Gëzuar 28 Nëntori THE ONLY ALBANIAN - AMERICAN NEWSPAPER. Miss Albania 2008: Matilda Mecini. Foto: Fadil Berisha

Transcription

1 THE ONLY ALBANIAN - AMERICAN NEWSPAPER NOVEMBER 28 - DECEMBER 3, 2009 VOLUME 19, NO $1.50 COPYRIGHT 2009, ILLYRIA, THE ONLY ALBANIAN-AMERICAN NEWSPAPER, INC. Miss Albania 2008: Matilda Mecini Foto: Fadil Berisha Gëzuar 28 Nëntori

2 2 #1904 NOVEMBER 28 - DECEMBER 3, 2009 happy 28 november

3 happy 28 november #1904 NOVEMBER 28 - DECEMBER 3, THE ONLY ALBANIAN AMERICAN NEWSPAPER An International Newspaper Founder & Former Publisher Hajdar "Harry" Bajraktari Former Publisher Ekrem Bardha Vehbi Bajrami, Publisher and Managing Editor Ruben Avxhiu, Editor-in-Chief Berat Gashi, Art Director Analistë dhe korrespondentë të Illyria-s Nationwide Capital, LLC We lend in all 50 states 680 East Main Street, Stamford, CT Tel: (800) Fax: (800) Japim kredi në 50 shtete Tiranë Lutfi Dervishi Londër James Pettifer Bruksel: Gjovalin Kola Zvicer: Agim Shehu, Shefqet Dibrani, Eugen Shehu France: Vasil Qesari Kanada: Saimir Lolja Itali: Eugjen Merlika Greqi: Gjergj Gambeta Londër: Muhamed Veliu dhe Daut Dauti Norvegji: Bujar Zhuri SHBA: Rozi Theohari - Massachusetts, Rajmonda Moisiu dhe Alban Kolonjari - Connecticut, Mira Perzhita në Chicago, Zef Pergega, Zef Lleshi në Michigan, Halil Mula, Albana Mëlyshi Lifschin, Elmira Mujo, Këze Zylo dhe Merita McCormack Bajraktari - New York, Anila Coiniku dhe Gazi Buxheli ne Cleveland. Honorary Members We can do all types of loans $1000 credit towards closing costs Nationwide Capital is ready to finance all your property s needs, offering quick closings to achieve your financial goals Full Service Commercial Lender/Broker Apartment Complexes/Mixed Use Office /Retail Convenience Stores/Gas Stations Marina Hotel & Unflagged Motels Cash Out Refinance Private Loans & Real Estate Investor Venture Capital Ju ofrojmë të gjitha llojet e kredive $1000 kredi gjatë procesit të mbylljes së kontratës Nationwide Capital është i gatshëm t ju financojë të gjitha nevojat e pronës suaj, t ju ofrojë kontratë të shpejtë për të arritur qëllimet tuaja financiare. Huadhënës/Ndërmjetësues komercial me shërbim të plotë. Komplekse Apartamentesh/Përdorim të përzier Zyra/Tregti Shitore e përgjithshme/pika karburanti Gji në bregdet Hotele dhe Motele jo pjesë e ndonjë zinxhiri Hua plus para përtej vlerës së pronës. Hua private dhe Investues pronash Kapital sipërmarrës Ismail Kadare Author, Member of French Academy Dritëro Agolli Author Ferid Murad Nobel Prize Winner Wesley K. Clark General William Walker Ambassador (ret.) William Broomfield U.S. Congressman (ret.) Eliot Engel U.S. Congressman Antonio Bellusci Author Nicholas Pano Professor Emeritus William Ryerson Former U.S. Ambassador to Albania Kazuhiko Yamamoto Scholar Inva Mula Opera Singer Naum Prifti Writer Flora Brovina Human Rights Activist Ali Podrimja Writer Albanian Publishing, d.b.a. ILLYRIA, The Only Albanian - American Newspaper 481 8th Ave. Suite 536 New York, NY Tel. (212) Fax: (212) info@illyriapress.com ILLYRIA Albanian-American Newspaper (ISSN ) Published twice a week by ALBANIAN PUBLISHING d.b.a ILLYRIA, The Only Albanian - American Newspaper (USPS ) 481 8th Ave. Suite 536 New York, NY (One - year subscription $149. Subscription rates outside of the United States are $298 per year, except Canada for $198 per year). Periodicals Postage Paid at New York, N.Y. and at additional entry offices. POSTMASTER: Send address changes to ILLYRIA -- Albanian-American Newspaper [481 8th Ave. Suite 536 New York, NY 10001] Let Nationwide Capital fund your commercial needs. FORMULAR ABONIMI SUBSCRIPTION FORM WE ACCEPT CREDIT CARDS CALL SUBSCRIBE BY PHONE CAll (212) with CrEDit CArD handy Visa Lëreni Nationwide Capital që t jua përmbushë nevojat tuaja komerciale. Joseph Gega at: (203) jgega@nationwide-capital.net or Mike Colohan at: (203) mcolohan@nationwide-capital.net American Express CHECK ONE: MasterCard Discover Regular Rates USA International / Shtetet e tjera Discount/Zbritje - Canada / Kanada 12 muaj / 12 months, $ muaj / 12 months, $ muaj / 12months, US $198 Name (Emri): Address (Adresa): Apt#: City (Qyteti): State: Zip: Tel #: FOR CHARGE CARDS ONLY Card Number: Expiration Date: Illyria është gazetë e pavarur, e hapur për të gjithë dhe çdo bashkëpunim është i mirëpritur. Opinionet e autorëve nuk paraqesin pikëpamjet e redaksisë. Dorëshkrimet dhe fotografitë nuk kthehen. x Signature Please make check or money order payable to Illyria. Do not send cash. Illyria, The Albanian-American Newspaper, Inc., 481 8th Ave. Suite 536 New York, NY 10001, Tel. (212) FAX (212) EX11-12

4 4 #1904 NOVEMBER 28 - DECEMBER 3, 2009 happy 28 november Little Albania in The Bronx celebrates Flag Day Dozens of Albanian national flags with the black eagle on a red background were displayed in the the areas of Belmont, Morris Park, Pelham Parkway etc, where Albanians live and work in large numbers. The Albanian-American Community Association sponsored the display to honor the Independence Day of Albania also celebrated as the Flag Day by Albanians all over the world. The next issue of Illyria will come out on Friday, December 4th Numri i ardhshëm i gazetës "Illyria" do të dalë të premten më 4 dhjetor Photos by Dritan Haxhia

5 happy 28 november The birthday of Albania This day is celebrated as the birthday of the Albanian State. The first Albanian national assembly, attended by 83 delegates from all the provinces and presided over by the experienced Albanian diplomat and former deputy in the Turkish Parliament, Ismail Qemal Bey Vlora, took the historic decision to proclaim Albanian independence in the city of Vlore. The delegates to the national assembly decided unanimously to declare Albania a free, sovereign and independent State; also a provisional national government was elected, commissioned to enact a series of laws for the welfare of Albania and to rule the country until a constitution was drawn up. The congress elected Ismail Qemal Bey as President and Dom Nikoll Kaçorri, Catholic Prelate of Durres, as Vice- President; the Cabinet was composed of two Roman Catholics, three Orthodox, and five Moslems, as follows: Ismail Qemal Bey President and Minister for Foreign Affairs; Monsignor Nikoll Kaçorri Vice President without Portfolio; Mehmet Pasha Dralla - Minister of War; Myfid Bey Libohova Minister of the Interior; Pjeter Poga Minister of Justice; Luigj Gurakuqi Minister of Public Instruction; Abdi Bey Toptani Minister of Finance; Midhat Bey Frashëri Minister of Public Works; Pandeli Cale Minister of Agriculture and Commerce; Lef Nosi Minister of Posts and Telegraphs. Statement by the President Barack Obama on the Albanian Independence Day I send my warmest wishes to all those who will celebrate Albanian Independence Day on Saturday. Here in America, those that can trace their roots to Albania are an important part of this Nation. Abroad, I hope for continued friendship and strengthened ties between our two countries. The first Albanian postcard ever printed to celebrate officially the Albanian Independence Day. The Ministers were all wellknown and influential people and representative of the whole Albania. A Senate of eighteen members, under the presidency of Zejnel Bey of Peja, was also formed to control and assist the government and a National Militia with Isa Bey Boletini and Riza Bey Gjakova as commandants. Amid the acclamations of the assembled delegates the red and black double-eagle flag was hoisted as the symbol of Albania s freedom, the same flag under which Skanderbeg had fought against the Turks nearly five centuries earlier. All the Albanian tribes were now united in the movement for independence; 469 years to the day after the return of Skanderbeg in his capital at Krujë and for the first time since 1468 their country was free from President Barack Obama the Turkish rule. Immediately after the declaration of independence and the election of Ismail Qemal as president of the Albanian Provisional Government, he telegraphed the foreign ministries of the six Great European Powers, announcing the establishment of the new State and requesting the protection of the integrity of the country and recognition of their right to govern themselves. He also declared Albania neutral in the Balkan war. The same telegram was sent to the foreign ministries of all the Balkan States. But the Great Powers paid no attention and said nothing, though Ismail Qemali was diplomatically supported by Austria- Hungary and Italy who were opposed to the access of any third Power to the Adriatic. (Owen Pearson) Bashkatdhetarëve të besimit musliman Gëzuar Festën e Bajramit Illyria newspaper wishes all the Albanian Muslims all over the world Happy Kurban Bayram/Eid El Adha Hartsdale, NY, November 23, 2009 The history of the Albanian people is unique: as direct descendants of the ancient Illyrians, Albanians are among the oldest civilizations of Europe. The Albanian language constitutes its own branch of the Indo-European languages, and Albanian cultural traditions are distinctive for their extraordinary emphasis on hospitality and generosity (something that no doubt influenced the most famous Albanian of all Mother Teresa). Additionally, military historians and even American poets such as Henry Wadsworth Longfellow alike tell of exceptional Albanian boldness and valor, as exemplified by the Albanian national hero Scanderbeg. It was that same independence of spirit and desire for self-determination that led to Albania s declaration of independence nearly 100 years ago from the Ottoman Empire, on November 28, On that day, the Albanian flag a black doubleheaded eagle on a red background was raised, and ended over 500 years of foreign rule. This year, Our Lady of Shkodra Albanian Roman Catholic Parish, based in Hartsdale, NY and led by Pastor Peter Popaj, will honor this historic event with a commemorative flag raising in Westchester County, during which the Albanian flag will be raised to fly next to the American flag. Albanians consider the United States its closest ally from President Woodrow Wilson s support for Albanian independence a century ago through the more recent American support of Kosovo s independence. As such, all Americans Albanian and non-albanian alike #1904 NOVEMBER 28 - DECEMBER 3, 2009 Albanian-American community to celebrate Albanian Independence with a flag-raising ceremony in New York Father Peter Popaj, among Albanian-American faithful as they celebrate the Flag Day on November 28th are invited to attend the flag raising in celebration of this special relationship, as well as our shared ideals of freedom and liberty. The flag raising will take place as outlined below: Westchester County Date: November 28, 2009 Time: 1:30 P.M. * Albanian Roman Catholic Mass in honor of independence * Followed by flag raising ceremony * Followed by refreshments and cocktails served inside the Mother Teresa Center at Our Lady of Shkodra Parish Place: Our Lady of Shkodra Roman Catholic Parish 361 West Hartsdale Ave, Hartsdale, NY Rectory Telephone: (914) The flag raising as well as the Albanian-language mass is open to the public. American elected officials have been invited and Albanian and American community leaders will be in attendance. Media is invited to cover this event. In addition to the flag-raising, visuals will include young Albanian- Americans dressed in traditional Albanian clothing. On the next page is an image of the Albanian flag for your use as well as images from last year s event. Contact: Simon Vukel OUR LADY OF SHKODRA ROMAN CATHOLIC PARISH Hartsdale, NY

6 6 #1904 NOVEMBER 28 - DECEMBER 3, 2009 happy 28 november Albania - An American Republic in Europe (From the Christian Work, New York, November 2, 1918) By William Willard Howard Secretary of the Balkan Relief Fund Now that the military forces of Austro-Hungary have retired from Albania as the result of the combine and land operations of the United States, Great Britain, France and It I/, it is practicable to put into operation immediately President Wilson s goal of the selfdetermination of small peoples. Freed from the domination of the Central Powers, Albania, first among the lesser nations, is ready for self- government. Based on my own knowledge of Albania and an intimate acquaintance with all classes of Albanians from pashas to donkey-drivers, I offer the following suggestions: 1. That President Wilson, acting in harmony with the Allies of the United States, proclaim the Republic of Albania. 2. That the United States give to Albania the same measure and character of guidance, help and protection that it has given to Cuba and the Philippines. 3. That a native Albanian government be formed, the officials for which shall be selected, as far as may be practicable, from the Albanians now living in the United States. 4. That funds for the expenses of government and the cost of restoring Albania to a condition of prosperity be provided by an issue of Albanian government bonds guaranteed by the United States. 5. That the control and guidance of the United States over the government of Albania be undertaken for a period of twenty-five years, or until such time as, in the opinion of the President of the United States, the Albanians are qualified to manage their own affairs. 6. That the boundaries of Albania be delimited along racial lines without regard to the pre-war arbitrary and unsatisfactory geographical frontiers. 7. That all agreements that may have been entered into by the Central Powers of by the Entente Allies concerning the future disposition of Albania, the delimitation of her frontiers, or the control of her affairs, be considered as null and void as from April, 1917, and that Albania be dealt with on the basis of President Wilson s declaration of the principles underlying America s entrance into the war. In support of the foregoing I submit the following: Albania is entitled to an independent national existence for these reasons: That she is the oldest nation in Europe; that she fought for independence from Turkish rule for nearly five hundred years, and that, at the outbreak of the present war, she actually had a national existence and a government created, recognized and supported by five of the powers of Europe. in her struggle upward from the darkness and ignorance of the Albania s love for America is bipartisan. Graffiti in the capital: PRESIDENT OBAMA... I LOVE YOU. Middle Ages Albania can look only to the free peoples of the Western democracy for guidance and help; first, because not one of America s Allies is in a position, financially or otherwise, to undertake the work, and, second, because the United States alone, of all the nations, went into the war not in direct self- defense or for the fulfillment of treaty obligations, but from motives of pure altruism. The Republic of Albania should be proclaimed because the world is done with monarchies forever, and because the Albanians themselves desire a republican form of government modeled on the government of the United States. The officials of the new government of Albania should be chosen from the young men of Albanian birth now living in the United States because these young men are better fitted to form the nucleus of the new Albania than any other Albanians anywhere in the world. They have caught the inspiration of American civilization; they have learned our language; they have attended our night schools; they have developed habits of thrift and industry; they have become skilled in various lines of manufacture; they have fitted themselves to become valuable assets of the citizenship of the United States, and they have kept alive in their hearts that love of motherland which, in due season, shall lead them back to the places of their birth, where their enlightened enthusiasm, their broadened intelligence and their American industrial skill shall give to Albania that upward impetus that shall place her upon an equality with the nations of Western Europe, where she belongs. There are in the United States 60,000 young men of Albanian birth. I have met and spoken to hundreds of them. During the past ten years not one Albanian in the United States has so fallen into dissolute or unthrifty ways as to become the recipient of public charity. The United States must furnish the money for the reconstruction and up-building of Albania because no other nation is able to do it. Albania will repay, in course of time, the twenty millions or so required for her restoration. As in the case of the Philippines, the control of the United States over the affairs of Albania should be undertaken for twenty-five years, or until a new generation has grown up to carry on the work of government along the lines of our most advanced western civilization. To give over the government of the new Albania to the pashas, beys, kaimakams and mukhtars still remaining as the dregs of the old Turkish misrule would be a crime against civilization and an injury to Albania that a hundred years would not obliterate. In delimiting the boundaries of the new Albania difficulties will arise unless President Wilson s declaration of principles be adhered to with unyielding firmness. The un-mastered greed of the nations surrounding Albania may claim large areas of territory populated exclusively by Albanians; but if the frontiers be fixed on racial lines these claims may be ignored. A delimitation based on racial lines will include Lake Ochrid and the towns of Struga, Dibra. Djakova, Prizren, Ipek and other districts, which were left outside by the Treaty of London following the peace of the last Balkan war. That Albania shall be carved up and distributed among the surrounding nations, or that she shall be controlled by any individual neighbour, according to rumors of a secret treaty entered into before the United States went to war, is impossible and unthinkable. President Wilson set aside that plan if plan there was when he made declaration against the distribution of small nations among their covetous neighbors. The precise form that the control -if the United States over the affairs of the new Albania may take may be left for determination of the President of the United States. The President will have as a precedent our relations with the Philippines. An American commission might be found satisfactory, although, for direct results and a quick restoration of Albania, a governor general with ample executive authority might be found more effective. Albania does not need deliberative public bodies, long-drawnout legislative discussions or political combinations. She needs just these few plain things: (a) Food for the starving. (b) Employment for all ablebodied men. (c) Wagon roads. Most of the employment for the first year or two could be given in the construction of roads. (d) Oxen, farming implements and seeds. (e) Instruction in modern methods of farming, whereby the present normal yield of food crops may be quadrupled. (f) Tanneries, shoe factories, glove factories, woolen mills. g) Development of natural resources, including coal, copper and asphalt. h) Primary schools. I put schools last because schools may not be required in Albania for five or six years. Most of the little children are dead of starvation. Albania does not need anything more. Give to her these things at the hands of an intelligent governor general actuated by love of his work and controlled by common sense and she will rise from desolation and a twelfth-century state of civilization and take an honorable place among the nations of western Europe. Her people are of western stock, the same as ourselves. They are not of Eastern origin, like the Armenians and Syrians. This is not a job for a politician or a statesman. It is not a job for a man who is content to surround 8

7 happy 28 november Albanian town plans statue of Bush TIRANA (Reuters) - The small Albanian town of Fushe-Kruje plans to erect a statue of former U.S. President George W. Bush to commemorate his June 2007 visit, when he was feted as a hero in an outpouring of love for America. Mayor Ismet Mavriqi said seven Albanian sculptors had entered the competition for the statue he plans to unveil in Bush Square in the town center on June 10, 2010, the third anniversary of Bush s visit. If had the final say, I would very much like a three-meter statue, probably in bronze, that captures his trademark way of walking with energy, Mavriqi told Reuters on the phone. The municipality has already finished the blueprints for rebuilding the square where the statue will stand, he added. A cafe in Fushe-Kruje and a street in the capital Tirana are already named after Bush. When Bush visited Fushe- Kruje, he dived into a throng of waiting Albanians and enjoyed a rock-star reception a stark contrast with the noisy protests that dogged him elsewhere on that European trip. The bakery and the cafe where Bush stopped to talk with the owners and a barber, a shepherd and PRISHTINA Kosova's main ruling party withdrew on Friday its threat to split from its junior coalition partner in the first such rift since Pristina proclaimed independence in The clash between Kosova Prime Minister Hashim Thaci's party and its junior partner led by President Fatmir Sejdiu over their coalition accord comes just days before the UN's highest court begins hearings on the legality of the territory's independence. Thaci's Democratic Party of Kosova (PDK) said earlier it was rethinking its state-wide coalition with Sejdiu's Democratic League of Kosova (LDK) after reports the LDK was set to forge an alternative alliance at a municipal level after recent local polls. But the PDK later said in a statement that the "partnership of the coalition (government) at central level remains consolidated, untouchable and functional." And the LDK confirmed it "will continue to be responsible for the functioning and implementation of state duties." The brief and confusing crisis between the coalition partners began when Thaci's party threatened to "re-examine or to reform the coalition government." The leading Kosova daily Koha Albania offered a warm reception to US President George W Bush. Kosova Prime Minister's party drops threat of quit coalition Ditore reported that Thaci had decided to end the partnership with Sejdiu after the LDK agreed on a local-level coalition with the smaller opposition Alliance for the Future of Kosova (AAK). The move came just after Kosova's successfully organized first elections in the newly-declared state. So far 63 countries have recognised Kosova's independence, but Serbia, backed by Russia, still considers Kosova as its southern province. Belgrade is challenging Pristina's move before the International Court of Justice, with the first hearings scheduled for December 1. The PDK won a majority of votes in last Sunday's municipal elections although the LDK triumphed in the capital Pristina. Both parties are to go to a December 13 run-off, the PDK in 16 and the LDK in 11 municipalities respectively. Analyst Belul Beqaj said the government crisis was an "imprudent adventure by the leadership (of Kosova) which has acted emotionally and not rationally." "It will have consequences... and deepen the differences between the coalition partners ahead of the run-off," Beqaj said. (AFP) a tailor whose businesses were funded by U.S. micro-loans, have become landmarks visited by Albanians, ethnic Albanians from Kosova and foreigners. Albanians have a special affection for the United States, which they credit not only with ending their Cold War isolation but also with leading NATO in 1999 to rescue the Kosova Albanians from ethnic cleansing by Serbia. Kosova, which declared independence from Serbia last year, set up a giant statue of former U.S. president Bill Clinton to thank him for his role in NATO s 1999 air war. Bush, on the first U.S. presidential visit to post-communist Albania, backed independence for Kosova and urged Kosova Albanians to be patient. The United States was one of the first countries to recognize Kosova s independence. Prime Minister of Kosova Hashim Thaci. Belgrade - Serbian President Boris Tadic on Monday opened the country s biggest military base in a region bordering Kosova, calling the facility a key stabilizing factor in that part of the country, according to media reports. The Jug (South) Base in southern area of Bujanovac, where the majority of the population is ethnic Albanian, will become home some 1,000 soldiers. Local Albanian leaders called the opening of the base a provocation to the local population and a nonnecessary militarization of southern Serbia. However the Serbian President chose to ignore their position. Every citizen of Serbia who wants peace and stability in the region and good #1904 NOVEMBER 28 - DECEMBER 3, 2009 Serbia opens its biggest military base in region bordering Kosova Belgrade authorities will no longer help members of the Serb minority who voted in local polls in Kosova, which Serbia still considers as its southern province, an official said Friday. - Belgrade cannot and will not accept cooperation with the Serbs who have won in (Kosova) elections - held on November 15, state secretary for Kosova Oliver Ivanovic told Beta news agency. The withdrawal of cooperation could include Belgrade no longer financing local authorities or withdrawing grants for the Serb population. Serbian officials had called on the estimated 120,000 Serbs living in the new country to boycott the polls, the first held since Kosova proclaimed independence in Serbia refuses to recognize the independence of Kosova, where 90 percent of the population is ethnic Albanian. Electoral officials said Serbs won mayoral posts in four 7 international relations should be satisfied with the opening of the base, Tadic told reporters. All those who do not want peace and those involved in organized crime should not be satisfied. The region was the stronghold of so-called Liberation Army of Presevo, Medvedja and Bujanovac - an ethnic Albanian group that fought against Serbia s security forces in the area in late 2000 and early They wanted independence for Kosova. Peace was brokered with the help of NATO and the European Union. Since the insurgency, Serbia keeps a strong military presence in that area. Kosova declared independence in February (From the wires) Serbia to punish the Kosova Serbs who participated in local elections municipalities in central Kosova, where they make up the majority of the population. But due to a boycott by many Serbs in northern Kosova, they lost control in three local councils there. Ivanovic said the move by Serbs who - have decided to listen and trust Pristina and representatives of the international community whose countries have recognized Kosova is something that must make us worry. - This can be used as an argument for those who think that Kosova s independence was justified, Ivanovic said. So far 63 countries have recognized the young state, including the United States and all but five EU members. Serbia, backed by Russia, is challenging the declaration at the International Court of Justice and the first hearings are to be held on December 1. The Serbian government has been and must be the only authority the Serbs in Kosova trust, Ivanovic said.

8 8 #1904 NOVEMBER 28 - DECEMBER 3, 2009 happy 28 november Albania - An American Republic in Europe 6 himself with the outward forms of government and the pomp and ceremonies of public office. It is a job for a man who sees the opportunity to lift two million human beings out of darkness and ignorance into the light of western civilization, and who will work night and day to accomplish his task. It is a real man s job! Lucky will be the man who gets it! His heart s best work will be torn down again and again by the hands of suspicion, criticism and ignorance; his motives will be questioned, his methods resisted; but if he be a real man, fitted for the job, he will have the jolly joy of the work! At the last he will prevail; his work will endure! What, then, shall it matter if he goes broken and spent to an early grave? Aside from the giving of food to the starving and employment to able- bodied men, the thing of first importance is the building of roads. I have traveled 450 miles through the interior of Albania. In all that distance I have ridden in a wagon only twenty-five miles. During my journey I was compelled to go 150 miles on foot, because the mountain trails were too perilous for even the sure-footed mountain pony. For the construction of roads a first- class highway engineer from the United States will be required, together with a bridge engineer and a gang of bridge builders. The work of road building may be carried on during the entire winter season, so that by spring the work of introducing better methods of agriculture may be done with the aid of wheeled vehicles instead of the backs of donkeys. For the work of farm improvement a man of the scientific caliber of Prof. Charles William Burkett will be required. When, at the invitation of the new government, Professor Burkett goes to Albania with a shipload of farm tractors, gang-plows, disc-harrows, graindrills and such like, and finds upon the native Albanian farms implements of husbandry antedating the pyramids of Egypt I want to be right there to take a photograph of his face! At one time I sent shipments of seed to Albania; but the outbreak of the war prevented me from giving personal attention to the experiment. When I say that the average yield of corn in Albania is approximately six bushels to the acre any one will see what miracle of improvement is possible with new seed and modern methods of cultivation. Corn meal ground by the housewife between two stones is the principal article of food in Albania. Corn bread sprinkled with coarse salt is almost the only dinner dish with nine-tenths of the population. As the natural products of Albania are cattle, sheep and goats, it is desirable that tanneries be built to manufacture the hides and skins into leather. Then shoe factories should be built to work the leather into shoes and gloves for export. Many thousands of the young men of Albanian birth now living in the United States work in shoe factories in New England and St. Louis. Other thousands work in woolen mills. These men can make shoes and woolen goods in Albania quite as skillfully as in the United States. At their hands the raw products of Albania can be transformed into manufactured goods for export. All that is required is organization. Electric power for the operation of these factories can be generated from mountain streams and. rivers almost anywhere in Albania. There is enough water power going to waste at the Falls of the Drin to turn every spindle, every loom, and every shoe machine in Albania, and with what is unused light every house and propel every possible street car and railway motor. For the use of these factories Albania will never need the coal deposits in her mountains because water power is cheaper than coal; but the coal may be mined for export and shipped to the seacoast on electric railways actuated by water. power. That there is coal in Albania I know, because I have seen its outcroppings in the mountains. Blacksmiths use it in their forges; but for some unknown reason the people prefer to burn wood in their houses, although wood is scarce. Of the existence of minerals I do not know of my own knowledge, Roman Catholic priests of Shkodra have assured me that there is copper in the mountains of the north. That there is asphalt I do know, because I have seen it piled up for export at Vallona. Albanians have offered to show to me springs or seepages of petroleum; but, I have not made any investigation. These are matters that should be exploited by the new government, for the public benefit, rather than by individuals for private profit. It is impossible to find words adequate to a description of the present condition of Albania and the need for quick and sympathetic action on the part of the United States. My own work for the relief of suffering in Albania began in October, 1913, nearly a year before the outbreak of the pres- sent war. The need for relief then was due to the wanton and unprovoked destruction of 124 Albanian villages by the military forces of Serbia. During the first half of 1914 the Creeks advanced northward through Epirus, in Southern Albania, and destroyed 250 villages. Half a million innocent and defenseless Albanians were made homeless during those two years. Twenty thousand were killed. Possibly a quarter of million died of starvation. Added to these horrors there were three consecutive years of crop failures two due to dry weather and one to excessive rains. Then, in December, 1915, came hordes of Serbians retreating across Albania before the military force of Austria-Hungary, Germany and Bulgaria. I was in the harbor of Durres, with The Christian Work relief ship Albania, when the Serbian exodus reached the temporary safety of the Adriatic Sea. The Austrians occupied Durres in February, 1916, and subsequently took possession of the country as far south as Vallona. From that time until the Austrian retirement the scanty crops of the Albanians were requisitioned by the half-fed soldiers of the Austro- Hungarian army of occupation. To-day Albania is a ruined and devastated land peopled by spectres of famine. Through all the miseries of these recent years the Albanians have kept burning in their hearts an unquenchable flame of patriotism and a longing for peace and security and good government. Their pride of race goes back to Alexander the Great and beyond into the mists of tradition. No one knows of a time when the Albanians were not in their strip of country between Macedonia and the Adriatic Sea. They were there ages before Hellus founded ancient Greece. At the beginning of the Christian era the Apostle Paul preached to them, and laid the foundation for their conversion to Christianity. They were known then as the Illyrians. Later their King Skanderbeg, otherwise known to history as the Captain of the Janissaries, saved Europe from devastation by the Turks. It was the Albanian army under Skanderbeg that checked the Turks in the fifteenth century. For this Europe still owes to Albania an unpaid debt of gratitude. With the passing of Skanderbeg Albania fell into the hands of the Turks nearly five hundred years ago. The Balkan wars of 1912 and 1913 set her free. Early in 1914 Great Britain, France, Italy, Germany and Austro-Hungary made Albania an independent nation, with Prince William of Wied, as ruler. William of Wied, was selected for this post by the German Kaiser. William of Wied, meant well. His intentions were excellent. But you cannot govern a half-starved people without money for running expenses. The five Powers gave to William a country wherein men, women and children were dropping dead of starvation, but did not give to him any money. In July, 1914, I called on William in Durres and advised him to stay and fight it out ; but on September 3 William abandoned Albania to her fate and returned to Germany. After William s departure came Essad Pasha at the head of a mythical army of ten thousand men. Essad planted a rusty cannon or two on the road to Durres and demanded that the legislative assembly elect him Provisional President. This mentally unbalanced individual, attended by a tattered company of about 500 men, ruled Durres until he fled at the approach of the Austrians. Subsequently one occasionally read in the newspaper dispatches, under a Salonika date, that Essad Pasha, at the head of an Albanian army of ten thousand men, had made furious attacks upon the Austro- Bulgar- German forces. These dispatches did not have any basis of truth. Essad never led any army of ten thousand men, because the only army that he ever had was one mendacious press agent. I met both Essad and his press agent in Durres in December, A more cunning pair of lupine schemers it would be difficult to find. Albania is little known to the outside world. Few travelers have visited it. I was the first American ever seen in the mountains of Northern Albania. Yet, Albania is easy of access. At its southern extremity it is almost within sight of Italy. As I sailed up the Adriatic Sea in The Christian Work relief ship Albania I could see plainly the mountains of Albania to starboard and the distant shore of Italy to port. Geographically, Albania is the western end of the Balkan Peninsula. It has the Adriatic Sea on the west, Greece on the south, Macedonia on the east, and Serbia and Montenegro on the north. In area it is about twice the size of the State of New Jersey. It has the latitude of New York and the climate of Virginia. In the mountains, however, the winter climate is that of New Hampshire. With the foregoing brief summary I place the case of Albania before the people of the United States, asking the same sympathy and help that we have given to Cuba and the Philippines. I suggest that those eminent and highly capable gentlemen who so generously and ably seconded my efforts to relieve distress in Albania now come together for the purpose of bringing Albania s condition to the attention of President Wilson and, with the President s approval and guidance, calling into consultation representatives of the sixty thousand Albanians in the United States, to the end that Albania may have a man s chance for life, liberty and the pursuit of happiness. Foremost among those supporters of my past efforts in behalf of Albania I will name here the Rev. Frederick Lynch, D.D., editor of The Christian Work. No one knows, quite Bo well as I, how much this man has done to help Albania. Having done so much it now is his privilege to do more. I feel certain that the other gentlemen will join with him in this new work Will you write to me your views concerning the future of Albania? What should we do about these people sitting in unthinkable poverty amidst the dark for the up-building of a long-suffering and deserving people? To you who have read thus far: Write to me, if you will, at No. 70 Fifth Avenue, New York City.

9 happy 28 november #1904 NOVEMBER 28 - DECEMBER 3, The Universal Significance of the League of Prizren By Stephen Schwartz The foundation of the League of Prizren in 1878 is considered by all Albanian patriots and Albanologists to mark the commencement of the Albanian National Renaissance or Rilindja Kombëtare. For most commentators, the formation of the League was mainly a defensive and even a military consequence, brought about by Russian and Balkan Slavophone aggression during the so-called Eastern Crisis beginning in Russian imperialism, then as now, incited the Orthodox Christians of Hercegovina, Bulgaria, Serbia, and Montenegro to rebellion and war against Turkish rulers, non-slavicspeaking, and non-orthodox inhabitants of the region. In this conflict, Albanians were caught between their national desire for greater autonomy in the Ottoman system, and the voracious onslaught of the Russian-backed powers. Russian troops invaded the Balkans and attacked northern Albania, but were defeated by Turkish forces in Russia then chose to impose its ambitions in the region through diplomacy. In negotiations with Austria-Hungary, Moscow twice accepted the definition of Albania as a separate component of the Ottoman empire along with Bulgaria and Romania. But Russia then secured Habsburg neutrality in a prospective tsarist war with the Sultan, in exchange for Austro- Hungarian occupation of Bosnia- Hercegovina. Beginning a fresh offensive against Turkey, Russia entered Bessarabia (today s Moldova) in In this phase of its overall plan for expansion and consolidation of its dominions, Russia was more successful in assisting their Serbian and Montenegrin accomplices. Both of the South Slav states annexed significant areas that historically had been Albanian-speaking and expelled thousands of their indigenous inhabitants southward, killing many of the muhaxhirs or refugees. Serbia drove some 200,000 Albanians out of the cities of Nish, Vranje, Prokuple, Leskovac, and Kurshumlia, while Montenegro committed similar atrocities in Tivar, Ulqin, and Podgorica. Journalists at the time commented on the considerable number of deaths and generalized suffering that accompanied the Slav advance. The Turkish military panicked and fled, and as the Russians appeared close to complete victory in the region, the well-known treaty of San Stefano was signed by the Russians and Turks on March 3, 1878, handing the greater part of the spoils of war to a new Greater Bulgaria. The latter state, although remaining tributary to the Sultan, was intended to include most of Macedonia, and the treaty turned over a major portion of the Albanian lands (known today as ethnic Albania ) to Bulgarian, Serbian, and Montenegrin control. Greater Bulgaria encountered opposition from Serbia, backed by Britain. Serbia was irked by the expansion of Bulgaria, and Britain by the extension of Russian influence. Austria-Hungary, which sought confirmation of its occupation of Bosnia-Hercegovina, joined Serbia and Britain in opposing the San Stefano Treaty; Romania, which had opposed the Ottomans but received no substantial rewards, also feared a Greater Bulgaria, and Greece, which had ambitions in Albania, Macedonia, Thrace, and some border areas, additionally dissented from the San Stefano proposals. Calls for revision of the San Stefano Treaty led to convocation of a new congress in Berlin. Hope among the Albanians that a review of the San Stefano Treaty would free them from the sudden spectre of Slavspeaking domination stimulated the formation of the League of Prizren on June 10, 1878, just prior to the meeting of the Congress of Berlin. Since the fate of Bosnia- Hercegovina, awarded to the Habsburgs by Russian diplomacy, was also to be determined by the Berlin negotiations, a small number of Bosnian delegates joined in the first meeting of the League. Most of the participants in the League of Prizren represented the areas directly threatened by the San Stefano arrangement: northern Albania, Kosova, the sancak of Pazar i Ri, and Western Macedonia. The organization of the League had been preceded by defensive efforts including formation of Local Councils for National Salvation and foundation of the Central Committee for the Defense of Albanian National Rights, also known as the Albanian Society of Constantinople, in Istanbul in 1877, in the latter case with the participation of Muslims alongside Catholics and Christian Orthodox believers. The Ottoman metropolis was the original location for activities by three outstanding figures associated with the Rilindja, the Frashëri brothers: Abdyl ( ), Naim ( ), and Sami ( ). Born in the southern town of Frashër, near Janina, the brothers were Bektashi in their religious culture, hewing to the distinctive, esoteric Sufi tradition that had long served the Ottoman state as chaplains of the yeniceri (janissaries). The Bektashi order was suppressed in Turkey itself in 1826, but retained considerable support among Albanians. The Bektashis have a unique history in Islam, as participants in the Ottoman establishment, and as Sufis. They had begun as ecstatic proselytizers for Islam, but as they rose to great standing in the Turkish empire, they became known as protectors of heterodox mystics, including the large community known as Alevis in Turkey (followers of Persian-influenced Sufism). Although they were victimized by the imperial reform measures taken at the insistence of the Western powers, they became acolytes of popular education and outstanding proponents of Albanian-language schooling, which was still prohibited under Turkish rule. Sami Frashëri utilized the network of Bektashi teqes in southern Albania to support demands for five basic changes: a single, unitary Albania, with administration by Albanian-speaking officials, Albanian-language schools, a legislative assembly, and development of a budget for education and public works. Sami Frashëri also became prominent as author of a wide range of literary and scientific works, while Naim is honored as one of Albania s greatest national poets, with the Catholic Gjergj Fishta ( ). Abdyl Frashëri emerged as the main political and intellectual figure in the League of Prizren, but its chief military personality was Ali Pasha Gucia, who had raised an army to resist Montenegrin annexation of his native territory, and who continued fighting for several years. Fishta s Highland Lute (Lahuta e Malcis) celebrates Ali Pasha Gucia. By these examples Bektashi leadership in the form of Abdyl Frashëri and his brothers, literary praise as penned by the Franciscan Fishta the universal significance of the League of Prizren becomes visible. The League anticipated the call to national unity of Pashko Vasa ( ), also a Catholic and a supporter of the League of Prizren, who wrote in his poem O moj Shqypni, composed in the aftermath of the League s efforts, feja e shqiptari asht shqiptaria The religion of the Albanian is Albanian nationality! The League of Prizren created branches in all Albanian cities and towns, and was administered by a General Council and a National Committee. It was conceived as a lobby the first of several, as we see today that would convince the diplomats meeting in Berlin to prevent the partition of the Albanians by their Slavic-speaking neighbors. Abdyl Frashëri projected a besa, or alliance of all Albanians, regardless of religious affiliation, but his strategic objectives were limited to recognition of the Albanian nation, integrity of the historic Albanian lands, and their unification in a single territory. A single Albania would reproduce the nationalist pattern sought by the Bulgarians, Romanians, and Greeks. In contrast with the Southern Albanian, Bektashi-influenced adherents of Sami Frashëri s progressive program, Sunni Muslim Kosovar participants in the League concentrated on loyalty to the Ottoman state, although with considerable autonomy for Albanians, and the defense of Islamic law (shariah). And at first, the Turkish regime supported the Kosovar approach. The Congress of Berlin, however, provided for occupation of the Albanian region of Gucia by Montenegro, and the Ottoman authorities chose to accept this unjust decision. When an Ottoman delegation arrived in Gjakova intent on convincing the Albanians to accept the Berlin outcome, it was attacked by gunfire over several days, leaving hundreds dead and wounded. After that, the Turkish court turned its face against the League of Prizren, but Albanian resistance was strengthened. In the succeeding years, the League of Prizren changed, in two directions. It assumed governance in Kosova; and it gravitated further away from the Ottomanloyalist and shariah-centric sentiments of its Sunni pioneers to accept the progressive program of Sami Frashëri and his Bektashi milieu. The General Council became its legislature, and the National Committee served as its executive. Three ministries were created, with responsibility for foreign affairs, internal order, and the financing of military defense. The League conducted a successful campaign to repel Montenegrin and Russian soldiers. In 1880 the League met in Shkodra to call for the autonomy of all Albanians, with equal backing from Catholics and Muslims. The next year the League assembled in Prizren and proclaimed a provisional government headed by Haxhi Ymer Prizreni ( ), with Abdyl Frashëri handling foreign affairs. The Ottoman court treated the regime created by the League as seditious, and through an extensive military campaign suppressed it, with the conquest of Prizren itself in Still, Albanian resistance continued for several years. Abdyl Frashëri was sentenced to prison, and Ymeri Prizreni was assassinated. But the examples of resistance in Gucia and the brief rule of the League of Prizren in Kosova provided evidence that Albanians could fight and, at least temporarily, prevail. All these historical events are well known to most Albanian patriots. They have a multiply universal significance in that, to gain the freedom of the Albanian nation, the League of Prizren brought together representatives of the differing religious communities Sunni Muslims and Catholics in the north, Bektashis in the south. In addition, the special role of the Frashëri brothers exemplified the dedication of the Bektashis to national enlightenment. Above all, the influence of the Frashëris led the League of Prizren to emphasize education in the Albanian language as the foundation of national development. But the history of the League of Prizren also teaches us that Albanians must be wary of attempts by Sunni radicals to substitute a struggle for Islam for the national cause of the Albanian people, whether in Kosova, or, as we have recently seen, in Albania. This point remains especially important in Macedonia, where Wahhabi aggression against the Bektashi teqe of Tetova threatens the long-established servants of the Albanian national conscience in that country. Sufis around the world should take special note of the importance of Prizren for the Islamic spiritual heritage in the Balkans. In the past, the city had a Bektashi teqe, founded in 1850 by Adem Baba, who was active with his successor, haxhi Adem Baba Kovaçi from Gjakova ( ), in the League of Prizren, having cooperated with Abdyl Frashëri and established the League s local branch. But the Bektashi teqe has been closed since the first world war. At present Prizren is the headquarters of the Community of Aliite Islamic Dervishes, successor to the former Sufi coordinating body (excluding Bektashis) in ex-yugoslavia. It is now headed by Sheh Adrihysen Shehu, a Rifa i Sufi, and is located in a Rifa i teqe built in Alongside Bektashis and Rifa is, Sufis in Prizren have included two now-inactive Sinani teqes with tyrbes (shrines to Sufi saints), the Tabakhane (built in 1576) and Terzimahallë (17 th -18 th century). The Sinani Begzade teqe was opened in Prizren also shelters a Sa adi teqe and tyrbe founded at the beginning of the 16 th century by 1500, two Kaderi teqe-tyrbes, the Kaderi-zinxheri (1646) and Kaderi-rezaki (1880), and a Halveti teqe and tyrbe (1691). Another esoteric strain of Sufism, the Melamis, came from Gjakova and built a teqe, which included a tyrbe, in As a legacy of the most important indigenous expression of Sufism in Europe, these are precious resources that must be protected from political abuse. But the experience of the League of Prizren points to other lessons with profound relevance today. The first, of course, involves the intrigues of Russian imperialism in the Balkans. There should 10

10 10 #1904 NOVEMBER 28 - DECEMBER 3, 2009 happy 28 november The Universal Significance of the League of Prizren 9 be no doubt, among Americans no less than Albanians, that the Putinite rulers in Moscow today seek to revive their goal of dominating the entire Balkan region, as part of the so-called near abroad comprising the former Communist puppet states of Eastern Europe, plus re-absorption of their immediate targets, the liberated ex-soviet republics of Ukraine and Georgia. That, and not any business with Iran, is the meaning of Russian opposition to the placement of NATO missile defense assets in Poland and the Czech Republic. That is also why Russia encourages the Bosnian Serbs in their new effort to make the illegitimate division of Bosnia-Hercegovina permanent, and the continuous attempt by Serbia to establish a similarly illegitimate zone in northern Kosova. Notwithstanding the declaration of Kosova s independence, the international community continues to apply the spirit of UN Resolution 1244, under which Kosova remained a Serbian possession, to the new republic. This malign attitude presumes a permanent partition throughout Kosova, with the expansion of Serbian enclaves, the new displacement of Albanian inhabitants or their consignment to Serbian rule under the pretext of decentralization, and the assignment of major natural and economic resources in Kosova to Serbian administration. In Prizren itself, the house in which the League met in 1878 was demolished by the Serb occupiers in 1999, but has been rebuilt. But Prizren today is the object of a plan for its partition into enclaves derived from an abusive exploitation of Serbian religious monuments in the city. It is of the highest importance for Albanians to heed the appeal of Albin Kurti and the Vetëvendosje movement, to unite the city s ordinary residents, with Muslims, Catholics who also have their diocesan seat for Kosova in Prizren and Sufi representatives to oppose this scheme. I therefore propose that all Albanians and friends of Albanians, all supporters of traditional pluralism and spirituality, adopt the slogan Hands Off Prizren! The League of Prizren, and its Albin Kurti, (left sitting), Stephen Schwartz (standing center) and Adem Demaçi, (standing right), during an event in Kosova dedicated to the historic role of the League of Prizren Albanian members, were victims of a phenomenon I have come to call peace crime. In the name of peace between the Ottomans and the Orthodox powers, the rights of Albanians were ignored; Albanian independence was delayed for more than 30 years, to 1912; and the freedom of Kosova still, even now, remains vulnerable. Everybody knows about war crimes, even if many of them have gone unpunished or been trivialized by minimal sentences. Peace crimes and peace criminals represent the other side of the presentday international order. In the name of peace, Kosova remains a dependency, with real decision-making in the hands of the European Union and the rest of the international community. In the name of peace, Serbia presses its claims to deny Kosova its rightful status in Europe. But like Abdyl Frashëri and Ali Pasha Gucia, Albanians have repeatedly demonstrated their loyalty to the principles that will inevitably assure their complete liberation: cultural enlightenment, refusal of religious-sectarian conflict, and single-minded resistance. Sources for this article include: George Gawrych, The Crescent and the Eagle, Ottoman Rule, Islam, and the Albanians, , London, Tauris, 2006; Parim Kosova, The Complex of Monuments of the Albanian League of Prizren Its Challenges, Prizren, 2006; Noel Malcolm, Kosovo: A Short History, London, Macmillan, 1998; Hysni Myzyri, National Education During the Albanian Renaissance, Tirana, Milenium i Ri, Muhamed Shukriu, Prizreni i Lashtë, Prizren, Washington, 28 November 2009 Hajro Sujak bokson në Manhattan më 3 dhjetor Boksieri i njohur Hajro Sujak, i cili deri më tani ka arritur suksese të mëdha në bosks, më 3 dhjetor, në orën 6:30 do të ketë një meç të ri boksi. Meçi zhvillohet në Manhattan Center, 311 West 34rth street (8th and 9th avenue).

11 happy 28 november Kosova s Way Ahead: The (True) Meaning of FDI #1904 NOVEMBER 28 - DECEMBER 3, By Faton Bislimi On November 15, 2009, Kosovars once again proved the existence and functionality of a key principle of democracy in Kosova: free and fair elections. While these recent elections were only local, they were the first Kosovar elections to be entirely organized and managed by the Kosovar institutions on their own and the first ones that took place in independent Kosova. Local elections are a good step forward for Kosova s further consolidation of democratic institutions. Regardless of the actual results as to who wins or loses the process as such went smoothly and deserves praise. But, a fundamental question remains standing: what is the outcome of good local elections in terms of socio-economic development of Kosova as a whole in general and its municipalities in particular? What are the implications for the future of this new state with old problems? A smooth transition of local power from one party to another or the continuation of the power by the same party is important for democracy and development, but certainly not sufficient. There are crucial problems that Kosovars face today, which neither the local nor the national institutions are capable of resolving. Problems of this category include staggering rates of unemployment across Kosova; relatively wide-spread corruption; a dangerously improper healthcare system; and an inadequate educational system, among others. From the recent electoral campaign and the promises as well as programs elaborated by competing parties, candidates, and politicians one cannot but notice the abstract way of communication with the electorate. They all talked about employment generation, economic development, better healthcare and education. They all talked about reducing poverty and building better infrastructure and getting rid of corruption. They all but talked. No concrete plans or agendas were set out as to how one planned to do these noble things. Talk is cheap. Action is costly. It follows then that the current political class is quite cheap. And, we all know how good cheap is. Now, let s just focus on one of the key problems for Kosova unemployment, which has been repeatedly ranked as the primary paramount problem that the people of Kosova face according to quarterly UNDP Early Warning Reports since after independence. Promising to lower unemployment is to provide jobs. Providing jobs requires investment. Investment requires money. Now, where is that money coming from? Local leaders have limited local budgets that are not even sufficient to take care of basic municipal needs, much less be used for capital projects. The national government, which has started to service Kosova s foreign debt after becoming a member of the World Bank and the International Monetary Fund recently, cannot afford to shift more grants from the central level to municipalities for capital projects. Own source revenues for municipalities are very limited. So, the general picture is rather dim as far as the possibility of creating jobs in Kosovar municipalities goes. Therefore, regardless of the promises made recently by those pretending to lead Kosova municipalities, fundamental problems such as that of unemployment will continue to persist. A lot of talk has also been devoted to Foreign Direct Investment (FDI). The term FDI has been used, abused, and misused as a buzz word to project wit and profound knowledge of economics by both local and national leaders of Kosova. But, the context in which the term FDI is used and referred to shows how really misused the notion is. However, a good majority of those talking about FDI as something that solves the economic problems of Kosova seem to have a misguided understanding of what FDI really is. They say that they will attract FDI and this is how they will create new jobs and reduce unemployment. And, they say that they will attract FDI because they re good leaders. They know how to do it and most importantly, they will get FDI because they need it. It seems as though FDI is some sort of humanitarian aid that goes there where it s most needed. But, anyone who has a shred of fundamental understanding of economics and business knows that FDI is nothing else but a profit-making strategy for foreign companies wanting to exploit local advantages of those still underdeveloped. Now, FDI is not bad per se. It could, certainly, provide benefits to a place like Kosova. But, is Kosova attractive for FDI? Does it have the lowest working wage in the region? The best transportation routes and infrastructure? Best and most educated labor force? A large market? It is really hard to realistically give a yes to any of the above-mentioned questions, which happen to be typical questions when a company considers investing in another country. While this may seem quite a pessimistic picture, one should not yet give up hope. Kosova can move forward. Kosova can develop. Kosova has one major advantage in comparison to the rest of Europe. And, if you are thinking lignite and natural resources, that s not it. The world is now more concerned with the environment that ever before. Thus, thinking of a pollutant such as lignite (as source to produce abundant electricity even for exports) as a huge natural resource that is profitable for Kosova is quite controversial in today s worldwide attempts to become more environmentally friendly. So, what is the advantage that Kosova has then? If you are under 25, which about half of Kosovars are, then it is you young people. In an aging Europe, a young Kosova is definitely an asset, not only for Kosovars but also for Europe as whole. What makes this Kosovar advantage more remarkable is the fact that today s young Kosovars are almost fluent in English. They are usually well-educated and hard-working. They are the seeds for a better future for Kosova. But, seeds need to be taken good care of to develop properly and take advantage of their full potential as grown plants. Such good care for those seeds is missing today. Moving from this analogy to the reality on the ground one sees that Kosova is still lacking policies that provide for more access to the youth in the decision-making processes at both the local and national levels. There is youth involvement in many political parties, but it is rather technical, not substantial. Besides access to the decision-making process, young people need proper education, too. The present curricula in Kosova s middle and high schools do not guarantee educational success for young Kosovars. Higher education that of university level has slightly progressed and become more competitive with the opening of privately-owned universities and colleges across Kosova. But, both private and public universities in Kosova need to invest way more in their scholarship and academic research programs so that they become true centers of knowledge as opposed to simple training centers. Only when Kosova sees and understands that its major potential is its own youth and it works towards giving them what they need to become competitive in today s rather globalized job market, can FDI be a viable option to pursue. A young, well-educated work force is attractive to FDI. Kosova has the potential to make good use of it. While so far not much has happened in this regard, we remain hopeful that things will change for the better in the near future. The sooner we realize what our potentials and limitations are, the closer we get to sustainable, meaningful, and much needed economic development in Kosova. Faton Bislimi holds a Master s in International Development and Public Administration from Harvard University (2007) and is currently a Research Fellow at the Center for Foreign Policy Studies at Dalhousie University in Halifax, Nova Scotia. 979 Bay Street Staten Island, NY Eid al-adha in Kosova Albina Travel & Tours BEST PRICE TO GO HOME Staten Island Phone: (718) Brooklyn Phone: (718) albinatravel@yahoo.com Bileta për: Tiranë, Prishtinë, Shkup, Ohër, Podgoricë dhe kudo në botë. Përkthime, Garancione, Notarizime Shërbim profesional Kosova Muslims pray in the streets to mark the first day of the Muslim festival of Eid al-adha, in Kosova s capital Prishtina November 27, Muslims around the world celebrate Eid al-adha to mark the end of the haj by slaughtering sheep, goats, cows and camels to commemorate Prophet Abraham s willingness to sacrifice his son Ismail on God s command.

12 12 #1904 NOVEMBER 28 - DECEMBER 3, 2009 happy 28 november Southern Balkans Stability and Stasis By James Pettifer INTRODUCTION The main regional determinant of southern Balkan stability in the latter half of the twentieth century has always been the issue of the status of Kosovo. In the first half of the century, it could be argued that the Macedonian issue was more important, but that it had been eclipsed by the outcome of the Greek Civil War in 1949 and the practical division of old geographic Macedonia between Greece, the second socialist Yugoslavia, and Bulgaria. There are many ways of reading the history of the turbulent period between 1939 and 1949 but a pertinent framework is to see the outcome of the Greek Civil War as a victory for stability but bought at the cost of Cold War border impositions and the Cold War standoff of NATO versus Warsaw Pact division of the region, with Titoist Yugoslavia occupying an uneasy central place. Since the end of communism in the region and the end of Yugoslavia, this stasis has gradually broken down with the disintegration of Yugoslavia and war in Kosovo between 1997 and 1999, and in Macedonia in Major regional changes in the security structure have followed elsewhere such as the admission of Bulgaria and Romania to NATO and the European Union, but the Western Balkans still remains in an indeterminate position in many ways. There is a lack of clarity in international community thinking on many issues. The mantra of admission to Euro Atlantic structures is continually held out as the answer to the regional issues by politicians in Brussels and in the region, but it is far from clear if this will be the case. In reality, there is only one Euro Atlantic structure, NATO, to which Bulgaria, Romania, Albania and Croatia already belong and Montenegro may join in the not too distant future. It is also important to note that the EU and NATO membership of Bulgaria and Romania have not led to much structural reform or progress in those countries, and basically kleptocratic ruling elites derived from the social structures of revisionist communist regimes continue in power. The European Union has been so dissatisfied by the results of Bulgarian membership that serious financial sanctions have been applied against Sofia. In the period since 1990, and the wars of the Yugoslav succession, the Kosovo issue remained dominant with Milosevic s rise to power being based on a revival of the Greater Serbia ideology in a specific context of the protection of the Kosovo Serbs. The successor state of FYROM/Republic of Prime Minister Hashim Thaçi and President Fatmir Sejdiu after signing the document of Kosova's membership to the World Bank. Macedonia voted for independence in 1991, and has established itself as a stable factor in the international scene but has not been able to establish recognition in its preferred name of Republic of Macedonia wherever Greek influence has been able to prevent it. In that sense, the dispute over the name is much more than an argument about a name, it relates to central questions of political identity and the wider security structure for the region. The main concern of the international community (IC) in the period of the Kosovo independence decision has understandably been focused on whether the declaration would lead to local military or paramilitary conflict, or internal violence in Kosovo between the 90% ethnic Albanian majority and the remaining Kosovo Serbs. After a year or more has passed, the gloomy scenarios of conflict have been refuted, and in fact little has changed in Kosovo since February This security success has brought with it a degree of complacency, and many underlying problems have not been addressed. A Policy Briefing produced by the International Crisis Group research and advocacy organisation called Kosovo s First Month set out the main problems and areas in April 2008 and it is striking how much of the document describes areas of concern which still exist today in exactly the same form(1). The only issue to make the international news media has been the obvious point of tension at Mitrovica and the Ibar River, with the issue of partition always in the background, but in fact it is arguable that this is not now the most important new issue since independence. Internally, the new government under Prime Minister Hashim Thaci has had some successes, such as gradual, if slow international recognition and above all the recent recognition by Saudi Arabia at the same time as admission to the International Monetary Fund and World Bank. Externally, the obsessive concern of the diplomatic community to promote dialogue between Prishtina and Belgrade has led to a neglect of the wider issues stemming from longstanding security structure absences in the region. The issue of the future of the FYROM/Republic of Macedonia is now re-emerging in that context, which with the growing links in the Albanian world at a cultural, trade and commercial level between Albania, Kosovo and the Albanian-majority regions of western Macedonia is leading to underlying changes in regional security dynamics. The stability in Kosovo post-independence has led to troop withdrawals by some NATO members from Kosovo, including major players in NATO such as Spain and the United Kingdom. Much-needed structural reform of the NATO-KFOR Kosovo mission, particularly the Film City headquarters has not taken place in the aftermath of independence. Some small KFOR national units i.e. Lithuanian troops have been withdrawn for economic reasons. Under the Ahtisaari plan, the newly independent Kosovo state is not allowed to have an army, and the Kosovo Security Force (KSF) is much smaller than the Kosovo Protection Force which preceded it (TMK). The international police presence organised through the European Union led EULEX mission has begun to be formed but it is not up to its planned numerical strength, the quality of the leadership and internal functioning is untested except in fairly controlled recent circumstances in Mitrovica and local evidence suggests there are many complex issues to be solved in achieving a good liaison with the Kosovo police. The formation of the mission has been slow and affected by budget cuts in EU member countries which in policing as in other areas have affected the size and capacity of EULEX(2). This means that however the data is interpreted, there is much less effective public order capacity in Kosovo than at any time over the last ten years, and less capacity to effectively defend the new Kosovo borders(3). Although major KFOR bases remain fully operational like the massive US facility at Camp Bondsteel, and on paper at least KFOR troop numbers are steady, many questions must remain about the actual operational capacity of some parts of the security forces in the event of an internal or external crisis. It is difficult for analysts to verify the situation in many minor KFOR bases on the basis of available information but there is a widespread perception at an anecdotal level within Kosovo that many bases could not operate at anything near full efficiency in the event of a crisis. NATO has not yet risen to the challenge of the radical internal reform of the KFOR mission that an independent Kosovo requires, there is no obvious exit strategy from long-obsolete commitments (i.e. promoting refugee return from Serbia to communities where there is little or no current Serbian minority presence and/or real prospect of them ever living), and no sense at all of how the current Kosovo Security Force will become a future Kosovo army. The prescribed doctrine of the KSF is the same as that of the TMK and excludes even many non-controversial national guard type functions, let alone a mission to defend the Kosovo borders. Arbitrary exit decisions like that taken by Spain earlier this year are in many ways only the tip of the security iceberg, the real issue is what is going to happen internally with what is left in situ in security capacity in Kosovo. It is unclear, at best, how the Kosovo government-controlled part of the security system (the police) would interact with the international forces in the event of difficulties arising, even of a relatively minor nature. The inter-

13 happy 28 november #1904 NOVEMBER 28 - DECEMBER 3, national community is in essence gambling on a continuation of internal tranquility and the absence of any external threat from Serbia. This has made sense as a short term perspective but does not obviate the need for a wider new security structure for the region, and it is likely that as the international economic crisis begins to affect the region more deeply, nationalist forces will strengthen with the accompanying risk of minor problems leading to wider conflicts. An indicator to watch will be the relationship of local currencies like the Serbian and Macedonian dinars, the Croatian kuna, the Albanian lek and the Bulgarian leva to the Euro. In most cases, recent economic decline would suggest local currency devaluations are or may soon be necessary but a break of the currency peg regimes currently operating in some of these countries would long postpone any possibility of entering the Euro. The currency peg is very helpful to the kleptocratic element within the elites as external funds paid in Euros can be laundered via the local currency market and then changed back into Euros for placement outside the country. INTERNAL POLITICAL ISSUES IN KOSOVO The Thaci government of a coalition between Thaci s own PDK party and the remnants of the Kosovo Democratic League founded by Ibrahim Rugova has achieved stability, with the AAK party led by Ramush Haradinaj the main opposition in the Assembly. Haradinaj has proved to be an effective and creative opposition leader and some of his ideas (i.e. for sorting out North Mitrovica ) have been quietly adopted by the IC(4). In encouraging the formation of this government after independence in 2008, the international community was striving to bridge the deep divide in Kosova between those who had taken part in the war through the Kosova Liberation Army and those who had not. This was an understandable policy but has led to some very slow development in some areas of government, as a de facto party-based spoils system has operated. The relationship between Prime Minister Thaci and President Sejdiu has in general been productive and satisfactory, but the existing trends of centralisation of real power and decision making around a very small number of people at the top have continued. Although various forms of formal liaison exist between the government and the international community, there has been a noticeable trend towards autonomous decision making by the Kosovars, and the only real or effective influence over most of the government leadership comes from the American Embassy in Prishtina. A few vestiges of the United Nations UNMIK mission presence remain, although the Prishtina government has said it sees no role for UNMIK in the current circumstances and the United Nations Six Points plan of late 2008 lies effectively dead in the water. The EULEX law and order mission has moved into many of the same buildings that the UNMIK mission used to occupy and there is a marked sense of déjà vu about the whole situation, with ex-unmik white SUV s now painted a tasteful EULEX blue. Hashim Thaci has played the last months out with his customary subtlety and PR skill, with the pace of international recognition proceeding just fast enough to satisfy popular expectations and distract the people from the growing economic difficulties, particularly rising unemployment, and lack of large scale foreign investment. There is a strong Israeli and Israeli-associated component in his close entourage, something which gives rise to widespread comment at Kosovo street level. The private perspective on EULEX of most Kosova leaders is that like EU missions elsewhere in the region it will be strong on rhetoric but poorly organised and will in due course wither away with little influence over practical developments. Verbal cooperation will be maintained in the hope of keeping EU money moving towards Kosova. The problems in the various international community missions of unclear and vague and overlapping responsibilities are very well known. A good example is how Dutch diplomat Peter Feith is head of the International Civilian Office but is also the European Union Special Representative when in neither case is it clear to even seasoned observers of the Kosovo scene what his exact role should be. There is nonetheless a real sense of a new country emerging and the Kosovo government has achieved perhaps surprisingly high poll ratings in terms of local approval for its accessibility and the degree to which it has achieved an independent political identity quite quickly. The country enjoys the immense advantage, in current world economic conditions, of having its closest external economic links in the rich German-speaking world in central Europe, in Switzerland (above all), Austria and Germany, where a prosperous and well rooted Diaspora is gradually increasing its Kosovo investment, if often in modest-sized projects. There is general stagnation in progressing the vital major infrastructure, power generation and mineral extraction industries, which may become the Achilles Heel of the Thaci government in the future. Serbia does not have to do much in maintaining local ethnic tension to put off foreign investment, and the Ahtissari plan provides many opportunities for Belgrade to do so. Among the northern Balkan countries, Slovenia is also an important economic partner. Family remittance levels have dropped but not by all that much but may inhibit consumption of some discretionary consumer goods i.e. new cars and the ubiquitous plasma screen televisions. The Kosovo banks survived the autumn-winter crisis in 2008/2009 without mishap, although their limited capital bases are likely to inhibit some commercial and agricultural lending that would be very desirable. A modern agricultural credit bank is a major gap in the Kosovo banking system. The use of the Euro as the Kosovo currency is a further stabilising factor. Money is still going into the Kosovo property development market, partly because there is little functioning stock exchange or bond market and investment options for the ordinary person outside land and property are very limited. Trade in gold and silver appears to be increasing but precious metals are at the moment only largely for savings by the urban elite, and as a convenient currency in drug and other dark side transactions. View from a farmers' market in Kosova. Local elections are due to be held in autumn this year, on a date which is not yet fixed. This is in essence a sop to Kosovo public opinion by the International Civilian Office as under the Ahtisaari plan national elections were supposed to be held within a similar period. It is unclear what will happen in the elections, with the possibility of the formation of one or more new parties, but the current controversy about the date illustrates the difficulty the international community will have in actually enforcing many of the Ahtisaari provisions as the government gains time in office and confidence. There are likely to be some highly controversial issues emerging, in that with the new municipal boundaries, designed to increase the status and influence of the small Serbian minority, control of the police in some places will pass to Serbianminority officials, an emotive issues for the majority community. The fact is that the Kosovo Serbs do not matter anymore in most of Kosovo, with little or no real economy in their communities and the large group north of the Ibar River being incapable of stopping the recent IC initiatives to reconstruct Albanian-owned derelict homes in that sector of Kosovo. Their real influence is more and more through Belgrade, through secondary political structures and the ability of Serbian leaders, Tadic in particular, to mobilise support within EULEX and NATO for a continuing Kosovo political role, as his highly controversial Easter 2009 visit to Decani monastery showed. In the view of some Brussels officials, this is supposed to produce contacts that will lead to dialogue between Belgrade and Prishtina but this is in reality a pipedream as long as Belgrade refuses to recognise Kosovo as an independent state and the whole relationship serves to further reduce the actual influence of the international community in Kosovo generally. The unfortunate statement by US Vice President Joe Biden in Belgrade in May 2009, to the effect that Serbian non-recognition of Kosovo need not stand in the way of Serbian EU and NATO membership is bound to increase support for the view in Kosovo that the new nation will have to look to its own security and defence resources much more quickly than they may have expected(5). Independent observers are likely to feel that the last thing the EU currently needs is a US-sponsored entry of a still nationalist Serbia into the Union. This would be potentially destabilising in many ways(6). INTERNAL ISSUES RELEVANT TO KOSOVO IN SERBIA In reality there has been little real change for a long time in Belgrade Kosovo policy. There is every sign of this continuing, as it would be political suicide for any current Serbian leader to advocate recognition of Kosovo, and in the highly unlikely event of Tadic doing so, the Serbian Parliament would in any event block a deal. From the Belgrade viewpoint, there is a lot to be said for the development of Kosovo as a frozen conflict, in that it provides a focus for nationalist discontents within Serbia that might otherwise spill over into criticism of the Tadic government generally. The disadvantage of this scenario for the international community is that it is only a safe option as long as fully nationalist governments can be actually kept out of power in Belgrade, Russian influence in Serbia curtailed, and/or a renewal of nationalist control of the military and security apparatus. It also rests on the assumption that there is going to be more or less permanent stability in Bosnia, and Republika Serbska can be kept within Bosnia. These are all reasonable assumptions that have worked in the last few years but they may rest on insecure and unstable medium and long term foundations, as it would only take any one of the above factors to go wrong for a renewal of major tension with the IC that could also affect Kosovo. The Belgrade government has been under increasing financial pressure and has received a very generous IMF deal which critics in other Balkan countries have seen as yet another example of effective blackmail of the IC from Belgrade to keep the Tadic reform show on the road somehow. In view of the potential for destabilisation in Bosnia, there is a strong case for early EU admission of Croatia to be reconsidered, as EU membership for Croatia ahead of Serbia is likely to further increase secessionist impulses in Republika Serbska and nationalism in Serbia itself. NOTES 1 Kosovo s First Month, International Crisis Group Briefing No 47, Brussels, 18 March 2008, also Kosovo s dreams are slow to be realised, Radio Free Europe, 16 February For general background and a well informed analysis of the challenges facing the EU, see Elizabeth Pond, The EU s Test in Kosovo, The Washington Quarterly, Autumn This realisation seems recently to have spread to the KFOR leadership, hence the mobile security demonstrations that are held in localities to demonstrate that overwhelming force capacity is still available against protest. See Newsletter 132, 2 February See Zeri I Shqiptarit ne Diaspore, Lyons, March 2009 issue. 5 See Balkan Watch, Vol.11.11, June 1st 2009, 6 Official US intelligence community sources seem more realistic about the emerging problems. The 2009 Annual Threat Assessment of the US Office of the Director of National Intelligence outlines clearly the growing risks in the region and the deteriorating situation in Bosnia in particular. See Balkan Watch, Washington, Volume 11.4, Monday 16th February, anwatch.

