บทว จารณ หน งส อ (Book Review): Structural Equation Modeling with AMOS: Basic Concepts, Applications, and Programming. Second Edition. 2010 ทองใบ ส ดชาร a *, Ph.D. a รองศาสตราจารย คณะบร หารธ รก จและการจ ดการ มหาว ทยาล ยราชภ ฏอ บลราชธาน *Corresponding Author. E-mail address: tsudcharee@yahoo.com เน อหาของหน งส อ หน งส อเล มน ผ แต งได ปร บปร งและจ ดพ มพ ข นเป นคร งท 2 ต พ มพ ในป 2010 ส วนการ พ มพ คร งแรกต พ ม พ ในป 2001 โดยผ แต งได แบ งการน าเสนอในหน งส อเล มน ออกเป น 5 ส วน (Section) ม เน อหาจ านวน 13 บท และความยาวในการน าเสนอ 396 หน า ด งน ส วนท 1 บทน า (Introduction) เป นการน าเสนอความร เบ องต นของต วแบบสมการ โครงสร าง และการใช โปรแกรม AMOS (Analysis of Moment Structure) ม เน อหา 2 บท ค อ บทท 1 ต วแบบสมการโครงสร าง (Structural Equation Models: SEM ) เป นการ กล าวน าถ งแนวค ดเบ องต นของต วแปรแฝง (Latent Variables) ต วแปรส งเกตได (Observed Variables) และการน าเสนอแนวค ดพ นฐานท ส าค ญของต วแบบสมการโครงสร าง บทท 2 การใช โปรแกรมเอมอส (Using the AMOS Program) เป นการน าเสนอการ ใช โปรแกรม AMOS พร อมก บการยกต วอย างท จ าเป นส าหร บผ ท เร มใช โปรแกรมน และท าให สามารถ ใช งานได อย างม ประส ทธ ภาพ ส วนท 2 การประย กต ใช โปรแกรมในการว เคราะห ข อม ลจากกล มต วอย างท เป นกล มเด ยว (Applications in Single-group Analyses) เป นการน าเสนอว ธ การว เคราะห ของม ลของต วแบบ สมการโครงสร าง ส าหร บกล มต วอย างเพ ยงกล มเด ยว ม เน อหา 4 บท ค อ บทท 3 การทดสอบความเท ยงตร งทางโครงสร างในทางทฤษฎ (Testing for the Factorial Validity of a Theoretical Construct) เป นการทดสอบ องค ประกอบเช งย นย นของ โครงสร างในทางทฤษฎ (Confirmatory Factor Analysis: CFA) ซ งเป นการทดสอบองค ประกอบเช ง ย นย นของต วแบบในข นท 1 (First-order CFA Model) บทท 4 การทดสอบความเท ยงตรงทางโครงสร างของคะแนนจากการว ด (Testing for the Factorial Validity of Scores from a Measuring Instrument) เป นการทดสอบองค ประกอบ เช งย นย นของสมการโครงสร างท ได จากการว ด และเป นการทดสอบองค ประกอบเช งย นย นของต วแบบ ในข นท 1 บทท 5 การทดสอบความเท ยงตรงทางโครงสร างของคะแนนจากการว ด (Testing for the Factorial Validity of Scores from a Measuring Instrument) เป นการทดสอบองค ประกอบ 107
เช งย นย นของโครงสร างจากการว ด (CFA) โดยเป นการทดสอบองค ประกอบเช งย นย นของต วแบบใน ข นท 2 (Secondary-order CFA Model) บทท 6 การทดสอบความเท ยงตรงของต วแบบโครงสร างเช งสาเหต (Testing for The Validity of a Causal Model) เป นการทดสอบต วแบบเช งสาเหต ท ผ ว จ ยพ ฒนาข นมาจากข อม ลเช ง ประจ กษ ผ แต งได อธ บายเกณฑ ต างๆ ท ใช ว ดความสอดคล องก บด ชน ความกลมกล นแบบต างๆ (Goodness-of-Fit Indices) ส วนท 3 การประย กต ใช โปรแกรมในการว เคราะห ข อม ลหลายกล ม (Applications in Multiple-group Analyses) เป นการน าเสนอว ธ การว เคราะห ข อม ลของต วแบบสมการโครงสร าง ส าหร บกล