikkoortortaqarfimmi nukipassuit atorneqarsimapput. Suliani tamakkunani najukkani piniartut ilisimasaat piginnaasaallu pingaaruteqarluinnarput. 2011-mi Qaanaap, Uummannap (Niaqornani Pinngortitaleriffiup suliat tikillugit suliffiata eqqaani) aamma Tunumi Illoqqortoormiut eqqaani Hjørnedalenip eqqaanni qilalukkat qernertat sikup sinaanit nalunaaqutsersorniarneqarput, qilalukkat qernertat arfineq marluk nalunaaqutserneqarput avalatseqqinneqarlutillu. Qaanaap Uummannallu eqqaanni qilalukkanik qernertanik nalunaaqutsersuiniarnerit 2011-mi iluatsinngitsoorput.
18 Aataaq inersimasoq Kujataani Kitaanilu immami uumasussusillit Nunap Isuata eqqaani Appilattumi Kalaallit Nunaata imartaani puisit immikkut pissusillit tamarmik takussaaffianni, najukkami piniartut puisinit saarullinnillu misiligutissanik ukiumi ataatsimi katersuisimapput. Katersuinerit 2011-mi annertusillugit Aappilattup aamma Nuup eqqaanni appaliarsunnit misiligutissanik katersisoqartalerpoq. Nuup eqqaani Qaqummi timmissat imarmiut immallu naqqata uumasuisa imminnut sunniuteqaqatigiittarnerat pillugu pilersaarusiaralugu suliap ilaatut sumiiffinni immap naqqata misissuiffigineqarsimasaanni najukkami inuussutissarsiutigalugu piniartut qassusersorlutik miternik katersipput. KNAPK-mik aamma Aalisarnermut, Piniarnermut Nunalerinermullu Naalakkersuisoqarfimmik isumaqatigiissuteqartoqareerneratigut piniartut qipoqqarniarnissamut akuersissutaatillit tamarmik qipoqqaat ameraasaannik, soqqaannik, tinguinit, tartuinit, aqajaruinit, il.il. misiligutissanik katerseqqullugit qinnuigineqarsimapput. Misiligutissat Silap Pissusianik Ilisimatusarfimmi ilisimatusartut suleqatigalugit arferit soqqallit misissuiffigineqarneranni atorneqassapput. Suleqatigisat nunallu tamalaat akornanni suleqatigiinnerit Suleqatigiikkuutaat 2011-mi immikkoortortaqarfimmiut nunani tamalaani ataatsimiittarnernut 21-usunut peqataapput aamma immikkoortortaqarfimmi suliat pitsaassusii tullinnguuttut makku suleqatigalugit qulakkeerneqartarput; North Atlantic Marine Mammal Commission (NAMMCO), the International Whaling Commission (IWC), CAFF/Circumpolar Seabird Working Group, CAFF/Cicumpoar Biodiversity Monitoring Program, Circum Arctic Rangifer Monitoring and Assessment Network (CARMA), IUCN/Polar Bear Specialist Group aamma the Canada-Greenland Joint Commission on Polar Bears. Suleqatigisat Immikkoortortaqarfimmiut sumiiffinni immikkoortortaqarfimmiut suliat tikillugit suliffigisaanni KNAPK-mik aamma najukkani piniartunik piniarfinnillu nakkutilliisunik annertuumik suleqateqarput. 2011-mi immikkoortortaqarfimmiut suleqatigisaat avataaneersut tassaapput Alaska Department of Fish and Game, DCE Nationalt Center for Miljø og Energi (tidligere DMU, Danmark), Department of Fisheries and Oceans (DFO, Canada), Københavns Universitet, Marine Research Institute (Iceland), National Marine Mammal Laboratory (USA), Naturhistorisk Museum (Danmark), Naturhistorisk Museum (Norge), New York University (USA), Norsk Polarinstitut (Tromsø), St. Andrews University (Scotland), University of Calgary (Canada), University of Iceland, University of Oslo, University of Washington (USA), Wood s Hole Oceanographic Institution (USA), Århus Universitet, Aurora Wildlife Research (Canada) il.il. Sulisut ilisimatuussutsikkut piginnaanngorsarneqarnerat Malene J. Simonip januaarip ulluisa 27-ani Aarhus Universitetimi Ph.d-nngorniutini The sounds of whales and their food; baleen whales, their foraging behavior, ecology and habitat use in an arctic habitat illersorpaa. Nynne Hjort Nielsen Københavnip Universitetiani immikkut allaaserisaminik Age Determination by Aspartic Acid Racemization and Growth Layer Groups, and Survival Rates of Fin Whales (Balaenoptera physalus) and Harbour Porpoises (Phocoena phocoena) -mik illersuinermigut cand. scient.-inngorpoq. Aqqalu Rosing-Asvid septembarip ulluisa aallaqqaataani suliffimmini qaffalluni misissuisuuninngorpoq (seniorforsker). ASSEQ peter hegelund
19 ASSEQ Fernando Ugarte, Kaj Sünksen og Peter Schmidt Mikkelsen Pinngortitaleriffik ukiup ingerlanerani inunnik amerlasuunik pulaartoqartarpoq, soorlu prinsesse Marie, prins Nikolai aamma prins Felix Danmarkiminngaanniit (qull.), atuartullu teknikki pinngortitarlu pillugu ilinniakkatik annertusarniarlugit pulaartut. Taakku saniatigut aamma unnuk kulturisiorfimmi, januarimi ukiut tamaasa aallunneqartartumi Pinngortitaleriffimmut pulaartut 1324-iusimapput. Paasissutissiisarfik Ataqatigiissaarinermut allaffeqarfik Pinngortitalerifimmi illup iluanut avataanullu siammartigassat attaveqarnermillu suliassat Paasissutissiisarfimmi suliarineqartarput. Suliassat suliatigut immikkoortortaqarfiit marluit aamma Silap Pissusianik Ilisimatusarfik qanimut suleqatigalugit suliarineqartarput. Paasissutissiisarfimmit inuiaqatigiinnut sammitillugit siammarterinerit ileqquusumik aqqutitigut soorlu aviisitigut, tv-kkut, radiukkut, nittartakkakkut, quppersakkatigut, nalunaarusiatigut saqqummersitsinikkullu siammarterneqartarput. Tamatuma saniatigut paasissutissiisartup siammarterineq pillugu apeqqutinut tunngasunik Pinngortitaleriffimmi sulisut ilitsersortarpai soorluttaaq qullersat suliassaataat annikinnerusut Paasissutissiisarfimmi suliarineqartartut ukiumoortumillu nalunaarusiat aaqqissuisoqarnikkut akisussaaffigineqartut. Aammattaaq paasissutissiisartut aaqqissuussinernut annertuunut, assersuutigalugu Unnuk Kulturisiorfik - 2011-mi inuit 1324-t Pinngortitaleriffimmut pulaarnerannik kinguneqartoq timitaliillutik ikiuuttarput. Saniatigut Paasissutissiisarfiup aamma suliffiup immikkoortortaqarfii assigiinngitsut suleqatigisarsimavai, ilisimatuut suliaasa nuisanerulernissaat anguniarlugu, kiisalu Pinngortitaleriffimmi ilisimatuut, pinngortitallu pissarititaanik atuisut suleqatigiinnerat erseqqissisarniarlugu. Tamakku anguniarneqarsimapput aviisitigut nuna tamakkerlugu saqqummersartutigut ilanngutassiisarnikkullu. Paasissutissiisartut 2011-mi Pinngortitaleriffiup nittartagaata www.natur.gl.ip aaqqissuisoqarfia piffissaq annertunerusoq atorlugu allanngorsarsimavaa, nittartakkallu imarisai iluarsarsimallugit nutarsarsimallugillu.