GRAAD 12 VOORTPLANTING HERSIENINGSVRAE

Transcription

1 1 GRAAD 12 VOORTPLANTING HERSIENINGSVRAE 1.1 Die diagram hieronder verteenwoordig 'n gedeelte van die vroulike voortplantingstelsel van die mens nadat kopulasie (paring) plaasgevind het. Bestudeer die diagram en beantwoord die vrae wat volg. F E D C B A Struktuur van 'n gedeelte van die vroulike voortplantingstelsel van die mens om sekere prosesse wat plaasvind aan te toon Noem die proses wat by B plaasvind Wanneer, tydens die menstruale siklus, vind die proses genoem in VRAAG 1.1.2, plaas? Beskryf die proses wat deur D voorgestel word Skryf die getal chromosome neer wat in die nukleus van elk van die volgende sal wees (a) (b) (c) Sel C Een sel van F Sel H

2 2 1.3 Lees die onderstaande uittreksel en beantwoord die vrae wat daarop volg Vyf-en-sestig miljoen deur MIV beïnvloed 'n Nuwe verslag van die Verenigde Nasies het onthul dat, sedert die eerste MIV en Vigs-gevalle 25 jaar gelede waargeneem is, vyf-en-sestig miljoen mense in die wêreld met MIV besmet is en omtrent 25 miljoen gesterf het. Die verspreiding van die aantal mense wat met MIV leef in die verskillende dele van die wêreld aan die einde van 2005, word in die onderstaande tabel aangetoon. Streek Aantal wat met MIV leef (miljoen) Sub-Sahara-Afrika 25,00 Asië 8,30 Oos-Europa en Sentraal-Asië 1,50 Latyns-Amerika 1,60 Midde-Ooste 0,44 Ander lande 1,76 Totaal 38,60 [Aangepas uit: Evelyn Leopold vir Reuters in die Daily News, 31 Mei 2006] Noem TWEE redes waarom die syfers wat in dié uittreksel aangedui is, moontlik onakkuraat kan wees Deur gebruik te maak van die inligting in bostaande uittreksel, bereken die persentasie mense wat in elke streek met MIV besmet is Gebruik die persentasies wat jy in VRAAG bereken het en teken 'n sirkelgrafiek om die hoeveelheid mense wat met MIV besmet is, in elke streek aan te dui Hoewel die bevolking van Afrika baie laer as dié van Asië is, is die 25 miljoen mense wat met MIV in Afrika leef omtrent drie maal die aantal mense wat met MIV in Asië leef. Gee TWEE moontlike redes hiervoor Die volgende voorstel is gemaak om die verspreiding van MIV te beheer: 'n MIVtoets moet verpligtend wees voordat mense trou.'verduidelik jou standpunt hieroor.

3 3 1.4 Sportvroue gebruik 'n voorbehoedmiddel (die pil) nie net vir geboorte-beperking nie, maar om ook hulle menstruasiesiklus te wysig om by hulle sportiewe leefstyl te pas. Verduidelik jou standpunt hieroor. 1.5 n Amniosintese is n mediese prosedure wat gewoonlik tussen die 12 de en 16 de week van swangerskap uitgevoer word. Dit behels die trek van n amnionvogmonster vir ontleding sonder om die swangerskap te beïnvloed. Die toets word uitgevoer om te bepaal of die fetus aan enige aangebore siektes soos Downsindroom lei en om die geslag van die kind te bepaal. Die risiko van n miskraam na n amniosintese is ongeveer 1 tot 2 persent. Losweg vertaal uit: Black s Medical Dictionary, Waarom dink jy word n amniosintese tussen week 12 en 16 van n swangerskap uitgevoer en nie vroeër nie? Waarom dink jy oorweeg toekomstige ouers amniosinteses ongeag die risiko van n miskraam? Verskaf ten minste TWEE redes Watter van die ouderdomsgroepe wat in die tabel in Vraag 3.2 gelys word sal meer geneig wees om n amniosintese te oorweeg? Verskaf n rede vir jou antwoord. 1.6 Die diagram hieronder stel die vroulike voortplantingstelsel voor: A B D C E F Skryf die nommer neer van die organ waarin eierselle geproduseer word Deur watter tipe seldeling word eierselle voortgebring? Skryf die NOMMER neer van die organ wat die ligging aandui waar bevrugting gewoonlik plaasvind Skryf die nommer en naam ner van die organ waarin die embrio en fetus ontwikkel Noem die name van die membrane wat die fetus omring Wat is die funksie van die vloeistof wat die fetus omring? Watter struktuur heg die fetus aan die plasenta? Noem die naam van die buis genommer Noem die proses van vrylating van die eiersel in die buikholte Watter tipe voortplanting vind by die mens plaas.

