การละเม ดล ขส ทธ ในสถานศ กษา *ส วนหน งจาก หล กส ตร เทคโนโลย และนว ตกรรมเพ อการศ กษาส าหร บคร โดย ส ว ฒน ธรรมส นทร สถานศ กษาส วนใหญ ในป จจ บ นแม ว าจะเร มให ความสนใจต อป ญหาการละเม ดล ขส ทธ ก นอย างจร งจ ง แต จากสภาพความเป นจร ง พบว า คร บ คลากรทางการศ กษา รวมถ งน กเร ยน น กศ กษา ย งขาดความเข าใจ ในส ทธ ของการไฟล ข อม ลม ลต ม เด ยต างๆโดยเฉพาะการใช โปรแกรมหร อต วซอฟท แวร ท ม อย ภายใน เคร องคอมพ วเตอร ของหน วยงานสถานศ กษาท ม อย ว าถ กต องล ขส ทธ หร อไม ป ญหาการละเม ดล ขส ทธ ในสถานศ กษา ตามกฎหมาย การร บผ ดชอบต อการละเม ดส ทธ ในโปรแกรมหร อซอฟท แวร ด งกล าวจะตกเป นของผ ครอบครองการใช งานในเคร องคอมพ วเตอร น นๆรวมถ งผ บร หารสถานศ กษาแห งน นด วย ล ขส ทธ ในท น ม อย 3 ล กษณะ อ นได แก 1. ล ขส ทธ ในต วโปรแกรมหร อ ซอฟท แวร ท ต ดต งในเคร องคอมพ วเตอร และระบบเคร อข ายคอมพ วเตอร สถานศ กษา 2. ล ขส ทธ ของผลงานทางว ชาการของคร น กการศ กษา สถานศ กษาและบ คคลด านอ นๆ 3. ล ขส ทธ ผลงานส อร ปแบบต างๆท น าเข ามาไว ในเคร องคอมพ วเตอร ของสถานศ กษาอาท ไฟล เพลง ไฟล ว ด ท ศน หร อม ลต ม เด ยในร ปแบบต างๆท จ ดประสงค หล กผ สร างท าไว เพ อเช งพาณ ชย
ป จจ บ นพบว าสถานศ กษาม ศ กยภาพในการจ ดการศ กษาม ห องคอมพ วเตอร เพ อสน บสน นการเร ยนร ม โปรแกรมส าหร บใช ด าเน นก จกรรมทางการศ กษาท หลากหลาย แต สถานศ กษาส วนใหญ ไม ได ตระหน ก ถ งส ทธ ท ม ในโปรแกรมหร อซอฟท แวร เหล าน นซ งพบว า โปรแกรมหร อซอฟท แวร ท ม อย น นเป น โปรแกรมซอฟท แวร ผ ดกฎหมาย ละเม ดล ขส ทธ แทบท งส น นอกจากน การพ ฒนาโครงข ายของ สถานศ กษา เพ อใช ในการจ ดการเร ยนการสอน แต ในเวลาเด ยวก นก พบว าช องทางส าหร บการร บส ง ส ญญาณ (Bandwidth) ของสถานศ กษาน นอาจถ กน าไปใช ในทางท ผ ดโดยอาจเป นแหล งท เก บข อม ลส อ ละเม ดส ทธ และละเม ดล ขส ทธ ต างๆ (อาท ผลงานทางว ชาการต างๆ ไฟล เพลง ไฟล ว ด ท ศน ร ปภาพ ท ม จ ดประสงค ในเช งพาณ ชย โปรแกรมหร อ ซอฟท แวร ต างๆ) และอาจเป นเคร อข ายออนไลน ท เป นต นทาง ในการป อนหร อค ดลอกข อม ลให แก ผ ดาวน โหลดท วโล การใช ไฟล ร วมก นอย างผ ดกฎหมาย (illegal file-sharing) อาจก อให เก ดความเส ยหายแก เคร อข ายคอมพ วเตอร อ นเน องมาจากการได ร บไวร ส คอมพ วเตอร การจารกรรมข อม ล และการค กคามความปลอดภ ยทางข อม ลของสถานศ กษาด วย การละเม ดล ขส ทธ ด งกล าวท งคร ผ สอน ผ เร ยน ของหน วยงานสถานศ กษาต องถ กไต สวนทางกฎหมายซ ง ถ อได ว าการกระท าความผ ด รวมถ งหน วยงานสถานศ กษาอาจต องร วมร บผ ดชอบจากผลของการกระท า ด งกล าวด วยเช นก น ตามหล กการแล วสถาบ นการศ กษาม หน าท ในการสร างท ศนคต ของน กศ กษาท ม ต อเร องล ขส ทธ ซ งก ม ข นตอนมาก มายท สถาบ นการศ กษาสามารถท าได และควรกระท าเพ อเป นการป องก นหร อเฝ าระว ง พฤต กรรมการละเม ดล ขส ทธ ซ งเก ยวโยงถ งป ญหาด านความปลอดภ ยต อเคร อข าย รวมถ งการส อสารการ ท าความเข าใจและให ความร แก น กศ กษา และบ คคลากรท เก ยวข องรวมท ง การเฝ าระว งเพ อให สภาวะ ออนไลน ม ความปลอดภ ย และการใช เคร องม อป องก นทางเทคโนโลย อย างม ประส ทธ ภาพ การว เคราะห ป ญหาการละเม ดล ขส ทธ ในสถานศ กษา ป จจ ยหล กท พบในหน วยงานสถานศ กษา ส วนใหญ มาจากการใช งานซอฟท แวร เถ อนการเข าถ งข อม ล ออนไลน แล วน าไปแสวงหาผลประโยชน ท งส วนตนเอง และทางการค าไม ว าจะเป นผลงานทางว ชาการ ส อม ลต ม เด ย จ าพวกเพลง ว ด ท ศน ท ม ผ น ามาวางไว บนเคร อข าย ป ญหาเหล าน มาจากการขาด งบประมาณด านการซ อซอฟท แวร ขาดการให ความร ด านส ทธ ในซอฟท แวร โปรแกรมคอมพ วเตอร ต างๆ หร อส ทธ ของการใช ส อม ลต ม เด ย เพราะผ ใช ในหน วยงาน สถานศ กษาต างไม ได ร บร ว า โปรแกรมการใช
งานท ม อย ในเคร องของหน วยงานสถานศ กษาน นถ กกฎหมายหร อไม บางรายไม เข าใจถ งส ทธ การ ครอบครองของซอฟท แวร ท ส าค ญเป นความเคยช นในการซ อเคร องคอมพ วเตอร แต ละเคร องต างเข าใจว า เม อซ อเคร องคอมพ วเตอร ก จะได โปรแกรมต างๆ ต ดมาด วย ด งน น หน วยงานสถานศ กษา จ าเป นต องม การให ความร และให เก ดการตระหน กของการใช งานคอมพ วเตอร รวมถ งส ทธ ต างๆท ผ ใช งานจ าเป นต อง ร บทราบ แนวทางการแก ไขป ญหาการละเม ดล ขส ทธ ในสถานศ กษา หน วยงานทางการศ กษา บ คลากรในองค กร ต องร วมก นศ กษา วางแผนและด าเน นการ 1. จ ดแผนการพ ฒนา การปร บปร ง การใช โปรแกรมหร อซอฟท แวร ล ขส ทธ โดยการส ารวจความต องการในหน วยงานถ งความจ าเป นในการใช โปรแกรมท าการตรวจสอบเคร อง คอมพ วเตอร เพ อปลดโปรแกรมหร อซอฟท แวร ท ไม จ าเป นต อการใช งานออกจากระบบ 2.จ ดงบประมาณเพ อจ ดซ อโปรแกรมหร อซอฟท แวร น ามาต ดต ง ซ งงบประมาณด งกล าวต องใช เป นจ านวนมาก ไม อาจเสร จส นในท นท ในป หน งได จ งต องด าเน นการเป น ช วงเวลาโดยอาจจะต งเป นแผนระยะยาว 3-5 ป 3. การให ความร การส อสารท าความเข าใจ รวมถ งข อกฎหมายก าหนดนโยบายด านล ขส ทธ ท เหมาะสม เร งร ดการให ความร แก คร ผ สอนและผ เร ยนให เข าใจว าการใช โปรแกรมหร อซอฟท แวร ท น ามาจากแหล ง อ น ไม ได เป