14 14 #1904 NOVEMBER 28 - DECEMBER 3, 2009 happy 28 november Albania s ancient history surfaces Who knew? The tiny Balkan nation is a treasure-trove of ruins, the marks of Greek, Roman and Byzantine lives. Rose Dosti Los Angeles Times I was sipping an espresso at the Piazza bookstore, a trendy Tirana cafe where artists, writers and politicians hang out, listening to Neritan Ceka, Albania s leading archeological scholar. He was talking about a spectacular site under excavation in central Albania. Byllis, Ceka said. You must go to Byllis. The Illyrian, Greek, Roman and Byzantine site, he said, is one of the most impressive recent discoveries, with a 20- row Greco-Roman amphitheater dating from the 2nd century, and 6th century Byzantine churches with mosaics rivaling any found in Greece or Turkey. I had asked Ceka to help plan my visits to archeological sites, and his list blew me away. I d had no clue of the scope and richness of the sites. Greek and Roman ruins in Apollonia. Modern Durres, built on top of Greek, Roman and Byzantine cities. Tombs belonging to (3rd and 4th century BC) Illyrian kings. Even in Tirana, a bustling modern metropolis, I saw a 4th century Roman house, uncovered recently at a construction site, its mosaic floors still intact. Who knew Albania was such a treasure- trove? The Albanians I knew told me about the Balkan nation s mild Mediterranean climate, majestic Alps, pristine forests, untouched rivers and lakes, its magnificent vistas and miles of sandy beaches along the Adriatic. But archeological sites? No mention. Albania, in the southeastern corner of Europe, was settled by the Illyrians, ancestors of presentday Albanians, in Paleolithic times. Situated where it is and surrounded by powerful, warring empires, Albania has seen a lot of violence throughout its history. Greeks, Romans, Byzantines, Venetians and Ottomans swept through, leaving their mark and their ruins. For decades, the country s archeological treasures were virtually lost to the world. Communists took over in 1944, and dictator Enver Hoxha s iron grip kept the country isolated until the end of communism in the early 1990s. In Roman times, Butrint was a backwater. Today, its extraordinary ruins are a World Heritage Site. Albania s colorful, bustling capital is a good launch pad for day trips to the tiny Balkan country s many archeological sites. That s when Albanian archeology captured the attention of experts around the world. The fledgling Albanian parliamentary democracy began a systematic program of excavation and conservation, in partnership with the Butrint Foundation, a British charitable trust, and other foreign organizations and colleges. I came to Albania s capital last January to teach journalism at the University of Tirana under a Fulbright grant. After the semester s end in May a good time to travel in Albania I would have time to explore some sites around the country. In the 15 years since the end of communism, Tirana has grown from a sleepy town of a few hundred thousand to a hopping metropolis, close to 1 million. The place, with garishly painted buildings, is crawling with cheerful sidewalk cafes overflowing with young people, Internet cafes, fitness centers, restaurants and clubs blaring rock and rap through the night. There s plenty to see and do here, if you can put up with the fumes and dust kicked up by the frenzied construction everywhere. The capital was a great launch pad for most of my day trips to archeological sites. Albania is a tiny country, with a land area of 11,100 square miles and about 3 million people. On Ceka s recommendation, I put Byllis on my list and planned my trip, leaving plenty of time for travel because, except for an 80-mile superhighway from Tirana to Lushnje, Albanian roads are a challenge, particularly at night. (I advise traveling with a tour group or a guide, unless you are an adventurous, seasoned traveler. I made it a point to travel with an Albanian-speaking guide who could deal with unexpected police checkpoints, plus street vendors, beggars and hotel and restaurant staff. Although the country is safe for the most part, it s also wise to check with the State Department for travel advisories, before you visit.) In May, the weather was balmy, the spring rains had finally stopped, and roads were clear to travel south, where most of the Greco- Roman sites are: Durres, Apollonia and extraordinary Butrint, which has been declared a World Heritage site by UNESCO. I d leave Byllis for last. I started with Durres and Apollonia, because I could get there and return to Tirana in time for an American Idol - type songfest that Albanians love to watch on telly almost nightly. Durres and Apollonia THE city, only 24 miles from Tirana, was the ideal place to combine a bit of archeology with a nice seaside supper before heading back to the capital. Albanians regard the dreary, industrial seaport as a hot spot because of its white sandy beaches, resorts and great fish restaurants. If you close your eyes to the mad, untamed construction on the coastline and the rubbish on the beach, Durres is an amazing repository of ruins from various historical eras, one layered over another. You can see the marks left by Illyrians, Greeks, Romans, Byzantines and Ottomans simply by driving around town. A 14th century Venetian rotunda looks out to the harbor. Roman baths are behind the Aleksander Moisiu Theater in the central square. A 15th century mosque is built onto a former church from the Byzantine era. In the center of town, a Roman, 2nd century amphitheater, the largest in the Balkans, was discovered when a man dug into his backyard in It stands neglected and only partially excavate. dwe approached the entrance. Soon, an old attendant hobbled to the rickety gate and opened the lock with a huge key. Inside, the amphitheater became oddly magical. Here, gladiators felled starved lions, and chariots rushed through the tunnel to an open arena as thousands of spectators roared with excitement. Here too is an early Christian chapel with broken mosaic images of St. Stephen, St. Mary and the archangels Gabriel and Michael. On the way to the amphitheater, I had spotted the Archaeological Museum, where most of the artifacts found during excavations are exhibited, and had planned to stop there on my return. But it was closed, and this served as a good warning: Don t expect hours and schedules to be precise. Telephone numbers are also risky many change without notice or disconnect altogether. And often you won t find street names posted, so rely on your taxi driver for directions. About that time, dinner sounded good, so I headed to the tavernas along the Durres seaside, which are renowned for their grilled fish the best in Albania. I ended the day among locals, feasting on a plate of fish and crisp potatoes fried in olive oil, accompanied by an icy Albanian Pilsener. In contrast to Durres, Apollonia was everything a tourist expects of the perfect Hellenic-Roman archeological site. The Greeks settled themselves in the midst of an Illyrian city in 588 BC. Apollonia s breathtaking location on a promontory overlooking the shimmering Adriatic and aquamarine Vjosa River is worth the 77-mile drive from Tirana. The open plan makes it easy to stroll about the grassy knolls, imagining Julius Caesar planning his campaign against Pompey in the magnificent sixcolumned Monument of Agonothetes. Or by the Odeon, built when Apollonia was a center of learning and the future Roman Emperor Augustus was a student there. 16

15 happy 28 november #1904 NOVEMBER 28 - DECEMBER 3, An American Dream Long- time Westland businessman retires First from the left, Denny Idrizi, with his third place prize in the Composition for Men's Hairstyling in Michigan, Until 1985, he won seven times in that competition. Denny Idrizi is a man who has lived the American Dream. This month, the well - known area businessman will celebrate his retirement and the sale of his business, Saranda s Dalon in Westland. It was time, Idrizi said simply. And Denny Idrizi is a man who understands how critical time can be. When he arrived in Chicago in 1965, fleeing the persecution of the communist government in his native Albania, he spoke no English and had no job. His only education was obtained furtively in spite of the control of the oppressive government, which denied any college or education to native countryman during the occupation of Albania. He was 26 years old and escaped from his small home village by traveling over the mountains on foot into Greece. I had food and a knife. It was difficult because at the borders had guards with dogs and explosives, mines, you know he explained. Having only a sense of the direction in which he wanted to travel, without a map he became somewhat disoriented at night. I climbed a tree and stayed there until morning, when I could see, he recalled. Then, I went on. Idrizi s decision to leave his family and his country did not come easily. Following his father s death, Idrizi became the head of the household at 16 and supported his family on the small village farm. He farmed and used his father s barber tools to keep his family together. In his native country, he explained, family is sacred. To help your family is part of your life, Idrizi said. The decision to leave was hard but I had raised my four sisters and my brother, they were married, Idrizi said of his escape. The communists were after anyone they thought might be right wing and so many were persecuted. My three uncles were imprisoned by the communists. I thought they would come for me. Anyone who opposed them was persecuted. You could be arrested and imprisoned for the smallest thing. I knew I wanted to go to America, Idrizi recalled. Following his morning descent from the tree and successful crossing into Greece, he was sent to refugee camps, first in Greece and then in Italy. He was isolated and investigated in the camps and he spoke neither language during the six months he was detained. I had the name of a cousin in America who would help me, Idrizi recalled. He first got to Brazil and then Chicago. He was offered several choices of countries accepting refugees while in the camps. Sweden and Belgium were among the countries he could have chosen but Idrizi only thought of America. Saranda's Salon 1975 (Denny in the middle sitting on the top of the rock). His timing was good, he said, and he was shipped to meet his relatives in the U.S. In Chicago, he obtained a secondhand dictionary and sat memorizing the English words and their meanings every night in his cousin s small apartment. He tried talking to everyone he could in his efforts to learn to speak English. But there were no jobs, so his cousin contacted another uncle in Detroit, and Idrizi arrived in Michigan where he found work at the Bloomfield Hills Country Club as a busboy. Eventually, he worked his way up to being a waiter, all the while attempting to earn as much English as possible. On his days off, Idrizi would travel to Greektown on a bus to see a barber who spoke both Albanian and Greek. And watching the men line up for haircuts at $3 each gave him an idea. The barber made $70 a day - I made $70 a week, Idrizi recalled. So I asked him about schools. Despite the discouragement of friends and acquaintances alike who told him school would be too hard and his lack of English impossible to overcome, Idrizi entered a barber college during the day and continued working at night. He got his license after only month and then took a job with his friendly barber in Greektown. I worked there for only six months. He had been there 40 years. Everybody who came in said they would wait for him - nobody wanted me, Idrizi said. A newspaper ad brought him home to Westland on a bus to apply for the first barbershop in the basement of the new mall that had just opened. Hey, the ad said $300 guaranteed - but everybody said it would be too hard. I said, where s Westland? Idrizi recalled. He didn t last too long there either. Lack of clientele wasn t the problem. Exactly the opposite. It didn t take too long for lines of clients to tell the manager that they were waiting for Denny to cut their hair rather than one of the several other barbers. I got fired for creating a waiting clientele, Idrizi said. From there, he decided to try to buy a shop of his own. That had been his goal from the onset, but this was a bit soon, he recalled. What a bad time it was, he said. This was when everybody was growing long hair and being a hippie. By now I had a wife and two kids and a house, he said. To make the ends meet and support his family, he went to work nights at Little Caesars. He spent his days in school learning to cut and style women s hair, and watched for an opportunity for a salon. And his sense of timing was once again on target when he found the abandoned house on Warren Road, across from the Westland mall. It was an eyesore. Well water, a septic tank what a mess, Idrizi recalled. In 1973 he bought the abandoned building and went to the mayor and city council for help with his dream. Mayor (Gene) McKinney helped me - and Tom Taylor (former councilman and mayor). There were so good to me, Idrizi said. I got a lot of support from the city. After his shop opened, he hired the manager from the shop in the mall who had fired him. I told him - you fired me for creating a waiting clientele, now you ll be fired if you don t create one. He went from two operators at his unisex salon, named Saranda for the town he fled in Albania, to 10 unisex operators. 16 Fishing in his own lake of 15 acres. Denny's Farm House in Big Rapids in Michigan.

16 16 #1904 NOVEMBER 28 - DECEMBER 3, 2009 happy 28 november Albania s ancient history surfaces 14 I sat on an overturned column along the path listening to the sudden burst of what sounded like a Mozart concerto echoing from the beautiful 14th century Church of St. Mary a rehearsal, I later learned, for an afternoon performance at the amphitheater. I gazed at the ruins of a small temple to the Greek goddess Artemis (to the Romans, Diana) and a triumphal arch and wandered past the 2nd century outlines of what were once homes of wealthy Apollonians. Beyond were the Roman baths and finally, a small, 2nd century amphitheater facing the Adriatic. Back in Tirana that evening, I remembered Ceka s words. You won t forget Byllis, will you? But Byllis would have to wait. My next stop was Butrint. Butrint AFTER driving 170 miles in a torrential rain, my driver and I arrived in Saranda in early evening, too late for a visit to Butrint, a few miles down the roa. dalthough there are hotels and restaurants around the site, most tourists make the resort city of Saranda their headquarters because it is filled with hopping seaside cafes, bars and luxury hotels and restaurants along the palmfringed seaside promenade. Saranda is an archeological city in its own right. It was fortified with walls in the 4th century by Romans. An early Christian basilica is decorated with exquisite mosaics. The Monastery of the 40 Saints (from which Saranda derives its name) is also a tourist stop. It drizzled the following day too. What can you see in the rain? No one will be there, said my driver, Robert, who picked me up under an umbrella outside my hotel. But I insisted we drive to Butrint. Robert was right. No one was around, except for a few archeologists from the Butrint Foundation making their way to the excavations, which include a palace and the foundations of a Roman villa thought to have belonged to Cicero s correspondent, Atticus. Butrint is magically situated on Lake Butrint, where such writers as Virgil, Racine and Baudelaire found inspiration. I breathed in the fragrant, moist air along the woodsy glades and muddy paths. I passed ancient baths, thick mossy walls, an amphitheater and fallen columns. I almost expected Lord Byron to rise from the ruins; it has that languorous quality of the 19th century grand tour about it. The rediscovered city of Butrint is probably more significant today than it was when Caesar used it as a provisions depot for his troops during his campaigns in the 1st century BC. It was considered an unimportant outpost, Ceka said, overshadowed by the likes of Apollonia and Durres. I felt transported to another time and space. In 2000, the Albanian government established Butrint National Park, which draws about 50,000 visitors annually. Cultural performances are held in the huge amphitheater. Next on my tour was Byllis, Ceka s favorite site, about halfway between Butrint and Tirana. But I never did get there. Robert thought the muddy roads would be dangerous. The rain could be a problem, he said again. So I threw up my hands and called it a day. We headed toward Vlora via the Logora Pass to pick up the coastal road back to Tirana. We climbed limestone cliffs overlooking the aquamarine waters where the Adriatic and Ionian seas meet. We passed quaint villages, plush pine forests, groves of oranges and olives and medieval churches. For dinner, we munched on spitroasted lamb at a roadside restaurant, mesmerized by the beauty of the forest against the blue sea miles away. It s a good thing, I thought, that the construction barons had not yet tapped into this beautiful segment of Albania. I hope they never will. A stone walkway hints at the town market s age in Kruja, Albania. It dates to the 14th century. An American Dream At the salon (2005). 14 He began, he said, to live the American Dream, including a new Cadillac. Despite his prosperous business, his three daughters and his Westland home, Idrizi still felt the loss of his Albanian family. There was no way to communicate with his relatives and by then, his mother has been stripped of all her property by the communists and interned in a concentration camp. His sisters and brother faced prison for any communication with him. I was convicted in absentia and sentenced to 25 years in jail by the communists. I had gone back, they would put me straight in prison, Idrizi said. Then, in 1991, when the communist government fell, Idrizi knew the time for his return was near. And in 1992, he went back to Saranda. He found his family and repurchased the home the communists had taken from his mother. He moved her back in, and bought her a color TV, the mechanics of which he said she could never understand. He renovated the home including installing a refrigerator and microwave, revolutionary advances at that time in Albania. He also brought his mother to live with him and his family in America and she stayed for six months before homesickness for her native country prompted her return to Saranda. But Idrizi recalls many of the things she told about America. This, she would say, is a country Denny Idrizi in a refugee camp in Greece (1965). for human beings. I ll take with me six month of being here. I am dreaming to see such things, I will cry when I wake, Idrizi recalls her telling him. Idrizi, now 65, says that he hopes to spend time now on his farm up north, where he has renovated a sixbedroom farmhouse on 80 acres. Now, I have a chance to breathe, he said. I may do something part time. I worked 10 years as a farmer to raise my brother and sisters. I worked five years as a waiter, the 35 years cutting hair. Now, I relax, he said. I have no regrets, but so many people to thank, he concluded. * * * Denny Idrizi's retirement did not last long. "After a couple of years of not being behind the barber's chair I got itchy to get back to hair cutting and Proud grandfather cutting his grandson's hair at the new salon, making sure that he gets a good cut (2005). styling,"he says. I missed it so much, I guess barbering is mylifelong passion." Denny opened a new barbershop where he works part-time, between golf rounds (at least twice a week weather permitting) and his weekends in his farm up north. "I stay busy and I feel blessed in many ways in my life," he says. "I guess this is what you would call an American dream."

17 happy 28 november #1904 NOVEMBER 28 - DECEMBER 3, 2009 Poems by the Albanian poet of Chameria descent Bilal Xhaferri 17 Bilal XHAFERRI Bilal Xhaferri ( ) is the poetic voice of Albanian Chameria (Çamëria), the southernmost portion of ethnic Albanian territory, which is now for the most part in Greece. He was born in the village of Ninat, near Konispol, and grew up as an orphan there and in Saranda. Xhaferri s first poetry and short stories appeared in literary magazines in , and his first short-story collection, Njërëz të rinj, tokë e lashtë (Young People, Ancient Land), was published in Tirana in In 1967, he wrote a novel called Kastakraus, but he was banned from publishing in Albania the following year, and the work only appeared posthumously. Due to his criticism of Ismail Kadare s novel Dasma (The Wedding), he was expelled from the Albanian Writers Union and sent into internal exile to the village of Hamallaj near Durrës. In August 1969, upon learning that he was about to be arrested, Xhaferri escaped to Greece and emigrated from there to the United States. In Chicago, he founded the periodical Krahu i Shqiponjës (The Eagle s Wing), as the voice of the Chamerian League in exile, of which 39 issues were published ( ) in English and Albanian. Bilal Xhaferri died of cancer in a Chicago hospital on 14 October His remains were returned to Albania in May 1995, and were reburied in his native soil in Saranda. CHAM BALLAD In the distance fades a rainbow Over the tips of the pyres, A tearful word of farewell In the pouring rain. In the distance fades Chameria, our homeland in flames And all of the roads take us northwards. Over ancient Epirotic lands moans a Mediterranean wind, Over the precious fields of our ancestors, Lightning now feeds on the abandoned pastures, Olive groves, unharvested, groan like the waves beating against the coast, And on all sides, Cham land, Enveloped in clouds, Gasps and drowns in blood and tears, Forsaken And forlorn. The bullets slicing through the darkness show us the way, Flames that have devoured the soil, light up our path, Behind us the storm lashes at the creaking doors of one-time homes. And the road stretches northwards, northwards forever. A folk now in exile, we wander in the downpour, Farewell Chameria! [Balada Çame, from the volume Eja trishtim (Prishtina: Rilindja 1995), p. 99. Translated from the Albanian by Robert Elsie] CHAM NIGHTS The wolf pack holds its pace In the snowflake-salted night, Holds its pace near the herders silent camps, A savage pack from the Cham forests. No howl, no bleat is heard, No fires to be seen where the shepherds once dozed, Only the endless sea waves lashing at the banks, Only the moon, a lone sheep escaped from a pen, Erring o er solitary meadows in the clouds. The wolf pack holds its pace, Hearkens famished in the snow-dappled night. Where are you, shepherds in your sheepskin cloaks? Where are your flocks bleating in the meadows? Where are your lambs and the clanking bells? Where the sheepdogs growling like lions? Grey ones, white ones, wolf dogs our ancient foes? Where are they, let us show them our pitchforks, How we struggle to survive. Ravaged Chameria is hushed in the darkness, Ceaseless waves whip the submissive cliffs, Resounding far and wide in the Ionian night, To the howl of those starving wolves. [Natë çame, 1977, from the volume Eja trishtim (Prishtina: Rilindja 1995), p Translated from the Albanian by Robert Elsie] JANINA IN THE FALL Watery vale the lake of Janina Slouches in the morning mist, Curved like tumuli, gull wings skit o er the islet, The wind bedecks the lanes and alleys with broad leaves, Exotic mosques, neglected daughters of the Orient, Pose sadly before Western tourists. Come from beyond barb-wired border, the sons of Pyrrhos Pace the port, heads bowed, under the lofty planes. Autumn as bare as mini-skirted maidens Rubs against the bearded, mossy walls, There, where Frosina once fled from Ali Pasha And plunged into the lake s frigid waters. Janina, too, timeworn and abandoned, Sinks slowly into the lake In its former, now forgotten glory, To the muffled beat of war drums. It subsides, as will new Joannina with its neon lights, Under streams of cars careening down the asphalt streets, Under its fresh hotels, the Xenia, Paladion, To the ringing of bells and the chanting of psalms. Watery vale - the lake of Janina, Sways softly in the morning haze. Come from beyond barb-wired border, the sons of Pyrrhos Pace, heads bowed, in the plane-treed alleys, Pensive their thoughts, seething their sorrow. [Janinë, vjeshtë, 1978, from the volume Eja trishtim (Prishtina: Rilindja 1995), p Translated from the Albanian by Robert Elsie] BUST OF A SLAIN CHAM BOY I will appear before you on a misty night, A looming silhouette of affliction and scorn. The wind and the stars will tell you nothing of me, Nor will the bronze glow of my silhouette. Only my wounds will bear witness, Only my death will declaim. [Busti i një djaloshi çam të vrarë. Translated from the Albanian by Robert Elsie] ALBANIA, 1976 Small country, Small time, Small rations. Great darkness, Great fear, Great misfortune. Swooping down the roads of the nation, An owl in the moonlight, A Gazi-69 jeep Screeches and howls. [Shqipëri, 1976, from the volume Eja trishtim (Prishtina: Rilindja 1995), p Translated from the Albanian by Robert Elsie] FOR MY SISTER ANTIQUA Autumn is once more upon us, With its rain, With its leaves, Your life has passed you by, sister, With your sighs and your sorrows. If I could only Cleave the mountain ridges, Shove back the horizons And come to you! In this world plunged into night, If I could only Flare like a ray of light, Glow like a flaming candle, To show the path to you, my sister Yes, autumn is once more upon us, With its rain, With its leaves. [Motrës sime Antikës, from the volume Eja trishtim (Prishtina: Rilindja 1995), p Translated from the Albanian by Robert Elsie] LONGING FOR YOUR VOICES I dial for radio stations every night, But you, Chameria, you are silent. Have tears parched your throat? Oh, what longing for your voices, For the winter nights, soft as snow, For the sheep pens in the meadows, scented with milk. It is night, and the coast is asleep, It is night, and slumber has closed my eyelids. A gentle hand sprinkles into my dreams Ever so sweetly, A vision of your countryside, so rare. [Malli më mori për zërat e tu. Translated from the Albanian by Robert Elsie] COME ALONG NOW, SORROW Come along now, sorrow, Keep pace with the words that fall from the branches, Keep pace with the rain that drips from the leaves Come along now, sorrow. Keep pace with the sounds that quiver at sundown, Keep pace with the hearts that beat in pain Come along now, sorrow, Oh, tender womb that is always with me, Oh, refuge of my tranquillity, Oh, my dreams, Oh, harbour of my hope, Come with me now, sorrow, Sorrow, Come. [Eja, trishtim, from the volume Eja trishtim (Prishtina: Rilindja 1995), p Translated from the Albanian by Robert Elsie]

18 18 #1904 NOVEMBER 28 - DECEMBER 3, 2009 happy 28 november

19 happy 28 november #1904 NOVEMBER 28 - DECEMBER 3, BEGALI TSP BRANDS, LLC 209 West 38 th Street, Suite 1107, New York, NY T F (On the left) Marigona Dragusha, Miss Universe Kosova, 2009 (2nd runner up) (On the right) Hasna Xhukici, Miss Universe Albania 2009 (top 15) Photo curtesy of Fadil 2009 GËZUAR 28 NËNTORI HAPPY 28 NOVEMBER Skender Perolli & Team

20 20 #1904 NOVEMBER 28 - DECEMBER 3, 2009 happy 28 november Kisha KatoliKe 361 West Hartsdale Avenue Hartsdale, New York Tel: (914) Zoja e shkodrës Kisha Katolike Shqiptare Zoja e Shkodrës lajmëron komunitetin shqiptar se, për nder të Ditës së Pavarësisë, ditën e shtunë, më 28 Nëntor 2009, pas meshës që fillon në ora 1:30 pasdite, në mjediset e jashtme të kishës, organizon ngritjen solemne të Flamurit Kombëtar. Pas meshës dhe ceremonisë së ngritjes së Flamurit, në Qendren Nëna Tereze do të shtrohet një koktej. Të gjithë janë të mirësardhur. Të gjithë shqiptarëve, gëzuar 28 Nëntorin

21 happy 28 november #1904 NOVEMBER 28 - DECEMBER 3, Avokati Fatos Koleci ju uron të gjithë shqiptarëve festën e shenjtë kombëtare - 28 Nëntorin & Ditën e Pavarësisë Doni të legalizoheni dhe të filloni jetë të re në SHBA? Keni probleme me statusin tuaj legal në Amerikë? Keni nevojë për këshillë juridike përreth ligjeve të azilit? Urdhëroni për konsultë falas me avokatin Fatos Koleci në gjuhën tuaj. Azil Politik ALL IMMIGRATION COURT MATTERS IN Connecticut, New York, New Jersey and Massachusetts Përfaqësim në Gjykatë Emigracioni Bashkim Familjar Rezidencë të Përhershme Arrestime Emigracioni NË CONNECTICUT PËRFAQËSOJMË EDHE ÇËSHTJE LËNDIMESH PERSONALE: Aksidente me makinë/kamion Lëndime/aksidente ndërtimtarie (Construction - scaffold/ladder falls) Shkurorëzim (divorce) Korporata Çështje Tregtare Testamente Real Estate 10 VJET NË SHËRBIM EKSKLUZIV TË KOMUNITETIT SHQIPTAR KONSULTIMET FALAS Law Office of Fatos Koleci 50 Cherry Street, Suite A Milford, CT Tel Fax: fkoleci@yahoo.com

22 22 #1904 NOVEMBER 28 - DECEMBER 3, 2009 happy 28 november STONECASTLE WINEYARDS AN WINERY Bern n.n. Rahoveci, Kosovë Rrustem Gecaj, të gjithë shqiptarëve u uron 28 Nëntorin ARBENI MANAGEMENT CO INC Arthur Avenue Bronx, NY Tel. (347) Fax: (347)

23 happy 28 november #1904 NOVEMBER 28 - DECEMBER 3, My Grandma Fritzi, Movie Star, or How a Muslim King Saved Jews in World War II By Katherine Rosman Grandma Fritzi until now, mostly famous for her gefilte fish is making her cinematic debut at 85. Fritzi Owens, the mother of my husband s stepfather, is featured in God s House, a documentary that chronicles the mission of photographer Norman H. Gershman to bring to light the story of Muslims who saved Jews during World War II specifically, the Albanians who rescued European Jews from near-certain death. Albania, a predominantly Muslim country with a population of about 3 million people, gave refuge to and hid about 2000 Jews. These Muslim people in this small little country did something miraculous, Gershman says in the film. Fritzi Weitzman was one of those rescued. She was a 13-year-old girl living with her sister and parents in Vienna where her family ran a photography studio. In 1938, Hitler s forces had begun rounding up Jewish men and hauling them off to concentration camps. At the time, Jews with documentation showing they would be allowed into another country were allowed to leave Hitler-occupied Austria. Fritzi s father and sister were able to secure papers allowing them to go America. But because Fritzi and her mother weren t granted papers by the Americans, they were put on a 5-to-10 year waitlist. Times were getting tough, Fritzi told me. They had picked up Jewish men off street. But my father didn t want to go to America without my mother. So they waited for a miracle. The details of exactly how the miracle arrived at the doorstep of the Weitzman family home have been lost to time. What is known is that during World War I, Fritzi s father had occasion, while engaged in military service, to befriend a Muslim man who would become king of Albania. They kept in touch after the war, occasionally going to the opera in Vienna together. Then, amid terrible violence unleashed against Jewish Fritzi Owens Viennese, King Zog messengered to Fritzi s father the papers that would grant all members of the Weitzman family safe passage to Albania. In all, Fritzi and twelve relatives immigrated to Albania. The day after Kristallnacht, Fritzi and her immediately family left Vienna and arrived in the port city Durres. They had the clothes on their back and the equivalent of $3.33 in their pockets. Soon after the Weitzmans arrived, King Zog called the family to his palace in Tirana. There, he asked Fritzi s father take an official royal portrait of him. Then the palace purchased one copy of the photograph from the Weitzmans for every school in the country. King Zog was very good to us, Fritz says. Within a year, she and her mother acquired the requisite papers allowing the whole family to move to America in In 1943, Fritzi married in New York City Herbert Owens, also an Austrian refugee. Herb and Fritzi built a life in Manhattan for themselves and their three children. Fast forward three-quarters of a century: In August of 2007, Herb and Fritzi s middle child, Ruth, chatted at her office in Aspen, Colo., with Stu Huck, a friend who had dropped by. He told Ruth he was preparing to leave town for three weeks, assisting the photographer Norm Gershman on a trip to Albania. Ruth s mouth dropped open. My whole life I grew up with King Zog and Queen Geraldine and stories of Albania, she told Huck. Within a few hours, Ruth was on the phone with Gershman. He said to her, I ve been looking all over the world looking for people sheltered by Albanian Muslims and there is someone right here in Aspen! Soon after, Norm and Fritzi were on the phone, making plans to meet in New York City. God s House is a behind-thescenes look at how Gershman tracked down the heroic Albanians, the rescued Jews and their progeny for his book, Besa: Muslims Who Saved Jews in WW II, which was published last year by Syracuse University Press. This Sunday, he will appear on CBS News Sunday Morning to discuss the book, the film and his dedication to casting a light upon the courage of Albanians who sheltered Jews. Fritzi is not a main protagonist in the film but through the fastidious maintenance of records that she and Herb have kept up over the years, she was able to help Gershman with his research. For years I have marveled at the methodically organized scrapbooks and family histories Herb and Fritzi have maintained. It hadn t occurred to me they were serving as documentarians of an almost-lost history. The film makers were equally impressed with Herb and Fritzi s diligence in cataloguing artifacts. God bless the Germanic Jews, says Jason Williams, the film s co-executive producer. They sure keep it tidy. Fritzi is thrilled that she has finally been able to share with the world the story of how a Muslim man faced up to anti-semitism and saved the lives of her and her entire family. For 70 years I ve been trying to tell the world what King Zog did, she says. But as with every movie starlet, Grandma Fritzi has also given thought to other matters, like how she would appear on the silver screen. I listened to Nora Ephron, she says, and wore something that covers my neck. Remembering Albania s Protection of the Jews During the Holocaust (Speech at the 1997 Yom Hashoah Commemoration (Holocaust Memorial) Honoring Albanian Righteous Gentiles and Jewish Survivors, New York City Council Chamber, May 2, 1997) By Dr. Anna Kohen Dear Friends: I m honored to be here today commemorating the biggest tragedy of our nation, the Holocaust. We are also here to celebrate one of the aspects of human behavior that of helping each other in time of need. We look back on these dark times of civilization with tearful eyes and broken hearts trying to find lighter moments to ease the pain. Every tragedy has its own good side. It brings people together regardless of race, color, or religion. It tries to restore hope in their victim s soul and attempts to heal the wounds inflicted on them by their fellow humans. The Holocaust is not only going to be remembered for the millions of lives that perished into the flames of hatred, it will also be remembered for the humanity of others helping the Jews. There is a small country in the heartland of Europe called Albania where I was fortunately born, where hospitality to foreigners is part of their tradition. During the Second World War, not only did the Albanians save all the Jews who were living among them but they dared to share their homes, their food and their lives with them. Albania has its share of Oscar Shindlers, and, indeed, so many that we could never have thanked each glorious one of them. Let us be reminded that not one - not one - of the Jews living in Albania, or those who sought refuge there were turned over to the fascists all found a safe haven at great danger to their protectors. My family was one of many who were saved. I m not a survivor but a child of survivors, born in Vlora in southern Albania. My parents, Nina and David Kohen, came from Janina, Greece. They were living in Vlora when the Nazis invaded Albania. They fled to the mountains and hid in a small Muslim village called Trevlazer. They took Muslim names, my father David became Daut, my mother Nina became Bule, and my brother Elio became Ali. Everyone in the village knew they were Jews but not one person betrayed them. I had a very interesting experience that I would like to share with you: when I was about 5 or 6 years old, I was walking down the street with my mother, and I heard someone shouting, Bule, Bule!!! I turned my head to see what was going on, and this woman was running towards us. She ran to my mother and started to kiss and hug her with tears streaming down her face. Later on, my mother told me that she was one of the women from the Muslim village that had saved her life. Other Jews were hiding in people s houses. As you can see, the Albanian people risked their lives for the Jews. I would not be here today delivering this speech if it were not for the courage and generosity of those Albanians. Until the year 1990, little was known about Albania and the Albanian Jews but when things began to change in the country, an Israeli photographer, Gavra Mandil, remembered the Veseli family who saved his life. Gavra Mandil had taken refuge in Albania after the Nazis invaded Yugoslavia, and the Veseli family saved him. He invited Refik Veseli to Israel, and, for the first time, an Albanian Muslim was honored with the title Righteous Gentile. As a matter of fact, if you look at the calendar in the Holocaust Memorial Museum in Washington, DC, on the second page in the month of February, is a picture of Gavra Mandil and Refik Veseli. Since then, more and more Righteous Albanians were discovered and honored in Israel. A list of all of their names is posted in the Dr. Anna Kohen, President of Motrat Qiriazi, the Albanian American Women s Organization and Johanna Neuman author, in front of the photo of the man who saved their families in Albania, during the Holocaust. museum. On behalf of the Albanian Jews living in Albania, Israel, and America, I would like to give a message to the Albanian people and the Righteous Gentiles: thank you for saving us, we will never forget you. As Apostol Kotani says in his recent book, The Hebrews of Albania During Centuries, Sikur te kisha krahe e te fluteroja do te veja te puthja token Shqipetare qe me shpetoj jeten. / If I could have wings to fly, I would come to kiss the holy Albanian land which saved my life. Thank you.

24 24 #1904 NOVEMBER 28 - DECEMBER 3, 2009 happy 28 november An angel forbidden to spread her wings By Teki Gjonzeneli In this narration I am relating to the reader and to those who are not yet convinced of the ferocity of the communist regime an account of an ordinary day when Albania was under the yoke of the present day socialists parents. That machine which created so much suffering spared neither children nor infants of parents declared enemies of the Party and people. The word dictatorship, even when you articulate it, grinds your teeth to bits Without discussing the well-known facts of tortures, internment camps, prisons, executions, and hangings, I will merely recount how a child of the enemy of the Party was treated by the communist state. AT THE SHKOPETI HYDROPOWER STATION During the time of the ruthless Communist dictatorship, I was serving my last months of compulsory military service in a labor unit where only the sons of families singled out as enemies of the people, anticommunists, were sent. Being skilled in operating high cranes, the unit military commander ordered me to work in the hydropower station. There, I was acquainted with many engineers that directed the works: A. Meksi, B. Selenica, N. Muço, and, in the end, the electrical engineer, Fatmir Belishova. Fatmir Belishova s sister, Liri Belishova was a former Politburo Member of the Communist Party. She and her husband, Maqo Çomo, were declared enemies of the Party and people, and had been banished to internment camps. It was not long until I was released from the army. While I was waiting for a truck to take me home to the city of Vlora, I heard a familiar voice behind me. Have a safe trip, fellow Vloran! It was engineer Fatmir Belishova. I was jubilant. I hadn t expected anyone to wish me farewell. I thanked him and we parted, waving until the truck took a turn and disappeared. THE ENCOUNTER IN VLORA More than a month had gone by and no one wanted to employ me. As always, employers continued to give me the evil eye. One Saturday afternoon my old friends and I took a longer stroll to the center of the city, Flag Square. Facing Hotel Sazani, sitting on the sidewalk, I caught sight of Fatmir Belishova accompanied by a little girl. I parted with my friends and headed their way. As I neared them I spoke quietly, What good thing brought you here to our Vlora, engineer? The engineer, who seemed to have been eying me from afar, stood up and greeted me cheerfully. I know that YLBER A. DAUTI, ESQ. Vlora is yours, but I have not come to take it One misfortune brought me to this area We embraced as I said, Strangers as you are, we will do whatever we can to help you with your ill fortune Without lengthening the conversation, the engineer turned to the direction of the hotel entrance and asked me if I knew the hotelier at the door. I distantly know him; what do you need? I asked. We need a hotel room just for tonight. But, he will not allow my niece. She is the daughter of my sister, this doll here. Children are not allowed, he said. They urinate on the mattresses. When I tried to convince him that the girl does not do such things, he replied with hostility, That girl is not yours, but the enemy of the people, Liri Belishova s. I was thunderstruck, not so much by the employee s inhumane conduct, but from his promptness in collecting the information in such a short time. It was obvious that I myself was also under the surveillance of the State Security. Yes, he is a State Security officer, dear engineer, and it is impossible to speak with him, I said. The engineer s face whitened, but he did not show any emotion. He patted his niece s head, and sweetly said, My dear niece, do not be upset, it is summer, we will manage It was clear, in the tone of those words, AVOKATI LICENSUAR NË AMERIKË, ANGLI DHE SHQIPËRI. Shërbimet juridike: Aksidente në punë ndërtimi. Gabime mjeksore. Aksidente automobilistike. Real Estate. Çështje emigracioni. TELEFONONI DHE FLISNI DIREKT NË SHQIP me vetë avokatin shqiptar që ka fituar miliona dollarë për klientët e tij. Tel.: (212) Fax: (212) ylber@dautilaw.com Adresa: THE DAUTI LAW FIRM, P.C. The Woolworth Building 233 Broadway, 28th Floor New York, New York not only the sadness, but also the pain that he felt for his pretty niece who had to face, from that very young age, the class struggle. I felt sorry for both of them, but more so for the little girl. I remembered those years, when I, too, was about her age. The parents of that little girl had my father arrested, accusing him to be an enemy of the people. (Even after many years, in my old age, one question still remains: Did the engineer realize that day, that the reason for all their suffering was the proletariat dictatorship that the little girl s parents had worked and fought for?) I pulled myself together and said to the engineer, I will take the girl to my house, regardless of the fact that we are not under the best conditions. She will sleep with my little sister. The engineer, who did not expect the offer, spoke in an undertone, And who can be concerned with conditions right now? Tomorrow morning I will take her to her father on the Island of Zverneci, where he is exiled, so please, bring her back at 8 o clock in the morning. I asked the little girl for her name. They call me Drita, she answered in a hushed tone, perhaps because she was parting with her dear uncle. Returning home, a thought occurred to me: Would we be able to provide the friendliness that a girl of such a young age deserved? Like the child she was, she could not understand the situation we were put in because of the class struggle introduced and carried out by her parents. The sun was pointing in the Otranto direction to set over the Channel. It was huge and fiery and created an arch with magic color over the waters of Sazani Island and Karaburuni Peninsula. This scene, repeated a thousand times before my eyes, had always revived a gentle and inspiring feeling in me. I asked little Drita if she liked the area we lived in. Very much, replied my little friend, dazzled by the view. She seemed very emotional while I, as always, thanked God for the gift of this majestic sight. When our feet touched the sand of the old beach, the little girl let my hand go and ran toward the shore where the calm evening waves of the sea, hardly capable of splashing, created an alluring sound Drita filled the front of her dress with shells and returned, joyfully, to me. Will you give them to your mother? I asked amiably, and quickly realized they were not the right words to say in such a situation. I did not pursue the conversation further. No, she said, not taking it badly. I was at my mother s yesterday, among some high mountains, far away. They do not let my mother come home and I don t know when I will see her again. We cried a lot when we parted. Touched by her sincerity, I began to treat her with even more kindness. We stopped at Aulona to buy an ice cream. While she was naively enjoying her ice cream, I felt sorry for her. Why in the world should that angel pay for the thoughts and actions of her parents? How many enemies did this Party have? In 1945 my family started to suffer from the destructive effect of the Communist dictatorship, and after the never-ending torments, even death seemed like nothing to us. Little Drita interrupted my thoughts with her question, How are you related to my uncle? We have worked together. Well, what should I call you? You may call me anything you like. Close to my home, one of my friends found out about my little guest and said to me, You did a good thing by bringing her home. It would have been a shame and a sin to let her spend the night out. But be careful, and on guard, for your father has just gotten out of prison, a year ago one of your brothers fled the country, and another one was sent to jail for political motives. The State Security is watching you, and even for the act of sheltering the little girl, you, too, may land in prison. IN OUR HOUSE When we arrived at the front door my little sister, Arrestime, appeared before us. My sister received this challenging and surprising name which means the Arrest, from my father, who had been arrested as an anticommunist a few days before she was born, sixteen years ago. Asking no questions, she carried little Drita inside while patting her. Arrestime did not part with the little guest until the next day, when she waved us good bye. My mother, who had suffered so much in life, embraced the little girl even after she found out who she was. My father was not at home and I waited impatiently for his reaction. It wasn t long before my father came home. When I introduced him to the little girl, he said nothing, and turned toward the kitchen wordlessly. When mother gave him his coffee, we heard them talking: You and Teki think you are right, because you do not fully realize who Liri Belishova and Maqo Çomo truly were, my father said. It is a sin in the eyes of God. She is an innocent child and we could not leave her in the streets of Vlora. My father asked, What about you? Who felt sorry for you in 1945, when you were in the last month of pregnancy, and with a load of children on your back? They imprisoned your innocent husband, confiscated all of your property, drove you out of your house, and left you in the middle of the road. Didn t Liri Belishova and Maqo Çomo do this to you? I did not interfere in their conversation, because I understood my

25 happy 28 november #1904 NOVEMBER 28 - DECEMBER 3, INTERVIEW WITH TIBI GALIS AND ALEX ZUCKER OF THE AUSCHWITZ INSTITUTE FOR PEACE AND RECONCILIATION From Holocaust to ethnic cleansing in Kosova Drita Çomo ( ). father s emotional revolt. It was not until the next morning that I was positive that his rebellion was only a momentary outburst. (My father did hard labor work, and the only treat mother gave him was a fried egg for lunch. In the morning, before he left for work, we heard him telling her, Do not make my egg today; boil it for the little one, and he patted the little girl s head. Upon overhearing this, I was filled with a warm feeling of love for my father s caring spirit.) For dinner, mother prepared rice pudding with ground rice and powdered milk. My little brother, Murat, who had not said a word until that moment, addressed Mother, saying, Put my portion and Drita s in one dish. Mother, heedless of any wrongdoing of Murat, did so. While eating the pudding, Murat faced Drita and said, Do not be surprised, little girl, by our eating together, because Uncle Enver taught us to do so. All Albanians must eat from one plate... Arrestime made room for the little girl to sleep near her divan by the window. She begged the little girl to take off her dress but Drita resisted. After midnight, because of an insect bite, the little girl was frightened in her sleep. Forced to take off her dress and accept the traditional cure of vinegar and cold water, she still clasped the dress tightly in her hands. When Mother asked why she did not let go of the dress, Drita replied, I have my father s watch. My grandmother sewed it to my dress, and I will give it to him tomorrow when we meet Poor girl I took her in my arms and petted her with fatherly love while she fell back to sleep. Mother, with tears in her eyes, patted the little girl s head and said in a soft voice, God take vengeance upon them - for you and me. DEPARTURE In the morning, before we parted, Mother embraced little Drita, smothering her in kisses, and made this wish for her, May your life shine, my daughter! Arrestime wished us farewell from the porch, whereas my brother accompanied us up to the center of the city. While waiting for the bus, my brother begged little Drita to tell a tale that her parents had told her. I know many, but one with partisans is my favorite. She began to tell it with childish enthusiasm. The partisans were in a war with the Germans. Between them was a deep creek. The partisans began to hit the Germans with stones. On the German side there were no stones but a sandy soil. Germans began to dig into the sand with their nails. Instead of rocks, they found potatoes. They began to pelt the partisans with potatoes. The hungry partisans ate baked potatoes until they were bursting, whereas the Germans were dying of hunger. Did you like it? asked the little girl. Very much, said my brother, But be ready, my little Drita, because the same thing will happen to us from the heirs of the partisans. In fact, the words of my brother, Murat Gjonzeneli, proved to be prophetic. Shortly afterwards, he began suffering 19 years in political prison as an enemy of the people. Drita and I boarded the crowded bus. When a lady I was acquainted with saw the cute little girl, she took Drita on her lap, and while patting her head, lovingly asked whose she was. Maqo Çomo s, replied the little girl without hesitation. The lady, as if a snake had bitten her, jumped up, pushed the little girl away, and faced me viciously. Take this enemy away from me, Teki! She is your kind! and turned her back with abhorrence. Because all life in communist hell was inhuman, I recounted this ordinary experience of mine. Had it been the only circumstance, I would not have bothered to tell you of the event. WHAT BECAME OF DRITA ÇOMO? Little Drita was raised in internment camps, suffering physiological torture. Despite the consequences, verses full of humane love poured out of her beautiful soul. She wrote poetry which, after the 1990s, attracted the attention of many writers. She was an angel forbidden to spread her wings. Cancer took over her delicate being and she died at a very young age, in extreme poverty, deprived of everything- even the presence of her exiled mother in Cerrik and her father imprisoned in the notorious Burreli prison. Decades have passed, but the faraway vision has remained in my memory with a special purpose for the present. Let this real life story pay homage to Drita Çomo and to all the children of her generation and mine, to all the unfortunate who had a life worse than Drita s, to those who died in extermination camps built by the parents of the present day socialists, and to those whose graves were lost forever. Let this story be a call to the conscience of the honorable Ambassador of the United States of America in Tirana, to find out which side he is on: Drita Çomo s and Teki Gjonzeneli s or the state security officer s- a man who threw a young child into the middle of the street. (Translated from The Albanian by Hilda M. Xhepa.) By Roberto Azula Tibi Galis and Alex Zucker work for the Auschwitz Institute for Peace and Reconciliation (AIPR), a nonprofit organization dedicated to preventing genocides around the world. The AIPR s mission is to identify and target areas where genocide has yet to happen, but potentially could. This NGO has created a unique approach to genocide that combines academic expertise with pragmatic government engagement. Through seminars and other outreach programs, the AIPR facilitates the networking of genocide experts and key government ministers to stop a genocide before it has a chance to take root. In my interview with Mr. Galis and Mr. Zucker, we discussed the AIPR s work, the nature of genocide, and solutions for the future. DT: How do you help spread genocide awareness? AIPR: We help governments think about how they can organize programs about genocide. We organize seminars about genocide prevention, always making sure these communities grow constantly. Our group has close ties to the UN, who can help us reach out to government ministers. Another big part of our work is developing a curriculum of genocide prevention, which can lead to government policies for genocide prevention. DT: Have you met any opposition from any governments for your work? AIPR: No government has refused to partake in our programs. The reason is that we insist on building a community of civil servants. There have been reluctant countries, but after they interacted with us, they wanted to participate. We help governments to grow from the inside to reform their policy. Sometimes bureaucracy can be difficult we have to go through so many channels so you have to attack the issue from many angles. We have built these links because with a community of civil servants, we can directly deal with genocide on the ground level. We seek to prevent genocide by reaching out to mid-level ministers who could rise to the level of leadership. We also work with genocide experts. People who study genocide can now actually work with government ministers who deal with genocide directly. This is a new community building effort; this is the first time academics can talk to the policy makers. DT: What parallels have you discovered between the Holocaust and today s genocides? AIPR: The biggest similarity with all genocides is that they are committed by ordinary people. That s why public relations is so important. We must draw upon the memory of the Holocaust to highlight the causes of modern genocide. Of course, every genocide is different, but genocides all share the common trait of being a specific process. These processes start in a certain way, but all end with the government trying to exterminate a certain group. Genocide scholar Barbara Harff has outlined specific predictors that indicate a genocide is possible. These predictors include: 1. The more isolated the country, the more likely a genocide can occur 2. The ruling regime is easily identified with a majority or minority group. 3. Genocide has taken place before in the area; habituation can occur. 4. There is a continued history of strife and political upheaval. DT: What are some mistakes western governments make with regards to genocide? Have there been any successes? AIPR: One of the biggest mistakes is dealing with genocide as a legal issue. This is counterproductive because genocide then must be defined after it s done, after the genocide has been achieved. Samantha Power, author of A Problem from Hell : America and the Age of Genocide, says the US has never intervened in genocide because debate has taken place of action. The AIPR wants governments to be attentive long before genocide can occur. Genocide intervention must have popular support. That is why leaders must galvanize public opinion, not just respond to public opinion. There must be a back and forth dialog with regards to genocide. Two success stories took place in Kenya and Macedonia. In both countries, everything was in place for things to go wrong. After the election in Kenya, ethnic strife was widespread. Fortunately, the community stepped in to stop genocide. There was intense diplomatic effort from the UN and western countries in Nairobi that diffused the tension; they were able to convince the leaders of the political parties to control their constituents. After the breakup of Yugoslavia, there was a large immigration of Albanian refugees into Macedonia from Kosova. There were different ethnic groups ready to start fighting. In that tense situation, civil servants in Macedonia gave out the signals that genocide was possible. Diplomatic efforts by NATO helped the different parties meet their needs, and genocide was prevented. DT: What can an ordinary person do to help prevent genocide? AIPR: There are several things a person can do to help. 1. Dedicate their attention to issue, and become as informed as possible on genocide issues. 2. Volunteer for organizations working in genocide prevention and awareness. 3. Promote genocide prevention with their local leaders, and hold their politicians accountable on the issue. 4. Make sure to try to change all forms of discrimination and discriminatory policies in their own country. We all need to strive to make our own society better. 5. Change their view of people around the world. We must stop thinking of people outside our culture as being completely different from us, and instead build a more international understanding of the right to life and protection. Essentially, we must all strive to make the Universal Declaration of Human Rights really universal. Tibi Galis is the Managing Director and Alex Zucker is the Media Relations Officer of the Auschwitz Institute for Peace and Reconciliation. To learn more about the AIPR, visit their website Through generous grants and individual donations, the AIPR is able to continue its campaign of practical, ground-level genocide prevention through international seminars, coalition and network building, and university course offerings.