มต วอย างต งแต 2 กล มข นไป ม เน อหา 3 บท ค อ บทท 7 การทดสอบความเท าก นของคะแนนองค ประกอบจากการว ด (Testing for the Factorial Equivalence of Scores from a Measuring Instrument) เป นการทดสอบ องค ประกอบเช งย นย นของโครงสร างจากการว ด เพ อประเม นป ญหาต างๆ ท เก ดข นจากการทดสอบ โดยการใช ข อม ลของกล มต วอย างต งแต 2 กล มข นไป น ามาเปร ยบเท ยบก น ซ งถ อว าเป นการทดสอบ องค ประกอบเช งย นย นข นท 1 บทท 8 การทดสอบความเท าก นของโครงสร างค าเฉล ยของต วแปรแฝง (Testing for the Equivalence of Latent Mean Structures) เป นการทดสอบองค ปร ะกอบเช งย นย นของ ค าเฉล ยของโครงสร างของต วแปรแฝงข นท 1 โดยการใช ข อม ลของกล มต วอย างต งแต 2 กล มข นไป น ามาเปร ยบเท ยบก น บทท 9 การทดสอบความเท าก นของโครงสร างต วแบบเช งสาเหต (Testing for The Equivalence of a Causal Structures) เป นการทดสอบเพ อย นย นต วแบบเช งสาเหต ของสมการ โครงสร าง โดยการใช ข อม ลจากกล มต วอย างต งแต 2 กล มข นไป น ามาเปร ยบเท ยบก น ส วนท 4 การประย กต ใช โปรแกรมในงานว จ ยท ส าค ญอ นๆ (Other Important Applications) เป นการน าเสนอว ธ การว เคราะห ต วแบบสมการโครงสร างท ส าค ญอ ก 2 ต วแบบท น กว จ ยควรให ความสนใจ ม เน อหา 2 บท ค อ บทท 10 การทดสอบความเท ยงตรงของโครงสร าง (Testing for Construct Validity) เป นการทดสอบองค ประกอบเช งย นย นของต วแบบท หลากหลาย (The Multitraitmultimethod Model: MTMM) โดยม ต วแบบย อยท ส าค ญจ านวน 5 ต วแบบ น ามาเป นต วอย างใน การประย กต บทท 11 การทดสอบต วแบบท ม การเปล ยนแปลงตลอดเวลา (Testing for Construct Change Overtime) เป นการน าเสนอการทดสอบต วแบบของต วแปรแฝงท ม การเปล ยนแปลง ตลอดเวลา 108
ส วนท 5 การน าเสนอห วข อส าค ญอ นๆ (Other Important Topics) เป นการน าเสนอ ว ธ การทดสอบต วแบบสมการโครงสร างท เก ยวข องก บประเด นส าค ญอ นๆ นอกจากท ได น าเสนอไปแล ว ในส วนอ นๆ ของหน งส อเล มน โดยแบ งการน าเสนอเน อหาออกเป น 2 บทส ดท าย ค อ บทท 12 การทดสอบด วยว ธ การบ ทส แทร ปป งส าหร บการว เคราะห ข อม ลท ไม ปกต (Bootstrapping as an Aid to Nonnormal Data) เพ อใช ในการประมาณค าพาราม เตอร ท เหมาะสม ท ส ด บทท 13 การทดสอบประเด นป ญหาท เก ดจากค าไม สมบ รณ ของข อม ล (Addressing the Issue of Missing) เป นการว เคราะห องค ประกอบเช งย นย นของต วแบบสมการโครงสร างท ใช ข อม ลไม สมบ รณ หร อข อม ลขาดหายไปของต วแปรบางต วแปร บทว จารณ ผ แต งหน งส อเล มน ค อ Barbara M. Byrne ส าเร จการศ กษาระด บปร ญญาโททางส งคม ว ทยา และปร ญญาเอกทางการศ กษา จากมหาว ทยาล ยออตตาวา (University of Ottawa) ประเทศ แคนนาดา ป จจ บ นเธอเป นอาจารย ประจ าภาคว ชาจ ตว ทยามหาว ทยาล ยออตตาวา ด ารงต าแหน ง ศาสตราจารย เก ยรต ค ณ (Emeritus Professor) เธอแต งหน งส อเล มน เป นคนแรกๆ ของโลก และใน ระหว างการเร ยบเร ยงเธอได ประสานงานก บผ พ ฒนาโปรแกรม AMOS ค อ James L. Arbuckle จาก การต ดตามผลงานของเธอพบว า ผ แต งเป นผ ม ความสนใจการว จ ยท ประย กต ใช สถ ต ส าหร