Testu-rezumu bazeia ba ONG lokál sira iha dezenvolvimentu nasionál: Kazu Timor-Leste nian

Size: px
Start display at page:

Download "Testu-rezumu bazeia ba ONG lokál sira iha dezenvolvimentu nasionál: Kazu Timor-Leste nian"

Transcription

1 Testu-rezumu bazeia ba ONG lokál sira iha dezenvolvimentu nasionál: Kazu Timor-Leste nian Teze ida ne'ebé hakerek hodi kumpre rekizitu sira atubele hetan diploma-doutoramentu iha Filozofia Janet E. Hunt B. Ed., M. Ed., ACAM School of Global Studies, Social Science and Planning RMIT University April 2008 Testu ne e bazeia ba ha u-nia teze, ne'ebé tradús tiha ba lian tetun atu povu Timor-Leste bele lee. Teze tomak disponivel iha lian ingles no sei rai iha biblioteka Universidade Timor-Leste nian no mós iha Salaun Leitura Xanana Gusmao nian. Ha u mós bele fornese kopia eletróniku husi teze tomak, ka kapítulu ida-idak, bainhira presiza liuhusi janet.hunt@hom .com.au. Iha testu ne e nia rohan ha u inklui rezumu badak de it kona-ba kapítulu ida-idak. Testu ne e foka ba asuntu xave sira ne'ebé sai foku liuhusi peskiza, la ós fó detalle kona-ba metodolojia.

2 Rezumu Teze ne e diskute knaar no esperiensa husi organizasaun naun-governamentál lokál iha Timor-Leste durante tranzisaun oioin ne'ebé akompaña prosesu ukun rasik an ne'ebé Timor-Leste liu tiha ona. Durante dékada 1990, teoria no pratika dezenvolvimentu fó importánsia sentrál ba sosiedade sivíl iha dezenvolvimentu no demokratizasaun. Organizasaun naun-governamentál sira haree nu udar autór prinsipál iha sosiedade sivíl, no doadór sira iha tendénsia fó apoiu ba ONG sira. Estudu ida-ne e iha objetivu atu kompriende oinsá sirkunstánsia ne'ebé hetan mudansa rápidu durante períodu influensia knaar ne'ebé hala o husi ONG lokál sira iha momentu Timor-Leste esperiénsia transformasaun maka as husi provínsia ne'ebé okupadu ba nasaun independente. Teze ne e diskute oinsá ONG lokál sira halo esforsu hodi influensia sirania ambiente ne'ebé muda beibeik, liuliu iha dezenvolvimentu nasaun foun. Ho nune e, teze ida-ne e haree oinsá ONG lokál sira-nia esperiénsia rasik relasiona ho teoria sira kona-ba sosiedade sivíl no ONG sira iha faze oioin ne'ebé dirije ba demokrasia, harii nasaun no estadu, no mós harii pás iha situasaun pós-konflitu. 2

3 GLOSÁRIU AKRÓNIMU NIAN CAVR CNRT Comissão de Acolhimento Verdade e Reconciliação (Komisaun ba Lia- Loos, Simu-Malu no Rekonsiliasaun) Conselho Nacional da Resistência Timorense ETADEP Fundasaun Ema Mata Dalan Ba Progresu FOKUPERS Forum Kommunikasi Untuk Perempuan Timor Loro Sae (Forum Komunikasaun ba Feto Sira Timor-Leste nian) HAK Hukum, Hak, Asasi, dan Keadilan (Fundasaun ba Lei, Direitus Umanus no Justisa) IMF International Monetary Fund (Fundu Monetáriu Internasionál) INTERFET International Force East Timor (Forsa Internasionál iha Timor-Leste) NGO Non-government organisation (Organizasaun naun-governamentál) PD Democratic Party (Partidu Demokrátiku) PSD Social Democratic Party (Partidu Sosiál-Demokrata) POSKO Post for the Coordination of Emergency Aid (Postu ba Koordenasaun Asisténsia Emerjénsia) SAHE Sahe Institute for Liberation (Institutu Sahe ba Liberasaun) SRSG Special Representative of the Secretary-General (Reprezentante Espesiál Sekretáriu Jerál nian) TB Tuberkuloze UN United Nations (Nasoins Unidas) KSI Kadalak Sulimutuk Institute (Institutu Peskiza Estudante sira-nian ida) UNTAET United Nations Transitional Administration in East Timor (Administrasaun Tranzitória Nasoins Unidas nian iha Timor-Leste) UNMISET United Nations Mission of Support in East Timor (Misaun Nasoins Unidas nian hodi Apoia Timor-Leste) 3

4 Introdusaun Cecilia Brunnstrom esplika tiha ona iha ninia teze kona-ba parseria entre organizasaun naun-governamentál lokál sira no organizasaun naun-governamentál internasionál sira (ONG sira) iha Timor-Leste no deskreve oinsá ONG lokál sira iha Timor-Leste iha persesaun katak operasaun tomak ne'ebé ONU hala o hafoin emerjénsia iha 1999 nu udar invazaun ida tan (Brunnstrom 2003). Timor-Leste foin liberta an, nu udar rezultadu husi luta ne'ebé kontinua durante tinan 25, husi represaun no brutalidade ne'ebé hala o husi rejime Indonézia ne'ebé koloniza nasaun ne e. Timor-Leste mós esperiensa konsekuénsia negativu hafoin vota ba independénsia iha referendu populár, tanba milísia sira ne'ebé apoia husi Indonézia halo destruisaun iha parte barak husi nasaun ne e no obriga un kuartu husi populasaun muda ba Timor Osidentál. Komunidade internasionál foti asaun lalais hodi fó resposta umanitáriu, maibé resposta ne e halo ONG lokál sira sai marjinalizadu, maski semana hirak liubá ONG lokál sira mak autór úniku ne'ebé bele fó apoiu esensiál ba populasaun iha kondisaun sira ne'ebé represivu liu. Sira mós hatene loloos katak sira-nia situasaun agora hanesan ironia boot ida. Testu ne e diskute saida mak akontese ba Timor-Leste nia sosiedade sivíl, liu-liu ONG sira durante tinan lima tuir mai, ho foku partikulár ba ONG lokál neen ne'ebé identifika nu udar autór prinsipál. Estudu ne e kobre prosesu reabilitasaun, tranzisaun ba independénsia ne'ebé administra husi ONU, no tinan tolu dahuluk dezde ukun rasik an to o 2005 nia klaran. Estudu ne e iha objetivu hodi deskobre saida mak akontese ba ema lokál sira ne'ebé sai marjinalizadu durante tempu naruk, hodi haree knaar saida de it mak sira define ba sira-nia an liuhusi tranzisaun oioin, oinsá sira bele kontribui ba reabilitasaun iha Timor-Leste no oinsá estadu demokrátiku foun dezenvolve, dezafiu saida de it mak sira sei hasoru, no oinsá sira sei responde. Teze ne e fó rezumu badak kona-ba istória koloniál, ho foku partikulár ba governasaun, dezenvolvimentu no oinsá sosiedade sivíl no ONG sira dezenvolve iha territóriu ida-ne e, hodi hatudu katak iha tiha ona sistema governasaun ida ne'ebé komplikadu no iha dalas 4

5 oioin molok emerjénsia ne'ebé akontese iha Tuir fali teze ne e diskute faze prinsipál sira tranzisaun nian, hahú ho anúnsiu iha Janeiru 1999 katak Governu Indonézia dalaruma sei konsidera independénsia ba Timor-Leste, liuhusi referendu populár, destruisaun boot ne'ebé milísia sira halo, resposta emerjénsia no estabelesimentu administrasaun ONU no deklarasaun independénsia ne'ebé fó sai iha 20 Maiu 2002, no tinan rua dahuluk dezde ukun rasik an, no diskusaun ne e sei fó atensaun partikulár ba saida mak akontese ba sosiedade sivíl globalmente durante faze hirak ne e. Ema barak halo relatóriu kona-ba manutensaun pás no harii nasaun ne'ebé lidera husi ONU iha Timor-Leste (haree nu udar ezemplu Martin 2001; Smith no Dee 2003; Chopra 2002; Hohe 2002). Maibé, literatura hirak ne e só ko alia uitoan de it kona-ba ONG sira nia knaar, maski dala ruma iha referénsia badak kona-ba knaar importante ne'ebé hala o husi sosiedade sivíl. Testu ne e iha objetivu prenxe lakuna sira balu iha literatura hirak ne e kona-ba Timor-Leste ne'ebé foka liu ba estadu no doadór sira, no kontribui ba literatura luan tan kona-ba knaar ne'ebé hala o husi autór lokál iha sosiedade pós-konflitu. Parte dahuluk husi testu ne e diskute literatura barabarak kona-ba ONG sira, sosiedade sivíl no dezenvolvimentu, liu-liu iha situasaun pós-konflitu no tranzisaun. Seksaun tuir fali diskute faze no tranzisaun oioin ne'ebé Timor-Leste esperiensa nu udar nasaun foun no deskreve oinsá sosiedade sivíl, liuliu ONG lokál sira, partisipa iha prosesu ne e. Seksaun datoluk fó deskrisaun detalladu liu kona-ba esperiensa husi ONG neen, ne'ebé harii tiha ona molok krize Seksaun ikus liu husi testu ne e reflete kona-ba esperiénsia husi ONG sira Timor-Leste nian relasiona ho teoria sira kona-ba sosiedade sivíl no ONG sira iha demokrasia no dezenvolvimentu iha ambiente pós-konflitu. Sosiedade sivíl no ONG sira iha kontestu pós-konflitu no dezenvolvimentu iha prosesu tranzisaun Hafoin moris iha situasaun runguranga, Timor-Leste liu husi esperiénsia tranzisaun boot tolu dala ida: 5

6 1) Husi governu koloniál autoritáriu no represivu, ba governu demokrátiku ne'ebé foin forma ne'ebé povu hili liuhusi eleisaun populár; 2) Husi funu gerrilla atu hetan libertasaun ba destruisaun boot, no tuir fali tama períodu pós-konflitu ho pás ne'ebé fraku; 3) Husi esperiénsia dezenvolvimentalista aziátika ida, ba ideolojia dezenvolvimentu neo-liberál ne'ebé promove husi IMF/ Banku Mundial, hamutuk foku hodi hamenus kiak. Tranzisaun ida de it husi hirak ne e ne'ebé refere iha leten bele kria dezafiu boot ba nasaun ne'ebé kiak hanesan Timor-Leste. Tranzisaun hirak ne e akontese hamutuk, iha momentu Timor-Leste harii filafali hafoin emerjénsia iha 1999, no tanba ne e hamosu dezafiu boboot ba Timor-Leste nia povu no lider sira. Maski iha literatura barabarak kona-ba aspetu oioin husi tranzisaun hirak ne e, iha informasaun uitoan de it kona-ba knaar ne'ebé halo husi ONG sira, bainhira kompara ho diskusaun kona-ba knaar ne'ebé halo husi ONG internasionál sira iha kontestu póskonflitu no dezenvolvimentu, no knaar husi movimentu sosiál relasiona ho demokratizasaun. Maibé, durante tinan lima dezde estudu ne e hahú, iha informasaun barak liu ne'ebé hakerek tiha ona. Ema sira ne'ebé hakerek kona-ba knaar husi sosiedade sivíl iha demokratizasaun la ko alia barak kona-ba knaar husi ONG sira, relasiona ho movimentu sosiál luan tan oioin, hodi hakotu rejime ne'ebé autoritáriu ka ditadura ne e katak, iha prosesu tranzisaun demokrátiku (haree Clarke 1998, Garrison 2000). Informasaun ne'ebé hakerek tiha ona sujere katak ONG sira iha impaktu ki ik (Fowler 1991, 1993, Lehmann 1990). Literatura barak liu iha tendénsia atu foka ba ONG sira nia knaar iha sosiedade sivíl nia laran hodi konsolida demokrasia (haree nu udar ezemplu Diamond 1994; Santiso 2001; Sabatini 2002; no Hearn 2000). Baibain ne e normativu tebetebes. White, nu udar ezemplu sujere katak sosiedade sivíl bele haburas demokrasia no governasaun ne'ebé di ak liuhusi maneira haat. Bele: 6