26 26 #1904 NOVEMBER 28 - DECEMBER 3, 2009 happy 28 november A RARE DIALOGUE BETWEEN TWO WRITERS, MIGJEN KELMENDI AN ALBANIAN FROM KOSOVA AND VLADIMIR ARSENIJEVIC FROM SERBIA Belgrade is a faraway place for the Kosova Albanians By Omer Karabeg A rare dialogue between a Serbian writer and an Albanian one from Kosova, organized by Radio Free Europe s Most (Bridge) programme and showing a large degree of agreement on the present situation - and also on the future At a time of total breakdown in communication between Belgrade and Prishtina, which began after the proclamation on 17 February 2008 of Kosovo s independence, the radio and internet pages of Radio Free Europe have become the only place for a Serbian-Albanian dialogue. RFE s Most (Bridge) has initiated a series of dialogues - on the subject of how to unfreeze Serbia-Kosovo relations - between prominent individuals from Kosovo and Serbia. In this edition of Most, the interlocutors are two writers: Migjen Kelmendi in Prishtina and Vladimir Arsenijevic in Belgrade. They talk about what at this moment most divides Albanians and Serbs; why confrontation with the truth is being replaced in Serbia by slogans; why Serbian writers refuse all contacts with Prishtina; why Kosovo artists are increasingly turning towards Albania; and whether a common ambition to join Europe can contribute to the normalisation of Kosovo-Serbia relations in the future. Omer Karabeg: Do you see any chance at this moment for establishing even minimal communication between Belgrade and Prishtina? Vladimir Arsenijevic: It all depends on our attitude. It is unfortunate that up to now the Serbian side has shown little desire to establish contact with the Kosovo government and the Albanians. This may not be surprising, given that we have not fully regulated our relations with Croatia either, despite the fact that war ended fifteen years ago. Given that Albanian-Serb relations are particularly complicated, it will also take that much more time to establish such relations. Though this is not popular in Serbia, my view is that the declaration of Kosovo s independence has created also the first serious basis for a complete re-definition of Serb-Albanian relations, and thus for a new future. Migjen Kelmendi: I was convinced that the proclamation of Kosovo s independence would help the democratic forces in Serbia to break for good with the past, and to turn jointly with us towards Brussels, towards Europe. This unfortunately did not happen. I hope we shall be able to find out here what the problem is that prevents a normalisation of relations. Migjen Kelmendi Karabeg: I should like to offer an explanation here. In my view, what most divides Serbs and Albanians is their perception of the crimes committed in the recent war and its aftermath. Each side talks about its own victims and sees the other as the culprit. Arsenijevic: That s true. I think there is a deep misunderstanding between the Serbs and the Albanians on this. But there is also a gradation of responsibility that should not be overlooked. Serbia was for decades in a position to structure the reality in Kosovo, and we can see with what results. A complete lack of understanding exists between the two nations, which is untypical for Europe, so that much of the responsibility for the existing situation lies on the Serbian side, especially because of the way it treated the aspirations of the vast majority of Kosovo Albanians. The Albanians, who form a majority in Kosovo, simply did not wish to live in Serbia any longer, but Serbia denied this fact and came into conflict with reality.. All that Serbia could say in reaction to Kosovo s independence was: Kosovo is Serbia, and then: Kosovo was, is and will be Serbia. People who argue in this way are not interested in reality Kelmendi: In my view, the main problem lies in the fact that the Serbian political elite cannot find the courage to distance itself from Milosevic s view of the region, in order to build better relations with Prishtina. On the other hand, the Kosovo government s efforts to build bridges towards the Kosovo Serbs, and to persuade them to take part in turning Kosovo into a multiethnic country, have faded. The fact is that Kosovo s independence is experienced as a trauma not just by the nationalists in Belgrade, but also by those in Prishtina, who were convinced that they would gain an ethnic state. They were deeply disappointed when they realised that Kosovo is being built, with the help of the international community, as a supra-ethnic state, one that is not based on genetic postulates. Were this great project to succeed, I am convinced that it would have a positive effect not only on Serbia, but also on Macedonia, Montenegro and other Balkan states. Karabeg: Mr Arsenijevic, how does the ordinary man in Serbia view Kosovo? Is it for him still a mythical space that is worth the greatest sacrifice? Arsenijevic: I think that the ordinary Serbian is in fact barely interested in Kosovo, unless you specifically stimulate him. The problem of Kosovo is that the reality was long ago replaced by a mythical story that seeks no confirmation in reality. Serbians rarely travel to Kosovo. They barely know it, and when they talk about it they take their conclusions from a fund of myths that compensates for the lack of information on what is actually happening there. This irrationality had greatly invaded our everyday speech in the months before the proclamation of independence, when the whole political scene was insisting that this would never happen, because Kosovo was part of Serbia. These stories never referred to the fact that over ninety per cent of the population living there are Albanians who refuse to accept the future that Serbia has planned for them. I would say that the average citizen remains to be acquainted with Kosovo. Karabeg: Mr Kelmendi, what is the Albanian attitude to the fact that Kosovo has a special meaning for the Serbs, given that the most important monuments of Serbian medieval life are to be found there? Do the Albanians take this fact into account? Kelmendi: I think that it is very much present in everyday life. They know that Kosovo has an important emotional significance for the Serbs. They are not bothered by it, they accept this fact. In fact, it was never a problem. The problem always lay in the Serbian government s attitude towards these monuments and Vladimir Arsenijevic its constant efforts to use them as political arguments. Karabeg: Would you characterise the relationship between Serbs and Albanians in the former Yugoslavia as a common existence, as life in Bosnia-Herzegovina once was - but which is unfortunately no longer the case. Or was it, in fact, a parallel existence without much interaction? Arsenijevic: Kosovo cannot be compared to pre-war Bosnia-Herzegovina in this regard. The national communities were always much more separate in Kosovo. It is probable that this separation was a consequence of the fact that Serbs and Albanians speak very different languages, and that the kind of diffusion that occurred in Bosnia-Herzegovina after the Second World War - and which led to there being some forty per cent of mixed marriaged on the eve of Yugoslavia s collapse - never took place in Kosovo. Nevertheless there did exist in Kosovo, I believe, something like a normal life, in which it was possible to be on good, friendly and neighbourly terms regardless of whether you were a Serb or an Albanian. After 1987, however, when Serbia began to practice an aggressive policy that ended in a police state that during the 1990s discriminated against Albanians in various ways and threatened them, co-existence became practically impossible. Kelmendi: One thing that I learnt from all those wars is that I would not wish to live in an ethnically pure state. It is not normal to keep people apart with walls. This is what is unfortunately the case in Kosovo today. Albanian-Serb relations were not perfect before, but there was a form of coexistence. There were not all that many mixed marriages, but they did occur. The Kosovo Albanians were part of Yugoslavia, though from the angle of Belgrade, Zagreb and other capitals they appeared rather obscure; but they were there, on the same ship, albeit maybe below decks - to paraphrase the title of Arsenijevic s novel [U potpalublju: In the Hold]. Today, after Milosevic s quasi-apartheid, war and NATO bombardment, the Kosovo Albanians tend to suppress the memory of their common existence with other Yugoslav peoples when it shyly emerges here and there. To illustrate what I mean, I shall tell you what happens to my colleagues and me who used to enjoy playing rock n roll. We get together at a particular restaurant, and sometimes we sing songs that we used to sing in Serb, Bosnian and Croat, such as, for example, the White Button song: Rosemary will cover all, my darling, snow and bullrush. When my friend walks over to the piano to play the song, the restaurant owner, who is our friend, always switches on a vacuum cleaner so that the neighbourhood cannot hear us singing. Songs that recall Yugoslavia must always be covered over with the sound of a vacuum cleaner or some other noise. This is how we remember - timidly and furtively - the songs we once loved and sang. It cannot happen in Prishtina, unless accompanied by the sound of a vacuum cleaner. But this is true not only of Kosovo. It happens also in other former Yugoslav capitals. Everyone is trying to suppress, forget, erase this somehow from their memory. Karabeg: Are there any contacts between Albanian and Serbian artists, or do they too follow faithfully their governments policies? Arsenijevic: I think there are. My impression is that visual artists set the pace here. They are possibly least concerned with politics, or maybe, on the contrary, they are the most enlightened politically. You have probably heard of the regrettable case of the exhibition of young painters from Prishtina that was rather well received in Novi Sad. When it moved to Belgrade, however, the guys from the Obraz Patrimonial Movement, who must be

27 happy 28 november #1904 NOVEMBER 28 - DECEMBER 3, very interested in art, turned up at the opening and shredded one of the canvases because they did not approve its theme. The exhibition had to be closed down, very few people saw it, but on the other hand it gained great media publicity, which it would not have enjoyed without the incident, so one can say that Obraz scored an own goal, since it helped the Kosovo artists exhibition to become known throughout Serbia. So far as I know the actor Mirjana Karanovic has been going to Kosovo, but as far as writers are concerned there is only one who is interested in this kind of collaboration - I myself. I really don t known anyone in Serbia who is keen to maintain regular contacts with artists in Kosovo, or who thinks that it should be done. Books by Kosovo Albanians are not being published, so we have no idea what is happening there. Each act that assumes some good intention towards Kosovo Albanians has to be explained at great length. It is not that the police ask you to come down to the station for a chat, no, that does not happen; but you have to justify yourself in the most normal, everyday conversations. The problem lies in the fact that, when it comes to the Albanians, we are filled with anger, rage and a feeling of being losers; that we act like some injured partner or spouse who has been denied something that he believes naturally to be his own. If you say: There is a great writer in Kosovo, who has written a novel, they will talk not about the novel, but about the author s nationality. Karabeg: Mr Kelmendi, do Albanian artists from Kosovo want to work with Serbia, to have their books translated there, to exhibit their paintings, to have a theatre perform there, or do they want artists from Serbia to come to Kosovo, to Prishtina? Kelmendi: No. They are definitely no longer interested in Belgrade and Serbia. They are fully oriented towards Tirana and Albania. It is there that they wish their works to appear. I would say that the Kosovo Albanians have turned their backs on Serbia for good. There is not the smallest wish to know what is going on there. It seems at times that Belgrade for them is a faraway city, that Serbia is a faraway land. They do not translate books by Albanian authors. Apart from occasional individual contacts, communication has practically ended. Arsenijevic: Belgrade was not very open towards Kosovo Albanians, and now we see this being repaid by turning their backs on Serbia. But I think that the time will come, maybe not in this generation, but certainly for the one now growing up, when contacts with the post-yugoslav environment will be renewed. I think the Albanians would lose a lot were they definitively to give that up. Whether one likes it or not, we do have a common past. People have a need, with or without the vacuum cleaner mentioned by Migjeni, to recall the songs they sang in their youth, on excursions, in the army, wherever. I think that a generation will come that will once again wish to know what is happening behind their backs, and what their predecessors forgot. Kelmendi: I think it is still possible today to try to reconstruct relations between Prishtina and Belgrade, but that depends on institutions and political representatives. Here is an example which illustrates this well. When a truck full of Kosovo Albanian bodies was being extracted from Lake Perucac, a weekender who was holidaying and bathing there happened to witness it. A journalist approached him, and told him that the truck contained the corpses of Kosovo Albanians. The weekender replied: I don t believe it. He saw it, but he did not believe it, because he had been brainwashed into not confronting reality, the facts. He will believe it to be true only when he is told so by Tadic or Jeremic. The responsibility, in other words, lies with the institutions, those in Belgrade and those in Prishtina. If something were to change at that level, then our generation too would have a chance to repair the broken links between our peoples. Karabeg: I fear that communication, at least so far as the already rare visits of Kosovo Albanians to Belgrade are concerned, will cease, because as far as I know Serbia does not recognise the new Kosovo passports. An Albanian cannot enter Serbia with a Kosovo passport. Kelmendi: We tried to interview Mr Tadic for the television programme I run - Rokum - which in translation means Hug me. The journalist who was supposed to travel to Belgrade does not have a Serbian passport, so we gave up. Arsenijevic: While listening to the story about how the Albanians will no longer be able to visit Serbia, I remembered the political slogan thanks to which Boris Tadic s Democratic Party actually won the elections. It went: Both Europe and Kosovo. I don t know how this business with the passports fits that aim. Karabeg: I wish to ask you one more question in conclusion. Over the past twenty years or so, we have seen a lot of things that worked to estrange and separate Serbs and Albanians. Is there anything that is bringing them together, on which relations of tolerance can be established in the future? Arsenijevic: If there is anything that brings Serbs and Albanians together, it is the inglorious fact that we find ourselves at the very bottom of all European processes, that we will seemingly move at the same speed towards European integration. But when we finally find ourselves in the European setting, we will for sure start to discover how like each other we are, regardless of our deep and tragic misunderstandings. I believe that all our local problems will then fall aside, and that the great quantity of frustration that has accumulated during all these years will drain away. If today we don t know what makes us close, we shall soon have the opportunity to discuss it all again in peace, and to uncover new reasons for communicating. Kelmendi: Europe is indeed what brings us closer, in other words our common ambition to be part of Europe. I believe that this context will certainly help to bring us together, and to restore dialogue and communication between us. It is a great pity that the current government in Belgrade does not allow the Kosovo Serbs to be part of the monumental enterprise of building a modern society in Kosovo. What is happening here [in Kosovo] is Europe for me. It was not easy for the Albanian majority to accept this, to surrender the ambition to build an ethnic state. I wish to say in conclusion that Europe is indeed what opens the possibility for Serbs and Albanians to come together again, both now and in the future. (Translated from Radio Free Europe/ Radio Liberty) Man s best friend involved in peacekeeping operations Multinational Guard Dog Training in Camp Prizren (KFOR photo) By Spc. Darriel Swatts CAMP BONDSTEEL, Kosova A U.S. Army K-9 and its handler dangle beneath a helicopter more than 30 feet off the ground, silhouetted by a setting sun. Their fellow unit members from the K- 9 Detachment, 95th Military Police Battalion, watch them become airborne for the first time with their dogs on a nearby field at Camp Bondsteel, Kosova. The K-9 Detachment Soldiers assigned to the camp are supporting the Multi-National Task Force-East mission in providing a safe and secure environment and their part is making sure their dogs are used to the best of their abilities; whenever, wherever. If that means they need to be transported via helicopter to get them into the action as quickly as possible then their handlers and the chopper pilots better know how to move them there. Dogs go through the same things as humans do. They feel anxiety, stress and the feeling of being uncomfortable just as we do, said Maj. Laura Lester, a veterinarian with the task force. They have to go through training and familiarization process like we do when we do something new. This is why the active-duty Soldiers, based out of Germany, and their canines went through an extensive three part training exercise in order to ride a UH- 60 Black Hawk s Jungle Penetrator Hoist, a three-pronged device used to smash its way through a tree canopy, pick up its human cargo and winch them back up to safety. It has many other uses like the focus of this training, which is extracting a military working dog and its handler from any hot spot in case one of the two gets injured on the job. The dog gets the same amount of rights on the battlefield as a Soldier does, said Lester. When the medevac comes to get the wounded and the dog is in worse condition than the Soldier, the dog gets priority over the Soldier. The first part of the training consisted of trying to figure out how they were going to safely lift the dogs. The Task Force Arctic Eagle pilots, from the Maryland Army National Guard s 1-169th General Support Aviation Battalion, had never hoisted a dog before so they were part of the learning process as well. Once they went through a few trial and error runs they found a way to safely and comfortably lift the dog and began practicing how to mount and dismount from the Jungle Penetrator Hoist. It was a lot of fun riding the hoist with Sammy [his dog], said Spc. Bryan Skipper, a Patrol and Narcotics Detection Dog handler. I m glad we did the walkthrough s before we went up. The second phase of the training was centered around the sensitivity of the dogs hearing. Their ears were stuffed with gauze and secured with bandages wrapped around their heads to muffle the high pitched whine of the engines auxiliary power. The rest of the reservations that the dogs felt were quickly taken care of by a calming touch and reassuring words by their handlers. I wasn t sure how Sammy would react at first, but she adapted well to the new situation, said Skipper. Once the dogs were comfortable enough to approach the aircraft, the pilots added another new element to the mix. They fully started the aircraft and had the rotor blades spinning to see how the dogs would respond. Canine and handler began taking baby steps toward the aircraft, moving side to side, getting a feel for the new sensation. I took Rex by his leash and we slowly walked our way to the helicopter, so he could get used to it, said Staff Sgt. Carlos Paniagua, K-9 Detachment non-commissioned officer in charge and a Patrol and Explosive Detection Dog handler. He has done work around and in helicopters before in Iraq and Afghanistan, so I was just getting him re-familiarized with the noise and wind. When the handlers and their dogs were comfortable enough around the fully operating Black Hawk, it was time to conduct the hoist training. The pilots first hovered 10 feet off the ground and did a lift with the handler and canine to see how they reacted to being on the hoist. Then, the pilots raised the aircraft to approximately 40 feet and did another lift with the pair dangling below. The rotor wash on the 10 foot lift was so strong that my dog [Lando] couldn t walk to the pickup site, so I ended up having to carry him there, said Sgt. Tyler Leopold, a PEDD handler. All three handlers and dogs got to ride the hoist. The new harness system the K-9 Detachment ordered was put to good use and was added to their arsenal of resources they can rely on to put their dogs to work. The lessons learned will update everyone s standard operating procedure manuals on how to transport canines and simply provides the task force another tool in making sure the region, the Soldiers and the military working dogs remain safe and secure.

28 28 #1904 NOVEMBER 28 - DECEMBER 3, 2009 happy 28 november Why the ICJ will not conclude that Kosova s Independence is contrary to international law? Kosova s Declaration of Independence was made in unique and extraordinary circumstances. While there may not be a clear legal basis for this action under existing international law the same international law does not exclude or prohibit such a Declaration in the unique circumstances of Kosova. By Alexander Borg Olivier International law does not outlaw secession generally and under certain circumstances it allows it. Security Council Resolution 1244(1999) provides the framework for Kosova s post- conflict interim administration and for subsequent negotiations for the resolution of Kosova s final status. It does not prejudge the final outcome and it does not preclude independence as the final status of Kosova. Kosova s independence was declared and achieved in unique circumstances - the violent breakup of Yugoslavia, the grave violation of human rights and the suffering and oppression inflicted on the people of Kosova, the international military intervention required to address the threat to peace and security and the subsequent long period of international interim administration - which do not similarly apply anywhere else and therefore cannot be invoked as a precedent by any other territory or entity aspiring to secede from the sovereign State of which it forms a part. Kosova s independence can be justified as valid based on a combination of different legal principles including those relating to secession and to the right of peoples to self determination. In addition due weight must be given to political considerations of special relevance and importance. While it is a fact that Kosova remained under the notional legal sovereignty of the Federal Republic of Yugoslavia during the period of interim international administration under UNSCR 1244, no sovereignty was exercised in any way by the FRY or Serbia its successor in respect of Kosova after June Administrative authority and power was exercised provisionally on behalf of Kosova by UNMIK with the Provisional Institutions of Self Government assuming increasingly greater powers and responsibilities of governance. Thus after 1999 Kosova was de facto completely separated administratively from the FRY and Serbia. Under the auspices of the United Nations Security Council status process negotiations were initiated.when it became manifestly apparent that agreement by both negotiating parties was not achievable and all efforts to arrive at an agreed settlement were exhausted it was universally acknowledged and accepted that the status quo and the uncertainties it produced were unsustainable. It was clear to all that Kosova, after the oppression and suffering endured by its people under the Milosevic regime, could not return to the status quo ante and be reintegrated under the sovereignty of Serbia once the UN interim administration had accomplished what it could accomplish and would therefore end. Neither could Kosova remain any longer as it was with its status SOKOL BRAHA A po merret avokati personalisht me çështjen tuaj? unresolved to the detriment of its economic development and the progress and well-being of its people. This situation was inherently dangerous posing serious risks for Kosova and the stability of the region as a whole. Kosova s status had to be resolved in a definitive manner. In the interests of peace and security of Kosova, its neighbors and the region as a whole, Kosova was encouraged to declare its independence based on the widely agreed parameters and principles set out in the Comprehensive Settlement Proposal prepared by the Special Envoy of the UN Secretary General and submitted to the Security Council. The Settlement Proposal is a carefully balanced document with important guarantees for all communities in Kosova which is the result of difficult compromises made by the negotiators. It has been accepted unconditionally by the Assembly of Kosova and is incorporated in the Constitution of the Republic of Kosova. Kosova s Declaration of Independence was made by its duly elected representatives in the Assembly of Kosova. This action which was developed with transparency in full view of EU and UN institutions was carefully monitored, coordinated and supported by the Quint countries which have played a key role in overseeing all political developments in Kosova together with the UN and NATO after June International law is under- Attorney at Law IMMIGRATION LAWYER Ish-Diplomat në OKB * Immigration Court * Gjykata e Emigracionit * Appeals (Federal & BIA) * Apel (Federal dhe në BIA) * Asylum & Green Card * Azil dhe Green Card * All Visas & Petitions * Të gjitha Vizat dhe Peticionet ÇËSHTJE E VËSHTIRË! TELEFONONI, MUND T JU NDIHMOJMË! (212) (646) Broadway, 3rd Floor, New York, NY ICJ in session. pinned by political power. It is not static and is always evolving. Its application and interpretation reflects the aims and objectives of the major political powers that effectively manage and control world politics in a particular time frame. To be effective international law must be applied with the necessary flexibility and pragmatism that duly take into account the realities on the ground, of course always respecting the applicable and recognized legal principles. Today s Kosova is the product of the plans and strategies of the major political powers in circumstances where the UN Security Council s imprimatur was not possible. Kosova is a sovereign independent State recognized as such by a large and growing number of countries in all parts of the world including major political actors.it represents a new reality that is acquiring strength, support and recognition. This scenario will continue to be consolidated further as Kosova becomes integrated in international intergovernmental processes and secures additional recognition of its status through bilateral and multilateral actions. The recent admission of Kosova to membership of the International Monetary Fund and the World Bank as the 186th Member based on acceptance with the votes of more than half the States that are Members of the United Nations reflects this trend which will not change direction. Significantly, Kosova s new status buttressed with strong international supervision, mentoring and assistance is, contrary to projected doomsday scenarios by some who oppose it, contributing to peace and stability in Kosova and in the Western Balkans. This is a political consideration of fundamental value and importance. For all the foregoing reasons and considerations it is most unlikely that the International Court of Justice will conclude that Kosova s Declaration of Independence, though possibly and unavoidably imperfect from a strictly legal standpoint in view of the Security Council s inability to formally complete the status process, violates international law. It was universally accepted that Kosova s status could not remain uncertain and unresolved. This is essentially a complex political matter which international law and judicial organs have limited capacity to settle. Alexander Borg Olivier is an international law expert and professional UN career diplomat with extensive experience relating to Kosova and the Western Balkans. Prior to his current engagement as a special adviser in the office of the Prime Minister of the Republic of Kosova, Mr. Borg Olivier served as the chief Legal Adviser of the UN Interim Administration in Kosova from October 2000 until June 2008.He served in this key position through the various stages of Kosova s recent constitutional development advising and assisting six successive UN- MIK Special Representatives of the UN Secretary General.

29 happy 28 november Find heart in your home, #1904 NOVEMBER 28 - DECEMBER 3, you ll have home in your heart SEPT 6 There is a beautiful song by Ilir Shaqiri, a Kosovar Albanian singer, that captures the immense joy and comfort of finding home in a foreign land better than any other songs I ve known. (You can listen to it here) I first heard of this song in Timor Leste when I was working with the United Nations back in One of my Kosovar friends had played it and despite not understanding a word of Albanian, I fell in love with the moving ballad, Shaqiri s warm voice and the exotic sound of the Latin-Slavic language. Naturally, I was curious to know the meaning. With my friend s help, I discovered that the lyrics were even lovelier than the song itself. It tells a moving tale of a Kosovar Albanian who travels to Istanbul on a business trip. During the trip, he enters a poçari shop (poçari means a clay vase seller in Albanian) and asks to see the best vase available. While inspecting the vase, it accidentally slips away from his hands and breaks into twenty-five pieces, much to his mortification. The poçari goes berserk and starts to swear in Turkish. Offended by the poçari s unnecessary insults, he swears back in Albanian. Expecting the poçari to put up a fight, he sees tears welling up in his eyes instead. Is this Turk, this Muslim going crazy? I swore at him and he s hugging me, he wonders. The poçari reaches for another vase and hands it over to him and says pleadingly, Swear on me again, please. I am also Albanian. Brother, swear on me in Albanian again. Albanian words cannot be bought here in the bazaar. Alarmed by this, the other customers run out from the shop. When the poçari and him are finally alone, the vases come crushing down and shake the Sea of Marmara. According to my friend, there are many ethnic Albanians from Kosovo, Albania and Bosnia who were forced to escape to Turkey during the first and second world wars as well as the series of wars that erupted in former Yugoslavia during most of 1990s. The Serbian government was determined to exterminate the Turks, a term given to ethnic Albanians who are predominantly Muslims, in reference to the spread of Islam by the Ottoman empire in the Balkans. An estimated 250,000 to 300,000 ethnic Albanians were driven out from their homes to Turkey between the first and second world wars and 250,000 more after the second world war. An estimated 2,000 ethnic Albanians were killed in Kosovo under Slobodan Milosevic s leadership. It s no wonder that the poçari is moved to tears when he hears his mother tongue uttered for the first time after a presumably long and painful period of exile, despite its ill-intention. Five years ago, I was in Dubai during a transit from Kabul to Kuala Lumpur. I only had time to check into a hotel and leave the next day on an early morning flight. Feeling bored, I decided to check out the hotel s boutique shops. An interesting shop selling Middle-Eastern paraphernalia sparked my interest. I wanted to buy one of those make-your-own bracelets with intricate carvings on silver alphabet cubes as a gift for someone. The problem was, each cube would set me back quite a lot and the person doesn t exactly have a short name. Do you give discounts for these if I buy more than five pieces? I asked in true Malaysian fashion despite the shop owner s sombre expression. He didn t look like he was going to entertain my attempt to haggle. Where are these from? I persisted in an attempt to break the silence and hopefully, during the process, he might soften. Iran, he answered rather grudgingly. By then, he probably assumed that I was not worth his time since I appeared to be a cheap-skate. Are you from Iran? I persevered. He nodded his head. I smiled and said, Chetor Hasti? (How are you?) perhaps a tad too enthusiastically. I was feeling smug that I could converse in basic Farsi, a similar language to Dari, one of Afghanistan s official languages. Unexpectedly, the Iranian man broke into a huge smile. I could literally see the muscle on his cheeks relaxed and his initial hostility disappeared altogether. He replied cheerfully, Khoob Hastam, khoob Hastam (I m fine, I m fine). He was curious with my rudimentary knowledge of the language and I obtained his further approval once I explained that I worked in Afghanistan. You take this. Gratis. It s gift from me, he urged. It was impossible to refuse him as he pried open my hand and pushed the bracelet firmly onto my palm. I decided to accept his well-meaning gift graciously for I understood that by refusing him, it would insult his generosity and kindness. Tashakor (thank you), I said to him with a polite head bow and my right arm folded across my chest. He laughed good-naturedly and replied, In Farsi, we say merci. I am constantly amazed by our desperate need to identify ourselves with something familiar and it reminded me of the time that I had spent in Wales as a law student. We had a large Malaysian student community and I have never felt more Malaysian since then. The issue of racial differences never came into question despite the Chinese and Indians being highly outnumbered. If anything, we all embraced and magnified the differences by flaunting them in cultural events. Since we didn t have sufficient Chinese and Indian Malaysians, the Malay students had to participate in Chinese and Indian dances. They never complained but were eager to partake in the cultural exchanges. We even had friends from Britain, Singapore, Hong Kong, China, India and Pakistan who volunteered to get involved. Our spirit of solidarity and unity attracted them and that made us true ambassadors. We were in a foreign territory and hence, there was no issue of whose soil it belongs to. Life as a Malaysian was simple and unambiguous. Malaysia is not just a country for many of us, it s home and the experiences I had from living abroad teaches me the horror of ethnic intolerance and how precious it is to be free in your homeland. I received unverified information that in a seminar conducted by Tun Mahathir, he had said that the only way for Malaysians to be united is if everyone were to become Muslims. I snorted and thought about the sectarian fights between Muslim brothers in Afghanistan and Iraq. Here s what I think. Unity can be achieved in three ways. First, for those people who call the minorities as pendatang to be sent off to a foreign land where they are subjected to discrimination and restrained from practising their faith. Hopefully, they ll understand how it feels like to be unwelcomed. Second, for all of us to become minorities in a foreign land because then, we will not be Malays, Chinese or Indians, but simply Malaysians. Third, nobody has to leave home but, we have to start treating each other as Malaysians. The poçari and Iranian man taught us an important lesson. Home has nothing to do with religion or ethnicity. It s a place where your heart belongs to.

30 30 #1904 NOVEMBER 28 - DECEMBER 3, 2009 happy 28 november The Dissolution of Yugoslavia What started in Kosova was completed in Kosova The most radical changes imaginable took place on the territory of what was once Yugoslavia. In light of these changes, I think it worthwhile, perhaps even instructive, to look back at the beginning of this long cycle. I m referring to a specific period when many of the terrible events that subsequently transpired the Balkans could conceivably have been avoided. Of course, it was not avoided; the drama returned, with a kind of historical inevitability, to a small place on the map where it all begun Kosova. By Dr Janez Drnovšek former Prime Minister of Slovenia and President of Socialist Federal Republic of Yugoslavia in 1990 It might be useful to start with two diametrically opposite examples of nations that emerged from the former Yugoslavia: Serbia and Slovenia. A decade of Serbian-sponsored wars - conflicts characterized by their mercilessness and barbarity - has resulted in a noticeable dearth of international sympathy for Serbia (something which was not necessarily the case in the early 1990 s). And yet, as is probably clear to all by now, Slobodan Milosevic`s concept of a Greater Serbia brought devastation not just to other ethnicities within the former Yugoslavia, but also to the Serbs themselves. Large areas of Croatia, Bosnia and Herzegovina and Kosova where Serbian populations used to live were lost. WHERE IT ALL BEGAN And this is where the decade cycles back to its beginning and perhaps (at least for the Western powers) knows itself for the first time: Kosova. Because Yugoslavia began to fragment starting with the Kosova crises of 1989 and The first target of the nationalistic idea of a Greater Serbia was Kosova. The fate of that region therefore represented a kind of litmus test for whether a multiethnic Yugoslavia could be democratically transformed. Many countervailing forces were still at play then, and many attempts to keep the country together and to reorganise it on democratic principles were made in those years. But when an authoritarian and nationalistic concept prevailed in solving the Kosova problem ten years ago, it became clear to many of those opting for democratic change that they would be unable to achieve their goals within Yugoslavia. Kosova, then, was when the dissolution of the country became inevitable - just as this year s Kosova crisis will probably appear in history as the definitive moment when Serbian policies were revealed as an unambiguous failure. As the president of Yugoslavia s collective presidency for a one year period during this earlier Kosova struggle, I took steps to oppose Slobodan Milosevic`s concepts by advocating ideas of dialogue, tolerance, European integration, economic efficiency and prosperity. Such an approach could have been perceived as naive at the time. The authoritarian methodology on the opposing side may have seemed more powerful, more realistic and not least, more potentially victorious. The late Yugoslav leader Josip Broz Tito had created an intricate structure of weights and balances to try to satisfy the constituent parts of that multinational country. Yugoslavia was formally a decentralized federation with significant autonomy granted, at least on paper, to its six republics (Slovenia, Croatia, Serbia, Bosnia and Herzegovina, Montenegro, and Macedonia) - but also to two autonomous provinces which existed within the framework of Serbia. These were Vojvodina, with its sizable Hungarian population, and Kosova, with a majority Albanian population. When Tito was still firmly in power, however, the sovereignty of the federal republics and autonomous regions was actually limited in practice. But after the Tito s death in 1980, central power gradually started to devolve, and the communist party itself became more and more decentralized. At the end of that decade, with winds of change blowing unmistakably through Eastern Europe, some republics - notably Slovenia and Croatia - intensified this ongoing process of political change. Differences between the republics increased largely because of these different speeds of democratization. It could be said that Slovenia was leading the process and that Serbia, under Milosevic s rule, was heading in a very different direction. Slobodan Milosevic first became the leader of the Serbian communist party in In what is by now a well-known story, his political breakthrough took place in Kosova, and it was specifically due to his nationalistic hard-line approach. Having seen the political value of harnessing populist anger, Milosevic self-consciously profiled himself as the defender of the Serbs in Kosova against the Albanian danger, and claimed that the Serbs deserved more power than they had been allotted in Tito s Yugoslavia. Milosevic wanted to change the political and ethnic balance in the country. Well before war broke out, however, Milosevic took his first steps in that direction, and managed to install Serbian-controlled puppet regimes in the Republic of Montenegro, as well as in the two autonomous regions of Vojvodina and Kosova. He did this by organizing big mass-media campaigns and by threatening large public demonstrations (the so-called yogurt revolutions of well-documented in the New York Review of Books and elsewhere). Understandably enough, the majority Albanian population in Kosova protested in massive numbers when the Serbian regime eliminated their autonomous status. Police responded, and there were a considerable number of deaths in the demonstrations. As a consequence, the federal presidency introduced martial law in Kosova. By the beginning of 1989, the whole Yugoslav picture had become more and more gloomy and frightening. EXPERIMENTING WITH DEMOCRACY This was when I personally came into the story. Partly in response to the extreme events in the southern part of the common state, the Slovene political leadership was already experimenting with democracy. Viewed in one way, one could say that the authoritarianism in the south had reinvigorated its opposite - a phenomenon not uncommon in history. For the first time in the former Yugoslavia, free elections were carried out for the Slovene member of the Yugoslav presidency. (Under the existing political system, the representatives of the constituent republics and the autonomous regions were members of Yugoslavias collective leadership, each in turn becoming the president of the country for a one-year term.) Much to the surprise of the political establishment, an independent candidate - myself-defeated the representative of the Communist Party and was elected to this body. In keeping with the democratic means by which I was elected, what I brought to the Yugoslav presidency were the general feelings of the Slovene people. A desire for more economic efficiency, increased democratization, and European integration. But I also brought fears. Due to the increasingly hard-line nature of the Belgrade regime, Slovenians were afraid that something terrible would happen in the country. There were fears of yogurt revolutions ; of civil wars; of military takeovers; of economic chaos. It should be said, however, that despite these fears at first the Slovenian demand for independence was not explicit. Too many risks were involved. At the time, people would have simply preferred an improvement in their living conditions and their security. Only gradually, as events proceeded on their inexorable course in Serbia, did people become alarmed and realize that compromise was looking less and less likely - and was finally impossible. It became increasingly clear that the only way to proceed was for Slovenia to escape into independence. Directly to the west of us, a peaceful, prosperous and democratic Europe was integrating. Slovenia gradually developed the idea of joining this process. I myself experienced a similar evolutionary conversion. Meanwhile, I tried to do my job as the Yugoslav president in the best possible way. I tried to reconcile Serbs and Albanians, and I tried to organize a constructive dialogue between Milosevic and the opposition Albanian leaders. RIDING THE TIGER In the year when I was president of the collective presidency of Yugoslavia - from May 15th 1989 to May 15th I tried patiently, step by step, to diminish the escalating tensions. Gradually I succeeded in freeing the Albanian political prisoners - several hundred of them - and to eliminate the Serbian-sponsored martial law in Kosova that was limiting communications and the free movement of people, as well as imposing very strict police controls. However, my efforts to bring the Albanians and Serbs to the negotiating table brought no results. The Serbs relied only on force, refusing dialogue. Milosevic holding his notorious speech in Kosova, in 1989, announcing the triumph of extremist fascist ideology in Serbia. Albanians holding a mass protest in Kosova, in 1989.

31 happy 28 november #1904 NOVEMBER 28 - DECEMBER 3, NATO troops are greeted as heroes as the tanks rools in the liberated Kosova. Both in formal meetings of the presidency and also in informal talks, I tried to bring the two sides to the table. Milosevic could be a charming person to talk to about many issues, but when discussing Kosova he hardened and it was impossible to find compromises. When I managed to get a majority in the federal presidency and free the Kosova political prisoners - including the Kosova Albanian freedom fighter Adem Demaci, who had spent 28 years in prison - Milosevic was furious. And because of my efforts to establish a dialogue leading to a solution of the Kosova problem, I was often accused in Serbia s controlled media of being a traitor to federal Yugoslavia and to Serbia. But in fact this was the last real effort to help the country avoid disaster. I once said to Milosevic: Your policy is like riding a tiger. While you ride it you probably feel very powerful. But sooner or later you ll have to come down and the tiger will eat you. Alas, I did not succeed in changing his politics or his behavior. During this whole process - in a procedure, which would later become familiar to a long succession of diplomatic emissaries to Belgrade - I tried to charm the Serbs. I advocated tolerance, compromise, discussion. I attempted to inject a tone of reasonableness, and I tried not to be only a Slovene in the presidency but to improve the climate for everybody. I introduced the intention of joining the Council of Europe and later the European Community; I did so not only to the presidency of Yugoslavia but also to European leaders. When I met with the latter, I explained that a race was going on between a wild nationalism and a more rational, tolerant and democratic concept. Unfortunately, as history has recorded, the process of destruction was faster than the process of democratic consolidation. Sometimes I wonder if the democratic option really had a chance at all. It would have demanded tolerant and responsible politicians in all the Yugoslav republics - but particularly in Serbia and Croatia. (People in Bosnia and Herzegovina were afraid of the nationalistic pressures coming from Serbia and Croatia. They felt premonitions of disaster.) Still, it must be said that during my one year term as president I had a lot of public support. People felt that this would be the right way to go. For a short time it even looked as though I might succeed. But this was only an illusion - the calm before the storm. That storm hit not long after I stepped down as president. When my term came to an end, the Serbian member of Yugoslavia s rotating presidency replaced me. He immediately introduced very different rhetoric - followed very closely by action: repression against Albanian separatists must be instituted, he said, and the interests of the Serbs wherever they live must be protected. I had barely left office when the Serbian regime dissolved the Kosova parliament and police repression revived. In a secret meeting of their assembly, the Albanians of Kosova responded by declaring their own republic. From then on no more attempts were made to find a peaceful and democratic solution in Kosova. The Albanians organized parallel informal institutions, including schools. For almost this entire decade the Kosova Albanian community, to their great credit, followed Ibrahim Rugova s policy of passive resistance. They awaited the outcome of the Yugoslav destruction; more than anything else, they hoped for the fall of the Milosevic regime. But Milosevic survived. His military and police forces remained practically untouched throughout the Yugoslav wars. And in the end the Albanians saw no alternative but armed resistance. DEMANDS FOR INDEPENDENCE Meanwhile at the other end of the country, in April just before the end of my term as Yugoslav president - free parliamentary elections were held for the first time in Slovenia and Croatia. New political groupings won that were clearly on the path of democratization. They focused on issues of national identity and sovereignty - although still within the framework of a federative or confederative Yugoslavia. But Serbia s uncompromising pressure to change the structure of power in the former Yugoslavia gave a real push to Slovenian and Croatian demands for independence. There were clearly precious few perspectives left within Yugoslavia. After Serbia terminated the autonomy of Kosova, Vojvodina and Montenegro, the picture had become very threatening to the other republics. Suddenly Serbia, previously equal, spoke with four votes in the federal presidency - four out of eight. And this was particularly important because the federal presidency held formal command of the Yugoslav army. At the end of 1990 and during the first months of 1990, Milosevic tried to obtain a majority vote in the presidency and to get that army to move towards Croatia and Slovenia - all under the pretext of defending Yugoslav sovereignty. At the time there was much speculation that the army would intervene directly in the political scene. However the generals didn t want to act without the formal approval of the presidency, and the presidency blocked such attempts several times. One thing not commonly recalled when considering this period is that in 1990, Slovenia and Croatia were still willing to negotiate a new, looser confederation. But they were confronted with the Serbian idea of a centralized federation. Since such a federation would have meant that Milosevic would rule Yugoslavia, he had very good reasons for blocking the Slovenian and Croatian proposals. In the ensuing deadlock, the momentum of the Slovenian and Croatian independence movements grew in the second half of that year (compounded by the popular reaction to the brutalities unfolding in Kosova). I can t say that it wouldn t have developed anyway - especially in Croatia. But as a consequence of these events this move towards independence could be seen as inexorable, and directly attributable to Serbian pressure. In December 1990, Slovenia and Croatia took the fateful step of announcing their intention to become independent. However, they concurrently proposed a six month period to negotiate relations between the republics peacefully and to establish the new political situation. In light of all these facts, I certainly can t agree that Slovenia and Croatia forced their independence, and that they are somehow the culprits in Yugoslavia s breakup (a view still espoused by Belgrade, predictably enough). By now it should be more than clear: the Yugoslav split began in Kosova in 1989 and A NONEXISTENT YUGOSLAVIA Given the path chosen by the Belgrade leadership, what the rest of the world still saw as a unitary state went through some very tense times in first half of An explosion seemed possible at any moment. In a referendum at the end of December 1990, a large majority of Slovenes decided on independence. Within the federal presidency and with the presidents of the republics, we negotiated the non-existent political future of the former Yugoslavia. In keeping with the democratically verified wishes of my country - but also true to my own convictions - my own goal by now was to achieve at least a peaceful dissolution of the country. But Slovenia is ethnically homogenous and could establish independence without too many problems. Croatia was more difficult; a large Serbian minority lived there. And Bosnia and Herzegovina was the most complicated 32

32 32 #1904 NOVEMBER 28 - DECEMBER 3, 2009 happy 28 november The Dissolution of Yugoslavia What started in Kosova was completed in Kosova 31 situation of all: Serbs, Croats and Muslims were all mixed together. While very serious attempts were made, it was almost impossible to find a solution to this situation. We had different proposals on the table. One was that Slovenia could become independent and Croatia would maintain some loose link with the rest of federation, in order to satisfy the Serb minority. Sometimes it seemed as if we were very close to a solution, but when I look back today I can see that the Serbian regime was already working on a military answer. They were simply waiting for Slovenia and Croatia to proclaim independence. On May 15th 1991, the day the Serbian term as president of the federal presidency expired - one year after I left office - Belgrade blocked that succession by not accepting the Croatian member as president. The result was that the Yugoslav presidency ceased to function as the supreme commander of the army. When Slovenia and Croatia declared independence on June 25th 1991, the Yugoslav army intervened in Slovenia. It was a catastrophic decision. Not necessarily for Slovenia, which was able to defend itself and achieved independence, but for the rest of Yugoslavia, which remained in chaos and war for the rest of the decade. The military moves on Slovenia were the first crucial steps from negotiations to politics conducted by other means : i.e., outright war. At the time of the decision to intervene in Slovenia, the Yugoslav army was still a federal body. But it soon became clear that the Croats, Macedonians, Bosnians, and Albanians caught in uniform didn t want to fight the Slovenes. They knew that tomorrow this could happen to their own people. Slovenia had made its decision and stood firm, and during the 10- day war the old multiethnic Yugoslav army disintegrated, soon to be replaced by what was effectively a Serbian army. After a cease-fire, negotiations followed: the so-called Brioni agreement was reached between the federation and Slovenia, with the EU as a mediator. This was the first and I think the only successful European attempt in managing the Yugoslav crisis. The agreement was not very clear, however. It was written with what we could call a kind of constructive ambiguity. Slovenia and Croatia had to accept a three month moratorium on their sovereignty, and I was supposed to return to the federal presidency for three months. It was not clear what would happen after that. What did happen was that developments came thick and fast. In the first session of the Yugoslav presidency we agreed that the Yugoslav army would retreat completely from Slovenia: and so my country was able The cover page of The New York Times published on the day when US-led NATO intervened militarily against Yugoslavia in order to avoid a humanitarian catastrophe in Kosova. An Albanian in Kosova reveals for a Western photographer the body of a young kid killed by the Serbian military. to establish complete control over its territory. At first the international community was reluctant to recognize the new state, but in the end of 1991 and the beginning of 1992 the first international diplomatic recognition came. Slovenia had become independent; it had actually managed to escape the growing Yugoslav disaster. The war soon spread to Croatia and then Bosnia and Herzegovina before events came full circle back to Kosova. The modus operandi of the Serbian regime was to opt for force whenever it appeared that they could achieve more that way than with negotiations. Their concept was unambiguous - even if skillfully hidden behind rhetorical smoke-screens: to establish control over the whole Yugoslav federation if possible; if this was not possible, to let Slovenia and part of Croatia go, and to establish control of Serbia s ethnic borders. Either way, they would have materialized the idea of a Greater Serbia. LOOKING BACK Slovenia s experience with the Serbs in that they would readily resort to force if it was to their advantage to do so-was repeated later, in the war in Bosnia. Unfortunately, the international community was slow to realize that it was not dealing with a tolerant and democratic regime in Belgrade, and it was only too willing to take what the Serbs said at face value. As a result of the wars in Croatia and Bosnia and Herzegovina, hundreds of thousands were killed. Millions more became refugees. I always advocated an early international military intervention in order to stop the atrocities. Unfortunately, events unfolded in a different way. The international community tried to mediate in other ways, without much to show for it. Neither UN resolutions, nor EU-observers, nor a UN peace-keeping force could stop the fighting. Only in 1995, when the Americans decided to bomb the Serbian positions in Bosnia, did the conflict wind down. Together with increasing Croatian military pressure, this brought an end to the war. The Dayton agreements which followed finally established a measure of peace and relative order in an exhausted Bosnia and Herzegovina. Clearly, military intervention in 1992 could have prevented many atrocities. It would have been easier to protect the multiethnic structure of that republic. Now, after years of killings, it is much more difficult to rebuild the necessary confidence and to normalize life in the multiethnic state. Without a strong and long-lasting international presence, this is impossible. With it, it s still very, very difficult. And it requires a lot of patience and resources. Further, the agreement only went half-way. On the one hand aggressive nationalistic politics were not rewarded: no Greater Serbia or greater Croatia was accepted. On the other, the same politics and politicians remained. And the Kosova problem was left unresolved. THE GRAY ZONE This last point is a crucial one. The fact that the international community had left Kosova under Serbian martial law made Ibrahim Rugova s policies of non-violent resistance to Serbian domination less and less tenable. When in 1998 the Kosova Albanians started a more organized armed resistance - with what became known as the Kosova Liberation Army - Milosevic responded with police and paramilitary terror. In what had by now become a wearisome routine, the international community attempted to reason with Belgrade and new interim agreements were reached. But the violence continued, and in February 1999 the so-called contact group (consisting of the US, the UK, Germany, France, Italy, and Russia) organized the Rambouillet conference. Serbs and Kosova Albanians were asked to meet and discuss a peace plan which was prepared in advance. The Rambouillet plan, which presented a transitional form to resolve the Kosova problem, would have provided autonomy for Kosova even if it would still formally have been within the framework of Serbia and Yugoslavia. A substantial international force would have insured peace. These negotiations were a bit different from the dictionary definition of the term. In what has been described as a take it or leave it approach, both sides quickly discovered that they weren t supposed to change the plan or really negotiate. If the Serbs didn t accept the Rambouillet proposal, they were informed, NATO would bomb Serbia. If the Kosova Albanians refused, they would lose the support of the international community. It wasn t easy to convince the Albanians to accept the terms of the Rambouillet agreement - but after a two week break, they actually managed it. For their part the Serbs refused outright, and it took this year s large-scale NATO bombing of the Federal Republic of Yugoslavia to convince them. There has been much discussion about the seemingly draconian nature of the Rambouillet talks. American Secretary of State Madeleine Albright was criticized for delivering what was in effect an ultimatum on both sides. Under normal circumstances, I might agree with such views. However, the circumstances in this case were not conventionally normal - as should have been clear after a decade of consistent behavior on the part of the Belgrade regime. After a decade of experience with Milosevic and his politics, after many agreements that were not respected, this was a strong and credible response by the international community. The Americans and the Europeans acted correctly at Rambouillet. In the end, of course, the western doctrine was successfully supported by military means, and the bad guys were defeated. And so what began in Kosova ten years ago seemingly ended in Kosova. (This article was published by World Policy Journal in 2000).

33 happy 28 november #1904 NOVEMBER 28 - DECEMBER 3, FROM THE US MEDIA TEN YEARS AGO We Are All Albanians This article appeared in the June 7, 1999 edition of The Nation. By Slavenka Drakulic The other day on the BBC news I saw a young, educated and eloquent Serbian woman speaking about the life of ordinary citizens under the NATO bombing. The Serbian citizens are afraid, she said. Normal life is more and more difficult. There are power cuts, and people are forced to go several days without access to the Internet. There is also a cigarette shortage. But yes, they are trying to live normally. They go to work, they shop, and they sit in cafes. Of course, the bombing turned the Serbian citizens against NATO, not against Slobodan Milosevic. After all, bombs are dropping from the sky. Clearly, this young woman, like so many Serbs, does not want to understand that her country is at war. They still seem to be thinking, What has all this to do with me? I know this mechanism of denial, because I have seen it before. Serbs by and large ignored the wars in Croatia and Bosnia. It was always happening somewhere else, to somebody else, and they were not involved. It was the Serbian army, the police, the paramilitaries, but not them, the ordinary citizens. But now, when it is happening in Serbia and affecting all of them, they are still somehow surprised. The young woman on TV used the expression Serbian citizens, but her use of this phrase suggested that these Serbian citizens are people struggling to maintain the normality of their daily lives. By Serbian citizens she evidently meant only Serbs. Others that is, Albanians are simply never mentioned in that context. Their problems are not addressed, by her or other Serbs. In the perception of ordinary Serbs, Albanians are not included in the category of Serbian citizen and therefore are absent from the language as well. Why? The problem is that Serbs or anyone else, for that matter cannot identify with the suffering of others if they are not able to see them as equals. In Yugoslav society Albanians were never visible. There was no need to construct their otherness as, for example, with Jews in prewar Germany or recently with Serbs in Croatia. The Albanians were never integrated into the country s social, political and cultural life. They existed separately from us, barely visible people on the margins of our society, with their strange Ethnic cleansing in Kosova: More than a million of Albanian civilians are forced out of Kosova by the Serbian army and police. March 20, (AP Photo/Santiago Lyon). Fields of sorrow: Ethnic Albanian citizens of Kosova walk along the railroad tracks to avoid the landmines planted by the Serbian army. Tens of thousands of refugees are pouring into Albania and Macedonia, as Serbian forces execute a scorched-earth policy in Kosova. language that nobody understood, their tribal organization, blood feuds, different habits and dress. They were always underdogs. What was their place in the Yugoslav literature, in movies and popular culture? What famous Yugoslavs were Albanians? Because of that estrangement, not many voices were raised in protest during the past ten years, when Albanians in Kosova lived practically under apartheid. For the older generation, the only visible Albanians were people in white caps coming from Kosova to their cities to cut wood in the winter. For my generation they were people selling ice cream all over Yugoslavia. They spoke our language with a funny accent and never could pronounce lemonade properly. They lived among us, but we chose to ignore them. If we did happen to notice them, we despised them, laughed at them, told jokes about them. I never had an Albanian friend in Zagreb. No one I knew married an Albanian. But the difference between Croats and Serbs was that Croats did not really have to deal with the Albanians; we had no Kosova. It was clear that they belonged to a different category from Serbs, Croats, Macedonians, Montenegrins or Slovenes. Serbs could even fight a war against Croats, but they never perceived each other in the same way they both perceive Albanians. The prejudice against Albanians can be compared to that against Jews or blacks or Gypsies in other cultures. Today every Serb will tell you that Albanians multiply like rabbits that this is their secret weapon in the war they are waging against Serbs in Kosova. This is not nationalism; this is more or less hidden racism. The woman on the BBC the other day may be only an ordinary person, but there are other Serbs who should know better and who can t use the excuse of innocence so easily. They are the people in the opposition. But all one hears from them is their lament about the destruction of democracy and civil society in Serbia. The NATO bombing is to them a savage attack, a terrible act of aggression against a sovereign state they all use the language of Milosevic s propaganda. There is the other Serbia they say, a better Serbia of the brave people who fought Milosevic all along. Surely there is another Serbia that will surface once Milosevic is gone. And surely everyone can understand that opposition people are afraid now. One is tempted, however, to ask, Exactly what opposition, what civil society, what other Serbia are we talking about? The one that for more than a decade was not able to produce a democratic alternative to Milosevic? The one that never established contacts with Albanians from Kosova in order to work together for the common future of both nations? If the opposition, political as well as intellectual, ever had anything in common with Milosevic, it was in its attitude toward Kosova. Kosova Albanians were a litmus test for the opposition all these years, and they always failed it. Now they are engulfed in self-pity. An open letter from Vladimir Arsenijevic, a young Serbian writer of some renown, circulating on , is a striking example of this invisibility of Albanians. In his answer to a friend from Zagreb, who reproached Serbs for their lack of remorse over the situation of the Albanians, he wrote: On account of lack of pity for the fate of Kosova Albanians, I know (from my own experience and I know that I have no bad feelings whatsoever directed toward anybody, least of all Albanians) that it is very hard to care about somebody else s problems if you are personally experiencing major problems of your own at the same moment. There is no favoritism in this society. Everybody is too busy surviving here to be able to feel any remorse... Remorse is a privilege of the well-nourished, clean and civilized. And we are all Albanians here. All of us: Serbs, Montenegrins, Hungarians, Slovaks... Poor, underfed, degraded, oppressed. And I mean ALL of us, even those who have supported Milosevic with all their heart through all these years of terrible hell. There is something almost obscene in this sudden visibility of Albanians, in the Serbs desire to achieve the status of victim through this kind of identification. Albanians remain an abstraction, an empty notion with no real substance, used solely as a means of adding visibility to Serbian suffering, thus denying the Albanian identity once more. I can see this young writer sitting at his computer (there must have been no shortage of power then) in his Belgrade apartment: He sends his letter, checks the latest war information on the Internet and goes to bed. Meanwhile, his Albanian counterpart, with whose suffering he identifies so much, sits in a tent somewhere in Albania or stands in the mud, waiting to cross the Macedonian border. His house is burned down, his computer if he ever had one has been taken by Serbian paramilitaries and he doesn t know where his family is. If the young writer considers himself an Albanian, why is he not fleeing to Macedonia or Albania as well? How cynical or young or innocent or perhaps stupid do you have to be to say that? It is as grotesque as if the Germans, after World War II, had said, We were all Jews. After all, had they not suffered occupation, bombardment, rationing? The writer means to say that if the Serbs are victims, then how can they possibly have anything to do with the responsibility for this war? Or for the Milosevic regime? War goes deeper than bombardment, and the more we pretend it doesn t concern us, the more it invades us. War is destructive of the human soul. It corrodes human beings, bringing out things we didn t know about ourselves. And when he says that remorse is a privilege of civilized people, he puts himself and his nation on the level of people without pity. He is justifying the inhumanity of his people, and that is terrible. This is what the war is doing to the young writer. But like the woman on the BBC, as well as ordinary people and opposition intellectuals, he is not able to realize that. Precisely this denial, blindness, unconscious racism and cruelty toward other human beings, this lack of remorse (but no lack of self-pity!), is what war is doing to Serbs, and it is much more devastating than NATO bombs. Living with Milosevic s regime and the war for so long takes its toll. It has changed Serbs in the past ten years, and the rest of the world is witnessing this only now, still puzzled and bewildered by it. It is hard to understand that our acquaintances, our lovers, drinking buddies, philosophers, our once dear friends, are different people. It is even harder to understand that they themselves let that change happen.

34 34 #1904 NOVEMBER 28 - DECEMBER 3, 2009 happy 28 november Political developments spark Kosova identity debate Following decades of enforced separation, Albanians are discussing how different they ve become. By Arjan Konomi On a hot summer s day, a group of friends is sitting in a seaside cafe in southern Albania. Erleta, the daughter of a dissident in Kosova, and Tomi, a native of Tirana, have much in common. However, as is usual in the Balkans, they are divided when discussing the past. Tomi believes the former communist regime in Albania was far more oppressive than Josip Tito s regime in Yugoslavia. Erleta disagrees. Poverty and hunger were routine in communist Albania, Tomi adds, while people in Kosova could own property, practice their religion and emigrate to the West, if they wished. However, Erleta insists that oppression cannot be measured in terms of material goods alone. Try enjoying a table full of food while somebody is striking you in the face, she replies, searching for a metaphor to convey the oppression that Albanians felt they experienced in Kosova. And don t refer to us as Kosovars, she adds. We too are Albanians. The two friends heated dispute is a reminder of the fact that, while all Albanians supported Kosova s revolt against Serbian rule, Kosova s independence since 2008 has thrown up questions concerning the new state s identity, and about whether it differs from Albania s. Some see the attempt to promote a specific Kosovar identity as imposed and invented and reject it as artificial. Others feel more positive. Either way, the question is a hot topic in Prishtina, Tirana and Skopje, among intellectuals, politicians and ordinary people alike. DIVIDED BY BORDERS The origins of the questions concerning Kosova s identity date back to the Balkan War of 1912, when Serbia, Montenegro, Greece, Romania and Bulgaria overran the last remaining swathe of Ottoman-ruled territory in the Balkans. The result of the London Peace Conference of 1913 was the partition of Macedonia between the victors and the creation of an independent Albania. However, almost half of the region s ethnic Albanian population was left out of the new country after Serbia annexed Kosova and what is now the Republic of Macedonia. Though still united by a common language and heritage, a state border now divided Albanians in Albania and Albanians in Kosova. After the Second World War, the border became firmer still. The two states in which Albanians lived now followed very different ideologies, with Albania sticking to a hard-line Stalinist philosophy. From 1948 until 1991, the border between Yugoslavia and Albania was almost hermetically sealed. Even after Yugoslavia collapsed, during Slobodan Milosevic s rule in Serbia, Kosova Albanians could not easily cross the border. As a result, Albanians on both sides of the frontier had few chances to communicate, for almost half a century. In Albania, the isolationist regime of Enver Hoxha also did its best to wipe out most aspects of traditional Albanian culture. Most of the population lived in material deprivation, left wanting for the most basic goods. Robert Elsie, a former German diplomat and long-time Balkan observer, maintains that, although Kosova was the poorest region of the former Yugoslavia, it enjoyed modest prosperity when compared to Albania. However, Kosova Albanians experienced constant political and cultural oppression from Belgrade. One result was that they tended to withdraw into themselves as a community, remaining more traditional in culture than Albanians in Albania. PARADISE IS ON THE OTHER SIDE For most Kosova Albanians who grew up in the former Yugoslavia, Albania was a proletarian paradise, known only by the propaganda images beamed out by Hoxha s regime. We saw Albania as the land of our dreams [ ] because it was an independent country and wasn t ruled by others, like us and the Serbs, says Sefer from Prishtina. He spent most of the 1990s in exile running an Albanian club on the outskirts of Lyon, France, and publishing a magazine, The Road To Freedom. What we knew of Albania was the propaganda that the regime broadcast on Radio Tirana, he recalled. It was an independent state, free from Russian or American influence, where a free people raised its own flag. When my friends in Kosova first travelled to Albania in the early 1990s, they used to kiss the ground, he added. Sefer s magazine praised Hoxha as a great patriot. He says his eyes were not fully opened until the late 1990s, when he ended up in Albania as a refugee. We only became familiar with the real Albania during the 1999 exodus, when over 600,000 of us found refuge [in Albania] and saw with our own eyes the misery of our dreamland, he recalled. As we recognised each other, we understood better that we didn t really know each other at all. The Kosova Albanians were not the only ones to labour under misconceptions concerning their ethnic kith and kin. Albanians in Albania cherished similar illusions about their cousins on the other side of the border. We considered them [Kosova Albanians] lucky because, economically, they were much more prosperous than us, recalls Julian. His family originated from Mitrovica in northern Kosova, Prime Minister Hashim Thaçi (left) and President Fatmir Sejdiu displaying the official flag of Kosova, on February 18th, 2008, the day when the new state declared its independence. but he was born and raised in a village close to Fier, in central Albania. Julian s family had moved to Albania after the Second World War to escape from Serbian repression, but felt the Albanian communist regime treated them even more harshly than the Serbs had done. We couldn t move from the village, let alone go to a European metropolis like people in the former Yugoslavia could, Julian recalls. They also had religious freedom [in Kosova] while my mother had to prepare her Eid cookies in secret because, if they were discovered, we would suffer the consequences. At one point, Julian s family was sent to an internment camp in a poor and swampy area known as Derrmenas. One of his uncles was executed as a political dissident. The family was denied access to higher education and experienced a life of poverty and fear until the communist regime collapsed in Julian remembers how he had longed for the moment to visit Kosova for the first time because it then seemed I would be entering the West but I was disappointed. The terror experienced by many Kosova Albanians during Milosevic s rule shocked him. I understood what a police state they were living in constantly scared for their lives, he explains. Furthermore, they seemed different, as if they belonged to another nation. Fatos Lubonja, an Albanian writer and former political dissident who spent most of his youth in Hoxha s gulags, says the fact that Kosova Albanians experienced a different history from that of the Albanians in Albania since 1912 has helped shape their respective identities. The Albanians of Kosova for a certain period of time felt more Yugoslav than Albanian, Lubonja says. National awakening, even there [in Kosova], has been a process. ONE IDENTITY OR TWO? Travelling from Tirana to Prishtina on the newly-constructed four-lane highway is an enjoyable experience. A decade ago, it would have been unthinkable. The idea that Kosova would be an independent nation, recognised by 63 states, including the US and 22 of the 27 member states of the European Union, was even more unimaginable back then. Nexhmedin Spahiu, professor of political science at the University of Prishtina and author of a book, Towards the Kosovar Nation, maintains that Kosova Albanians and Albanian Albanians have evolved separate identities. In terms of ethnicity, we have the same identity because we speak the same language and have common traditions, he says. But we have had different histories and this has created two distinct identities separated from one another in the political sense of the word. Spahiu says Kosova is unusual in that it is creating a national identity after the country has declared independence not the other way round. We created our state before being shaped as a nation, he notes. With its own flag, national anthem and other symbols, we will progress towards the creation of a Kosovar nation made up not only of Albanians but other ethnic minority communities, he predicts. Other commentators also admit the existence of important social differences between Kosova Albanians and Albanians in Albania. When we first made contact with the Kosova Albanians during the NATO air war, it did not take me long to discover that we were similar but as time passed I noticed differences, Mustafa Nano, a Tirana political commentator, says.

