บทท 2 การจ ดเก บและการค นค นสารน เทศ

Transcription

1 บทท 2 การจ ดเก บและการค นค นสารน เทศ ในสภาพการณ ป จจ บ นสารน เทศม ความส าค ญมากย งข น ท าให ม การผล ตสารน เทศ ออกมาในร ปแบบต างๆ มากมาย สารน เทศท เพ มมากข นเหล าน ท าให ผ ใช สารน เทศไม สามารถ ควบค มหร อจดจ าข อม ล ข าวสารต างๆ ได หมด แต ม ความจ าเป นต องใช สารน เทศเพ อการศ กษา การค นคว าว จ ยและการประกอบอาช พ ด งน นจ งเก ดความพยายามในการหาว ธ ท จะจ ดเก บ สารน เทศจ านวนมหาศาลอย างเป นระบบ เพ อสะดวกในการน ามาใช ให ค มค าหร อถ ายทอดและ แลกเปล ยนข อม ลระหว างก นได ท นก บความจ าเป นและท นต อเหต การณ รวมท งสามารถค นค น สารน เทศท จ ดเก บไว มาใช ประโยชน ได อย างม ประส ทธ ภาพ ความหมายของการจ ดเก บและการค นค นสารน เทศ การจ ดเก บสารน เทศ (Information Storage) หมายถ ง การจ าแนก จ ดเร ยงและจ ด หมวดหม สารน เทศให เป นระเบ ยบ ท งน เพ อให สามารถค นหาและจ ดเก บสารน เทศเข าท เด มได โดยสะดวกรวดเร วและท นก บความต องการ (มาล ไชยเสนา, 2542, หน า 39) มาล ล าสก ล (2545, หน า 7) ย งได สร ปความหมายของ การจ ดเก บสารน เทศ ว าหมายถ ง การจ ดโครงสร างและควบค มทางบรรณาน กรมโดยใช คอมพ วเตอร ด วยว ธ การท ารายการและ ข อม ลบรรณาน กรมในล กษณะเก บข อม ลเข าแฟ มข อม ล จ ดเตร ยมแฟ ม รวมไปถ งการจ ดท าส อ จ ดเก บข อม ลล กษณะต างๆ และฐานข อม ลเพ อการค นหาและค นค นสารน เทศ Chester, Myrvin F. and Athwall Avtar K. (2002, p.209) กล าวว า การจ ดเก บ สารน เทศเป นห วใจของระบบคอมพ วเตอร และระบบสารน เทศ โดยสารน เทศท จ ดเก บไว อย างม ประส ทธ ภาพสามารถน ามาใช ในการจ ดการ การวางแผน และการต ดส นใจได และท ส าค ญ สามารถน ามาใช เพ อการค นค นสารน เทศได อย างสะดวกและรวดเร ว สร ปได ว า การจ ดเก บสารน เทศ ค อ การน ารายละเอ ยดของทร พยากรสารน เทศ มาจ ดเก บไว เพ อจ ดหมวดหม ท ารายการ หร อท าดรรชน สาระส งเขป และจ ดท าฐานข อม ล เพ อการค นค นสารน เทศได อย างสะดวก รวดเร ว และตรงก บความต องการของผ ใช

2 26 การค นค นสารน เทศ (Information Retrieval) ค อ การด งหร อค นเอกสารย อนหล ง ท จ ดเก บไว ตามห วข อท ต องการ การค นตามห วข อ ความสนใจและความต องการของผ ใช จาก ทร พยากรสารน เทศท เข ามาใหม ท กคร ง หร อการค นให ผ ใช เพ อบร การสารน เทศท ท นสม ย การค นเอกสารผ ค นท าการค นจากเคร องคอมพ วเตอร โดยตรงหร อเคร องท เช อมโยงเข าระบบ คอมพ วเตอร ท ใช โปรแกรมจ ดเก บและค นค นสารน เทศ รวมท งเช อมโยงส ระบบอ นเทอร เน ต ท งน เพ อการใช ประโยชน ต างๆ ของผ ใช (มาล ล าสก ล, 2545, หน า 7) มาล ไชยเสนา (2542, หน า 403) กล าวว า การค นค นสารน เทศ (Information Retrieval) ในอด ตเป นงานบร การช วยผ ใช ค นหาทร พยากรสารน เทศ หร อบอกให ผ ใช ร แหล งจ ดเก บสารน เทศ งานค นค นสารน เทศจ งเป นงานค นหาและช วยให ผ ใช ค น แนะน าและสอนผ ใช อ านวยความสะดวก ต างๆ ให ผ ใช ได ร บทร พยากรสารน เทศตามความต องการ แต ป จจ บ นผ ใช ส วนใหญ จะค นเอกสาร ท จ ดเก บไว ด วยตนเองตามความสนใจและความต องการของผ ใช การค นเอกสารผ ค นสามารถค น ได จากเคร องคอมพ วเตอร โดยตรงหร อเคร องท เช อมโยงเข าระบบคอมพ วเตอร ท ใช โปรแกรมจ ดเก บ และค นค นสารน เทศ รวมท งเช อมโยงส ระบบอ นเทอร เน ต ท าให ผ ใช สามารถค นหา และได ร บ สารน เทศท ต องการ ซ งเป นสารน เทศท สถาบ นบร การสารน เทศและแหล งต างๆ จ ดไว ให บร การ สร ปได ว า การค นค นสารน เทศ ค อ การค นเพ อให ได สารน เทศและทร พยากรสารน เทศ ท ผ ใช ต องการ จากแหล งจ ดเก บสารน เทศ หร อจากฐานข อม ล ส งค นให ก บผ ใช อย างรวดเร ว ด วย ว ธ การและเทคน คอย างเป นข นตอน โดยอาศ ยเทคโนโลย สารน เทศเป นเคร องม อในการเข าถ ง สารน เทศอย างสะดวก รวดเร ว และตรงก บความต องการของผ ใช ซ งการค นค นสารน เทศจะม กระบวนการท างานมากกว าการค นหา ค อการค นค นสารน เทศ ต องม การส มภาษณ การว เคราะห ค าถาม รวมท งต องม เทคน คการค นค นด วย แต ถ าการค นหาสารน เทศ เป นแค การป อนค า ท ต องการค นหาเข าไปในระบบการส บค นเท าน น เพ อให ได ผลล พธ ออกมา ด งน นถ าจะให ได ผลล พธ ท ม ประส ทธ ภาพและประส ทธ ผล ตรงก บความต องการของผ ใช ควรผ านกระบวนการ ค นค นสารน เทศจะด กว า