นผ ถ อครองส ทธ จ งไม ม ส ทธ ในการใช รวมถ งค ดลอกและการถ ายโอนข อม ล งาน หร อ ไฟล เพลง ไฟล ว ด โอ ไฟล ม ลต ม เด ยต างๆ หร องานท สร างสรรค ของบ คคลอ นๆโดยไม ได ร บอน ญาตถ อเป น การละเม ดล ขส ทธ และผ ดกฎหมาย 4. ก าหนดแนวปฏ บ ต เพ อความปลอดภ ยของเคร อข ายให เป นมาตรการของสถานศ กษา ม คณะท างานเพ อท าการตรวจสอบส งท อย ในคอมพ วเตอร และลบเน อหาหร อข อม ลท ละเม ดล ขส ทธ ออก นอกจากกรณ ท สถาบ นการศ กษา ต องตรวจสอบระบบคอมพ วเตอร ของสถานศ กษาเพ อแก ไขและ ป องก นป ญหาเร องการละเม ดล ขส ทธ อาท การใช โปรแกรมหร อซอฟแวร ท ไม ถ กต องตามกฎหมาย ไฟล เพลง ไฟล ว ด โอ ไฟล ม ลต ม เด ยต างๆ และงานสร างสรรค ประเภทอ นๆท ม ล ขส ทธ ไว ในรายการเพ อท ต อง ท าการตรวจสอบอ กด วย โดยปกต แล ว เจ าของล ขส ทธ ในงานส งบ นท กเส ยงท ม การจ าหน ายในป จจ บ น อาท เช น เทป, ซ ด, ด ว ด รวมถ ง การอน ญาตให ดาวน โหลดผ านระบบออนไลน ไม เคยอน ญาตให ม การค ดลอกส าเนาเพลง, ไม เคย อน ญาตให ม การจ ดเก บข อม ลบนเคร อข ายออนไลน และไม เคยอน ญาตให ม การแจกจ ายเพลงอ นม ล ขส ทธ เหล าน นทางอ นเทอร เน ต ยกเว นจะด าเน นการโดยผ านผ ให บร การทางดนตร หร อเส ยงเพลงท ได ร บการร บรองโดยถ กต องตามกฎหมายหร อภายใต ส ญญาข อตกลงท ช ดเจนจากเจ าของล ขส ทธ
ด งน น... การท าซ าเพ อส วนต ว การใช งานเพ อการศ กษา การใช งานตามข อยกเว นของกฎหมาย การท าส าเนาเพ อการทดลองใช หร อข ออ างอ นใดด งกล าว ไม ได ม ความหมายว าเป นการอน ญาตให ม การจ ดเก บหร อส งต อเพลง หร อข อม ลในส งบ นท กเส ยงท จ ดท าเพ อจ าหน ายในทางการค าผ านระบบ ห องสม ด หร อผ านเคร อข ายของสถานศ กษาใดๆ 5. ศ กษาแนวทางการน าเทคโนโลย เพ อควบค มการใช ไฟล ข อม ลร วมก น (FILE-SHARING) ป จจ บ นได ม เทคโนโลย ใหม ๆท ออกมาจ าหน ายเพ อว ตถ ประสงค ในการจ ดการหร อป องก นพฤต กรรม การใช ไฟล ข อม ลร วมก นท ผ ดกฎหมายอย างม ประส ทธ ภาพโดยเฉพาะ การป องก นการใช โปรแกรมการ แลกเปล ยนไฟล โดยตรงโดยไม ผ านเซ ร ฟเวอร กลาง (P2P) ซ งไม ได ร บอน ญาตการจ าก ดการต ดต ง ซอฟแวร และก จกรรมการใช ไฟล ร วมก นท ไม ได ร บอน ญาตหร อไม ถ กต องบนระบบเคร อข าย คอมพ วเตอร ของมหาว ทยาล ยน น เป นแนวทางง าย ๆแนวทางหน งในการลดป ญหาด านล ขส ทธ และ ความปลอดภ ย หย ดการละเม ดล ขส ทธ ในวงกว างก อนท จะเก ดการละเม ดข น การละเม ดล ขส ทธ ซอฟต แวร ค อการค ดลอกหร อแจกจ ายซอฟต แวร ล ขส ทธ โดยไม ได ร บอน ญาตซ ง สามารถกระท าได ด วยการค ดลอก ดาวน โหลด