7 Modifika ekilíbriu podér entre estadu no sosiedade, no fó podér boot liu ba sosiedade; Garante dixiplina no responsabilizasaun relasiona ho padraun sira kona-ba governasaun públiku; Halo mediasaun ba komunidade nia ezijénsia ba Estadu, no sira-nia interasaun ho estadu; Halo knaar konstitutivu, hodi define filafali norma sosiál no enkoraja regra sira ne'ebé bazeia ba valór demokrátiku (White 1996). Maibé, hanesan subliña husi Mercer (2002), liuhusi nia esforsu sira hodi promove kultura demokrátiku, sosiedade sivíl bele ajuda konsolida demokrasia, maibé sosiedade ne'ebé nakfahe ka iha konflitu barak mós bele ameasa posibilidade atu hamosu demokrasia ne'ebé estavel (Mercer 2002:8). Mercer sujere katak ninia peskiza ba literatura kona-ba asuntu ne e hatudu katak iha argumentu prinsipál tolu ne'ebé estabelese kona-ba oinsá ONG sira hametin demokrasia: dahuluk, iha fiar katak ONG sira kontribui ba pluralizmu, liuhusi estabelesimentu rede no aliansa sira ne'ebé hala o knaar nu udar órgaun supervizaun tanba bainhira iha ONG ho númeru boot ema asume katak sira sei haluan oportunidade hala o advokasia no hato o opiniaun. Daruak, iha fiar katak ONG sira kontribui ba demokrasia ne'ebé inkluzivu liu tanba envolve ema marjinalizadu barak liu no hasa e sira-nia kapasidade atu envolve an iha polítika; datoluk, iha fiar katak ONG sira kontrola estadu nia podér no autonomia, no kontribui ba tranzisaun demokrátiku no nu udar rezultadu ajuda konsolidasaun. Maibé, hanesan subliña husi Mercer, ONG sira bele mós iha pontudevista kontestadu kona-ba karakterístika husi estadu ka sosiedade; no iha posibilidade katak ONG sira sai veíkulu iha projetu boot liu hodi transforma sosiedade tradisionál ba vizaun ne'ebé demokrátiku liu, no nune e hametin estadu. Ida-ne e signifika katak ONG sira bele hafraku sosiedade sivíl no mós bele hametin ka hafraku estadu (Mercer 2002:12). Maski dalaruma la forma koligasaun luan, ONG sira bele fornese prestasaun servisu, no mós 7

8 bele lakon ligasaun ho baze liuhusi prosesu tranzisaun. Tuir loloos, ONG sira bele konsolida status quo ne'ebé la demokrátiku, envezde transforma status quo ne e. Maibé, bainhira rejime ida foun konsolida demokrasia, ONG sira bele halo knaar ne'ebé valiozu. Sira bele hametin estadu liuhusi sira-nia partisipasaun hodi hadi a efisiénsia husi servisu sira governu nian, no halo knaar nu udar parseiru estratéjiku ba ministériu sira ne'ebé orienta ba reforma, prenxe lakuna iha prestasaun servisu no ajuda governu hametin ligasaun ho baze (Mercer 2002:18). Maski nune e, ema seluk hatete katak apoiu husi doadór sira ba ONG sira iha kontestu hanesan ne e bele hafraku estadu (Fowler 1991; Tvedt 1998; Marcussen 1996; Pfeiffer 2002). Maibé, estudu sira kona-ba tranzisaun demokrátiku no sosiedade sivíl, liuliu iha Ázia, ladún konkorda ho asunsaun osidentál balun ne'ebé sai baze ba aprosimasaun ba sosiedade sivíl no tranzisaun demokrátiku iha literatura kona-ba dezenvolvimentu (Lyons no Hasan 2002, Schack no Hudson 2003, Wah no Teik 2002). Sosiedade sivíl iha Ázia iha orijen no istória oioin, iha sosiedade ne'ebé separasaun estadu husi sosiedade sivíl dalaruma la klaru hanesan akontese iha osidente (Ma 2002, Morton 2005). Envezde idane e, sosiedade sivíl bele sai fatin interasaun, kooperasaun ka kompromisu; maski bele ajuda hamonu rejime despótiku dalaruma la kria kondisaun sira ba demokratizasaun (Hyuk-Rae, 2003, Lyons no Hasan 2002, Rowley 2005, Vichit-Vadakan 2003, Wah no Teik 2002, Weller no Hsiao 2003). Sosiedade sivíl bele mosu husi forma tradisionál sira no sai nu udar zona malahuk organizasaun nian ne'ebé halo mediasaun entre estadu no sidadaun sira maibé la independente totalmente husi estadu hanesan haree iha demokrasia liberál (Lux no Straussman 2004:178), atu nune e apoiu husi doadór sira ba sosiedade sivíl dalaruma la ajuda kombate korrupsaun ka bele aselera korrupsaun. Ka sosiedade sivíl bele nakferak tuir liña ideolójiku no distintamente iliberál (Constantino-David 1997, Kostovicova 2006). Ho nune e, seidauk klaru sosiedade sivíl oin saida de it ne'ebé bele mosu iha Timor-Leste relasiona ho estadu oin saida ne'ebé bele mosu. Doadór internasionál sira halo knaar ne'ebé signifikativu tebes hodi apoia dezenvolvimentu estadu demokrátiku ne'ebé liberál. McIlwaine (1998) observa katak iha 8

9 Elsalvadór doadór sira iha tendénsia foti aprosimasaun ne'ebé konservativu no konveniente ba setór ONG nian, nu udar ezemplu, la fó atensaun ba ONG sira ne'ebé koko atu apoia atór naun-estadu partisipa di ak liu iha prosesu foti desizaun iha nivel nasionál, no fó atensaun barak liu ba grupu sira seluk. Sabatini (2002) no Hearn (2000) konkorda katak asisténsia husi doadór sira iha tendénsia apoia grupu elite sira ne'ebé foka ba operasaun estadu demokrátiku ne'ebé liberál, duke grupu hirak ne'ebé foka liu ba transformasaun sosiál. Literatura kona-ba knaar ne'ebé halo husi ONG sira iha situasaun pós-konflitu énfaze katak ONG internasionál sira domina períodu emerjénsia imediata, problema ne'ebé kontinua atu estabelese parseria efetivu ho ONG lokál sira iha situasaun hanesan ne e, no mós esforsu limitadu halo kapasitasaun no foku ba doadór sira (Minear 2002; Smillie & Todorovic 2001; Brunnstrom 2003). Maibé, Hulme no Goodhand, liuhusi estudu ida ne'ebé falla hatudu diferensa entre ONG lokál no ONG internasionál, nota papél sanuluresin-ida ne'ebé hala o husi ONG sira durante no hafoin konflitu, inklui mediasaun, proteje direitus umanus, reforma konstitusionál, dezmobilizasaun, rekonsiliasaun, reforma judisiál, kapasitasaun no dezenvolvimentu sósiu-ekonómiku (Hulme no Goodhand 2000). Leonhardt et al. mós nota katak ONG sira hala o knaar importante iha prosesu harii pás iha Guatemala no Kénia. Iha Guatemala, ONG sira envolve iha maneira ne'ebé kuaze hanesan: fó kontribuisaun ba negosiasaun pás, fó atensaun ba violasaun iha tempu pasadu, promove asuntu espesífiku relasiona ho sistema justisa no impunidade, promove diálogu komunidade no debate kona-ba violénsia no asuntu polítiku, promove feto sira nia direitu no knaar, ajuda agrikultór sira hato o sira-nia opiniaun, no apoia refujiadu sira ne'ebé filafali (Leonhardt et al. 2002:13-14). Hourn (1999) nota katak ONG sira hala o knaar ne'ebé aumenta beibeik iha Kamboja hafoin konflitu, no oportunidade ne'ebé mosu husi demokratizasaun, no mós dezafiu sira ne'ebé sira enfrenta hodi responde ba situasaun hirak ne e. Presiza nota katak iha dezafiu esternu ne'ebé relasiona ho estadu no sosiedade no mós dezafiu internu ne'ebé relasiona ho sira-nia kapasidade rasik. Problema sira inklui fundu ne'ebé la to o, kooperasaun, kapasidade no profisionalizmu ne'ebé la adekuadu. Maski nia nota katak sosiedade sivíl 9

10 alkansa tiha progresu ne'ebé boot tebetebes, nia sujere katak dezafiu ne'ebé importante liu ba nasaun tomak mak tenke aprende oinsá bele haburas konsentimentu (signifika katak tenke aprende toleránsia, kooperasaun, kompromisu, no knaar husi opozisaun no sosiedade sivíl), buat ruma ne'ebé sosiedade sivíl rasik tenke tau matan ba. Hanesan loloos Leonhardt et al. identifika tiha nesesidade atu hala o diálogu ho komunidade tomak kona-ba sosiedade pós-konflitu ne'ebé ideál, Hourn mós hatete katak iha nesesidade atu define objetivu komún. Estudu tolu ne e indika katak iha maneira partikulár ne'ebé ONG sira bele kontribui ba ambiente pós-konflitu. Maibé, ONG sira dalaruma la hetan oportunidade. Maski Helms (2003) nota katak ONG feto nian iha Bósnia-Herzegovina hala o knaar prinsipál iha rekonsiliasaun, servisu umanitáriu no asisténsia sosiál nian, Abdela lamenta katak ONG feto nian iha Kosovo sente marjinalizadu tebes, tanba la bele envolve iha prosesu rekonstrusaun (Abdela 2003:212). Literatura kona-ba dezenvolvimentu sujere katak, iha parte ida ONG sira bele fó prestasaun servisu ne'ebé la karun, no iha parte seluk, ONG sira bele fó opsaun di ak liu duke hala o dezenvolvimentu neo-liberál. Durante dékada sia nulu, tema komún iha literatura kona-ba ONG sira reflete preokupasaun kona-ba oinsá sira-nia relasaun ho estadu no doadór sira impede sira-nia abilidade hodi mantein relasaun metin ho, no responsabilizasaun prinsipál ba, povu ne'ebé kiak no marjinalizadu tebes (haree nu udar ezemplu, Edwards no Hulme 1996; Hadenius no Uggla 1996; Bebbington 1997; Stiles 2002). Maski ONG sira normalmente rekoñese nu udar autór dezenvolvimentu ketak tanba sira nu udar organizasaun ne'ebé bazeia ba valór sira, iha debate ruma kona-ba diferensa entre teoria no implementasaun ONG sira nia valór, liuliu iha sira-nia relasaun ho benefisiáriu sira no organizasaun parseiru sira, no mós iha sira-nia prosesu operasaun rasik (Mukasa, 1999; Wallace 2000). Iha porezemplu ONG balun ne ebé hetan krítika tanba haree katak iha kontradisaun entre promosaun prinsípiu kona-ba demokrasia ne'ebé inkluzivu no estrutura internu ne'ebé ierárkiku, maski Smillie no Hailey (2001) iha sirania estudu kona-ba ONG sira iha Ázia nega persesaun hirak ne e. Husi literatura ne'ebé hato o kritika ne e, barak refere ba ONG internasionál duke ONG lokál. 10

11 Asuntu ida seluk mak oinsá ONG sira define sira-nia valór liuhusi knaar oioin ne'ebé sira hala o. Korten identifika knaar haat ne'ebé diferente ba ONG sira, inklui asisténsia no seguransa sosiál, liuhusi dezenvolvimentu komunidade, mudansa institusionál no sistema nian, to o mós fasilita movimentu sosiál ida (Korten 1990). Buat ida interesante mak oinsá ONG sira jere knaar oioin no integra knaar hirak ne e ba esforsu ida atu alkansa sira-nia objetivu. Ho nune e literatura rekoñese katak ONG sira bele mós hamenus efeitu ne'ebé makaas liu hotu husi dezenvolvimentu neo-liberál liuhusi sira-nia servisu ho grupu ema kiak (maski dalaruma la ós ema ne'ebé kiak liu hotu), ka bele koko hodi transforma dezenvolvimentu ne e. Maibé iha kazu hanesan ne e sira-nia esforsu bele hetan rezultadu ne'ebé diferente, tanba haluan estadu nia podér ba zona sira ne'ebé uluk autónomu (Bryant 2002). Ho nune e asuntu balun ne'ebé tenke ezamina mak knaar sira ne'ebé hala o husi ONG Timoroan hodi kontribui ba demokrasia ne'ebé inkluzivu no pluralizmu, sira-nia relasaun ho estadu, (karik sira hametin estadu liuhusi estratéjia balun, kontrola ka hafraku estadu nia podér, ka oinsá sira ketak husi estadu), tipu dezafiu ne'ebé sira hasoru durante períodu tranzisaun no oinsá sira-nia asaun, knaar no relasaun reflete sira-nia valór, no karik sirania servisu hamenus neo-liberalizmu ka koko hodi halo transformasaun. ONG sira no sosiedade sivíl iha faze oioin husi tranzisaun iha Timor-Leste Molok emerjénsia iha 1999, Timor-Leste iha sosiedade sivíl ne'ebé barani no halo operasaun klandestinu no dalaruma konfronta estadu kolonialista diretamente no abertamente. Kreda no grupu estudante sira asume papél importante tebes (Pinto 2001; Nicholson 2001; Kohen 2001) maibé ONG lokál uitoan de it, ne'ebé maioria foin forma iha dékada 1990 nia klaran, hala o knaar importante hodi apoia populasaun no lider rezisténsia sira. Porezemplu, sira dokumenta violasaun direitus umanus no asiste vítima sira ho apoiu legál no apoiu seluseluk, asiste ho komunikasaun entre povu ne'ebé namkari iha distritu 13, no forma parte ida husi aparellu komunikasaun uitoan de it ne ebé iha entre povu Timor Leste no komunidade internasionál. Sira fó asisténsia umanitáriu ba 11