3 27 การจ ดเก บและการค นค นสารน เทศ (Information storage and retrieval) ค อ กระบวนการท งการค ดเล อกควบค มโครงสร างสารน เทศ การจ ดหา การจ ดเก บสารน เทศ เพ อการ เข าถ งและกระบวนการส าค ญใดๆ ในการแสวงหาทร พยากรสารน เทศ ซ งครอบคล มการค นหา การด งสารน เทศท เข าเร อง เร องใดเร องหน งโดยเฉพาะจากแหล งต างๆ ท งแหล งจ ดเก บภายในและ แหล งภายนอก เพ อให ผ ใช ได ร บสารน เทศหร อรายการทร พยากรสารน เทศ ซ งบรรจ เน อหาตรงตาม ต องการ และในการบร การจะน าส งให ผ ใช อย างรวดเร วท นการณ ท งน การจ ดเก บและการค นค น สารน เทศเป นระบบท จ ดท าท งด วยแรงงานคนและด วยคอมพ วเตอร (มาล ล าสก ล, 2545, หน า 8) นอกจากน น ศาชล จ านงศร (2546, หน า 1) ย งได สร ปความหมายของ การจ ดเก บและ การค นค นสารน เทศ ว าค อ กระบวนการในการรวบรวมสารน เทศและท ารายการให ก บสารน เทศ ท รวบรวมไว ท งน เพ อให ทราบท อย ของสารน เทศและสามารถแสดงผลการค นออกมาตามร ปแบบท ต องการ หล กส าค ญ ค อ การก าหนดต วแทนของเอกสาร และโครงสร างในการจ ดกล มของเอกสาร เพ อใช เป นดรรชน น าทางเข าถ งเอกสาร ซ งการน าคอมพ วเตอร เข ามาใช จะช วยให การเข าถ งเอกสาร ในล กษณะ Full-text searching ท าได ง ายข น โดยคอมพ วเตอร จะจ ดเก บสารน เทศตามโครงสร าง ท ออกแบบไว สร ปได ว า การจ ดเก บและการค นค นสารน เทศ ค อ กระบวนการในการรวบรวม รายละเอ ยดของสารน เทศและทร พยากรสารน เทศ ท จ ดเก บไว ในแหล งสารน เทศ หร อฐานข อม ล เพ อให สามารถค นสารน เทศและทร พยากรสารน เทศท ต องการกล บค นมาได อย างสะดวกและ รวดเร ว ด วยว ธ การและเทคน คอย างเป นข นตอน โดยอาศ ยเทคโนโลย สารน เทศเป นเคร องม อใน การเข าถ งสารน เทศอย างสะดวก รวดเร ว และตรงก บความต องการของผ ใช

4 28 องค ประกอบของการจ ดเก บและการค นค นสารน เทศ การจ ดเก บและการค นค นสารน เทศเป นการเช อมโยงระหว างทร พยากรสารน เทศก บผ ใช ซ ง ม ความต องการสารน เทศ โดยการรวบรวมสารน เทศเก บไว ในฐานข อม ลคอมพ วเตอร สมพร พ ทธาพ ท กษ ผล (2545, หน า 36) กล าวว า การจ ดเก บและการค นค นสารน เทศ ประกอบด วยทร พยากรสารน เทศ ฐานข อม ล และบ คลากร ด งรายละเอ ยดต อไปน 1. ทร พยากรสารน เทศ ทร พยากรสารน เทศม อย หลายประเภท ข นอย ก บเกณฑ ท ใช ในการแบ ง ได แก 1.1 แบ งออกตามแหล งสารน เทศ ค อ แหล งปฐมภ ม แหล งท ต ยภ ม และ แหล งตต ยภ ม แหล งปฐมภ ม เป นสารน เทศจากต นแหล งโดยตรง เช น การส มภาษณ หร อ ตอบแบบสอบถาม ผลการศ กษา ค นคว า ว จ ย การค นพบทฤษฎ ใหม และการว เคราะห ว พากษ ทฤษฎ ต างๆ เป นต น แหล งท ต ยภ ม เป นการรวบรวมข อม ลและสารน เทศจากแหล งปฐมภ ม โดยอาจเร ยบเร ยง จ ดหมวดหม ให เป นระเบ ยบ สร ปให เข าใจง าย หร อน ามาจ ดท าเป นดรรชน เพ อเป นเคร องม อช วยในการส บค นต อไป แหล งท ต ยภ ม ท ส าค ญ ได แก วารสารท ม การสร ปย อและ ต ความพ ฒนาการหร อทฤษฎ ใหม ๆ ให เข าใจง ายข น ดรรชน และสาระส งเขป หน งส อต ารา รายงาน สถานภาพว ทยาการป จจ บ น และจดหมายข าว เป นต น แหล งตต ยภ ม เป นการรวบรวมสารน เทศท ช วยค นหาแหล งข อม ลปฐมภ ม และท ต ยภ ม บางคร งอาจพบว าแหล งตต ยภ ม น นถ กจ ดรวมไว ก บแหล งท ต ยภ ม เพราะส งพ มพ ประเภทน ม จ านวนน อยกว าแหล งสารน เทศสองประการแรกมาก แต ในท น จะกล าว แยกไว เพ อให เห นความแตกต างให ช ดเจนข น แหล งสารน เทศตต ยภ ม น ไม ม สารน เทศเก ยวก บ ความร เฉพาะสาขาว ชาต างๆ แต จะช วยในการค นคว าข อม ล เพ อใช ในการหาข อม ลสารน เทศ เฉพาะสาขาว ชาอ กท หน ง ส งพ มพ ประเภทน ประกอบด วย นามาน กรม บรรณาน กรม บรรณน ท ศน และหน งส อแนะน าวรรณกรรมเฉพาะสาขาว ชา เป นต น

5 แบ งออกตามร ปล กษณ ของส อท ใช ในการจ ดเก บ ได แก ส อส งพ มพ ส อโสตท ศน และส ออ เล กทรอน กส ส อส งพ มพ ค อ ส งท พ มพ ข นเป นเล มหร อ เป นแผ นโดยใช ต วอ กษร ต วเลข ส ญล กษณ รห ส ในการส อความหมายส งพ มพ หร อส งต พ มพ ซ งได แก หน งส อ วารสาร หน งส อพ มพ จ ลสาร และกฤตภาค เป นต น ส อโสตท ศน ค อ ส อท ใช บ นท กข อม ล เร องราวต างๆ ในว สด ประเภทต างๆ ได แก เทปบ นท กเส ยง ว ด ท ศน แผ นใส และร ปภาพ เป นต น ส ออ เล กทรอน กส ค อ ทร พยากรสารน เทศท ม การผสมผสานเทคโนโลย ด าน การจ ดเก บและค นค นสารน เทศเข าไว ด วยก นในส อบ นท กชน ดใหม ม ร ปแบบเป นด สก เก ต (diskette) หร อเป นออปต ค ลด สก (optical disk) หร อเป นแถบแม เหล ก (magnetic tape) ได แก ซ ด และด ว ด เป นต น ซ งในการจ ดเก บทร พยากรสารน เทศอย างเป นระบบสามารถจ ดท าได หลายว ธ ด วยก น ได แก 1) การจ ดเก บทร พยากรสารน เทศตามเน อหา หมายถ ง การน าสารน เทศท ม อย มาแยกประเภทตามสาขาว ชาอย างกว างๆ โดยน าสารน เทศท ม เน อหาเด ยวก นจ ดเก บไว ด วยก น ซ งม กจะแยกตามระบบการจ ดหมวดหม ต างๆ ท ม ผ ค ดค นข น ทร พยากรสารน เทศท จ ดเก บตาม ระบบน ม กได แก หน งส อ และต าราท วๆ ไป นอกจากน การจ ดเก บสารน เทศตามเน อหา อาจแบ ง เน อหาออกเป นกล มสาขาว ชาใหญ ๆ ได แก ส งคมศาสตร มน ษยศาสตร และว ทยาศาสตร เป นต น 2) การจ ดเก บทร พยากรสารน เทศตามร ปล กษณ สามารถแยกประเภท ทร พยากรสารน เทศโดยด ท ร ปล กษณ หร อว สด ท ใช บ นท กข อม ล ซ งแบ งออกได เป น ส อส งพ มพ ส อโสตท ศน และส ออ เล กทรอน กส 3) การจ ดเก บทร พยากรสารน เทศตามหมายเลข ค อ การจ าแนก และเร ยง สารน เทศโดยใช หมายเลขเป นหล กแทนอ กษรหร อส ญล กษณ อ นๆ นอกจากจะเร ยงล าด บ สารน เทศตามหมายเลขแล วจะต องจ ดท าดรรชน เร ยงตามล าด บอ กษรเพ อค นหาหมายเลขท ให 4) การจ ดเก บทร พยากรสารน เทศตามพ นท ภ ม ศาสตร ค อ การจ าแนกและเร ยง เอกสารโดยย ดอาณาเขตหร อพ นท ภ ม ศาสตร เป นหล ก โดยน ยมก าหนดอ กษรหร อรห สหมายเลข ประกอบ อาจเป นระด บโลก ทว ป ประเทศ ภาค และจ งหว ด เป นต น ในการก าหนดระบบ จ ดเก บสารน เทศข นต น จ งควรก าหนดขอบเขตตามพ นท ภ ม ศาสตร ข นต อไปจ งเร ยงตามอ กษรช อ