4 4 1.7 Die diagram hieronder stel die manlike voortplantingstelsel voor. A B C D E F G H I J K Identifiseer die struktuur wat B genommer is. Watter funksie verrig die struktuur? Identifiseer die struktuur genommer F. Watter funksie verrig die struktuur? Identifiseer die klier genommer E Watter hormoon word deur hierdie klier afgeskei? Identifiseer die dele genommer A, C, D, G, H, I, J en K Skryf die nommer neer van die orgaan waarin meiose plaasvind. Watter selle word as gevolg hiervan gevorm? 1.8 Die volgende vrae het betrekking op die voortplanting van die mens Waar word: (a) Manlike gamete, and (b) Vroulike gamete geproduseer? Waar in die liggaam vind bevrugting plaas? 1.9 Die diagram hieronder toon n voortplantingsel van die mens aan: A B C D D Identifiseer die dele genommer A, B, C, en D

5 Die deel wat A genommer is, bevat ensieme. Watter funksie verrig hierdie ensieme tydens bevrugting? Die deel wat C genommer is, is gepak met mitochondria. Waarom is dit so? Die eiersel is baie groter as die spermatozoon. Waarom die verskil? Waarom is die eier van n duif soveel groter as die van die mens? 1.10 Die onderstaande grafiek toon by benadering die konsentrasie van progesteroon en estrogeen in die bloed van n volwasse vrou asook die dikte van die endometrium van die uterus oor n periode van 28 dae. Gebruik die grafiek en beantwoord die volgende vrae. Bloed progesteroon Ovarium hormone Bloed estrogeen Dikte van endometrium Dae Gee die rede vir die gereelde maandelikse bloeding wat as menstruasie bekend staan n Ander hormoon y veroorsaak die skielike styging in estrogeen in die bloed by punt I om en by dag 6. Noem y en sê waar dit afgeskei word Wat veroorsaak dat y begin werk en n toename in estrogeenvlak in die bloed veroorsaak? Watter veranderinge vind in die ovarium plaas wat saamval met die verlaging van die estrogeenvlak by punt 2 in die diagram? Waarom begin die progesteroonvlak in die bloed skerp styg na punt 2 op die grafiek? Na aanleiding van die grafiek, op watter dae kan bevrugting plaasvind? Beskryf die rol van LH in die vroulike geslagsiklus Verduidelik waarom, indien die corpus luteum sou aanhou met groei nadat bevrugting plaasgevind het, geen nuwe follikels geproduseer word nie.

6 Lees die artikels hieronder oor fetale alkoholsindroom (FAS) en beantwoord die vrae wat daarop volg. Fetale alkoholsindroom (FAS) is 'n permanente kondisie wat tot intellektuele gestremdheid en gedragsprobleme, ernstige breinskade, liggaamsgebreke en dwerggroei kan lei. Dit is grotendeels 'n gevolg van die onwettige dopstelsel. Baie werkgewers op wynplase betaal hul werkers deels met wyn in stede van kontant. 'n Studie in die wynstreek Wellington, Wes-Kaap, in 1997 het bevind dat byna 5% van alle skoolkinders volskaalse FAS gehad het, terwyl'n herhaling van die studie in dieselfde skole in 1999 getoon het dat die syfer tot 11% toegeneem het. In 1997 was daar 48 gevalle per 1000 kinders. Teen 1999 het hierdie syfer tot 75 per 1000 kinders gestyg. Aangepas uit In die laaste dekade het een uit tien verwysings na genetiese klinieke in die Wes- Kaap 'n FAS-diagnose opgelewer. Die Stigting vir Alkoholverwante Navorsing (SAN) het 'n geleidelike toename in die omvang 1 onder skoolgaande kinders in die Wellingtonstreek van die Wes-Kaap gerapporteer. Voorkomssyfers 2 in 1997 van 4,8% het in 1999 tot 7,6% gestyg, en mees onlangse verslae uit 2001 dui op 'n onrusbarende voorkoms van 8,8% in hierdie bevolking. Ander studies in Gauteng in 2001 het 'n voorkoms van 2,2% in Soweto, 1,2% in Lenasia, en 3,7% in Westbury bevind. Onlangse navorsing in 2001 deur SAN op De Aar in die Noord- Kaap het 'n voorkoms van 10,2% in hierdie streek gerapporteer. Die skatting van FAS-voorkoms elders ter wereld wissel van 0,1%-0,2% in ontwikkelde lande, tot 9,1% in sekere Amerikaanse Indiaanbevolkings. Die goeie nuus is dat FAS 100% voorkom kan word; die slegte nuus is dat dit 100% onomkeerbaar is. Aangepas uit Lys enige twee simptome van FAS Indien jy hierdie studie gedoen het: (a) Wat sou jou hipotese wees? (b) Stele en problem voor wat jy moontlik sou teenkom. (c) Is die dopstelsel na jou mening n billike betalingsmetode? Gee een rede om jou antwoord te motiveer Die tabel hieronder toon die voorkoms van FAS in 2001 aan: Plek Voorkoms van FAS (% van bevolking) Wes Kaap 8,8 Soweto 2,2 Lenasia 1,2 Westbury 3,7 Noord - Kaap 10,2