บการ ว เคราะห ต วแปรเช งพห โดยเฉพาะการว เคราะห ต วแบบสมการโครงสร าง (SEM Model) หน งส อท เธอ แต งนอกเหน อจากเล มน ค อ A Primer of LISREL: Basic Applications and Programming for Confirmatory Factor Analytic Models (1989), Structural Equation Modeling with EQS and EQS/WINDOWS: Basic Concepts, Applications, and Programming (1994), Structural Equation Modeling With Lisrel, Prelis, and Simplis: Basic Concepts, Applications, and Programming (1998), Structural Equation Modeling With Eqs: Basic Concepts, Applications, And Programming (Multivariate Applications) (2006), Structural Equation Modeling with Mplus: Basic Concepts, Applications, and Programming (2011) การแต งและเร ยบเร ยงหน งส อเล มน ผ แต งได ใช โปรแกรม AMOS เวอร ช น 17 ในการ ว เคราะห ข อม ลและน ามาใช เป นต วอย างในหน งส อเล มน โดยม ว ตถ ประสงค ส าค ญในการแต งหน งส อ เพ อให ผ ใช สถ ต ท ใช SEM ในการว เคราะห ข อม ล และเก ดป ญหาย งยากในการเข ยนค าส งเพ อการ ว เคราะห ข อม ล เช น กรณ การใช โปรแกรม LISREL ได เก ดความสะดวกในการว เคราะห ข อม ล โดย การใช โปรแกรม AMOS และให สามารถใช กราฟฟ กจากโปรแกรมน ได ท นท จากการว เคราะห เปร ยบเท ยบศ กยภาพการใช งาน ของโปรแกรม AMOS ก บโปรแกรมอ น ของ Albright & Park (2009) จากศ นย ให บร การการว เคราะห ข อม ลทางสถ ต และคอมพ วเตอร แห ง มหาว ทยาล ย Indiana University at Bloomington ประเทศสหร ฐอเมร กา พบว า ศ กยภาพการใช 109
งานในการว เคราะห องค ประกอบเช งย นย น ไม แตกต างจากการใช โปรแกรมอ นๆ มากน ก สถ ต ท จ าเป น ส าหร บการทดสอบความกลมกล นของต วแบบถ อว าครบถ วน แต ท ส าค ญท ส ดในการใช โปรแกรม AMOS ค อความง ายในการใช งาน โดยเฉพาะอย างย ง เหมาะส าหร บน กว จ ยท ไม ช านาญในการใช โปรแกรมคอมพ วเตอร ท ต องเข ยนค าส งในการว เคราะห ข อม ลในเช งล ก กรณ ของผ ว จารณ หน งส อน ม ความประท บใจในการใช โปรแกรมน มาก เพราะไม เคยได เร ยน การใช SEM ในการว เคราะห ข อม ล แต ก ม ความสนใจในการว เคราะห องค ประกอบเช งย นย น (CFA) และได ใช ความพยายามเร ยนร ด วยตนเอง และทดลองใช โปรแกรม LISREL แต ปรากฏว าไม สามารถ ใช โปรแกรม LISREL ได เลย จนได ม โอกาสได พ ดค ยแลกเปล ยนประสบการณ ก บเพ อนน กว ชาการว า ม โปรแกรม AMOS ท สามารถใช งานได ง าย จ งได Download โปรแกรมและค ม อการใช งานท เป น pdf ไฟล ได ทดลองใช โปรแกรมน พร อมก บค นหาหน งส อ AMOS จ งได ส งซ อหน งส อน จากสหร ฐอเมร กา และได ศ กษาเพ มเต มจนเข าใจได และใช ว เคราะห องค ประกอบเช งย นย นได ในระด บหน ง เม อ เปร ยบเท ยบก บการใช โปรแกรม LISREL พบว า โปรแกรม AMOS ใช ง ายกว าโปรแกรม LISREL ประมาณ 20 เท า หน งส อเล มน ม ต วอย างการใช งาน การแปลผลการว เคราะห ข อม ล และการแปลความหมาย ของผลการว เคราะห ข อม ลได อย างน าสนใจ และเป นประโยชน ต อการพ ฒนางานว จ ยท ใช สถ ต ช นส งได เป นอย างด ส วนต วอย างการใช กราฟฟ กโดยโปรแกรม AMOS ท ปรากฏในหน งส อเล มน พ จารณาได จากภาพท 1, 2 และ 3 ภาพท 1 ต วแบบเช งสมมต ฐานของสมการโครงสร างท สมบ รณ ท มา: Byrne 2010, p. 45. 110