6 30 ภ ม ศาสตร หร อถ าก าหนดรห สหมายเลข ก เร ยงตามต วเลข เช น รห สไปรษณ ย และเลขหมาย โทรศ พท เป นต น 5) การจ ดเก บทร พยากรสารน เทศตามล าด บอ กษร ค อ การใช ช อบ คคล หน วยงาน ห วเร องและสถานท ทางภ ม ศาสตร เร ยงตามล าด บอ กษร การจ ดเก บสารน เทศ ตามล าด บอ กษร เป นว ธ การเร ยงล าด บสารน เทศโดยใช อ กษรค อต วหน งส อเป นหล ก เป นระบบ การจ ดเก บสารน เทศท น ยมใช ก นอย างแพร หลายมากท ส ด และเป นว ธ การพ นฐานท น าไปใช ร วมก บ การจ ดเก บสารน เทศระบบอ นๆ เช น การจ ดเก บสารน เทศตามพ นท ภ ม ศาสตร ในการจ ดเก บ สารน เทศของหน วยงาน ส าน กงาน หร อสถาบ นบร การสารน เทศ ส วนใหญ จ ดเก บสารน เทศ ตามล าด บอ กษร เป นพ นฐาน โดยเฉพาะช อบ คคล ช อหน วยงาน ช อสถาบ น เช น การจ ดเก บ รายละเอ ยดทางบรรณาน กรมจะเร ยงล าด บตามอ กษรช อผ แต ง และช อเร อง เป นต น 2. ฐานข อม ล ในการจ ดเก บทร พยากรสารน เทศด งกล าว จะม การรวบรวมรายละเอ ยดหร อรายการ ของทร พยากรสารน เทศเก บไว ในฐานข อม ลในคอมพ วเตอร เพ อท าให การจ ดเก บและการค นค น สารน เทศม ความเป นระบบ ระเบ ยบ ง ายต อการค นค นสารน เทศส าหร บผ ใช มากข น 3. บ คลากร บ คลากรท เก ยวข องก บการจ ดเก บและการค นค นสารน เทศ ได แก ผ ท ท าหน าท จ ดเก บสารน เทศ การจ ดเก บสารน เทศท ม ประส ทธ ภาพควรม บ คลากรท ม ความร และความช านาญในการจ ดเก บสารน เทศ หากเป นบ คลากรใหม ควรได ร บการ ฝ กอบรม หร อด งาน ด านการจ ดเก บสารน เทศ เพ อให ม ประสบการณ มากข น ผ ให บร การค นค นสารน เทศ ได แก บรรณาร กษ และน กสารน เทศ เป นต น ท าหน าท เป นต วกลางระหว างผ ใช ก บระบบการค นค นสารน เทศ โดยจะต องเป นผ ท ม ความร เก ยวก บทร พยากรสารน เทศประเภทต างๆ ทราบว ธ ในการเข าถ งสารน เทศแต ละประเภท ทราบศ พท เฉพาะท จะใช ค นข อม ลเฉพาะด าน และม กลว ธ ในการส มภาษณ ผ ใช เพ อให ทราบ ความต องการสารน เทศท แท จร ง

7 31 ผ ใช สารน เทศ ค อ ผ ใช ท ม ความต องการสารน เทศของตนเอง ซ งอาจจะค นค น ด วยตนเอง หร ออาจขอใช บร การจากผ ให บร การค นค นสารน เทศ โดยผ ใช สารน เทศ ได แก น กว จ ย ผ บร หาร น กเร ยนน กศ กษา อาจารย หร อประชาชนท วไป ซ งม ความต องการสารน เทศเพ อใช ประโยชน โดยการค นจากฐานข อม ลต างๆ ความส าค ญของการจ ดเก บและการค นค นสารน เทศ การจ ดเก บและการค นค นสารน เทศอย างเป นระบบม ความส าค ญท งก บสถาบ นบร การ สารน เทศและผ ใช ด งรายละเอ ยดต อไปน 1. ความส าค ญของการจ ดเก บและการค นค นสารน เทศส าหร บสถาบ นบร การ สารน เทศ 1.1 ท าให สามารถน าสารน เทศเด มท ผ ใช น าออกมาใช กล บค นท เด มได เพ อสามารถ ให บร การได ตลอดเวลาไม เก ดความส บสนและไม ก อให เก ดการวางสารน เทศอย างไม เป นระเบ ยบ ภายในสถาบ นบร การสารน เทศ ส งผลให สถาบ นบร การสารน เทศม ประส ทธ ภาพส งด านบร การย ม ค นทร พยากรสารน เทศ 1.2 ท าให ทราบจ านวนทร พยากรสารน เทศในแต ละหมวดหม ว าม มากน อยเพ ยงใด เพ ยงพอส าหร บการบร การหร อไม ซ งจะเป นประโยชน ต อการด าเน นงานจ ดหาทร พยากรสารน เทศ ของสถาบ นสารน เทศ 1.3 การจ ดเก บสารน เทศอย างเป นระบบน น ม ผลอย างย งต อการบ าร งร กษา เพราะ หากม ระบบการจ ดเก บสารน เทศท ด สารน เทศแต ละอย าง จะได ร บการจ ดวางอย างเป นหมวดหม ตามล าด บ ค นหาง าย ไม ฉ กขาดเพราะการร อค น เจ าหน าท สามารถมองเห นสภาพการช าร ดของ ทร พยากรสารน เทศได อย างช ดเจน ท าให ซ อมแซมได ท นท ก อนท จะช าร ดมากเก นไป 1.4 ค ดเล อกตรวจสอบทร พยากรสารน เทศ เพ อให ตรงก บความต องการของผ ใช และ ได ใช สารน เทศท ม ค ณภาพ 1.5 ก อให เก ดการถ ายโอนสารน เทศ หร อการแลกเปล ยนเร ยนร ระหว างผ ต องการใช สารน เทศก บแหล งให บร การสารน เทศ 1.6 เป นต วกลางเช อมโยงระหว างผ ผล ตสารน เทศและแหล งให บร การ ทร พยากรสารน เทศก บผ ต องการใช สารน เทศ

