Blended Learning การเร ยนร แบบผสมผสาน 31 ฐ ต ช ย ร กบำร ง ¹ Thitichai Ruckbumrung ¹ การเร ยนร ของผ เร ยนเป นส งท ได ร บการพ ฒนาและศ กษาว จ ยอย างต อเน องเพ อให ผ เร ยนเก ดการเร ยนร ได อย างเต มศ กยภาพ และม ส วนเสร มสร างให ผ เร ยนพ ฒนาท งทางร างกาย จ ตใจ อารมณ และส งคม จากพระราชบ ญญ ต การศ กษาแห งชาต พ.ศ. 2542 หมวด 9 มาตรา 66 ผ เร ยนม ส ทธ ได ร บการพ ฒนาข ดความสามารถในการใช เทคโนโลย เพ อการศ กษาในการแสวงหาความร ได ด วยตนเอง จากพระราชบ ญญ ต ด งกล าวจ งม การนำเทคโนโลย เข ามาม ส วนร วม ในการจ ดก จกรรมการเร ยนการสอนอย างหลากหลายร ปแบบซ งร ปแบบการจ ดการเร ยนร ท น าสนใจร ปแบบหน งค อ Blened Learning Blended Learning (BL) หร อการเร ยนร แบบผสมผสาน เป นการมาบรรจบก นโดยการผสมผสานของล กษณะ การเร ยนการสอนท ม ส งแวดล อมแตกต างก นกล าวค อ ด านแรกเป นล กษณะของส งแวดล อมทางการเร ยนการสอน แบบด งเด มในช นเร ยน (Traditional Classroom) ท ผ สอนและผ เร ยนม ปฏ ส มพ นธ ก นแบบเผช ญหน า (face-to-face) อ กด านหน งเป นการนำเอาล กษณะของส งแวดล อมทางการเร ยนการสอนท นำเอาความก าวหน าทางด านเทคโนโลย ส อคอมพ วเตอร (Computer-mediated) แบบออนไลน เข ามาม ส วนร วมในก จกรรมการเร ยนการสอน เพ อให ผ เร ยน เก ดการเร ยนร แม ว าไม ได อย ภายในช นเร ยน อ ตราส วนท น ยมในการจ ดการเร ยนการร แบบผสมผสาน ค อการเร ยนร โดยใช ส อคอมพ วเตอร ออนไลน นอกช นเร ยนประมาณ 30% - 70% ซ งการแบ งช วงของการเร ยนร ภายในช นเร ยนและ ภายนอกช นเร ยนข นอย ก บความเหมาะสมของ เน อหา ว ตถ ประสงค ตลอดจนความพร อมของอ ปกรณ ผ เร ยน และ ผ สอน (ศร ศ กด จามรมาน, 2552) อด ต ป จจ บ นและอนาคตของการใช การเร ยนร แบบผสมผสาน ในอด ตการจ ดสภาพแวดล อมทางการเร ยนร การจ ดก จกรรมการเร ยนการสอนในช นเร ยนและการเร ยนการสอน ภายนอกช นเร ยนโดยใช คอมพ วเตอร เป นส อม ความแตกต างก นท งการใช ส อ ว ธ การสอน ล กษณะของกล มผ เร ยนท แตกต างก น โดยการเร ยนในช นเร ยนแบบเผช ญหน าจะม คร เป นผ ด แลและควบค มส งแวดล อมทางการเร ยนการสอน ให แก กล มผ เร ยน ม ปฏ ส มพ นธ ทางส งคมระหว างบ คคลในช นเร ยน โดยก จกรรมท เก ดข นเป นแบบประสานเวลา ส วน การจ ดสภาพแวดล อมทางการเร ยนร โดยใช คอมพ วเตอร เป นส อน นค อล กษณะของการเร ยนการสอนทางไกลโดยเน น การนำคอมพ วเตอร มาช วยสน บสน นการเร ยนร เพ อตอบสนองอ ตราการเร ยนร ของผ เร ยนท แตกต างก น ป จจ บ น เทคโนโลย ได เข ามาม บทบาทสำค ญเพ อประย กต ใช ในการเร ยนการสอน และส งผลต อการเปล ยนแปลงด านส งแวดล อม ทางการเร ยนร ของผ เร ยน เพ อให ผ เร ยนสามารถเข าถ งเน อหาของบทเร ยนได แม ว าอย ภายนอกช นเร ยนโดยไร ข อจำก ด ¹ น กศ กษาปร ญญาโท สาขาหล กส ตรและการเร ยนการสอน คณะคร ศาสตร
ทางด านเวลาและสถานท นอกจากน ย งสามารถต ดต อหร อม ปฏ ส มพ นธ ก บเพ อนร วมช นเร ยน และคร ผ สอนได โดยใช คอมพ วเตอร และเคร อข ายอ นเทอร เน ตเป นส อกลางเข าถ งการเร ยนร นอกเหน อจากการเร ยนร ภายในช นเร ยนเพ ยง อย างเด ยว โดยเคร อข ายอ นเทอร เน ต ย งสามารถสน บสน นให เก ดการสร างการเร ยนร ในร ปแบบส งคมเสม อน, การ สน บสน นให เก ดการเร ยนร แบบร วมม อ, การสน บสน นให เก ดการโต ตอบ ร บข อม ลข าวสารจากหลากหลายช องทาง ท งการสนทนาผ านเคร อข าย (Chat) การใช กระดานสนทนา (Web board) การสนทนาเฉพาะกล ม (Newsgroup) การส งข อความ (E-mail) เป นต น ด งน นการจ ดการเร ยนร แบบผสมผสานจ งเป นร ปแบบการจ ดการเร ยนท น าสนใจ และม บทบาทสำค ญเพ อพ ฒนาผ เร ยนท งการเร ยนภายในช นเร ยนและการเร ยนนอกช นเร ยน แนวโน มในอนาคตการศ กษาค นคว าว จ ยเก ยวก บร ปแบบท เหมาะสมในการนำเทคโนโลย เข ามาใช ในการศ กษา ย งพ ฒนาไปอย างไม หย ดย