12 ema dezlokadu rihun-rahun no ema seluseluk ne ebé presiza ajuda, fó apoiu agrikultura no kréditu ba agrikultór sira, no nune e indiretamente asiste gerrilleiru sira iha foho ne'ebé hetan apoiu fíziku husi komunidade, fó kuidadu saúde ne'ebé limitadu maibé fiavel, no mós ajuda feto sira, liuliu feto faluk no vítima violénsia. Atubele halo sira-nia servisu tenke lohi autoridade Indonézia, no tenke halo negosiasaun ho sira hodi bele halo operasaun. Maioria husi ONG hirak ne e sustenta no apoia husi ONG ne'ebé iha vizaun hanesan iha Indonézia no mós ONG internasionál, liuliu ONG sira ne'ebé progresivu no iha ligasaun ho Kreda, inklui mós grupu solidariedade iha Europeia, Australia no Estadus Unidus (Simpson 2004). Maizumenus NGO lokál eziste iha Timor-Leste nia laran molok emerjénsia iha 1999, no ONG sia tan forma tiha iha Timor-Leste nia li ur; aleinde ne e iha mós organizasaun Indonézia uitoan de it, grupu seguransa sosiál, grupu relijiozu no grupu hanesan, no mós ONG internasionál balun ne'ebé apoia dezenvolvimentu, mak halo knaar liuhusi sira-nia eskritóriu iha Indonézia, la ós iha Timor-Leste. i Estudante, feto, funsionáriu Kreda nian no ativista ONG seluseluk, inklui estudante barak ne'ebé filafali husi Indonézia, hala o knaar prinsipál iha prosesu ne ebé kondús ba referendu ne'ebé superviziona husi ONU, ne'ebé namkari iha nasaun tomak hodi informa no eduka povu ne'ebé maioria analfabetu kona-ba prosesu rejista no vota. Sira-nia susesu bele sukat husi ema lubuk boot ne'ebé rejista sira-nia an hodi vota, no 98 porsentu ne ebé ikusliu marka prezensa atu vota, ho maioria boot mak hakarak separa husi Indonézia. ONG sira mós tulun sustenta moris ba ema dezlokadu internu na in ne'ebé namkari iha nasaun tomak no hela iha kampu sira ne'ebé kontrola husi milísia tanba sirane e mak obriga, ka hetan efeitu husi milísia sira-nia atividade, no fó ai-han no ai-moruk no materiál médiku oioin ba ema sira ne'ebé sira konsege hetan asesu iha kondisaun ne'ebé perigozu tebes. Emerjénsia 12

13 NGO lokál hirak ne e mós sai vítima husi destruisaun ne'ebé halo husi milísia iha Setembru 1999, ne'ebé estraga liu 70 porsentu husi infraestrutura estadu nian, dezloka maizumenus un tersu husi sidadaun sira, oho pelumenus ema na in 1.000, no obriga ema seluk halai ba foho hodi buka mahon. Nune e duni, ONG balun sai alvu iha inísiu husi destruisaun ne e, tanba grupu milísia hale u eskritóriu ONG nian iha momentu funsionáriu sira halo esforsu maka as atu fó hatene komunidade internasionál kona-ba devastasaun no terrór ne'ebé akontese (Martinkus 2001). Maibé, iha Outubru nia hun sira filafali neineik ba Dili, no hahú forma filafali, maski la hetan atensaun husi maioria autór emerjénsia ne'ebé imediatamente foti asaun hafoin INTERFET halo intervensaun militár. Hanesan nota husi Brunnstrom tinan ida depois, ONG sira kuaze la hetan atensaun durante resposta emerjénsia, no maski sira hetan apoiu hodi estabelese filafali, sira hasoru difikuldade atu hala o knaar ne'ebé importante tanba ladún hatene ingles, falta ekipamentu komunikasaun, veíkulu no rekursu sira seluk ne'ebé disponivel ba organizasaun internasionál sira. Sosiedade polítiku Timor-Leste nian, liuhusi koalizaun pro-independénsia luan (CNRT) ne'ebé hetan apoiu husi públiku hotuhotu, mós largamente la envolvidu, tanba ONU implementa polítika ne'ebé la apropriadu ho objetivu atu garante imparsialidade (Suhrke 2001:8). Maski ONG lokál balun servisu hamutuk ho ONG internasionál ne'ebé envolve iha esforsu asisténsia no reabilitasaun, ne'ebé fó koñesimentu lokál ne'ebé valiozu tebes, no servisu nu udar xofér, komunika ho populasaun lokál nst, ema seluk fila kedas ba sira-nia servisu dezenvolvimentu, liuliu ajuda povu prepara kuda toos, implementa dezenvolvimentu sósiu-ekonómiku hodi restora ekonomia ne'ebé naksobu, no fornese kuidadu saúde; ONG direitus umanus nian hasoru dezafiu boot hodi halibur evidénsia aat tebes kona-ba violasaun direitus umanus ne'ebé grave liu hotu, no proteje povu husi abuzu seluk tan. Iha 2000 nia hun ONG lokál sira konkorda hodi forma filafali Forum ONG Timoroan, ne'ebé uluk kuaze la konsege halo sorumotu tanba kondisaun seguransa la di ak dezde forma entre ONG 14 iha 1998 nia rohan. Forum ida-ne e hala o knaar importante tebes enkuantu Timor-Leste tuir transformasaun ba independénsia, maski la bele sustenta knaar ida ne e depois. 13

14 Tranzisaun ba independénsia: Períodu UNTAET Iha loron 25 Outubru 1999, ONU hetan mandatu toma responsabilidade ba administrasaun Timor-Leste, no iha Fevereiru 2000 mandatu manutensaun pás husi militár transforma tiha husi INTERFET ba ONU. Ho nune e iha foku tolu ba seguransa militár, harii estadu, no fornese asisténsia umanitáriu no reabilitasaun (Smith no Dee 2003). Maibé, nu udar rezultadu husi polítika ONU nian, misaun ne e dezde hahú iha vizaun ne'ebé la loos, liuliu relasiona ho kapasitasaun no envolvimentu iha asuntu sivíl (Suhrke 2001). Mandatu kona-ba governasaun só envolve de it estabelese instituisaun báziku husi estadu. Durante 2000 no 2001 komunidade ONG lokál aumenta lalais, iha parte ida tanba razaun altruísta ba povu iha área rurál sira husi estudante sira ne'ebé hetan interrupsaun ba sirania estudu iha parte seluk mós konserteza tanba disponibilidade fundu husi doadór sira, no nesesidade hodi hetan serbisu ka empregu. Iha Janeiru 2000 iha ONG lokál 34 ne'ebé rejista tiha ho ONU, maibé iha 2002 nia hun Rejistu ONG ne'ebé iha momentu ne ebá kaer husi Forum ONG Timoroan, hatudu katak ONG lokál 231 rejista tiha ona, ne'ebé inklui ONG 140 mak sai membru iha Forum. Montante ne e hatudu kreximentu maka as, ne'ebé la inklui grupu barak ne'ebé kompostu husi komunidade lokál ba feto, agrikultór no ema seluk iha distritu. Aumentu ONG lokál haluan sira-nia ámbitu ba área no setór barak ne'ebé foun, maski sira domina área hanesan agrikultura, edukasaun, saúde, negósiu ki ik, servisu buka moris, feto sira nia direitu, no direitus umanus. ONG sira dada atensaun espesiál ba grupu vulneravel hanesan labarik, feto faluk no oan kiak. ONG direitus umanus sira konsolida sira-nia perfíl ne'ebé vizivel tebes hodi dokumenta no proteje direitus umanus, no hala o knaar ativu iha edukasaun síviku no advokasia, inklui halo lobi ba investigasaun internasionál ba violasaun ne'ebé akontese durante okupasaun Indonézia no husi milísia sira, no justisa ka hapara impunidade. 14

15 NGO sira halo atividade intensivu durante períodu ida-ne e. Tanba estadu ne'ebé lejítimu seidauk forma, ONU, Banku Mundial no ajénsia dezenvolvimentu seluseluk konsulta ONG sira kona-ba sira-nia planu, normalmente liuhusi Forum ONG, maski dala barak ho maneira ne'ebé seidauk preparadu no ansi. ONG sira iha reprezentante iha Konsellu Konsultivu Nasionál ne'ebé kompostu husi membru na in-31 ne'ebé harii iha Juñu 2000 husi SRSG ii Sergio Vieira de Mello nu udar resposta ba kritika ne'ebé aumenta katak Timoroan sira la envolve iha prosesu tranzisaun. Konferénsia boot tolu ne'ebé hala o iha 2000 mós fó biban signifikativu ba sosiedade sivíl no estabelese ninia pozisaun iha nasaun: Konferénsia Tibar, Konferénsia REDE Feto no Kongresu CNRT. ONG sira mós hala o knaar vitál iha edukasaun sívika. ONG no autór seluk husi sosiedade sivíl hamonu ONU nia planu ne'ebé karun demais atu lori mai peritu internasionál sira atu eduka povu kona-ba sira-nia direitu ba vota kona-ba Asembleia Konstituinte (ne'ebé sei determina Konstituisaun), no sira mós envolve iha prosesu eduka povu kona-ba prosesu tranzisaun no oinsá bele vota. Nu udar rezultadu husi sira-nia atividade lobi nian, ONU harii Komisaun Konstituisaun sira iha nivel distritu hodi halibur komentáriu no partisipasaun barak liu kona-ba prosesu prepara Konstituisaun, no influensia artigu importante balun ne ebé inklui artigu ne'ebé relasiona ho direitus umanus, igualdade no ambiente. Reprezentante na in-tolu husi ONG mós regularmente hola parte iha konferénsia ne'ebé hala o fulan neen dala ida, no hato o deklarasaun ba doadór sira no enkoraja dezenvolvimentu umanu ne'ebé inkluzivu, partisipativu no foka liu ba área rurál sira, ne'ebé énfaze kapasitasaun lokál. Sira husu beibeik atu halo prosesu ho maneira neineik, no hasoru komunidade ho maneira ne'ebé kle an liu, maibé jeralmente sira-nia opiniaun la iha influénsia boot bainhira patrosinadór internasionál hatene katak ONU nia prezensa presiza dolar US loron ida, no iha presaun, inklui husi sosiedade polítiku timoroan hodi entrega lailais prosesu ne e tomak ba timoroan sira (Suhrke 2001:11). ONG sira iha reprezentante iha komisaun ne'ebé superviziona Konsulta iha Nasaun Tomak ho sosiedade sivíl durante prepara Planu Dezenvolvimentu Nasionál, maski ema 15

16 balun hanoin katak Planu ida-ne e rasik prepara lalais kedas hodi kumpre oráriu internasionál. Hanesan mós, apelu husi ONG sira ba justisa ba vítima husi violasaun direitus umanus ne'ebé aat tebetebes la hetan resposta tanba intranzijénsia husi Indonézia, no avaliasaun husi polítiku-na in Timoroan sira ba realpolitick husi sira-nia viziñu poderozu, ne'ebé nia rasik sei tuir tranzisaun frajil ba demokrasia. Sosiedade sivíl hafoin Independénsia Timor-Leste hetan independénsia iha 20 Maiu 2002, no misaun ONU foun hanaran UNMISET ne'ebé iha mandatu kloot liu, foti responsabilidade husi UNTAET, hodi apoia Governu Timor Leste ne'ebé foun. Nu udar resposta ba runguranga ne'ebé akontese iha Dili iha Dezembru 2002, Governu hahú tau matan ba problema ne'ebé mosu kona-ba governu ne'ebé sentralizadu no falta informasaun no konsulta ho sidadaun sira. Governu hala o sorumotu ho Konsellu Ministru iha kapitál distritu oioin, maski Engel fiar katak aprosimasaun ne'ebé uza hodi halo interasaun hirak ne e ho komunidade dalaruma aumenta frustrasaun no tensaun (Engel 2003:171). Bainhira fundu husi doadór sira ba Timor-Leste hahú menus ka dirije ba kapasitasaun governu foun, iii apoiu husi doadór sira ba ONG sira mós hamenus. ONG ki ikoan balun, liuliu iha distritu, la bele funsiona tan, no iha nivel nasionál, reestruturasaun no reavaliasaun barak akontese hela. ONG balun sente inserteza kona-ba sira-nia knaar iha tempu oin mai no sira-nia relasaun ho governu foun. Ema hotu-hotu avansa ho kuidadu ; ONG sira mós hahú avalia filafali sira-nia relasaun ho komunidade, no rekoñese katak dalaruma tenke muda estratéjia, no fó apoiu ne'ebé efetivu liu ba dezenvolvimentu iha komunidade tomak. ONG balun komesa aprende husi sira-nia esperiénsia iha faze pósemerjénsia, no rekoñese katak balun husi sira-nia projetu la konsege hetan susesu tomak, dala barak tanba iha problema iha grupu komunidade nia laran, ne'ebé indika falta esperiensa no nesesidade ba ONG sira atu hasa e abilidade hala o dezenvolvimentu iha komunidade nia laran. ONG sira mós komesa harii rede setoriál ka rede ne'ebé foka ba 16