8 เป นงานหล กท เช อมโยงระบบบร การต างๆ และระบบงานของสถาบ นบร การ สารน เทศ เช น ระบบการย มค นทร พยากรสารน เทศ เป นต น 1.8 ช วยให ผ ใช ได ร บสารน เทศท ถ กต อง ตรงก บความต องการ และท นเวลา เพ อการใช ประโยชน ต างๆ ตามนโยบายและว ตถ ประสงค ของสถาบ นบร การสารน เทศ 2. ความส าค ญของการจ ดเก บและการค นค นสารน เทศส าหร บผ ใช 2.1 ท าให สามารถค นหาสารน เทศได ด วยตนเอง โดยใช หล กเกณฑ และเคร องม อช วย ค นท สถาบ นบร การสารน เทศได จ ดท าไว ให ใช ประโยชน หร อผ านผ ให บร การ ซ งม หน าท ช วยเหล อ แนะน าและค นค นสารน เทศให แก ผ ใช 2.2 เป ดโอกาสให ผ ใช สามารถเข าถ งทร พยากรสารน เทศได ท กประเภท ท งภายใน สถาบ นบร การสารน เทศ และแหล งให บร การทร พยากรสารน เทศท วโลกอย างเสร ภายใต ข อก าหนด ของกฎหมายในเร องส ทธ ของการใช สารน เทศ 2.3 การจ ดเก บสารน เทศท เป นระบบ จะท าให ผ ใช เก ดความสะดวกรวดเร วในการใช สารน เทศท ต องการ ซ งเป นเหต ผลหน งท จะท าให ผ ใช ม เจตคต ท ด ต อการศ กษาค นคว าหาความร ด วยตนเอง และต อสถาบ นบร การสารน เทศด วย 2.4 ม การพ ฒนาร ปแบบการด าเน นงานจ ดเก บและการค นค นสารน เทศ โดยเฉพาะใน ย คท ม ความเปล ยนแปลงด านเทคโนโลย ต างๆ เพ อให เก ดความรวดเร วท งว ธ การจ ดหา จ ดเก บและ กรค นค นสารน เทศ ท งน เพ อให เก ดประโยชน ต อผ ใช มากท ส ด 2.5 ช วยให ผ ใช ได ร บสารน เทศท ถ กต อง ตรงตามความต องการเพ อน าไปใช ประโยชน ต างๆ ท งในช ว ตประจ าว น ในการศ กษาค นคว าว จ ยในการปฏ บ ต งาน บร หารงาน หร อตอบสนอง ความสนใจต างๆ 2.6 สน บสน นผ ใช ให สามารถประเม น แยกแยะ ท าความเข าใจสารน เทศ เพ อการ เล อกสรร ศ กษา แสวงหา ต ดตามสารน เทศได ด วยตนเอง ก อให เก ดการเร ยนร ด วยตนเอง

9 33 พ ฒนาการของการจ ดเก บและการค นค นสารน เทศ การจ ดเก บและการค นค นสารน เทศในระยะแรก เป นการพ ฒนาระบบและเคร องม อ การจ ดเก บส อบ นท กความร และการค นหาทร พยากรสารน เทศในล กษณะส งพ มพ ได แก ระบบการ จ ดหมวดหม การท ารายการสารน เทศ ดรรชน และสาระส งเขป ต อมาเม อสารน เทศม ปร มาณมาก ข น จ งเก ดป ญหาในการจ ดการและการใช สารน เทศ จ งม การน าเทคโนโลย ในการจ ดท าเคร องม อ ค นสารน เทศมาใช เพ อแก ป ญหาด งกล าว ซ งต อมานอกจากสารน เทศจะม ปร มาณมากแล ว ร ปแบบย งหลากหลายอ กด วย ท าให เก ดการค นคว าว จ ยระบบการจ ดเก บและการค นค นสารน เทศ ข น จนท าให เก ดการใช งานระบบผ านทางอ นเทอร เน ตได ซ งพ ฒนาการของการจ ดเก บและการค น ค นสารน เทศม รายละเอ ยดด งน (สมพร พ ทธาพ ท กษ ผล, 2545, หน า 19-28) 1. การจ ดเก บและการค นค นสารน เทศในระยะแรกเร ม การพ ฒนาระบบและเคร องม อการจ ดเก บส อบ นท กความร และการค นหา ทร พยากรสารน เทศในระยะแรกเร มจะอย ในล กษณะของส งพ มพ เน องจากอ กขระถ อเป นต วแทน ร ปแบบ ภาษาต างๆ มากมายท เข าใจได ง าย ใช แสดงแนวความค ดเป นภาษาเข ยนท เร ยนร และ ใช ได สะดวก ภาษาเข ยนผ กพ นก บส อบ นท กความร เร มจากภาพวาดตามผน งถ า ต วอ กษรบนห น แผ นด นเหน ยว หน งส ตว ไม และกระดาษ เป นต น และได ม การพ ฒนาเร อยมาเป นส อบ นท ก สารน เทศท งท เป นภาพ เทปบ นท กเส ยง แบบม วน ตล บ ฟ ล ม สไลด ภาพยนตร และว ด ท ศน เป นต น นอกจากน นย งม การพ ฒนาเป นส อทางคอมพ วเตอร ท ใช ก นอย างแพร หลายในป จจ บ น ได แก ซ ด และด ว ด เป นต น ส าหร บเคร องม อท ใช ในการจ ดเก บและการค นค นสารน เทศในระยะแรก จะเป น การรวบรวมบรรณาน กรมหร อรายการทร พยากรสารน เทศให ครบถ วนสมบ รณ อย างม หล กเกณฑ เพ อประส ทธ ภาพในการใช งาน ในระยะแรกเพ อให ผ ใช สามารถค นวรรณกรรมท ต องการได โดยการจ ดหมวดหม หน งส ออย างกว างๆ โดยท ารายการหน งส อตามสาขาว ชา และม การจ ดท าเป น บ ตรรายการหน งส อ แต เม อหน งส อม จ านวนมากข น จ งม การพ ฒนาระบบการจ ดหมวดหม ของ หน งส อและทร พยากรสารน เทศอ นๆ โดยการว เคราะห เน อหาสารน เทศเพ อก าหนดเป นหมวดหม ใหญ ย อย ลดหล นจากเน อหากว างๆ จนถ งเน อหาเฉพาะเพ อการก าหนดส ญล กษณ แทนเน อหา สารน เทศเป นต วเลข ต วอ กษรหร อเคร องหมายอ นๆ และอาจใช ผสมก น ระบบหมวดหม ท เป นท ร จ ก ก น ค อ ระบบหมวดหม ทศน ยมด วอ (Dewey Decimal Classification System : DDC) และ