งพร อมก บล กษณะของการเร ยนท เป นระบบการเร ยนร แบบผสมผสานเป นส วนใหญ การ ประย กต ใช ประโยชน จากเคร อข าย อ ปกรณ เคร องม อ และคอมพ วเตอร ท งทางด านซอฟต แวร และฮาร ดแวร มาเต มเต มท งทางด านความร และส งคมเพ อให มน ษย ม ปฏ ส มพ นธ ก นได คล ายคล งก บการเร ยนการสอนแบบเผช ญหน า แต สามารถเร ยนจากส อท ม ความหลากหลายโดยไม จำก ดสถานท โดยใช ร ปแบบการผสมผสานก นอย างเหมาะสมก บ เน อหาว ชา ล กษณะผ เร ยน และก จกรรมการเร ยน แผนภาพท 1 ล กษณะของการนำ Blended learning มาใช ในการศ กษา อด ต ป จจ บ น และอนาคต (Bonk, C.J. & Graham, C.R. (Eds.), 2005) 32
อะไรค อองค ประกอบท ทำให ประสบผลสำเร จในการใช Blended Learning ในการเร ยนการสอน? การจ ดการเร ยนร แบบผสมผสานให ประสบผลสำเร จม พ นฐานจากองค ประกอบเหล าน (Throne, 2003) 1. การระบ ความต องการท แท จร งของการเร ยนร (Identifying the Core Learning Need) การระบ ความต องการในการเร ยนร ของการเร ยนร แบบผสมผสาน เราต องพ จารณาว าส งใดท ต องการให เก ดข นก บผ เร ยน เพ อจ ดหาว ธ การท เหมาะสมก บต วผ เร ยน หน งในประโยชน ของการเร ยนร แบบผสมผสานค อ เป ดโอกาสให ผ เร ยน เร ยนตามความสนใจและความต องการ โดยม การระบ จ ดประสงค การเร ยนร อย างเฉพาะเจาะจง และเล งเห นความสำค ญ ของการปร บปร งการเร ยนร รายบ คคล ความค ดสร างสรรค การจ ดประสบการณ การออกแบบบทเร ยนโดยใช ความ หลากหลายของส อให เหมาะสมก บความต องการท แตกต างก น ในข นน ควรพ จารณาว าทำอย างไรจ งสามารถประย กต ใช การเร ยนร แบบผสมผสานบนเคร อข ายอ นเทอร เน ตให เข าก บการเร ยนการสอน รวมถ งการวางโครงสร างให เหมาะสม เพ อนำไปส การแก ไขป ญหา และจ ดประสงค การเร ยนร 2. การกำหนดระด บส งท ต องการให เก ดข นก บผ เร ยนและการกำหนดระยะเวลาท ใช ในการศ กษา (Establishing the Level of Demand/ Timescale) การพ ฒนาและแก ป ญหาทางการเร ยนควรดำเน นการควบค ไปก บการประเม น ส งท ต องการให เก ดข นก บผ เร ยน (จ ดประสงค การเร ยนร ) การคำน งถ งระยะเวลาท ใช ในการศ กษาเน อหาในแต ละเร อง เพ อให ผ เร ยนบรรล ว ตถ ประสงค ท ต งไว การเร ยนร แบบผสมผสานเป นการเป ดโอกาสในการสร างและออกแบบ บทเร ยนเพ อตอบสนองการเร ยนร รายบ คคล เน องจากโปรแกรมคอมพ วเตอร สามารถออกแบบบทเร ยนให ม ความย ดหย น เพ อช วยในการพ ฒนาและแก ไขป ญหาการเร ยนร ส งสำค ญค อการระบ ส งท จะเก ดข นก บผ เร ยนต องระบ ส งท ต องการ ให เก ดข นท งในป จจ บ นและอนาคต เพ อกำหนดกรอบการออกแบบการเร ยนร แบบผสมผสานให สอดคล องและ เหมาะสมก บระด บส งท ต องการให เก ดข นก บผ เร ยนและการกำหนดระยะเวลาท ใช ในการศ กษาเน อหาแต ละเร อง 3. การคำน งถ งความแตกต างของล กษณะการเร ยนร (Recognizing the Different Learning Styles) ความแตกต างของล กษณะการเร ยนร ของผ เร ยนแต ละคนเป นองค ประกอบหน งท ควรพ จารณา เน องจากเป นหนทาง ในการช วยให ผ เร ยนเก ดความสนใจและใส ใจในการเร ยน ซ งการเร ยนร แบบผสมผสานสามารถจ ดร ปแบบการเร ยนให ตอบสนองล กษณะการเร ยนร ของผ เร ยนได โดยกำหนดขอบเขตของการแก ป ญหาทางการเร ยนพร อมก บการพ จารณา และการเอ ออำนวยให เก ดการพ ฒนาในการจ ดล กษณะการเร ยนแบบใหม โดยไม ล มท จะถามตนเองว า ทำอย างไร จ งสามารถทำให เก ดส งท แตกต างได อย างแท จร ง 4. การมองเห นถ งศ กยภาพด านความสร างสรรค ของร ปแบบการเร ยนร ท ม ความแตกต างก น (Looking Creatively at the Potential of Using Different Forms of Learning) ผ สร างบทเร ยนม กนำคำหร อข อความ มาใส บนหน าจอโดยไม คำน งถ งการใส ความค ดสร างสรรค นอกจากน ผ ออกแบบเว บ ส วนใหญ สร างข อความและภาพ เคล อนไหวโดยปราศจากความค ดท แปลกใหม และขาดการคำน งถ งความเหมาะสมของกลว ธ การถ ายทอดความร เพ อให