35 happy 28 november In 1999 I would have said that we had a common identity, but today I would answer that our identities are distinct, he adds. This is revealed in our relations to the nation, to religion, to the family, the state and our work ethics, Nano continues. One obvious difference between the two peoples is their speech. The Gheg dialect used in Kosova differs from the language that is taught in school and used in Albania. Enver Hoxha, a southerner, imposed the southern Tosk dialect on all of Albania. As a result, use of the Gheg dialect is often frowned upon. In Tirana, Kosova Albanians are often perceived as people with rural values who cling to outdated clan structures, something the communist regime in Albania reviled during its long dictatorship. Kosova Albanians have their own grudges against Albanians from Albania, seeing them as less patriotic than themselves and indifferent to the Albanian cause. At the same time, many ordinary Albanians believe these differences are only skin deep and are mostly based on prejudice. When Murat Rrahmani from Mitrovica fled the armed conflict in Kosova in 1999 with his wife, mother and three daughters, he settled in the southern Albanian town of Vlora. I was worried, Murat recalls. He knew only that the town had been at the centre of major unrest a few years earlier, following the failure of a series of pyramid investment schemes. But the poor working-class family with whom Murat and his family took refuge surprised them with their hospitality. Because of the difference in dialect we had trouble understanding our hosts at first, Murat says. But we adapted fast and after a while we felt at home. Now back in Kosova, he and his family return to Vlora each year. Mehmet Shushollari, the construction worker who hosted Murat s family, says that, although the two families knew little of each other, in the end they found they were much the same. In Vlora, we knew very little about Kosova, Mehmet says. But we lived with Murat s family for several months and, although they were not very keen on seafood, we found each other very similar, even in culinary terms, he adds. Some intellectuals also feel that a separate Kosovar identity does not really exist. The term Kosovar identity is artificial. It s difficult to define what it really is even for those who think it exists, Prishtina-based sociologist Shkelzen Maliqi says. Although there are differences in the worldviews of Kosova Albanians and those across the border, these differences are not enough to make up an identity. A Kosovar identity would not be a stable and strong identity, with a clear meaning, he adds. Kosova Albanian academic Rexhep Qosja agrees. Those who speak of different identities for Kosova Albanians and Albanians from Albania should remember that every human being has their own identity, he maintains. The same logic stands for different areas inhabited by Albanians, where people have their own micro-identities, he explains. But if we stretch this to all Albanians, they have a common identity that is made up of these micro-identities. Rather than Albanians creating differences among themselves, Qosja says it is their neighbours that have superimposed such differences. He notes the different terms that the Serbian language uses for an Albanian in Kosova and an Albanian in Albania - siptar and albanac respectively. Qosja says the international community might want to encourage the development of a specific Kosovar identity for political reasons, thinking that will make Serbs more comfortable. But he insists that Albanians on both sides of the border are one nation, and the pretence of creating another nation or identity is not only absurd but anti-historical. The two Koreas are two states, as was divided Germany, but, other than the different political systems, no-one [has ever] believed that either was two separate nations, he concludes. REUNION IN THE EU For some Albanians in Kosova, having a new identity does not mean radically changing their perceptions of themselves, but enriching their existing Albanian identity. A new state is being established with a new flag and its own boundaries, and efforts are being made to establish an identity for Kosova Albanians that is no longer like the identity they once had, Bujar, a reporter in Prishtina, says. The Albanians of Albania and the Albanians of Kosova are not the only people following the debate over identity. In Macedonia, a quarter of the population is also ethnically Albanian. Many of them feel excluded from both Albanian nations, especially by the current stress on Kosova s separate identity. What identity do I have? asks Arben, a worker at a pharmaceutical company in the western Macedonian town of Tetovo. Am I Albanian, Macedonian, Muslim, or am I a Kosovar, as many in Albania call us? Julian agrees. To many ordinary people like him, the new focus on Kosova s identity looks divisive. Up to the time of NATO s intervention, everybody argued for being Albanian, he says. Now that they don t have to deal with the Serbs, they have started to argue with each other. For many Albanian politicians, the answer to Arben s question about where he fits in must come, at least in part, through integration into the European Union. Only then will Albanians throughout the region be truly reunited, because national borders will then have little or no meaning. Speaking in Prishtina in October, Albania s Prime Minister, Sali Berisha, said that although the division of Kosova from Albania had left scars, they had remained essentially one nation that aspired towards a common future in the EU. The nation is one and undivided, and there are not two Albanian nations as there are not two Croat and Serb nations, he said, adding: There is no brighter future for us Albanians to wish for than integration into the EU. COLOR ME BEAUTIFUL MAKE - UP ARTIST Lili Bridal Proms Engagement Special Occasion Special Effects Make UP #1904 NOVEMBER 28 - DECEMBER 3, 2009 KLINIKAT E DENTISTËVE G E N T L E D E N T A L C A R E 1, 2 & 3 FERIZ DHE AMIRA MURATI D.D.S Punojmë të gjitha proçeset kozmetike në 3 klinikat tona: 2060 East 19th Street, Brooklyn, NY Woodhaven Blvd, Rego Park, NY Steinway Street, Astoria, NY IMPLANT CROWNS VENEERS URA PORCELANI PROTEZA Të gjitha unionet dhe sigurimet e tjera janë të mirëpritura. Për pyetje dhe informacion telefononi tek tri zyrat tona: LONG EXPERIENCE Lili MBUSHJE HEQJE ZBARDHJE HEQJE NERVI VETËM ME TAKIM! Brooklyn: Mërkurë - Premte - Dielë 9-6pm Rego Park: Hënë - Martë - Enjte 9-1pm Astoria: Hënë - Martë - Enjte 1-6pm Urgjenca: BY APPOINTMENT ONLY LILIANAQOSE@HOTMAIL.COM 35

36 36 #1904 NOVEMBER 28 - DECEMBER 3, 2009 happy 28 november International Byron Conference in Albania, 2009 Old architectural house in Gjirokaster, dating from Ottoman centuries. Ruins of the Ali Pasha palace in Tepelene, Albania. Tepelene mountain. By Morelle Smith Two hundred years ago Lord George Byron visited Greece and Albania, one of the first Englishmen to do so. He travelled on horseback from Jannina in Greece, then known as Epiros, to Tepelene in Albania, at the invitation of Ali Pasha, then ruler of Epiros and most of Albania. Byron made this journey, along with his friend Hobhouse, and local guides, through mountainous and highly dangerous terrain Ali was fighting a war against the Pasha of Berat, a more northern Albanian city. The impact on Byron of this very different culture and its ruler, Ali Pasha, was immense. Out of this journey and this meeting came Childe Harold, the long lyric poem that was to make Byron famous. Out of it too came Byron s lifelong love of Albania and its people. There are Byron societies all over the world yet this was the first time, the 200th anniversary of his visit, that an International Byron Conference has been held in Albania. And this was thanks to the tireless efforts of Dr. Afrim Karagjozi and his colleagues and students at the University of Tirana. All the speakers were picked up at Rinas airport. The last time I d flown in to Tirana was nine years ago (since then I d taken the ferry from Bari to Durres) and I could hardly believe this sumptuous place I found myself in. Spacious, airy and spotless, no long queues, and you didn t even have to pay to enter the country! (Formerly there was a charge of ten euros). We were then taken to the Hotel Mondial near the busy intersection where Rruga Kavaja meets the Unaza or ring road that encircles the city. After leaving my suitcase at the hotel I could not resist walking up Rruga Kavaja to Skanderbeg Square, drinking in the evening warmth and all the sights and sounds that were immediately so familiar and at the same time so evocative of the past, when I used to live here. The blaring of car horns, the ubiquitous dust, the scents of roasting corn, hot oil and byrek, scorched meat, pungent cheese, herbs and spices, interspersed with various perfumes. Something that is dormant in me when I am not here comes alive in me when I am. Every step along the dusty road was a greeting, an inner incredulity, every step a delight to be back here. Like the birds that cluster in the chestnut trees on Rruga Sami Frasheri in early evening, a cloud of chattering sound, I was singing, though not out loud. Only after I had made my own personal greeting to this city, by walking along its streets, could I go back to join the others, where we had a meal of so many courses I lost count, and our glasses were constantly filled by attentive waiters. The next day Dr Karagjozi opened the conference, and we read our papers. Byron the traveler, the ghost in Byron s bedroom, his influence on so many writers, the national costumes worn by the Albanians he met, 200 years ago, a modern day journey in Byron s footsteps, the effect of Ali Pasha and Albania on Byron the writer and the man, were just some of the topics covered. The next two days were spent travelling. We took the coast road to Saranda, the city of forty saints, stopping at the Llogora Pass where the mountains slope downwards to the sea. From Saranda we went on to Butrint, a World Heritage Site, full of classical ruins, including the remains of an Asklepian temple, a Greek amphitheatre, a Christian baptistry and the mysterious Lion Gate. The following day we visited Gjirokaster, with several surviving old Ottoman houses built into the mountainside, and a museum refurbished with traditional carpets and wooden carved walls and ceilings. We stopped at Tepelene, Ali Pasha s birthplace, to admire his statue and the few remains of the vast palace where Byron met Ali Pasha. In a letter Byron described the inner courtyard of the palace as being made of marble with a fountain playing in the centre. This can only be imagined now, beyond the remains of the wall of the entrance archway, where blue flowers sprout between the cracks in the stonework. But the mountains are still there, quite unchanged. Morelle Smith is a writer of fiction, poetry, travel articles, essays, and a translator from French. She has worked in Albania for an NGO and as a teacher of English, and she returns to the Balkans as often as possible. Her published work includes the book of stories, Streets of Tirana, Almost Spring and Touching the Shell - two novellas, which take place in Albania. View of Tirana, capital of Albania. Famous Porta e Luanit (Lion's Gate), near Butrint, Albania.

37 happy 28 november #1904 NOVEMBER 28 - DECEMBER 3, Ancient and modern: New hotels line the coast around the old port of Saranda. Socialism lives on: A statue in Durresi calls to mind Albania s past. A Twelfth Night tour of Albania to see the land that time forgot By John Carter What country, friends, is this? asks Viola in Shakespeare s Twelfth Night. This is Illyria, lady, replies her shipwrecked captain. I ve just come back from Illyria. Or at least where Illyria used to be when there were tribes instead of nations and the tribal lands had names that have been long forgotten. Now this is Albania. My friends pursed their lips, looked heavenwards and said Rather you than me, mate, when I told them I was going to Albania. Did they know something I didn t? Or were they simply reacting to an image remaining from those years when Albania was closed to the outside world and ruled by a combination of stupidity and paranoia? Well, I went anyway... and had a thoroughly splendid time in a fascinating country. The worst part of the trip was the shambles that is Corfu airport, and that was not Albania s fault. One can fly direct to Albania s capital Tirana (into Mother Teresa International Airport, in fact) but that is not convenient for the coast I was heading for, to check out whether the fledgling Albanian Riviera was anything to write home about. A ferry from Corfu to Saranda was the answer, so Corfu airport could not be avoided. I met up with my fellow package tour travellers at the Corfu ferry terminal and we shared the hour-long journey across the strait to Albania, where we were greeted by a driver named Aryan and a guide named Vangjel - instantly changed to Angel, of course, as being something of a guardian angel was part of his job description. Albania seemed a lot like the Yugoslavia of 40 years ago - especially when we negotiated the coast road, which was still under construction and improvement. This is a land of castles, old towns and cities, and a turbulent history. A land with memories of historic battles and alliances, of ancient grudges and more recent grief. A land, like so many in that part of the world, coming to terms with a different lifestyle, learning to welcome visitors and cautiously embracing tourism with all its consequences. As we travelled, we encountered a lot of Socialist Realism art - largerthan-life-size statues of worker-heroes and heroines, brave soldiers and clear-eyed revolutionaries, all gazing with determination into the distant future, with jutting jaws and improbable bosoms, muscular forearms and hands clutching weapons or tools. In Kruja, the centre of 15th Century resistance to the Ottoman invasion, we encountered the daddy of them all, a giant of a hero named Skanderbeg. You find his statues and name scattered all over Albania, but Kruja does him proud because this was his home turf and there s an impressive museum dedicated to him. It is well worth a visit. As you enter, you come face to face with huge statues of Skanderbeg and his followers - all helmets and beards and robes and swords and determined profiles. Think Lord Of The Rings and you get the picture. Think cult of personality and you get the context. At the ethnographic museum, in one of the very old houses nearby, we were shown round by an elderly gent who had learned enough English to explain the purpose of various implements and gadgets and who did the job without payment because he was proud of his past. Earlier in the trip we had visited our first ethnographic museum, in The coast at Butrint in southern Albania. the old town of Gjirokastra. Located in what was former Albanian leader Enver Hoxha s childhood home, it is worth seeing for its architecture alone. The costumes and domestic paraphernalia give it added value, of course, but Gjirokastra is a World Heritage Site, and very proud of that fact. After years of oppressive, oneparty rule, Albanians had their first tastes of democracy in 1991 and Now they are looking eagerly towards the EU, taking advantage of convergence fund monies to smarten up their infrastructure and encouraging tourists. They are, for example, building hotels along the coast, though places such as Saranda are probably being overdeveloped. According to one observer of the Albanian scene, hotel and apartment building is a way of laundering the proceeds of crime, as is the building of petrol stations. If so, crime has certainly paid in Albania. As you drive along mainly indifferent roads, encountering the occasional horse-drawn cart and marvelling at the vast number of Mercedes (80 per cent of all vehicles, at a conservative estimate), you pass scores of brand-new, bright and gleaming petrol stations. They rarely have vehicles at their pumps or in their carwash bays, and one presumes that market forces will cull many of them in time. Another quirk was the dozens of shops selling wedding dresses in every town we visited. As with the petrol stations, we wondered how so many could survive, but they do. And then there were the gun emplacements. As a tourist attraction, they have their limitations but there are hundreds of thousands of them, constructed by the aforementioned paranoiacs who were convinced the rest of the world s tanks would be pouring over their borders at any moment. I have to say that Tirana was nothing special. A national historic museum and a palace of culture are set four-square to the traffic turmoil of Skanderbeg Square, reflecting the filing-cabinet style of Stalinist architecture. But the 18th Century Mosque of Et hem Bey, on the south side of the square, is worth visiting. There is also the Skytower which, as the name implies, is a tall, modern building, with a bar and restaurant at the top. I would tell you more about it but, on being told by a friendly but firm bouncer that foreigners had to pay 2 (about 1.80) admission, Vangjel chose to give it a miss. It wasn t the 2 that bothered him but his compatriot s assumption that foreign visitors were there to be fleeced. However, admission charges to the superb archaeological site in Durresi, a few miles away on the coast, worked on the same principle - with foreigners asked to pay 200 lek (about 1.40) more than Albanians. The bulk of a massive 15,000-capacity 2nd Century amphitheatre has been unearthed and the work continues. Albania is one of those go-nowbefore-it-all-changes destinations. It needs some rough edges knocked off, better service in hotels and a lot of work on its roads. The Albanians also need to clear up the rubbish, flytipped at roadsides and overflowing from the inadequate bins in parking places and around the beaches. That will all happen, and remarkably quickly if experience of other destinations is a guide. But when it does, something of the character of the country will have gone and, with the exception of the rubbish, there are many who will regret that. Despite these gripes, we ate heartily, mostly in small, family-owned restaurants, appreciating the simple cuisine and the excellent Albanian beer. Hotels were basic but provided comfortable beds and en suite bathrooms. From that practical point of view, Albania can t be faulted. On our last day - a Saturday - we diverted to Butrint, half an hour s drive south of Saranda, to visit another of Albania s World Heritage Sites. It contains the remains of buildings spanning 2,500 years of history. The archaeology is the reason for visiting Butrint, the peaceful atmosphere the reason for liking it. After lunch there, we walked out on to a wide terrace with superb views of the site and the surrounding countryside. There, we encountered a wedding party who had come to have their photographs taken - a tradition, explained Vangjel. Soon a second wedding party arrived, then a third and a fourth - all with grooms in new suits and brides, of course, clutching bouquets and savouring the atmosphere of their great day. The brides were all in magnificent white dresses, from one or other of those many shops we had spotted during our travels. It did my heart good to see them off the display dummies and on real, lively, and extremely happy brides. It was a true Illyrian experience.

38 38 #1904 NOVEMBER 28 - DECEMBER 3, 2009 happy 28 november James Hassell, pastor of First Baptist Church in Tulia, preaches through an interpreter at the Congregational Church in Shkup. Plainview High School Choral Director Walter Wright spent time teaching English to the children in Macedonia. Choir director enjoys trip to Eastern Europe Hayley Cox Herald Staff Writer Plainview High School choir director Walter Wright recently spent two weeks in Macedonia and Kosova, an area of Eastern Europe overflowing with hospitality. Maybe it was the fresh fruit or the homey, cobblestone streets, but Wright says he never felt culture shock. I ve learned I am able to adapt to different cultures pretty quickly, he said. Wright joined a group from First Baptist Church in Tulia, where he serves as a music minister. The group was led by Wayland Mission Center director Dr. Richard Shaw, who did missionary and relief work in Macedonia, Albania and Kosova for several years. The group left July 28 and met up with other groups from Mississippi and North Carolina. They spent a lot of time teaching English in a little two-room school, which held two grades in each room. Wright worked with the younger group of children, ages 7-9. The students have a great respect for teachers, Wright said. Students must also buy their own school books, much like college students in the United States. Wright met one girl who couldn t afford books, so she went through the third grade without them and was at the top of her class. The group worked in and around Skopje (the j is pronounced as a y), which is the capital of Macedonia. A large percentage of the population is Albanian, as is the population of Kosova. They taught English in the village of Shutke, a suburb of Skopje which is home to a Roma population. The Roma people are what Americans might call gypsies, Wright said. In that part (of the country), Roma are the bottom of the social scale, Wright said. They re outcasts. The missionaries sought to help change that idea in the Macedonian culture. Tulia and Plainview residents who attended a mission trip to Macedonia and Kosova are Shirella Lewis (back left), Glenda Gibson, Amber Sizemore, Ashley Sizemore, Sandra Butcher, Debbie Barnes, Pastor James Hassell (front), Dr. Rick Shaw and Walter Wright. The landscape of Kavala, Greece, is shown in the background. They also taught in the village of Matka in the mountains as well as the village of Konjare. In one village, some of the women missionaries did manicures, which is a luxury for the women in Macedonia. Women work really hard, Wright said. They spend all day preparing meals on wood-burning stoves. In Shutke, the missionaries interviewed the Roma women to see which skills they possessed could be turned into a home business to supplement their income. Some men from Mississippi also did tile work in homes. The group taught English for an hour in the morning and then spent time visiting homes in the area. About 95 percent of the people in Matka are Albanian and Muslim, Wright said. In their culture, hospitality is very important, and everyone is expected to remove their shoes before entering a home. The oldest man in the group is also greeted and served first. The Albanians would often greet Wright first before moving on to the rest of the group. They revere older people and parents, Wright said. Family is another important component of the culture, and a majority of families all lived on the same block. They lived next door or above their parents, Wright said. Wright and his group enjoyed several rounds of refreshments when they visited homes. The Albanians would first bring Turkish coffee with cookies or sugar wafers. About 20 minutes later they brought hot tea with nuts or another snack. The third round of refreshments would be fresh fruit, such as watermelon, picked from gardens in the family s yard. Even though we don t have much in common, to be a guest in someone s home is a big deal, Wright said. Sometimes they would even bring gifts, such as head scarves for the women and small embroidered towels for the men. The towels, Wright explained, are used to mark cars for wedding processions through the town. August is the Albanian month for nuptials. The groom s entire family goes to the bride s home, where they pick her up, and they all head back to the groom s home for the ceremony, Wright said. The wedding is a three-day event. At one point in the trip, a wedding celebration was held in the group s hotel. The Americans had a hard time getting to sleep. It lasted until midnight, and it was loud, Wright said. Wright also had a meal during two home visits. At the first home, they served Burek, a filo-dough pastry filled with meat, cheese and spinach, or similar types of filling. They also served lots of fresh produce, such as tomatoes, cucumbers and melons. At the second home, Wright ate a bean souped cooked outdoors on a wood-burning stove, along with bread, melons and roasted peppers. The Americans quickly learned not to eat all the food on their plates. If the hostesses see an empty plate, they keep filling it up, he said. The people do have running water and electricity, but the nation is still developing. Only one home the home of a teacher had a computer. While in Kosova, the group visited the Baba Lama, a sort of local cleric for the Sufi Muslims. He gave them a tour of the Teche, or place of worship. He also answered questions about his faith, and at one point offered everyone a cigarette. He admitted later that he was embarrassed that he was the only one in the room smoking, Wright said. In Sufism, men and women are considered equals, Wright said. They also visited Mother Teresa s church in Kosova. Mother Teresa, who ministered to the poor and dying in India, was Albanian. She is considered a hero by her people. The Americans attended a Sunday service at the Congregational Church in Skopje. They each recited Bible verses they had learned in Macedonian. Wright learned Romans 5:8, But God demonstrates his own love for us in this: While we were still sinners, Christ died for us. The group did a dramatic sketch for the church, and FBC Tulia pastor James Hassell preached through a translator. The group also performed two songs they learned in Macedonian: People Need the Lord and When I Survey the Wondrous Cross, sung to the tune of The Water is Wide. They also attended a church in the Roma village, which is a satellite of the Macedonian Congregational Church. Years ago, the Roma worshipped with the Macedonians, but they weren t allowed to sit in the pews; they had to sit on the floor. When Dr. Shaw came as a missionary to Macedonia, he put a stop to that. Now the Roma have their own church. The Roma s level of faith is unbelievable, Wright said. They have every reason not to have a strong faith. The church also had communion during the service and used a communal loaf and real wine not grape juice. That was a little bit of a surprise to some, Wright said. The music used during services also employs a number of instruments, including drums, guitars and a keyboard. In such a heavily Muslim-populated area, Christian evangelism was not really an option, Wright said. But Dr. Shaw asked the group to be the presence of Christ. They also sought to change the Albanians perception that all Americans and Christians aren t what they see on CNN, Wright said. What the Albanians know about Americans comes from television. People there very rarely get to see Americans up close. The people in Kosova love Americans, Wright said, because American soldiers stopped the ethnic cleansing during their war in the 1990s. For a little rest and relaxation at the end of their journey, the group went sightseeing in Greece. They toured the ruins of Philippi. Of the entire trip, Wright enjoyed the cultural exchange the most. It s easy to see why (Dr. Shaw) has such a passion for these people, he said. The FBC Tulia group returned home Aug. 11. Wright hopes to go back sometime, perhaps to work on a playground construction project for the school.

39 T CYANMAGENTAYELLOWBLACK happy 28 november #1904 NOVEMBER 28 - DECEMBER 3, TË GJITHË SHQIPTARËVE NË ATDHE E DIASPORË URIME 28 NËNTORI Në dhjetor të këtij viti bëhen 30 vjet qëkur Nënë Tereza fitoi çmimin Nobel. Çdo shqiptar krenohet me te, siç krenohet gjithë bota mbarë për shërbimin që ajo i bëri njerëzimit, pjesës që kishte më së shumti nevojë për të. Këtë 28 Nëntor e festojmë më të gëzuar se asnjëherë më parë. Shqipëria zyrtarisht u pranua në NATO, Kosova e pavarur vazhdon të njihet nga shtetet e botës dhe progresi është i dukshëm, kur të merret parasysh në ç gjendje ka qenë ajo pak vite më parë. Shqipëria bëri hapa në thellmin e reformave për t u bërë anëtare e Bashkimit Evropian si dhe në rrugën drejt bashkimit të shqiptarëve përmes rrugës Durrës - Morinë. Urojmë që edhe Kosova të fillojë të ndërtojë sa më shpejt pjesën e mbetur në territorin e vet në mënyrë që shqiptarët të afrohen sa më shumë me njëri tjetrin e të realizojnë idealin e të parëve tanë që punuan aq shumë për bashkimin kombëtar. Dikur edhe zogjtë e malit e kishin vështirë të kalonin kufirin e Kosovës me Shqipërinë ndërsa sot, ne mund të kalojmë rrugën lirisht, nga toka e nga qielli. Kështu është dashur të jetë gjithmonë se kufirin e ndarjes e vunë të tjerët dhe ky kufi dalëngadalë do të zhduket përgjithmonë. Ne përgëzojmë kryeministrin e Shqipërisë dr. Sali Berisha, i cili me ndërtimin e kësaj rruge e me shumë veprimtari të tjera po bën një punë të mrekullueshme jo vetëm për Shqipërinë por edhe për Kosovën. Ai ia fali vëllaut të vogël (Kosovës) portin e Shën Gjinit në mënyrë që dy vëllezërit, i madhi (Shqipëria) dhe i vogli (Kosova) të kenë dalje në det. Në këtë ditë të madhe, më 28 Nëntor, nuk duhet të harrojmë ata që punuan aq shumë për pavarësinë e Shqipërisë: nga heroi ynë i madh Gjergj Kastrioti Skënderbeu, Dedë Gjo Luli, Ismail Qemali e shumë intelektualë të tjerë të Rilindjes. Të kujtojmë në këtë ditë edhe liderin historik të Kosovës, presidentin dr. Ibrahim Rugova, i cili me frymën e tij pajtuese punoi jo vetëm për pavarësinë e Kosovës por edhe për afrimin e të gjithë shqiptarëve. Të kujtojmë heroin Adem Jasharin që flijoi jetën me anëtarët e familjes për lirinë e Kosovës. Serbia duke patur frikën e tij e sulmoi në shtëpi, me ushtri e polici, sikur shtëpia e tij të ishte një bazë e fortë ushtarake. Të falënderojmë edhe njëherë miqtë tanë që po na ndihmojnë të ecim drejt rrugës së përparimit, Amerikën dhe aleatët e saj. Rroftë 28 Nëntori! Vëllezërit Lekë dhe Pashko Gojçaj T

40 CYANMAGENTAYELLOWBLACK T 60 gëzuar 28 nëntori Gëzuar 28 Nëntori Pasha Events 490 Riverside Drive, New York, NY Më në fund një lokal ku jemi si në shtëpinë tonë Mbi lumin Hudson me pamje nga vija qiellore e Manhattan-it Sallë vallëzimi e madhe dhe e bukur me kapacitet për 800 vetë Sallë vallëzimi në tarracë. Festa juaj mund të bëhet nën dritën e yjeve. Kapacitet për 250 vetë. Sallë elegante e stilit barok, me tavan me harqe dhe vatra zjarri. Mban deri në 400 të ftuar. Dhoma intime në dispozicion për festa me 20 apo më shumë vetë. Për informacion dhe menutë ju lutemi të lidheni me Gjeto Nicaj: Mund të na vizitoni edhe nëpërmjet internetit në adresën Pasha events Çmime më të mira për komunitetin shqiptar. T

41 gëzuar 28 nëntori 41 Worldwide Oil & Gas Trading Company Železna cesta 14, 1000 Ljubljana, Slovenia Tel: Fax: info@salbatring.si website: GËZUAR 28 NËNTORI HAPPY 28 NOVEMBER HETEM RAMADANI

42 42 gëzuar 28 nëntori

43 E VETMJA GAZEtË SHQIPTARO - AMERIKANE Një urim dhe një falënderim për shqiptarët e Amerikës Nga Vehbi Bajrami Nuk ka se si të mos e shprehë kënaqësinë e tij gjithë ekipi i gazetës Illyria, por dhe bashkëpunëtorët e saj dhe lexuesit, kur sot kanë në dorë një numër festiv të 28 Nëntorit me 300 faqe. Ky numër, që thyen rekordin e të gjitha botimeve në historinë e shtypit shqiptar, në mënyrë simbolike është një nga matësit më të mirë të përparimit të komunitetit shqiptar këtu në SHBA. Numri që keni sot në dorë i kushtohet festës sonë të madhe kombëtare 28 Nëntorit, Ditës së Flamurit të Gjergj Kastriot Skënderbeut, të Flamurit të Dedë Gjo Lulit e të Ismail Qemalit, e Ditës së Pavarësisë së Shqipërisë. Po ky numër gjithashtu është edhe një nderim për historinë e shqiptarëve në shekuj, i figurave të tyre më të shquara, prandaj edhe numri është i pasur me materiale historike, analiza e fotografi historike që botohen për herë të parë. Po pjesa dërrmuese e numrit, gati 200 faqe, janë një paradë e mrekullueshme e suksesit personal, familjar e kombëtar të shqiptarëve në biznes e profesione të ndryshme. Shqiptarët ende nuk kanë paradën e tyre në Avenunë e Pestë të Manhattan-it po në faqet e gazetës Illyria ata kanë shpalosur ngjyrat e bukura kuqezi të zemrave të tyre bujare e të shpirtit të tyre të palodhur punëtor. Këta numra specialë të gazetës Illyria do të ruhen në vite e në breza. Do t i gjejnë fëmijët, nipërit e nipërit e nipërve të tyre. Nëse dëshiron të matësh suksesin dhe angazhimin e komunitetit shqiptar në SHBA mjafton të ndjekësh evoluimin e numrit special të gazetës Illyria me rastin e 28 Nëntorit. Dikur u quajt një sukses kur doli me 100 faqe. Më tej u rrit duke u botuar me 200 faqe e bëri jehonë në median e Shqipërisë e Kosovës. Sot, botohet me 300 faqe, jo në kërkim të sasisë, por nga nevoja për të pasqyruar praninë në rritje shqiptaro-amerikane në New York e mbarë Amerikën. Jo vetëm në historinë e shtypit shqiptar por edhe në historinë e shtypit etnik këtu në SHBA, nuk gjen numra të këtyre përmasave edhe në komunitete që janë shumë më të mëdha në numër. Shqiptarët në SHBA janë shtuar, janë forcuar, kanë arritur suksesin pa humbur identitetin e sot ka ardhur dita që ta thonë këtë me zë të lartë. Një nga rrugët që kanë zgjedhur e që na bën krenarë është që kanë vendosur ta bëjnë këtë nëpërmjet faqeve të gazetës Illyria. Gazeta jonë është krenare që ka fatin të sjellë lajmin e gëzuar të fuqizimit të komunitetit tonë e shpalosë bashkë me flamurin e 28 Nëntorit edhe sukseset e shqiptarëve të Amerikës. Ata sot zotërojnë mijëra biznese, kryesisht në pasuri të patundshme (real estate), ndërtimtari dhe industrinë e restoranteve. Të tjerët kanë zënë pozita të larta në kompani të mëdha. Priten të tjerë që po diplomojnë me suksese në univesitete si Harvard, Yale etj. Një huadhënës kredish që po ashtu ka kompaninë e vet, më thotë një ditë se shqiptarët e Bronx-it, nëse merret si krahasim përqindja e popullsisë që jetojnë aty, prijnë në pronësinë e pasurisë së patundshme. Kryebashkiaku i New York-ut, Michael Bloomberg gjatë një dreke para se të fitonte mandatin e tretë, më fliste me krenari për bashkatdhetarët tanë: Kudo ku shkoj, takoj shqiptarë të suksesshëm dhe New York-u krenohet me ta. Si duket e nesërmja? Më e mirë se sot. Brenda pak viteve do të kemi edhe ndonjë miliarder shqiptar. Brenda disa viteve mund të kemi një kongresist apo senator shqiptar. Kjo s është e vështirë. Për të analizuar këtë nuk duhet shumë filozofi. Paratë që po japim për të tjerët në fushata elektorale, t i japim për një shqiptar dhe ja fitorja e sigurtë. Kandidatë të mençur kemi sa të duash, vetëm lypsen fondet. Midis disa personave me mend, në Amerikë fiton ai që ka më shumë para. Shqiptarët i kanë të gjitha mundësitë të jenë ata çfarë mund të jenë: edhe më të orgnizuar, edhe më të pasur, edhe më të bashkuar me njëri tjetrin. Nuk u mungon asgjë veç vullnetit. Illyria falënderon të gjithë ata që ndihmuan të botohej ky numër historik, bashkëpunëtorët dhe të gjithë ata që në rreth 200 faqe të gazetës kanë botuar urimet e tyre. Urojmë që në 28 Nëntorin tjetër të keni në dorë një numër me 400 faqe. Me këtë komunitet që kemi asgjë nuk është e pamundur. Kemi arsye të jemi krenarë. Gëzuar 28 Nëntorin! Presidenti Barack Obama uron shqiptarët me rastin e 28 nëntorit Nga Ruben Avxhiu NEW YORK - Shtëpia e Bardhë i ka dërguar gazetës shqiptaroamerikane Illyria në New York një deklaratë të shkurtër të Presidentit të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, Barack Obama, me rastin e 28 nëntorit, festës së madhe kombëtare të shqiptarëve. U dërgoj urimet e mia më të ngrohta, të gjithë atyre që do të festojnë Ditën e Pavarësisë së Shqipërisë, këtë të shtunë, thuhet në mesazhin e përcjellë nëpërmjet postës elektronike nga Drejtori për Mediat e Specializuara në Shtëpinë e Bardhë, Shin Inouye. Duke treguar kujdes të veçantë në urimin e tij edhe për shqiptaroamerikanët, Presidenti Obama tha me këtë rast: Këtu në Amerikë, njerëzit, të cilët i kanë rrënjët e tyre në Shqipëri janë një pjesë e rëndësishme e këtij Kombi (amerikan). Nga Antonio BELLUSCI * Deklarata e Presidentit mbyllet me fjalët: Jashtë vendit, shpresoj për një miqësi të vazhdueshme dhe forcim lidhjesh ndërmjet dy vendeve tona. Kjo është hera e parë që Barack Obama u drejtohet shqiptarëve si President nëpërmjet gazetës Illyria. Hera e fundit që ai foli veçanërisht për ta, ishte në vitin kaluar, gjatë fushatës zgjedhore për postin e Presidentit, kur në një deklaratë të botuar në gazetën Illyria ai shprehu përkushtimin e tij për Kosovën si shtet i pavarur, për integrimin e Shqipërisë në strukturat euro-atlantike dhe për t i qëndruar pranë komunitetit shqiptaro-amerikan. Mesazhi i Presidentit me rastin e 28 Nëntorit i përcjellë edhe nga program shqip i Zërit të Amerikës i është dërguar me anë të postës elektronike edhe disa aktivistëve shqiptarë që u angazhuan në fushatën e fundit zgjedhore presidenciale si Ilir Zherka etj. Falenderoj botuesin e gazetës Illyria, Vehbi Bajrami, për ftesën për të shkruar me rastin e 28 nëntorit. Jam shumë i nderuar dhe i gëzuar të bashkohem edhe unë, arbëresh, me Ju vëllezër shqiptarë në Amerikë në këtë ditë të gëzueshme. Në këtë shkrim dua të shënoj edhe rëndësinë historike të vitit 1989, kur gjithë katundet arbëreshë kanë vepruar për çështjen e Kosovës. Në vitin 1989 filloi edhe lidhja ime shpirtërore dhe kulturore me vëllezërve shqiptarë në Kanada dhe në Amerikë. Në revistën Lidhja, nr.21/1989 dhe nr.22/1989, gjënden gjurmë të thella dhe dëshmi të shumta me foto mbi të gjitha mbresat, takimet, bisedhat, kuvendet, udhëtimet e mia në Detroit, New York, Boston, Philadelphia dhe Chicago. Gjithë shqiptaret e Amerikës ishën si në një rilindje kombëtare për çështjen e Kosoves. Natë e ditë punonej vetëm për zgjidhjen së kësaj çështjeje. Joseph Dioguardi më donte kudo shkonte në Kuvende, sepse unë arbëresh, si m thonej ay, unë duke folur në gjuhën arbërishte të mëmes sime i futesha mbrënda te zëmra e shqiptarëve, duke stisur bindje të thella se Gjaku shqiptar s bëhet ujë. Por edhe pas pesëqind vjetësh është i gjallë dhe shton kudo fuqitë shpirtërore. Ky udhëtim në Amerikë, në korrik-gusht-vjeshtë 1989, qëndron në zëmrën time arbëreshe si një çast themelor, sepse gjithë vëllezërit shqiptarë në Amerikë, katolikë, muslimanë dhe orthodhoksë, më kanë dashur dhe nderuar sa s mund t thuhet. Në Windsor dhe në Detroit kam qendruar nga 26 korrik deri në 8 gusht Këtu u kam takuar me zotërinjtë Eqrem Bardha, Kujtim Qafa, Gjon Lulgjuraj, Gjon Martini e Zef Lulgjuraj, Stefen Chacho. Me Baba Rexhepin u kam takuar, për herë të parë, në 27 korrik Kam edhe biseduar me zotërinjtë Gjon Kelmendi, Ramazan Koliqi, Elez Gjinaj, Bajram Gjinaj, Rexhep Koliqi, Pjeter Ivezaj, don Prek Ndrevashaj, Nikoll Ukaj, Bajram Gjinaj, Ramazan Koliqi, Rexhep Koliqi, Mejreme Koliqi. Në New York kam mbetur që në 9 gusht deri në 9 shtator 1989, duke bashkëpunuar çdo ditë me J. Dioguardi, kryetar i Lidhjes Shqiptaro- Amerikane, me vëllezerit Bytyçi: Seidi, Sabit dhe Mustafa, me anëtarët e Shoqates Vatra si edhe me zotërinjtë Rexha Xhakli, Jim Xhema, Shyqyr Selejmani, Zef Prelaj, Drin Derti, Skënder Perollli e Shaqir Gashi. Shumë shqiptarë të tjerë të New York-ut janë edhe sot t gjallë në shpirtin tim: vëllezërit Balidemaj, vëllezërit Gojçaj, Agim Leka, Van Christo, Mitch Thomas, Skënder Perolli, Ramiz Ljapatinca, Tony Mirakaj, Fran Shala, Sami Repishti, Presidenti Barack Obama Ju kam në zëmrën time arbëreshe Rexhep Krasniqi. Çdo ditë kisha afër meje burrin e ndershëm Tahir Kërnaja, i quajtur dhe i nderuar si Baba i Kosovës. Shtëpia e tij ishte me fleta në mure për Kosovën. Këtij njeriu i duhet stisur një monument në Prishtinë. Në Philadelphia u takova me Hasan dhe Asie Risilie. Në Boston u takova me Anthony Thanas dhe me at Arthur Liolin e Dajana Prifti. Në shkollën Hasan Pristina në Waterbury, 27 gusht 1989, kujtoj fjalimin e Mynyr Dovolani dhe Mejdi Rizvanit. Nuk mund të kujtoj këtu të gjithë emrat e atyre që më kanë ndihmuar dhe më kanë nderuar. Të gjithëve u shpreh mirënjohje, falenderime dhe nderime. Në gazetën Illyria çdo shqiptar në Amerikë merr nga dita ushqime shpirtërore për të lartësuar në çdo familje shqiptare ndjenjat kombëtare, duke i trashëguar brez pas brezi. Unë ju kam në zëmrën time arbëreshe dhe ju falenderoj. Ju kujtoj çdo ditë dhe të gjithëve ju uroj gjithë t mirat. Këtu në katundin arbëresh Frasnita, ku jam famullitar, kam themeluar dhe një Bibliotekë Ndërkombëtare Shqiptare. Kur të doni mund të më vizitoni personalisht ose nëpërmjet internetit. Rroftë Dita e Flamurit. Prift arbëresh me shtetësi shqiptare, gazetar dhe shkrimtar. (

44 44 # NëNtor - 3 Dhjetor, 2009 gëzuar 28 nëntori Gjergj Kastriot Skënderbeu dhe formimi i shtetit shqiptar Lufta kundër pushtuesëve turq dhe fitoret e korrura që sollën çlirimin e vendit, krijuan kushtet e favorëshme për formimin e shtetit shqiptar të pavarur. Lidhja shqiptare e Lezhës, e themeluar më 1444, që shërbeu për forcimin dhe zgjerimin e frontit të luftës kundër pushtuesve turq, ishte vetëm një aleancë politike dhe ushtarake midis zotërve feudale shqiptarë. Bujarët, të cilët morën përsipër të ndihmonin luftën me ushtri dhe me të holla, i ruajtën për vehte në zotërim e tyre të drejtat feudale si edhe të drejtën të largoheshin nga lidhja pa pësuar asnjë ndëshkim apo sanksion. Skënderbeu qe kryetar i Lidhjes vetëm përsa i përkiste luftës së përbashkët kundër turqve osmanllij dhe nuk mund të ndërhynte në administrimin e zotërimeve të tjera. Ai qe zot feudal vetëm në zotërimin e vet dhe komandant i ushtrisë së Lidhjes shqiptare. Por Lidhja e Lezhës, e cila i dha Skënderbeut në vitet e para një mbështetje të rëndësishme për luftën me sukses kundër shkelësve turq, nuk ishte më në gjëndje t u përgjigjej detyrave të reja. Partikularizmi i bujarëve dhe e drejta e imunitetit që ata ruanin me xhelozi, e bë një pengesë për zhvillimin e mëtejshëm të luftës, e cila kërkonte mobilizimin e të gjitha forcave njerëzore dhe burimeve materiale të vendit, gjë që mund të bëhej vetëm me përqëndrimin e pushtetit politik. Pavarësia e veprimeve që ata gëzonin dhe e drejta që ruanin për t u larguar nga Lidhja shqiptare, sidomos në momentet më kritike, ishte një rrezik i përhershëm për Skënderbeun që kishte përgjegjësinë kryesore të luftës, aq më tepër kur qëndrimin e lëkundshëm të bujarëve e shfrytëzonin, bile e nxitnin fuqitë armike, turqit dhe venedikasit. Nevoja e zhvillimit të mëtejshëm të luftës së madhe, në të cilën u angazhuan shqiptarët, e bënë Skënderbeun të thyente partikularizmin e feudalëve. Pikëmbështetje për këtë u bë rritja e prestigjit dhe e autoritetit të tij që erdhi si pasojë e luftës së drejtë dhe e fitoreve ushtarake. Ushtria shqiptare që u formua për nevoja të mbrotjes, u lidh nga pikëpamja organizative direkt me komandantin e vet. Përveç Arianitëve dhe Dukagjinëve, zotërimet e të cilëve kishin qëndruar deri diku edhe më parë jashtë kontrollit të turqve, bujarët e tjerë i kishin dëbuar nga domenet e tyre spahijtë turq dhe i gëzonin këto domene vetëm në sajë të fitoreve që po korrte ushtria shqiptare nën Lirinë nuk ua solla unë Monumenti i Gjergj Kastriot Skënderbeut në Krujë. udhëheqjen e Skënderbeut. Të dobët dhe të përçarë, ata ishin të varur nga Skënderbeu, pasi pa përkrahjen e tij nuk mund t i rezistonin dot furisë turke. Edhe feudalë të mëdhenj si Topiajt, Muzakët, Stres-Balshët, e kishin lidhur tashmë fatin e tyre me atë të Skënderbeut. Muzakët, për shembëll, të cilët e kishin shtënë në dorë Beratin pas fillimit të kryengritjes së përgjithëshme të Skënderbeut, kur forcat shqiptare më 1450 ishin të angazhuara në luftën e Krujës, e humbën përsëri qytetin e tyre të rëndësishëm dhe për të rifituar u duhej prap ndihma e Skenderbeut. Në interes të luftës dhe kur fati i saj ishte në lojë, Skënderbeu nuk i përfillte privilegjet e feudalëve partikulariste. Gjatë veprimeve ushtarake ky i shkeli kufijtë e dorreneve të tyre. Në keshtjellat e feudalëve aleatë vendosi garnizone ushtarake besnike, gjë që prekte të drejtat e tyre të imunitetit. Nevoja për të mbushur radhët e ushtrisë shqiptare që dëmtohej dhe pakësohej gjatë luftimeve me turqit, e shtynë...lirine nuk ua solla une, por e gjeta ketu! Sapo më shkeli këmba truallin tuaj, sapo dëgjuat emrin tim, m u derdhët me vrap të gjithë, më dualët përpara kush e kush më parë, sikur të kishit dëgjuar që u ngritën nga varret etërit, vëllezërit, bijtë tuaj, sikur të kishin zbritur ketu gjithë perënditë...armët nuk ua solla unë, por ju gjeta të armatosur! Lirinë e pashë së e keni kudo, në krahëror, në ballë, në shpatat e në ushtat. (Pjesë nga fjala e Gjergj Kastriotit- Skënderbeut më 28 Nentor 1443, mbajtur para banorëve të Krujës sipas Marin Barlecit tek libri Historia e Skënderbeut ) Skënderbeun të mobilizonte ushtarë me inisiativën e vet, sidomos në zotërimet e feudalëve të dobët e fqinj. Kështu dalëngadalë dhe njëri pas tjetrit zotërimet e feudalëve të vegjël filluan të shkriheshin ose të aneksoheshin, siç shkruan bujari shqiptar Gjon Muzaka, në principatën shqiptare të Skënderbeut. Një etapë të rëndësishme në këtë drejtim shënoi fitorja e madhe që korri Skënderbeu nën muret e Krujës. Prestigji dhe autoriteti që ai siguroi nga kjo fitore si brënda ashtu dhe jashtë vendit e eklipsoi edhe më tepër autoritetin e bujarëve aleatë. Në fakt, edhe bujarët Topia, Muzakaj, Stres- Balshë, e humbën ca nga ca profilin e tyre si zotër feudalë të pavarur. Pasojë e këtij proçesi qe shkrirja e këtyre zotërimeve feudale së bashku me atë të Kastriotëve, në një njësi shtetërore me vehte duke formuar kështu shtetin shqiptar të pavarur, nën udhëheqjen e Skënderbeut. Në këtë shtet kufijtë e mëparshëm të shumë zotërimeve feudale tani në fakt nuk ekzistonin më. Ky proçes, i cili tani vetëm sapo kishte filluar, vazhdoi në mënyrë të pandërprerë në vitet e mëvonëshme. Skënderbeu nuk i kurseu as bashkëpuntorët dhe të afërmit e vet. Bujari Gion Muzaka shkruan se Skënderbeu pasi u bë kryekomandant i zotërijve të Shqipërisë... vendosi të shtinte në dorë gjithë vendin... Ai vuri në burg zotërijtë Gjon dhe Gojko Balsha... dhe ua mori shtetin e tyre që ishte midis Krujës dhe Lezhës, zotit Moisi Komnenit i mori shtetin që ishte në Dibër... Dhe pasi vdiq im atë, na mori neve Tomoricën dhe Myzeqenë e Vogël dhe po ashtu ua bëri edhe zotërijve të tjerë, por ata s kishin se ç të bënin sepse ai kishte në dorë ushtrinë dhe ata kishin gjithmonë turkun mbi krye. Kjo politikë shkaktoi pakënaqësinë në radhët e feudalëve të mëdhej. Të pafuqishëm për ta penguar forcimin e autoritetit të Skënderbeut, disa prej tyre filluan të largoheshin nga Lidhja shqiptare, dhe kërkuan mbështetjen e Venedikut ose përkrahjen e Napolit, ose edhe kaluan në tradhëti të hapët, duke u bashkuar me turqit. Kështu, pas fitores së Krujës, Skënderbeut iu desh të përballonte edhe rrezikun e brendshëm që lindi nga largimet dhe tradhëtitë e aleatëve. Në përfundim të luftës kundër feudalëve separatistë, Lidhja shqiptare e Lezhës pothuajse e humbi krejt kuptimin e vet. Shteti shqiptar që erdhi duke u rritur e forcuar, mori përherë e më tepër karakterin e një shteti të përqëndruar. Me gjithë shtrirjen e shtetit shqiptar në një teritor që përfshinte pak a shumë krahinat e Shqipërisë së mesme, Skënderbeu nuk mundi t i shkrinte dot në shtetin e vet dy nga zotërimet më të mëdha të vendit, ato të Dukagjinëve dhe Arianitëve. Zotërit e këtyre zotërimeve e ruajtën të drejtën si sundimtarë më vehte edhe më vonë. Më 1448, gjatë nënshkrimit të paqës me Republikën e Venedikut, kundër së cilës luftuan edhe vëllezërit Pal e Lekë Dukagjini, këta nuk pranuan të merrnin pjesë së bashku me Skënderbeun në bisedimet me delegatët venedikas dhe nënshkruan me republikën një paqë të veçantë. Gjergj Arianiti gjithashtu vazhdoi ta konsideronte Skënderbeun si një aleat, pa iu nënshtruar vullnetit të tij. Përpjekjet e Skënderbeut për të nënshtruar feudalët e mëdhej dhe për ta përqëndruar pushtetin në duart e tija, nuk drejtoheshin aspak kundër vetë rendit feudal. Skënderbeu ishte armik vetëm i feudalëve partikularistë shqiptarë sepse privilegjet e tyre dëmtonin çështjen kryesore në ishte lufta kundër turqëve. Në luftën kundër partikularizmit feudal, Skënderbeu u mbështet në shtresën e feudalëve të vegjël të dalluar në luftë, të cilët i përkrahu, duke u dhënë me duart e tij, feude në formë pronash. Skënderbeu krijoi kështu nga njëra anë kuadro ushtarake besnike në luftën kundër turqve, e nga ana tjetër një mbështetje të sigurtë në përpjekjet për t ua pakësuar pushtetin bujarëve të vjetër feudalë. Shteti shqiptar nën udhëheqjen e Skënderbeut, duke u rritur në një ambient luftash të vazhdueshme, pati në organizimin e vet, një karakter kryesisht ushtarak. Gjithë kujdesi i Skënderbeut dhe i bashkëpuntorëve të tij iu kushtua ushtrisë dhe ndërtimit të fortifikimeve. Administrata shtetërore me aparatet e saj të veçanta (financë, rekrutim, etj.), kryente funksione që i shërbenin drejt për së drejti luftës. (Nga Historia e Shqipërisë )

45 gëzuar 28 nëntori # NëNtor - 3 Dhjetor, Memorandumi i Greçës Nga Gjergj Nikprelaj Me rastin e 98 vjetorit të miratimit të Memorandumit të Greçës nga Kuvendi i Përgjithshëm i krerëve shqiptarë, me 23 qershor të vitit Ky dokument i udhëheqjes së Kryengritjes shqiptare është i njohur si Libri i Kuq, për shkak të ngjyrës së ballinës së broshurës në të cilën u botua. Siç dihet historikisht, propozimin dhe arsyetimin e Memorandumit krerëve të Kryengritjes ua paraqiti Luigj Gurakuqi, i cili e kishte formuluar bashkë me Ismail Qemal Vlorën. Kryengritja e armatosur e Malësisë kishte programin e vet kombëtar të autonomisë territoriale të Shqipërisë dhe programin e luftës për çlirimin kombëtar me një burim origjinal të thellë, qysh nga koha e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit. Nga përmbajtja e këtij dokumentit shihet se kërkesat e lëvizjes kryengritëse, të sintetizuara në 12 pika, janë përpunim i 5 pikave të kërkesave të paraqitura nga fundi i marsit dhe fillimi i majit po të vitit Malësorët kryengritës kishin shpalosur kërkesat e veta kombëtare në fillim të luftës. Kuvendi i Greçës me anë të kërkesave të veta ka luajtur një rol të dorës së parë në internacionalizimin e çështjës shqiptare, edhe pse aktorët e skenës politike evropiane pohonin se malësorët, gjoja, kanë shkuar shumë larg me kërkesat e veta. Disa gazeta nga kryeqytetet e Evropës me ndikim të madh në diplomacinë e Fuqive të Mëdha evropiane menjëherë pas miratimit të tyre i kishin botuar kërkesat e malësorëve në Greçë. Memorandumi i Greçës pati jehonë të madhe ndër shqiptarët në të gjitha viset e botës ku ata jetonin. Ky ishte dokumenti më i rëndësishëm shqiptar në arenën ndërkombëtare që i drejtohej opinionit diplomatik dhe publik të Europës për të ringjallur interesimin rreth çështjes sonë kombëtare të cilën Kryengritja e Malësisë me luftën e saj e shtronte në rend të ditës. Të gjithë kërkonin koncesione të njëjta nga Veziri i Madh që malësorët i kishin fituar me pushkë. Në këtë drejtim mbaheshin tubime të shumta, si në Kosovë, ashtu në Shqipëri. Çetat kryengritëse në Shqipërinë e Jugut mbajtën mbledhje në Manastirin Capo të Gjirokastrës, dhe më 21 korrik morën vendim që të kërkojnë të njëjtat koncesione që u kishin dhënë turqit malësorëve. Në tubimin e Tepelenës, Porta e Lartë pranoi që edhe atyre t u jepte disa koncesione. Pallatin Jilldiz në gusht të vitit 1911 e kaploi frika se mos të gjithë shqiptarët do ta shfrytëzojnë dobësinë e qeverisë dhe, me armë në dorë, do t i realizonin koncesionet e kërkuara, përkatësisht autonominë e plotë të Shqipërisë. Kuvendi i Greçës e detyroi Perandorinë Otomane të fillonte negociatat me krerët e Kryengitjes dhe shumicën e kërkesave Porta e Lartë i pranoi, përveç autonomisë politike që ishte kërkesa kryesore e Kuvendit të Greçës. Veprimtaria luftarake e malësorve është dëshmia e shkallës më të lartë Dede Gjo Luli të pëgjegjësisë së udhëheqësisë së kryengritjes shqiptare të vitit 1911 ndaj atdheut të robëruar. Malësorët kundërshtuan propagandën qëllimkeqe në fillim të kryengitjes, se gjoja, ata luftonin për llogari të Malit të Zi. Vërtet, Mali i Zi i vetmi shtet u kishte hapur dyert e veta kryengritësve shqiptarë të viteve 1910 dhe 1911, por me qëllim të realizimit të pretendimeve të veta territoriale. Marrëdhëniet e reja miqësore ndërmjet malësorve dhe krajl Nikollës, paraqesin një paradoks, kur kemi parasysh konfliktet e ashpra kufitare ndërmjet Malit të Zi dhe fiseve të Malësisë, Plavës e Gucisë në vitet e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, me rastin e vendimeve të padrejta të Kongresit të Berlinit, për t i dhënë Malit të Zi Plavë dhe Gucinë, përkatësisht Hotin dhe Grudën. Shqiptarët, edhe pse kishin të njëjtat institucione dhe strukturë shoqërore dhe fisnore, ndanin të njëjtin vend shkëmbor si kufitar me malazezët dhe ata nuk pranonin sundimin e Kurorës së krishterë të Malit të Zi mbi vehten, si mendonin ekspertët evropianë. Në mes të tyre ishte intoleranca shumë e madhe, sidomos kur Cetinës nga tryeza diplomatike e Berlinit iu dhanë trojet shqiptare me Ulqin si qendër. Duhet vënë në dukje, se malësorët (katolikë ) nuk janë të vetmit shqiptarë që ishin afruar me Malin e Zi. Udhëqësit e Kryengritjes të Kosovës në krye me Isa Boletinin dhe Sulejman Batushën bashkëpunonin me Mal të Zi, sipas dokumenteve arkivore sekrete, që autori i posedon, madje edhe deri në gjysmën e vitit Nuk mund të përjashtohet as ndikimi i politikës terroriste xhonturke, fanatizmi fetar, që kishte bërë të krijohet një afërsi e madhe e malësorëve me Malin e Zi, por në fund të vitit 1912, kur u pa qëllimi i politikës së Malit të Zi, këto marrëdhënie u ftohën dhe u shkëputën, me përjashtim të disa ithtarëve të paguar nga Krajl Nikolla që vazhduan të bashkëpunojnë me të. Pas martesës së Viktor Emanuelit të III dhe princeshës Jelena Petroviq, në vitin 1896, Knjaz Nikolla i kishte propozuar Oborrit Mbretëror dhe Qeverisë italiane, që të ndajnë Shqipërinë: Mali i Zi të merrte Shqipërinë e Veriut dhe Italisë t i takonte Shqpëria e Jugut. Pasi ky propozim djallëzor nuk u realizua, përsëri lajmërohet sundimtari i Malit të Zi, Nikolla, po në vitin Ismail Qemali Isa Boletini 1896 me ofertë të re, me shpresë dhe lutje që miku i tij i madh si e quante në kujtimet e veta Sulltan Hamitin e II, të emërojë të birin e tij princ Mirkon, agjutant të vetin, i cili më vonë të mund të bëhej princ shqiptar. Përpos kërkesave të cituara, Ministri i punëve të jashtme, vojvoda Gavro Vukoviq, në Konstatinopojë kërkonte që Perandoria Otomane të pengojë me çdo kusht dhënien e një autonomie Shqipërisë. Në këtë rast, sipas kujtimeve të Vukoviqit, Nikolla i Malit të Zi mori përsipër detyrimin që, së bashku me turqit t i mbrojë këto vise shqiptare nga ndikimi i palës së tretë dhe të lejohej propaganda malazeze dhe nga ana e Turqisë, t u jepet përkrahje këtyre kërkesave. Palaviçini, ambasadori i Austrisë në Konstantinopojë, shkruante: Nikolla ec nëpër litar të ngrehur në mes të aspiratave të veta dhe dëshirave të mbrojturve të tij (kryengritësve shqiptarë). Po ashtu, Ferfaks Kartrajt, ambasadori i Anglisë në Vienë i raportonte Londrës, se këtu kuptohet se Nikolla ishte në gjendje të vështirë sepse qëndronte dyshimi që ai kishte ambicie dhe qëllim që një ditë të bëhet princ i Shqipërisë autonome. Për këtë arsye nuk mund të lejonte që Konstantinopoja të bëjë presion dhe të sillet ashpër ndaj shqiptarëve, sepse kështu Knjaz Nikolla do të humbte mbështetjen dhe simpatinë e tyre. Në një takim sipas don Ndoc Nikajt, në mes të Krajl Nikollës dhe Dedë Gjo Lulit është zhvilluar ky dialog: Mbasi me Mbretin e Stambollës nuk gjindeni të qetë, e shka kishi me thanë po ta merrshim sundimin unë pëmbi juve? Deda kenka çue e përgjegjë, Zotni, ti n a ke dhanë çdo ndihmë qi kena pas nevojë dhe të jena mirënjoftës për të gjitha, por sa për pikën qi po n a thue, ta dhaçë besën e Zotit, se jena me ty për çdo nevojë me të shpërblye të mirat qi n a ke ba, por, po m erdhe te praku i derës, ta kena vue pushkën sikur ja kemi vu Turkisë. Knjazi, por si burrë i fortë që ishte, u afrue e i ra krahve dhe i tha Dedës: Të lumtë goja! Këto janë fjalë burrash e unë nuk dishroj tjetër por miqësinë me burra të Malcisë. Dihet se sovrani i Malit të Zi i kishte dërguar memorandumin Qeverisë së Serbisë, me të cilën mezi kontaktonte, me propozim për bashkëpunim kundër Turqisë, por ata e kishin refuzuar me arsyetim se gjoja, duhet ruajtur paqa dhe tash nuk është koha e volitshme. Me gjithë këto shkaqe, qeveria serbe këtë mundësi e lente të hapur. Gjatë krizës shqiptare të viteve , ana serbe e informonte Turqinë për gjithë ngjarjet sekrete, që i dinin në dobi të tyre. Po ashtu dihet se në të kaluarën malësorët shumë herë kanë luftuar kundër Malit të Zi për mbrojtjen e trojeve të veta, por në kuadër të ushtrisë perandorake, si qytetar të Turqisë. Porta e Lartë i kishte kërcënuar malazezët në fillim të Kryengritjes të vitit 1911 me dënim të ashpër për pjesëmarrje të tyre në luftë. Disa luftëtarë nga Trieshi, Koja, Rahoja dhe Fudnat, shqiptar ose së shumti me prejardhje shqiptare, nga brezi kufitar kishin kaluar në ditët e para të kryengritjes në territorin shqiptar dhe përfaqësuesi diplomatik i Turqisë në Cetinë, Sadredin beu, rreptë protestonte me nota verbale dhe me shkrim për këtë arsye. Si përgjegje, Mali i Zi vente në dukje që Fuqitë e Mëdha garantonin mbrojtjen e tij. Rusia i garantonte Portës, se gjoja, përgaditja ushtarake malazeze në brezin kufitar me Shqipëri është vetëm mbrojtëse, dhe këshillonte Portën të mos nxiste ndonjë konflikt, se gjoja Mali i Zi gjatë krizës të Malësisë ishte neutral. Petrogradi, veçanërisht përfaqësuesi diplomatik i akredituar pranë Qeverisë të Malit të Zi në Cetinë, Arsenjev Sergej Vasilijeviç, ditë e natë ushtronte presion që Mali i Zi të hiqte dorë nga Kryengritja Shqiptare, në të kundërtën, Rusia do t i shkëpute subvencionet (financimin ushtarak ), që i jepte me shekuj. Në hyrje të Memorandumit theksohen meritat e popullit shqiptar për fitoren e revolucionit xhonturk dhe premtimet e tyre boshe Lëvizjes Kombëtare Shqiptare. Xhonturqit më 23 korrik 1908 në Selanik shpallën Kushtetutën e Mid hat Pashës të vitit 1876, e cila garantonte të drejtat e barabarta gjithë popujve! Ata reformat e premtuara nuk mendonin t i zbatonin kurrë, edhe pse shqiptarët kishin dhënë mbështetje të fuqishme për rrëzimin e sulltan Abdyl Hamitit të II nga froni mbretëror i Perandorisë Otomane. Pak kush e dinte, se për fat të keq, organizatën sekrete të Turqve të Rinj Përparim- Bashkim e formoi një shqiptar, dr. Ibrahim Temo, në Stamboll, në vitin 1899, me qëllim për të rrëzuar Sulltan Hamitin e Dytë. Policia sekrete e kishte zbuluar këtë ngjarje dhe ai u dëbua nga Turqia. Konflikti në mes të Lëvizjes Shqiptare dhe Portës së Lartë nisi të eskalojë në gjysmën e dytë të vitit 1909 për shkak të mbylljes së shkollave shqipe, klubeve nacionale dhe institucioneve tjera kulturore, ndalimin e përdorimit të shkronjave 46