ภาพท 2 ต วแบบเช งสมมต ฐานขององค ประกอบเช งย นย น 4 องค ประกอบ ท มา: Byrne 2010, p. 55. 111
ภาพท 3 ต วแบบเช งสมมต ฐานของสมการโครงสร างของคร ท เก ดอาการเม อยล าจากการสอน ท มา: Byrne 2010, p. 165. 112
การใช โปรแกรม AMOS ท Arbuckle พ ฒนาข นมาน ขณะน บร ษ ท SPSS Inc ซ อล ขส ทธ ไปแล ว ท านท ค นเคยก บการใช โปรแกรม SPSS จะสามารถใช โปรแกรม AMOS ได สะดวกมาก และ ข อม ลก สามารถใช ร วมก นได โดยไม ต องแปลงไฟล ข อม ลแต อย างใด แ ต อย างไรก ตาม การว เคราะห ข อม ลอาจม ข อจ าก ดอย บ าง และไม อาจจะท าตามค ม อได ท งหมด ต วอย างเช นกรณ ท ผ ว จารณ เคย ว เคราะห CFA และต องการเข ยนเส นประตามท ค ม อการใช โปรแกรม AMOS (Arbuckle 2009, p. 344) แนะน าไว แต ไม สามารถท าได ต องเหน อยอย เป นเด อน ผ ว จารณ ได ส ง e-mail ไปขอค าแนะน า จาก Byrne และเธอได ให ค าแนะน าเป นอย างด ค อ ไม สามารถเข ยนเส นประจากโปรแกรม AMOS ได ว ธ แก ค อ ให เข ยนเส นประจากเวอร ด หร อ Microsoft Word น นเอง พ จารณาข อความใน e-mail จากภาพท 4 Tue, January 25, 2011 8:25:39 AM Re: How drawing dashed line by AMOS From: Barbara Byrne <e-mail address> Add to Contacts To: Thongbai Sudcharee <tsudcharee@yahoo.com> Dear Thongbai, I'm sorry to be late in answering your note, but I have been out of the country and only just returned. One way to get a dotted line is to convert the AMOS figure to Word and then work with the Word draw program. I hope this information is helpful to you. Sincerely, Barbara Byrne ----- Original Message ----- ภาพท 4 ค าแนะน าของ Byrne ในการเข ยนเส นประ ผ ว จารณ เห นว า หน งส อเล มน เป นทางออกส าหร บน กว จ ยท ต องการว เคราะห ข อม ลโดยใช สถ ต ช นส ง เช น SEM, Path Analysis หร อการว เคราะห องค ประกอบเช งย นย น (CFA) ถ าได ทดลองใช โปรแกรม AMOS น าจะเป นอ กทางเล อกหน งในการหาค าตอบต อการแก ป ญหาการว เคราะห ข อม ลของ น กว จ ย ซ งผ แต งหน งส อน ก เป นผ ท ม ความร อย างล กซ งและม ความเช ยวชาญมาก หร อแม แต ท านม ป ญหาในการว เคราะห ข อม ลก อาจจะส ง e-mail ไปขอค าแนะน าจากผ แต งหน งส อน ได เพราะเจ าของ 113
หน งส อเล มน ม ความเป นม ตรมาก (ส วน Arbuckle เกษ ยณแล ว ไม สามารถต ดต อได ) และหว งว า บท ว จารณ น จะเป นประโยชน แก ท านท สนใจตามสมควร เอกสารอ างอ ง Albright, Jeremy J. & Park, Hun Myoung. (2009). Confirmatory Factor Analysis using Amos, LISREL, Mplus, SAS/STAT CALIS. (Online). (Cited August 12, 2011), From: http://www.indiana.edu/~statmath/stat/all/cfa/index.html Arbuckle, James L. (2009). Amos 18.0 User s Guide. Chicago, IL: Amos Development Corporation. Byrne, Barbara M. (2010). Structural Equation Modeling with AMOS: Basic Concepts, Applications, and Programming. 2 nd ed. New York: Routledge. 114