สอดคล องก บจ ดประสงค การเร ยนร ซ งบางคร งไม ได สร างความประท บใจแก ผ เร ยนส งผลให ผ เร ยนไม บรรล จ ดประสงค การเร ยนร ตามท ต งไว ด งน นจ ดเร มต นท จะนำการเร ยนร แบบผสมผสานมาใช เพ อจ ดการเร ยนร ควรคำน งถ งการใช ประโยชน จาก เทคโนโลย โดยประย กต ให เข าก บท องถ น ล กษณะสภาพแวดล อมทางการเร ยน และบร บทของเน อหารายว ชา การค ด ว ธ การให ผ เร ยนเข าถ งเน อหาท แตกต างออกไปจากร ปแบบเด ม พ ฒนาล กษณะของการเร ยนร แบบผสมผสานเพ อให ได ร ปแบบเหมาะสมก บผ เร ยนจนนำไปส การบรรล จ ดประสงค การเร ยนร โดยผ านเคร องม อสน บสน นทางเทคโนโลย 5. การดำเน นงานร วมก บการเตร ยมการในป จจ บ นเพ อระบ จ ดประสงค ของการเร ยนร (Working with the Current Provides to Identify the Learning Objectives) สถาบ นการศ กษาแต ละแห งม ความแตกต างก น 33
ท งทางด านบร บท ท ต ง ว ธ การใช จ ตว ทยาท เหมาะสม ซ งเทคโนโลย สารสนเทศสามารถนำมาใช เป นเคร องม อหร อ สร างส งแวดล อมอ เล กทรอน กส ข นได การเร ยนร แบบผสมผสานสามารถทำให เก ดการรวมก นของว ธ การสอน หลายอย างเข าด วยก น โดยผ านการว เคราะห ความต องการและจ ดว ธ การอย างเหมาะสมให แก ผ เร ยน ด งน นการ ออกแบบการเร ยนร ให เหมาะสมก บผ เร ยนข นอย ก บล กษณะของการเร ยนร ท ม อย เช นถ าการเร ยนร ภายในช นเร ยน หร อการเร ยนร แบบเผช ญหน าค อนข างจ ดการได ด การนำการเร ยนร บนเคร อข ายอ นเทอร เน ตอาจนำมาประย กต ใช เพ ยงเล กน อย แต ถ าพ จารณาแล วว าม การสน บสน นหร อม ความพร อม ตลอดจนเน อหาน นม ความเหมาะสมท จะใช การ ออกแบบและนำเทคโนโลย มาช วยพ ฒนาหร อแก ไขป ญหาท พบในการเร ยนจ งควรใช การเร ยนร แบบผสมผสาน ด งน น การเตร ยมการเก ยวก บการจ ดการเร ยนร แบบผสมผสานจ งต องคำน งถ งจ ดประสงค การเร ยนร ว าควรเน นร ปแบบการจ ด การเร ยนร ภายในช นเร ยนหร อการใช เคร อข ายอ นเทอร เน ตจ งเหมาะสมก บผ เร ยนและเน อหา ในท กว นน ส งแวดล อมทางการเร ยนม การเปล ยนแปลงไปเป นอย างมากท งการม ผ แนะนำทางการเร ยน การจ ด อบรม การเร ยนร บนเคร อข ายอ นเทอร เน ตรวมถ งการใช ประโยชน จากม ลต ม เด ยในร ปแบบท หลากหลาย โดยม จ ดม งหมายเด ยวก นท สำค ญค อการช วยสน บสน นให ผ เร ยนได พ ฒนาทางการเร ยนร และพ ฒนาทางด านส งคม 6. ภาระงานด านกระบวนการศ กษาและการพ ฒนาให เห นว าบทเร ยนเป นม ตรก บผ ใช (Undertaking an Education Process and Developing a User-friendly Demonstration) การจ ดกระบวนการศ กษาเป น ส งจำเป นอย างย งในการเร ยนร แบบผสมผสาน ซ งนำไปส ผลท เก ดข นก บผ เร ยนและการพ ฒนาการเร ยนโดยว ธ การ เร ยนร แบบผสมผสานจะเช อมโยงไปส ก จกรรมท แตกต าง ท งด านการสน บสน นและสร างโอกาสให ผ เร ยนเก ด ประสบการณ ท แปลกใหม นอกเหน อจากการเร ยนภายในช นเร ยนหร อแบบเผช ญหน าอ กท งการสร างประสบการณ แห ง ความสำเร จทางการเร ยนด วยตนเอง ซ งว ธ เหล าน ม ความสำค ญในการช วยกำหนดแนวทางการจ ดกระบวนการศ กษา สำหร บผ เร ยน นอกจากน ควรคำน งถ งความเป นม ตรก บผ ใช บทเร ยน ค อ ความสามารถในการใช บทเร ยนได อย างสะดวก ท งด านซอฟต แวร และฮาร ดแวร โดยการสร างท กษะให เก ดข นก บผ เร ยนได อย างหลากหลายช องทาง เช น การสาธ ต ผ านเคร อข ายอ นเทอร เน ต การนำเสนอโดยใช เพาเวอร พอยด การประช มกล มเม อเวลาพ กหร อช วงเวลาว าง การประช ม เช งปฏ บ ต การ ว ธ การเหล าน ล วนเป นการสร างความพร อมเพ อเตร ยมต วผ เร ยนเข าส กระบวนการศ กษาท ได กำหนดไว อย างสะดวกและรวดเร ว ทำให เก ดการใช ประโยชน จากเทคโนโลย เพ อการศ กษาได อย างม ประส ทธ ภาพ 7. การเตร ยมความพร อมเพ อการต ดตามและสน บสน นการฝ กห ดการใช การเร ยนร แบบผสมผสาน (Being Prepared to Offer Follow-up Coaching Support) ก อนท การเร ยนการสอนผ านส