10 34 ระบบหอสม ดร ฐสภาอเมร ก น (Library of Congress Classification : LC) ส วนเคร องม อบ นท ก รายละเอ ยดทางบรรณาน กรมของทร พยากรสารน เทศของสถาบ นบร การสารน เทศ ค อ การรวม รายการทร พยากรสารน เทศหร อแคตาล อก (Catalogs) นอกจากน นย งม การจ ดท าดรรชน ซ งเป นเคร องม อส าค ญท ใช ค นท งค า ช อ ช อเร อง ต างๆ ในหน งส อ บทความแต ละบทจากวารสารและส งพ มพ อ นๆ ม ล กษณะรวบรวมสารน เทศท กระจ ดกระจายและท เก ยวข องก นให สามารถค นหาได สะดวก และย งม การจ ดท าสาระส งเขป เพ อช วยเสร มให ดรรชน และบรรณาน กรมม ค ณค ามากข น และช วยให ผ ใช สามารถอ าน เพ อพ จารณาต ดส นใจได เร วข น และเป นการใช แทนเอกสารต นฉบ บและตรวจด ว าตรงก บ ความต องการหร อไม 2. การจ ดเก บและการค นค นสารน เทศในย คเทคโนโลย ระยะแรก เทคโนโลย ท น ามาใช ในการจ ดเก บและการค นค นสารน เทศในระยะแรก ได แก เทคโนโลย ไมโครกราฟ ก ซ งม บทบาทส าค ญในการผล ต จ ดเก บ ค นค นและเผยแพร สารน เทศ โดยใช หล กการของการถ ายภาพย อส วนสารน เทศ จากส อบ นท กลงบนแผ นฟ ล มโปร งแสงหร อท บ แสง ซ งม ร ปล กษณ ต างๆ เร ยกว า ว สด ย อส วนหร อไมโครฟอร ม (microform) เพ อแก ป ญหา การจ ดเก บเอกสารท ม จ านวนเพ มมากข น เทคโนโลย ไมโครกราฟ กม ความเหมาะสมในการน ามาใช งานจ ดเก บเอกสารประเภทต างๆ เพ อการค นมาใช ประโยชน โดยเฉพาะการจ ดเก บเอกสารบาง ประเภทจ านวนมาก ม การใช น อย แต ย งไม อาจท าลายท งได เพราะต องเก บไว เพ อการตรวจสอบ อ างอ ง หร อการอน ร กษ ท าให ประหย ดเน อท อ ปกรณ การจ ดเก บท าให ด แลร กษาความปลอดภ ยได ง ายและม ความคงทนถาวร สามารถจ ดเก บได นานหลายป หากม การจ ดเก บอย างถ กต อง ท ส าค ญ ย งสามารถค นค นได อย างสะดวก รวดเร ว และม ประส ทธ ภาพด วย แต การใช ว สด ย อส วนม ข อจ าก ด หลายประการ เช น ต องน งอ านเป นเวลานานๆ ท หน าจอ ท าให เม อยล าและปวดตา เพราะต อง เล อนหาภาพต งแต หน าแรกไปตามล าด บ จ งได ม การพ ฒนาส อบ นท กข อม ลด วยคอมพ วเตอร ข นมา ซ งม ประส ทธ ภาพมากกว าและช วยแก ป ญหาด งกล าวได นอกจากน นย งสามารถใช ก บสารน เทศท ม ปร มาณมากๆ ได อ กด วย ส าหร บบ ตรรายการก ม การน าคอมพ วเตอร มาช วยในการจ ดท าฐานข อม ล ทร พยากรสารน เทศ และดรรชน โดยการบรรจ รายละเอ ยดของบ ตรรายการลงในแม เหล ก สามารถ อ านได ด วยคอมพ วเตอร

11 35 3. การจ ดเก บและการค นค นสารน เทศบนอ นเทอร เน ต เม ออ นเทอร เน ตได เข ามาม บทบาทมากข น จ งได ม การพ ฒนาให สามารถจ ดเก บและ ค นค นสารน เทศผ านทางอ นเทอร เน ตได ท าให ผ ใช เก ดความสะดวกมากข น สามารถค นสารน เทศ ได ท กเวลา ไม ว าสารน เทศจะอย แห งใด ท งท เป นข อความ ภาพ และเส ยง นอกจากน นย งม การ ค นคว าว จ ยท งด านการใช ค าศ พท เทคน ค และว ธ การค นค น รวมท งระบบป ญญาประด ษฐ เพ อให การจ ดเก บและการค นค นสารน เทศม ประส ทธ ภาพมากข น ต วแบบพ นฐานในการจ ดเก บและการค นค นสารน เทศ ต วแบบพ นฐานในการจ ดเก บและการค นค นสารน เทศจะเน นกระบวนการในการจ บค ระหว างทร พยากรสารน เทศท จ ดเก บไว ก บความต องการสารน เทศของผ ใช หากจ บค ได ตรงก น ย อมได ผลการค นค นตามต องการ แต ถ าจ บค ไม ตรงก น ก จะได ผลการค นค นท ไม ตรงก บความ ต องการของผ ใช หร อไม ได ผลการค นค นเลย โดยต วแบบพ นฐานในการจ ดเก บและการค นค น สารน เทศจะประกอบด วย (สมพร พ ทธาพ ท กษ ผล, 2545, หน า 39-42) 1. เอกสารหร อทร พยากรสารน เทศท ได ค ดเล อก การจ ดเก บและการค นค นสารน เทศส วนใหญ อย ในร ปของข อความ จ งเร ยกว สด ท ใช บ นท กข อความว า เอกสาร แต จร งๆ แล วสารน เทศไม ได อย ในร ปข อความอย างเด ยว แต อาจอย ในร ปของภาพ และเส ยงด วย ด งน นส งท ได บ นท กสารน เทศด งกล าวย งม อ กเช น เทปเส ยง ว ด โอ ซ ด และด ว ด เป นต น ซ งก ค อทร พยากรสารน เทศน นเอง แต ทร พยากรสารน เทศในสถาบ นบร การ สารน เทศและหน วยงานต างๆ ม จ านวนมาก จ งต องม การค ดเล อกหร อค ดสรรตามนโยบายของ หน วยงานน นๆ เส ยก อน เพราะไม ม หน วยงานใดสามารถรวบรวมเอกสารท กประเภทในท กเร องได อย างครบถ วน