17 asuntu espesífiku, no rede hirak ne e sai nu udar forum importante hodi hala o diálogu entre ONG sira no ministériu espesífiku. ONG uitoan de it sustenta iha distritu ida-idak, liuliu ONG sira ne'ebé iha ligasaun ho parseiru internasionál ka hola parte iha projetu ofisial husi doadór sira. Maski ONG balun estabelese relasaun servisu ne'ebé di ak ho parte espesífiku husi Governu Timor-Leste, iha sinál ambivalente, ka kontráriu fali, ne'ebé fó sai husi Governu kona-ba ONG sira nia knaar no lejitimidade. Proposta ida atu kria Mekanizmu Nivel Aas hodi enkoraja envolvimentu sosiedade sivíl iha implementasaun Planu Dezenvolvimentu Nasionál la bele avansa, no iha preokupasaun kona-ba lejizlasaun ne'ebé relasiona ho ONG sira to o Dekretu-Lei No. 5 aprova tiha iha Novembru Iha mós tensaun konaba justisa ba violasaun direitus umanus no relasaun ho Indonézia, no mós relasiona ho negosiasaun entre Governu no Australia kona-ba rekursu sira no baliza tasi-kidun iha Tasi Timor. ONG sira mós iha opiniaun ne'ebé la konkorda ho Governu nia pozisaun ba asuntu espesífiku lubuk ida (n.e. relasiona ho lei kona-ba amnistia no sidadania). Ho nune e ONG sira hala o knaar oioin durante tinan tumultuozu hirak ne e, husi represaun to o eskluzaun, iha envolvimentu espesífiku durante períodu ONU, no tuir fali esperiensa períodu ho inserteza kona-ba sira-nia knaar hafoin estadu foun forma tiha ona. Estudu-kazu ONG balu Estudu ne e foka ba ONG Timoroan neen ne'ebé signifikativu, ne'ebé ida-idak eziste molok emerjénsia iha iv ONG balun husi lubuk ida-ne e hala o knaar prinsipál ka koordenasaun iha rede sira ne'ebé mensiona iha leten, no iha nivel lokál haree nu udar ONG sira ne'ebé importante liu iha nasaun tomak. ONG rua estabelese kleur molok dékada 1990; ONG rua estabelese iha Timor-Leste iha dékada 1990 nia klaran, no ONG rua forma iha dékada 1990 inisialmente iha Timor-Leste nia li ur husi timoroan sira iha ezíliu iha kazu ida, no husi estudante Timoroan iha Indonézia, iha kazu ida seluk. Sira-nia interese setoriál no esperiénsia kobre direitus umanus, feto sira nia direitu, agrikultura no 17

18 dezenvolvimentu rurál, saúde, resposta emerjénsia, edukasaun sívika, dezenvolvimentu lian Tetun, mikro-kréditu no homan, no mós dezenvolvimentu komunidade. v Caritas Dili mak Dioseze Katólika iha Dili nia liman ba dezenvolvimentu sosiál. Caritas Dili nu udar ONG ne'ebé forma uluk kedas, no evolui husi esforsu fornese asisténsia ba ema hamlaha husi Kreda Katóliku iha Indonézia husi sorin ne ebé rai-ketan nian liutiha Indonézia invade Timor-Leste iha ONG ida-ne e sai boot liu hafoin 1996 ho apoiu husi ONG Katóliku internasionál sira. Ninia atividade prinsipál mak apoia klínika saúde Katóliku, liuliu programa TB iha klínika sira ne'ebé refere, no mós opera program dezenvolvimentu rurál no fó asisténsia emerjénsia ba ema dezlokadu sira molok Setembru Liutiha eskluzaun iha períodu emerjénsia imediatu, Caritas Dili hetan kontratu husi ONU hodi opera programa nasionál kona-ba TB hodi Governu Tranzitóriu nia naran durante maizumenus tinan lima; no konsege halo knaar ida-ne e didi ak, ho apoiu barak husi parseiru internasionál, no gradualmente entrega programa ne e ba Governu foun atubele opera rasik iha 2006 nia hun. Iha área saúde ONG ida-ne e hahú foka filafali hodi hametin edukasaun saúde ne'ebé bazeia ba komunidade hodi koko hamenus prevalesénsia malaria, infesaun tratu respiratóriu nian, tee-been, no mortalidade inan. Iha mós programa foun ne'ebé foka ba sosializasaun no prevensaun HIV/AIDS. Program dezenvolvimentu rurál estabelese filafali iha fatin rua, ho foku boot ba agrikultura no agroflorestál, terraplanajen, fornesimentu bee, tanke ho ikan, ortikultura no formasaun. Program ne e konsege enkoraja komunidade organiza an, buat ida ne'ebé seidauk konsege iha tempu pasadu, maibé funsionáriu sira sei dezenvolve sira-nia abilidade iha área ida-ne e. Iha 2005 Caritas Dili iha planu atu adota modelu dezenvolvimentu sosiál ne'ebé haree tiha iha Filipinas, dezenvolve sentru asaun sosiál Diosezanu ho programa edukasaun sosiál no transformasaun sosiál iha nivel lokál hodi habiit ema ne'ebé kiak liu hotu. Sira mós rekoñese katak auto-determinasaun signifika katak ema hotu-hotu tenke hasa e kapasidade depende ba an rasik, inklui parókia sira no Caritas rasik. ETADEP maka ONG agrikultura nian ne'ebé estabelese didi ak no opera iha Timor-Leste nia laran dezde 1987, iha momentu ONG husi EUA naran Catholic Relief Services fasilita 18

19 ninia formasaun husi sira-nia programa agrikultura rasik, bainhira sira retira ba Jakarta. vi Hanesan Caritas Dili no HAK (haree iha okos) ETADEP rekoñese didi ak no hetan konfiansa husi povu ne'ebé sai benefisiáriu. Dezde emerjénsia 1999 ONG ida-nee apoia programa agrikultura iha Distritu haat, no koko hasa e produsaun foos, modo, ai-moris no ai-fuan, no mós animál sira. ETADEP mós fornese kréditu ba agrikultór sira no aluga, ka fó empresta osan ba ekipamentu agrikultura hanesan tratór ka mákina debulladora, no mós fornese formasaun oioin kona-ba agrikultura, kontabilidade, asuntu kona-ba ambiente no jéneru. Iha tempu pasadu sira servisu indiretamente ho agrikultór sira, largamente liuhusi pastor ka indivíduu lokál. Dezde referendu ba independénsia, sira bele servisu diretamente ho grupu agrikultór no foti aprosimasaun ba dezenvolvimentu ne'ebé foka liu ba komunidade, duke uza métodu asisténsia tékniku husi leten ba kraik ne'ebé hala o iha tempu Indonézia. Sira no Halarae, ONG ida tan ne'ebé foka ba agrikultura no agroflorestál, iha 2004 servisu ho Ministériu Agrikultura iha Eskola Agríkola iha Terrenu, ho nune e funsionáriu na in rua husi ONG ida-idak hetan formasaun, hamutuk ho formadór governu kona-ba Jestaun Integrada ba Peste no tuir fali mai sira servisu ho grupu agrikultór lokál sira no implementa metodolojia ne'ebé refere. Funsionáriu na in ida husi ETADEP mós envolve iha estudu governu nian kona-ba kooperativa sira iha Sumatra. ETADEP nu udar membru iha rede HASATIL ne'ebé promove agrikultura sustentavel liuhusi métodu orgániku. Sira aprende barak husi oportunidade ba interkámbiu entre agrikultór sira no interasaun ho organizasaun ne'ebé interesa ba métodu hirak ne e liuhusi rede ida-ne e. Sira rekoñese katak sira tenke alkansa sustentabilidade ne'ebé boot liu ba métodu agrikultura ne'ebé sira promove, no mós sira nia organizasaun rasik. Bainhira HAK forma iha 1996 iha objetivu hodi fornese asisténsia legál ba vítima abuzu direitus umanus no prizioneiru polítiku; HAK mós dokumenta situasaun direitus umanus no komunika ba komunidade internasionál. Durante rai maran naruk iha 1998 HAK harii POSKO, rede ONG sira ne'ebé bele fornese asisténsia umanitáriu, ne'ebé mós responde ba emerjénsia Ema Dezlokadu Sira iha Maioria husi funsionáriu HAK evakua ba Jakarta iha Setembru 1999, tanba belun sira husi Indonézia fó apoiu. Bainhira sira fila ba Dili, ekipa HAK forma filafali, no balun hahú asiste ONG internasionál sira hala o 19

20 resposta emerjénsia, no balun hahú dokumenta violasaun direitus umanus aat tebetebes ne'ebé foin akontese. Sira servisu metin ho ONG Feto sira nian hanaran FOKUPERS hodi fasilita sidadaun sira nia koñesimentu kona-ba prosesu halo Konstituisaun, no enkoraja debate iha komunidade kona-ba Konstituisaun foun, no fó advokasia ba prinsípiu prinsipál balun iha konstituisaun nia laran. Sira mós envolve iha estratéjia edukasaun sívika molok eleisaun Asembleia Konstituinte. Sira-nia estratéjia globál tuir vizaun atu harii nasaun ne'ebé haree direitus umanus nu udar prioridade sentrál, no hala o knaar konstitutivu (White 1996), hodi promove valór sira kona-ba direitus umanus. Iha 2004 organizasaun foun ne'ebé fornese asisténsia legál forma tiha, no HAK hamenus númeru kazu ne'ebé sira tau matan bá, no prefere atu foka ho maneira proativa hodi ajuda harii estadu no sosiedade ida ne'ebé sei hahi i no promove prinsípiu sira direitus umanus nian. HAK monitoriza no hato o komentáriu kona-ba lei foun sira, atu garante katak lei sira-ne e halo tuir prinsípiu sira direitus umanus nian ne'ebé konsagra iha Konstituisaun, enkoraja diskusaun públiku kona-ba lejizlasaun ne'ebé prepara hela, servisu ho Ministériu Justisa no komunidade sira ne'ebé envolve iha konflitu rai ne'ebé komplikadu, kontribui edukasaun kona-ba direitus umanus ba formasaun polísia iha Akademia Polísia, servisu metin ho Asesór ba Primeiru Ministru kona-ba Direitus Umanus, porezemplu kona-ba oinsá bele dezenvolve Planu Asaun Nasionál kona-ba Direitus Umanus, no servisu hamutuk Presidente relasiona ho ninia Komisaun ba Veteranu no Komisaun ba Eis- Kombatente sira. HAK mós envolve iha formasaun hodi hasa e koñesimentu báziku no edukasaun kona-ba direitus umanus iha distritu sira no iha nivel nasionál liuhusi organiza diskusaun báziku iha nivel sub-distritu, kontribui programa rádiu, publika boletín, no hala o atividade barak hodi ko alia ba públiku. Aleinde ne e sira mós kontinua esforsu sira hodi hetan justisa ba vítima sira ne'ebé sofre violasaun direitus umanus sériu iha tempu pasadu, no hala o knaar prinsipál iha kampaña husi ONG sira ne'ebé ezije Tribunal Internasionál, no asiste Komisaun Lia-Loos, Simu-Malu no Rekonsiliasaun (CAVR) hala o ninia servisu. FOKUPERS hahú iha 1998 nu udar Forum iha HAK nia laran, ne'ebé estimula liuhusi ligasaun ho rede saúde nian ba feto sira iha Indonézia. Sira foka uluk liu ba ligasaun entre 20