7 7 Teken n gepaste staafgrafiek om die voorkoms van FAS in 2001 in die verskillende streke wat in die artikel en tabel genoem word, aan te toon Skryf n paragraaf om die sosio- ekonomiese toestande te beskryf waaraan die hoë voorkoms van FAS in sekere gemeenskappe toegeskryf kan word Die tabel hieronder toon die samestelling van drie verskillende soorte melk aan. Kolostrum is n dik vloeistof wat deur die moeder se borste afgeskei word onmiddellik na n baba se geboorte. Dit word soms vloeibare goud genoem. Samestelling Kolostrum Borsmelk Koeimelk (eenhede per 100 ml) Totale proteïen (g) 2,7 1,2 3,3 Teenliggaampies (mg) Vet (g) 2,9 3,8 3,6 Laktose (g) 5,6 6,9 5,0 Kalsium (mg) Vitamien C (mg) 4,4 4,3 1,6 Vitamien A (µg) Teken n sirkelgrafiek om die hoeveelheid Vitamien C in die drie verskillende soorte melk aan te toon Watter tipe melk het die hoogste vitamiengehalte? Watter sort melk sal die beste wees om ondergewig babas meet e behandel? Benewens voedingsvoordele, lys twee ander voordele van borsvoeding vir n pasgebore baba Noem TWEE stowwe wat deur die plasenta kan gaan en die ongebore baba kan beskadig In sekere lande waar borsvoeding voorheen teen die wet was, is die wette gewysig. Keur jy borsvoeding in die openbaar goed? Gee redes vir jou antwoord Gedurende swangerskap neem n vrou se massa gemiddeld toe vanaf 10 kg tot 12 kg. Die onderstaande grafiek verteenwoordig die toename in n vrou se massa aan gedurende swangerskap en die fisiese deel wat bygedra het tot die toename in liggaamsnmassa.

8 8 Massa in kg Massa in kg Plasenta uterus borste reserwe vet amniotiese fetus toenemende in moeder vloeistof bloedvolume van moeder Wat is die massa van die toenemende bloedvolume? Stel n rede voor waarom dit nodig is vir elk van die volgende om toe te neem in massa gedurende swangerskap: (a) moeder se bloed volume (b) borste (c) uterus Watter twee dele dra die meeste by tot die toename in massa gedurende swangerskap? Bereken die totale massa toename deur die verwagtende moeder in die grafiek. Toon al jou berekeninge.

9 n Vrou wat die ritme-metode van geboortebeperking (kontrasepsie) beoefen teken die veranderinge in haar liggaamstemperatuur aan gedurende haar menstruele siklus. Die volgende tabel toon haar temperatuur vir elke dag aan tydens n enkele menstruele siklus. Dag van die Dag van die Liggaams maand menstruele siklus temperatuur ( C) Gebeurtenis 19 June ,5 menstruasie 20 36, , , , , , , , , , ,4 01 Julie , ,3 ovulasie 03 36, , , , , , , , , , , , , ,4 menstruasie Definieer die volgende: (a) ovulasie (b) menstruasie Noem die temperatuurveranderinge wat waargeneem is tydens (a) ovulasie (b) menstruasie Die vrou het haar liggaamstemperatuur dieselfde tyd elke dag gemeet, in dieselfde vertrek en voordat sy enige fisiese aktiwiteit verrig het. Waarom was dit nodig om dit te doen?

10 Gee EEN nadeel van die gebruik van hierdie metode van gebootebeperking n Groep leerders het in 2005 n opname geloods om n bepaling te maak van die verskillende maniere waardeur babas tussen die ouderdomme van 0 en 2 jaar met VIGS geinfekteer word in n klein dorpie in Suid Afrika. Altesaam 75 babas was in die opname gebruik. Die resultate wat die leerders bekom het word in die onderstaande sirkelgrafiek aangedui. Oorsake van Vigsinfeksies in babas binne baarmoeder 16% ander 4% borsvoeding 32% gedurende geboorte 48% ander gedurende geboorte borsvoeding binne baarmoeder Teken n tabel wat die resultate aantoon van die werklike getal babas wat deur die verskillende metodes geïnfekteer is Stel EEN rede voor waarom babas meer geneig is om Vigs op te doen gedurende geboorte eerder as in die baarmoeder Die kleinste deel van die sirkelgrafiek is ander 4% Verduidelik wat dit beteken Dit is bekend dat n MIV positiewe moeder haar kind deur borsvoeding kan infekteer, maar sommige MIV positiewe moeders gaan wetend voort om hul babas te borsvoed. Behoort sulke moeders krimineel aangekla te word. Gee n rede vir jou antwoord In Suid Afrika is daar veldtogte om die regering te dwing om antiretrovirale(arv) medikasie gratis aan MIV -positiewe persone of die wat met Vigs leef te verskaf. Behoort die regering die antretrovirale medikasie gratis te