ออ เล กทรอน กส จะได ร บความ สนใจบางหน วยงานหร อสถาบ นการศ กษาได ค ดสร างศ นย การเร ยนร ให เก ดข นโดยบางแห งได ท มเง นก อนใหญ ในการ จ ดซ อและจ ดหาอ ปกรณ ท เก ยวข องและเร งพ ฒนาการใช ม ลต ม เด ยข นอย างมากมาย โดยศ นย เหล าน ได เป ดโอกาสให ผ เร ยนใช เทคโนโลย เพ อสน บสน นและพ ฒนาการเร ยนร ของผ เร ยนเอง โดยเป นหน งในป จจ ยท ต ดส นว าผ เร ยนเก ด ความสำเร จทางการเร ยน ในทางตรงก นข ามม กม คำถามว าหน วยงานหร อสถาบ นการศ กษาใช ประโยชน จากศ นย เหล าน อย างเต มท หร อไม ประเด นด งกล าวเป นส วนสำค ญของการจะพ ฒนาการเร ยนร โดยใช ว ธ ผสมผสาน การเร ยนร แบบผสมผสานจ งเป นการจ ดการเร ยนท สามารถสน บสน นให เก ดการช วยเหล อแก ผ เร ยนโดย คำน งถ งความแตกต างระหว างบ คคลท งภายในช นเร ยนและภายนอกช นเร ยนโดยม ผ ให คำปร กษาและสน บสน น ช วยเหล อด านการเร ยนท งทางการพ ดค ยผ านปฎ ส มพ นธ โดยบ คคลจร งระหว างผ สอนก บผ เร ยน ผ เร ยนก บผ เร ยน การให คำปร กษา ให ความช วยเหล อ รวมท งการสน บสน นการเร ยนร ผ านเคร อข ายอ นเทอร เน ต ระหว างผ เร ยนก บผ สอน ระหว างผ เร ยนเป นค หร อเป นกล ม อ กท งการเช อมโยงไปส ผ เช ยวชาญด านอ น ท งผ านเคร อข ายอ นเทอร เน ต และภายใน ช นเร ยน โดยผ สอนควรปร บปร งและพ ฒนาการจ ดก จกรรมการเร ยนอย เสมอ ส งสำค ญค อเม อผ เร ยนร ส กว าเขา 34
ต องการความช วยเหล อ หร อการสน บสน นเขาจะได ร บโอกาสจากบ คคลท เหมาะสมและทำให เขาร ส กว าเป นบ คคล ท น าไว วางใจและเข าถ งได ง าย 8. การต งค ากระบวนการตรวจสอบเพ อประเม นผลการนำร ปแบบการเร ยนท พ ฒนาข นไปใช อย างม ประส ทธ ภาพ (Setting up a Monitoring Process to Evaluated the Effectiveness of Delivery) หน งใน ประเด นสำค ญค อการพยายามท จะยกระด บค ณภาพของร ปแบบการเร ยนร แบบต างๆ และพ ฒนาการประเม นผล เพ อให เก ดประโยชน และความค มค า ม ประส ทธ ภาพมากท ส ด ด งน นการเร มกำหนดกระบวนการต ดตาม ตรวจสอบ เพ อพ ฒนาการจ ดการเร ยนร และแก ไขปร บปร งอย เสมอจ งเป นส งท ควรทำ รวมถ งการสร างระบบการจ ดการเร ยนร ภายใน สามารถช วยให ผ เร ยนเร ยนร ได บรรล ตามจ ดประสงค ท ต งไว โดยต องไม ล มท จะว เคราะห ผ เร ยนว าใครควร ได ร บการสน บสน นโดยเน นการเร ยนภายในช นเร ยน และใครควรได ร บการสน บสน นจากการเร ยนภายนอกช นเร ยน ผ ออกแบบจะทราบว าตนควรใช แนวทางใดในการพ ฒนาหร อต องการเปล ยนร ปแบบให เหมาะสมโดยการตรวจสอบ และประเม นผลเป นระยะ ซ งการเร ยนร แบบผสมผสานเป นการจ ดการเร ยนร ท สามารถย ดหย นและปร บให ตรงก บ ความต องการของผ เร ยนแต ละบ คคลได กระบวนการการจ ดการเร ยนร โดยใช Blended Learning เป นอย างไร? ในทางการศ กษาสามารถอธ บายถ งกระบวนการของการเร ยนร แบบผสมผสานหร อ Blended Learning ได ด งน 1. การประเม นความต องการทางการเร ยนร และต วผ เร ยน จากผลการประเม นด งกล าวจะเป นส งท ช วย ในการกำหนดจ ดประสงค การเร ยนร จากท กล าวมาแล วว าการกำหนดจ ดประสงค การเร ยนร เป นองค ประกอบท สำค ญ ของการจ ดการเร ยนการเร ยนร แบบผสมผสาน ด งน นเม อผ ออกแบบได กำหนดจ ดประสงค ของการเร ยนร ให แก ผ เร ยน อย างช ดเจนและม เป าหมายแล วย อมส งผลต อกระบวนการวางแผนการจ ดก จกรรมได อย างเป นระบบโดยคำน งถ งผล ท จะเก ดข นก บผ เร ยนในแต ละเน อหาอย างเป นข นตอน 35