21 feto sira nia saúde no direitus umanus, no fó apoia ba prizioneiru polítiku feto no vítima husi violénsia durante períodu Indonézia. Bainhira sira filafali ba Dili hafoin Setembru 1999 sira estabelese sira-nia an nu udar ONG ketak, no hafoin fó apoiu psikolójiku no sósiu-ekonómiku imediata ba feto sira ne'ebé sofre trauma aat liu iha Setembru 1999, sira foka hodi hamenus nivel aas violénsia doméstika. Sira mós servisu metin ho HAK konaba Konstituisaun ne'ebé foun, ho foku espesífiku ba igualdade jéneru. Sira envolve ho ativu iha REDE no esforsu husi feto timoroan sira ne'ebé konsege hetan reprezentasaun iha parlamentu, no mós harii Gabinete ba Promosaun Igualdade iha Governu foun. Sira servisu metin ho Gabinete ida-ne e no envolve iha prosesu prepara proposta lejizlasaun kona-ba Violénsia Doméstika iha Timor-Leste no ajuda prepara relatóriu dahuluk husi Timor-Leste ba Konvensaun CEDAW. Sira kontinua sira-nia apoiu ba vítima ida-idak ne'ebé sofre violénsia, no fó akonsellamentu no apoiu, inklui apoiu legál no mediasaun; sira dokumenta kazu sira hodi kria baze-dadus, servisu ho polísia no ajénsia sira seluk atu koko estabelese protokolu sira ne'ebé efetivu ba violénsia doméstika, opera uma mahon ba feto sira, sentru haree labarik sira, no mós envolve iha avaliasaun husi perspetiva jéneru ba programa sira ne'ebé propoin husi doadór sira. FOKUPERS promove edukasaun no koñesimentu kona-ba igualdade jéneru liuhusi workshop, publikasaun no programa rádiu, no mós liuhusi kurríkulu edukasaun sívika, no hala o knaar prinsipál iha rede ONG sira nian ne'ebé hanaran REDE. Timor Aid opera ho eskala ki ik iha Timor-Leste molok Setembru 1999, no fó fundu ba projetu buka moris iha eskala ki ik no fornese asisténsia umanitáriu. Durante emerjénsia ONG ida-ne e sai boot lailais de it, husi funsionáriu na in-lima to o liu ema na in-400 iha tinan ida nia laran. Kreximentu ne e largamente nu udar rezultadu husi parseria ho ONG Australia ida ne'ebé hanaran Australian Foundation for Asia and the Pacific, ne'ebé ajuda Timor Aid manán kontratu atu hala o projetu emerjénsia no reabilitasaun ne'ebé boot (n.e. uma mahon, harii dalan, saúde), no liuhusi rede luan ho diáspora timoroan sira ne'ebé dada fundu no voluntáriu internasionál sira husi mundu tomak. Bainhira faze emerjénsia remata ona, ONG ida-ne e tenke redús nia an tebetebes, no foka ba área prinsipál tolu husi servisu: kapasitasaun ba funsionáriu sira rasik no ONG lokál sira iha Distritu ne'ebé sira serbisu lisuk; vii edukasaun síviku no edukasaun síviku liuliu ba joven sira, no servisu 21

22 metin ho Ministériu Edukasaun no Komisaun Nasionál kona-ba Edukasaun Síviku; no hamenus kiak liuhusi mikrofinansas, projetu homan nian no fa an sasán, no mós edukasaun saúde no tratamentu ba trauma, no promove lian tetun. Aleinde ne e Timor Aid asiste ema defisiente sira, no jere projetu arkivu fotográfiku iha Salaun Independénsia nian. Iha 2005, bainhira estudu ne e remata, sira harii tiha eskritóriu iha distritu tolu no servisu hamutuk ho Governu hodi atende ba área balun ne'ebé refere iha leten. SAHE Institute for Liberation hahú nu udar SAHE Study Club ne'ebé organiza husi joven timoroan ne'ebé hela no estuda iha Jakarta, ne'ebé envolve ho movimentu rezisténsia klandestinu. Iha 1998 sira haree katak mudansa bele akontese, no sira deskobre katak sira la iha koñesimentu reál kona-ba sira nia istória, kultura no polítika rasik, no mós sira-nia ideia kona-ba demokrasia ladún kle an. Sira forma SAHE Study Club hodi aumenta sirania koñesimentu kona-ba asuntu hirak ne e. Sira uza naran SAHE hodi fó valór ba Vicente Reis Sahe, lider FRETILIN iha tempu uluk kedas mak promove ideia sira husi Paulo Freire viii kona-ba edukasaun populár iha dékada Iha 1999 SAHE halo análize ba Akordu 5 Meiu entre ONU, Portugal no Indonézia no fó sai avizu katak akordu ne e mak lasu ida tanba Indonézia nia Governu kontrola seguransa, no kopia fahe iha Timor-Leste nia laran husi CNRT. Iha momentu prosesu UNAMET komesa la o, estudante sira filafali ba Timor-Leste hodi kontinua hala o publikasaun ho eskala ki ik no promove diskusaun klandestinu hanesan sira halo uluk iha Jakarta. Hafoin emerjénsia, sira komprende katak sira tenke transforma sira-nia ideia ba asaun pratika. Sira hahú iha SAHE nia aldeia naran Bucoli, no grupu ki ik halo programa alfabetizasaun; no haree katak povu iha vontade atu aprende kona-ba medisina tradisionál, no la kleur sira hahú dezenvolve kooperativa sira, biblioteka rekursu sira no rádiu komunidade nian. Membru balun ne'ebé uza biban ne e hodi aprende kona-ba adubu orgániku, hahú fó formasaun ba ema seluk sobre oinsá bele halo no uza adubu, no la kleur ema barak interesa, no sira simu pedidu atu hala o formasaun iha komunidade sira seluk. Iha momentu hanesan, sira deside atu servisu iha área prinsipál tolu: publikasaun, edukasaun populár no peskiza. Sira-nia publikasaun dahuluk ne'ebé signifikativu iha Timor-Leste mak livru-oan ho lian tetun kona-ba Banku Mundial no IMF, ne'ebé fó sai avizu kona-ba risku ne'ebé hasoru bainhira tusan osan barak, ne'ebé sira fahe ba membru hotu-hotu husi Asembleia 22

23 Konstituinte ne'ebé foun iha Tuir fali mai sira dezenvolve kapasidade ne'ebé signifikativu iha área mídia nian. SAHE fiar katak nu udar ONG sira tenke ajuda komunidade halo interasaun diretamente ho estadu, no la presiza sai nu udar intermediáriu entre komunidade no estadu. Tanba ne e, sira lakohi halo lobi, maibé prefere atu dezenvolve komunidade nia kapasidade rasik. Sira-nia objetivu atu transforma abilidade ne'ebé povu uza durante períodu rezisténsia atu organiza an, atu nune e povu bele foka ba dezenvolvimentu. Sira hamosu ideia kona-ba eskola ida atu organiza an, ne'ebé hahú iha Eskola ne e uza aprosimasaun ne'ebé bazeia ba modelu Brazil nian kona-ba organizasaun sosiál, no sira refere ba esperiensa ne'ebé FRETILIN hetan iha tempu uluk bainhira organiza an durante períodu iha Timor-Leste. Modelu ne e uza bloku-aprendizajen, ne'ebé kombina ho períodu servisu prátiku iha terrenu, hodi harii baze ekonómiku, sosiál no kulturál ba nasaun ne'ebé independente. SAHE mós hala o knaar prinsipál iha rede edukasaun populár ne'ebé hanaran Dai Popular. ONG sira-nia knaar no kapasidade ne'ebé muda beibeik ONG hirak ne e no ONG sira seluk iha Timor-Leste komesa hatudu karakterístika komún durante tinan lima liubá. Maski ONG ida-idak sei respeita sira-nia valór orijinál, sira tenke avalia beibeik sira-nia knaar iha kontestu ne'ebé muda lalais, no muda sira-nia atividade no relasaun tuir nesesidade. Tanba ne e sira mós halo mudansa beibeik, ne'ebé dalaruma inklui mudansa boot, ba sira-nia estrutura organizasionál hodi responde ba knaar no nivel fundu ne'ebé muda beibeik. Nu udar rezultadu husi mudansa hirak ne e funsionáriu no voluntáriu iha ONG sira tenke dezenvolve abilidade oioin hodi atende ba situasaun no problema foun, ne'ebé inklui abilidade balun ne'ebé sira sei aprende agora; maibé sira tenke aprende barak enkuantu halo servisu durante períodu tranzisaun sira ne'ebé akontese ho velosidade maka as. Só funsionáriu sénior uitoan de it mak iha abilidade esensiál (hanesan hatene lian Ingles, hakerek relatóriu), ne'ebé signifika katak sira lori responsabilidade boot iha sira-nia kabaas. 23

24 Presiza nota katak ONG lokál sira iha Timor-Leste hala o knaar hotu-hotu ne'ebé identifika husi Hulme no Goodhand (2000) no knaar hotu exetu ida ix husi sira ne'ebé identifika husi Leonhardt et al. (2002). Liuliu sira envolve iha: Resposta Emerjénsia: servisu umanitáriu (ai-han, médiku, uma mahon nst.), apoia ema dezlokadu iha rai laran no refujiadu ne'ebé filafali; Direitus Umanus no dezenvolvimentu legál: servisu iha área direitus umanus no protesaun legál, atende violasaun agora dadaun no husi tempu pasadu, promove asuntu espesífiku ne'ebé relasiona ho sistema justisa no impunidade, edukasaun no advokasia kona-ba halo konstituisaun, promove feto sira nia direitu no knaar iha prosesu foti desizaun; Edukasaun komunidade nian: fornese informasaun no edukasaun, edukasaun sívika, asiste povu iha área rurál sira hato o opiniaun no ajuda sira resolve problema, no mós tau matan ba sira-nia dependénsia ba asisténsia; Resolve no jere konflitu: asisténsia ba dezmobilizasaun, rekonsiliasaun, lida ho konflitu kona-ba rai, fornesimentu informasaun, resolve konflitu iha komunidade, promove diálogu no debate kona-ba violénsia, direitus umanus no asuntu sira seluk; Dezenvolvimentu ekonómiku: atividade hanesan agrikultura, homan, fa an sasán, dezenvolvimentu turizmu, no atividade sira seluk hodi buka moris; Dezenvolvimentu sosiál: programa alfabetizasaun, fornesimentu bee no saneamentu, atividade iha área saúde; Dezenvolvimentu psiko-sosiál no kulturál: lian tetun, homan, akonsellamentu ba ema ho trauma no programa sira seluk ne'ebé relasiona ba buat sira ne e; Advokasia no peskiza kona-ba asuntu oioin ne'ebé ligadu ho servisu hirak ne ebé refere iha leten. ONG sira hatete katak estratéjia sira kona-ba dezenvolvimentu kapasidade ne'ebé iha valór boot liu dezenvolve tiha liuhusi relasaun, rede no interkámbiu, akompañamentu no tutoria, no aprendizajen refletiva. 24

KOMENTÁRIU JERÁL NO. 3: HIV/AIDS NO LABARIK SIRA-NIA DIREITU

KOMENTÁRIU JERÁL NO. 3: HIV/AIDS NO LABARIK SIRA-NIA DIREITU KOMENTÁRIU JERÁL NO. 3: HIV/AIDS NO LABARIK SIRA-NIA DIREITU Sesaun ba Dala Tolunulu Resin Rua (2003) I. Introdusaun 1 1. Epidemia HIV/AIDS ninian halo mudansa maka as tebes iha mundu ne ebé labarik sira

More information

Obstétriku Emerjénsia Báziku no Avaliasaun Kuidadu Neonatál Distritu Manufahi no Ainaro. Relatóriu Finál

Obstétriku Emerjénsia Báziku no Avaliasaun Kuidadu Neonatál Distritu Manufahi no Ainaro. Relatóriu Finál Obstétriku Emerjénsia Báziku no Avaliasaun Kuidadu Neonatál Distritu Manufahi no Ainaro Relatóriu Finál Marsu 2012 Annmarie Nolan, BSN, RN, MN Health Alliance International University of Washington Rekoñesimentu

More information

Mapa ba Lala ok Buka Igualdade Jéneru

Mapa ba Lala ok Buka Igualdade Jéneru Mapa ba Lala ok Buka Igualdade Jéneru Atividade Ajénsia La Governamentál no Internasionál nian iha Timor-Leste Anna Trembath no Damian Grenfell Globalism Institute, Universidade RMIT ho Apoiu hosi Gabinete

More information

MAPA BA LALA OK BUKA IGUALDADE JÉNERU

MAPA BA LALA OK BUKA IGUALDADE JÉNERU Jéneru katak área diskusaun formál no atividade ida ne ebé importante no teme beibeik iha Timor-Leste kontemporáneu. Organizasaun barak hala o servisu ho maneira oioin hodi dezafia dezigualdade ne ebé

More information

SEGURANSA LOKÁL NO REZILIÉNSIA IHA DILI, TIMOR-LESTE

SEGURANSA LOKÁL NO REZILIÉNSIA IHA DILI, TIMOR-LESTE SEGURANSA LOKÁL NO REZILIÉNSIA IHA DILI, TIMOR-LESTE Damian Grenfell & Bronwyn Winch SEGURANSA LOKÁL NO REZILIÉNSIA IHA DILI, TIMOR-LESTE Damian Grenfell & Bronwyn Winch Dezembru 2014 Seguransa Lokál no

More information

editoriál sumário Maluk lee na in sira hotu, ami haksolok tebes

editoriál sumário Maluk lee na in sira hotu, ami haksolok tebes Maiu 2015 Juñu 9 Editoriál 3 Mensajen 2 o Komandante Jerál PNTL 4 EOC Presija informasaun husi komunidade hotu 6 Prezidente Republika orgullu ho Mudansa PNTL 8 Estatístiku Nasionál Insidente no Tránzitu

More information

HUMAN RESOURCES QUALIFICATION AND TRAINING FOR MARITIME INDUSTRY

HUMAN RESOURCES QUALIFICATION AND TRAINING FOR MARITIME INDUSTRY HUMAN RESOURCES QUALIFICATION AND TRAINING FOR MARITIME INDUSTRY Presentation Contents Types of Maritime Industry 1. Types of Maritime Industry 1. Shipping Industry 2. Maritime Tourism Industry 3. Offshore

More information

Tansá Timor-Leste- Australia Seidauk iha Fronteira?