11 11 verskaf? Gee n rede vir jou antwoord 1.17 Die vloeidiagram hieronder toon die volgorde waarin sekere selle gevorm word gedurende spermatogenese in die soogdier testis. Spermatogonium Sel A Sekondêre spermatosiet Sel B Spermatosoon Noem die deel van die testis waar spermatogenese plaasvind Benoem die selle A en B Noem die vloeistof wat die spermatosoë bevat Verduidelik die belangrikheid van meiose in die vorming van spermatosoë Wat is die chromosoomgetal van die spermatosoë in die mens? Bevat die spermselle n X of Y chromosoom? Verduidelik jou antwoord 1.18 Die grafiek hieronder stel die resultate voor van n navorsingsopname wat gedoen is om die aantal tweelinggeboortes vir elke duisend swangerskappe by vroue van verskillende ouderdomme vir n bepaalde jaar in n land vas te stel. Die aantal tweelinggeboortes vir elke duisend swangerskappe by vroue van verskillende ouderdomme The number of twin births that occurred for every thousand pregnancies for woman of different ages Aantal Number tweelinge of twins gebore born per per 1000 thousand swangerskappe pregnancies Ouderdom Age of woman van vrou in in jare years Aantal identiese tweelinge Number gebore per of duisend identical twins born swangerskappe per thousand pregnancies Number Aantal nie-identiese of non identical twins tweelinge born gebore per per thousand pregnancies duisend swangerskappe

12 Bepaal uit die grafiek hoeveel van hierdie tweelinge is vir vroue van ouderdom 35 gebore: (a) Nie-identiese tweelinge (b) Identiese tweelinge Stel n manier voor hoedat die navorsers hul resultate bereken het Stel die resultate van die grafiek in tabelvorm voor Gee TWEE gevolgtrekkings wat uit hierdie grafieke gemaak kan word Die tabel hieronder toon die resultate van n ondersoek aan wat tussen n aantal paartjies uitgevoer is in verband met die betroubaarheid van verskillende metodes van geboortebeperkings. Metode van geboortebeperking Persentasie swangerskappe Geen 53 Ritme metode 18 Diafragma met spermdoders 11 Kondoom 8 IUA s(intrauterine apparaat )/lus 2 Die Pil Noem TWEE kriteria wat die ondersoeker moontlik gebruik het om die paartjies wat in die ondersoek gebruik is te kies Waarom dink jy is dit nodig dat die paartjies opleiding voor die tyd moet ontvang om die metode van geboortebeperking effektief te gebruik? Teken n staafgrafiek om die betroubaarheid van die om die betroubaarheid van die verskillende metodes van geboortebeperking aan te toon Waarom is n diafragma saam met n spermdoder gebruik? Watter metode is die betroubaarste? Wat word met GEEN in die tabel bedoel? In watter opsig is die IUA verskillend van die ander metodes van geboortebeperking? 1.20 Beatwoord die volgende vrae in verband met kunsmatige inseminasie: In jou opinie is dit eties vir n enkel vrou om kunsmatig inseminasie te doen deur sperm te gebruik wat sy by n spermbank gekoop het? Dink jy dat die skenker kan aanspraak maak op die kind wat gebore word van sy sperm? Gee n rede vir jou antwoord Dink jy dat die stoor van sperm in spermbanke inmeng met die natuur. Gee n rede vir jou antwoord Bestudeer die tabel hieronder wat die aantal mense in Suid-Afrika toon wat besmet is met seksueel oordraagbare siektes (SOS e) oor n aantal jare.

13 13 Jaar Aantal mans en vroue wat nuwe pasiënte was vir die behandeling van SOS e Stel TWEE redes voor waarom die getalle toegeneem het oor die jare Tussen watter TWEE jare was die grootste toename in die getal nuwe gevalle? Bereken dioe toename in getalle gedurende die tyd genome in Noem TWEE voorsorgmaatreëls wat getref kan word om n toename in SOS e gevalle te voorkom Bestudeer die vloeidiagram van die angiosperm lewensiklus en beantwoord die vrae wat volg: Wat is die doel van meiose in die lewensiklus van die plant? Wat is die rol van die insek in die lewensskilus? Wat is die doel van mitose in die lewenssiklus van die plant? Noem die produkte van meiose in die plant se siklus Noem een voordeel van meiose in die plant se lewensiklus.