46 46 # NëNtor - 3 Dhjetor, 2009 gëzuar 28 nëntori Memorandumi i Greçës 45 latine dhe tendencat që edhe me dhunë të vendoset përdorimi i gjuhës turke me shkronja arabe, ashpërsimin e kushteve për punë, rënien e standardit jetësor, rritjen e ngarkesës fiskale e obligimin ushtarak në kohë paqe etj. Pra, kishte ardhur deri te shfaqja e tendencave centraliste të cilat populli shqiptar i konsideronte si terror të hapur të aparatit shtetëror ndaj pakicave nacionale në Perandorinë Otomane. Shqiptarët nuk donin otomanizmin dhe panturqizmin të cilin xhonturqit nisën ta proklamojnë dhe aplikojnë me reformat e veta me qëllim të fortësimit të Qeverisë qendrore. Në prill të vitit 1909, ushtarët shqiptarë në shërbim ushtarak në Konstantinopojë morën pjesë në kryengritje kundër regjimit të turqve të rinj. Po në këtë vit, Turqit e rinj kishin demonstruar autoritetin e vet ushtarak për ndalimin e fillimit të kryengritjes të shqiptarëve të Vilajetit të Kosovës, të cilët kishin refuzuar pagimin e tatimeve dhe shërbimin ushtarak me dhunë. Ata kërkonin të drejtat e veta nacionale. Pas këtyre ngjarjeve, në maj të vitit 1909, flaka e kryengritjes përfshiu Kosovën dhe Dukagjinin. Konflikti u përhap në Malësinë e Dibrës. Xhavid Pasha, pa mëshirë shkatërronte fshatrat shqiptare. Në Lumën historike kishte hasur në rezistencë të madhe popullore. Kryengritja shqiptare e Kosovës në mars të vitit 1910 pati jehonë të madhe ndër shqiptarët në përgjithësi, në kolonitë shqiptare e sidomos ndër malësorët e Mbishkodrës. Në luftën e Grykës së Carralevës, në krye të forcave popullore ishte atdhetari dhe prijësi i madh i popullit tone, Isa Boletini, që kishte dalë nga gjiri i popullit dhe u vu në krye të revolucionit fshatar në vitet e kryengritjeve të mëdha të armatosura antiosmane të Rilindjes sonë Kombëtare nga viti Krahu i djathtë i Boletinit ishte kryetrimi legjendar Idriz Seferi, që komandonte forcat popullore shqiptare në Grykë të Kaçanikut. Këto dy gryka ishin pikat më të rëndësishme ushtarako- strategjike në Kosovë. Këtu u zhvilluan betejat më të përgjakshme dhe më të mëdha deri atëherë. Siç dihet nga historia, as një qeveri e Turqisë nuk ka pasur sukses në sundim e vet në Shqipëri të Veriut, për arsye se s ka pasur taktikë! Turqve, veçanërisht u ka munguar takti! Kryengritja e vitit 1911 është ngjarja kulmore e lëvizjes së armatosur antiosmane të fiseve të Malësisë: Hotit, Grudës, Kelmendit, Kastratit, Shkrelit, Treshit dhe Kojës. Atyre iu bashkangjitën masivisht shaljanët, disa dhjetëra kryengritës nga Shkodra, Mirdita, Shoshi, Merturi, Nikajt, Rahoja, Fudnat, Meduni dhe Zeta. Lufta e Malësisë ka hapur krizën e madhe ballkanike në fillim të dekadës së dytë të shekullit të kaluar, e cila ka përfshirë edhe vilajetet shqiptare të Perandorisë Otomane: Kosovën, Shkodrën dhe Manastirin. Pa dyshim, lufta heroike e malësorëve, paraqet një vazhdimësi të Kryengritjes së Kosovës, si një pjesë e pa ndarë e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare në përgjithësi. Teksti i Memorandumit të Luigj Gurakuqi Greçës tregon se vetëdija shqiptare për tokën amë ishte e pandarë pa dallim feje, krahine, zhvillimi ekonomik etj. Këto luftëra ( ) në themel e kanë lëkundur Rumelinë në Ballkan dhe Perandorinë Otomane në përgjithësi. Siç u pa më vonë, shqiptarët dhanë një kontribut të çmuar për çlirimin e Ballkanit. Por, fatkeqësisht, pas shkatërrimit të ushtrisë turke, Aleanca Ballkanike ishte e paaftë të luftonte në disa fronte, përveç mbrojtjes të Shkodrës që e komandonte gjenerali i famshëm Riza Pasha deri në vrasjen e tij tragjike. Më në fund, Aleanca Ballkanike i solli armët drejt popullit shqiptar, duar thatë, me qëllim që të ndajnë truallin etnik dhe historik shqiptar, konform klauzulës sekrete që i kishin shpallë luftë Turqisë. Ata qëllimet e veta i realizuan në Konferencën e Ambasadorëve të vitit 1912/13 në Londër. Gjysma e popullit shqiptar një shekull deri në Pavarësinë e Kosovës, në ditët tona, mbeti jashtë shtetit amë të ashtuqujtur Shqipëria londineze. Për fat të keq, Gruda, Hoti dhe Kelmendi pas Kongresit të Berlinit në vitin 1878 u bënë zona kufitare me Trieshin, Kojën dhe Fudnat që i takuan Malit të Zi. Malësia u nda midis dy shteteve. Deri atëherë, këto troje ishin pjesë e Vilajetit të Shkodrës, kurse në pikëpamje etnografike i takonin Malësisë së Madhe. Siç është konstatur historikisht, bashkëfajtorë për tragjedinë e popullit shqiptar në tubimet diplomatike të Berlinit në vitin 1878 dhe më vonë të Londrës më 1912/13 ishin Fuqitë e Mëdha të kryesuara nga Gjermania dhe Anglia. Interesi i fuqive të mëdha, posaçërisht i Austrisë datojnë nga shekulli XVII, kur mbrojtjen e kultit, gjegjësisht mbi pjesëtarët e konfesionit romano - katolik e mori Austria. Traktatet që janë nënshkruar më vonë parashihnin Idriz Seferi të drejtën e Austrisë të ndërtojë shkolla e institucione fetare në Shqipëri. Vjena pas vitit 1878 provoi dhe pjesërisht arriti që përmes këtyre institucionveve të shtrojë edhe kërkesat e veta ekspansioniste ndaj Shqipërisë. Në fund të shekullit XIX, paraqitet edhe ekspansionizmi italian. Italia kishte kundërshtuar hegjemoninë kulturore austriake në Shqipëri. Italia po ashtu, kishte hapur disa shkolla në Shqipëri, edhe në gjuhën shqipe. Kështu, italianët kishin hapur dy shkolla në gjuhën shqipe në Shkodër në vitin Duket se fraçeskanët i përkrahte Austro- Hungaria, kurse jezuitët Italia. Në mes të dy shteteve të interesuara kishte antagonizëm dhe rivalitet të depërtimit të interesave politike dhe ekonomike se kush do të ketë përfitim më shumë në Shqipëri. Konstantinopoja ishte çelësi i Lindjes së Afërme, kurse Shqipëria ishte çelësi i Konstantinopojës! Këto dy shtete kishin nënshkruar traktatin për ruajtjen e statusit quos në Ballkan. Edhe përkundër përpjekjeve italiane, Austro-Hungaria kishte arsye të besonte se Shqipëria e Veriut i takonte sferës së ndikimit të saj, për shkak të mbrojtjes së popullsisë shqiptare (katolike ) me shekuj. Fuqia më e rrezikshme dhe shkatërruese për Perandorinë e Stambollit tradicionalisht ishte Rusia Cariste. Sipas hulumtimit tim shumëvjeçar nëpër arkiva të vendit dhe të jashtme, kleri katolik në Vilajetin e Shkodrës e ka përkrahur në çdo mënyrë Kryengritjen e Malësisë të vitit Një numër shumë i vogël i klerikësh ka qenë në shërbim të Malit të Zi dhe shteteve të tjera (jo vetëm meshtarët me prejardhje të huaj, por edhe disa shqiptarë, që ishin në shërbim të Zotit në tokën amë). Shefqet Turgut Pasha, komandanti i korparmatës të cilin e kishte dërguar Porta e Lartë, si specialist për t i disiplinuar malësorët, ai së pari solli armë moderne të kohës dhe mijëra ushtarë, pastaj shpalli gjendjen e jashtzakonshme (gjendje lufte ) dhe në proklomatën e tij të 11 majit ofroi amnistinë e të gjithë kryengritësve që do të ktheheshin në shtëpitë e veta në afatin e caktuar prej 5 ditësh, përveç 8 udhëheqësve të kryengritjes. Në Deklaratën e Grudës, 51 përfaqësues të fiseve të Malësisë, e kishin refuzuar mëshirën e tij, derisa Porta e Lartë t i plotësonte obligimet e veta ndaj kryengritësve. Por, gjenerali i pa durim, pas tri ditësh kishte marrë majën e Deçiqit të pambrojtur me tradhëti! Me kalimin e kohës, komandanti i korparmatës la disa mijëra ushtarë dhe oficerë të vrarë dhe të plagosur në frontin e Malësisë, gjatë luftës katërmujore me një grusht malësorësh, siç i quante gjenerali famëkeq. Ai humbi betejat e shumëta në: Deçiq, Rrasa të Fikut, Sukë të Moksetit, Kapë të Brojës, Sukë të Mkushit, Jezhnicë, Trojan, Lepushë, Rapshë të Hotit, Greben, Maje të Galishit, Tuz etj. Të gjithë postat kufitare ishin shkatërruar në fillim të kryengritjes. Në krye të revolucionit të Malësisë qëndronte Komiteti i Podgoricës, që përgaditi tubimin e Krerëve dhe Memorandumin e Greçës, ku bënin pjesë veprimtarët e njohur: Luigj Gurakuqi, Nikollë Ivanaj, Risto Siliqi, Salih Hoxha (Hidi ), Hilë Mosi, Mark Kakarriqi, Fadil Toptani,Themistokli Gërmenji, Pandeli Cale, Musa Demi, Muharrem Rushiti, Alush Taka etj. Komitetin formalisht e drejtonte Sokol Baci, kurse luftën e armatosur e komandonin Paria e fiseve të Malësisë në krye me heroin e popullit Dedë Gjo Lulin e Hotit. Këta burra të gjithë së bashku me ndihmën e Ismail Qemalit përgaditën tubimin e krerëve të Malësisë. Çfarë kërkonin malësorët në Kuvendin e Greçës? Memorandumi i Greçës parashtronte këto kërkesa: të njihet kombi shqiptar me të njëjtat të drejta që kishin kombet tjera në Perandorinë otomane, t u jepej garanci se nuk do të përsëriteshin veprimet antikushtetuese nga qeveria qendrore dhe nga autoritet shtetërore lokale në të gjithë Shqipërinë dhe se do të respektoheshin në përpjestim me popullsinë shqiptare, të kishte liri për përhapjen e gjuhës shqipe dhe të shkollave shqipe, të bëhej bashkimi i vilajeteve, ku jetonin shqiptarët, sipas decentralizimit administrativ, shërbimi ushtarak për të gjithë në kohë paqeje të kryhej në vend, ndërsa për banorët zonave kufitare të organizohej një shërbim i veçantë ushtarak, që do të kryhej në krahinat e tyre, për të ruajtur kufijtë, të përdoreshin në vend, për ndërtime rrugësh, hekurudhash, shkollash e tjera, të ardhurat fiskale me përjashtim të atyre të doganës, të postës, të telegrafës, të duhanit, të alkoholit dhe të pullave, të cilat ishin monopole të shtetit ose u ishin dhënë të huajve sipas koncesioneve, t u nihej fshatarëve e drejta për prerjen e pyjeve sipas një takse, këshillat e përgjithëshme të kishin të drejtë të jepnin mendime për buxhetin e vilajeteve dhe të kontrollonin shpenzimet, të jepeshin fonde të nevojshme për ndërtimin e shtëpive e të dëmeve të tjera të shaktuara nga operacionet ushtarake otomane gjatë kryengritjs dhe t u ktheheshin shqiptarëve armët e konfiskuara. Memorandumin që e kishin nënshkruar 22 përfaqësues të Kuvendit të Përgjithëshëm e dorëzoi delegacioni ad hoc i krerëve të këtij tubimit historik që përbëhej nga:luigj Gurakuqi, Dedë Gjo Luli, Sokol Baci, Dodë Preçi dhe Prenk Gjeto Koci, përfaqësuesit diplomatikë të Perandorisë otomane dhe prfaqësuesve diplomatikë të Fuqive të Mëdha, më 26 qershor të vitit 1911 në Cetinë. Kjo përmbajtje e Morandumit mohonte trillimet qeverisë otomane, dhe intrigave ballkanike që mohonin karakterin e vërtetë kombëtar të lëvizjes sonë dhe paraqisnin kryengritjen e Malësorëve si revoltë fetare për ruajtjen e privilegjeve të vjetra lokale. Pranimi i plotë i kerkesave të Greçës, siç shkruante Ismail Qemali do të ishte një fitore e madhe e nacionalizmit shqiptar.

47 gëzuar 28 nëntori # NëNtor - 3 Dhjetor, 2009 Situata europiane dhe diplomacia e Ismail Qemalit, faktorë në shpalljen e pavarësisë kombëtare 47 Vilhelme Vranari (Haxhiraj) Shqipëria është komb autokton iliro-pellazg, i cili që prej krijimit të botës jeton në brigjet e Adriatikut dhe Jonit. Nis nga Danubi në veri, Vardari në lindje deri në gjirin e Artës në jugë. Kushtet e veçanta gjeografike, vend malor, që laget nga dy dete, ndikuan në ruajtjen e kulturës, gjuhës dhe traditës, arsye që shqiptarët edhe sot, kudo që janë në botë, ende i ruajnë, që janë dëshmi e tabanit kombëtar. Bashkëjetesa e tre besimeve fetare, ortodoks, myslimanë dhe katolikëi, ka ndihmuar në ruajtjen e etnisë së shqiptarëve. Kjo veçanti i dha shtysë diplomacisë së Ismail Qemalit që ta shfytëzojë për bashkimin e vëllazërimin e kombit. Krijimi i principateve pas vdekjes së Skënderbeut s i dha kurrë Shqipërisë nocionin e një kombi, pasi ishte nën Perandorinë Osmane. Shkak i mospajtimit ishin grindjet mes tyre. Ismail Qemali me diplomacinë e tij, evitoi përçarjet mes shqiptarëve. Gjyshi i Ismail Qemalit, u vra tradhëtisht nga sulltani. Kjo e kushtëzonte diplomatin për të qënë shumë i kujdesëshëm në kërkesat e tij, ndaj Portës së Lartë. Pra ishte për autonominë e Shqipërisë. Me një kulturën e gjërë, Ismail Qemali bëri karrierë politike. Njohja e disa gjuhëve, e bëri përkëthyes të zotin. Qysh i ri u emërua guvernator i Varnës (Bullgari). Aty priti perandorin Franc Jozefi. Riaktivizoi ujësjellësin e vjetër romak në Kostancë dhe krijoi Arkat e Kreditit Agrar në Bullgari. Pas internimit në Azi të Vogël, u emërua Kryetar i Komisionit N/kombëtar në Danub e më vonë kryetar i Dhomës së Deputetëve në Parlamentin turk, që i shërbeu çështjes kombëtare. Analiza e tij mbi gjëndjen e perandorisë në Egjipt, mbi çështjen e Kretës Ismail Qemali (ulur), djathtas në këmbë Luigj Gurakuqi. dhe luftën ruso-turke, nuk u vlerësua nga sulltani. Ndaj Porta e Lartë pësoi disfatë. Pasojat ranë mbi shtetet e Europës që ishin nën sundimin e Turqisë. Kjo Analizë soc-politike u bë një përvojë paraprake që i shërbeu atij për Pavarësinë kombëtare. Ismail Qemali refuzoi postin e ministrit të jashtëm e atij shëtitës, se njihte gjendjen e Turqisë dhe dëmtonin çështjen tonë. I njohur me rrethet përparimtare të Europës dhe personalitetet e shquara politike të kohës, që lehtësonte njohjen e problemeit kombëtar në opinion botëror. Kryetar i Partisë liberale turke u bë Ismail Qemali, pas Mit hat Pashës. Në një intervistë në (Giornale d Italia) më 23/6/ 1909 Ismail Qemali thekson: Liberalët e Europës Perëndimore ngjajnë me trashëgimtarët e një pasurie të madhe, që preokupohen për t u kënaqur me të ardhurat e grumbulluara nga pararendësit e tyre. Nëse në Perëndim liberalizmi është etiketë e një partie për të marrë pushtetin; në Lindje mjafton mendimi liberal që të ngjallen dyshime që sjellin të këqija të mëdha. Një analizë e tillë ishte e vyer për të nesërmen e afërt të vendit. Qeverisjen e turqëve të rinj ai e quan anarki të rëndë që vjen nga lart dhe që është më e rrezikshme dhe e dëmshme se ajo që vjen nga poshtë. Ndërsa komitetin Bashkim e Përparim të xhonturqve ai e quan shtet brenda shtetit, që imponon vullnetin e tij, shtyp liritë e njeriut me shtetërrethim, që është një kundërvënie ndaj kushtetutës. Kjo bëri që të ndërtoj platformën e qeverisjes së Shqipërisë. Kushtetuta s është qëllim, por mjeti për zhvillim e përparim. - thekson Ismail Qemali Kur sulltani e emëroi guvernator të Tripolitanisë, ai nuhati rrezikun, kërkoi strehim politik në ambasadën angleze, e cila e nisi në Athinë. U mirëprit nga mbreti Georg i I- rë i Greqisë dhe nga shqiptarët me banim aty. Madje adjutnti i mbretit, me origjinë të vonët shqiptare u shpreh: Bëni ç është e mundur Ismail Bej, për të krijuar një Shqipëri të lirë! Ismail Qemali duke shpallur pavarësinë e Shqipërisë në Vlorë, 28 nëntor Fushata diplomatike që nisi nëpër oborret e Europës, si shtytje shërbeu ftesa nga shqiptarë të Australisë (aty në Athinë). Nisi udhëtimin me Romën, Kalabri e Siçili, ku çështja shqiptare njihej mirë. Si diplomat i hollë, gjatë qëndrimit në Itali, shfrytëzoi mosmarrëveshjet Austri- Itali për influencën në Shqipëri, e cila kishte dalje strategjike në Adriatik. Ismail Qemalit zvogëloi disi përpjekjet për epërsi ndaj Shqipërisë të Austrisë, Greqisë, Italisë dhe Serbisë për shkak të shkathtësisaë. Shkoi në Gjenevë, Bruksel, ku u takua me Faik Konicën për ta reklamuar çështjen kombëtare në gazetën shqiptare Albania e drejtuar nga ai. Më pas nxori gazetën e vet Shpëtimi i Shqipërisë në gjuhën shqipe, greke dhe turke, e cila shërbente për të ringjallur ndjenjën kombëtare te shqiptarët kudo në botë. Vdekjen e mbretëreshës Viktoria të Anglisë e shfrytëzoi për mirë. Shkoi për ngushëllim në Londër, ku u takua me personalitete të politikës botërore. Duke shkuar prej Londrës në Egjipt, ku kishte shumë shqiptarë. Nuhati intrigën e kurdisur nga Mehmet Ali pasha, i cili kishte hapur opinionin sikur P.e Lartë i kishte ofruar fronin e Shqipërisë, që Ismail Qemali gjoja s e kishte pranuar për hirë të miqësisë me sulltanin. Menjëherë Ismail Beu e përgënjeshtroi këtë lajm, por sulltani për hesape të vjetra e dënoi me vdekje në mungesë. P. Osmane po kalonte çaste të vështira për shkak të kryengritjeve, sidomos në Ballkan. Sinjalin e parë e dha Maqedonia, e cila kërkonte shkëputje nga Turqia. Në Paris u mblodhën në një kuvend turqit e rinj. Mes 40 delegatëve ishte dhe I.Qemali. Aty u vendos që të hartohej një proklamatë, drejtuar Fuqive të Mëdha për të garantuar reformat, që duhet të ishin zbatuar pas Kong. të Berlinit Ndarja e turqve të rinj më 1908 në 2 grupe, ku pakica e kuvendit drejtoi lëvizjen revolucionare, ku si pikësynim ishte: vendosja e regjimit kushtetues dhe programi qeverisës me Komitetin Bashkim e Përparim. Me gjithë ndonjë hije dyshimi për Ismail Qemalin, ai ngelet një figurë diplomatike që diti të shfrytëzojë grindjet mes shteteve, dobësimin e P. Osmane, që me vullnet të mirë, si atdhedashës, mundësoi krijimin e shtetit të parë të lirë. Shpallja e kushtetutës mendonte I. Qemqli se ishte faza e parë për autonominë e Shqipërisë. Përvoja diplomatike dhe vizitat nëpër oborret e Europës, bën që ai u mbështet në 2 Fuqi të Mëdha: :Astro-Hungari dhe Itali; të cilat ishin kundër pushtimit grek dhe serb. Pëmes artikujve dhe bisedimet me qarqet e lëvizjes përparimtare në Athinë, Romë,Vjenë,Paris Londër, Kajro, Bukuresht dhe me shqiptarët jashtë atdheut, u përpoq të ndryshonte opinionin e Europës për shqiptarët, të cilët i konsideronin pa ideale politike kombëtare. Turqit e Rinj për të arritur zhdukjen e kombësive të pushtuara,e nisën me shqiptarët. Duke përdorur forcën dhe dredhinë, kujtuan se do t i detyronin shqiptarët të hiqnin dorë nga autonomia. Katër ekspeditat e tyre, bënë që të ringjallej fuqishëm ndjenja kombëtare. Ismail Qemali dhe Hasan Prishtina arritën të hartohej memorandumi i Gërçës, me 12 kërkesa, sipas të cilave të 4 vilajetet shqiptare të kishin autonomi administrative, për çastin, nën vartësinë e Xhonturqëve. Këto sollën valën e kryengritjeve në veri të vendit dhe më pas kryengritjet e përgjithëshme Ismail Qemalit ishte vazhdues i progranmit të Rilindasëve, i cili kërkonte mbështetjen e ndërkombëtarëve: 1-Kushtetutë dhe autonomi administrative për popujt e ndryshëm të Perandorisë. 2- Shqipëria të ketë 2-3 apo 4 vilajete me krahina shqiptare. 3-Hapja e shkollave shqipe dhe shpërndadja e librave në gjuhë amtare në çdo trevë ku flitet shqip.. 4- Gjuhë zyrtare të ishte shqipja. 5-Të krijohej policia, postë telegrafa, marrëdhënie diplomatike me Perëndimin dhe fqinjësia e mirë. Kërkesa për autonomi dhe jo Pavarësi nga ai, përputhej me kushtet ekonomike të kohës. Kjo ide përparimtare për kohën se pushteti identifikohej me fuqinë politike ushtarake. Ai këmbënguli se organizimi i shtetit duhej bërë në frymë europiane, se Shqipëria në shekuj ka qënë lidhur ngushtë me Perëndimin. Të bindej popullsia për mbështetjen e ndërkombëtarëve sepse quante P. Osmane,si mbrojtëse të kombit shqiptar. Shfrytëzoi dobësinë e Turqisë, në Nicë të Francës më 19 shkurt 1912 ai doli me idenë e Pavarësisë. Ambasadori italian TommassoTittoni njofton se në Nicë po mbahet një kongres sekret, me praninë e Ismail Qemali. Kokretisht shprehet: Një fis që kërcënohet nga serbët, grekët, është fis i vjetër ilir i shqiptarëve, që ruan e do të ruajë traditën dhe identitetin e lashtë kombëtar. Ministri i jashtëm austro- hungarez, Berchtold, e mbështeti lëvizjen shqipëtare për pavarësi. Ismail Qemali më 5 Nëntor 1912 u takua me shqiptarët e Bukureshtit të cilët dolën me një Rezolutë për formën e regjimit, Pavarësi apo Autonomi, gjë që varej nga Fuqitë e Mëdha. I.Qemali para se të niste takimet në oborret e Europës, përdori diplomaci në bashkimin kombëtar: Dua nja dy djem të mirë, që të merren me tregti, të jenë trima e të zgjuar.që të mos ua hedh njeri. Dhe po qe se vdes andej,do 48

48 48 # NëNtor - 3 Dhjetor, 2009 gëzuar 28 nëntori Kush e përfaqësoi Kosovën në Kuvendin e Vlorës? Nga Sheradin Berisha Kosova, duke qenë e pushtuar nga ushtria serbo-malazeze, në Kuvendin e Vlorës u përfaqësua nga Sali Gjuka, Bedri Pejani dhe Rexhep Mitrovica, të cilët kishin ardhur nga Kuvendi i Shkupit, ndërsa një ditë më vonë (më 29 nëntor) në Vlorë mbërriti Isa Boletini dhe delegatët tjerë, si: gjeneral Mehmet Pashë Deralla, Hasan Hysen Budakova, Tafil Boletini, Dervish Mitrovica, Zejnel Begolli, Halim Musë Bajgora, Ahmet Ali Llapi, Riza beg Gjakova, Vehbi Dibra, Hajdin Draga etj. Ndërkaq udhëheqësit tjerë të Kosovës që ishin caktuar si delegatë të kuvendit, si: Hasan Prishtina, Nexhip Draga, Idriz Seferi, Sait Hoxha etj. nuk erdhën, sepse në fillim të nëntorit ishin kapur nga forcat serbe në Shkup dhe mbaheshin të burgosur në kështjellën e Kalemedanit në Beograd. Edhe Bajram Curri i nxënë me luftimet në Malësinë e Gjakovës nuk arriti dot të vijë në kuvend. Kuvendi i hapi punimet, më 28 nëntor 1912 në orën 14 pasdite, po në shtëpinë e Xhemil bej Vlorës. Kryetar i Kuvendit u zgjodh Ismail Qemali ndërsa sekretar Luigj Gurakuqi. Në fjalën e shkurtër që mbajti Ismail Qemali para 40 delegatëve, të përcjellur me duartrokitje të gjata e brohoritje entuziaste Rroftë Shqipnija e Lirë, foli për të kaluarën e Shqipërisë nën sundimin osman dhe për luftrat e shqiptarëve për të fituar të drejtat e tyre. Ai vuri në dukje se në rrethanat e krijuara nga Lufta Ballkanike e vetmja udhë shpëtimi ishte ndarja e Shqipërisë nga Turqia. Propozimi i kryetarit për Shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë, u miratua njëzëri nga delegatët. Në Rezolutën e Pavarësisë me titull Në Vlonë më 15/28 të vjeshtës së tretë 1328/1912, të cilën e lexoi sekretari i parë i kuvendit Luigj Gurakuqi, thuhet: Pas fjalëve që tha Z. Kryetari Ismail Kemal Beu, me të cilat tregoi rrezikun e math në të cilin ndodhet sot Shqipëria, të gjithë delegatët me një zâ venduan që Shqipëria me sot të bâhet në vete, e lirë e e mosvarme. Ndërkaq, gjithë emocionet e këtij akti historik i pasqyron më së miri origjinali i Procesverbalit, i cili fatkeqësisht kishte humbur në vitin Dokumentin e shpalljes së Pavarësisë e botoi gazeta Përlindja e Shqypnies organ i Qeverisë së Përkohshme të Vlorës, si dhe Lef Nosi në përmbledhjen e dokumenteve historike. Në një letër me titull Si u bë Kongresi i Vlorës Mit hat Frashëri dërguar mikut të tij Kristo Luarasit, shkruan: Kongresi u çel më 28 të këtij muaji dhe ishin 47 delegatë nga çdo an e Shqipërisë, vise të shkelura dhe të pashkelura. Sot janë 65, se kanë ardhur edhe nga krahina të tjera. Këtë ditë, pra, ora 14.30, me zë të përgjithshëm Situata europiane dhe diplomacia e Ismail Qemalit të më bjen në Shqipëri dhe ai me zgjuarsi kërkoi një nga jugu, Sulo Jemin Beu nga Çeprati i Vlorës dhe Isa Boletinin nga Mitrovica e Kosovës. Në Vjenë, u takua me Berchtold dhe ambasadorin Avarna. I duhej mbështetja e tyre për Pavarësinë e Kombit. (*Më 20 /11/1912 nga Trieste në anijen Borun, me drejtim në Shqipëri, jep intervistën e tij Il Piccolo : Një gjë fare të vogël, që ne e dëshirojmë me gjithë zemër, Shpalljen e Pavarësisë së Atdheut. Duam t i paraqesim Europës faktin e kryer. Do të ndërtojmë një qeveri provizore, kryetar i së cilës me siguri do të jem unë.na takon kjo e drejtë, se kemi shekuj që luftojmë dhe ishim të parët që u ngritëm kundër P.Osmane. Është e drejtë që aspiratat tona të realizohen. ) Ai thekson se Pavarësia kombëtare është e drejta legjitime e çdo populli. Ndërkohë që udhëton drejt qytetit të lindjes,që siç e përshkruan konsulli i Vlorës, de Facendis: Vlora është në gjëndje kaosi dhe mjerimi, që as vetë ata s dinë se ç duan. Në Vlorë ka 2 tendenca: I- Syrja Bej Vlora që kërkon ndihmën e Austrisë për pushtimin e Shqipërisë dhe II- I.Qemali kërkon Pavarësinë e Atdheut. Ismail Qemalin e shoqëronte Luigj Gurakuqi, Pandeli Cali, Kristo Meksi, Dhimitër Berati, Qazim Kurti, Abdi Toptani dhe Refik Toptani etje. E priste gjithë paria e Vlorës, Kaninës, gjithë Labëria dhe nga e gjithë Shqipëria, Kosova dhe Çamëria. Më 28 Nëntor!912, po atë ditë më 1443 që Skënderbeu ngriti Flamurin në kështjellën e Krujës, Ismail Qemali, ky burrë patriot e i mençur me flamurin e qëndisur dorë më dorë nga zonjat e Vlorës, dorëzuar nga Marigo Pozio, shpalli Pavarësinë Kombëtare. Me vonesë vjen Isa Boletini i cili u ul në gjunjë, iu fal dhe puthi atë flamur të kuq, në shekuj larë në gjak, Flamurin e Skënderbeut. Gazeta rumune botoi më 1 dhjetor 1912, përshëndetjen e ministrit të brendshëm rumun Take Jonesku: Shqipëria, shteti më i vjetër i Ballkanit, vendasit aty kanë banuar para botës helene, para pushtimit romak, pushtimit sllav, pas 500 vjetësh zgjohet, ku muslimanë e të krishterë të vëllazëruar, ruajnë ndërgjegjen kombëtare. Rumania mbështet nxehtësisht Shqipërinë, e cila e fundit fitoi lirinë në Ballkan: Ndërsa ministri i jashtëm i Serbisë, Pasiç, boton se nuk e njeh Pavarësinë e Shqipërisë, duke kërkuar aneksimin e një pjese të madhe të Shqipërisë. Gazeta angleze Times njeh Pavarësinë kombëtare të Shqipërisë. Gazeta itaiane Il Giorno më 2 dhjetor shkruan:: Shqiponja e zezë në fushë të kuqe valëvitet. Austria dhe Italia e mbështetën Pavarësinë me parimin Shqipëria e shqipëtarëve dhe Ballkani i ballkanasve. Për copëtimin e Shqipërisë u bashkua Mali i Zi dhe Greqia, të cilët luftuan për liri kundër Turqisë, ishin gati të zhdukin një shtet ballkanik duke e ndarë, duke shpifur ndaj shqiptarëve, si popullsi amorfe, gjysmë e egër, politikisht inerte dhe pa asnjë të kaluar të denjë. Kurse konsulli italian në Vlorë, de Facendis, i tronditur njofton Ministrinë e Jashtme Italiane, më 6/12/1912 :thotë Isha pesimist për të ardhmen e tyre, por tani them se shqiptarët duhen ndihmuar, pa dëmtuar drejtësinë, i bëhet nder njerëzimit. Stambolli e kaloi pa komente shpalljen e Pavarësisë dhe deklaruan se donin Autonominë dhe jo Pavarësinë e saj. I.Qemali u ngarkua nga Asambleja Kombëtare të formonte qeverinë e përkohëshme. Ai, Kryetar Qeverie dhe Ministër i Jashtëm. Në kabinetin qeveritar kishte përfaqësues të tre besimeve: 2 katolikë,3 ortodeks dhe 5 muslimanë. Anëtarë qeverie ishin :Mufit Libohova (ministër i brendshëm), Luigj Gurakuqi (ministër arsimi),abdi Toptani( ministër finance). Megjithëse qeveria e përkohëshme përbëhej nga intelektualë besnik, të arsimuar jashtë vendit, intelektualët që ngelën jashtë saj u zemëruan dhe krijuan një grup të pakënaqurish, që penguan qeverisjen e vendit. Duke hedhur baltë mbi figurën e Ismail Qemalit si brenda dhe jashtë vendit, dëmtuan çështjen kombëtare. Ata bënë thirrje që nëpunësit e pazotë të zëvëndësoheshin, por Ismail Qemali i zënë me çështje të politikës së jashtëme, nuk i mori parasysh. Shqipëria, nën një pushtim 500 vjet, kishte një ekonomi të shkatërruar,e cila s lejonte zbatimin e reformave të rëndësishme për rimëkëmbjen e saj. Kjo bëri që qeveria e Vlorës të ketë jetë të shkurtër. Gjithsesi sot ne i kujtojmë me nderim gjithë ata atdhetarë që nën diplomacinë dhe urtësinë e Ismail Qemalit shpallën Paavarësinë. Isa Boletini me trimat e tij, duke hyrë në Vlorë pas shpalljes së pavarësisë u proklamua independenca e Shqipërisë dhe Flamuri u çel në portën e shtëpisë ku ishim mbledhur (...) Salla e madhe në shtëpinë e Xhemil Bej Vlorës ishte mbushur plotë dhe delegatët kishin zënë vendet rreth tri tryezave të mëdha të vëna afër e afër... KUSH E NËNSHKROI AKTIN E PAVARËSISË SË SHQIPËRISË NË VLORË? Sipas shënimeve të Mustafa Merlika Krujës, pjesëmarrës në këtë kuvend, del se Rezolutën e Shpalljes së Pavarësisë të Shqipërisë e nënshkruan të gjithë të pranishmit në Kuvend,e ata ishin: Ismail Kemal (Qemali); Kaçorri (Dom Nikoll Kaçorri); Abdul Aziz Vehbi (Vehbi Dibra, ish-myftiu i Dibrës e aty e mbrapa myftiu i përgjithshëm për myslimanët e Shqipnisë së pamvarme); J.Karbunara; Elmas Boco; Vehbi Harçi; Qazim Kokoshi; J.Minga; Rexhep Mitrovica; A.Rruçi; Abdi (Toptani); Abas Dilaver (Qelkup-a); Mid hat Frashëri; Shefqet Daju; Zihni Abas Kanina; Xhelal (Kopernacka); Hajredin Cakrani; Qemal Elbasani (Karaosmani); Iljas Vrioni; Salih Gjuka; Dhimitër Berati; Dhimitër Emanuel (Mborja?); Dimitri Zografi; Murat Toptani; Pandeli Cale; Luz (Luigj) Gurakuqi; Bedri Pejani; Spiro (don) Ilo; Thanas Floqi; Lef Nosi; Dr.H.Myrteza; Nuri (Sojliu); Mustafa Asim Kruja; M.Ferid Vokopola; Ymer (Deliallisi); Xhemaledin (Xhemal Deliallisi); Nebi Sefa Lushnja; Zuhdi Ohria, ndërsa 2 emra janë të palexueshëm... Pra, këtë akt e nënshkruan vetëm delegatët që ishin të pranishëm në kuvend, por jo edhe ata që erdhën me vones në Vlorë (Isa Bolentini me delegatët nga Kosovë etj) Pas këtij akti të rëndësishëm në historinë e popullit tonë, në orën 15 e 12 minuta pasdite, Ismail Qemali në murin e ballkonit të shtëpisë ku u mbajt kuvendi e vendosi Flamurin kombëtar, po atë Flamur që zbukuronte podiumin e Hotelit Kontinental në Bukuresht, në mbledhjen e 5 nëntorit, me përfaqësuesit e kolonive shqiptare atje. Ndërkaq, përveç këtij versioni, Eqrem bej Vlora, në kujtimet e tij - thotë se flamuri që u ngrit më 28 Nëntor 1912 në Vlorë, ishte një flamur që e mbaja në shtëpi si kujtim, të dhuruar solemnisht (më 1909) nga një pinjoll i familjes Kastrioti (don Aladro Kastrioti) me banim në Paris. KUSH E PËRBËNTE QEVERINË E PARË TË SHTETIT SHQIPTAR? Kuvendi Kombëtar i Vlorës pas vendimit historik të shpalljes së Pavarësisë, u mor me organizimin shtetëror. Qysh në mbledhjen e tij të parë, kuvendi vendosi për krijimin e qeverisë së parë të përkohshme. Dhe më 4 dhjetor 1912 Kuvendi zgjodhi përbërjen e plotë të Qeverisë, ku përveç Ismail Qemali - kryetar, në të bënin pjesë: Dom Nikollë Kaçorri - Nënkryetar; Myfit Bej Libohova - Ministër i Brendshëm; Gjeneral Mehmet pashë Deralla - Ministër i Luftës; Abdi bej Toptani - Ministër i Financave; Dr.Petro Poga - Ministër i Drejtësisë; Dr.Luigj Gurakuqi - Ministër i Arsimit; Mit`hat Frashëri - Ministër i Punëve Botore; Pandeli Cale - Ministër i Bujqësisë dhe Lef Nosi - Ministër i Postëtelegrafeve. Po atë ditë Kuvendi zgjodhi edhe një pleqësi prej 18 anëtarësh në krye me myftiun Vehbi Dibra. Kuvendi kombëtar i Vlorës punimet e veta i përfundoj më 7 dhjetor 1912.

49 gëzuar 28 nëntori # NëNtor - 3 Dhjetor, TETOVA NË DHJETORIN E VITIT 1968 Demonstratat që sollën flamurin kombëtar shqiptar Në atmosferën e një entuziazmi të madh të demonstruesve, kur në qendër të Tetovës dëgjoheshin vetëm brohoritje e mbi 20 mijë demonstruesve, djaloshi 20-vjeçar, Shifajet Fetahu, hipi në shtyllën gjashtë metra të lartë metalike dhe e ngriti flamurin kombëtar, për të parën herë që kur kishte përfunduar Lufta e Dytë Botërore Demonstrata e vitit 1968 në Tetovë, u organizua një muaj pas demonstratave në Kosovë. Organizatorë të drejtpërdrejtë të kësaj demonstrate qenë studentët shqiptarë nga Tetova që studionin bashkë me studentët e Kosovës në Universitetin e Beogradit dhe në disa fakultete të Prishtinës. Organizatorë të këtyre demonstratave ishin edhe disa patriotë të tjerë që i brengoste fati i kombit dhe pozita politike si dhe shtypja e vazhdueshme e shqiptarëve në Tetovë, në Gostivar, në Strugë, në Shkup, në Kumanovë dhe në qytete të tjera të banuara me shqiptarë në Maqedoni. Shpërthimi i demonstratave është në lidhje të drejtpërdrejtë me disa ngjarje në Kosovë, pas Plenumit të Katërt të Lidhjes Komuniste të Jugosllavisë, mbajtur në Brione më 1 korrik 1966, por edhe me disa ngjarje në Tetovë që i paraprinë demonstratës. Klima e krijuar pas Plenumit pati rëndësi të madhe. Në këtë kohë filloi një lidhje e bashkëpunim më i ngushtë i shqiptarëve të Maqedonisë me Kosovën. Numri i ekzemplarëve të gazetës Rilindja që dërgoheshin në Maqedoni në fillim u dyfishua, mandej u shumëfishua. Filloi depërtimi i madh i librave nga Kosova, në mesin e të cilëve kishte edhe botime të Tiranës. U hap libraria Rilindja në Tetovë. Shumë të rinj nga Tetova vinin në Kosovë për të parë pjesët teatrore, si: Trimi i mirë me shokë shumë, Cuca e maleve, Shtatë shaljanët, Plaku i maleve, etj. Më 1968, jubileu i 500-vjetorit të vdekjes së Skënderbeut u bart nga Prishtina edhe në Tetovë, ndërsa që nga ky vit u bë edhe lejimi i pjesshëm i përdorimit të flamurit shqiptar, që pa dyshim ndikoi në ngritjen e vetëdijes kombëtare. Në shtator të vitin 1968, Fadil Hoxha, kryetar i Kuvendit të Kosovës, vizitoi fshatin Shipkovicë të Tetovës, ku u organizua një miting, me ç rast foli edhe ai. Fjalimi i Fadil Hoxhës pati jehonë të madhe në rrethinën e Tetovës. Rrethanat e tilla shoqërore-politike dhe lidhja me Kosovën ndikuan në thellimin e vetëdijes dhe i shtyu njerëzit të mendojnë më ndryshe nga ç kishin menduar. Ata filluan t i aktualizojnë disa çështje që kishin të bënin me barazinë kombëtare dhe filluan t i shtrojnë më haptas problemet që i brengosnin, që, pa dyshim, do të ndikojnë drejtpërdrejt në shpërthimin e demonstratave. Në shpërthimin e demonstratave do të ndikojë edhe ngarkesa e popullit shqiptar me një kujtesë të rëndë dhe të hidhur historike. Vrasja masive e rreth shqiptarëve në vitin 1945 në Monopol të Tetovës, i cili përkohësisht shërbeu edhe si kamp përqendrimi për shqiptarët, kishte lënë gjurmë të pashlyeshme. Kujtime të rënda kishin lënë edhe vrasjet e shqiptarëve anekënd Jugosllavisë gjatë vitit 1945 (në Tivar, në Dubrovnik, në Trogir, etj.). Burgosjet e shqiptarëve dhe proceset e montuara politike, të cilat filluan menjëherë pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore dhe zgjatën gjatë gjithë kësaj periudhe deri në vitet e gjashtëdhjeta, bënë ndikim të posaçëm në formimin e vetëdijes kombëtare. Burgosjet e para u bënë në vitin 1945, kur shumica e të burgosurve edhe u ekzekutuan. Në vitin 1946 u organizua gjykimi i parë i montuar në Shkup, i anëtarëve të organizatës Nacional Demokratike Shqiptare (NDSH), kur me vdekje u dënuan Azem Morana, Mehmet Bushi dhe Skënder Morana, që të tre nga Shkupi. Dy të parët u ekzekutuan, ndërsa të tretit dënimi iu shndërrua në 20 vjet burg. Në këtë proces u dënuan edhe shumë të tjerë prej 1 deri 15 vjet burg, shumica e të cilëve ishin nga Tetova. Në vitin 1948, menjëherë pas prishjes së marrëdhënieve me Shqipërinë, Nexhat Agolli, ministër i Arsimit, u dënua me vdekje, ndërsa i vëllai, Qemal Agolli, u dënua me burg të përjetshëm. Në vitin 1952 pasoi një nga proceset më të mëdha politike, Grupi i Informbyroistëve Shqiptarë, me në krye arsimtarin e Shipkovicës, Sadudin Gjura, i cili u dënua me 20 vjet burg. Bashkë me të u dënuan edhe shumë të tjerë, si: Gani Luma, Sheraf Kazazi, Ismail Seiti, Vehbi Lushi, që të gjithë nga Tetova. Po këtë vit, në Tetovë, u dënuan edhe profesori Shani Mina dhe arsimtari Qerim Arifi, si edhe mësuesit Sejdi Misini dhe Hisni Abdullahu, që të dy nga fshati Sllatinë. Në vitin 1955, me 10 vjet burg, u dënuan mësuesit: Mehmetriza Murtezani - Gega, Muharrem Jusufi dhe Abdullah Kalishta, i cili më vonë do të konsiderohet edhe si ideolog i nacionalizmit shqiptar. Në vitin 1956, me burgim të rëndë, u dënuan disa intelektualë të atëhershëm, si: Raif Maleziu, Sylejman Arifi dhe Hysen Spahiu, që të gjithë nga Tetova, ndërsa nga Gostivari u dënuan: Adnan Agai, Sheraf Agai, Abdylazis Taravari, vëllezërit Naxhi dhe Fevaip Purde, etj. Në vitin 1959 u dënua mësuesi Kapllan Kallushi. Në vitin 1961 u dënua qytetari Safet Shahini dhe disa të tjerë. MEHMETRIZA MURTEZANI-GEGA - SIMBOL I QËNDRESËS Pas masave drakonike të vitit 1952, Mehmetriza Murtezani -Gega, njëri nga atdhetarët më të shquar të kësaj ane, i cili nga qeveritarët maqedonas u cilësua edhe si ideolog i tërë Lëvizjes që u bë në vitin 1968, ishte mjaft aktiv. Veprimtaria e tij pas vitit 1952 u dallua, në njërën anë, në pengimin e shpërnguljes për në Turqi, e cila pas vitit 1953 mori përmasa eksodi, ndërsa në anën tjetër në pengimin e fëmijëve shqiptarë që të regjistroheshin në shkollat turke. Veprimtaria e Mehmetriza Murtezanit nuk kufizohej vetëm në Tetovë, ndonëse ai këtu jetonte dhe punonte. Ai veproi edhe në Gostivar, në Shkup, madje edhe në Prishtinë, në Pejë, në Prizren, në Mitrovicë, në Gjilan, e në qytete të tjera, duke u përpjekur që t i bindte njerëzit të mos shkonin në Turqi. Mirëpo, veprimtarinë propaganduese ia ndërprenë shumë shpejt organet e policisë, të cilat i ranë në gjurmë dhe, më 21 maj të vitit 1955, e kapën duke shpërndarë afishe në Hanin e Sharrit në Shkup. Përmbajtja kryesore e afisheve ka qenë: Mos shkoni në Turqi, qëndroni në vendin tuaj!. Për këtë akt patriotik, Mehmetriza Murtezani u dënua me 10 vjet burg. I vuajti 7 vjet dhe u lëshua nga burgu më 1962, me amnisti të përgjithshme. Me rastin e festës kombëtare, 28 Nëntorit - Ditës së Flamurit, pikërisht në vigjilje të saj, më 27 nëntor 1967, në shtëpinë e Mehmetriza Murtezanit u mblodh një grup të rinjsh për të festuar Ditën e Flamurit. Këtu, pos Mehmetriza Murtezanit, ishin të pranishëm edhe: Faik Mustafa, Ramadan Sinani, Hysenxhevat Kalishta, Miftar Zymberi, Fehmi Rufati, Abdyselam Selami, Xhemil Mustafa, Arbër Xhaferi dhe Abdylmenaf Rustemi. Gjatë asaj nate, derisa grupi këndonte këngë patriotike dhe zhvillonte biseda për padrejtësitë që u bëheshin shqiptarëve nga pushteti maqedonas dhe ai jugosllav, për pozitën e shqiptarëve sidomos në fushën e punësimit dhe të arsimit, vajza e Mehmetriza Murtezanit, Valdetja, trembëdhjetëvjeçare, përfundoi qëndisjen e flamurit kombëtar. Herën e fundit, grupi u takua më 27 nëntor të vitit 1968 në shtëpinë e Faik Mustafës. Në këtë takim u diskutua dhe u bë plani për organizimin e demonstratave në Tetovë, në Gostivar, në Kumanovë, në Shkup dhe në qytete të tjera shqiptare. Sipas këtij plani, demonstratat në këto anë do të duhej të mbaheshin në pranverën e vitit pasues dhe pikërisht në muajin maj të vitit Por, ky plan ndryshoi. Demonstratat në Kosovë u organizuan pikërisht në këtë natë, kur ky grup nuk dinte gjë fare dhe sapo kishte filluar të diskutonte për këtë çështje. Pas shpërthimit të demonstratave në disa qytete të Kosovës, rrethanat kishin ndryshuar, andaj u shtrua si detyrë që demonstrata të tilla të organizoheshin edhe në Tetovë dhe në disa qytete të tjera, madje edhe para kohës së paraparë. Nga ajo natë grupi nuk ishte mbledhur dhe nuk kishte shqyrtuar çështjen e demonstratave, ndonëse Faik Mustafa shkëmbeu letra me Agim Jakën dhe me Ibrahim Rudin nga Gjakova, nga të cilët, gjatë muajit dhjetor 1968, mori udhëzime se si duhet të organizoheshin demonstratat dhe çfarë do të duhej kërkuar në to. Mirëpo, meqë nuk ishin bërë përgatitjet paraprake propagandistike, organizimi i demonstratave u la për më vonë. NGJARJET QË U PARAPRINË DEMONSTRATAVE TË TETOVËS Më 27 nëntor të vitit 1967, Shefit Pollozhani nga Struga, bashkë me Sejdi Llogën, Olloman Selën dhe Xhevat Lenën, ngritën flamurin kombëtar, shkruan parullat: Rroftë 28 Nëntori!, Rroftë populli shqiptar! dhe Rroftë Shqipëria!. Ky grup, në mënyrë ilegale, festoi edhe festën e 28 Nëntorit. Një vit më vonë, Festën Kombëtare e festuan edhe dy grupe të rinjsh në Gostivar: Zydi Bilalli, Shaip Bilalli dhe Naim Bilalli nga Çegrani dhe Hysen Hasani nga Forina e Gostivarit. Ata, në vigjilje të Festës Kombëtare, bashkë me disa të rinj të tjerë, u tubuan në lokalet e shkollës fillore, ku ngritën flamurin kombëtar dhe kremtuan këtë datë historike. Në të njëjtën natë, në fshat ishin shkruar edhe parullat me tekstin Rroftë 28 Nëntori!. Një grup tjetër arsimtarësh nga Gostivari, në përbërje: Jusuf Dalipi, Xhavit Muharremi, Ymer Ymeri, Mustafë Rushiti, Refik Dauti, Flora Muharremi dhe Jamin Nuredini, mori vendim, po ashtu, që të kremtojë 28 Nëntorin. Vendimi u mor më 27 nëntor të vitit 1968, domethënë në vigjilje të festës, dhe më 28 Nëntor. Atë ditë, para dreke, Jusuf, Dalip e Xhavit Muharremi, Imer Imeri dhe Refik Dauti, e vendosën flamurin në veturë dhe parakaluan nëpër fshatrat Gajre, Forinë dhe Çegran. Mandej u kthyen në qytet, prej ku sërish u nisën dhe shkuan në drejtim të kundërt, në fshatin Debresht. Prej aty u kthyen në Gostivar dhe, pas dreke, Jusuf Dalipi, Jamin Nuredini, Refik Dauti, Mustafë Rushiti dhe Ymer Ymeri, me flamur në veturë, shkuan në Mavrovë, 18 kilometra larg Gostivarit. Aty hynë në restorantin e Haneve të Mavrovës dhe vendosën flamurin mbi tavolinë. Në këtë motel qëndruan rreth një orë dhe mandej u kthyen në Gostivar, ku arritën rreth orës 18:30 minuta. Prej këtu, Xhavit Muharremi dhe Flora Muharremi, me veturë ku ishte flamuri, u kthyen në fshatin Vërtok. Në Tetovë, pikërisht në fshatin Poroj, në nëntor të vitit 1968, dita e shkollës fillore u kremtua me emër të ri Skënderbeu. Kjo kremte qe madhështore, por edhe policia qe përgatitur mirë dhe pritej vetëm ndonjë ekses dhe provokim i vogël që të kalojë në veprim. Emri i kësaj shkolle ishte ndërruar me iniciativën e Beqir Berishës, ish-këshilltar i arsimit, dhe ishte realizuar me angazhimin e drejtpërdrejtë të Servet Koxhaxhikut, mësues në këtë fshat. Ndërrimi i emrit u bë me rastin e kremtimit të 500-vjetorit të vdekjes së Skënderbeut. Me iniciativën e Beqir Berishës punohej edhe në ndërrimin e emrave të dy shkollave të tjera. Në fshatin Shipkovicë kërkohej që shkolla fillore Jeta e re të merrte emrin Lidhja e Prizrenit, me rastin e 90- vjetorit të kësaj ngjarjeje, ndërsa në fshatin Grupçinë propozohej që shkollës fillore Zheden t i ndërrohej emri në Kongresi i Manastirit, që përkonte me 60-vjetorin e mbajtjes së Kongresit të gjuhës në Manastir. Derisa drejtori i shkollës së Shipkovicës, Nexhbedin Neziri, e kishte dhënë propozimin me shkrim në organet përkatëse të Komunës, drejtori (shqiptar) i shkollës së Grupçinit, spiun i përbetuar i policisë maqedonase, e kishte njoftuar në mënyrë të hollësishme policinë për rrjedhën e kësaj çështjeje. Para ngjarjeve të Gostivarit dhe para demonstratave në Kosovë, në Tetovë, më 18 tetor 1968, u bë bojkotimi njëditësh i mësimit të nxënësve shqiptarë të Gjimnazit të Tetovës. Ata kërkonin hapjen e paraleleve shqipe, propozim ky që ishte dhënë një vit më parë e që ishte përkrahur e miratuar nga Kuvendi Komunal i Tetovës Mirëpo, forcat shoviniste maqedonase e pengonin sendërtimin e tij. Këtë ngjarje, të gjithë faktorët politikë dhe shtypi jugosllav, e karakterizuan si një nga aktet më të rënda të marrëdhënieve ndërnacionale në Komunën e Tetovës dhe në Republikën e Maqedonisë. Me këtë rast u formuan komisione për hetime. Në gjimnaz erdhën delegacion pas delegacioni, u bënë mbledhje pas mbledhjeje, por synimi pjesërisht u realizua. Kërkesa e nxënësve për hapjen e paraleles në gjuhën shqipe u plotësua vetëm pas dy ditësh. Më 20 tetor filloi punën paralelja shqipe. INCIDENTI ME FLAMURIN DHE PROVOKATORI MAQEDONAS Në muajin nëntor të vitit 1968, Kuvendi Republikan i Maqedonisë, formalisht, kishte miratuar përdorimin e lirë të flamujve të kombësive, ky hynin edhe shqiptarët. Meqë flamuri nuk u ngrit dhe nuk u përdor askund gjatë festës së 29 Nëntorit Ditës së Republikës së Jugosllavisë, shqiptarët filluan të blejnë flamuj nëpër shitore dhe të përgatiteshin t i përdornin gjatë kremtes fetare Bajramit, që ishte afër. Në mbrëmjen 55

50 50 # NëNtor - 3 Dhjetor, 2009 gëzuar 28 nëntori Fritzi Owens. Fotografi të shqiptarëve që shpëtuan hebrenjtë nga Norman Gershman. Ai tani ka përgatitur një dokumentar që tregon se si i gjeti shqiptarët dhe familjet e atyre që shpëtuan hebrenjtë në kohën e luftës. Si shpëtoi mbreti Zog familjen hebreje Dëshmia e një gruaje që kur ishte 13-vjeçe mbërriti nga Austria në pallatin e mbretit Nga Catherine Rosman Gjyshja Fritzi, deri tani e famshme për gatimin e peshkut po bën debutimin e saj të parë kinematografik, në moshën 85-vjeçare. Fritzi Owens, nëna e njerkut të tim shoqi shfaqet në God s House (Shtëpia e zotit), një dokumentar mbi misionin e fotografit Norman H. Gershman që hedh dritë mbi historinë e myslimanëve që shpëtuan hebrenjtë gjatë Luftës II Botërore; më specifikisht shqiptarët, të cilët shpëtuan hebrenjtë evropianë nga vdekja e sigurt. Shqipëria, një vend kryesisht mysliman me një popullsi prej tre milionë njerëzish strehoi dhe fshehu rreth dy mijë hebreut. Këta njerëz myslimanë në këtë vend të vogël bënë diçka të mrekullueshme, thotë Gershman në film. Fritzi Weitzman ishte një prej atyre që shpëtuan. Ajo ishte një vajzë 13-vjeçare që jetonte me motrën dhe prindërit e saj në Vjenë, ku familja e saj kishte një studio fotografike. Në vitin 1938, forcat e Hitlerit kishin filluar të mblidhnin hebrenjtë dhe t i degdisnin në kampe përqendrimi. Në atë kohë, hebrenjtë me dokumente që dëshmonin se mund të THE BEST PRICE FOR DOMESTIC AND OVERSEAS TRAVEL Ju lutemi telefononi për çmime speciale për në: Tiranë Prishtinë Podgoricë Shkup Sarajevë, etj... GARANCI PËRKTHIME NOTARIZIME Special Honeymoon Packages... LAS VEGAS, FLORIDA, HAWAII, MEXICO, DOMENICAN REPUBLIC Tel: Fax: Kontaktoni: Akile Konjuhi ose Danny Dedvukaj malsiatravel@aol.com qëndronin në një vend tjetër lejoheshin të largoheshin nga Austria e pushtuar nga Hitleri. Babai dhe motra e Fritzi-t arritën të siguronin dokumentet për të shkuar në Amerikë. Por meqë Fritzi dhe e ëma nuk morën dokumentet ato përfunduan në një listë pritjeje 10-vjeçare. Kohët po bëheshin gjithnjë e më të vështira, më tha Fritzi. Ato kishin filluar merrnin burra hebrenj kur ecnin në rrugë, por babai im s donte të shkonte në Amerikë pa nënë. Ndaj, ata pritën për një mrekulli. Detajet se si mrekullia mbërriti në derën e familjes Weitzman kanë humbur në kohë. Ajo që dihet është gjatë Luftës I Botërore babai i Fritzi-t kishte pasur rastin të miqësohej me një mysliman, i cili do bëhej mbret i Shqipërisë. Ata ruajtën kontaktin pas luftës e ndonjëherë shkonin në Operan e Vjenës bashkë. Më pas, teksa Vjena ishte përfshirë nga një dhunë e tmerrshme mbreti Zog i dërgoi të atit të Fritz-it letrat që i duheshin për t i dhënë gjithë familjes mundësinë e sigurt për të shkuar në Shqipëri. Fritzi dhe dymbëdhjetë të afërm emigruan në Shqipëri. Ata kishin vetëm rrobat e trupit dhe para në vlerën e tre dollarëve. Me të mbërritur në portin e Durrësit mbreti Zog e priti familjen në pallatin e tij në Tiranë. Atje, ai i kërkoi të atit të Fritzi-t që ta fotografonte për portretin zyrtar të tij. Më pas pallati bleu një kopje të fotografisë nga Weitzmans për çdo shkollë në vend. Mbreti Zog ishte shumë i mirë me ne, thotë Fritz. Brenda një viti ajo dhe nëna e saj morën dokumentet që i dhanë mundësinë gjithë familjes të emigronte në Amerikë në vitin Në vitin 1943 Fritzi u martua në New York me Herbert Owens, një refugjat austriak. Herb dhe Fritzi Mbreti Zog, ulur, fotografi nga koha e monarkisë. ndërtuan jetën në Manhatan dhe ngritën familjen e tyre me tre fëmijë. Pas rreth treçerek shekulli, në gusht të vitit 2007 fëmija i mesëm i herb dhe Fritzi-t, Ruth po bisedonte në zyrën e saj në Aspen me Stu Huk, një mik që po kalonte andej. Ai i tha Ruth-it se po përgatitej të largohej nga qyteti për tre javë si asistent i fotografit Norm Gersham, për një udhëtim në Shqipëri. Ruth-i ngeli me gojë hapur. Gjithë jetën jam rritur me historitë e mbretit Zog e mbretëreshës Geraldinë e të Shqipërisë, i tha ajo atij. Brenda pak orësh, Ruth ishte duke biseduar në telefon me Gersham. Ai tha, Kam kërkuar gjithë kësaj kohë për njerëz që janë strehuar nga myslimanët e Shqipërisë dhe paska një të tillë pikërisht këtu në Aspen! Pas kësaj, ata lanë një takim për në New York. Shtëpia e zotit është një pamje pas skenash se si Gershman arriti të gjente shqiptarët heroikë, hebrenjtë e mbijetuar dhe pasardhësit e tyre për librin Besa: Myslimanët që shpëtuan hebrenjtë në Luftën II Botërore, i cili ishte botuar vitin e kaluar. Fritzi nuk është protagonistja kryesore në film, por me anë të kujteve që ajo dhe Herb kanë ruajtur ndër vite arriti të ndihmonte Gershmanin në kërkimet e tij. Për vite me radhë unë jam mahnitur nga blloqet e shënimeve që ruajnë historinë e familjes, të organizuar nga Herb dhe Fritzi në mënyrë të jashtëzakonshme. Nuk e kisha kuptuar ndonjëherë se ato do shërbenin si dokumente për një histori thuajse të humbur. Regjisorët u mahnitën po njësoj me zellin e Herbit dhe Fritzi-t. Zoti i bekoftë hebrenjtë gjermanikë, thotë Jason Williams, bashkë-producenti i filmit. Ata me siguri që dinë të jenë sistematikë. Fritzi është shumë e emocionuar që më në fund është në gjendje të ndajë më botën historinë se si një mysliman u përball anti-semitizmin dhe shpëtoi jetën e saj dhe gjithë familjes. Për 70 vjet me radhë jam përpjekur t i them botës se çfarë bëri mbreti Zog, thotë ajo. Por si me çdo yll filmi edhe gjyshja Fritzi ka filluar t i kushtojë vëmendje pamjes së saj. Dëgjova Nora Ephron, thotë ajo dhe vesha diçka që më mbulon qafën.