Tansá Timor-Leste- Australia Seidauk iha Fronteira? Tansá Timor-Leste- Australia Seidauk iha Fronteira? Hosi Juvinal Inaçio Ze Barto Dias La o Hamutuk Instituto ba Analiza no Monitor Desenvolvimento iha Timor- Leste Timor-Leste Studies Association 15 Jullu

More information

How To Get A Job At A Job In A Factory

How To Get A Job At A Job In A Factory Lia nakloke Tama lai ba Matadalan Seguru ba Aman-Inan iha Irlanda Norte. Ita-nia serbisu hanesan aman-inan knaar ne ebé bele toos liu hotu nia bele fó rekompensa maibé nia bele dezafia dala balu. Ida ne

More information

A Rapid Marine Biological Assessment of Timor-Leste

A Rapid Marine Biological Assessment of Timor-Leste RAP Bulletin of Biological Assessment A Rapid Marine Biological Assessment of Timor-Leste Please see the file Final Report-Cover-FA.ai Edited by MV Erdmann and Candice Mohan June 201 This publication was

More information

Harii Nasaun iha Timor-Leste Urbanu no Rurál

Harii Nasaun iha Timor-Leste Urbanu no Rurál Harii Nasaun iha Timor-Leste Urbanu no Rurál RELATÓRIU KONFERÉNSIA NIAN www.rmit.edu.au www.timor-leste.org Damian Grenfell, Mayra Walsh, Januario Soares, Sofie Anselmie, Annie Sloman, Victoria Stead no

More information

DISTRICT. Komparasaun. kapasidade. Full Capacity. capacity of Production by Komparasaun Kapasidade Aileu. Oecusse Oekusi. Manatuto+ Manatutu

DISTRICT. Komparasaun. kapasidade. Full Capacity. capacity of Production by Komparasaun Kapasidade Aileu. Oecusse Oekusi. Manatuto+ Manatutu DISTRICT ELECTRICITY Electricidade De Timor-Leste Comparison of capacity generation of electricity and possibile production by districts excluding electricity supply from Hera Power Centre. Komparasaun

More information

Grupu Traballu Konsellu Nasional Seguransa Soberania Ai-han no Nutrisaun Timor-Leste

Grupu Traballu Konsellu Nasional Seguransa Soberania Ai-han no Nutrisaun Timor-Leste 1 SUMARIU EXEKUTIVU Inter Ministerial Task Force ba Seguransa Ai han no Nutrisaun (IFNSTF) estabelese tanba bazea ba ezisensia no rekezitu maka as husi Sua Excelência Primeiru Ministru hodi reforsa koordenasaun

More information

TETUN LANGUAGE COURSE

TETUN LANGUAGE COURSE Peace Corps East Timor TETUN LANGUAGE COURSE Catharina Williams-van Klinken 2nd edition 2011 Copyright Peace Corps East Timor Revisions to this edition were contributed by Catharina Williams-van Klinken,

More information

Word-Finder. English-Tetun Tetun-Ingles. Sentru Lingua Dili Institute of Technology. Catharina Williams-van Klinken

Word-Finder. English-Tetun Tetun-Ingles. Sentru Lingua Dili Institute of Technology. Catharina Williams-van Klinken Word-Finder English-Tetun Tetun-Ingles Catharina Williams-van Klinken Sentru Lingua Dili Institute of Technology 2008 2008 Dili Institute of Technology These materials may be copied with prior permission

More information

Inter-Ministerial Task Force on Food and Nutrition Security. Situation Assessment Report. June 2011

Inter-Ministerial Task Force on Food and Nutrition Security. Situation Assessment Report. June 2011 Inter-Ministerial Task Force on Food and Nutrition Security Situation Assessment Report June 2011 Food and Nutrition Security Task Force Page 1 EXECUTIVE SUMMARY This report has been drafted at the request

More information

Early Childhood Training Manual for Educators

Early Childhood Training Manual for Educators Early Childhood Training Manual for Educators Contents Introduction to the Training Manual... 3 Getting Ready... 4 TRAINING MODULES Introductory Session... 7 Key Lesson I: Key Learning Areas and Competencies...

More information

Update Briefing. Timor-Leste s Elections: Leaving Behind a Violent Past? I. OVERVIEW. Asia Briefing N 134 Dili/Jakarta/Brussels, 21 February 2012

Update Briefing. Timor-Leste s Elections: Leaving Behind a Violent Past? I. OVERVIEW. Asia Briefing N 134 Dili/Jakarta/Brussels, 21 February 2012 Update Briefing Asia Briefing N 134 Dili/Jakarta/Brussels, 21 February 2012 Timor-Leste s Elections: Leaving Behind a Violent Past? I. OVERVIEW Timor-Leste s 2012 general elections will provide an important

More information

Curriculum Vitae. There are different assignments listed below, some of them completed coincide with the project closure.

Curriculum Vitae. There are different assignments listed below, some of them completed coincide with the project closure. Curriculum Vitae Family Name: Hanjam First Name: Rui Manuel Place/ Date of Birth: Ermera, 15 th August 1969 Sex/Marital Status: Male/Married Address: Bebonuk, near petrol station, Dili (mob. 7236980) E-mail

More information

Technical Assistance to the National Dialogue Process in Timor-Leste

Technical Assistance to the National Dialogue Process in Timor-Leste May8th, 2007,Version 8, The European Union s Rapid Reaction Mechanism Programme Technical Assistance to the National Dialogue Process in Timor-Leste Rethinking Timorese Identity as a Peacebuilding

More information

REPORT OF THE ALOLA STRATEGIC PLANNING FY 2010 2014

REPORT OF THE ALOLA STRATEGIC PLANNING FY 2010 2014 REPORT OF THE ALOLA STRATEGIC PLANNING FY 2010 2014 INTRODUCTION Fundasaun Alola (FA) was originally created to raise awareness of the widespread sexual violence against women and girls in Timor Leste

More information

European Union. Election Observation Mission to Timor-Leste 2012 MEDIA MONITORING QUANTITATIVE DATA

European Union. Election Observation Mission to Timor-Leste 2012 MEDIA MONITORING QUANTITATIVE DATA MEDIA MONITORING QUANTITATIVE DATA Sample Electronic media Print media - RTTL TV - STL TV - RTL Radio - Radio RTK - Radio Voz - Radio Klibur - Radio Maubere - Suara Timor Lorosae - Timor Post - Jornal

More information

Letter dated 24 June 2005 from the Secretary-General addressed to the President of the Security Council

Letter dated 24 June 2005 from the Secretary-General addressed to the President of the Security Council United Nations Security Council Distr.: General 15 July 2005 English Original: French S/2005/458 Letter dated 24 June 2005 from the Secretary-General addressed to the President of the Security Council

More information

The Promotion of Reconciliation and Peacebuilding Process through Development Aid Programmes in Timor-Leste

The Promotion of Reconciliation and Peacebuilding Process through Development Aid Programmes in Timor-Leste The Promotion of Reconciliation and Peacebuilding Process through Development Aid Programmes in Timor-Leste TAKAI Fumiyo United Nations Office for Project Services UNOPS Community Empowerment Advisor the

More information

Mobilize Social Business to Accelerate Achievement of Timor Leste MDGs (2012 2015)

Mobilize Social Business to Accelerate Achievement of Timor Leste MDGs (2012 2015) The Democratic Republic of Timor Leste United Nations Development Programme Mobilize Social Business to Accelerate Achievement of Timor Leste MDGs (2012 2015) Project Document Executive Summary As one

More information

Public Consultation. Consultation on Future Arrangements for access to Blood Cord Bank Services in Northern Ireland

Public Consultation. Consultation on Future Arrangements for access to Blood Cord Bank Services in Northern Ireland Consultation on Future Arrangements for access to Blood Cord Bank Services in Northern Ireland March 2015 0 Accessibility statement Any request for the document in another format will be considered. Any

More information

Autoridade Bancária e de Pagamentos de Timor - Leste Banking and Payments Authority of Timor - Leste

Autoridade Bancária e de Pagamentos de Timor - Leste Banking and Payments Authority of Timor - Leste Autoridade Bancária e de Pagamentos de Timor - Leste Banking and Payments Authority of Timor - Leste Av. Bispo Medeiros, PO Box 59, Dili, Timor Leste Tel. 670 390 3313718, Fax 670 390 331 3716 RESOLUTION

More information

THE ROLE OF INTERNATIONAL NGOS IN HEALTH SYSTEMS STRENGTHENING: THE CASE OF TIMOR-LESTE

THE ROLE OF INTERNATIONAL NGOS IN HEALTH SYSTEMS STRENGTHENING: THE CASE OF TIMOR-LESTE The Politics of NGOs in Development THE ROLE OF INTERNATIONAL NGOS IN HEALTH SYSTEMS STRENGTHENING: THE CASE OF TIMOR-LESTE Mary Anne Mercer, Susan M. Thompson, and Rui Maria de Araujo Achieving the United

More information

Instituto de Psicologia Cognitiva, Desenvolvimento Vocacional e Social (IPCDVS)

Instituto de Psicologia Cognitiva, Desenvolvimento Vocacional e Social (IPCDVS) Instituto de Psicologia Cognitiva, Desenvolvimento Vocacional e Social (IPCDVS) Institute of Cognitive Psychology, Vocational and Social Development Research Group Number 2 Health and Well-Being in Educational

More information

ABREU INTERNATIONAL LEGAL SOLUTIONS. OUR INNOVATIVE SOLUTIONS WHEREVER YOU NEED US. our innovative solutions wherever you need us.

ABREU INTERNATIONAL LEGAL SOLUTIONS. OUR INNOVATIVE SOLUTIONS WHEREVER YOU NEED US. our innovative solutions wherever you need us. ABREU INTERNATIONAL LEGAL SOLUTIONS OUR INNOVATIVE SOLUTIONS WHEREVER YOU NEED US. our innovative solutions wherever you need us. Incorporated in 1993 AB is one of the largest law firms in Portugal 280

More information

HUMANITARIAN UPDATE TIMOR-LESTE

HUMANITARIAN UPDATE TIMOR-LESTE OCHA/UNMIT Integrated Humanitarian Coordination Team HUMANITARIAN UPDATE TIMOR-LESTE 2008/Issue No. 16: 17 September REPORTING PERIOD FROM 30 AUGUST TO 12 SEPTEMBER The Humanitarian Update (HU) aims at

More information

Autoridade Bancária e de Pagamentos de Timor-Leste Banking and Payments Authority of Timor-Leste

Autoridade Bancária e de Pagamentos de Timor-Leste Banking and Payments Authority of Timor-Leste Autoridade Bancária e de Pagamentos de Timor-Leste Banking and Payments Authority of Timor-Leste GOVERNING BOARD RESOLUTION. 06 /2007 Concerning the Approval of the Instruction. 01/2007 On the Licensing

More information

Health Professionals and Lawyers Understandings of Domestic Violence and the Domestic Violence Law: the 2011 Judicial System Monitoring Program survey

Health Professionals and Lawyers Understandings of Domestic Violence and the Domestic Violence Law: the 2011 Judicial System Monitoring Program survey 22 Health Professionals and Lawyers Understandings of Domestic Violence and the Domestic Violence Law: the 2011 Judicial System Monitoring Program survey Suzanne Belton 1 Background and history In 2010

More information

1.- L a m e j o r o p c ió n e s c l o na r e l d i s co ( s e e x p li c a r á d es p u é s ).