2. การว เคราะห ผ เร ยน การวางแผนพ ฒนาการเร ยนร และการพ ฒนากลย ทธ การประเม นผล ในข นตอนน เม อได กำหนดจ ดประสงค ของการเร ยนการสอนแล ว การว เคราะห ล กษณะของผ เร ยนท งทางด านความร และท กษะ พ นฐานท เก ยวข องก บการเร ยนการสอน ความต องการของผ เร ยน การวางแผนเพ อการจ ดล กษณะการเร ยนการสอน ในร ปแบบท เหมาะสม เช น การเร ยนร ด วยตนเอง การเร ยนร แบบเพ อนช วยเพ อน หร อการเร ยนร แบบร วมม อ ให เหมาะสมก บล กษณะบร บทท องถ น 3. สถาบ น ผ เร ยน ให สอดคล องก บเทคโนโลย ท ม อย รวมถ งการพ ฒนากลย ทธ การประเม นผลโดยการเตร ยม ระบบการประเม นผลอย างเหมาะสมสอดคล องก บการวางแผนการจ ดการเร ยนการสอนและจ ดประสงค การเร ยนร 4. การเตร ยมระบบโครงสร างพ นฐานด านฮาร ดแวร และการเตร ยมระบบซอฟต แวร รวมถ งช องทางนำเสนอ เน อหาล กษณะของเน อหาท ต องการถ ายทอด การพ ฒนาเน อหา ล กษณะของระบบท สร างข นให เหมาะสมก บกล ม เป าหมาย เพ อประกอบการต ดส นใจในการพ ฒนาเน อหาบทเร ยนหร อการเล อกซ อเน อหาบทเร ยนให เหมาะสมก บ ล กษณะและร ปแบบการเร ยนท ได กำหนดไว ตลอดจนคำน งถ งความพร อมของการสน บสน นด านเทคโนโลย ท ได ร บ เพ อสามารถจ ดเตร ยมให แก ผ เร ยนได จร ง 5. การดำเน นการตามแผน กระบวนการต ดตามผลและการประเม นผลเม อดำเน นการตามกระบวนการ ท งสามข นตอนข างต นแล วก พร อมท จะเข าส การเร มต นโปรแกรม หร อแผนงานโดยข นตอนท ปฏ บ ต ควบค ก นค อ การต ดตามผลท เก ดข นจากการเร ยนร แบบผสมผสานซ งสามารถว ดและประเม นผลท เก ดข นท งจากการเร ยนการสอน ภายในช นเร ยนแบบเผช ญหน าและการเร ยนการสอนภายนอกช นเร ยน เพ อนำข อบกพร องท พบกล บมาแก ไขและ พ ฒนากระบวนการเร ยนร และบทเร ยนจนเก ดความสมบ รณ และเหมาะสม การจ ดการเร ยนการสอนแบบผสมผสานม จ ดแข งและจ ดอ อนอย างไร? การเร ยนร แบบผสมผสานเป นการจ ดการเร ยนการสอนท นำเอาการเร ยนร ภายในช นเร ยนแบบเผช ญหน า และการเร ยนร ภายนอกช นเร ยนมาประย กต ใช ร วมก นในการสอนเน อหาบทเร ยนให แก ผ เร ยน โดยในท น จะนำเสนอ จ ดแข งและจ ดอ อนของการเร ยนร ภายในช นเร ยนและการเร ยนร ภายนอกช นเร ยนท ใช คอมพ วเตอร เป นส งแวดล อม การเร ยนร จากตารางพบว าการเร ยนร ภายในช นเร ยนแบบเผช ญหน าและการเร ยนร ภายนอกช นเร ยนม ท งจ ดแข งและ จ ดอ อนแตกต างก นไป ซ งการเร ยนร แบบผสมผสานเป นการนำว ธ การท งสองมาบรรจบและใช ร วมก นเพ อเพ มจ ดแข ง และลดจ ดอ อนท พบในการเร ยน และสามารถเก ดข นได ท งในการเร ยนร แบบประสานเวลาและไม ประสานเวลา โดยผ ออกแบบต องสามารถพ จารณานำแนวทางของจ ดแข งและจ ดอ อนด งกล าวมาร วมใช ก บล กษณะการเร ยนท เหมาะสมก บเน อหาและผ เร ยนของตนเอง 36
การเร ยนการสอนภายนอกช นเร ยนโดยใช คอมพ วเตอร เป นส งแวดล อมทางการเร ยนร (ไม ประสานเวลา) จ ดแข ง - ด านความย ดหย นทางการเร ยนผ เร ยนสามารถเข า ร วมอภ ปราย ในช วงเวลาและสถานท ท เอ ออำนวย ความความสะดวกให ก บต วผ เร ยน - ด านการม ส วนร วมทางการเร ยนของผ เร ยน ผ เร ยน ท กคนสามารถม ส วนร วมในการเร ยนการสอนได เน องจาก ไม ร ส กกดด นหร อถ กบ งค บ - ด านการปล กฝ งการหาความร ท เก ดข นก บผ เร ยน ผ เร ยนม เวลาในการค ดพ จารณาอย างรอบคอบมากข น ในการจ ดเตร ยมหร อหาความร อย างล กซ งและช ดเจน ตลอดจนใส ใจในการหาคำตอบ (Mikulecky, 1998; Benbunan & Hiltz, 1999) จ ดอ อน - ด านการม ส วนร วมทางการเร ยน การเร ยนล กษณะ น ไม สามารถสร างหร อสน บสน นการแลกเปล ยน การ เช อมโยงทางความค ดระหว างผ เร ยนรวดเร วเท าก บการ เร ยนภายในช นเร ยน (Mikulecky, 1998) - ด านความช กช า หร อผล ดว นประก นพร งของผ เร ยน การเร ยนภายนอกช นเร ยน อาจก อให เก ดน ส ยการผล ดว น ประก นพร ง เช น การเข าไปเร ยนตามความพ งพอใจ เข าศ กษาบทเร ยนล าช าม กค ดว าสามารถเข าไปศ กษา เม อใดก ได (Benbunan & Hiltz, 1999) - ด านมน ษยส มพ นธ เน องจากการเร ยนนอกช น เร ยนไม ได ทำให เก ดปฏ ส มพ นธ ระหว างมน ษย อย าง แท จร ง จ งส งผลให ผ เร ยนในร ปแบบน อาจเก ดความพ ง พอใจต ำเน องจากขาดการเข ากล มทางส งคมเช นกล ม ว ยร นท ต องการเข ากล มทางส งคมโดยการพบปะก นใน ส งคมแห งความเป นจร ง (Hytko, 2001) การเร ยนการสอนภายในช นเร ยนโดยการเร