51 gëzuar 28 nëntori # NëNtor - 3 Dhjetor, NJË LETËR HISTORIKE Komunizma, një kolerë që shkatërron shpirtin Miqtë e mi t Amerikës, hyni edhe ju në udhën antikomuniste Nga Mid hat Frashëri Të dashur miq, Kemi dy vjet që u detyruam të largohemi nga Shqipëria dhe të bëhemi refugjatë. Sot, në tokën e mërimit të anës perëndimore të Adriatikut, jemi afër 750 shqiptarë, në mes të të cilëve edhe gra, kalamanj e pleq. Në Greqi janë 800 refugjatë të tjerë, të larguar nga atdheu, mezi të shpëtuar nga masakrat, despotizma dhe tmerri që ka mbuluar Shqipërinë. Këta 1500 refugjatë janë nga të gjithë anët e Shqipërisë: Konispoli, Shqipëria e mesme dhe e veriut edhe një numër i madh nga Kosova. Që dy vjet, kujdesi ynë i parë ka qenë të hyjmë në korespondencë me miqtë dhe farefisin që kemi në vendet e largët: Australi, Turqi, Egjypt, Shtetet e Bashkuara t Amerikës, por veçanërisht me këtë të fundit, ku ndodhet kolonija jonë më e madhe. Shqipërinë e lam në tym e në flakë. Komunizma përgatitej të festonte triumfin e saj në mënyrë komuniste, do me thënë, duke therur, pushkatuar, mbytur, vrarë e torturuar, gra, burra, djem, çupa, të mëdhenj e të vegjël dhe sidomos të pafajshëm. Deshmë të tërheqim vërejtjen e vëllezërve tanë që ndodhen larg Atdheut dhe që s kishin pasur mundësi të informohen dhe të kuptojnë të vërtetën. Kjo nuk na dukej një çudi as edhe një gjë e mosbesuar, se, të paktën tri radio të mëdha në gjuhën shqipe ishin në favor të komunistëvet dhe bënin propagandën e tyre. Por, ne na duhej të shpejtonim që të shpëtojmë opinionin e shqiptarëvet që ishin larg Atdheut: Kishim për detyrë të ndritonim mendjen e tyre dhe t u viheshim në shërbim për çdo informatë që ata mund të kishin nevojë. Ata që kishin mbetur në Shqipëri, mund t i quanim që të gjithë si të mjerë të burgosur, me zinxhirë në këmbë dhe me litar në grykë. Kishim nevojë, një orë e më parë, të shpëtonim nga robëria, në mos materiale por morale, kolonitë tona. Bëmë thirrje në ndjenjat patriotike dhe njerëzore të miave tanë të largët. Gjithë shpresën e mëkëmbjes së madhe e kishim te kolonija juaj, se ju rroni në një vend të lirë, nën një qeverisje liberale. Ju ishit larg tiranisë, larg despotizmës dhe larg diktaturës kuqalashe. Nuk kishit në Shtetet e Bashkuara, asnjë Mehmet Shehu, asnjë Enver Hoxha, asnjë Tito. Pastaj, kujtonim edhe patriotizmën tuaj të viteve 1919 dhe Kujtonim se qysh, të gjithë së bashku, si një njeri i vetëm, jini ngritur atëhere në këmbë dhe kini luftuar për indipendencën e asaj Shqipërie, për kufijtë e asaj Shqipërije dhe për nderin e asaj Shqipërije. Më të shumtët prej jush i njoh dhe më njihni personalisht. Kishim, pra, jo vetëm detyrën që të hynim në korespondencë me ju, por edhe të drejtën. Me qindra letra ju janë dërguar, jo vetëm miqvet tuaj si unë, por edhe prej vëllezërvet, kushërinjvet, nipërvet dhe ungjërvet tuaj. Disave nuk u është kthyer përgjigje. Me çdo kusht ishte nevojë që të ndriçohej opinioni i tyre që të vononin akoma të mësojnë edhe të kuptojnë të vërtetën. Dhe kjo e vërtetë çdo ditë u bë më tepër tragjike. Krimet e komunistëvet gjatë luftës, i vazhduan krime të tjerë, ekzekutimet pa gjyq ose me gjyq rrugësh, me ligje edhe pa ligje, vajtën duke u shumëzuar. Perëndija vetëm e di numurin e atyre që janë mbytur. Më të shumtët as ekzekutoheshin, as edhe masakroheshin në burgje, por vriteshin e çpoheshin me thikë në udhë e sipër. Sot vallë janë të burgosur, apo ? Sa prej tyre gjenden të sëmurë dhe gati për vdekje? Sa familje gjenden të internuar në Krujë, Berat e gjetkë?... * * * Doni të pyesni për reforma? Jua them unë. Reforma më e bukur, në krijimin e së cilës komunistët e Shqipërisë kanë rrëfyer një zotësi dhe një inteligjencë të vërtetë, është frika: nëna dhe baba të kenë frikë nga çupa dhe nga djali i tyre. Shqiptari të dridhet nga fisi më i afërt i tij se mos veje e ta kallëzoje te policia, simbas sistemit rus, G.P.U dhe N.K.V.D. Lumturi e popullit? Vërtet një lumturi e mirë! Bujqvet, katundarëvet dhe atyre që s kishin asgjë, qeveria demokratike dhe popullore e Enver Hoxhës u ka dhënë nga një pëllëmbë dhe. Por gjithë produkti i djersës së tyre vete në hambar të qeverisë dhe i gjori bujk, katundar ose proletar, duhet që të vejë çdo javë në zyrë të marrë te nëpunësi komunist kafshatën e gojës. Qysh në fillim të regjimit të komunistëvet, gjith mallrat, ilaçet, veglat e mjekësisë dhe të kirurgjisë, çdo gjë që u gjend në drogeritë dhe depozitat e Shqipërisë, u dërgua te xhaxha Tito, dhe kjo për shpërblim të shërbimit që bëri Titoja duke vrarë afro shqiptarë të Kosovës. Vajtën leshtë, lëkurët, benzina dhe nafta edhe ato në Jugosllavi. Shumë nga sendet që jep organizata U.N.R.R.A shkojnë në Jugosllavi ose u dorëzohen vetë besnikëvet të regjimit komunist. Fakir fukaraja, në mundshin dhe në gjeçin, le të hanë hithra. Mish nuk tregëtohet më në Tiranë, të shitet e të blihet. Për rroba, mveshje e mbajtje, pëlhurë, stofra e të tjera, mos bëni fjalë, se dyqanet që kishin qenë plot me plaçka, sot janë zbrazur. Edhe në ka eje të shitet ndonjë gjë, i jipet vetëm atyre që kanë marrë bileta nga qeveria... Kjo është situata e Shqipërisë. Kjo është gjendja e të gjorëvet shqiptarë që kanë lumturinë të rrojnë nën hijen e demokracisë së Tiranës. * * * Për fat të keq, dëmet nuk janë vetëm materiale. Për Shqipërinë e gjorë, me jo më tepër se një milion njerëz, sikur nuk ishte mjaft kjo luftë e përbotshme dhe pushtimi i huaj, sikur nuk ishte mjaft lufta italo-greke që u zhvillua në tokën arbërore dhe shkaktoi një shumicë rrënimesh, njerëzish dhe banesash, por ja se ku vjen edhe kolera e kuqe e komunizmës, që me dorën e shqiptarit të therrë shqiptarin, të sjellë një mizerje dhe një vuajtje që nuk e ka pësuar kurrë gjer më sot vendi ynë. Me mijëra njerëz që u çduknë nga dora trathëtare e komunistëvet, ashtu edhe me qindra milionë që franga ari u shkrinë në zjarr për qejfin e të kuqvet. Nuk e di cili do të ketë mbetur i padëmtuar materialisht dhe moralisht nga miqt që kemi lënë në Shqipëri? Cili nga anëtarët e fisit dhe nga të afërmit do t i ketë shpëtuar dorës gjaksore? Mid hat Frashëri Të mos kishte ardhur komunizma, sot Shqipërija mund të ishte vendi më i qetë dhe më pak i dëmtuar i Evropës. Mbi gjithë këto vuajtje materiale, shtoi edhe pësimet shpirtërore të një populli të tërë që i shembet vatra, që i shuhet zjarri, që i thyhet gjithë e arthmja dhe i hapet një humnerë në jetën e tij, mosbesim nga çupa, djali, motra, nëna, baba, i dashuri, fisi, fqinji menjëfjalë, përmbysja e ekulibrit moral dhe shoqëror. Si do ta mbledhë i gjori njeri veten e tij mbas kësaj katastrofe dhe qysh do të bëhet i zoti të fillojë jetën normale?! Mos më flisni për shërbimet politike që mund të kenë bërë komunistët duke luftuar okupatorin. Trimërija e tyre ka qenë e kufizuar me të djegure më të vrarë shqiptarë, me të çkatërruar dhjetra qytete dhe disa qindra fshatra, që do të ishin si rojtarë të atdheut. Shtoni mbi këto edhe rrënimet e Tiranës që u shkaktuan prej komunistëvet bash në orën tek po iknin Gjermanët. doni të bëjmë fjalë për efektin politik që pati instalimi i regjimit moskovit në Shqipëri? Pema imediate e politikës së çetës komuniste në Tiranë ka qenë prishja e marrëdhënieve me dy Fuqitë Aleate, Angli dhe Amerikë. Të dy Fuqitë liberale të botës janë armiqësuar me klanin demokrat të Tiranës nga shkaku: 1. Se agallarët e kuq e kanë kallur Shqipërinë në sgjedhën e Rusisë dhe të Serbisë: Enver Hoxha dhe banda e tij përgatisnin plane në ç mënyrë ta bëjnë Shqipërinë një provincë serbe, edhe mbasandja kanë guximin të thonë se kanë luftuar për lirinë e Shqipërisë! 2. Se sejmenët e Rusisë, afro 6000 njerëz (oficerë, nëpunës, profesorë, industrialë, organizatorë, ushtarakë, por kryesisht spiunë dhe policë të G.P.U-s) sot janë sundonjësit e vërtetë të tokës shqiptare. 3. Se sjellja e autoritetevet të Tiranës ka qenë armiqësore dhe pa edukatë, ky brutalitet me qëllim fyes, kishte filluar kundrejt Aleatëve që në fund të vjetit Por dy veprime më me rëndësi akoma u bënë shkak që bota e tërë, ajo botë që dëshiron paqe dhe drejtësi, të ndjejë një zemërim dhe një urrejtje kundrejt qeverisë së Tiranës dhe këto janë: a. Të prurët e Rusisë gjer në Sazan dhe në Sarandë, do me thënë në detit Jonian dhe afër Mesdheut Lindor. b. Të qëlluarit me top të vaporrëve anglezë të luftës nga bregu i detit shqiptar. Nga kjo keqsjellje e qeverisë kuislinge të Tiranës (themi kuislinge se nuk mund të quhet shqiptare një çetë që merr urdhër së jashtmi, dhe aq më tepër prej një shteti si Serbia që gjithnjë ka rrëfyer armiqësi kundër Shqipërisë), qeveria greke ka gjetur një shkak, një pretekst, për të formuluar pretendime absurde kundër vendit tonë dhe kërkesat e saj kanë zgjuar një jehonë të favorshme pranë njërit prej shtetevet të mëdhenj, të cilëvet u cënohen interesat jetike të tyre, kur Shqipëria sjell Rusinë në Mesdhe. * * * Tani, miqt e mi, nuk dua t ju them fjalë të tjera. Po u drejtohem ndërgjegjes dhe ndjenjave tuaja. Nuk kini nevojë as për këshilla, as për lutjet e mia. Kolonitë tona, patriotizmën dhe shërbimin për Atdhe e kanë në traditë. Detyrën tuaj jua rrëfen ndjenja juaj njerëzore dhe inteligjenca juaj. Këtë letër po u a dretonj atyreve që e dinë ç do me thënë dashuri e prindërvet, që e ndjejnë mallin e Atdheut dhe që mbajnë gjithnjë gjallë nostalgjinë e vatrës së largët të tyre. Gjaku ujë s bëhet. As edhe njeriu nuk mund të bëhet bishë. Komunizma, s kam as më të paktin dyshim, që e keni kuptuar edhe vetë, është sëmundje e tmerruar si tërbim i qenvet dhe ujqërvet, është një kolerë që nuk çkatërron vetëm trupin, por edhe më tepër akoma zemrën dhe shpirtin e njeriut. Jam i sigurt që asnjerit prej jush nuk i pëlqejnë këto sëmundje. Prandaj edhe juve ju bije një detyrë, edhe më urdhëronjëse akoma: të hyni edhe ju në udhën antikomuniste që ka filluar jo vetëm në Shqipërim por edhe n Amerikë. Mos harroni se Shqipëria gjindet në një moment delikat. Kujtoni përgjegjësinë tuaj përpara historisë. Kolonitë tona nuk mundin të rrinë indiferente, janë në vende të lirë, janë larg territorit, larg kanosjevet gjaksore të Koçi Xoxëvet dhe çdo indiferencë të tyre, kur atdheu heq çaste agonije, merr formën e një krimi të urrejtshëm. Kemi sigurinë se do të mbushni detyrën tuaj. Do t i bëni një mur komunizmës me vullnetin tuaj, me zemrën tuaj dhe me patrotizmën tuaj. Me këtë bindje, ju uronj shëndet edhe punë të mbarë. Në mërgim më 1 dhjetor 1946

52 52 # NëNtor - 3 Dhjetor, 2009 gëzuar 28 nëntori Komandanti legjendar Adem Jashari e bëri Prekazin Tempull të Lirisë Adem Jashari në letërnjoftim. Nga Halit Mehmetaj Përmasat e figurës historikë të komandantit legjendar të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, Adem Jashari, janë shumëdimensionale dhe të përmasave të mëdha. Për një kohë të shkurtër, me shembullin e tij unikat të qëndresës dhe flijimit, Adem Jashari mori përmasat e heroit gjithëkombëtar, madje i tejkaloi ato. Jeta dhe vepra e Tij hyri në analet e historisë moderne triumfalisht. Pa asnjë imponim, pa asnjë porosi institucionale, pa asnjë dekret shtetëror, populli i dha vendin e merituar, përkrah figurës së heroit kombëtar Gjergj Kastrioti Skënderbeu, përkrah flamurit kombëtar e figurave tjera markante të kombit. Adem Jashari u bë himn, u bë flamur, iu afrua hyjnores. Besën shqiptare e stolisi edhe me një kurorë madhështore. Trimërinë tradicionale e ngriti në piedestal. Historisë së lavdishme i shtoi një kapitull të veçantë e të lavdishëm. Ai bëri epokë. Edhe një herë i tregoi mbarë botës se çfarë çmimi është në gjendje të paguajë populli shqiptar për liri e pavarësi. Me shembullit unikat te qëndresës e vetëflijimit, Adem Jashari me familjen e tij, u bë kushtrim e frymëzim për masivizimin e luftës kundër pushtuesve serbë, u bë simbol i pathyeshmërisë së Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Adem Jashari u lind më 28 nëntor 1955 në Prekaz. Këtë vit, babait të tij, Shaban Jasharit, krahas Festës së Flamurit, që e festonte për çdo mot, iu shtua edhe një festë tjetër - ditëlindja e djalit të cilin e pagëzoi Adem. Djepin e tij e mbuloi me flamurin kombëtar, që për çdo shqiptar ishte nderë e respekt. Adem Jashari u bë nderi e kombit, emri i tij mori dimensione aq të gjëra sa që i tejkaloi përmasat homerike, enciklopedike dhe poliedrike. Rënia e Adem Jasharit dhe familjes së tij, nuk ishte një vdekje e zakontë, por një rilindje e tyre dhe e tërë kombit. Ai me vetëdije u bë theror për lirinë e atdheut. Gjaku i tij dhe familjes Jashari, ia forcoi themelet lirisë dhe pavarësisë së Kosovës. Sigurisht Adem Jashari ka qenë i bindur thellësisht dhe e ka parandjerë fitoren, prandaj deri në rënie tri ditë rresht luftoi e këndoi. Lufta për Prekazin që tepër e ashpër dhe e pabarabartë, por edhe qëndresa ishte e madhe. Ushtria Çlirimtare e Kosovës humbi prijësin e saj, por Kosova fitoi komandantin legjendar. Me aktin e rënies së jashtëzakonshme të tre brezave të Jasharajve, Kosova mundi frikën. Rënia e tyre, solli kualitet të ri në filozofinë dhe mendësinë e shqiptarëve për jetën, atdheun, lirinë, për nderin dhe dinjitetin e kombit. Rënia heroike e Adem Jasharit i dha shtytjen më të fuqishme mobilizimit, strukturimit dhe profesionalizimit të UÇK-së. Komandanti Legjendar i UÇKsë me jetën, veprën dhe lavdinë e tij i dha kualitete dhe përmasa të reja 28 Nëntorit - Festës sonë Kombëtare, datë historike që ndërlidhet edhe me dy ngjarje të rëndësishme të UÇK-së Ditëlindjen e Komandantit Legjendar Adem Jashari dhe daljen haptazi të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës më 28 nëntor 1997 në Llaushë të Drenicës. Bacë Shabani ishte i kujdesshëm me të gjithë fëmijët, por ndaj Ademit tregonte një kujdes të veçantë, ndoshta pse Ademi u lind më 28 Nëntor. Siç kemi mësuar, Shaban Jashari shquhej me bindje të paluhatshme fetare, kombëtare e shkencore. Ndonëse, pas Luftës së Dytë Botërore, i takonte gjeneratës së parë të mësuesve në Drenicë, për shkak të veprimtarisë atdhetare e larguan nga procesi mësimor. Duke i parë rrethanat politiko-shoqërore të kohës, Shaban Jashari vendosi të merrej me punimin e tokës dhe edukimin e fëmijëve në frymën e atdhetarizmit. Kështu po rritej Ademi së bashku me vëllezërit më të mëdhenj, Rifatin dhe Hamzën. Shaban Jashari frymëzohej veçanërisht nga nipi i tij, Bajram Gashi i Rezallës, atdhetar i dëshmuar. Prekazi prej kohësh ishte vatër ku buronte trimëria, rezistenca dhe ku farkohej dhe rritej dashuria për liri. Ky mesazh përcillej me fanatizëm nga brezi në brez. Prekazi në mënyrë besnike e përcolli amanetin e luftëtarëve të lirisë, të Ahmet Delisë, Mursel Ahmetit, Ramë Islamit, Emin Latit, Hafëz Arifit, Hys Feratit, Azem Bejtës e Shotë Galicës, Shaban Palluzhës e Rifat Berishës, të Nebih e Tahir Mehës e trimave tjerë të Drenicës heroike. Të gjitha këto dhe shumë të tjera që s u përmendën, lanë gjurmë të thella në edukimin atdhetar të Adem e Hamëz Jasharit dhe bashkëluftëtarëve të tij. Jo rastësisht Hamzë Jashari u betua para varrit të Tahir Mehës, se do ta vazhdojë luftën për çlirim deri në fitore. Ai betim dhe ai premtim që e mbajti burrërisht ia ndryshoi rrjedhat historisë, duke shkruar një kapitull të Bestcare inc. A do të donit të punonit një punë ku duhet të kujdeseni për të moshuarit? NEED OIL 1060 Washington Avenue Bronx, NY Tel. (718) Martin Deda Shkreli Founder Mundësi e shkëlqyer! Agjensia më e mirë për kujdesin në shtëpi të të moshuarve në New York kërkon shqiptaro amerikanë për të punuar në Queens dhe Brooklyn. Klasa trajnimi ku ju do të pajiseni me 2 certifikata PCA dhe HHA Rroga e mirë, plus benificione. Puna nuk do të jetë larg shtëpisë, sepse kemi zyra në të gjitha komunat. 24 Hour 7 Day, Delivery Service S ka kufi moshë. Orari i punës është elastik (flexibile). Për regjistrime dhe për më shumë informacione, telefononi David (917) Në Queens telefononi Boris në numrin (718) Providing High Quality #2, 4 & 6 Oil. Serving Bronx, Manhattan & Westchester

53 gëzuar 28 nëntori # NëNtor - 3 Dhjetor, Adem Jashari, babi i tij Shabani dhe i vëllai Hamza Jashari. ri, një epokë të re - Epokën e Lavdishme të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Shaban Jashari me dy djemtë, Hamzën dhe Ademin, më 15 maj 1981, ishin betuar mbi varret e Tahir e Nebih Mehës se Lufta me Serbinë do të shkojë deri në fund. Në histori ndonjëherë ndodhin ngjarje të rastësishme, por Adem Jashari dhe familja e tij nuk janë rastësi e historisë. Ata me ndërgjegje e vendosmëri u përgatitën për kthesën vendimtare të historisë sonë më të re. Vetëm të guximshmit nëpër kohë të ndryshme i kanë ndërruar rrjedhat e historisë, kështu ndodhi edhe me Adem Jasharin dhe bashkëluftëtarët e tij. Kështu nisin aksionet luftarake mbi policinë e armikut, fillimisht në Drenicë, për t u përhapur më vonë në Llap e Dukagjin, e kudo në Kosovë. Adem Jashari qysh i ri, organizoi dhe mori pjesë në demonstrata, si në Skënderaj, Mitrovicë e Prishtinë, për Republikën e Kosovës dhe kundër ripushtimit serb të Kosovës. Adem Jashari nuk shkoi rastësisht në Shqipëri për të përsosur artin e luftës. Adem Jashari, më 3 nëntor 1991, shkoi në Akademinë Ushtarake Skënderbej Dega e Forcave Tokësore në Tiranë, për stërvitje, që organizohej si kurs njëmujor. I takoi kontingjentit të parë. Më 30 dhjetor 1991, në orët e hershme të mëngjesit, forca të mëdha policore, me armatim të rëndë, rrethuan Familjen Jashari. Kërkonin dorëzimin e Ademit ose do ta pushkatonin babanë e tij Shabanin, që e mbanin peng. Rifati, Hamza dhe Ademi u shpallin rezistencë të armatosur. Të shtëna dëgjohen edhe nga fqinjët përreth. Njerëz, nga të gjitha anët e Drenicës, nisen në drejtim të Prekazit. Situata qetësohet kah ora 16, me ndërhyrjen e subjekteve politike shqiptare. U keqtrajtuan me dhjetëra gra, fëmijë e pleq. Më 26 nëntor 1997, në Rezallë të Re, së bashku me shokët, pjesëtarë të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, theu sulmin e një ekspedite ushtarako-policore. Më 22 janar 1998, trualli i Adem Jasharit rrethohet për së dyti. Zhvillohet luftë e rreptë. Plagosen lehtë dy vajzat e familjes Jashari, Iliriana dhe Selvetja. Më 28 shkurt 1998, Adem Jashari me bashkëluftëtarët, nxitoi në frontin e luftës në Likoshan e Qirez. Edhe aty jep një kontribut të veçantë për thyerjen e forcave pushtuese serbe. Më 5 mars 1998 forca të mëdha policore dhe ushtarake kishin rrethuar, pjesën më të madhe të Drenicës Veriore të cilat kishin ardhur nga Beogradi, Mitrovica, Skënderaj, Prishtina e rrethina. Prej andej do të fillojë rrethimi i Prekazit të Poshtëm. Pikësynim ishte Kulla dhe shtëpitë e Adem Jasharit. Fshati dhe familja Jasharaj u gjendën në një rrethim të hekurt. Të gjithë ishin në gatishmëri luftarake. Sipas bartësve të ngjarjes dhe dëshmitarëve okularë, rrethimi ishte aq i hekurt sa që ishte e pamundur që dikush të ofronte ndihmë. Në këtë situatë të rëndë, por vendimtare për jetë a vdekje, familja e Adem Jasharit, njëzëri, vendosën të mos largoheshin nga shtëpia. Ata që ishin të aftë, kapën armët dhe zunë pozitat për luftë. Të gjithë angazhohen për ndihmë njëri-tjetrit, pavarësisht nga mosha e gjinia. Rreth orës 6 të mëngjesit, nga Fabrika e Municionit, dëgjohen tri të shtëna. Supozohet se paralajmëronin luftën. Nga ora 6.45, prej kësaj fabrike dalin forca të mëdha të artilerisë së rëndë. Vendosen në Mishlan, kodra më e lartë në lagje, përballë shtëpive të Jasharajve, në lindje. Ky ishte rrethimi i fundit dhe më i forti. Sipas vëzhguesve, në rrethimin e Prekazit të Poshtëm, përkatësisht të lagjes së Jasharajve, ishin angazhuar afro trupa. Adem Jashari i këshillonte njerëzit e vet të shtëpisë të mos frikësohen, të qëndrojnë trimërisht, ashtu si kanë qëndruar gjithmonë. Pas tri ditë luftimesh të pandërprera ra heroikisht komandanti legjendar Adem Jashari bashkë me 20 anëtarë të familjes. Bien dëshmorë edhe 36 anëtarë të tjerë të familjes së gjerë Jashari. Gjithsejtë 56 anëtarë të familjes Jashari, prej moshës 4 96 vjeç, u bënë therror lirie. Ndonëse në njërën anë Serbia përpiqej të mohonte luftën në Drenicë, duke thënë se në Prekaz s ka pasur luftë, dëshmitë flasin se humbjet në radhët e forcave serbe kanë qenë shumë të mëdha. Një gazetar i Delo -s së Lubjanës, shkruante se në luftë me Adem Jasharin dhe familjen e madhe Jasharaj kishin mbetur të vrarë mbi 72 pjesëmarrës të forcave serbe. Kurse televizioni serb B/92, i Beogradit, lajmëronte se në Luftën në Prekaz, kanë mbetur 69 policë të vrarë. Ndërsa ministri jugosllav i punëve të brendshme, në televizionin gjerman, deklaroi se në Prekaz është bërë një luftë e madhe, sikur në Luftën e Dytë Botërore. Rënia e komandantit legjendar Adem Jashari nuk e ligështoi Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës. Radhët e saj u shtuan në mijëra luftëtarë nga të gjitha trojet shqiptare dhe nga diaspora shqiptare në Europë e Amerikë. UÇK me luftën e saj të drejtë për liri e çlirim arriti të sigurojë edhe mbështetjen e aleatëve të NATO-s në krye me Shtetet e Bashkuara të Amerikës, dhe së bashku i dhanë fund njëherë e përgjithmonë okupimit serb të Kosovës. Pas kësaj UÇK-ja u bë shpresë për popullin dhe tmerr për armikun. Ndonëse lufta ishte tejet e pabarabartë, fitoret e UÇK-së ishin të njëpasnjëshme. Ushtria Çlirimtare e Kosovës paraqet organizimin më të mirë të luftës, ajo nuk kishte shtrirje lokale, por u shtri dhe veproi në gjithë Kosovën. Pas sulmit të bërë mbi familjen e komandantit Adem Jashari në Prekaz dhe mbi popullatën civile në fshatrat Qirez e Likoshan të Drenicës, vetëm brenda 24 orësh në rajonin e Dukagjinit janë kryer mbi 25 aksione të armatosura kundër vendqëndrimeve të forcave policore e paramilitare serbe nga Shkëlzen Haradinaj dhe strukturat e UÇK-së që vepronin në Dukagjin e më gjerë për t i treguar Serbisë se Drenica nuk është vetëm, se Adem Jashari nuk është vetëm, ai vetëm sa e kishte dhënë kushtrimin për liri. Ata ishin stralli dhe eshka e ndezur në barot, flaka e të cilit përfshiu Kosovën dhe mbarë Shqiptarinë, të cilët iu bashkuan UÇK-së nga të gjitha anët e atdheut. Ata e bënin vdekjen si me le. Me shembullin e tyre heroik i dhanë Kosovës dimension të ri në arenën ndërkombëtare. Vizioni i tyre për liri e pavarësi që ishte ëndërr e mijëra luftëtarëve para tyre u bë realitet që sot brezat dhe Kosova po e gëzojnë. Sot Prekazi është shndërruar në një vend të shenjtë jo vetëm për mbarë kombin shqiptar. Miliona njerëz janë përulur e vazhdojnë të përulen para heroizmit e sakrificës së jashtëzakonshme të Jasharajve në Prekaz. Ismail Kadare, në librin përkujtimor të Kompleksit Memorial në Prekaz shkruan: Ndodhem në familjen e Jasharajve, atje ku nisi një flakë e madhërishme, flaka e lirisë që e ndriçoi krejt Prekazin, Autori i shkrimit me Murat Jasharin. Drenicën e më pastaj mbarë Kosovën. Ajo shkreptimë zgjoi nga gjumi Evropën dhe botën. Shekujt kalojnë, drita e lirisë, drita e atyre që ranë për të, nuk zbehet kurrë. Ndodhem këtu i prekur thellë, si rrallëherë në jetën time. Ju faleminderit promete të Jasharjave legjendarë! Kjo vatër familjare e truallit të Jasharajve u shndërrua në MEKË të shqiptarëve, në një Tempull të Lirisë e atdhedashurisë, para të cilit përulet me respekt e nderim çdo shqiptar. Kush dëshiron të dijë përmasat e lirisë e të sakrificës, mjafton të shkojë në Prekaz, të përulet para varreve të Jasharajve. Aty shihni shembullin e papërsëritshëm të flijimit për liri. Lavdi veprës heroike të Adem Jasharit dhe Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës.

54 54 # NëNtor - 3 Dhjetor, 2009 gëzuar 28 nëntori Idealizmi dhe largpamësia e Presidentit Rugova Nga Vehbi Miftari A mund të shkruhet për idealitetin e një njeriu nëse teksti nuk e përfill edhe një lloj vizionariteti të tij? Por, a mundet po kështu të shkruhet për vizionaritetin e tij, sado i dukshëm dhe i pashembullt të jetë ai, pa e përfillur përmasën e idealitetit, jo vetëm të atij personal, por, mbi të gjitha madje, përmasën e idealitetit kolektiv, ose të kolektivitetit si masë për drejtpeshimin substancial a etnik? Dhe, në fund, sikur na mëson historia e filozofisë, a mund të shkruhet për idealitetin e vizionaritetin e një njeriu a të një epoke pa e përfillur dimensionin paksa utopik të tyre? A mund të shkruhet, pra, për idealitetin e dr. Ibrahim Rugovës, njeriut që i lidhi nyje të kaluarën dhe të ardhmen e shqiptarëve në një të sotme e cila, sipas shën Augustinit është vetëm një moment i cili përfshin gjithë përmasën historike, sikundër që përfshin po ashtu edhe të ardhmen e njerëzimit? Dhe më tej, çfarë mund të shkruhet pra për idealitetin e dr. Rugovës nëse atë nuk e shohim si një moment fati historik, i cili është sjellë për të ndërlidhur rilindjen e historisë mijëvjeçarë, para së gjithash në trajtë të mendësisë së tejbartur për nacionin, me përmasën e pritshme të saj në një projekt të pamatshëm për shpëtimin e etnisë? Më duket se kjo përpjekje për të ndërlidhur atë që quhet epokë e dr. Rugovës (vitet ) si një moment i lëvizshëm, i papërfillshëm ndonjëherë, por i papërsëritshëm në asnjë aspekt, me projektin për të hetuar vizionaritetin e një figure po ashtu të papërsëritshme politike, sikur është ajo e dr. Rugovës, është esenciale për të kuptuar drejt jo vetëm filozofinë e tij politike, por edhe madhështinë e një projekti nacional, i cili mbështetet në rikrijimin e traditës dhe në aplikimin e saj si normë për të projektuar kodet nacional brenda bashkësisë së vlerave universale, ose ballafaqim të kodeve të esencialitetit me kodet e ekzistencialitetit, përkatësisht alteritetit me universalitetin. Sprovë e këtij shkrimi mbetet përpjekja për të argumentuar se projekti nacional i dr. Rugovës, duke kaluar nëpër të gjitha hallkat e idealitetit, mbetet megjithatë sprova më realiste për të ndërtuar shtetin e ri (të vjetër) të Dardanisë antike. Dhe, në fund, çfarë mund të shkruhet për njeriun i cili për të gjallë të tij është cilësuar herë si monument kulture dhe historie të shqiptarëve (S. Hamiti) e herë tjetër si profet i sjellë enkas për të zgjidhur fatin e shqiptarëve (Mari Fransua Allen) - në njërën anë, por i cili për të gjallë të tij e ka njohur mohimin, njësoj si Krishti, për shkak të moskuptimit a të keqkuptimit të herahershëm - në anën tjetër? Mbase pikërisht këtu duhet të nisë kërkimi. IDEALITETI KULTUROR / IDEALITETI POLITIK Idealiteti i dr. Rugovës, nis si idealitet kulturor, brenda qarkut kulturor të Pirshtinës, i cili lidhet me emra të shquar të kulturës e të letrave, dhe kapërcen në idealitetin politik të fundviteve 80, i cili është po kështu produkt i këtij qarku. Krijuam një rreth të mendimit të hapur ndaj tendencave të reja... ishte një grup pak i fortë, jo nacionalist (i hapur ndaj botës), por modern, me një orientim nacional (Çështja e Kosovës). Studimi i veprës së Pjetër Bogdanit e shndërroi përmasën e ideales në vizion e Rugovës për të tashmen e të ardhmen e shqiptarëve, kurse figura e tij shkencore e letrare në udhërrëfyes intelektual për të njohur dhe për të përdorur vlerat e mirëfillta kulturore nacionale në shërbim të krijimit të një platforme politike. Kapërcimi është ndoshta krejtësisht i pahetueshëm, por po kështu ai është pjesë e komunikimit intensiv të një elite kulturore e intelektual me historinë e me traditën nacionale, si dhe e përfshirjes së saj brenda një projekti të politikës nacionale. Arqipeshkvi i Shkodrës është figura mishëruese kulturore e intelektuale, letrare po se po, të dr. Rugovës dhe unë hedh tezën time këtu se identifikimi me një kulturë e cila i kërkon rrënjët e veta në kodet biblike është tezë intelektuale e cila i ka shërbyer si taban filozofisë politike të dr. Rugovës, veçanërisht në të është mbrujtur modeli i përfaqësimit brenda sistemit filozofik, të cilin e synonte veçan dr. Rugova. Ky model përfaqësimi kishte gjenezën në formulën bogdaniane: nga antikiteti (si zanafillë e mendimit racional), përmes mendimit teologjik në një filozofi racionaliste dhe humaniste. Kushdo që do ta shqyrtojë modelin politik të dr. Rugovës, sot ose nesër, do të ballafaqohet më këtë linjë të përfaqësimit dhe çfarëdo kërkimi në esencën e papërsëritshme të këtij modeli do të kalojë nëpër këto shkallë. Idealiteti i tij politik është produkt i mendimit intelektual dhe ky mendim është sprovë për të njohur përmasën e idealitetit dhe të humanitetit në një teori që bart parimin moral të njohjes së lirisë universale. Kapërcimi, veçse, është i shkallëshkallshëm: 1. Bogdani i Rugovës mbyllej si kërkim në vitin 1981, kur hapej perdja e zymtë e ndjekjeve për shkak të përkatësisë etnike a kulturore dhe kur zërat për njohjen e lirisë së individit shtoheshin. Kalojeni lapsin nëpër kohë dhe ja ku do të shfaqet modeli i urtësisë teksa bluan nëpër mendje renë e tymtë të autoblindave. Identifikimi me objektin e studimit, ndonjëherë është jo vetëm shenjë e kërkimit, por edhe e sprovimit të modeleve nëpër kohë. Kjo është kthesa e madhe, por që prek vetëm intelektin. 2. Interesimi për njohjen e teorisë së pushtetit dhe veçanërisht e raportit mes strukturës intelektuale dhe pushtetit, nën influencën e teoricienit Roland Barthes, përbënin natyrshëm premisën e veprimit të tij politik. Krijohej dalëngadalë premisa edhe për hapje jo vetëm ndaj kulturës nacionale, por edhe ndaj pjesëmarrjes aktive në një projekt nacional politik. Kjo është pika e dytë e kthesës nga idealiteti kulturor bë vizionaritet politik. Tashmë ajo nënkupton veprimin, por, sikur e thotë vetë dr. Rugova, intelektuali është mbështetja e fundit e popullit dhe ai po hynte në politikë për të mbrojtur : Pozita e intelektualit inspiron një lloj koncepti të punës politike: duhet të jetë i rregullt, Ibrahim Rugova për të favorizuar shansin, por nuk duhet të rrijë e të presë që të bëhen ndryshime me mrekulli. 3. Tradita nacionale e shqiptarëve në idealitetin e dr. Rugovës e mbështet identitetin kolektiv. Një tip i ekzistencës kulturore qe krijuar qysh me Lidhjen e Prizrenit, dhe tradita e kultivimit të saj ka vazhduar deri më sot. Teoria e urtakut duket të ketë mbijetuar edhe para ngarendjeve të nxitësve të marathonomakut ndër shqiptarë dhe njeriu meditans duket të ketë qenë shtyllë e veprimit për çfarëdo lloj njeriu militans. Nuk më duket reale asnjë lloj përpjekjeje për prerje mes asaj që mund të quhet produkt i intelektualizmit politik të fillimviteve 90, të identifikuar me figurën e Rugovës, dhe veprimit politik të fundviteve 90. Është normale që teoria gjithnjë e nënkupton veprimin, prandaj çfarëdo përpjekje për ta cilësuar lëvizjen politike të viteve 90 si lëvizje të papërfshirë nga veprimi është i papeshë. Doktrina e dikurshme politike është u materializua në rezistencë kolektive, si produkt i intelektualizmit dhe i përfshirjes së tij në krijimin e vizionit politik. Kjo përbën pikën e tretë të kapërcimit nga modeli i përfaqësimit intelektual në modelin e veprimit politik dhe asnjë shfletim i historisë nuk mund të mos e hetojë këtë ndryshim. Gjithë ç ka ndodhur pas këtij akordimi të mjeteve politike dhe kapaciteteve intelektuale në shërbim të krijimit të vizionaritetit politik do të jetë pjesë e një filozofie politike të papërsëritshme në Evropën e shekullit të XX. 4. Në vitin 1980, kur po përfundonte librin Strategjia e kuptimit, Rugova mbase pahetueshëm po i hapte dyert e konsolidimit të një mendimi bashkëkohor për atë që njihej si vdekje e kuptimit. Përtej monopolit ideologjik të këtij kuptimi, ai gjente thellësinë e kuptimit të lirë, i cili, i hetuar brenda kontekstit politik në të cilin e nisi veprimtarinë politike dr. Rugova, po sidomos artificin e filozofisë së tij politike, përkthehet në strategji kreative vetjake, e mbështetur në parimin e kuptimsisë përtej ideologjisë dhe e mbështetjes së vlerave dinamike, si pjesë të procesit. Refuzimi estetik, libri tjetër i tij, tashmë e gjen të artikuluar kërkesën për të ndërlidhur rolin e politikanit me fuqinë e lirisë, të thelluar nëpër katedrat universitare, një shteg për kapërcimin nga niveli i intelektualizmit pasiv në fytyrë politike aktive. Kjo përbën shkallën tjetër jo vetëm të angazhimit të tij politik, por edhe të formës së përfaqësimit të vizionit të tij të ardhshëm politik për zgjidhjen e çështjes së Kosovës. 5. Me përmasën e përkushtimit ndaj vlerave intelektuale, me fuqinë e maturisë dhe të disiplinës Rugova imponohej ngadalë por qartë në gjirin e intelegjencisë së Kosovës, duke ndërtuar qysh në fillimet vlerën e ilustrimit. Ky lloj emenacioni kulturor ndikoi paskajshmërisht shumë në emancipimin e një klase të intelektualëve në Kosovë, përkundër që pozita e tij prej ilustruesi mbetej disi e paqartë, paradoksale mbase, diku në tehun mes traditës dhe modernes. Prej këtej mbase edhe gjykimet për përkatësinë evropiane të shqiptarëve, si dhe për përkatësinë religjioze të tyre, duke krijuar lidhjen mes tabanit etnik dhe atij kulturor, të trajtuar deri në imtësi, për të nxjerrë përfundimin për kulturën e hershme shqiptare si kulturë të krishterë dhe evropiane, si dhe për modifikimet e saj nga shtysa historike, me produkt islamin simbolik për një pjesë të madhe të popullit të saj. Sidoqoftë, pikërisht kjo pozitë paradoksale ka krijuar sensin e tij të idealitetit kulturor që i kapërcen përmasat e vetvetes dhe shndërrohet në vizion me premisa të pastra politike. Kjo, mbase, është pika vendimtare e kapërcimit nga idealiteti kulturor në përmasën e angazhimit politik, duke krijuar paraprakisht tharmin e një projekti të saktë politik. VIZIONARITETI PËRMBI IDEALITETIN Përkatësia ndaj kulturës shqiptare ishte e mbrujtur në rrënjët familjare, por po kështu edhe në historinë e saj. Ekzistonte një kult spontan i kulturës shqiptare në familje, i mbështetur në kulturën orale, në glorifikimin e figurave të mëdha historike. Por, cila është prerja mes kulturës dhe veprimit politik të dr. Rugova. Si shpërfaqet idealiteti i tij kulturor, përmasa e kulturës personale dhe familjare, si dhe dija e vjelë në universitete të ndryshëm, veçanërisht tezat për lidhshmërinë e intelektualizmit modern dhe strukturave të pushtetit, mësime të nxjerra nga teoritë strukturaliste, ose infektimi me demokracinë, sikur e quan vetë? Nëse kemi parasysh formimin e tij kulturor dhe intelektual, kapacitetin e tij enorm për të ndërlidhur traditën me vlerat universale, koncepcioni konstruktiv politik i tij mbështet jo vetëm në teoritë, por edhe në rrjedhën historike të përfaqësimit të kërkesave nacionale, në të cilën, së paku nga shekulli XIX, tradita nacionale e mbështet identitetin kolektiv. Për ilustrim, vetëm po nënvizoj se filozofia politike e viteve 90 në Kosovë, edhe pse e lindur në kohën e dhunës së skajshme, nuk pati tjetër mundësi veçse t i kthehej traditës së mirë të popullit të vet, krahas koncepteve liridashëse, për të cilat përpiqej e tërë bota e qytetëruar. E rëndësishme në gjithë këtë proces ishte se njëri nga kodet nacionale të shqiptarëve, kodi eternal prodhoi lirinë e brendshme, të domosdoshme për një vizion politik i cili do të ndërtohet përmbi traditën nacionale, por i cili do të artikulohet si kërkesë politike duke u ballafaquar në modernistet. Këtu ndodh kapërcimi i madh, prandaj këtu vetëm po veneroj se në projektin politik të dr. Rugovës kjo përbën esencën e madhe të ikjes nga idealiteti në vizionaritet (...). RUGOVA / RUGOVIZMI Ibrahim Rugova e lexonte shumëfish sfidën e antikitetit, besonte në traditën e popullit të vet dhe e ndërtonte modernitetin e tij përmes rikrijimit të shenjave nacionale. Ishte i papërsëritshëm në aftësinë për të gjykuar jo vetëm momentin politik, por edhe vizionin për të ardhmen. I palëkundur nga vendosmëria për të përshkruar të ardhmen, si dhe në vizionin e tij për shtetin e ardhshëm të Dardanisë - Kosovës, shenjat e të cilit i shpaloste me pasion, ai jo rrallë u keqkuptua ose nuk u kuptua. I humbur brenda këtij vizionariteti, ai u akuzua ndonjëherë për humbjen e baraspeshës me realitetin politik, por besimi që krijoi te njerëzit e tij e shpëtoi nga çdo kundërshti. Duket, ai ishte një hap para të tjerëve ose para kohës. Kundërshtarët e tij gjenin tek ai modeluesin kryeneç të vizionit politik, por nuk arrinin t ia kundërvënin asnjë model. Vitet e lulëzimit të tij të madh mbeten gjithsesi vitet Fytyra e tij ngjan sot me atë të profetit, të cilin fati ua solli shqiptarëve, po ai fat a fatum që ua mori atë ende pa e përmbushur projektin për pavarësinë e vendit të tij. Sidoqoftë, ai mbetet përjetësisht simbol i paqes dhe i pavarësisë së Kosovës, njeri i pakontestueshëm në vizionaritetin politik, kundërshtar ndër më të respektuarit që një rival politik mund ta ketë përballë, sfidues i historisë e i kulturës jo vetëm të popullit të vet, modelues i pashembullt në hartën politike evropiane, jokonvencional gjithsesi, njeri i letrave e i dijeve, i cili kapërcimin në politikë e bëri sikur ai të shënjonte përgjithnjë kthim nga vetvetja, njeri, pra, që e bart sikur kryqin shenjën e sakrificës për t i promovuar vlerat e demokracisë universale.

55 gëzuar 28 nëntori # NëNtor - 3 Dhjetor, Kadare për letërsinë dhe jetën Nga Alfred Beka Letërsia dhe jeta janë dy botë të ndryshme, dy botë që e luftojnë njëra tjetrën. Thonë se letërsia është e frymëzuar nga jeta, unë nuk e pranoj këtë ide. Letërsia është një çështje tjetër. Është një botë paralele, është një gjuhë që në vetvete është në konflikt me jetën. Është e panjohur. I vetmi ndryshim është se letërsia kurrë nuk mund t ia zë frymën jetës. Përkundrazi, jeta nganjëherë e ka vrarë letërsinë, kështu është shprehur shkrimtari shqiptar Ismail Kadare, në një intervistë për gazetën franceze L Express. Në këtë intervistë Kadare ka folur për fëmijërinë e tij në Gjirokastër, ka treguar se cilat kanë qenë veprat e para që i ka lexuar, duke e veçuar tragjedinë Macbeth të dramaturgut anglez Shakespeare. Më tërhiqnin fantazmat, ka thënë ai, duke treguar se pse i kishte pëlqyer kjo tragjedi. Macbeth ndoshta nuk ka qenë vepra e parë që kam lexuar. Sidoqoftë, kjo vepër më ka lenë përshtypje më së shumti. Magjistarët, shtrigat, fantazmat.... Ai po ashtu ka treguar se si e ka botuar poemën e parë kur i kishte pasur vetëm njëmbëdhjetë vjet. Tutje, Kadare ka folur për leximet e tij në kohën e fëmijërisë, duke i veçuar autorët si Shakespeare, romantikët gjermanë, përfshirë edhe Goethe, pastaj Stevenson, Gorky, Gogol etj. Duke folur për jetën në Gjirokastër, Kadare ka thënë se ky qytet ka pasur të gjitha të metat e një qyteti provincial, me diçka unike: një çmenduri të çuditshme, një dimension donkishotesk. Duke folur për arsyen pse letërsisë i kishte hyrë duke shkruar poezi dhe poema, Kadare ka thënë se gjatë komunizmit ishte ekzagjeruar roli i poezisë sublime. Duke folur për studimet në Institutin Gorky, Kadare është shprehur se ky institut ka qenë një lloj miti në kampin socialist, që donte të bëhej shkolla e vetme dhe më e mira në botë. Megjithatë, ajo që ka qenë me rëndësi për të është se aty është studiuar letërsia dekadente. Këtu për herë të parë Kadare ka lexuar shkrimtarë si Kafka, Joyce, etj. pas kthimit në Shqipëri, Kadare ka thënë se ka pasur një nostalgji të tmerrshme. Në Moskë je jashtë, je student, je i lirë, nuk e njeh askënd dhe mund të bësh çfarë të duash. E kam ndierë veten tërësisht të lirë në një qytet me tetë milionë banorë. Derisa në qytetin e vogël të Tiranës, ku gjithkush e spiunon gjithkënd, situata ishte pak më Ismail Kadare ndryshe, ka thënë Kadare. Ai më tutje ka treguar për takimin që ka pasur me Enver Hoxhën, liderin e atëhershëm të Shqipërisë komuniste: E kam parë në vitet gjashtëdhjetë me rastin e festimit të ditëlindjes së tij me shoqatën e shkrimtarëve. Ishin rreth tridhjetë apo dyzetë njerëz. Pastaj një ditë në vitin 1970 apo 71, më duhej të shkoja në sektorin e dokumentimit në Arkivin e shtetit. Gruaja e Enver Hoxhës ishte drejtoreshë e Arkivit. Ajo më kishte kërkuar të shkoja në shtëpi. Shkova me gruan time. Pimë kafe. Për herën e parë dhe të fundit. Ai po ashtu ka treguar se në vitin 1983 apo 84 autoritetet kishin kërkuar prej atyre që e kishin takuar Enver Hoxhën të bënin portretin e tij dhe Kadare e kishte portretizuar në mënyrë natyrale. Të gjithë thoshin se ishte i mirë. Në të vërtetë, ishte i gjatë, i pashëm, elegant, një aktor i vërtetë që dinte si të të pëlqente. Gjatë takimit, ne diskutuam për Gjirokastrën e për gjëra të ndryshme. Në ora dy e gjysmë, ndoshta tre, me duhej të flisja dy apo tre minuta. Ai fliste me fjalë të mëdha. Dëshironte të më bindte se ishte një intelektual i madh..., tha Kadare për Enver Hoxhën, duke shtuar më tutje se Gjëja më e pabesueshme është dhurata që ma ka dhënë: veprat e plota të Balzakut. Ai ka folur edhe për përkthimet e para të veprave të tij nga Jusuf Vrioni dhe ka mohuar zërat që thonë se shteti e ka financuar përkthimin e tyre. Nganjëherë thuhet se shteti shqiptar ka organizuar përkthimin e veprave të mia. Është një shpifje idiote. Jusuf Vrioni, i cili ka qenë në burg, ka përkthyer veprat e mia të para me plot entuziazëm. Ai ka vdekur në vitin Tani, përkthehem nga Tedi Papavrami, violinist. Kadare ka folur edhe për peripecitë që i ka pasur kur ka shkuar në Francë, pastaj ka folur edhe për romanin e tij të fundit të përkthyer në frëngjisht Darka e gabuar dhe ndikimin që ka pasur Shakespeare në të. Kur u shpërbleva me çmimin Man Booker International Prize në vitin 2005, shkova në Angli. Menjëherë mendova: epo, do ta shoh Cawdor-in, kështjellën e Macbeth-it, shtëpinë e parë që më ka frymëzuar në letërsi. E dija çfarë të prisja. Nuk u ndava i zhgënjyer. Është një ndërtesë e bukur, e bukur në vizionin tim. Shakespeare më ka zhvilluar për jetën, që nga fëmijëria. Isha i kënaqur që nuk kishte ndryshuar. Kadare ka thënë se kemi nevojë për letërsinë për shkak se nuk kemi nevojë të jemi të qartë deri në fund. Ne dëshirojmë të qëndrojmë në mjegull. Ne për vete e kemi zgjedhë mjegullën sepse është një botë e pasur. Është diçka tjetër në jetën e përditshme, si për shembull në politikë që kërkohet transparenca. Por në letërsi është diçka tjetër. Për shkak se intimiteti nuk është pa mjegull... Kadare po ashtu ka shtuar se prej klisheve që e xhindosin më shumë është ajo më e pavërteta sipas së cilës Shqipëria është një vend pa kulturë. Demonstratat që sollën flamurin kombëtar shqiptar 49 e 19 dhjetorit, në vigjilje të kremtes së Bajramit, flamujt shqiptarë u ngritën në disa xhami të qytetit të Tetovës. Në Xhaminë e Sahatit, e cila gjendet në qendër të qytetit, flamurin në minare e vendosi Murtezan Murtezani, vëllai i Mehmetriza Murtezanit Gegës, personalisht me porosi të të vëllait. Në Xhaminë e Vjetër (Eski Xhamia), flamurin e vendosi Abdullah Jusufi. Ndërsa, në Xhaminë e Pashës, flamurin e ngriti Haqif Ferati. Flamuri u ngrit edhe në disa shtëpi private dhe në disa dyqane. Masa për këtë ishte përgatitur nga Mehmetriza Murtezani Gega. Ai, në Xhaminë e Sahatit, më 28 Nëntor, i foli masës për këtë festë, duke i propozuar të bëjë lutje për dëshmorët e atdheut. Maqedonasit ishin revoltuar me ngritjen e flamujve shqiptarë gjithandej qytetit të Tetovës, prandaj përgatitën një skenar provokues. Në orët e mbrëmjes, të datës 22 dhjetor 1968, shovinisti maqedonas, Sreçko Janeski, grisi flamurin kombëtar, të ngritur në dyqanin e Ismail Spahiut, në qendër të qytetit. Njerëzit që ishin aty pranë reaguan kundër këtij provokatori. Masa filloi të tubohet dhe të bëhet gjithnjë më e madhe. Provokatori, Sreçko Janeski, nxori revolen dhe ia drejtoi masës duke u zmbrapsur në lokalet e Hotel Makedonija. Protestuesit shqiptarë thyen xhamat e hotelit dhe u futën në lokalet e tij, por së shpejti arriti policia, e cila e mori në mbrojtje provokatorin shovinist. Më të dalluarit në këtë reagim ishin mjekët Harun Jakupi dhe Mahmut Bajraktari, si dhe arsimtarët Selajdin Hyseini dhe Abdullah Kalishta. Të nesërmen, më 23 dhjetor, protesta u shndërrua në një demonstratë të fuqishme. Organizatorë të saj të drejtpërdrejtë ishin: Faik Mustafa, Ramadan Sinani, Ismail Emini dhe Hysniqemal Merxhani, të cilët shkruan parullat dhe dhanë kushtrimin për fillimin e demonstratës. Ndër parullat kryesore ishin: Rroftë Fadil Hoxha!, Poshtë shovinizmi maqedonas!, Kërkojmë hapjen e Universitetit të Kosovës!, Kërkojmë përdorimin e lirë të flamurit kombëtar!, etj. Diçka para orës 11:00, demonstruesit ishin tubuar para dyqanit të provokatorit Sreçko Janeski. Masa ishte bërë shumë e madhe. Ndërkohë kishin ardhur edhe shumë fshatarë nga rrethina e Tetovës, në tubimin e të cilëve kishin kontribuar në mënyrë të posaçme Sali Bakiu nga Reçica dhe Ismail Saliu nga Gradeci. Demonstrata filloi në orën 11:00. Me angazhimet e tyre, në mënyrë të veçantë, u dalluan: Sejfullah Zylbeari, Jakup Leka, Hamit Saliu, Nexhbedin Neziri, Neshat Zylbeari, Gafur Zylbeari, etj. Demonstruesit u nisën nga qendra e qytetit të Tetovës. Së pari iu drejtuan selisë së Komitetit Komunal të Lidhjes Komuniste, në ndërtesën e të cilit u futën demonstruesit, duku hyrë madje edhe nëpër zyrat e tij. Këtu u dallua në mënyrë të veçantë nxënësi i gjimnazit, Hamit Saliu, i cili e shpaloi flamurin kombëtar në dritaren e një zyre në katin e tretë të Komitetit të Partisë Komuniste. Prej këtu demonstruesit u kthyen në qendër të Tetovës dhe prej atje iu drejtuan Sekretariatit për Punë të Brendshme, UDB-së, duke kaluar gjithnjë nëpër rrugët kryesore të qytetit. Para ndërtesës së UDB-së demonstruesit qëndruan një kohë të gjatë duke kërkuar lirimin e të burgosurve, sepse demonstruesit ishin informuar se, tashmë, ishin të burgosur shumë shqiptarë. Demonstruesit, sërish, u kthyen në qendër të qytetit, ku qëndruan një kohë të gjatë duke brohoritur parulla për barazi kombëtare. Në orët e vona të pasdites, në qendër të qytetit, ishte tubuar një masë e madhe prej më se vetash, e që shtohej gjithnjë. Krahas masës filluan të vijnë edhe përforcime të policisë speciale nga Shkupi dhe nga qytetet e afërme, të cilët e bënë masën e demonstruesve gjithnjë më të padurueshme dhe më agresive. Në atmosferën e këtij entuziazmi të madh të demonstruesve, kur në qendër të qytetit dëgjoheshin vetëm brohoritje të ndryshme, djaloshi 20- vjeçar, Shifajet Fetahu, hipi në shtyllën gjashtë metra të lartë metalike dhe e ngriti flamurin kombëtar, për të parën herë që kur kishte përfunduar Lufta e Dytë Botërore. Ngritja e flamurit para kësaj mase të madhe njerëzish qe akti kulmor i kësaj demonstrate. Pas pak kohe, një i porositur nga ana e qeverisë maqedonase, u paraqit në një dritare të një ndërtese dhe nëpërmjet megafonit iu kërcënua masës se brenda disa minutash do të fillojë ora policore dhe intervenimi i policisë. Demonstruesit reaguan rreptë, por pas disa minutash, meqë demonstruesit e kishin bërë të veten, filluan të largohen dhe në këtë mënyrë përfunduan demonstratat dyditëshe, më 22 dhe 23 dhjetor 1968, në Tetovë. Me qëllim të marrjes së masave sa më të rrepta kundër shqiptarëve, të shtimit të terrorit shtetëror, si dhe të kthimit të situatës parabrioniane në Kosovë dhe në të gjitha viset e tjera shqiptare, qeveritarët maqedonas glorifikuan shumë qëllimin e demonstratave. Ata demonstratat i paraqitën si armiqësore e më kërkesa irredentiste për bashkim vertikal të shqiptarëve në Jugosllavi, për bashkim me Kosovën dhe me Shqipërinë. Me qindra shqiptarë u burgosën dhe u dënuan me kundërvajtje, ndërsa 54 veta u dënuan me dënime mbi një vjet burg të rëndë. Përkundër faktit se dënimet ishin shumë të rënda, maqedonasit planifikonin edhe dënime me vdekje dhe shumë dënime me burg të rëndë mbi dhjetë vjet. Mirëpo, situata ndërkombëtare dhe pozita që gëzonte atëherë Jugosllavia, e bënë të veten. Maqedonasit, në këto rrethana dhe në këtë situatë, qenë të detyruar të kënaqen edhe me vetëm një dënim maksimal prej shtatë vjetësh, që ia shqiptuan atdhetarit të njohur, Mehmetriza Muretezanit - Gega. Shtypi maqedonas i dha publicitet shumë të madh demonstratave, në mënyrë që të tërhiqte vëmendjen e opinionit jugosllav kundër shqiptarëve, por kjo u kthye si bumerang kundër vetë maqedonasve, për arsye se çështja shqiptare filloi të dalë para opinionit ndërkombëtar. Maqedonasit nuk patën mundësi ta ndryshonin situatën as në Kosovë. Përkundrazi, me përfundimin e gjykimeve në Kosovë, ku dënimi më i lartë qe 5 vjet, maqedonasit u gjetën në një situatë të vështirë dhe nuk dinin se si të arsyetonin numrin e madh të të burgosurve politikë. Pos burgosjeve masive në Tetovë, u burgosën shumë veprimtarë edhe në Strugë, në Shkup, në Gostivar, në Kërçovë, etj., madje edhe ata që nuk kishin pasur kurrfarë lidhjesh me demonstratat. Kështu, për shembull, në Shkup u burgos dhe u dënua Sejdi Kryeziu, me 5 vjet burg, gjoja se ka bërë propagandë armiqësore për shkëputjen e Maqedonisë Perëndimore dhe për bashkim me Shqipërinë, ndërsa Inajet Bariu u dënua me një vit burg, po për propagandë armiqësore. Në Strugë u burgosën dhe u dënuan: Irfan Vlashi, me 6 vjet burg për diversion ; Tosun Roçi, me 5 vjet burg; mandej Suria Qyra, në Kërçovë; Sali Ramadani, etj. Për dënimin e intelektualëve shqiptarë anekënd Maqedonisë, që ishin në sy të burokracisë shoviniste maqedonase, gjyqet shfrytëzuan edhe disa dëshmitarë që u shërbyen me gënjeshtra. Për dënimin e grupit të Mehmetriza Muretazanit - Gegës, para gjyqit dolën 103 dëshmitarë, prej të cilëve vetëm 3 veta dëshmuan në favor të aktakuzës. Për dënimin e grupit të Gostivarit dëshmuan 62 veta, por përgjithësisht në favor të të akuzuarve. Demonstratat e Tetovës aktualizuan çështjen e flamurit kombëtar shqiptar në nivel të federatës jugosllave dhe së shpejti u miratua vendimi që ai të përdoret zyrtarisht në të gjitha festat, ndonëse këtë vendim Maqedonia nuk e përfilli deri në vitin Ato, më tutje, ngritën vetëdijen kombëtare, shtuan interesimin për shkollim dhe aktualizuan çështjen e pazgjidhur shqiptare, si në nivel të vendit, ashtu edhe në nivel ndërkombëtar. Ky qe një bumerang për maqedonasit, të cilët, përgjithësisht, me masat drakoniane kundër shqiptarëve, u treguan si politikanë të rangut të ulët dhe e humbën luftën politike. (Gazeta Koha )