1.- L a m e j o r o p c ió n e s c l o na r e l d i s co ( s e e x p li c a r á d es p u é s ). PROCEDIMIENTO DE RECUPERACION Y COPIAS DE SEGURIDAD DEL CORTAFUEGOS LINUX P ar a p od e r re c u p e ra r nu e s t r o c o rt a f u e go s an t e un d es a s t r e ( r ot u r a d e l di s c o o d e l a

More information

An Incentive-Based Beneficiary Compensation Scheme for the Construction of Rural Water and Sanitation Systems in East Timor

An Incentive-Based Beneficiary Compensation Scheme for the Construction of Rural Water and Sanitation Systems in East Timor An Incentive-Based Beneficiary Compensation Scheme for the Construction of Rural Water and Sanitation Systems in East Timor By Jesse Shapiro A REPORT Submitted in partial fulfillment of the requirements

More information

Environment Situation in Timor-Leste

Environment Situation in Timor-Leste Environment Situation in Timor-Leste Historically; 1. East-Timor or Timor-Leste, the Portuguese name of the country. 2. It was colonialised by Portuguese 450 years and Occupied by Indonesian 24 years.

More information

Request for Tender. Case Management Database

Request for Tender. Case Management Database Request for Tender Case Management Database Asisténsia Legál ba Feto no Labarik (ALFeLa) is seeking proposals from organisations interested in developing a Case Management Database for use by ALFeLa to

More information

Curriculum Vitae Lic. José Rafael Pino Rusconi Chio +52 (998) 119 40 78 http://www.joserafaelpinorusconichio.com/ rpino67@hotmail.

Curriculum Vitae Lic. José Rafael Pino Rusconi Chio +52 (998) 119 40 78 http://www.joserafaelpinorusconichio.com/ rpino67@hotmail. Curriculum Vitae Lic. José Rafael Pino Rusconi Chio +52 (998) 119 40 78 http://www.joserafaelpinorusconichio.com/ rpino67@hotmail.com Content 1) Professional summary... 1 2) Professional Experience....

More information

Currently pursuing a Master s degree in Criminal Law at the Faculty of Law of the University of Lisbon.

Currently pursuing a Master s degree in Criminal Law at the Faculty of Law of the University of Lisbon. DAVID SILVA RAMALHO Date and Place of Birth: 1988, Lisbon Bar Membership number: 52872L E-mail: dsr@servulo.com QUALIFICATIONS Currently pursuing a Master s degree in Criminal Law at the Faculty of Law

More information

B A S I C S C I E N C E S

B A S I C S C I E N C E S B A S I C S C I E N C E S 10 B A S I C S C I E N C E S F I R S T S E M E S T E R C O U R S E S : H U M A N S T R U C T U R E A N D F U N C T I O N [ H S F I ] M O L E C U L A R B A S I S O F M E D I C

More information

RESOLVING TIMOR-LESTE S CRISIS. Asia Report N 120 10 October 2006

RESOLVING TIMOR-LESTE S CRISIS. Asia Report N 120 10 October 2006 RESOLVING TIMOR-LESTE S CRISIS Asia Report N 120 10 October 2006 TABLE OF CONTENTS EXECUTIVE SUMMARY AND RECOMMENDATIONS... i I. INTRODUCTION... 1 II. IMPLICATIONS OF RESISTANCE-ERA SPLITS... 2 A. FRETILIN

More information

Connecting the dots between

Connecting the dots between Connecting the dots between Research Team: Carla Abreu, Jorge Teixeira, Prof. Eugénio Oliveira Domain: News Research Keywords: Natural Language Processing, Information Extraction, Machine Learning. Objective

More information

Schneps, Leila; Colmez, Coralie. Math on Trial : How Numbers Get Used and Abused in the Courtroom. New York, NY, USA: Basic Books, 2013. p i.

Schneps, Leila; Colmez, Coralie. Math on Trial : How Numbers Get Used and Abused in the Courtroom. New York, NY, USA: Basic Books, 2013. p i. New York, NY, USA: Basic Books, 2013. p i. http://site.ebrary.com/lib/mcgill/doc?id=10665296&ppg=2 New York, NY, USA: Basic Books, 2013. p ii. http://site.ebrary.com/lib/mcgill/doc?id=10665296&ppg=3 New

More information

Hanna J. Batoréo e Margarida Casadinho (Universidade Aberta, Lisbon, Portugal)

Hanna J. Batoréo e Margarida Casadinho (Universidade Aberta, Lisbon, Portugal) IN: Actas do 9 th International Congress of ISAPL Positive, Ethical effects of Psycholinguistic Research Today, Bari: University of Bari, 2012. (versão completa). Hanna J. Batoréo e Margarida Casadinho

More information

Inovando sistemas com arquiteturas elásticas

Inovando sistemas com arquiteturas elásticas Inovando sistemas com arquiteturas elásticas Renato Bognar Principal System Engineer 1 Agenda Quais são os desafios de construir ua aplicação? Quais os pontos de atenção? Vai construir Apps móveis? Desfazendo

More information

Report of the United Nations Independent Special Commission of Inquiry for Timor-Leste

Report of the United Nations Independent Special Commission of Inquiry for Timor-Leste Report of the United Nations Independent Special Commission of Inquiry for Timor-Leste Geneva, 2 October 2006 Page 2 Summary The Independent Special Commission of Inquiry for Timor-Leste was established

More information

1985 Licenciatura in Psychology (MSc). Universidad de Buenos Aires. Buenos Aires, Argentina.

1985 Licenciatura in Psychology (MSc). Universidad de Buenos Aires. Buenos Aires, Argentina. Florencia ROITSTEIN - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - e mail:

More information

UNTAET REGULATION 2000/14 AMENDING REGULATION NO. 2000/11. After consultation in the National Consultative Council. Section 1 Amendments

UNTAET REGULATION 2000/14 AMENDING REGULATION NO. 2000/11. After consultation in the National Consultative Council. Section 1 Amendments UNITED NATIONS United Nations Transitional Administration in East Timor UNTAET NATIONS UNIES Administration Transitoire des Nations Unies au Timor Oriental UNTAET/REG/2000/14 10 May 2000 REGULATION 2000/14

More information

About us. Together forming a network of associations of about 23.000 people.

About us. Together forming a network of associations of about 23.000 people. About us The Federación de Mujeres Progresistas FMP (Federation of Progressive Women FPW) is a non-governmental, non-profit, non religious organization, founded in 1987. It is declared to be of public

More information

PATRICIA ISABEL SANTOS SOBRAL Curriculum Vitae

PATRICIA ISABEL SANTOS SOBRAL Curriculum Vitae PATRICIA ISABEL SANTOS SOBRAL Curriculum Vitae 1. Personal Data Patricia Isabel Santos Sobral Lecturer in Portuguese and Brazilian Studies Department of Portuguese and Brazilian Studies Brown University

More information

ISSN: 1677-9797 IMPLEMENTING ENVIRONMENTAL SUSTAINABILITY ISSUES IN ENGLISH LANGUAGE TEACHING FOR SCHOOLS

ISSN: 1677-9797 IMPLEMENTING ENVIRONMENTAL SUSTAINABILITY ISSUES IN ENGLISH LANGUAGE TEACHING FOR SCHOOLS ISSN: 1677-9797 IMPLEMENTING ENVIRONMENTAL SUSTAINABILITY ISSUES IN ENGLISH LANGUAGE TEACHING FOR SCHOOLS Laura de Almeida 1 Universidade Estadual de Santa Cruz Abstract: This paper outlines the actions

More information

MULTIDIMENSÃO E TERRITÓRIOS DE RISCO

MULTIDIMENSÃO E TERRITÓRIOS DE RISCO MULTIDIMENSÃO E TERRITÓRIOS DE RISCO III Congresso Internacional I Simpósio Ibero-Americano VIII Encontro Nacional de Riscos Guimarães 2014 MULTIDIMENSÃO E TERRITÓRIOS DE RISCO III Congresso Internacional

More information

Entrevista Kurt Meredith

Entrevista Kurt Meredith Entrevista Kurt Meredith As relações entre Educação, Democracia e Cidadania são muito caras a quem pesquisa as instituições, os processos e as práticas educativas. Cada vez mais se fala em inserção social

More information

DEMOCRATIC REPUBLIC OF TIMOR LESTE MINISTRY OF FINANCE. NATIONAL DIRECTORATE of DOMESTIC TAX. Withholding Tax A guide for landlords and tenants

DEMOCRATIC REPUBLIC OF TIMOR LESTE MINISTRY OF FINANCE. NATIONAL DIRECTORATE of DOMESTIC TAX. Withholding Tax A guide for landlords and tenants DEMOCRATIC REPUBLIC OF TIMOR LESTE MINISTRY OF FINANCE NATIONAL DIRECTORATE of DOMESTIC TAX Guide G 04 Version 01.12.09 (English) Withholding tax from rent on land and buildings Withholding Tax A guide

More information

THE BATTLE AGAINST CYBERBULLYING: A DISCURSIVE ANALYSIS OF PUBLIC POLICIES IN BRASIL

THE BATTLE AGAINST CYBERBULLYING: A DISCURSIVE ANALYSIS OF PUBLIC POLICIES IN BRASIL THE BATTLE AGAINST CYBERBULLYING: A DISCURSIVE ANALYSIS OF PUBLIC POLICIES IN BRASIL Prof. Neide Aparecida Ribeiro Law School, Catholic University of Brasilia(UCB), Brasil, PhD in Education Dr. Geraldo

More information

Reform of the Public Administration in Timor-Leste

Reform of the Public Administration in Timor-Leste 2015 Timor-Leste Meeting (TLDPM) - Consolidating Institutions, Transitioning towards Resilience - Reform of the in Timor-Leste Presentation by H.E. the Minister of State, Coordinator for State Administration

More information

Narciso Leandro Xavier Baez

Narciso Leandro Xavier Baez Narciso Leandro Xavier Baez Federal Judge, since 1996 (Brazil). Law Professor and Researcher from West University of Santa Catarina (UNOESC). Currently developing a dissertation as Research Visitor at

More information

Erasmus Mundus External Cooperation Windows. EU-BRAZIL STARTUP Call for applications outcome 08/02/2010

Erasmus Mundus External Cooperation Windows. EU-BRAZIL STARTUP Call for applications outcome 08/02/2010 L15a0900007 L15a0900027 L15a0900041 L15a0900051 L15a0900057 L15a0900080 L15a0900081 L15a0900084 L15a0900088 L15a0900090 L15a0900093 L15a0900095 L15a0900096 L15a0900099 L15a0900106 L15a0900107 L15a0900115

More information

Link. Links. Links. Links. Network. Links. Currículum - Portafolio. Content. Community. Community. Online. Feedback. Feedback. Twitter.

Link. Links. Links. Links. Network. Links. Currículum - Portafolio. Content. Community. Community. Online. Feedback. Feedback. Twitter. Username manager Facebook Currículum - Portafolio manager Facebook Comunication CV Username manager Facebook manager Facebook Comunication Facebook Comunication Información Personal Soy Periodista y Comunicador

More information

Progress in legislating domestic violence and gender based violence in Timor-Leste

Progress in legislating domestic violence and gender based violence in Timor-Leste 53 Progress in legislating domestic violence and gender based violence in Timor-Leste Phyllis Ferguson 1 1 Consultant at UNDP and UNIFEM Correspondence: Phyllis Ferguson (email: phyllisferguson@hotmail.com)

More information

Public Funding and the Beginning of a New Era in Higher Education in Brazil

Public Funding and the Beginning of a New Era in Higher Education in Brazil 80 Comparative & International Higher Education 5 (2013) Public Funding and the Beginning of a New Era in Higher Education in Brazil Danilo de Melo Costa a,* a Federal University of Minas Gerais, Brazil

More information

A case of Timor-Leste: From independence to instability or prosperity?

A case of Timor-Leste: From independence to instability or prosperity? MPRA Munich Personal RePEc Archive A case of Timor-Leste: From independence to instability or prosperity? Di Wang and Dong Wang and Weiren Wang 28. December 2012 Online at https://mpra.ub.uni-muenchen.de/43751/

More information

CHAPTER 5. Challenges to the Consolidation of Democracy. Introduction. Rui Graça Feijó

CHAPTER 5. Challenges to the Consolidation of Democracy. Introduction. Rui Graça Feijó CHAPTER 5 Challenges to the Consolidation of Democracy Rui Graça Feijó Introduction On 1 January 2013, Timor-Leste initiated a march on its own feet. The United Nations Integrated Mission in Timor-Leste

More information

LOCAL VOLUNTEERING IN EUROPE. Mila Oreiro Artak Mkrtichyan European projets, entrepreneurship and network department

LOCAL VOLUNTEERING IN EUROPE. Mila Oreiro Artak Mkrtichyan European projets, entrepreneurship and network department LOCAL VOLUNTEERING IN EUROPE Mila Oreiro Artak Mkrtichyan European projets, entrepreneurship and network department ECOS DO SUR Independent non-governmental organization of development, non-denominational,

More information

San Francisco Xavier Business School

San Francisco Xavier Business School San Francisco Xavier Business School Sharing information on progress (SIP) 2014-2015 Javier Ismodes Talavera Executive Director San Francisco Xavier Business School jismodes@sfx.edu.pe www.sfx.edu.pe The

More information

MOVIES IN NATURAL SCIENCE EDUCATION: NEW TRENDS

MOVIES IN NATURAL SCIENCE EDUCATION: NEW TRENDS GAMTAMOKSLINIS UGDYMAS / NATURAL SCIENCE EDUCATION. ISSN 1648-939X MOVIES IN NATURAL SCIENCE EDUCATION: NEW TRENDS Vanessa Mendes Carrera, Agnaldo Arroio University of Sao Paulo, Faculty of Education,

More information

WebBee a Web-based Information Network on Bees

WebBee a Web-based Information Network on Bees WebBee a Web-based Information Network on Bees A.M. Saraiva 1 V.L. Imperatriz-Fonseca 2 R.S. Cunha 1 E.A.Cartolano-Júnior 1 {antonio.saraiva, renato.cunha, etienne.cartolano}@poli.usp.br., vlifonse@ib.usp.br

More information

1. Oblast rozvoj spolků a SU UK 1.1. Zvyšování kvalifikace Školení Zapojení do projektů Poradenství 1.2. Financování 1.2.1.