ยนร แบบเผช ญหน าเป นส งแวดล อมทางการเร ยนร (ประสานเวลา) จ ดแข ง - ด านมน ษยส มพ นธ การเร ยนภายในช นเร ยนเป นการ สร างมน ษยส มพ นธ หร อสร างความส มพ นธ ทางส งคม ได อย างรวดเร วและง ายเน องจากในส งแวดล อมทาง การเร ยนแบบเผช ญหน าสามารถสร างส งเหล าน ได ใน ความเป นจร ง - ด านล กษณะท เก ดข นก บต วผ เร ยนโดยตรง การเร ยนร ภายในช นเร ยนเด ยวก น ย อมเก ดการแลกเปล ยน การ เช อมโยงทางความค ดระหว างผ เร ยนอย างรวดเร ว จาก คำตอบหร อการอภ ปราย ซ งสามารถเผยแพร ไปส เพ อน ร วมช น และผ เร ยนย งสามารถค นพบความร จากการจ ด ประสบการณ ในช นเร ยนด วยตนเอง (Mikulecky, 1998) จ ดอ อน - ด านการม ส วนร วมทางการเร ยน การเร ยนภายใน ช นเร ยน ผ เร ยนไม สามารถม ส วนร วมได ท กคน โดยเฉพาะ อย างย งถ าผ เร ยนม ล กษณะท แตกต างก นมากภายใน ช นเร ยน - ด านความย ดหย นทางการเร ยน การเร ยนภายในช น เร ยนเป นการเร ยนท ม เวลาอ นจำก ดส งผลให บางคร ง ผ เร ยนไม สามารถไปถ งจ ดม งหมายทางการเร ยนได ล กซ ง เช น ช วงเวลาการอภ ปรายในห วข อทางการเร ยน หร อ ก จกรรมท ผ เร ยนต องการแลกเปล ยนความค ดระหว าง ผ เร ยนคนอ นๆ (Benbunan & Hiltz, 1999) ตารางท 1 จ ดแข งและจ ดอ อนของการเร ยนร ภายในช นเร ยนและการเร ยนร ภายนอกช นเร ยน ท ใช คอมพ วเตอร เป นส งแวดล อมการเร ยนร 37
เทคโนโลย การศ กษาก บการเร ยนร แบบผสมผสาน จากล กษณะการเร ยนร แบบผสมผสาน เป นการนำเทคโนโลย ทางการศ กษาเข ามาร วมในการจ ดก จกรรม การเร ยนการสอนนอกช นเร ยน ซ งสามารถนำมาใช ร วมก นได ด งน 1. การใช เทคโนโลย การศ กษาในการช วยให การเร ยนการสอนม ร ปแบบ ว ธ การและส งแวดล อมทางการ เร ยนร ท แตกต างไปจากเด ม (พงศ ประเสร ฐ หกส วรรณ, 2548) ต วอย างเช นในงานว จ ยของ Ausburn (2004) การศ กษาเก ยวข องก บการสร างส งแวดล อมทางการเร ยนร แบบผสมผสานในหล กส ตรการออกแบบเบ องต นสำหร บผ ใหญ และทำการเปร ยบก บกล มท ศ กษาจากการเร ยนร ภายในช นเร ยนเพ ยงอย างเด ยว พบว า โดยท งสองกล มม ล กษณะคล ายคล งก นท งทางด านเพศ พ นฐานของหล กส ตร ทางการใช เทคโนโลย ท กษะทางด านท ศทาง ประสบการณ และการทราบถ งว ตถ ประสงค ทางการเร ยน ผลการศ กษา พบว าผ เร ยนท เร ยนโดยใช ร ปแบบการเร ยนร แบบผสมผสาน ม ความสามารถในการร บร ตนเอง เก ดการร บร ตระหน กถ งการกำก บตนเองไปส เป าหมายของการเร ยนร และการทบทวนความร และท กษะทางด านเทคโนโลย ของตนเองอย เสมอ นอกจากน Dowling & Godfrey and Others. (2003) ได ทำการศ กษาการเปร ยบเท ยบผล การเร ยนร ระหว างการสอนโดยใช การเร ยนการสอนแบบเผช ญหน า (Face to face) ของการสอนแบบด งเด ม (Traditional) และการจ ดการเร ยนร แบบผสมผสาน จากการศ กษาพบว าผ เร ยนม ความพ งพอใจในการเร ยนและ ผลการเร ยนร แบบผสมผสานช วยให เก ดการพ ฒนาผลการเร ยนร ของผ เร ยน จากผลการศ กษาและว จ ยจ งพบว าการเร ยนร แบบผสมผสานเปล ยนบทบาทคร จากเด มเป นผ สอนภายใน ช นเร ยนกลายเป นผ อำนวยความสะดวกและนำเสนอเน อหาบทเร ยน นอกจากน ผ เร ยนจะกลายเป นผ แสวงหาความร ด วยตนเองผ านคอมพ วเตอร ร บร ความสามารถท ม ภายในตนเอง พ ฒนาท กษะและความร ของตนตลอดจนส งผล ต อการพ ฒนาผลส มฤทธ ทางการเร ยนของผ เร ยน 2. การใช เทคโนโลย การศ กษาเป นเคร องม อ เช น การใช คอมพ วเตอร ผ านเคร อข ายอ นเทอร เน ตในการ ส งเสร มการเร ยนร โดยการนำเสนอเน อหา ก จกรรมการเร ยนการสอน แบบฝ กท กษะให ผ เร ยน ตลอดจนเป นเคร องม อ ท สามารถช วยสร างล กษณะของการนำเสนอเน อหาบทเร ยนท ม ปฎ ส มพ นธ ก บผ เร ยนเป นรายบ คคลนอกจากน ย ง สามารถช วยลดระยะเวลาในการเร ยนภายในช นเร ยนและผ เร ยนสามารถหาความร เพ มเต มจากแหล งการเร ยนร บน เคร อข ายอ นเทอร เน ตได ต วอย างเช น งานว จ ยของ Boyle & Bradley