12 36 2. ต วแทนเอกสารหร อทร พยากรสารน เทศ การสร างต วแทนเอกสารหร อทร พยากรสารน เทศในร ปแบบต างๆ เช น การสร างข อม ล บรรณาน กรมเพ อเป นต วแทนโครงสร างของเอกสารหร อทร พยากรสารน เทศ การก าหนดต วแทน สาระหร อดรรชน การสร ปย อเน อหาส าค ญในร ปของสาระส งเขป เป นต น ซ งต วแทนเอกสารเหล าน จ ดเก บในร ปของฐานข อม ลต างๆ และม โครงสร างของเอกสารประเภทต างๆ หร อมาตรฐาน ท ก าหนดร วมก น เช น โครงสร างของต วแทนหน งส อประกอบด วย ช อผ แต ง ช อเร อง สถานท พ มพ ส าน กพ มพ ป ท พ มพ ห วเร องหร อค าส าค ญ เป นต น ถ งแม ว าในป จจ บ น การจ ดเก บข อม ลในระบบคอมพ วเตอร จะพ ฒนาอย างรวดเร วและ ม ค าใช จ ายลดลง แต ข อม ลและสารน เทศก ม จ านวนมากเช นก น ด งน นการแปลงสารน เทศท เป น อนาล อก (analog) ท งหมดท อย ในร ปของส อส งพ มพ และส อโสตท ศน เป นด จ ทอล (digital) จ งต องใช ค าใช จ ายท ส งมาก ด งน นต วแทนของเอกสารหร อทร พยากรสารน เทศจ งม ความจ าเป นใน การจ ดเก บและการค นค นสารน เทศเป นอย างมาก 3. ความต องการสารน เทศ ความต องการสารน เทศ หร อความต องการของผ ใช เป นจ ดเร มต นท ผล กด นให ผ ใช แสวงหาสารน เทศด วยว ธ การต างๆ โดยเป นภาวะท ผ ใช ร ส กเก ดความจ าเป นต องใช สารน เทศ แต สารน เทศท ตนม อย ไม เพ ยงพอ ไม ตรงก บความต องการ หร อไม ท นสม ย จ งต องแสวงหา สารน เทศจากแหล งอ นๆ ซ งความต องการสารน เทศม ล กษณะส าค ญ ค อ เปล ยนแปลงไปตามป จจ ยต างๆ ของผ ใช เปล ยนแปลงไปตามเวลา เป นเร องเฉพาะต วหร อเฉพาะบ คคล ม กเปล ยนแปลงไปเม อได ร บสารน เทศใหม ผ ใช ม กแสดงหร อระบ ความต องการได ไม ช ดเจน

13 37 4. ต วแทนความต องการสารน เทศ ต วแทนความต องการสารน เทศ หมายถ ง การสร างหร อก าหนดต วแทนความต องการ สารน เทศ ซ งม กอย ในร ปของกลย ทธ การค นค น เน องจากการค นค นสารน เทศในร ปแบบต างๆ ไม ว าจะเป นข อความ ภาพ และเส ยง ส วนใหญ ย งคงค นค นได ด วยการใช ค าศ พท ด งน น ความต องการสารน เทศจ งก าหนดในร ปของค าศ พท ท ผ ใช ค ดว าสามารถแทนความต องการ สารน เทศของตนได ตรงและถ กต องท ส ด โดยม เป าหมายเพ อช วยการค นค นได ตรงก บ ความต องการสารน เทศอย างเป นระบบและม ประส ทธ ภาพ กรณ ค นหาด วยตนเอง ผ ใช ปลายทาง ต องก าหนดกลย ทธ การค นด วยตนเอง หากเป นการใช บร การค นค นสารน เทศในสถาบ นบร การ สารน เทศ ต วกลางผ ให บร การค นค นอาจต องส มภาษณ หร อซ กถามผ ใช เพ อก าหนดกลย ทธ การค น ท แทนความต องการสารน เทศได อย างถ กต อง 5. การจ บค ระหว างต วแทนความต องการสารน เทศก บต วแทนเอกสาร กระบวนการจ บค เป นกลไกส าค ญในการค นค นสารน เทศ เพราะส งผลโดยตรง ต อผลการค นค น หากจ บค ได อย างด และม ประส ทธ ภาพ ผ ใช ย อมได ผลการค นค นท ตรงก บ ความต องการของตน ในทางกล บก น หากไม สามารถจ บค ได หร อจ บค ได ไม ถ กต อง ย อมได ผลการ ค นค นท ไม ตรงก บความต องการของผ ใช หร อไม ได ผลการค นค นเลย ค อกลายเป นหาไม เจอน นเอง นอกจากน นจ านวนรายการของสารน เทศท ค นค นได หากม จ านวนมากเก นไป ผ ใช อาจไม สามารถ พ จารณาผลการค นค นได อย างครบถ วน จ งจ าเป นต องม การจ ดอ นด บรายการสารน เทศท ค นค นได โดยการหาเกณฑ หร อว ธ การต างๆ เพ อให เอกสารท คาดว าเก ยวข องก บเร องท ต องการค นหาท ส ด อย ในอ นด บต นๆ และเอกสารท เข าเร องน อยกว าอย ในอ นด บรองลงมาตามล าด บ

14 38 ความต องการ สารน เทศของผ ใช การจ บค ทร พยากร สารน เทศ สารน เทศ ท ค นค นได ภาพท 2.1 แบบจ าลองการค นค นสารน เทศ ท มา (ส ภศร กาหย, 2546, หน า 158) มาตรฐานการจ ดเก บและการค นค นสารน เทศ มาตรฐานในการจ ดเก บและการค นค นสารน เทศท าให การสร างฐานข อม ลม ว ธ การ ในการจ ดเก บเป นไปในแนวทางเด ยวก น ท าให สามารถแลกเปล ยนและใช สารน เทศร วมก นได และ สามารถค นค นสารน เทศท อย ในฐานข อม ลต างระบบ ต างร ปแบบ และต างภาษาได รวมท งเป น ป จจ ยส าค ญในการประก นค ณภาพของสารน เทศด วย ป จจ บ นสารน เทศม ให บร การทางอ นเทอร เน ตจ านวนมาก ท าให วงการพ มพ และ ส อสารมวลชน ว ธ การสร างสรรค งาน การเผยแพร การบ นท ก และส บค นสารน เทศ ตลอดจนการ น าเสนอสารน เทศเปล ยนไป จากท เคยเผยแพร ในร ปส งพ มพ กลายเป นเผยแพร ด วย ส ออ เล กทรอน กส สารน เทศท เผยแพร ในอ นเทอร เน ต ได ร บความน ยมเพ มมากข นท กท ม ผลให เก ด ความย งยาก ในการส บค นสารน เทศท ต องการ เน องจากต องม การใช เวลาค ดค าถาม และส บค น เพ อให ได สารน เทศตามต องการ จนกระท งหลายคนค ดว า น าจะม ว ธ ท สามารถส บค น สารน เทศท ม อย ในอ นเทอร เน ตได อย างถ กต อง รวดเร ว และสามารถเล อกว า ต องการสารน เทศเก ยวก บอะไร ก ได สารน เทศเร องน นๆ ได โดย ไม ต องเส ยเวลาค ดเล อกว าส งท แสดงผลน นเป นช อคน ว ตถ สถานท หร อเอกสาร ท าให เก ดมาตรฐานส าหร บการจ ดท าสารน เทศแบบด จ ตอล ท ม ช อว า Dublin Core Metadata โดยม เป าหมายให พ ฒนาฐานข อม ลและท าดรรชน ได ง าย สามารถส บค นได ถ กต องกว า