56 56 # NëNtor - 3 Dhjetor, 2009 gëzuar 28 nëntori Nënë Tereza, Shqiptarja që i përket gjithë botës Nga Redin Hafizi Michigan Kur kryeministri Shqiptar Sali Berisha deklaroi se do të dialogonte me qeveritarët e Indise për të sjellë në atdhe eshtrat e Nënës Terezë, në veshët e Shqiptarëve kjo deklaratë tingëlloi normale, për qytetarët dhe qeveritarët e Indise tingëlloi alarmante, kurse e gjithë bota, përmes medias ktheu sërish vështrimin nga Shqipëria e vogël, por që kishte nxjerrë këtë nënë me zemër të madhe. Stacionet televizive më prestigjoze në botë si dhe gazetat dhe revistat më të njohura nuk ngurruan që ta etiketonin situatën si një betejë mes qeverisë Shqiptare dhe asaj të Indisë. Kalkuta dhe Tirana u kthyen sërish në qendër të vëmendjes dhe qytetarët e të dy vendeve nisën të bëhen personazhet e mediave nëpër botë. Efektin e kesaj propaganda personalisht e kam ndjerë kur shumë miq të mitë amerikanë më kanë ardhur dhe më kanë pyetur nëse Nëna Terezë është Shqiptare apo jo dhe unë me krenari i jam përgjigjur se po ajo është Shqiptare megjithatë ajo prehet në Kalkuta, pasi atje ajo dha ndihmesën më të madhe dhe jo se ajo zgjodhi të jetë qytetare e Indisë. Ajo ishte nëna me zemër të madhe e gjithë botës e gjithë të vuajturve në botë dhe gjatë gjithë jetës së saj ajo nuk i ndërpreu lutjet për shpëtimin e Shqiptarëve që për gjysëm shekulli jetonin nën diktaturën më të egër që kishte njohur bota. Ishte kjo diktaturë që i mohoi nënës Terezë që të kthehej në Tiranë vetëm për të parë nënën e saj të sëmurë. Nëna Terezë nuk e pa dhe nuk mundi ta ndihmonte nënën e saj kur po jepte shpirt, por gjithë jetën e saj ndihmoi me miliona njerëz të dilnin nga kthetrat e vdekjes. Ka qene shumë e dhimbshme për mua kur kam lexuar se me një durim të admirueshem nëna jonë Terezë ka pritur 24 orë në shkallët e konsullatës shqiptare në Itali thjesht për një vizë dhe i vetmi komunikim i zyrtarëve shqiptarë ishte nga një dritare e vogël duke i thënë kësaj nëne të madhe që të largohej sa më parë, sepse viza i ishte refuzuar. Këto fakte i përdorin qeveritarët e Indisë tani për të refuzuar dialogun me qeverinë Shqiptare. Gjithashtu shumë qytetarë të Indisë dhe organizata joqeveritare kanë bërë thirrje për protesta. Një ndër këto organizata State Forum of Christians organizoi një të tillë më datën 23 tetor. Shumë individë dhe organizata kanë folur për mediat, të tmerruar nga fakti se nëna mund të kthehet në Shqipëri. Një polic me emër Rekha Roy thotë për revistën Times se nëna Tërezë është pjesë e kromozomit të Kalkutës dhe askush nuk mund ta imagjinojë Kalkutën pa nënën Terezë. Ndërsa një professori Rajib Chakraborty, në një kolegj të Kalkutës tha se nëna Terezë e bazoi punën e saj në një ideaologji dhe e institucionalizoi atë. Ajo ka influencuar shumë persona. Një shkrimtar me shumë perspektivë me emrin Nabarun Bhattacharya mendon se ka qenë një lutje e vjetër e nënës Terezë që ai e ka gjetur në një libër që ka blerë që e ka nxjerrë atë nga problemet e meparëshme dhe e ka sjellë këtu në kohën e suksesit. Po kaloja një kohë shumë të vështirë në jetën time dhe ajo c ka unë gjeta më dha një shpresë të madhe dhe forcë. Për mua është një symbol i shenjtë, -përfundon Bhattacharya. Në shtëpinë e Nënës Terezë, Sabrina Davis, një grua anglo-indiane, ndalon cdo mëngjes për lutjen e mëngjesit sëbashku me vajzën e saj 9 vjecare. Për revistën Times ajo tregon një ndër miliona historitë që tregojnë shenjtërinë dhe bujarinë e shpirtit të Nënës Terezë. Nëna Terezë ishte ulur në shkallët përpara derës së shtëpisë së saj dhe Sabrina Davids iu afrua nënës për t I kërkuar ndihmë, pasi ajo nuk kishte ndonjë robë të ngrohtë që të mbulonte djalin e saj dyvjeçar. Nëna Terezë hoqi mbulesën e saj që e kishte mbështjellë në trupin e vet dhe you mbështolli djalit të vogël. Shumë histori të tilla rrethojnë figurën e nënës Terezë në gjithë botën, por më të shumtat vijnë nga Kalkuta. Çdo gjë që nëna Terezë krijoishndërrimi i saj nga një murgeshë e zakonshme në një figurë madhështore në gjithë botën-ndoshi perreth Kalkutës, -thote shkrimtari Bhattacharya për revistën Times dhe sipas tij kjo krijon një bllokim të madh përpara disa fakteve teknike. Kur të gjithë flasin për fakte teknike, nënkuptojnë prejardhjen. Këto Nëna Terezë kurrë nuk i ka mohuar. Ajo kurrë nuk e kishte harruar se kush e solli në jetë dhe gjithnjë u shpreh se i kishte falur ata zyrtarë që e kishin lënë 24 ore tek shkallët e konsullatës duke i refuzuar vizën për të parë nënën e saj që po lëngonte në shtrat dhe të gjitha këto vuajtje të Nënës Terezë ishin vetëm se ajo ia besoi shpirtin e saj Zotit dhe iu dedikua Zotit. Qeveria kriminale ateiste në Shqipëri nuk mund ta pranonte që në Shqipëri të futej një njeri që besonte aq shumë në Zot sa t ia dedikonte komplet jetën. Megjithatë është koha që, edhe pse shumë persona janë alarmuar nga deklarata e z. Berisha, ose shume media e kanë konsideruar si betejë për eshtrat e Nënës Terezë, le të citojmë edhe se cfare kjo Nënë e madhe ka thënë. Nga gjaku, jam Shqiptare. Kam qytetari Indiane. Për fe, jam murgeshë katolike. Me dëshirë, i përkas gjithë botës. Këtë e kanë të qartë të gjithë, madje edhe kryeministri Berisha, por deklarata e kryeministrit në fakt është edhe një formë ndjese që Shqipëria i detyrohet Nënës së Madhe të gjithë botës. Eshtë ndjesa e munguar për gjithë vuajtjet që vendi i vet i ka krijuar asaj. Edhe pse padyshim qeveria aktuale nuk ka kontribuar në atë gjë, përsëri me kërkesën që kryeministri paraqiti, i deklaroi gjithë botës se vërtet ajo nënë është e të gjithëve, port ë gjithë duhet ta dinë se ky vend i vogël që quhet Shqipëri, nuk prodhon vetëm korrupsion, kriminelë e trafikantë, por nga ky vend, nga ky komb i vogël ka dalë nëna me zemrën më të madhe, me zemrën që ka përfshirë të gjithë botën në të. AJO ISHTE SHENJT MES NESH Qyteti i Kalkutës u ngrit në një alarm total kur mori vesh se qeveria e Shqipërisë, vendi i origjinës së Nënës Nëna Terezë Terezë kërkon që të kthehen eshtrat e saj brenda njëqindvjetorit të lindjes së saj që është në gusht Megjithatë ende Kalkuta identifikohet me ndihmën për të varfërit, lebrozët, të pastrehët dhe ata që janë në prag të vdekjes. Siç këto kategori njerëzish janë trajtuar në Kalkuta falë Nënës Terezë nuk janë trajtuar askund në Indi ose nëpër botë. Kur kjo bamirëse vendosi të hapte misionin e saj në këtë qytet numri i të tillë personave kishte nisur të fryhej cdo ditë edhe nga refugjatët që vinin nga Bangladeshi. Në 1975, 27 vjet më pas kur Nëna Terezë kishte nisur misionin e saj të bamirësisë në rrugët e Kalkutës numëroheshin të pastrehë të varfër nën limited e varfërisë ekstreme. Në mes të një skene të tillë një dritë shprese e can perden e errët dhe është kjo dritë që shpërndan dashuri për të harruarit, është kjo dritë që i tregon kujtdo personi në nevojë se Zoti përherë dërgon engjejt e vet të shpërndajnë dashurinë e tij. Dhe në Kalkuta ishte kjo murgeshë trupvogël me sytë gri dhe fytyrë fisnike Shqiptare që ndihmon qytetin më të varfër të të varfërve. Megjithatë misioni i saj ishte përqëndruar në këtë kryeqytet të të varfërve, por ishte shtrirë në 67 vende, me më shumë se 1300 misione bamirësie dhe më shumë se 1500 murgesha. Misioni i kësaj shenjtoreje shtrihet edhe në Yemen, Gaza, Australi, Peru, Londër dhe gjithashtu edhe ne New York në Bronx. Misioni i në Bronx është hapur me kërkesën e Papës Pauli VI në sheshin e Shën Pjetrit. Kalkuta është zemra e një ndërmarrje të tillë. Nëna Terezë dhe ndjekësit e saj mblidhnin të varfërit nëpër rrugë dhe u jepnin atyre shpresë dhe jetë mes miqve. Ato kanë ndihmuar me qindra mijëra fëmijë të sapolindur Nëna Terezë duke vizituar pacientë të një spitali. Duke ndihmuar të varfërit në rrugët e Indisë.

57 gëzuar 28 nëntori # NëNtor - 3 Dhjetor, Në vitin 2003, gjashtë vjet pas vdekjes, një turmë e madhe njerëzish mbushën Sheshin e Shën Pjetrit në Vatikan duke festuar fillimin e procesit për shenjtërimin e Nënës Terezë. Në vitet e adoleshencës. duke u dhënë atyre të ardhme. Ato shndërruan misionin e tyre në një parajsë tokësore për të sëmurët lebrozë dhe të pastrehët e varfër. Gjithashtu, nëna Terezë dhë ndjekësit e saj kanë gjetur gjithashtu punë për të papunët e varfër në Kalkuta. Për asnjë moment nuk kam dyshuar që vetëm Zoti mund të punojë kështu, -shprehet Nëna Terezë në një intervistë me James Shepherd në revistën Times në dhjetor Ne s kemi asgjë. Madhështia e Zotit është ajo që ai e përdor këtë asgjë për ta shndërruart në dicka. Mosha dhe autoriteti që ajo krijoi nuk do ta shndërronin Nënën Terezë. Ajo në të njëjtën kohë mund të takohej me Papën ose ndonjë Kryeministër në botë dhe menjëherë kur kthehej në një prej qendrave të saj të bamirësisë i përvishej punës dhe mund ta shihje edhe duke pastruar. Gjithashtu ajo ka fituar shumë cmime ndërkombëtare dhe presidenti i Shqipërisë i ka dhënë asaj cmimin Nderi i Kombit. Ajo është vërtetë nderi i Shqiptarëve, ajo është në të njëjtin nivel me Skenderbeun për Shqiptarët dhe shpresoj që ajo të jetë ëngjëlli mbrojtës i kombit tonë. Shenjt. Kjo fjalë është e ngarkuar shumë me emocion dhe kuptim dhe jo çdo kuptim i përket njeriut modern. Fjala rrjedh nga latinishtja, sanctus, që do të thotë hyjnor. Për shumë studiues shenjtëri është një koncept mesjetar dhe në mënyrë vizuale paraqitet në disa xhama katedralesh. Por, ka të tjerë që mendojnë se termi mund të përdoret ende mes nesh, për të quajtur të tillë një person që me dëshirë vuan vuajtjet e të tjerëve edhe pse detyra nuk ia kërkon, madje jo vetëm që vuan bashkë me ta, por edhe mundohet t ua lehtësojë atyre vuajtjen. Mes këtyre dy koncepteve rrjedh edhe vizioni i personit bashkëkohor që me një heroizëm të qëndrueshëm dhe përmes kurajos shndërrohet një shembull për të tjerët në një Nënë Terezë ose në Mahatma Gandhi. Një shenjt është dikush që frymëzon njerëzit të jetojnë, ka thënë John Crocker, kreu i kishës Episkopale në Massachusetts Institute of Technology, - dikush që për ne është një pasqyrim i gjithckaje që përmban jeta. Gruaja që inspiroi gjithë këto cilësi është lindur nga prindër shqiptarë në Shkup të Maqedonisë në vitin 1910 dhe është pagëzuar si Agnes Gonxhe Bojaxhiu. Që në moshën 12 vjecare ajo dëshironte të behej misionare për të shkuar nëpër botë dhe të shpërndajë dashurinë e Zotit. Dëshira u rrit edhe më shumë kur disa Jezuitë lokalë, sapo të dërguar në Indi. nisën të shkruajnë letra entuziaste rreth punës që ata po kryenin në misionin Bengal. Në atë kohë ajo ishte vetëm 18 vjec dhe iu bashkua degës Irlandeze te murgeshave në Loreto që punonin në Kalkuta. Ishte 10 Shtator 1946; ajo ishte në tren për të shkuar në Darjeeling kur dëgjoi atë që ajo e konsideroi thirrje nga Zoti. Ishte një thirrje në mes të thirrjes, -ka thënë Nënë Tereza duke shpjeguar që thirrja e parë ishtë kur ajo u bë murgeshë. Këtë herë ftesa nga Zoti ishte që ajo t I shërbente të varfërve. Ajo nuk ishte vetëm në këtë fillim, por shume prej vajzave të St Mary kujtojnë thirrjen që Nëna Terezë bëri dhe ato iu përgjigjën menjëherë. Në vitin 1948 Nëna Terezë merr qytetarine e Indisë dhe si fillim ajo dhe motrat e saj veprojnë menjëherë në 28 familje. Sa për abortin Nëna Terezë jo vetëm që e quan atë një krim por konsideron njësoj kriminelë edhe ata që marrin pjesë në të. Edhe pse ajo iu dedikua të varfërve, kurrë nuk ushqeu ndonjë urrejtje për të pasurit, madje ajo u mundua që të bashkëpunojë me ta për të mirën dhe shpëtimin e të varfërve. Megjithatë ajo e ka paralajmëruar botën për rreziqet që sjell civilizimi i ri. Intelekti ynë dhe dhurata të tjera na janë dhënë për t u përdorur për të ndihmuar dhe hymnizuar Zotin, -ka thënë ajo, - por nganjëherë këto dhurata shndërrohen në Zot për ne. Kjo është pjesa më dëshpëruese:ne po humbim balancën nëse kjo ndodh. Ne duhet ta clirojmë vetveten dhe të lejojmë Zotin të na frymëzojë ne. Zoti nuk mund të mbushë atë hapësirë që është e mbushur me dicka tjetër. Nëna Terezë gjithnjë në mënyrë vullnetare ka përdorur cdo fryt të shoqërisë modern në funksion të misionit të saj. Kur Papa Pauli VI i dhuroi asaj një limuzinë të bardhë në vitin 1964, kur ai vizitoi Indinë, Nëna Terezë e shiti atë për dollarë amerikanë dhe paratë i përdori për të varfërit. Gjithashtu kur në vitin 1973, Imperial Chemical Industries i dhuruan asaj ambientet e nje ish fabrike të tyre, ajo i rikonstruktoi dhe i mbushi ato me fëmijë dhe njerëz të pastrehë dhe gra të sëmura mendore. Ajo të gjitha këto i konsideronte si dhurata të Zotit në procesin e ndihmës për misionin e saj. Dhe Zoti vazhdonte ta ndihmonte atë. Nëna Terezë është unikale, por në botë tani ka shumë që i janë bashkuar kauzës së saj. Cdo bashkëpunëtor i saj ka një histori të vecantë kurajoze. Shumë bamirës si Nënë Tereza udhëhiqen nga standartet e përcaktuara në Ungjillin e Mateut, rreshti 25: Ata ushqejnë të uritur, veshin të zhveshurit, shërojnë të sëmurët dhe të izoluarit i clirojnë. Kjo lloj pune gjithnjë tërheq vëmendjen e shoqërisë, pasi këto janë vepra që edhe në një botë ku nuk ekziston feja këto konsiderohen bamirësi. Patjetër që ata që i kryejnë këto vepra janë lider të jetës shpirtërore. Shumë prej këtyre shenjtorëve, activist të bamirësisë, patjetër që ulen ne gjunjë dhe i luten Zotit për orë të tëra. Që ta mbajmë një llampë me vaj të ndezur, -ka thënë shumë kohë më parë Nëna Terezë, -duhet të vazhdojmë të hedhim vaj në të. Në këtë mënyrë ajo shpjegonte se si ajo ndërtoi dhe mbajti gjallë besimin e vet. Më është dashur të përpiqem fort, më është dashur të lutem shpesh, më është dashur të bëj shumë sakrifica përpara se t I thosha PO Zotit, -ka thënë ajo. Motrat e Nënës Terezë në mision në Kalkuta zbukurojnë varrin e Nënës së madhe. Ajo vdiq në 5 Shtator Papa Gjon Pali II me Nënën Terezë në Kalkutë në vitin 1986.

58 58 # NëNtor - 3 Dhjetor, 2009 gëzuar 28 nëntori HAPET PERSPEKTIVA PËR NJË AUTONOMI KULTURORE PËR SHQIPTARËT E MBETUR NË SERBI Partitë shqiptarë në Luginën e Preshevës bashkohen për të formuar Këshillin Kombëtar Megjithë entuzizmin e bashkimit historik, disa skeptikë vënë në dukje se problemet e të drejtave të drejtave të njeriut dhe të sigurisë pak përfitojnë nga krijimi i Këshillit por deputeti Riza Halimi thotë se duke kërkuar integrimin në BE Serbia do të detyrohet të decentralizohet me ligj Nga Baki Rexhepi Aprovimi i Ligjit për Formimin e Këshillave Kombëtare të Pakicave Nacionale që jetojnë në Serbi, kohë më parë, ka hequr dilemat e grupimeve politike shqiptare. Shqiptarwt ishin e vetmja pakicw kombwtare nw Serbi qw nuk e kishte formuar Këshillin Nacional. Sipas ligjit, për pakicën shqiptare, konform numrit të përgjithshëm të kësaj popullate, ishte e nevojshme që nisma për themelimin e Këshillit Nacional, të përkrahej nga 3 mijë e 60 firma të qytetarëve shqiptarë, që të gjitha të verifikuara në tri gjykatat komunale të Preshevës, Bujanocit dhe në atë të Medvegjës. Kushti i tillë, ka bashkuar përfaqësuesit e subjekteve politike shqiptare dhe me këtë rast është arritur një marrëveshje unike për grumbullimin e firmave të nevojshme për fillim të nismës. Kjo ka ndikuar që aktivistë të të gjitha subjekteve politike të mobilizohen në angazhimin e tyre rreth mbledhjes së nënshkrimeve të nevojshme. Si rezultat numri i firmave ka kaluar kërkesën e nevojshme me disa dhjetra nënshkrime më shumë. Ligji për krijimin e Këshillave Kombëtare të Pakicave Nacionale, është i bazuar në Konventën e Këshillit të Europës për të Drejtat Kolektive të Pakicave Nacionale. Konventa në fjalë parasheh kompetenca të këshillave në lëmin e Arsimit, Kulturës, Informimit, Përdorimit Zyrtarë të Gjuhës së Pakicës dhe Simboleve Kombëtare. Shikuar juridikishtë, krijimi i Këshillave Kombëtare në një aspect mundëson një lloj Autonomie Kulturore për bashkësitë e ndryshme etnike që jetojnë në Serbi. Lugina e Preshevës, është një rajon prej tri komunash në të cilat shumica e popullatës është shqiptare, ky rajon kufizohet me Republikën e Kosovës dhe ate të Maqedonisë, ndërkohë që administrohet nga Serbia. Për shkak të shkeljeve flagrante të të drejtave elementare të rreth 100 mijë shqiptarëve autoktonë, nga regjimi totalitarë i Slobodan Millosheviqit, në këtë rajon gjatë viteve 2000/2001 është shënuar një luftë e armatosur, në mes të forcave serbe të sigurisë të komanduara nga Millosheviq, në njërën anë dhe guerrilasve shqiptarë, të radhitur në Ushtrinë Çlirimtare për Preshevë, Bujanoc dhe Medvegjë, në anën tjetër. Në maj të vitit 2001, kjo luftë është ndërprerë si rezultat i arritjes së Marëveshjes për Paqë, për të cilën ndërmjetësoi faktori ndërkombëtarë i përfaqësuar nga z.piter Feith i deleguar i Bashkimit Europian dhe z.shon Saliven përfaqësues i NATO-së. Nisma për formimin e Këshillit Nacional të Shqiptarëve, sidomos që nga viti 2005, kur pothuaj që të gjitha minoritet që jetojnë në Serbi i kishin formuar Këshillat e tyre, ka pasur disa herë. Mirëpo, ato asnjëherë më parë nuk arritën që të zhvillohen, përkundrazi sa herë që përmendej iniciativa, thellohej edhe më shumë hendeku i divergjencave, në mes të grupit që dëshironte krijimin e Këshillit Kombëtar Ligjor dhe të atyre që dëshironin që Këshillin Kombëtar ta formonin jashtë legjislacionit serb, duke e quajtur Këshill të mirëfilltë Kombëtar. Hutia rritej edhe më shumë, kur vinte në shprehje mënyra e formimit të këtij institucioni përmes sistemit të elektorëve. Sistem i cili linte mundësin e krijimit të shumicës nga një subjekt politik duke kufizuar rolin e partive të tjera. Deputeti i vetëm shqiptar në Parlamentin Serb, Riza Halimi, Ligjin e ri për formimin e Këshillave Nacionale e quan më të favorshëm, për shkak se siç është shrehur ai, ligji i ri ka paraparë votmin e drejtpërdrejtë i cili mundëson tejkalimin e konfuzionit të deritanishëm të krijuar nga i ashtuquajturi sistem elektoral. Duke e shpejgur ligjin për krijimin e Këshillit Nacional, deputeti Halimi, ka thënë se shqiptarët në tri komunat e Luginës, do të mund të sigurojnë listën e votuesve, kushti për të cilën është të tejkalohet lista me një votues më shumë se gjysma e numrit të përgjithshëm të votuesve shqiptarë, që në apektin numerik është 24 mijë e 760 nënshkrime të votuesve shqiptarë. Kompetencat në Arsim, Kulturë, Informim, Përdorim Zyratrë të Gjuhës Shqipe si dhe në Simbolet Kombëtare, mundësojnë edhe krijimin e institucioneve përkatëse. E këto janë pikërisht thelb i Krijimit të një Autonomie Kulturore, gjë për të cilën edhe angazhohemi si veprimtarë politikë. I pyetur nëse ka konsensus në mes të subjekteve politike për formimin e Këshillit Kombëtar të Shqiptarëve, Kryetari i Komunës së Bujanocit Shaip Kamberi ka deklaruar, mund të them se ekziston koncensus i plotë i subjekteve relevante shqiptare për formimin e Këshillit nacional. Kjo vërtetohet edhe me faktin se PVD, LPD, PDSH, BDL, UDSH, bashkarisht kanë nisur këtë iniciativë dhe kanë mbledhur rreth tre mijë e 500 nënshkrime përkrahëse të cilat tashmë janë dorëzuar në Ministrinë përkatëse. Përkufizimi i saktë i kompetencave dhe mënyrës së formimit të Këshilit Nacional krijojnë situatë dukshëm më të favorshme për themelimin e këtij institucioni në krahasim me ligjin bazë për mbrojtjen e të drejtave të pakicave, që në esencë ishte një ligj kornizë dhe rregullonte materiet e njëjta vetëm në parime. Një institucion i cili ka kompetencat saktësisht të përkufizuara dhe me mundësi të marrjes së vendimeve apo ndikimit të madh në aprovimin e tyre, natyrisht mund të shërbejë në avancim të pozitës së shqiptarëve në këtë rajon, ka thënë Kamberi. Për kryetarin e subjektit më të ri të krijuar me bashkimin e tri partive politike shqiptare që veprojnë në Luginë, Rahmi Zylfiukryetar i Unionit Demokratik Shqiptarë, subjekt i dytë ky që vepron në trija komunat e Preshevës, Bujanocit dhe Medvegjës, e rëndësishme është që siç ka deklaruar kemi arritur më në fund që të gjithë subjektet politike që veprojnë në LP ta pranojnë një iniciativë të këtillë dhe kemi bërë hapin e parë më tubimin e nënshkrimeve, është dërguar iniciativa dhe pritet përgjigjëje prej ministrisë. Pason hapi i dytë i përpilimit të listave dhe konkretizimi i kësaj ideje. Rëndësia e veçantë është se me formimin e KN-së shqiptarët, sidomos ata në LP, por edhe tërë shqiptarët në Serbi fitojnë një Autonomi Kulturore, që është e patjetërsueshme dhe gjithësesi e arsyeshme për neve. Por, ka mjaft skeptikë për një konsensus real mes partive politike për formimin e Këshilit Nacional. Një i tillë është edhe Kryetari i Këshillit për të Drejtat e Njeriut në Luginë, Belgëzim Kamberi, ndonëse ka vazhdimisht përpjekje që të krijohet përshtypja se ka konsensus në mesin e partive politike shqiptare kur i përket Këshillit Nacional, nuk besoj se ka konsensus real. Po të kishte, ai do të ishte krijuar deri më tani. Pra, konsensusi është i jashtëm, sipërfaqësor, më tepër emocional. Duke vënë në pah rëndësinë e KN-së, ai vazhdoi: përmes krijimit të disa institucioneve, apo edhe përmes pjesëmarrjes dhe përfaqësimit në procese të caktuara të vendimmarjes, KN mund të ndikojë pozitivisht në avancimin e të drejtave kolektive të shqiptarëve në Serbi, veçmas në fushën e arsimit dhe të kulturës (përfshirë dhe informimin); mirëpo pavarësisht pompozitetit të shprehur, pak ka gjasa që t i zgjidhë problemet kryesore me të cilat ballafaqohen shqiptarët në Serbi në fushën e të drejtave të njeriut, përderisa të mos ndryshojë Kushtetuta e tanishme e Republikës së Serbisë. Rëndësia e Këshillit Nacional të Shqiptarëve, sipas Agim Kamberit jurist-drejtor i Shërbimeve Publike në Komunën e Preshevës, është e jashtëzakonshme për sferat që u përmendën më lart. Mirëpo, sipas tij brengosës është fakti se jashtë kompetencave të KN-së kanë mbet lëmit tjera që janë të interest vital për shqiptarët e Luginës, sic është lëmia e sigurisë dhe ato për çështje ekonomike e sociale. Në raport me qeverisjen locale unë shpresoj se nuk do të mbetet në atë raport cfarë ka paraparë ligji, KN do të jetë propozues Të nderuar zonja e zotërinj bashkëatdhetarë, dhe dhënës i mendimeve në c`ështjet me rëndësi të mbrojtjes dhe zhvillimit të drejtave të pakicave. Në anën atjetër, Deputeti Riza Halimi, njëkohësisht edhe Kryetar i Partisë për Veprim Demokratik, e cila ka numrin më të madh të përfaqësuesve legjitimë në të trija Kuvendet Komunale, çështjen e kompetencave në lëmit e sigurisë, ekonomisë dhe çështjeve sociale e sheh në procesin e rajonalizimit të Serbisë. Sipas tij ky process është i domosdoshëm dhe i patjetërsueshëm, në mënyrë që të arrihet edhe decentalizimi i pushteteve lokale si shkallë e demokracisë, e kushtëzuar edhe me integrimin europian. Bashkimi i përfaqësuesve të subjekteve politike shqiptare për përkrahjen e nismës së grumbullimit të firmave të nevojshme për formimin e Këshillit Nacional, është një lajm i mirë se tregon se të paktën deri tek hapi i themelimit ky institucioni do të vijë. Ndryshe nga herat e tjera, ky unifikim i qëndrimeve ka dhënë rezultatet e para, por ajo që shihet qartë, është pikërisht kushtëzimi ligjor, ai që i motivon shqiptarët që të jenë unikë në iniciativa qoftë edhe si kjo për formimin e Këshillit Nacional. Baki Rexhepi- është gazetar i lirë, Korrespodent i Radio Televizionit të Kosovës nga Lugina e Preshevës, themelues i RTV Spektrit në Bujanoc dhe bashkëpuntor i disa mediave lokale, rajonale dhe ndërkombetare. Stafi i Institutit Kombëtar të Diasporës në Ministrinë e Punëve të Jashtme të Republikës së Shqipërisë ju uron përzemërsisht Gëzuar festat e Pavarësisë e të Çirimit. Duke përkujtuar sot këto ngjarje të mëdha e me rëndësi epokale për popullin shqiptar, ne përmbushim një detyrë të shenjtë, përkulemi me nderim të thellë përpara veprës së lavdishme të mijëra e mijëra bijve e bijave më të mira të tij, që në shekuj nuk kursyen asgjë, madje flijuan edhe jetën, për pavarësinë dhe lirinë e Shqipërisë. Vepra e tyre qëndron në themelet e historisë së kombit Flamur Gashi tonë; ajo mbetet përherë frymëzuese nga qëllimet e saj të larta e fisnike, nga sakrificat e mbarë kombit shqiptar në altarin e lirisë. Mesazhet e bashkimit, të atdhetarisë së flaktë dhe dashurisë së pakufi për lirinë e paqen, që burojnë nga ngjarje të tilla madhore si Shpallja e Pavarësisë dhe Çlirimi i vendit nga pushtuesit nazifashistë janë sa aktuale aq edhe mësimdhënëse e frymëzuese, për të gjithë shqiptarët, kudo që jetojnë e punojnë. Ato janë njëherësh shembull konkret i imazhit të vërtetë që ne, shqiptarët, në trojet etnike e jashtë tyre, i përcjellin mbarë botës. Edhe një herë ju uroj Gëzuar festat, suksese të mëtejshme e të pareshtura në veprimtarinë tuaj të frytshme atdhetare për arritjen sa më shpejt të qëllimit tonë të përbashkët: anëtarësimin me të dreta të plota në Bashkimin Europian. Drejtori Flamur Gashi

59 gëzuar 28 nëntori 59 Familja e Noc Mati Gjonajt nga Reçi i Ulqinit u uron të gjithë shqiptarëve 28 Nëntorin. Aty ku i thonë bukës bukë e ujit ujë, aty është Shqipëri RROFTË SHQIPËRIA ETNIKE

60 60 gëzuar 28 nëntori Gëzuar 28 Nëntori Pasha Events 490 Riverside Drive, New York, NY Më në fund një lokal ku jemi si në shtëpinë tonë Mbi lumin Hudson me pamje nga vija qiellore e Manhattan-it Sallë vallëzimi e madhe dhe e bukur me kapacitet për 800 vetë Sallë vallëzimi në tarracë. Festa juaj mund të bëhet nën dritën e yjeve. Kapacitet për 250 vetë. Sallë elegante e stilit barok, me tavan me harqe dhe vatra zjarri. Mban deri në 400 të ftuar. Dhoma intime në dispozicion për festa me 20 apo më shumë vetë. Për informacion dhe menutë ju lutemi të lidheni me Gjeto Nicaj: Mund të na vizitoni edhe nëpërmjet internetit në adresën Pasha events Çmime më të mira për komunitetin shqiptar.

61 gëzuar 28 nëntori # NëNtor - 3 Dhjetor, Wyckoff Avenue, Suite 231 Wyckoff, NJ Gëzuar 28 Nëntori Happy 28 November Amza Alimi me familje Fine Italian Cuisine FINE DINING BANQUETS CATERING 60 Main Street, Bloomingdale, NJ Tel. (973) Gëzuar 28 Nëntori Happy 28 November Nebi Kaba

62 62 # NëNtor - 3 Dhjetor, 2009 gëzuar 28 nëntori A Private Commercial Lender 469 7th Avenue, 4th Floor New York, NY office/direct: office: Cell: office fax: efax: FMucha@FNMCapitalFunding.com FNM Capital Funding is A Private Commercial Lender backed by Real Estate Asset-Based Hedge Fund. We lend in short terms on Commercial and Construction Deals. We buy distress Debts from Insolvent Banks and restructure them with profit for us and our investors. We gladly accept quality real estate investors. We invest in small companies with uncertainties and weak performance to help them grow and have better returns. We invest in opportunistic investments such as private placement, securities of public and non-public companies that are thinly traded. Happy 28 November Gëzuar 28 Nëntori Fatos Mucha, Ceo & President and his Associates

63 gëzuar 28 nëntori Ballkani Jugor Qëndrueshmëria dhe qëndrimi pezull Nga James Pettifer Sqarim: Pikëpamjet e shprehura në këtë studim janë krejtësisht dhe vetëm të autorit dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht as mendimin dhe politikatat zyrtare dhe as qeverisë së Madhërisë së Saj apo të Ministrisë së Mbrojtjes të Mbretërisë së Bashkuar. Hyrje Çështja kryesore përcaktuese e qëndrueshmërisë së Ballkanit jugor në gjysmën e dytë të shekullit të njëzetë ka qenë gjithnjë çështja e statusit të Kosovës. Në gjysmën e parë të shekullit, mund të thuhet që çështja maqedonase ishte më e rëndësishme, por ajo ishte eklipsuar nga përfundimi i Luftës Civile Greke në vitin 1949 dhe ndarja praktike e Maqedonisë së vjetër gjeografike midis Greqisë, Jugosllavisë së dytë socialiste, dhe Bullgarisë. Ka shumë mënyra për leximin e historisë së periudhës së trazuar midis viteve 1939 dhe 1949, por një kuadër me vend është të shohësh rezultatin e Luftës Civile Greke si një fitore për qëndrueshmërinë e cila u ble me çmimin e kostos së imponimit të kufijve të Luftës së Ftohtë dhe mosndërhyrjen gjatë Luftës së Ftohtë nga ana e NATO-s kundër ndarjes së rajonit nga Traktati i Varshavës, me Jugosllavinë titiste që kishte zënë një vend qendror të parehatshëm. Me mbarimin e komunizmit në rajon dhe fundin e Jugosllavisë, mori fund edhe ky qëndrim pezull me shpërbërjen e Jugosllavisë dhe luftën në Kosovë midis viteve 1997 dhe 1999, si dhe në Maqedoni në vitin Ndryshime madhore rajonale në strukturat e sigurisë kanë pasuar gjetiu si pranimi i Bullgarisë dhe Rumanisë në NATO dhe në Bashkimin Europian, por Ballkani Perëndimor mbetet në shumë mënyra ende në një pozitë të papërcaktuar. Ka një mungesë qartësie në mendimin e bashkësisë ndërkombëtare për shumë çështje. Formula e pranimit në strukturat euro-atlantike është përdorur në vijimësi si përgjigje ndaj problemeve rajonale nga politikanët në Bruksel dhe në rajon, por nuk është fortë e qartë nëse kjo është e vërteta. Në realitet, ka vetëm një strukturë Euro-Atlantike, NATO-ja, së cilës tashmë i përkasin Bullgaria, Rumania, Shqipëria dhe Kroacia, ndërsa Mali i Zi mund t i bashkohet në një të ardhme jo të largët. Është gjithashtu e rëndësishme të theksojmë që anëtarësimi në BE dhe në NATO i Bullgarisë dhe Rumanisë nuk është shoqëruar me aq shumë reforma strukturore dhe progres në këto vende, ndërsa elitat sunduese parimisht kleptokratike që e kanë prejardhjen nga strukturat shoqërore të regjimeve komuniste revizioniste vazhdojnë të jenë në pushtet. Bashkimi Europian ka qenë aq i pakënaqur nga rezultatet e anëtarësimit bullgar sa që kundër Sofjes kanë vazhduar të zbatohen sanksione serioze financiare. Në periudhën që nga viti 1990, dhe vargun e luftrave jugosllave, çështja e Kosovës mbeti mbizotëruese me ngjitjen në pushtet të Millosheviçit, i cili mbështetej në përtëritjen e ideologjisë së Serbisë së Madhe në një kontekst specifik të mbrojtjes së serbëve të Kosovës. Shteti pasardhës i FY- ROM/Republikës së Maqedonisë votoi për pavarësi në vitin 1991, ndërsa e ka vendosur veten si një faktor të qëndrueshëm në skenën ndërkombëtare por nuk ka qenë në gjendje të krijojë njohje me emrin e parapëlqyer të Republikës së Maqedonisë kudo që ndikimi grek ka arritur ta parandalojë atë. Në këtë kuptim, debati për emrin është shumë më tepër se një argument për një emër. Ai ka të bëjë me çështjet qendrore të identitetit politik dhe strukturën e gjerë të sigurisë për rajonin. Shqetësimi kryesor i bashkësisë ndërkombëtare në kohën e vendimit të pavarësisë së Kosovës në mënyrë të pakuptueshme ishte përqendruar nëse deklarata do të çonte në një konflikt ushtarak apo paramilitar vendor, ose në një dhunë të brendshme në Kosovë midis shumicës prej 90 % të shqiptarëve etnikë dhe pjesës së mbetur të serbëve të Kosovës. Pasi ka kaluar më shumë se një vit, skenarët e zymtë kanë dështuar dhe në të vërtetë pak gjë ka ndyshuar në Kosovë që nga shkurti i vitit Suksesi i sigurisë ka sjellë një shkallë vetëkënaqësie, ndërsa shumë probleme të theksuara nuk kanë ndodhur. Një Udhëzues Politik i hartuar nga Grupi Ndërkombëtar i Krizave dhe organizata përkrahëse e quajtur Muaji i Parë i Kosovës paraqitën problemet dhe fushat kryesore në prill 2008 dhe është e habitshme se sa mirë dokumenti përshkruan zonat e shqetësimit të cilat edhe sot ekzistojnë saktësisht në të njëjtën formë1. Çështjet kyçe * Rajoni i Ballkanit jugor është duke përjetuar një proces ndryshimesh themelore si rezultat i pavarësisë së Kosovës dhe pasigurive që lidhen me zhvillimet e ardhshme të FYROM/Republikës së Maqedonisë. * Megjithëse nuk ka probleme madhore negative nga kriza ekonomike botërore, është në rritje numri i rrisqeve vendore shoqëruar me mungesën e strukturave funksionale të sigurisë. * Në mungesë të ndonjë perspektive reale për anëtarësim të shpejtë në BE për disa vende të Ballkanit Perëndimor dhe Turqisë, BE duhet të gjejë forma për të shoqëruar anëtarësimin. * Funksionimi i NATO-s në Kosovë kërkon rivlerësim dhe rishikim urgjent. E vetmja çështje për të bërë lajm në mediat ndërkombëtare ka qenë çështja evidente e tensionit në Mitrovicë dhe lumin Ibër, me problemin e ndarjes gjithnjë në sfond, por në fakt është diskutueshme që kjo nuk është tani çështja e re më e rëndësishme që nga shpallja e pavarësisë. Në planin e brendshëm, qeveria e re e drejtuar nga kryeministri Hashim Thaçi ka shënuar disa suksese, siç është njohja ndërkombëtare graduale, në mos e ngadaltë dhe mbi të gjitha njohja së fundmi nga Arabia Saudite në të njëjtën kohë me pranimin në Fondin Monetar Ndërkombëtar dhe Bankën Botërore. Në planin e jashtëm, interesimi ngulmues i bashkësisë diplomatike për të nxitur dialogun midis Prishtinës dhe Beogradit ka çuar në një shpërfillje të çështjeve të mëdha të frenuara nga mungesa e qyshkurshme e strukturave të sigurisë në rajon. Çështja e së ardhmes së FY- ROM/Republikës së Maqedonisë është rishfaqur tani në këtë kontekst, që me lidhjet e shtuara në botën shqiptare në nivelet kulturore, tregtare dhe komerciale midis Shqipërisë, Kosovës dhe trevave me shumicë shqiptare të Maqedonisë perëndimore është duke çuar në ndryshime themelore në dinamikën e sigurisë rajonale. Qëndrueshmëria në Kosovën e pas pavarësisë ka çuar në tërheqjen e trupave të disa anëtarëve të NATO-s nga Kosova, përfshi aktorë madhorë në NATO si Spanja dhe Mbretëria e Bashkuar. Reformat aq shumë të nevojshme strukturore të misionit kosovar të NATO-s KFOR, në mënyrë të veçantë zyrat qendrore të Film Siti-t nuk janë bërë pas pavarësisë. Disa njësi të vogla kombesh të KFOR-it si fjala vjen trupat lituaneze janë tërhequr për arsye ekonomike. Sipas planit të Ahtisarit, shteti i ri i pavarur i Kosovës nuk lejohet të ketë një ushtri, ndaj dhe Forca e Sigurisë së Kosovës është shumë më vogël se paraardhësja e saj Trupat Mbrojtëse të Kosovës (TMK). Prania e policisë ndërkombëtare e organizuar nëpërmjet misionit EULEX të drejtuar nga Bashkimi Europian ka filluar të formësohet por nuk e ka fuqinë numerike të planifikuar, kualitetin e drejtimit dhe funksionimi i brendshëm është i paprovuar me përjashtim në rrethanat e krijuara së fundmi në Mitrovicë dhe të dhënat vendore tregojnë se ka shumë çështje komplekse për t u zgjidhur për të krijuar një lidhje të mirë me policinë e Kosovës. Formimi i misionit ka qenë i ngadaltë dhe i ndikuar nga shkurtimi i buxhetit në vendet anëtare të BE-së të cilat kontrollojnë edhe zona të tjera duke përcaktuar masën dhe kapacitetin e EULEX-it2. Kjo don të thotë që megjithëse të dhënat janë interpretuar, ka shumë më pak kompetencë rendi publik efektiv në Kosovë se sa ndonjëherë gjatë dhjetë vjetëve të fundit, dhe më pak mundësi për të mbrojtur në të vërtetë kufijtë e rinj të Kosovës3. Megjithëse bazat e rëndësishme të KFOR-it mbetën të gjitha në gjendje pune si kompleksi masiv amerikan në Kampin e Bondstillit, dhe të paktën në letër numri i trupave të KFOR-it është i njëtrajtshëm, shumë pikëpyetje mbeten mbi aftësitë aktuale operacionale në disa pjesë të forcave të sigurisë në një rast krize të brendshme apo të jashtme. Është e vështirë për analistët të verifikojnë gjendjen në shumë qendra të vogla të KFORit bazuar në informacionin e disponueshëm, por ka një perceptim të përhapur gjerësisht në një nivel anekdotik brenda Kosovës që shumë baza nuk mund të veprojnë me gjithë efektshmërinë në rastin e një krize. NATO-ja nuk ka filluar ende të përballet me reformat e brendshme radikale të misionit të KFOR-it që i lipsen një Kosove të pavarur, nuk ka ndonjë strategji të qartë dalëse nga premtimet e kapërcyera prej kohësh (domethënë, përkrahja e kthimit të refugjatëve nga Serbia në bashkësitë ku ka pak, në mos hiç, prani të pakicës serbe dhe/ose perspektivë reale për jetesën e përhershme të tyre), si dhe nuk ka asnjë ide se si Forca aktuale e Sigurisë në Kosovë do të shndërrohet në një ushtri të ardhshme kosovare. Doktrina e parashkruar e KSF është e njëjtë me atë të TMK-së dhe përjashton madje shumë nga tipet e funksioneve të padiskutueshme atdhembrojtëse, dhe akoma më pak një mision të mbrojtjes së kufijve të Kosovës. Vendimet arbitrare të ikjes si ai i marrë nga Spanja në fillim të këtij viti sido që ta marrësh janë vetëm maja e ajsbergut të sigurisë, çështja reale është se çfarë dp të ndodhi brenda vendit me atë kapacitet që i është lënë situtaës së sigurisë në Kosovë. Është e paqartë, në rastin më të mirë, se si pjesa e sistemit të sigurisë (policia) e kontrolluar nga qeveria e Kosovës do të bashkëveprojë me forcat ndërkombëtare në ngjarjet e vështira që mund të shfaqen, edhe pse të një natyre relativisht minore. Bashkësia ndërkombëtare është në thelb duke rrezikuar me një vazhdimësi të qetësisë së brendshme dhe mungesën e ndonjë kërcënimi të jashtëm nga ana e Serbisë. Kjo ka krijuar ndjesinë e një perspektive afatshkurtër, por që nuk shmang nevojën e një strukture të re më të madhe të sigurisë për rajonin, pasi ka të ngjarë që ndërsa kriza ekonomike ndërkombëtare të fillojë të ndihet më shumë në rajon, forcat nacionaliste të forcohen duke mbartur rrezikun e problemeve të vogla që çojnë në konflikte të mëdha. Një tregues për t u parë është marrëdhënia e monedhave vendase si dinari serb dhe maqedonas, kuna kroate, leku shqiptar dhe leva bullgare me Euron. Në shumicën e rasteve, rënia ekonomike e kohëve të fundit do të bëjë që monedhat e zhvlerësuara vendase janë ose do të shërbejnë shumë shpejt si një vjegë që regjimet aktuale që veprojnë në disa nga këto vende do të shtyjnë edhe më shumë ndonjë mundësi të hyrjes së Euros. Vjega e monedhës është shumë ndihmuese për elementët kleptokratikë brenda elitave ndërsa fondet e jashtme që paguhen në Euro mund të pastrohen në tregun monetar vendas dhe pastaj të këmbehen sërish në Euro për t u vendosur jashtë vendit. ÇËSHTJET E BRENDSHME POLITIKE NË KOSOVË Qeveria e Thaçit që përbën një koalicion midis partisë së Thaçit - PDK dhe Lidhjes Demokratike të Kosovës të themeluar nga Ibrahim Rugova ka siguruar qëndrueshmëri, ndërsa forca kryesore opozitare në parlament është AAK (Aleanca për Ardhmërinë e Kosovës) e drejtuar nga Ramush Haradinaj. Haradinaj është vërtetuar se është një udhëheqës opozitar efektiv dhe krijues dhe disa nga idetë e tij (fjala vjen, ajo për çështjen e Veriut të Mitrovicës) është miratuar pa bujë nga bashkësia ndërkombëtare4. Duke inkurajuar formimin e kësaj qeverie pas pavarësisë në vitin 2008, 64

64 64 gëzuar 28 nëntori Ballkani Jugor 2009 Qëndrueshmëria dhe qëndrimi pezull 63 bashkësia ndërkombëtare është orvatur të ndërtojë urat e bashkëpunimit midis ndarjes së thellë në Kosovë ndërmjet atyre që kanë marrë pjesë në luftë në përbërje të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës dhe atyre që nuk kanë marrë pjesë në luftë. Kjo ishte një politikë e kuptueshme, por që ka çuar në disa zhvillime të ngadalta në disa sfera qeverisëse, por në fakt ka operuar një sistem zhvatës mbi baza partiake. Marrëdhëniet midis kryeministrit Thaçi dhe Presidentit Sejdiu kanë qenë përgjithësisht të frytshme dhe të kënaqshme, por prirja ekzistuese e qendërsimit të pushtetit real dhe vendimmarrës përreth një numri të vogël njerëzish në majë ka vazhduar. Midis formave të ndryshme të lidhjeve zyrtare që ekzistojnë midis qeverisë dhe bashkësisë ndërkombëtare, ka patur një prirje të dukshme drejt vendimeve të pavarura të marra nga kosovarët, ndërsa i vetmi ndikim real ose efektiv mbi shumicën e udhëheqjes qeverisëse vjen nga Ambasada Amerikane në Prishtinë. Ka mbetur një pakicë e vogël e pranisë së misionit të Kombeve të Bashkuara UNMIK, megjithëse qeveria e Prishtinës ka thënë se nuk sheh asnjë rol të UNMIK-ut në rrethanat e tanishme ndërsa plani gjashtë pikësh i Kombeve të Bashkuara i gjysmës së dytë të vitit 2008 në të vërtetë është tretur si kripa në ujë. Përfaqësuesit e EULEX-it dhe të rendit janë vendosur në shumë nga të njëjtat ndërtesa që ka pasë përdorur misioni i UNMIK-ut ndërsa ka një ndjesi déjà vu të krejt situatës, me ish-makinat e bardha të UNMIKut tashmë të lyera me një ngjyrë të këndshme blu të EULEX-it. Hashim Thaçi është paraqitur muajt e fundit me gjithë mprehtësinë e tij të zakonshme dhe aftësitë për të komunikuar me publikun, me ritmin e njohjes ndërkombëtare duke vepruar vetëm me shpejtësinë e mjaftueshme për të kënaqur shpresat popullore dhe larguar njerëzit nga vështirësitë ekonomike në rritje, sidomos nga rritja e papunësisë, dhe nga mungesa në shkallë të gjerë e investimeve të huaja. Ka një përbërës të fortë izraelit dhe të lidhur me izraelitët në rrethin e tij të ngushtë, diçka që u ka dhënë krahë komenteve të shumta në shtresat e ulëta kosovare. Pikëpaja vetjake e pjesës më të madhe të udhëheqësve të Kosovës për të ardhmen e EULEX-it është që si misionet e BE-së gjetiu në rajon do të jetë e fortë në retorikë por e organizuar dobët që do të vijë duke u vyshkur dhe me pak ndikim në zhvillimet praktike. Bashkëpunimi verbal flet për shpresën e vazhdimësisë së lëvizjes së monedhës së BE-së drejt Kosovës. Janë të njohura problemet në misionet e ndryshme të bashkësisë ndërkombëtare mbi përgjegjësitë e paqarta, vagullta dhe të mbivendosura. Një shembull i qartë është se si diplomati holandez Peter Feith është shefi i Përfaqësisë Civile Ndërkombëtare dhe njëherësh Përfaqësues Special i Bashkimit Europian, kur në asnjë rast nuk është e qartë për vëzhguesit e vjetër të skenës kosovare se cili është roli i tij i vërtetë që duhet të luajë. Megjithatë ka një ndjesi reale për shfaqjen e një shteti të ri dhe qeveria e Kosovës ka arritur ndoshta në mënyrë befasuese tregues të lartë në afatet e miratimit vendor për mënyrën e të qeverisurit dhe shkallën që ka arritur për të patur një identitet politik të pavarur shumë shpejt. Vendi gëzon përparësi të mëdha, në kushtet aktuale ekonomike botërore, duke patur lidhjet e tij më të ngushta ekonomike të jashtme me botën e pasur gjermanisht folëse në Europën qendrore, në Zvicër (mbi të gjitha), Austri dhe Gjermani, ku një diasporë e suksesshme dhe e ngulitur mirë është duke shtuar gradualisht investimet e saj kosovare, edhe pse shpesh në projekte të madhësive modeste. Një gjendje amullie vërehet në përparimin e infrastrukturës madhore jetike, prodhimin energjetik dhe industrinë nxjerrëse minerare, të cilat mund të shndërrohen në Thembrën e Akilit të qeverisë Thaçi në të ardhmen. Serbia nuk ka nevojë të bëjë shumë për mbajtjen e tensioneve etnike vendore për të larguar investimet e huaja, ndërkohë që plani i Ahtisarit i jep shumë mundësi Beogradit për të investuar. Midis vendeve veriore ballkanike, Sllovenia është gjithashtu një partner i rëndësishëm ekonomik. Nivelet e remitancave familjare kanë rënë por jo kur vjen puna e disa mallrave të konsumit si fjala vjen makinat e reja për përdorim vetjak dhe televizionet me ekran plazme të kudondodhur. Bankat e Kosovës i mbijetuan krizës së vjeshtë-dimrit 2008/2009 pa incidente, ndonëse kapitalet bazë të tyre të kufizuara ka të ngjarë të frenojnë disa hua tregtare dhe bujqësore që do të ishin shumë të dëshiruara. Një bankë moderne krediti bujqësor është një boshllëk i madh në sistemin bankar kosovar. Përdorimi i Euros si monedhë kosovare është një faktor i mëtejshëm qendrueshmërie. Deri tani paraja është duke shkuar në tregun kosovar të pronave, pjesërisht sepse ka pak bursë funksionuese ose treg të zhvilluar dhe mundësitë investuse për njerëz të zakonshëm jashtë tokave dhe pronave janë shumë të kufizuara. Tregtia me flori dhe argjend duket se ka ardhur në rritje, por metalet e çmuara për momentin janë duke u kursyer gjerësisht nga elita qytetëse, si një monedhë e volitshme për drogë dhe transaksione të tjera të pista. Në vjeshtë të këtij viti do të mbahen zgjedhjet vendore, në një datë që nuk është fiksuar ende. Këto në thelb janë shndërruar në një telenovelë për opinionin publik kosovar ngaqë Zyra Civile Ndërkombëtare sipas planit të Ahtisarit kishte menduar që brenda së njëjtës periudhë të mbaheshin edhe zgjedhjet e përgjithshme. Nuk dihet se ç - mund të ngjasë në zgjedhje, me mundësinë e krijimit të një a më shumë partive të reja, por kundërshtitë aktuale për datën flasin për vështirësinë që bashkësia ndërkombëtare do të ketë për zbatimin e shumë prej kushteve të Ahtisarit ndërsa qeveria fiton kohë dhe besim në detyrë. Ka të ngjarë të shfaqen disa probleme mjaft të diskutueshme, përsa i përket kufijve të njësive të reja vendore, të menduara për të rritur statusin dhe ndikimin e pakicës së vogël serbe, kontrolli i policisë në disa vende do t i kalojë zyrtarëve të pakicës serbe, një çështje emotive për bashkësinë e shumicës. (vijon në numrin e ardhshëm) Të gjithë shqiptarëve u urojmë: Gëzuar 28 Nëntorin! Miranda Vickers dhe James Pettifer

65 gëzuar 28 nëntori 65 Gjenerali me qeleshe të bardhë Mir jam un, kur asht mir Shqypnia! - Isa Boletini Nga Mimoza Dajçi Për datën 28 Nëntor tëvitit 1912, ditën e Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë është folur shpesh në familjen tonë si nga prindërit, gjyshja ashtu edhe nga të afërm të familjes, protagonistë në këtë eveniment të rëndësishëm historik. Njëri nga bashkëluftëtarët besnikë e nip i Isë Boletinit ka qenë edhe Tafil Boletini, i cili u nda nga jeta në vitin 1970-të në Tiranë. Si pasardhëse e familjes së Boletinëve, edhe unë pata fatin e mirë të njihja e të bisedoja nga afër me Dajë Tafilin. I qetë, i shtruar e gojë embël si kurdoherë ai nuk rreshte së treguari ngjarje e ndodhi të ndryshme historike që kishte përjetuar në rininë e jetën e tij përkah axhës Isë dhe të atit Ahmet, të cilin turqit e vranë tepër të ri, pasi edhe ai ishte shumë trim e i zgjuar. Turqit i shikonin të dy vëllezërit si hallkat e pengesat kryesore për vendimet e tyre djallëzore e pushtuese. Disa herë është sulmuar e goditur edhe nga turqit Kulla, por kurrë nuk kanë mundur t i nënshtrojnë Boletinët e shqiptarët e atyre trevave. Edhe kur burrat nuk ndodheshin në kullë, brenda saj luftohej me mauzere nga vajzat e gratë Boletinase, si Hajrija gjyshja ime, Ajetja etj, të cilat i vendosnin pushkët e gjata austriake nëpër frengjitë përreth kullës për të zmbrapsur armikun e për të treguar se Boletinët ishin akoma gjallë e brenda saj kishte trima e trimëresha. Tafili kishte kryer akademinë ushtarake në Stamboll, por me të përfunduar studimet, e pas vrasjes së të atit kthehet pranë familjes në Mitrovicë. Në njësinë e kalorësave trima të Isa Boletinit drejt Vlorës për shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë mori pjesë edhe Tafili, e këtë ngjarje ai e tregonte sa herë me emocion të madh edhe pse gjatë rrugës kishin hasur nëpër pengesa, pusi e rreziqe të mëdha. Moti ishte i keq, por axha Isë me intuitën e mençurinë e tij na e shkurtoi rrugën e në një kohë të paparashikueshme na nxorri në Vlorë. Ndiqeshim çdo hap nga forcat serbo - malazese e turke, e me gjithë atë përndjekeje zemra na rrihte tek qëllimi i madh, Shpallja e Pavarërisë së Shqipërisë, e kjo për ne e mundi çdo vështirësi. Isa Boletini edhe pse ende i ri, në moshën 17 vjeçare mori pjesë në Lidhjen e Prizrenit. Ai ka qenë mbështetës i Rilindasve shqiptarë. Ndërtues i Shkollës së parë shqipe për Boletin dhe Shalë, shkollë e cila ruhet edhe sot nga banorët vendas dhe ka marrë emrin e tij. Isa Boletini rindërtoi Kullën e Boletinëve pas shkatërrimit e djegjes që i bënë turqit. Në atë kohë turqit kërkonin zhdukjen e Boletinëve e veçanërisht të Isës, pasi Boletinët ata i shikonin si kundërshtarë kryesorë në pushtimin e tyre. Që nga viti 1901 e deri më 1912, Isa Boletini ka qenë në krye të kryengritjeve shqiptare kundra serbo malazezëve, por edhe kundra turqve. Në këtë periudhë emri i tij u komentua shumë në shtypin e kohës, ku shkruhej lidhur me betejat e tij të suksesshme të Cernavelës, Kaçanikut, Shkupit e Kalasë së Mitrovicës ku gjeti vdekjen edhe konsulli rus, i cili ndihmonte serbët në operacionet kundra shqiptarëve. Rritja e autoritetit të tij në Mitrovicë e më gjerë bëri që Isa Boletini të zgjidhet delegat i kësaj krahine në Kuvendin e Pejës, i cili i zhvilloi punimet më 23 janar të vitit Ai i mbështeti vendimet e rëndësishme të kuvendit për mbrojtjen e tërësisë tokësore të Shqipërisë dhe fitoren e autonomisë. Isa Boletini spikaste fuqishëm edhe në aspektin politik. Në bashkëpunim me Haxhi Zekën, Bajram Currin etj, Isa Boletini do të vazhdonte kundërshtimin e përpjekjeve të Beogradit për të depërtuar në Kosovë me mjete e forma të ndryshme, përfshi edhe armatosjen e pakicës serbe. Veprimtaria e Isa Boletinit u trumpetua e u paraqit nga Beogradi pranë Fuqive të Mëdha e Portës së Lartë si një keqtrajtim dhe dhunë ndaj pakicës serbe, prandaj duhet të ndërhynin për të vendosur qetësinë. (Ndërsa shtypi i huaj i asaj kohe do ta cilësonte Isa Boletinin gjeneral të ushtrisë shqiptare e do ta krahasonte me Robin Hudin e Anglisë dhe Xhorxh Washingtonin e Amerikës). E menjëherë shqetësimit serb i u përgjigj qeveria ruse e cila kërkoi pranë Portës së Lartë që të merrte masa për të ndaluar veprimet e Isa Boletinit dhe nën pretekstin e ruajtjes së elementit të krishterë nxorri leje nga Porta e Lartë për hapjen e konsullatës ruse në Mitrovicë. Një hap i tillë i Rusisë u pa nga Isa Boletini dhe udhëheqësit e tjerë në Kosovë, si një mbështetës i drejtë përdrejtë për Serbinë, si rritje e ndikimit sllav në krahinë dhe e dëmshme për lëvizjen kombëtare të shqiptarëve. Prandaj për të bërë të pamundur hapjen e saj krahas organizimit të lëvizjes së armatosur në fund të vitit 1902 ndërmori një udhëtim në Stamboll. Por nën presionin e Rusisë dhe Serbisë, Isa Boletini u mbajt i izoluar deri në vitin 1906 në Stamboll, ku iu kërkua nga Sulltani të qëndronte atje ndaj një shpërblimi mjaft të madh. Por Isa i u përgjigj: Boletini është më i mirë se Stambolli. Megjithë izolimin e tij 3 vjeçar në Stamboll ai u nda vetëm fizikisht nga vendlindja, Kosova e Shqipëria, por kurrësesi nga mendja e shpirti. Pas kthimit në atdhe ai do të vijonte veprimtarinë e tij në dobi të çështjes kombëtare, ku u vu në krye të lëvizjes kryengritëse që kishte përfshirë Mitrovicën, Pejën, Gjakovën, etj. Por për realizimin e programit të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare Isa Boletini bëri përpjekje për të siguruar mbështetje e bashkëpunim me Fuqitë e Mëdha, e kur arriti suksese të njëpasnjëshme detyroi Portën e Madhe të pranonte kërkesat e memorandumit të gushtit të vitit Duke u ndalur përsëri tek Dita e Madhe e Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë, do të shikojmë angazhimin e jashtëzakonshëm e sublim të Isa Boletinit, që edhe pse i ndjekur nga forcat serbo - malazeze e turke, merr guximin që së bashku me 100 bashkëluftëtarët e tij t i drejtohen Vlorës e të mbështesin Ismail Qemalin në këtë vendim të madh historik për të ardhmen e vendit. Tek ky akt politik që po përgatitej në Vlorë, Isa Boletini pa shpëtimin e Kosovës, dhe viseve të tjera shqiptare të pushtuara nga ushtritë e Aleancës Ballkanike. Megjithë motin e keq e rreziqet e udhës së largët, ai arrin në kohë rekord të shkurtojë rrugën Mitrovicë Vlorë e me kuajt e tyre të fuqishëm gjenden në Vlorë më datën 29 nëntor të vitit Kur Ismail Qemali mësoi lajmin e mbërritjes së Isa Boletinit, mori flamurin dhe i doli vetë përpara për ta pritur duke i thënë: I madhi Isa, luftërat tuaja ishin bazë e përpjekjeve të mia për pavarësinë e Shqipërisë. Isa Boletini në krye të luftëtarëve kosovarë, përulet me respekt përpara flamurit kuq e zi qëndisur aq bukur nga duart e vajzave shqiptare. Çaste emocionuese këto për këdo që edhe pse i dëgjon pas disa vitesh paraqesin kurdoherë interes, aq më tepër kur tregohen nga vetë dëshmimtari okular i atyre ditëve. Kështu me emocion e gëzim të madh do t i përcillte tek ne Dajë Tafili këto momente të paharruara të jetës së tij, të cilat ne i kujtojmë kurdoherë me respekt të veçantë. Isa Boletini u prit me entuziazëm të madh në Sheshin e Flamurit nga populli i Vlorës, Ismail Qemali dhe delegatët e Kuvendit. Në takimin me Ismail Qemalin, ai e përgëzoi për aktin e Shpalljes së Pavarësisë. Ndërsa nga ana e tij, plaku i urtë i Vlorës vlerësoi ndihmën e madhe të Isa Boletinit në çështjen kombëtare duke i thënë: Isa Boletini. Ti më dhe krahun dhe fuqinë. Që nga ky moment ai i qëndroi pranë Ismail Qemalit duke marrë pjesë përkrah delegatëve të tjerë në ngritjen e organizimin e Shtetit Shqiptar dhe u vu pa rezerva në mbrojtje të tij. Me shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë në Vlorë Isa Boletinit iu besuan detyra të reja. Ai ngriti Gardën e parë Shqiptare duke vendosur rregull në zonat në jug të vendit e duke mbrojtur bregdetin nga forcat greke, si dhe krijon Xhandarmërinë Shqiptare. Si përfaqësues i Ushtrisë Shqiptare udhëton përkrah Ismail Qemalit drejt Londrës, ku do të fillonte punimet Konferenca e Paqes në Londër në janar të vitit 1913, ku u shënua edhe përmbysja e Perandorisë Osmane në Europë. Intervistat e Isa Boletinit dhënë asaj kohe për mediat e huaja gjenden edhe sot të arshivuara në Londër e shihen si vlera studimore. Ai në çdo fjalë të tij shprehej se nuk mund ta përfytyronte dot Mitrovicën pa Shqipërinë dhe Shqipërinë pa Mitrovicën, prandaj paralajmëroi se nuk do të qëndronte duar kryq nëse Evropa e civilizuar do ta copëtonte Shqipërinë. Për nder të figurës së tij në Muzeun Historik të Londrës gjendet edhe portreti i tij, me nënshkrimin Gjenerali me qeleshe të bardhë. Ja se çfarë shkruan historiani Edwin Jacques për një nga takimet e Boletinit me qeveritarë të lartë në Londër. Kur delegacioni shqiptar po hynte në ndërtesën e Zyrës së Jashtme Britanike, rojet i kërkuan të dorëzonte pistoletën që mbante në brez. Ai u bind pa kundërshtuar. Pas vizitës, Sekretari i Jashtëm Sir Edward Grey, e shoqëroi Boletinin aty ku kishte dorëzuar më parë pistoletën, të cilën ai e vendosi përsëri në brez. Sir Grey duke buzëqeshur komentoi: Gjeneral, gazetat nesër me siguri do të shkruajnë se Isa Boletinin, të cilin nuk e ç armatosi dot as Mahmut Shefqet Pasha, sapo arritëm ta ç armatosim ne në Londër. Boletini u përgjigj po me buzëqeshje Jo, jo, as në Londër, jo! dhe nxorri një pistoletë të dytë nga xhepi. Gjatë qëndrimit të tij në Londër, përveç Hotelit York, Isa Boletini një kohë kishte qëndruar edhe në rrugën 28 Bruton Street W1, afër Bond Street, si duket në shtëpinë e Aubrey Herbert, ku ishte takuar e konsultuar me të dhe me Ms. Edith Durham e shumë miq të tjerë anglezë të shqiptarëve të asaj kohe. Kjo ndërtesë tashmë është kthyer në një galeri pikturash. Fillimi i Luftës së Parë Botërore e gjeti Isa Boletinin në Malësinë e Gjakovës, ku do të mbështeste dhe organizonte qëndresën e popullit të Kosovës kundër zgjedhës osmane. Mirëpo përqëndrimi i forcave ushtarake serbo - malazeze në kufirin shqiptar dhe bashkëpunimi i tyre me reaksionin brenda vendit e detyroi Isa Bole- 69