and Others (2003) ท ม งพ ฒนาการเร ยนร ของผ เร ยนให เก ดความสำเร จ โดยใช การผสมผสานระหว างการเร ยนร แบบด งเด ม (Traditional) ร วมก บการเร ยนร โดยใช แหล งการเร ยนร บนเคร อข าย (Online resources) และสน บสน นการเร ยนร ทางด านเน อหา (Tutorial Support) พบว าการเร ยนการสอนโดยใช คอมพ วเตอร ผ านเคร อข ายอ นเทอร เน ต เพ อสน บสน นการเร ยนร ทางเน อหา เพ อสอนเน อหาใหม และการใช แหล งความร บนเคร อข ายอ นเทอร เน ต ม ผลต อการช วยพ ฒนาการเร ยนร ให ผ เร ยน ประสบผลสำเร จเป นรายบ คคลมากข นกว าการสอนแบบด งเด ม (Traditional) เพ ยงอย างเด ยว นอกจากน คอมพ วเตอร ผ านเคร อข ายอ นเทอร เน ตย งช วยลดระยะเวลาในการเข าช นเร ยนของน กศ กษาในมหาว ทยาล ยด งเช นการว จ ยของ Cottrell & Robinson (2003) ศ กษาเก ยวก บความเป นไปได ของการลดเวลาการเร ยนภายในช นเร ยน เพ อเอ อต อ การเป ดหล กส ตรสำหร บน กศ กษาท อย ห างไกลได ม โอกาสทางการเร ยน ผลการว จ ยพบว าการเร ยนร แบบผสมผสาน ท ม การจ ดการเร ยนร ภายนอกช นเร ยนโดยอาศ ยเคร องม อทางเทคโนโลย การศ กษาค อการเร ยนโดยใช คอมพ วเตอร ผ านเคร อข ายอ นเทอร เน ต ส งผลให สามารถลดระยะเวลาในการเร ยนภายในช นเร ยนให ลดลงได นอกจากน จากการ สอบถามผ เร ยนพบว าม ความพ งพอใจในการจ ดการเร ยนร แบบผสมผสานเน องจากช วยลดระยะเวลาในการเข าช นเร ยน ลง นอกจากน ย งพบว าการจ ดการเร ยนร แบบผสมผสานเป นแนวทางในการเพ มจำนวนน กศ กษาในหล กส ตรให มากข น 38
การเร ยนร แบบผสมผสานจ งเป นการใช ประโยชน จากคอมพ วเตอร และเคร อข ายอ นเทอร เน ตสน บสน นการเร ยนร ของผ เร ยน ด านการออกแบบการเร ยนการสอนรวมถ งการจ ดประสบการณ ของผ เร ยนให ม ร ปแบบท หลากหลาย เช น การสอนแบบนำเสนอเน อหาใหม การสอนแบบจำลองสถานการณ และการใช เคร อข ายอ นเทอร เน ตเป นแหล งสน บสน น ทร พยากรการเร ยนร เม อการเร ยนผ านเคร อข ายอ นเทอร เน ต ทำให ผ เร ยนได ร บข อม ลและสารสนเทศได อย างหลากหลาย คร ผ สอน จ งควรส งเสร มการค ดว เคราะห ค ดเล อกข อม ลหร อสารสนเทศของผ เร ยนรวมท งช แนะการร บข อม ลข าวสารท เหมาะสม และน าเช อถ อให แก ผ เร ยน 3. การใช เทคโนโลย การศ กษาช วยสร างการเร ยนร แบบร วมม อของน กเร ยน และผ เร ยนเก ดส งคมแห ง การเร ยนร รวมถ งความกล าในการซ กถามและช วยสร างบรรยากาศเพ อลดความว ตกก งวลในการเร ยน เน องจากการนำเทคโนโลย การศ กษามาใช สามารถสร างช องทางในการต ดต อส อสารระหว างผ เร ยนก บ ผ เร ยน ผ เร ยนก บผ สอน ได อย างหลากหลายช องทางท งแบบประสานเวลา (Synchronous) สามารถโต ตอบก นได ท นท เช น การสนทนาผ านเคร อข ายอ นเทอร เน ต และแบบไม ประสานเวลา (Asynchronous) โดยสามารถสร างข อคำถาม ไว ในขณะท ผ ตอบสามารถเข ามาตอบคำถามหล งจากน น เช น ไปรษณ ย อ เล กทรอน กส ต วอย างงานว จ ยของ Bieber & Engelbart and Others (2002) ท ทำการว จ ยเก ยวก บเคร องม อทาง เทคโนโลย ท ช วยสร างส งคมแห งการเร ยนร และการเร ยนร แบบร วมม อ ผลการว จ ยพบว าการจ ดส งแวดล อมทาง การเร ยนร เพ อฝ กผ เร ยน หร อการสร างส งคมเสม อนด วยซอฟต แวร รวมถ งการม เคร องม อส งเสร มให ผ เร ยนม ปฏ ส มพ นธ ก นแบบไม ประสานเวลา (Asynchronous) ม ส วนเสร มสร างให ผ เร ยนเก ดการเร ยนร ได ด กว าการม ปฏ ส มพ นธ ก น แบบประสานเวลา (Synchronous) หร อการเร ยนแต เพ ยงภายในช นเร ยนร ปแบบเด ยวเท าน น และผ เร ยนเก ดการ เร ยนร ร วมก น สามารถแลกเปล ยนความร และข อค ดเห นทางการเร ยนผ านทางเคร อข ายอ นเทอร เน ต นอกจากน Leh (2002) ได ทำการว จ ยเก ยวก บการเร ยนร แบบผสมผสานโดยเร มทำการว จ ยต งแต ป ค.ศ. 1999 ถ ง ป ค.