15 39 การส บค นแบบเอกสารฉบ บเต ม (full text) ท ใช ก นในอ นเทอร เน ต และน าไปใช งานได ก บหลาย โปรแกรม นอกจากน น ประด ษฐา ศ ร พ นธ (2549) กล าวว า ย งม การจ ดท าค าอธ บายเพ มเต ม เพ อให เข าใจและใช งานได สะดวก เร ยกว า Qualifiers เช น ในการบ นท กข อม ล Author or Creator ผ แต ง หร อ เจ าของผลงาน/งาน ผ บ นท กข อม ลจ าเป นต องทราบว า ควรใช เกณฑ ใด ต วอย างเช น AACR 2 ส าหร บบรรณาร กษ หร อ แบบ ISO ส าหร บงานประเภทอ น ท ม ได ใช ระบบเด ยวก นก บห องสม ด หร อรายการ Subject or Keywords ห วเร อง หร อ ค าส าค ญ สามารถอ านเพ มเต มให ทราบว า ต อง/ควร ใช ห วเร องระบบหอสม ดร ฐสภาอเมร ก น หร อ ห วเร องของห องสม ดแพทย หร อ Agrovoc ส าหร บสารน เทศเกษตร เป นต น Qualifiers เหล าน สามารถจ ดท าเป นเมน และก าก บไว ท แต ละ รายการ ในแบบบ นท กข อม ล เพ อให สะดวกเวลาบ นท กข อม ล Qualifiers ม ข อด ค อ ช วยให ผ บ นท ก ข อม ลเข าใจรายละเอ ยดมากข นว า ควรจะบ นท กข อม ลอะไร และควรใช เกณฑ หร อมาตรฐานใด ท งน เพ อให ผ บ นท กข อม ลท ท างานร วมก น สามารถผล ตรายการข อม ล ท เป นมาตรฐาน ช วยเพ ม ประส ทธ ภาพในการส บค นย งข น Dublin Core Metadata ท ใช ในป จจ บ นค อ DCMI Version 1.1 และการใช งานม ได เป น เพ ยงเคร องม อส าหร บส บค นสารน เทศในล กษณะช แนะแหล งสารน เทศ หากย งรวมถ งการพ ฒนา สารน เทศอ เล กทรอน กส ท เป นมาตรฐานสากล และสามารถแลกเปล ยนข อม ลท บ นท กใน แฟ มข อม ลต างๆ ก นได อย างม ประส ทธ ภาพ เช น เอกสารอ เล กทรอน กส ท ใช ในอ ตสาหกรรมขนาด ใหญ หน วยงานท ม เอกสารระเบ ยบ และค ม อการท างานจ านวนมาก หร อส าน กงานธ รก จขนาด กลางและขนาดเล กท ไม ต องการจ ดเก บข อม ลอ เล กทรอน กส ไว ในระบบของตนเอง เพราะต องการ ประหย ดเน อท ในฮาร ดด สก จ งเอาแฟ มข อม ลไปฝากเก บท หน วยงานบร การร บฝากข อม ล อ เล กทรอน กส (หน วยงานภายนอก) หร อส าน กพ มพ วารสารอ เล กทรอน กส โครงการเหล าน จะ ปฏ บ ต งานโดยใช metadata และ Resource Definition Framework (RDF) ด วยภาษา Mark up เช น XML และ SGML เป นต น Extensible Markup Language (XML) ส าหร บการจ ดท าเอกสารอ เล กทรอน กส ท า อย างไรจ งจะให ส บค นได ตรงก บเร องท ต องการ เอกสารไม ส ญหาย และไม ต องจ า URL โดยไม จ าเป น XML เป นภาษามาตรฐาน ม ไวยากรณ ในร ปส ญล กษณ แสดงความส มพ นธ ของข อม ลท ม โครงสร าง (meta tag) ก าก บ เช น แท ก (tag) ช อเร อง (Title) ใช ส าหร บใส ข อม ลท เป นช อเร อง หร อ ช อบทความแท กช อเจ าของผลงาน (Creator) ใช ใส ข อม ลท เป นช อคนหร อหน วยงาน ปกต ข อม ล ช อเร องและช อเจ าของผลงาน ม กไม ใช ข อม ลเด ยวก น แต ถ าไม ม แท กก าก บ อาจจะท าให เข าใจผ ด

16 40 ได XML เป นภาษามาตรฐานท W3C ก าหนดให ใช ก บเกณฑ อธ บายค าจ าก ดความของสารน เทศ (RDF - Resource Definition Framework) ผ ท ใช XML หร อ RDF สามารถก าหนดแท ก และให ค า จ าก ดความต างก น ตามความเหมาะสมในการใช งาน เช น Dublin Core Metadata ได ก าหนดค า จ าก ดความของแท กอย างช ดเจน และเป นข อตกลงของกล มนานานาชาต ไม ว าข อม ลจะเป นภาษา ใด Dublin Core จะใช Creator ส าหร บข อม ลเจ าของผลงาน หร อผ สร างสรรค ผลงาน ซ ง RDF อาจไม ระบ ช ดเจนเท า ข อแตกต างอ กประการหน งได แก RDF ใช ก บ XML แต Dublin Core ใช ได ท ง XMLและ HTML แต HTML ส บค นข อม ลไม ด เพราะไม ต องใช โครงสร างมาตรฐานส าหร บการ จ ดข อม ล ส วน Standard Generalized Markup Language (SGML) น นเป นส ดยอดของการจ ด ข อม ลอ เล กทรอน กส หน วยงานท จ าเป นต องใช ได แก บร ษ ทใหญ ๆ เช น บร ษ ทสร างเคร องบ น หน วยราชการ และกองท พสหร ฐอเมร กา หน วยงานเหล าน อย แยกก นในท ไกล แต ต องแลกเปล ยน และใช เอกสารจ านวนมหาศาลร วมก น ว ธ เด ยวท ท าได ค อส งแฟ มอ เล กทรอน กส ซ งจ ดท าข อม ล ด วยมาตรฐานท ท าให แลกเปล ยนข อม ลได รวดเร วและถ กต อง อาจพ ดว า HTML ง ายไป และ SGML ยากไป ป จจ บ น XML ได ร บการยอมร บว าเหมาะส าหร บการสร างสารน เทศอ เล กทรอน กส วารสารว ชาการต างประเทศเร มท าต นฉบ บเป น XML เพราะสามารถแลกเปล ยน รวมแฟ มข อม ล เผยแพร ในเว บและในร ปเอกสารวารสารฉบ บพ มพ ได ท นท พฤต กรรมการแสวงหาสารน เทศ พฤต กรรมการแสวงหาสารน เทศเป นก จกรรมหร อปฏ ส มพ นธ ท บ คคลกระท าเพ อแสวงหา สารน เทศอย างม จ ดม งหมาย เพ อตอบสนองความต องการของผ แสวงหาสารน เทศ ซ งกระบวนการแสวงหาสารน เทศ ประกอบด วยกระบวนการย อยๆ ค อ (อาร ย ช นว ฒนา, 2545, หน า ) 1. การระบ ป ญหาและเข าใจป ญหา ผ ใช พยายามท าความเข าใจและระบ ป ญหาโดยวางกรอบว าค าตอบของป ญหาค อ อะไรหร อน าจะเป นอะไร พร อมท งจ าก ดค าตอบให แคบลง โดยค ดถ งความร ท เก ยวข องหร อป ญหา ท คล ายๆ ก น การท ารายการและจ ดกล มแนวค ด วล เหต การณ หร อบ คคลท เก ยวก บป ญหาจะช วย ให ผ ใช ค อยๆ เข าใจป ญหาได ช ดเจนข น และระบ ภาระงานท จะต องค นหาได ในท ส ด