แลกเปล ยน ขายหร อต ดต งหลายส าเนาไว ในคอมพ วเตอร ส วนต วหร อท ท างาน ส งท ผ คนจ านวนมากไม ได ตระหน กหร อคาดค ดค อเม อค ณซ อซอฟต แวร จะ หมายถ งค ณก าล งซ อใบอน ญาตเพ อใช ซอฟต แวร ไม ใช การซ อซอฟต แวร จร ง ใบอน ญาตจะบอกให ผ ซ อ ทราบถ งจ านวนคร งท ค ณสามารถต ดต งซอฟต แวร ได ด งน นจ งม ความส าค ญมากท จะต องอ านหากผ ซ อ ค ดลอกซอฟต แวร มากกว าท ใบอน ญาตก าหนด น นหมายถ งผ ซ อก าล งท าผ ดกฎหมาย ป จจ บ นพบว า อ ตราการละเม ดส ทธ ไม ว าจะเป นส วนบ คคล การล วงละเม ดไปย งองค กรท งภาคร ฐและ เอกชน ม อ ตราแนวโน มส งข นอย างต อเน องแม ว าใน 20 อ นด บของประเทศท วโลกของป 2554 ย งคงไม แตกต างไปจากป 2553 ซ งย งไม ปรากฏม ประเทศไทยก ตาม แต จากการประเม นเฉพาะการละเม ดล ขส ทธ ทางด านซอฟท แวร อย างเด ยวโดย BSA* ประเทศไทยก อย ในล าด บต นๆของธ รก จซอฟท แวร เถ อน นอกจากน การบ กร กเข าเคร อข ายของภาคร ฐและเอกชน เร มม การเข าถ งระบบอย างต อเน อง ท าให หน วยงาน ท งราชการต องให ความส าค ญต อภ ยร ายในด านน โดยก าหนดลงในเกณฑ การพ ฒนาค ณภาพ การบร หารจ ดการภาคร ฐ ว าด วยส วนราชการจะต องม ระบบรองร บภาวะฉ กเฉ นด านระบบเทคโนโลย สารสนเทศ ซ งได ด าเน นการให ส วนราชการท กหน วยงานในส งก ดของท กกระทรวงได จ ดท าแผนส ารอง ภาวะฉ กเฉ นด านระบบเทคโนโลย สารสนเทศเป นประจ าท กป อย างต อเน อง
หมายเหต BSA : กล มพ นธม ตรธ รก จซอฟต แวร (บ เอสเอ) เป นสมาคมเพ อการค าท ไม หว งผลก าไร จ ดต งข นเพ อม ง ส เป าหมายของอ ตสาหกรรมซอฟต แวร และพ นธม ตรด านฮาร ดแวร เป นองค กรระด บแนวหน าท ท มเทเพ อ ส งเสร มโลกด จ ต ลท ปลอดภ ยและถ กกฎหมาย บ เอสเอ ม ส าน กงานใหญ ในกร งวอช งต นด ซ ด าเน นงานใน ประเทศต างๆ กว า 80 แห ง และม เจ าหน าท ในส าน กงาน 11 แห งท วโลก: บร สเซลส ลอนดอน ม วน ค ป กก ง เดล จาการ ตา ก วลาล มเปอร ไทเป โตเก ยว ส งคโปร และเซาเปาโล สมาช กของ บ เอสเอ ภารก จท วโลกของ บ เอสเอ ค อ การส งเสร มสภาวะการท างานเช งกฎหมายในระยะยาว ซ งอ ตสาหกรรมจะ สามารถเต บโต และม ความเป นเอกภาพให แก สมาช กท วโลก โปรแกรมของ บ เอสเอ ส งเสร มนว ตกรรม การเต บโต และการตลาดท ม การแข งข นส าหร บซอฟต แวร เช งพาณ ชย และเทคโนโลย ท เก ยวข อง สมาช ก ของ บ เอสเอ ม ความเช อม นในอนาคตของอ ตสาหกรรม แต เช อว าอนาคตน นไม ได เก ดข นได ง ายๆ ด งน น ส งส าค ญ ค อบร ษ ทต างๆ จะต องร วมม อก นเพ อร บม อก บป ญหาท ม ผลเส ยต อนว ตกรรม ศ กษาเพ มเต มท http://www.bsa.org/