ศ. 2001 เก ยวก บการศ กษาความค ดเห นของผ เร ยนในการใช การเร ยนร แบบผสมผสานและผลของการเร ยนร ของผ เร ยน ท ม การวางกลย ทธ แตกต างก นในส งคมบนเคร อข ายอ นเทอร เน ต ผลการว จ ยพบว าผ เร ยนและผ สอนม ความพ งพอใจใน การเร ยนโดยใช การเร ยนร แบบผสมผสาน ผ เร ยนร ส กว าสามารถเร ยนร จากการเร ยนร แบบผสมผสานได มากกว า การเร ยนร ภายในช นเร ยนในล กษณะของการเร ยนแบบด งเด ม (Traditional) และม ความพ งพอใจต อการเร ยนร แบบ ผสมผสานมากกว าการเร ยนร แบบด งเด ม นอกจากน ผ เร ยนย งตระหน กถ งการให ความสำค ญในรายว ชาท ตนเองเร ยน และใช เคร องม อช วยสร างปฏ ส มพ นธ ทางการเร ยนท งแบบประสานเวลา (Synchronous) และชอบล กษณะท ย ดหย น ได ทางด านเวลาของการส อสารแบบไม ประสานเวลา (Asynchronous) และการเร ยนผ านเคร อข ายอ นเทอร เน ต ย งช วยสร างส งคมแห งการเร ยนร บนเคร อข ายเพ อแลกเปล ยนความร และความค ดเห นของผ เร ยนในช มชนเคร อข าย อ นเทอร เน ต (Online Communities) และช วยสร างแรงจ งใจให ผ เร ยนเข าร วมในส งคมด งกล าว ด งน นจะเห นได ว าการเร ยนร แบบผสมผสานสามารถช วยสร างการเร ยนร แบบร วมม อเพ อร วมสร างส งคมแห ง การเร ยนร โดยผ เร ยนสามารถแลกเปล ยนความร ก บเพ อนในกล มโรงเร ยนเด ยวก น หร อก บเพ อนต างโรงเร ยน ได เป น อย างด และม เวลาในการค ดพ จารณาคำถามหร อคำตอบของตนเองได อย างรอบคอบมากข น นอกจากน ย งม ความกล า ในการซ กถามผ านเคร องม อช วยสร างปฏ ส มพ นธ บนเคร อข ายอ นเทอร เน ต 39
บทสร ป การจ ดก จกรรมการเร ยนการสอนในอด ตม กเน นในการจ ดการเร ยนร ภายในช นเร ยนเม อการพ ฒนาเทคโนโลย สารสนเทศและการส อสารก าวหน าไปอย างรวดเร วเทคโนโลย จ งเข ามาม บทบาทในการสน บสน นการจ ดการเร ยน การสอนโดยเฉพาะอย างย งเทคโนโลย คอมพ วเตอร และเคร อข ายอ นเทอร เน ต ได เข ามาม ส วนในการสน บสน น การเร ยนร ภายนอกช นเร ยนอย างเด นช ดโดย ม ผ ให ความสนใจและนำมาใช ก นอย างแพร หลายอย างไรก ตามการนำ การเร ยนร แบบผสมผสานเข ามาใช ก บการศ กษาไทยต องคำน งถ งล กษณะการจ ดการศ กษา ความแตกต างของบร บท ในสถานศ กษารวมถ งความพร อมของเทคโนโลย ท ช วยสน บสน นด านการสอน ความพร อมของผ เร ยนและผ สอน จ งเป นท น าหาคำตอบของคำถามท ว า ร ปแบบการเร ยนร แบบผสมผสานอย างไร จ งเหมาะก บบร บทของการศ กษา ไทยในป จจ บ น? เอกสารอ างอ ง Bonk, C. J. & Graham, C. R. (Eds.). (2005). Handbook of blended learning: Global Perspectives, local designs. San Francisco, CA: Pfeiffer Publishing. Boyle, T., Bradley, C., Chalk, P., Jones, R., & Pickard, P. (2003, October). Using blended learning to improve student success rates in learning to program. Journal of Educational Media, 28(2-3), 165-178. Cottrell, D.M. & Robinson, R.A. (2003). Blended learning in an accounting course. The Quarterly Review of Distance Education, 4(3), 261-269. Dowling, C., Godfrey, J.M., & Gyles, N. (2003, December). Do hybrid flexible delivery teaching methods improve accounting students learning outcomes? Accounting Education, 12(4), 373-391. Hytko, D.L. (2001). Traditional versus hybrid course delivery systems: A case study of undergraduate marketing Education Review, 11(3), 27-39. Leh, S.C. (2002). Action research on hybrid courses and their online communities. Education Media International, 39(1), 31-37. Mikulecky, L. (1998). Diversity, discussion, and participation: Comparing Web-based and campus-based adolescent literature classes. Journal of Adolescent and Adult Literacy, 42(2), 84-97 Throne, Kayne. (2003). Blended Learning Hoe to Integrate online and traditional Learning. London: Kogan page. 40