1. Oblast rozvoj spolků a SU UK 1.1. Zvyšování kvalifikace Školení Zapojení do projektů Poradenství 1.2. Financování 1.2.1. 1. O b l a s t r o z v o j s p o l k a S U U K 1. 1. Z v y š o v á n í k v a l i f i k a c e Š k o l e n í o S t u d e n t s k á u n i e U n i v e r z i t y K a r l o v y ( d á l e j e n S U U K ) z í

More information

Technological Transition and the New Skills Required by the Agribusiness Sector

Technological Transition and the New Skills Required by the Agribusiness Sector International Food and Agribusiness Management Review Volume 15 Special Issue A Technological Transition and the New Skills Required by the Agribusiness Sector Global Networks, Global Perspectives and

More information

HYBRID INTELLIGENT SUITE FOR DECISION SUPPORT IN SUGARCANE HARVEST

HYBRID INTELLIGENT SUITE FOR DECISION SUPPORT IN SUGARCANE HARVEST HYBRID INTELLIGENT SUITE FOR DECISION SUPPORT IN SUGARCANE HARVEST FLÁVIO ROSENDO DA SILVA OLIVEIRA 1 DIOGO FERREIRA PACHECO 2 FERNANDO BUARQUE DE LIMA NETO 3 ABSTRACT: This paper presents a hybrid approach

More information

HUMAN DEVELOPMENT REPORT 2011

HUMAN DEVELOPMENT REPORT 2011 Timor-Leste HUMAN DEVELOPMENT REPORT 2011 MANAGING NATURAL RESOURCES FOR HUMAN DEVELOPMENT DEVELOPING THE NON-OIL ECONOMY TO ACHIEVE THE MDGs Timor Leste HUMAN DEVELOPMENT REPORT 2011 MANAGING NATURAL

More information

Inclusive Education of the Deaf in Hong Kong

Inclusive Education of the Deaf in Hong Kong Inclusive Education of the Deaf in Hong Kong Mr. MAK Hoi Wah, Asst. Prof., CityU, & Mr. YAU Tat Yan, Deaf Education & Parental Support Project Officer, HKAD Inclusive Education Special Education / Special

More information

USAID TIMOR-LESTE SMALL GRANTS PROGRAM

USAID TIMOR-LESTE SMALL GRANTS PROGRAM USAID TIMOR-LESTE SMALL GRANTS PROGRAM FINAL REPORT OCTOBER 2004 SEPTEMBER 2008 This publication was produced for review by the United States Agency for International Development. It was prepared by DAI.

More information

Motorcycle as a new massive mode of urban transportation: a challenge for many LA countries, cities and citizens

Motorcycle as a new massive mode of urban transportation: a challenge for many LA countries, cities and citizens Motorcycle as a new massive mode of urban transportation: a challenge for many LA countries, cities and citizens Ricardo Montezuma Msc, Ph.D. Director Fundación Ciudad Humana Profesor Titular Universidad

More information

Progress Report 9+2 & 2 nd CELP

Progress Report 9+2 & 2 nd CELP Progress Report 9+2 & 2 nd CELP BUSINESS MATCHING & TECHNOLOGY COOPERATION Progress Update: - 12 enterprises from Pan Pearl River Delta Region furnished their proposed Cooperation/ R&D Projects which are

More information

Organization: Support :

Organization: Support : Organization: Support : WHAT IT IS: It is a pioneer and innovator health event, free, focused on expand knowledge on health and the approximation of the citizen to the topic, in a playful and fun way,

More information

Health Alliance International: Improving Maternal and Newborn Health in Timor Leste

Health Alliance International: Improving Maternal and Newborn Health in Timor Leste Health Alliance International: Improving Maternal and Newborn Health in Timor Leste FINAL EVALUATION REPORT Project Location: Seven Districts in the Democratic Republic of Timor-Leste: Aileu, Ermera, Manatuto,

More information

Rui Torres. Pedro Reis

Rui Torres. Pedro Reis Director Rui Torres Director-aDjunto Pedro Reis conselho De redacção Jorge Luiz Antonio - Investigador Independente Sérgio Bairon - Universidade de São Paulo, Brasil Pedro Barbosa - Investigador Independente

More information

LUDMILA D. NUNES Curriculum Vitae January 2014

LUDMILA D. NUNES Curriculum Vitae January 2014 CONTACT Purdue University Department of Psychological Sciences Third Street, West Lafayette, IN 47907, USA Office: 3196 PSYC Email: nunes@purdue.edu LUDMILA D. NUNES Curriculum Vitae January 2014 RESEARCH

More information

INVITATION C O N V I T E

INVITATION C O N V I T E INVITATION The Brazilian Confederation of Associated Wrestling Styles and the organizing committee invite your Federation to participate in the Brazil Cup - Senior in freestyle, Greco Roman and women's

More information

TERMS AND CONDITIONS OF REGISTRATION

TERMS AND CONDITIONS OF REGISTRATION TERMS AND CONDITIONS OF REGISTRATION Contents A. Registration Fees and Early bird discount B. Payment Information C. Walk-in Registrants D. Confirmation E. Cancellation of Conference F. Cancellation Policy

More information

PARTICIPANT APPLICATION UNITED STATES TIMOR-LESTE SCHOLARSHIP PROGRAM 2016

PARTICIPANT APPLICATION UNITED STATES TIMOR-LESTE SCHOLARSHIP PROGRAM 2016 PARTICIPANT APPLICATION UNITED STATES TIMOR-LESTE SCHOLARSHIP PROGRAM 2016 Name (As Written on Your Passport) (Family Name) (First Name) (Middle Name) Country or Countries of Citizenship Place of Birth

More information

QUALITY KNOWLEDGE INTEGRATION: A BRAZILIAN COMPARISON ANALYSIS

QUALITY KNOWLEDGE INTEGRATION: A BRAZILIAN COMPARISON ANALYSIS QUALITY KNOWLEDGE INTEGRATION: A BRAZILIAN COMPARISON ANALYSIS Úrsula Maruyama maruyama.academic@hotmail.com CEFET/RJ, Departamento de Ensino e Administração (DEPEA) Av. Maracanã 229, Maracanã CEP 20.271-110

More information

Local Daily News September 16,2016

Local Daily News September 16,2016 NOTICE PLEASE READ... The news below is translated to English from all media in Dili including hard copy, radio and Television media. Disclaimer The contents of this service do not reflect the views of

More information

CHANGE IN TEACHING PRACTICE AT THE GRADUATE COURSE "ETHICS, VALUES AND CITIZENSHIP AT SCHOOL"

CHANGE IN TEACHING PRACTICE AT THE GRADUATE COURSE ETHICS, VALUES AND CITIZENSHIP AT SCHOOL CHANGE IN TEACHING PRACTICE AT THE GRADUATE COURSE "ETHICS, VALUES AND CITIZENSHIP AT SCHOOL" Mônica Cristina Garbin 1 Universidade Virtual do Estado de São Paulo- Brazil Carolina Magalhães Costa Cavalcanti

More information

REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE

REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE REPÚBLICA DEMOCRÁTICA DE TIMOR-LESTE 2015 Book 5 Table of Contents Acronyms... 2 Part 1: External Assistance in Combined Sources 2015... 3 Part 2: National Plans... 4 2.1Strategic Plan 2011-2030... 4 2.3

More information

Maternal Mortality, Unplanned Pregnancy and Unsafe Abortion in Timor-Leste: A Situational Analysis

Maternal Mortality, Unplanned Pregnancy and Unsafe Abortion in Timor-Leste: A Situational Analysis Maternal Mortality, Unplanned Pregnancy and Unsafe Abortion in Timor-Leste: A Situational Analysis Suzanne Belton, Andrea Whittaker and Lesley Barclay 2009 Funded by: Preface Statement Kirsty Sword, Chairwoman,

More information

Luke Haggarty General Manager, IFC Advisory Service Office, Latin America and the Caribbean

Luke Haggarty General Manager, IFC Advisory Service Office, Latin America and the Caribbean Improving the Business Environment through Sub-national Regulatory Simplification Luke Haggarty General Manager, IFC Advisory Service Office, Latin America and the Caribbean OECD, Global Forum for Governance.

More information

Optimizing a mixed water heating system (solar and electric) for rural areas

Optimizing a mixed water heating system (solar and electric) for rural areas Acta Scientiarum http://www.uem.br/acta ISSN printed: 1806-2563 ISSN on-line: 1807-8664 Doi: 10.4025/actascitechnol.v35i1.11998 Optimizing a mixed water heating system (solar and electric) for rural areas

More information

Houston Department of Health and Human Services

Houston Department of Health and Human Services Houston Department of Health and Human Services Houston s Turning Point Self Assessment Tool, adapted into an online survey, added an accredita on readiness and demographic sec on to address internal capacity

More information

AMAZALERT WORKPACKAGE 1

AMAZALERT WORKPACKAGE 1 AMAZALERT WORKPACKAGE 1 BRAZILIAN PUBLIC POLICIES AFFECTING THE AMAZON Mateus Batistella December 11, 2013 www.cnpm.embrapa.br Somabrasil Administrative Boundaries - States Administrative Boundaries -

More information

The Baltic Sea Region and its higher education sector Workshop for Multipliers

The Baltic Sea Region and its higher education sector Workshop for Multipliers The Baltic Sea Region and its higher education sector Workshop for Multipliers September 14 20, 2008, Berlin/Germany and Tallinn/Estonia Tobias Wolf DAAD, Unit 513 TEMPUS/EU-Third Country Cooperation Structure

More information

Schema XML_PGE.xsd. element GrupoInformes. attribute GrupoInformes/@version. XML_PGE.xsd unqualified qualified http://sgpfc.igae.minhap.

Schema XML_PGE.xsd. element GrupoInformes. attribute GrupoInformes/@version. XML_PGE.xsd unqualified qualified http://sgpfc.igae.minhap. Schema XML_PGE.xsd schema location: attribute form default: element form default: targetnamespace: XML_PGE.xsd unqualified qualified http://sgpfc.igae.minhap.es/xmlpge element GrupoInformes children Informe

More information

!! !! !! !! MARKET S)INTEREST)IN)INVESTING)IN)COMPANIES MARKET S)INTEREST)IN)INVESTING)IN)COMPANIES EXISTING)INVESTMENT)OPPORTUNITIES)AND)THE)CREATION) AND)DEVELOPMENT)OF)NEW)BUSINESSES MARKET

More information

CATEGORÍA #2 (3 CRÉDITOS) CATEGORÍA #3 (6 CRÉDITOS)

CATEGORÍA #2 (3 CRÉDITOS) CATEGORÍA #3 (6 CRÉDITOS) Lista de los cursos de los Programas de Literatura (INGL) del Departamento de Ingles, Facultad de Humanidades UPR-RP/ Course List for Programs in Literature (INGL) REQUISITOS DE LA CONCENTRACIÓN EN INGLÉS-LITERATURA

More information

Inter American University of Puerto Rico. Metropolitan Campus. Faculty of Economics and Administrative Sciences. School of Economics.

Inter American University of Puerto Rico. Metropolitan Campus. Faculty of Economics and Administrative Sciences. School of Economics. Inter American University of Puerto Rico Metropolitan Campus Faculty of Economics and Administrative Sciences School of Economics Syllabus I. General Information Course Title: Quantitative Methods for

More information

Access to Higher Education in Brazil with Reference to Prouni

Access to Higher Education in Brazil with Reference to Prouni Access to Higher Education in Brazil with Reference to Prouni Abrahao Andre de Araujo (Corresponding author) House of Representatives - Brazil Palácio do Congresso Nacional, Praça dos Três Poderes, Brasília,

More information