17 41 2. การเล อกระบบการค นค นสารน เทศ ผ ใช ม กจะพ จารณาเล อกระบบท ม ให ใช หร อระบบท ค นเคยร วมก บล กษณะของภาระ งานท ต องการค นหา 3. การก าหนดข อค าถาม เป นการก าหนดค าท ค ดว าระบบจะสามารถหาสารน เทศท ต องการได ด วยระบบ ค าศ พท ของผ ใช และป อนเข าส ระบบ เพ อให ระบบจ บค ค าด งกล าวก บค าศ พท ของระบบ การก าหนดข อค าถามจะรวมถ งการก าหนดกลย ทธ และกลว ธ ท ผ ใช เห นว าเหมาะสมท ส ดในการ ด าเน นการค นหาภายใต ขอบเขตของกฎ ล กษณะ และส วนต อประสานของระบบ 4. การด าเน นการค นหา เม อก าหนดข อค าถามได แล ว ผ ใช ก เร มด าเน นการค นหาจากระบบ ผ ใช ต องพ มพ ค าค นเพ อจ บค ก บสารน เทศท จ ดเก บไว ในระบบ 5. การตรวจสอบผลล พธ ผลล พธ ค อ ผลจากการค นหาท ได จากระบบ ผ ใช ต องตรวจสอบว าตรงก บความ ต องการหร อไม 6. การพ จารณาสารน เทศท ต องการ เม อผ ใช ได ตรวจสอบสารน เทศท ค นได มาแล ว ก สามารถค ดเล อกสารน เทศท พ จารณา แล วว าเป นส งท ผ ใช ต องการเพ อน ามาใช ประโยชน ต อไปในภายหล ง

18 42 7. การค นหาซ าหร อย ต การค นหา การค นหาสารน เทศยากท จะส าเร จสมบ รณ ได ด วยการใช ข อค าถามเพ ยงข อเด ยวหร อ ได ร บผลการค นหาช ดเด ยว โดยท วไปแล วผ ใช จะน าผลการค นหามาเป นผลป อนกล บในการก าหนด ข อค าถามใหม เพ อด าเน นการค นหาซ าอ ก แต ถ าผลการค นตรงก บท ต องการแล วก ย ต การค น สร ป การจ ดเก บและการค นค นสารน เทศเป นกระบวนการในการรวบรวมรายละเอ ยด ของสารน เทศและทร พยากรสารน เทศ ท จ ดเก บไว ในแหล งสารน เทศ หร อฐานข อม ล เพ อให สามารถค นสารน เทศและทร พยากรสารน เทศท ต องการกล บค นมาได อย างสะดวกและรวดเร ว ด วย ว ธ การและเทคน คอย างเป นข นตอน โดยอาศ ยเทคโนโลย สารน เทศเป นเคร องม อในการเข าถ ง สารน เทศอย างสะดวก รวดเร ว และตรงก บความต องการของผ ใช ด งน นการจ ดเก บและการค นค น สารน เทศจ งประกอบด วยทร พยากรสารน เทศ ฐานข อม ล และบ คลากร ซ งการจ ดเก บและการค น ค นสารน เทศอย างเป นระบบม ความส าค ญท งก บสถาบ นบร การสารน เทศและผ ใช อย างมากมาย โดยการจ ดเก บและการค นค นสารน เทศในระยะแรก เป นการพ ฒนาระบบและเคร องม อการจ ดเก บ ส อบ นท กความร และการค นหาทร พยากรสารน เทศในล กษณะส งพ มพ ได แก ระบบการจ ด หมวดหม การท ารายการสารน เทศ ดรรชน และสาระส งเขป ต อมาเม อสารน เทศม ปร มาณมากข น จ งเก ดป ญหาในการจ ดการและการใช สารน เทศ จ งม การน าเทคโนโลย ในการจ ดท าเคร องม อค น สารน เทศมาใช เพ อแก ป ญหาด งกล าว ซ งต อมานอกจากสารน เทศจะม ปร มาณมากแล ว ร ปแบบย ง หลากหลายอ กด วย ท าให เก ดการค นคว าว จ ยระบบการจ ดเก บและการค นค นสารน เทศข น จนท า ให เก ดการใช งานระบบผ านทางอ นเทอร เน ตได โดยม ต วแบบพ นฐานในการจ ดเก บและการค นค น สารน เทศท เน นกระบวนการในการจ บค ระหว างทร พยากรสารน เทศท จ ดเก บไว ก บความต องการ สารน เทศของผ ใช หากจ บค ได ตรงก น ย อมได ผลการค นค นตามต องการ แต ถ าจ บค ไม ตรงก น ก จะได ผลการค นค นท ไม ตรงก บความต องการของผ ใช หร อไม ได ผลการค นค นเลย ซ งหากต องการ สร างฐานข อม ลให ม การจ ดเก บสารน เทศให เป นไปในแนวทางเด ยวก น สามารถแลกเปล ยนและใช สารน เทศร วมก นได และสามารถค นค นสารน เทศท อย ในฐานข อม ลต างระบบ ต างร ปแบบ และต าง ภาษาได รวมท งเป นป จจ ยส าค ญในการประก นค ณภาพของสารน เทศด วย ซ งต องอาศ ยมาตรฐาน ในการจ ดเก บและการค นค นสารน เทศ โดยมาตรฐานส าหร บการจ ดท าสารน เทศแบบด จ ตอล

19 43 ม ช อว า Dublin Core Metadata โดยม เป าหมายให พ ฒนาฐานข อม ลและท าดรรชน ได ง าย สามารถส บค นได ถ กต องกว าการส บค นแบบเอกสารฉบ บเต ม ท ใช ก นในอ นเทอร เน ต และน าไปใช งานได ก บหลายโปรแกรม ซ งในการค นค นสารน เทศต องพ จารณาพฤต กรรมการแสวงหาสารน เทศ ท เป นก จกรรมหร อปฏ ส มพ นธ ท บ คคลกระท าเพ อแสวงหาสารน เทศอย างม จ ดม งหมาย ซ งกระบวนการแสวงหาสารน เทศ ประกอบด วย การระบ ป ญหาและเข าใจป ญหา การเล อกระบบ การค นค นสารน เทศ การก าหนดข อค าถาม การด าเน นการค นค น การตรวจสอบผลล พธ การพ จารณาสารน เทศท ต องการ และการค นหาซ าหร อย ต การค นหา เพ อตอบสนองความต องการ ของผ แสวงหาสารน เทศ ซ งต องอาศ ยเทคโนโลย เพ อการจ ดการก บสารน เทศ โดยจะกล าว รายละเอ ยดในบทต อไป