66 66 gëzuar 28 nëntori Nga Shkodra deri në Detroit Dy Pjesë nga ISLAMI TJETËR nga Stephen Schwartz - [Prishtina, Koha, 2009] Pasuesit e Pir Omer Halvetit (vdiq rreth vitit 1397 në Kaesarea të Izraelit) të këtij tarikati, mundësuan lindjen e shumë rendeve të mëvonshme. Tarikatet e reja që dolën nga halvetinjtë përfshijnë çerrahinjtë, bajraminjtë, dhe dishepujt e Gjylshenit (një pasues i Arabiut) dhe të Nijazi Misrinit, një poeti të rëndësishëm që kishte kontakte të theksuara me mistikët hebraik të kohës së tij. Rendet halveti dhe post-halveti mbesin komponentë të fuqishëm të kulturës islamike. Karakteristika dalluese e tyre fillimisht ka qenë vetmia (halua) e ithtarëve me përsëritje intensive të emrave të Zotit, edhe pse nuk është e qartë se sa halvetinj e praktikojnë haluan sot. Procesi i pastrimit të jashtëm, në të cilin kërkohet falja e mëkateve nga Zoti, i paraprin pastrimit të brendshëm duke shtypur ëndjen dhe epshet me anë të lutjeve. Ekzistojnë shumë teqe halveti në Shqipëri dhe Kosovë. Sufízmi autokton në rajonin e Adriatikut Lindor së pari u themelua në qytetin verior të Shqipërisë, në Shkodër, që u themelua si Scodra në shekullin V para lindjes së Jezu Krishtit. Shkodra u nënshtrua nga sulltan Mehmet Pushtuesi pas 40 ditësh rrethimi, më Armatat turke kishin fituar Betejën e Kosovës më 1389, dhe, madje edhe para kësaj ndodhie, turqit që shërbenin si mercenarë për sunduesit e krishterë, e kishin sjellë metafizikën islamike në rajon. Shkodra mbeti kryesisht katolike gjatë tërë periudhës otomane, që përfundoi në Shqipëri më 1912; Katedralja e saj Katolike ka qenë më e madhja në Ballkan. Teqeja e parë bektashiane në Ballkanin Perëndimor u themelua në Shkodër, edhe pse sot nuk ka prezencë të bektashinjve në këtë qytet. Kam një kujtim për Shkodrën, në të cilën bashkëdyzohen arti, arkitektura, natyra, politika dhe shpirtësia. Otomanët kanë lënë shumë monumente në Ballkan, në mesin e tyre një numër të madh të urave. Në mes qytetit të Shkodrës dhe fshatit Bahçellëk, matanë ujërave të rrëmbyeshëm të Kirit, një degë e lumit Drin, ishte ndërtuar një urë e gurit, ngadalë, me shekuj. E kishte një cilësi më valëvitëse, më shumë surrealiste, si shumë nga urat e tjera në tokat shqiptare. Sikur Bembasha në Sarajevë, dhe ura e Bahçellëkut u bë vend ku të rinjtë do të takoheshin dhe të bënin dashuriçka duke shëtitur në ajrin e freskët të lumit. Në fillim të shekullit XIX, autori dhe artisti anglez Eduard Lir, më së miri i njohur në botën angloamerikane me The Owl and the Pussycat (Huti dhe macja) dhe me vargje të tjera të pakuptimta, por shumë më i famshëm në Ballkan për pikturimin me ngjyra uji që kishte bërë gjatë udhëtimeve në rajon, kishte vizatuar një pamje të mrekullueshme të urës së Bahçellëkut. Ura e gurit me formën e vet ëndërrore, përshtatej mirë me karakterin e papritur të Shkodrës, e cila është njësoj katolike dhe myslimane. Por, nën komunizmin shqiptar, Shkodra dhe trashëgimia e saj shpirtërore ishin objekt i dyshimeve të thella të sunduesve shpirtkëqij të këtij vendi. Qyteti ishte fuqimisht antikomunist dhe gdhendte me mospërfillje traditën e vet letrare vendase. Më në fund, të gjitha kishat, xhamitë dhe shumë teqe sufí ishin mbyllur nga diktatori Enver Hoxha, kurse ura e mrekullueshme e Bahçellëkut u shkatërrua, si një simbol i prapambetjes së kohës së parakomunizmit. Komisari komunist që urdhëroi këtë akt vandal ishte Mehmet Shehu, njeriu numër dy në shtetin shqiptar dhe, turpshëm, ishte edhe bir i një shehu islamik. Ura u zëvendësua me një tra të çeliktë, minimal dhe të shëmtuar. E kam vizituar Shkodrën shpesh dhe po ashtu shpesh më kujtohej tregimi për urën e Bahçellëkut dhe shkatërrimin e saj. Por deri më 2006, nuk e kisha parë vendin ku qëndronte ajo, derisa nuk i vizitova tumat dhe teqetë sufí shqiptare në Mal të Zi, Kosovë, Maqedoni Perëndimore dhe në rajonet veriore e qendrore të Shqipërisë. Duke shkuar te lumi, e shikoja si rrëshqiste uji i ngritur nga shiu, në mes brigjeve të mbuluara nga vegjetacioni. Qielli ishte errësuar. Një kafehane e vogël, në fakt vetëm disa stole, ishte ndërtuar skaj ujit nga një plak shqiptar, i cili kishte jetuar në Amerikë. Kur i tregova për udhëtimin tim, ai më tregoi për një teqe të vogël që dallohej nga të gjitha të tjerat për të cilat kisha dëgjuar deri atëherë. Aty afër, tha ai, gjendej një teqe nëntokësore e fshehur, e cila mbahej nga një komunitet grash dhe që për sheh kishte një femër. Teqeja, tha ai, ishte e hapur vetëm gjatë mbrëmjeve. M u kujtua tuma e Hoxhë Jesevit dhe kthina e nëntokës, por pamja e Bembashës nga Sarajeva, dukej se paraqitej sërish një vend sufí afër lumit ku mund të vijnë gratë në mënyrë misterioze dhe ku çiftet e reja kërkonin joshje. Kjo, mendova, duhet të jetë pika qendrore e sufízmit lidhja e tij me natyrën dhe me dashurinë fizike. I isha futur sufízmit në kërkim të qetësisë së brendshme shpirtërore, por në vend të kësaj, isha përfshirë në luftën ndërfetare, në konfliktin brenda islamit, dhe në luftën kundër terrorit. Ku do të gjendej qetësia e vërtetë? Kur u Libri ISLAMI TJETËR Sufizmi dhe rrëfimi për respektin i autorit Stephen Schwartz jepet falas për bibliotekat, kishat dhe xhamitë e interesuara. ktheva te bregu i lumit në atë mbrëmje, i zbrita ca shkallë deri te një derë përdhese, trokita dhe derën e hapi shehja Myzejen Shehu, një grua plakë shtatshkurtër me kokë të mbuluar në mënyrë tradicionale. Teqeja ishte halveti dhe i kishte tumat e themeluesit, Sheh Qazim Ali Sulltanit dhe të djalit të tij, i cili kishte vdekur para pesë shekujsh. Aty gratë takohen për ziqër pa ndonjë datë të caktuar, nganjëherë përditë. Mirëmbajtja e Teqesë helveti te vendi ku kishte qenë ura e Bahçellëkut, paguhet nga shqiptarët amerikanë. Falë mrekullisë, helvetinjtë e Shkodrës dhe shumë sufínj të tjerë në Shqipëri e mbijetuan shkatërrimin antifetar të epokës së komunizmit. * * * Sufínjtë perëndimorë, pra studentët e metafizikës, të cilët nuk e kishin shprehur solemnisht përkushtimin mysliman të fesë, filluan të paraqiteshin në grupe të organizuara në vitet 50 në Amerikë. Në të njëjtën kohë, duke ikur nga diktatura komuniste e Ballkanit, komuniteti më i hershëm dhe i rëndësishëm amerikan i sufínjve myslimanë, i lidhur me rendin shqiptar bektashi, u vendos në rajonin e Detroitit. Udhëheqësi i tyre ishte i shenjti Baba Rexheb Beqiri; më 1954 ai e themeloi teqenë e parë bektashiane në Tejlor, Miçigen të SHBA-së, dhe 30 vjet më vonë e botoi në anglishte një libër të rrallë por të rëndësishëm: The Mysticism of Islam and Bektashism (Misticizmi islam dhe bektashizmi). Me themelimin e teqesë në Tejlor, ai u përpoq që t ua shpjegonte amerikanëve sufízmin në një idiomë që kurrë më parë nuk ishte artikuluar në këto brigje. Me botimin e një reviste të vogël periodike në gjuhën shqipe dhe angleze, që u shtyp vetëm në katër numra, Zëri Bektashizmes (Voice of Bektashism), ai shkroi me dell shiit për martirizimin e Imam Hysenit. Baba Rexheb deklaroi se nipi i Muhamedit ishte persekutuar dhe vrarë për arsye se ai mbrojti qëndrimin kushtetues ndaj rendit fetar, lirisë dhe mirëqenies së popullit. Imam Hyseni, sipas Baba Rexhebit, e ka mbajtur gjallë flamurin e lirisë, prestigjin e demokracisë fetare. Populli u rebelua kundër padrejtësisë së sunduesve të vet dhe Imam Hyseni iu bashkua në protestë, por uzurpatorët e pushtetit u përgjigjën me veprime terroriste. Ky pikëvështrim i një bektashiu shqiptar në ekzil, në Amerikë, në lidhje me çështjet kyçe në raportin ndërmjet islamit dhe Perëndimit gjysmë shekulli më pas, është më se i shkëlqyer. Parimi i demokracisë së fesë që ka domethënien e demokracisë brenda fesë, jo të demokracisë së sunduar nga feja është një sfidë e madhe për konformizmin e udhëhequr nga Sheriati në islam, kurse përshkrimi i tiranëve myslimanë që mbajnë pozitat duke ushtruar terror, mund të merren nga faqet e cilësdo gazetë në botë, ashtu siç u shkrua ky libër. Por, pasi që aktiviteti i tij ka qenë kryesisht i kufizuar në komunitetin shqipfolës në Amerikë, Baba Rexhebi mbetet gati i panjohur në botën e sotme. Për dallim, rryma e sufízmit perëndimor u bë e njohur në vitet 60 me ringjalljen e epokës së re që u përcoll me rritjet e grupeve sufí që pretendonin ta kishin karakterin islamik. Çarls Upton, përkthyes i Rabies, hyri në sufízëm nga brezi i bitit të ambientit të shkrimtarëve të San Franciskos, sikurse edhe poeti Daniel Abdal Haj Mor i pari nga autorët e zonës metropolitane që rrethon San Franciskon, krahas disa afro-amerikanëve, që publikisht u bë mysliman. Çmimi Nobel për Letërsi për vitin 2007, që iu dha 87- vjeçares, shkrimtares britanike Doris Lesing, mund 150 të përfaqësojë pinakullin e ndikimit intelektual të arritur nga sufínjtë perëndimorë. Por, sufízmi i Doris Lesingut, është tërësisht ndryshe nga ai i mistikëve bashkëkohorë të islamit, përpjekjet shpesh tragjike të të cilëve në Ballkan, Irak dhe në Arabi Saudite tashmë i kam përshkruar. Angazhimi i Lesingut në sufízëm ka qenë gjithmonë polemik në mesin e dijetarëve të metafizikës islamike, për arsye se ajo u frymëzua nga një person i çuditshëm me origjinë afgane, i cili e quante veten Idris Shah e që kishte shkruar shumë libra për misticizmin. Librat e Idris Shahut kanë shumë pak mbështetje, pos të vetmes njohuri: se një sistem madhështor kulturor shamanik ishte shtrirë nga Azia Qendrore, nëpërmjet Arktikut, deri në zemrën e Amerikës autoktone. E kam hasur këtë hipotezë në Perëndimin amerikan para 40 vjetësh, pas shumë reflektimeve, leximeve, udhëtimeve dhe observimeve empirike që i kam bërë vetë. Megjithatë, derisa Idris Shah është përvetësuar nga disa sufínj nakshibendinj, ai kryesisht shikohet si sharlatan. E kam filluar këtë libër duke e lavdëruar Doris Lesingun si pjesëtare e sekretit të sekretit, por ky ndriçim është më pak i dukshëm në romanet e saj plot imagjinatë, të cilat kanë kthyer drejtimin nga fiksioni shkencor, sesa në klasikun e saj origjinal, The Golden Notebook (Fletorja e artë) (1962). Ky vëllim, i cili frymëzoi një brez të feministeve, gjithashtu e tregonte rrëfimin e shkëputjes së saj nga vetërepresioni i komunizmit stalinist në një botë të rrethuar nga rreziqet e luftës së pazgjidhur në Kore, të kundërshtimeve antiperëndimore në Afrikë, të spastrimeve brutale në zonën e atëhershme sovjetike të Evropës Lindore, dhe ngado që shikonte një personalitet i ndjeshëm, të manipulimit ideologjik të trashë. Pas më shumë se gjysmë shekulli, mund të duket se titujt dhe flamujt kanë ndërruar por asgjë tjetër rezistenca ndaj tiranisë kundër mendimit vazhdon, brenda hapësirës individuale dhe publike. Sekreti i sekreteve besoj është zbuluar njësoj si në luftën e intelektualëve perëndimorë të shekullit XX për t u ikur iluzioneve komuniste ashtu edhe në luftën e mistikëve origjinalë myslimanë, siç janë alevinjtë turq dhe kurdë si dhe sufínjtë bektashinj kundër islamit fundamentalist. Sepse, njerëzimi nuk mund të mbijetojë pa lirinë shpirtërore, sikurse edhe sufízmi, pa përulësi para Zotit. Sufízmi nuk është, siç portretizohet shpesh, mjet për ikje nga bota e padrejtësisë, sundimi i dhunës dhe i krizës së islamit dhe Perëndimit. Sufízmi lë në trashëgimi një njohuri dhe përvojë më të thellë si të kapacitetit njerëzor për t i bërë keq njëri-tjetrit ashtu edhe për ta luftuar atë. Udhëtimi i Doris Lesingut nga marksizmi në metafizikë do të mund të paralajmëronte sfidën më të madhe të shekullit XXI: ta shpengojë besimin çlirues në Zotin si mjetin për harmoninë globale, si përgjigje ndaj fantazisë jonjerëzore të statistienëve, nacionalistëve dhe autokratëve por edhe të universit të zbrazur, të pazemër, të ateistëve militantë. Besoj se ekziston një silsila sufí e fshehur, që nis me Rabia Adevijan në Irak para 1300 vjetësh e që vazhdon te gratë sufí të Shkodrës në Shqipëri si dhe te Doris Lesingu. Një libër i ngjashëm me Fletoren e artë, por që përshkruan evolucionin e gruas myslimane larg nga fundamentalizmi vahabist e që është shkruar me talentin e Lesingut, do të ishte një mijë herë më shumë vlerë sesa masa e letërsisë kritike kundër islamit që është paraqitur në Perëndim nga 11 shtatori Falë Zotit, një vepër e tillë është duke u shkruar derisa ju po i lexoni këta rreshta ndoshta në Arabinë Saudite!

67 gëzuar 28 nëntori 67 Mallkim i shkronjavet shqipe dhe çpërfolja e shqipëtarit Nga Petro Nini Luarasi Të dashurë këndonjës, Dyke parë çpallje libreje të tillë si të kësaj, mbase do të pandehni se përfjalohet për librë mësimtare, a literaturake, a prallëtregimtare, që është gjë e atyre shkronjëtorëve (autorëve), të cilët kujdes kanë të përformuarit dhe çpallosjen mbë të gjithë të një dije të mirë, për të çpikurit e së cilësë fort të pakë (njërës) me shumë djersë dhe përgjërkatje dhe vojë, u lodhë për enteresët të bashkë të njerëzisë, tek, lënd e kësaj pas jesësë, as mbë një ndë sendet e sipërme s ka pjesë se s është, as mësimëtare, as litaraturake, as prrallëtregimtare po, me gjithë këtë, ndë lëndët të kësaj libreje gjendetë një e vërtetë edhe e drejtë, e cila është nevojë të çquhet me kujdes prej folurës (llafikës) se pa dhunëtë me qenë që qëllohetë për të përzhuriturë ndërgjegjen e ca njerësve të cilëtë vetëquhenë shenjtorë dhe mendorë në kungojkat rreth syresh, po, që kundrëpunojnë dhe, me mjete padrejtësije ndalojnë lirin e çkëputurë të çpallosjesë dhe të ideallit të njerëzet të tjerë, që janë të padëmshmim dhe të padhunëtë në ndërgjegje dhe përsharkim, po të pavojshim në kllapavëlmëndime (intrigat) e farisenjtë dhe magjinjtë të kryeqendronjëset (kryetarë), nënë përmbisillët të të cilëvet, për fat të keq, udhëhiqen dhe prinjen në këtë jetë. Me të tjera fjalë, për të thënë më çkoqiturë, qëllim i kësaj libre është xbulim i një së vërtete morale fort të lartë, me anë të përgjykimit, na të cilët kundrëgjyqës janë, më nj anë, një Shqipëtar, Petro Luarasi, m anë tjetër, i parëherëti Shenjt i Kosturit Mitropoliti Fillaret, drejtësidhënës gjyqi i njerëzisë ndërgjegjje mirë, dhe dëshmor është e shumëvojëta dhe e parremëta istori e çpershtilljesë dhe çgjërmimit të bënjavet të jetës së njeriut, që nga kryesa e botës gjer sot. Me qënë që xbules e së vërtetësë që bëjmë fjalë është rriedhje e vepërimevet të të thënurit Petro Luarasit për të përhapurit të shkronjavet shqipe, andaj dotë radhitim më parë si sent parëhyrje shkurtazi ca dorëzime, të cilëtë përbrëndosin Petro Luarasnë n e tërë thënja e rreshtës së kësaj libre. Më 1886 kur u përhap lajmja, se në Korçë hapi dyertë një mësonjëtore shqipe, nënë tragjëtimt të përkujtuarshimit Pandeli Sotirit, nga Selck e Lumçit, me përmbajtje të pakëve zilitare mëmëdhetare Korçare, atëhere Petro Luarasi gjendej grek-mësonjës në mëmëdhetht të ti, me qënë që përpara kohësh ishte i predikuarë nga kujtimndrituri Koto A. Hoxinë në mendimet e të përhapurit te shkronjavet Shqipe, nukë la kujdes të apë bashkë me mësimet greqisht dhe mesime shqipnë nxënësit e ti me ato lobar që ndodheshin. Më 1887 në Gusht u kundrëkallëzua nga bashkëmëmëdhetarët e ti, për predikimet Shqipëtare te nxënësit e ti, ne Mitropoliti i Kosturit Qirilli, dhe, me qënë që nuk u bint në këshillat dhe zotimet e Qirillit, ky për dënim mallëkoj dhe çkishëtoj Petron, dyke dënuarë me çvetëmtim dhe jashtëkishje në tërë katundet dhe fshatrat të Kolonjësë, cilindo që të zërë fill për qasje të Petros dhaskal (mësonjës) në katuntt të ti. Po Petrua, kundër bindjes së Qirilit, tek të pendohetë, hapi mësonjëtore shqipe vetake në Ersekë të Kolonjësë, ku, të vegjël e të mëdhenj nga dëshëronjësit që kishinë voli të dëgjoninë dhe të mësoninë këndim dhe shkrim të gjuhësë shqipe. Kjo gjë motoj gjer dy vjet në të cilët Petrua ish i liruarë të vizitonjë në për katundet të përndryshmit Bejlerë dhe kryesës të Kolonjësë dyke mësuarë dhe predikuarë ata të duhushmet për nevojët e të përhapurit të shkronjavet shqipe. Më 1889 nëvendës i Qirillit, mitropolit i Kosturit Grigori, mori persipër dhe ndjekjen e Petro Luarasit dhe bashkëngjajëset (shokëvet) të ti. Ky dyke dëshëruarë që të kapnjë me vepëruarazi përluftimin e vepërimevet të Petros, urtësisht u mendua se kjo grapje (agon) dotë jetë më fundsjellëse ndër enteresat e kishësë greke patriarhike, po të përvegjëllonenë në për viset priftërinjt e fshatravet, të cilëtë, dyke përdorurë si trembak (gogol) fenë kundrë Shqipëtarëvet, dotë goditin më plotësisht qëllimnë që ndjekinë. Andaj, dyke shkuarë shumë herë në Luaras ndë priftërinjt e fshatit atje jashtëkishjen e shtëpifëmijës së Petros, dhe ndalimn e meshëbënjës s asaj, dhe dyke mos ndëgjuarë, goditi ndë funt të gabonjë me dinakëri, dhe të marrë pas për në Kostur, priftin e Luarasit, papa Stefanë, po ky, me të arirë gjer Dardhë, nga ca shenja mori kundërmendim, dhe frygosi tinëzaj në Luaras nënë mburojtje te Petros. Për më tepër dëftesë të vepërimevet të Grigorit dhe për të kupëtuarë më mirë shenjat e ti, vëmë përpara këtu këto letra ndërsenjake të Grigorit ndë shtëpiakësit e Luarasit dhe një tjatër letër miqësore të ti ndë Kajmekam i Kolonjës, për frygosjen e papa Stefanit nga Dardha. A! Letër ndë Luarasarët ndë Luaras. Të nderçim zotërinj kryesës, mbiqyrës i kishësë, dhe të tjerë të bekuarë t anë të krishterë, shtëpiakës të këti katundi, u urojmë me Zonë. Atërisht, dhe u lajmërojmë se përtanithi dotë priftërojnë ndë katuntt t uaj priftërinjt e Statobërdhësë, me qënë që prifti juaj papa Stefani u vu nënë papunje prej pasonjë rënkimesh që dotë vëzhgojmë kur me ndihmë të Perëndisë shënjtë dotë vimë aty ndë katuntt t uaj. Dhe qofshi mbë Zonë. Kostur mbë 26 të Korrikut 1889 I Kosturit Grigori mbë Krisht uratësi juaj. (pason mëlatës i Mitropolis së Kosturit). B! Letr e ti ndë Luarasarët, ndë Luaras. Të nderçim z.muhtarapleqësorë, Kryesës dhe të tjerë gjithë të bekuarë t anë të Krishterë, shtëpiakës të këti katundi, u urojmë dhe u lajmërojmë se prifti juaj papa Stefani u bë papunës nga ç do meshëbënjë. Po me qënë që mësuamë se i ngojëzënuri papa Stean erdhi prapë ndë katuntt t uaj u porosijmë dhe u këshillojmë atërisht të mos e përqasni ndër shtëpit si prift dhe përditës, se është dhe i çvetëmtuarë (aforisurë) papa Stefani. Qofshi mbë Zonë shëndoshë. Dardhë 25 Vjesht e I 1889 I Kosturit Grigori mbë Krisht uratësi juaj. Letër ndë Kajmekam i Kolonjësë. Ndë i Fortlëvduarçimi Dilaver bej Kajmekan i Kolonjës. I Fort-lëvduarçim, Me qënë që papa Stefani nga Katundi Luaras erdhi pranë nesh dhe iku tinazi lutem Lavdëris s uaj që t a kapni të ngojëzënurin papa Stefan me suvari (kalorës) të përkëtëçim dh eta dërgoni atë ndë Mitropoli të Korçësë. Ndë këtë përfundonj. Në Dardhë, mbë 25 të Vjeshtës s I Mitropolit i Kosturit (pason mëlatës i tij). Kundrejt këtyre letrave katundarët e Luarasit dyke njohurë pafajsin e Papa Stefanit fare s dëgjuan urdhërimet e panomtë të Grigorit, dhe Kajmekam i Kolonjësë, si thirri kryepleqësin e Luarasit dhe mësoj shkakun e ndjekjes së papa Stefanit prej Grigorit, as e bëri të vlyerë për përgjegje Shenjtin e Kosturit. Këto bënja të Grigorit ndrituan mëndjen e më të shumëvet mëmëdhetarë Shqipëtarë, të cilëtë kupëtuanë më mirë se, ata të quajturit përfaqësonjësit e Krishtit shërbenin dy Zotë Krishtin dhe Grekërismin, dhe se Krishtin e dëshëronin me vullnet dhe natyre greku, dhe vetëm me fjalë e lajkatonin, po grekërismit i ishinë koliturë [kaliturë?] me gjithë zëmër e shpirt, dhe për hir të ti vetëm vepëroninë kundër të drejtësë gjuharake të Shqipëtarëvet dyke ndaluarë rrepëtë dhe çdo predikim me gjuhë Shqipe ndë kishëra, andaj kjo sjellj e priftërisë greke edhe më tepërë nxehu kundrë atyre mërzitjen e Shqipëtarëvet mëmëdhetarë, të cilët me të drejtë shikonin shortin priftërak si kapërxënjës të fjalës së Perëndisë, dhe të vetëmin ngajës të pengimit të përparimit të shkronjavet shqipe. Më ndë Vjeshtë të I, me qënë që u vra me dhunë, si thonë, në Konstantinoplë, Pandeli Sotiri, i gjeratëhershimi Shqip-mësonjës në Korçë, Petrua u greshit nga të pakëtët mëmëdhetarë të Korçësë, mësonjës i mësonjëtores Shqipe atje, dyke patur bashkëpunonjës z.z. Hafëz Alinë për Tyrqishtet dhe Thoma H. Avraam për frëngjishtet. Në këtë hop shëfreu shumë prova dhe vëzhgime prej Guvernesë dyke shtrënguarë të bindetë, për të treguarë cilët ishinë përmbajtësit Ndërtesa ku u hap Mësonjëtorja e parë shqipe në qytetin e Korçës. dhe vështorët e mësonjëtorësesë, dhe për ç qëllim mbahej ajo mësonjëtore. Është për tu shënuarë se, ndonëse përmbajtësit e mesonjëtoresë ishinë të diturë ndër të gjithë, por Guverna kërkonte me kundrëkallëzim të kllaposte kujdestarët e mësonjëtoresë shqipe së Korçësë, dhe në kohë të voliçime të përshëmbëllosnje ata. Po me qënë që për vitin e pasme parëndjenej se pa lejë të Guvernesë nukë dotë jetë e qëndruarë dot kjo mësonjëtore dhe kjo u bë e njohurë dhe nga një parëlajmë e sunimtarit të Korçësë që tha se, për të pasdajmin vit, është urdhër i lartë që të mos njihenë as gjëkunt mësonjëtore shqipe pa leje Guvernore, andaj Petrua, si u muar vesh me atdhetarët e Korçësë, vajti në Konstantinoplë, dhe u këshillua për bërjen me të palodhurin atdhetar Naim bej Frashërin, dhe pastaj si u kthyhe në Korçë, pa mënim vajti në Manastir i ormisurë me letra miqësore të dorëzuara në direksija qendralle e diturisë në Manastir. Pas një muaji kohëvonim në Manastir u kthyhe Petrua në Korçë, dyke sjellë më vethe lejën e të njohurit të mësonjëtoresë Shqipe dhe të dëftes së ti veçanërisht me anë të së cilësë njihej mësonjës i mësonjëtoresë shqipe në Korçë. Më 1891 dyke qënë mësonjës në Korçë vepëroj të shtatonenë në Kolonjë gjashtë mësonjëtore shqipe, të cilatë nisnë të punojnë që më të parën e Vjeshtës së I, 1892, në katundet Luaras, Ngostivisht, Rehovë, Vodicë, Selenic e pishësë dhe Treskë. Këto mësonjëtore përmbaheshin me ronime (harxe [harxhe?]) të vetë katundëvet dhe të shoqërisë Shqiptare Drita në Bukuresht, së cilësë kryesonjës qe atëhere z. N. N. Naço. Më vitin shkollar, jashtë dashjes së ti Petrua u nevojtua të heqë dorë nga mësonjëtor e Korçësë, dhe përshtolli kujdesat e ti në përmbajtjet dhe përparimt të mësonjëtoreve të Kolonjësë, dyke shtirë caq të direksis së ti Luarasnë. Në vjeshtë të 1892, dyke përudhëtuarë, pas zakonit, në për Kolonjë dhe Vakëfe Shenjt i Kosturit Fillaret, me qënë që dëgjoj dhe pa gjërat e mësonjëtorevet shqipe në për katundet, dhe të përhapurit të shkronjavet shqipe fort u pikëllua, dyke ndrydhurë prej frikësë q I nguli në zëmërt të ti parëndjenja e të përmbysurit dhe të çrrënjosurit në ato vise të kuçedrakesë Megali Idhesë greke prej dritavet të Shkronjavet Shqipe. Prandaj dyke vajturë me pashpresje në Korçë, dhe dyke marrë nga bashkëmendonjësit e ti miq atje këshilla, vollinjë të frikëçim mallëkim dhe cvetëmtim me jashtëkishje kundrë Petros dhe shokëvet të ti, dyke nëmatisurë çdo të krishterë që përqafos shkronjatë shqipe, a ka mall për mësonjëtore shqipe në katuntt të ti. Me gjithë këto, as nëm e frikçime, as çpërndamja dhe jashtëkishjet e Fillaretit nukë çprapësin dot Kolonjarët nga mësonjëtoretë shqipe dhe shkronjatë, të mos kish çpejtuar për ndihmë Guverna tiranike e atëherëshme e Manastirit, që dërgoj në Kolonjë kryepolicin e Manastirit Haxhi-Osman-bejnë, për të kontrolluarë bënjat e Petros, të cilinë Mitropolit i Kosturit dhe grekomanët e Kolonjësë kishin djallëzuarë dhe kallëzuarë ne kryesunimtari i Manastirit. Kjo gjë, me të vërtet, i shtërngushtoj kaqë katundet, sa që të gjithë, afro, të krishterët shkakëtuanë përpara Haxhi-Osman-beut Petron dhe për dorëzimnë e mësonjëtorëvet shqipe dhe për rriedhjenë nga këto të mundimevet të tyre, dhe që këtejthi mohuanë çdo gjë të shqiptartë, Dhe kryepolici, si dha këshillat e duhëshme në shtëpiakësit, urdhëroj Petron të vijë në Manastir, ku si uvu nënë mbrojtje fërkati katërë muaj dëndurë dyke përgjykuarë për mësonjëtoret, për përmbajtësit dhe për qëllimt të tyre. Paskëtaj fitoj lirin e ti, po ju dha urdhër të jet i ndaluarë përzjerje e ti në çdo sent mendimi të Shqiptartë. Ndonëse u mbyllë mësonjëtoretë në Kolonjë, Petrua kurrë s reshti së punuari shumëfarëmënyrash për të goditurë qëllimn e ti dhe pra dyke arnisurë me 68

68 68 gëzuar 28 nëntori Letra e At Zef Pllumit për Ebi Mallkim i shkronjavet shqipe... Spahiun, vajzën gjimnaziste që i shkruajti nga Kina Nga Ruben Avxhiu Pak njerëz në Shqipëri kanë lënë aq dëshmi cilësore për persekutimin fetar gjatë komunizmit sa sa kleriku i shquar At Zef Pllumi. Botimi i tij Rrno vetëm për me tregue do të mbetet si një nga veprat klasike të historisë së Shqipërisë. Po për këtë numër special të 28 nëntorit gazeta Illyria ka zgjedhur për të botuar një dokument pak të njohur të priftit katolik, që u përpilua jo për botim publik por në përgjigje të një letre nga larg, nga dikush që niste jetën atëhere kur kleriku bëhej gati ta mbyllte atë. Ebi Spahiu ishte një nxënëse shqiptare në Kinën e largët, ku po kryente shkollën e mesme. Me një pasion për historinë, ajo kishte vendosur t ia kushtonte një ese të saj në shkollë prishjes së kishave dhe xhamiave në Shqipëri nën ndikimin e Revolucionit Kinez. Duke kërkuar në internet ajo mësoi për klerikun e shquar, për vuajtjet e tij si dhe për kujtimet që po botonte. Atëhere ajo vendosi t i shkruante drejtpërsëdrejti atij. Që një vazjë shqiptare po interesohej për të kaluarën e tij, ndërsa përgatiste të ardhmen e saj, do t i Ruaje këtë letër si dëshmi historike E nderta Zojushe Ebi Spahiu, Dje më ra në dorë letra e Juej. Sot provova të dy numrat e telefonit por nuk përgjegji asnjani, sigurisht që orari Shkodër-Pekin asht tepër ndryshe. Letra e Juej më dha shumë knaqësi sepse ktu në Shqipni nuk e dij se më permendë kush, por u gëzova kur mora vesht se më kujton dikush në Pekin të Kinës e jo në Peqin të Fierit. Ndigjo vajzë, nipçe: sot jam tetdhetë vjeç e kët letër temen ruje si dishmi historike. Ti më pëvetë për çashtjen e mbylljes së kishave e xhamijave në Shqipni në vjetin E vërteta âsht kjo: Enver Hoxha kryesonte një klikë ose grup terroristash gjakatarë e sadista, të cilët mueren pushtetin në Shqipni nën udhëzimet e Partisë Komuniste Jugosllave. Kët klikë e instruktojshin emisarët e asaj partie Miladin Popoviç si edhe Dushan Mugosha. Aso kohe populli shqiptar ishte pothuej 90% analfabet. Shkollat as filloret nuk ishin të detyrueshme. Shkolla të mesme kishte Shkodra katër copë, Tirana dy e Korça nji (Lyceun Francez). Vendi ynë ishte blegtor kryesisht, me nji agrikolturë primitive. Intelektualët ishin të gjithë sa ishin të nivelit europjan sepse i kryejshin studimet ndër universitetet ma të mira të Europës. Industri pothuej nuk kishte fare, ndërsa tregtia merrej me eksportin e prodhimit blegtoral e importin e tekstileve dhe të mjeteve tjera për jetesë. Si rrjedhim i ksaj gjendje populli as nuk dijte se çka asht komunizmi, jo vetëm si ideologji por as si parti. Intelektualët e atëhershëm nuk e dojshin bolshevizmin e egër që po zhvillohej i izoluem në Rusi, megjithse të gjithë pa përjashtim ishin kundra gjendjes shoqnore primitive ose feudale të popullit shqiptar. Ndërkaq studentat e rij shqiptarë që po frekuentonin universitetet europjane, sidomos në Francë dhe Itali, atje u takuen jo vetëm me kto ide të reja, por edhe me grupe të ndryshme që legalisht ose ilegalisht funksiononin ndër ato vende. Franca ishte djepi i lirisë, ndërsa Italia drejtohej nga fashizmi diktatorial, i lindun si kundrapeshë shoqnore, ideologjike e politike karshi bolshevizmit sovjetik. Me folë të drejtën, idealet e të gjithë njerzve të botës, gjatë shekujve, ishin ato utopiket të barazisë së drejtave dhe pasunive të gjithë njerzve. Dishira të mira, por praktikisht të parealizueshme. Revolucioni Francez me dhunë e terror mendoj me vû në jetë slloganin Liberté, Égalité, Fratenité por dështoi. Po n atë rrugë 70 Ballina e librit Rrno vetëm për me tregue e At Zef Pllumit. ketë lënë padyshim një përshtypje të jashtëzakonshme njeriut që kishte parë aq shumë sy. Kjo letër i vinte nga thellësitë e një kontinenti tjetër nga ku dikur kishte nisur të frynte edhe ajo erë që rrëzoi edhe atë çfarë kishte mbetur nga institucioni i fesë në Shqipëri. Ishte shtatori i vitit Komunizmi kishte mbetur larg. Moshatarët e Ebit kishin ardhur në jetë kur regjimi po lëngonte në grahmat e tij të fundit. Shumë prej tyre ai i shihte përditë në jetën e tyre, në fatin e tyre, në qetësinë e atyre për të cilët komunizmi mund edhe të mos kishte ekzistuar kurrë. Vetë Ebi, nuk priste domosdoshmërisht ndonjë përgjigje. Ati mund të ishte tepër i zënë apo tepër i lodhur apo mjaft i konsumuar duke folur për të njejtën temë po të paktën do të kishte mirësinë t i shkruante një përgjigje të shkurtër përgëzuese e zemërdhënëse, në mos formale, vajzës që interesohej nga larg. Ështa pra e kuptueshme habia e saj kur me postë i erdhi një letër e detajuar prej 17 faqesh, e para në serinë e një korrespondence të jashtëzakonshme ndërmjet heroit të qëndresës shpirtërore dhe një vajze të etur për të mësuar se çfarë kishte mbuluar pluhuri i dekadave të ikura. Si mund t ia shpjegoja komunizmin një alieni që do të vinte nga kozmosi? pyet në mënyrë legjendare një personazh në librin Dimri i Madh të shkrimtarit të shquar Ismail Kadare. Vërtet si mund ta përmbledhësh një epokë për dikë që kur është rritur kur bota që karakterizonte ajo epokë është zhdukur e nuk ekziston më? Si mund t ia shpejgosh rrugën e jetës dikujt që ka ardhur në ketë jetë më shumë se gjysëm shekulli mbas? Libri dhe kujtimet e At Zef Pllumit, janë materiale të domosdoshme studimi për historianët, sociologët, studjuesit e fesë e një numër shkollarësh të fushave të ndryshme. Ato janë lexim i detyruar edhe për brezat e rinj që duan të mësojnë më shumë rreth të kaluarës së kombit tonë. Në mesin e tyre, kjo letër që po botojmë sot, zë në një vend të veçantë e delikat. Ajo është shkruar për të zgjatur një dorë nga një anë e botës në tjetrën, nga një brez që ikën te një brez që po vjen, nga një epokë vuajtjesh, zhgënjimesh e mbijetese te një epokë shpresash, ëndrrash e mundësish. Letra që po botojmë sot është lënë e paprekur në gjuhën që e ka shkruar dora e At Zef Pllumit. Për Ebin, vajzën që i drejtohet si nipçe ky ka qenë një nga momentet e jashtëzakonshme të jetës së saj e letrat kanë qenë një kurs më vete shkollimi në historinë e vendlindjes së saj. Për të gjithë ne të tjerët, letra mbetet një shans për të parë edhe një herë reflektimin e një shpirti të madh, mesazhin e një epoke që iku, të futur jo në një shishe me një urim e shpresë por në një zarf poste. Një zarf që udhëtoi nga Shkodra në Pekin, për të mbërritur sot në New York City. Sot, At Zef Pllumi nuk jeton më. Pishtari që ai ndezi vazhdon të flakërijë. Libri që ai shkroi, kujtimet që la pas, letrat që i dërgoi vajzës së panjohur dhe këshillat që na dhuroi të gjithëve do të jetojnë përgjithmonë për të treguar. 67 çdo mënyrë me libra shqipe udhëtonte rrotullë në për parësit të visevet të Toskërisë dhe përndante libra darovë ne cili do që kish mall për të mësuarë gjuhënë shqipe, ose nga kërshimi ose prej dashurije i shtyrë nde ajo, gjer më 1903, kur më dhetë të Majit të ati viti u kap prej Guvernesë dhe u burgos në Kolonjë, dhe së këtejmi në Korçë, dyke i ruajturë të dërgonej në gjykatoret të Selanikut për të gjykuarë si i kundërfolurë (i kallëzuarë) për shtrembëri të ndërgjegjjes popullare me anë të predikimevet të Shqiptartë. Për këtë shkak, u kapnë atëherë dhe u dërguanë në Selanik shqip-mësonjësi i mesonjëtoresë në Korçë z. N. D. Naçi, dhe shumë nga mëmëdhetarët muhamedanë dhe të krishterë, Shqiptarë të Korçësë, nga të cilët, ca pas shumë përgjykimesh të përmundimshim u burgosnë ne Selanik, dhe të tjerët u dërguanë në çkufizim (syrgjyn) në Asi të vogël. Më 21 të Korrikut dyke hequrë Petron të lidhurë me mbylzhyke nënë ruajtje gjashtë kalorës ushtërorë, për në Selanik, dhe dyke arrirë gjer në Klloboç, gjashtë orë largimi prej Korçe, meqënë që ishte zënë udha prej kryengritëset Bullgarë kalorësit ruajtës u shtrënguanë t a sjellënë prapë në burkt të Korçësë. Po në muajt të Vjeshtës së parë, me qënë që Guverna po gjendej ne kujdesë të paçkëputurë kundrë kryengritëset për fill e saj, me një urdhër të lathiturë prej qyrësis së larrtmesë kryesunimtarisë të së Manastirit u lëshua prej burgut Petrua dhe vajti në atdhet të ti Luaras, po kur, në Shkurt të vitit 1904, u vu re lathimi, dhe sërish prej Selanikut u thërrit Petrua, ky pranditi dhe dhe frytti në Evropë dhe së këtejmi n Amerikë, nga pas katër vjetsh, në lëçitje të Konstitucionit, mundi të kthehet në mëmëdhetht të ti, ku sërish përkapi mjeshtërinë mësonjëtore të ti se Guverna Konstitucionale, pandaloj të përshtatuarit të mësonjëtorevet shqipe. Më dyke qënë director i mësonjëtoresë shqipe në Negovan, pas rrastit vuri re në gazetat, se, e nderçimja gazet e Londrës Taimes [Times?] përfolte fort Patriarqinë greke në Konstantinoplë, si dhe priftërinë greke përgjithësisht që ndalon me çpërndamje (aforismë) dhe të tjera mijete të panomtë përparimin e shkronjavet shqipe dhe të qytetërimit të Shqipëtarëvet të krishterë, dhe Patriarqija, me gazetët [ ~ të palexueshme~] u përgjeq, se përfoljet, e Taimes-it kundrë priftërisë së Patriarqisë greke, përfillari për Shqipëtarët, shtërpojnë të drejtë, me qënë që nukë ka as gjikunt dëftesë për kundërvepërim të shortit priftërak grek kundrë shkronjavet shqipe, etj nga ky shkak, dhe me lutje të shumë atdhetarëve Shqipëtarë, Petrua dhe në botim mallëkimnë me gjithë cvetëmtin dhe jashtëkishje dhe të tjera shkresa Mitropolitike, të cilatë përhapi kur, në kazat të Kolonjësë dhe vakëfevet, pas urdhërit të shenjtit të Kosturit lëçitëshin ndë kishat të katundevet të perndryshme të të krishterëvet, për përfrikësim të Shqiptarëvet. Për mbi këto shkresa përfrikësore u punëtua dhe një çpërfolje prej të cvetëmtuarit (aforisurit) Petro për kontroll të bënjavet të shortit priftërak dhe xgjim të së paditurës dhe së padhunëtës njerëzisë Shqiptare, e cila fatkeqësisht dhe në këtë shekull të dritavet dhe të qytetërimit, përfundon ne pamësim të funtme dhe prandim. Për këtë gjë, për kupëtim të përgjithçim të atdhetarëvet shqipëtarë, u përrjeshtua greqisht dhe shqip kjo librezë, e cila prej shkakëtimi jashtë vollës së çpallësit u vonua për botim shumë muaj pas zotimit t ënë. Pra, për këtë dyke luturë, prej gjithë ndihmëtarëvet, meritimn e mirë dhe ndjesënë përfundojmë. Me kthiellësi dhe nder çpallësi: P. N. Luarasi (Parathënia e librit Mallkim i Shkronjavet Shqipe dhe çpërfolja e Shqipëtarit të Petro Nini Luarasit, botuar në vitin 1911) Petro Nini Luarasi është një nga figurat më të shquara të Rilindjes Kombëtare Shqiptare. Drejtor i Mësonjtores së parë shqipe në Korçë, delegat i Kongresit të Manastirit, redactor i gazetës Drita dhe bashkëpunëtor i shumë gazetave përfshi edhe atë Kombi në SHBA, Luarasi ishte një nga heronjtë e shqiptarizmit mes ortodoksëve shqiptarë. Në fund, Patrikana greke e helmoi pabesisht. Petro Nini Luarasi lindi në 22 prill të vitit 1865në Luaras të Kolonjës dhe vdiq më 17 gusht të vitit Ai ishte i biri i Nin Petro Kostallarit, veprimtar i Rilindjes Kombëtare, publicist e pedagog, Mësues i Popullit. Lindi në Luaras të Kolonjës në një familje muratori. Ishte nxënës në shkollën e Qestoratit të Koto Hoxhit. Punoi si mësues në fshatrat e Kolonjës, ku u mësonte fëmijëve fshehurazi gjuhën shqipe dhe përgatiti një grup shokësh si mësues. Më 1887 hapi në Ersekë shkollën e parë shqipe dhe pak më vonë ( ) shkollat shqipe në krahinën e Kolonjës e të Vakëfeve. Luarasi punoi si drejtor dhe mësues i Mësonjëtores së parë shqipe të Korçës dhe më vonë i shkollës së Negovanit ( ). Në emigracion, në Amerikë ( ) mori pjesë gjallërisht në lëvizjen kombëtare, ishte nismëtar i shoqërive patriotike Mall i mëmëdheut dhe Pellazgu, i krijimit të komiteteve të fshehta për lirinë e Shqipërisë. Bashkëpunoi në organet Bashkimi i kombit (Manastir ), ku qe dhe redaktor, në Drita (Sofje, ), në Kombi (Boston, 1908), në Liria (Selanik, ) ku botoi shkrime publicistike, pedagogjike dhe poezi. Në veprën politike Mallkimi i shkronjave shqipe dhe çpërfolja e shqiptarit (Manastir, 1911) mbrojti të drejtën e popullit shqiptar për kulturën e vet kombëtare. Ishte delegat në Kongresin e Manastirit (1908). Për veprimtarinë patriotike, arsimore e shoqërore u përndoq nga xhonturqit dhe Patrikana e Stambollit. Vdiq i helmuar prej tyre në Ersekë, më 17 gusht 1911.

69 gëzuar 28 nëntori 69 Jeta dhe vepra e Gjenerali me qeleshe të bardhë Tajar Zavalanit Nga Ndriçim Kulla Tajar Zavalani është një bilbil që i këndoi me zemrën dhe mendimin e tij lirisë, drejtësië dhe idealit tonë kombëtar një jetë të tërë. Ai për ne shqiptarët është nga ato gurë të çmuar që fatkeqëssht edhe sot nuk ka rrezatuar akoma këtu në vendin e tij. Të merresh me Tajar Zavalanin dhe veprën e tij, ndërkohë përjeton edhe një dramë. Ana dramatike qëndron tek njohja dhe mos njohja mirë e këtij personaliteti të shquar të kulturës tonë kombëtare. Shumë nga ata që vdisnin për lirinë takoheshin me të fshehurazi për natë nëpër valët e B.B.C. duke thyer terrin informativ që u serviste pushteti komuniste, me të vërtetat që mësonin nga lajmet dhe komentet e bëra dhe të transmetuara prej tij. Ndërsa mosnjohja qëndron tek brezi i ri. Propaganda dhe çensura komuniste kishte bërë të pa mundurën për të fshirë çdo lidhje të brezit të ri me mendimtarë të tillë të kalibrit të Tajar Zavalanit, mendimi i të cilëve rrezantonte dritë lirie dhe qytetërimi. Eshtë një mosnjohje dramatike e imponuar nga klika komuniste që Shqipëria e sundoi për 50 vjet me radhë, mosnjohje e cila brezit të ri sidomos i ka kushtuar shumë. Tajar Zavalani është një pesonalitet me peshë në kulturën e gazetarinë shqiptare të viteve tridhjetë. Ai është përkthyes i romanit Nëna të Gorkit, Ana Karenina dhe Sonata e Krojcerit të Tolstoit, Tregimit Njeriu me kllëf dhe Novela të zgjedhura të Çehovit, Fajdexhiu Gobsek të Balzakut, Romanin Tartarin e Taraskonit të A.Dode, Romanin Ishulli Thesarit të Stevansonit, Zonja me Kamelie të A.Dumas ( i biri). Gjithashtu ai është përkthyes i librit Jeta e Napoleonit të Emil Ludvigut të cilën e la në dorshkrim, përkthyes i librit Njeriu ky i pa njohur të A.Karrelit që e la në dorëshkrim dhe i disa veprave të tjera politiko - shoqërore që kanë autorësinë e tij dhe meritojnë kujdesin e veçantë për botim. Tajar Zavalani njeriu që investoi një jetë të tërë në B.B.C, lindi më 1903 në qytetin e Manastirit. Si bir i Dangëllisë të Përmetit nga ishin edhe vëllezërit Frashëri, familja e tij e vendosur në Manastir ishte një familje me tradita patriotike. Babai i tij Feim Zavalani ishte kryeredaktor i gazetës Bashkimi i kombit botuar në Manastir më Më 1922 ai vjen në Tiranë për të filluar punë në Ministrinë e Jashtme ku u caktua si sekretar për çështjen e kufijve. Më vonë punoi si sekretar i përgjithshëm i Ministrisë së Jashtme. Së bashku me Ali Kolonjën bën të gjitha përpjekjet në diplomacinë ndërkombëtare që të ndryshonin vendimet e vitit 1913 dhe vitit 1919 në konferencën e Versajës për kufijtë e Shqipërisë që lanë shumë pjesë jashtë saj. Në vitin 1925 shkon për të vazhduar studimet e larta për ekonomi politike në Rusi. Në Rusi humbet të vëllanë e tij Hysen Zavalanin i cili pushkatohet nga qeveria ruse për ngjarjet e vitit kundra diktatit të Stalinit. Situata ruse e përgatit Tajarin një antikomunist të vendosur. Më 1930 shkon në Zvicër ku qëndron tre vjet dhe 1933 kthehet në Shqipëri nga ku punon si gazetar dhe përkthyes. Në kohën e pushtimit fashist të Shqipërisë Tajar Zavalani emigroi në Angli dhe filloi punë si gazetar në emisionet e Radio - Londrës. Plot 26 vjet ai punoi si drejtues i seksionit të gjuhës shqipe në B.B.C. Nga valët e kësaj radioje ai bëri të njohur Luftën Antifashiste të Shqipërisë dhe përcolli me vërtetësi çdo vendim që u mor nga fuqitë e mëdha për këtë luftë. Antikomunist i vendosur për 26 vjet komentoi rrezikun e asaj që ndodhte në Shqipëri nga regjimi diktatorial. Ai vdiq më 19 gusht 1966 në Londër në moshën 63 vjeçare me bindjen se Shqipëria do të çlirohej një ditë nga komunizmi. Mes shokësh të shumtë shqiptar dhe anglez ai u varros për t u riatdhesuar një ditë në atdheun e tij. Në vendin tonë jo vetëm që është mbajtur një heshtje nga ana e regjimit komunist për këtë figurë i cili është shquar për kulturën e tij të lartë, për patriotizmin dhe mendimet e tij demokratike, por ai është ndjekur këmba këmbës nga ana e njerëze të shërbimit sekret për t u vrarë. Lidhja e brezit të ri me mendimtarët të tillë të cilët u shquan për vizionion e tyre të qartë për ta orientuar Shqipërinë plotësisht drejt botës së lirë e të qytetëruar perëndimore me siguri do të na ndihmonte për zgjidhjen e shumë problemeve. Figura e Tajar Zavalanit, fare pak e njohur me parë sidomos nga lexuesit e rinj është një figurë poliedrike. Nëse Histori e Shqipërisë e punuar prej tij në mërgim që ka kohë që është në duar të lexuesve shqiptare flet për punën e tij krijuese që ka bërë në Perëndim kur Shqipëria jetonte nën diktaturë libri Misioni i shek XX shpreh kontributin publicistik të këtij personaliteti në gjithë spektrin e shtypit të viteve 30. Përmbledhja Misioni i shek XX që ka kohë që lexuesi ka në duar, ka pothuajse pjesën më të mirë të shkrimeve (artikuj, recesione, sprova, polemika etj), që T.Zavalani ka botuar në të përkohshmet shqiptare duke nisur që nga viti 1930 deri në vitin 1939 qoftë me emrin e tij, qoftë me pseudonimet e shumtë të përdorur si T.Z., ZAKS, TANI, TARZANI, TA, tz, T etj. Duke shpërfletuar faqet e gazetave dhe revistave të kohës (Illyria, Minerva, Bota e re, Përpjekja shqiptare, Koha e Re, Besa, Shtypi, Shkëndija, Leka, Vatra, Rilindja etj bindesh se ai është një protagonist në gazetarinë e asaj kohe. Shkrimet e tij zbulojnë.nje pene të mprehtë,një kulturë të gjërë, e solide, një vizion të hapur dhe demokratik për shumë cështje, zbulojnë prirjen e tij të theksuar drejt Europës. Së bashku me një plejadë të tërë intelektualësh të atyre kohërave (Branko Merxhani, Vangjo Nirvana, Ernest Koliqi, Nibil Cika,Migjeni, Mitrush Kuteli, Vedat Kokona, Mit hat Araniti etj) ai përpiqet për të vënë gishtin në plagët më të dhimbshme të shoqërisë shqiptare, të analizojë ato me realizëm dhe të përpiqet që të shikojë edhe ndonjë rrugëzgjidhje. Në këtë përmbledhje shkrimet janë ndarë në katër grupe të mëdha që të lejon të kuptohet edhe me mirë bota e pasur intelektuale e këtij njeriu që flet me kompetencë si për cështje politike dhe historike, ashtu edhe për cështje ekonomike e shoqërore, artistike e kulturore etj. Kurse në pjesën e dytë vështrimit të Zavalanit nuk i shpëton thuajse asnjë problem i qenësishëm shoqëror sic mund të jetë raporti i brezave, gjendja e gruas, kriza e familjes shqiptare etj. Interesant paraqitet edhe pjsa e tretë ku vec të tjerave nëse nuk gabojmë hasim shkrimet e para muzikore dhe ku shohim që të flitet me kompetencë për këngëtarë dhe muzikantë si Tefta Tashko (Koço), M.Paluca, K.Antoniu etj. Siç mund te kuptohet edhe nga titujt e këtij libri tematika e trajtuar nga autori është e larmishme dhe shumë interesante. Mendimet dhe vëzhgimet e autorit janë përherë të mprehta të motivuara drejt dhe ajo që na intereson ne është se kanë një vlerë të jashtëzakonshme aktuale. Pas publikimit të veprës madhore të Tajan Zavalanit Historia e Sqipërisë korpusi i veprës së këtij historiani, mendimtari dhe atdhetari të madh shqiptar fiton një dimension shumë të rëndësishëm me publikimin e publistikës më të zgjedhur të tij, në 20 vjet të angazhimit konsistent të tij në këtë fushë. Misioni i Shek.XX është pasaporta më e saktë e marrëdhënies së gjatë të T.Zavalanit me opinionin publik shqiptar një dimension i shoqërisë civile i cili ndoshta zë fill njëkohësisht me sprovat e tij të para publistike. Pa u përpjekur të llustrojmë, zbukurojmë e lehtësojmë skalitjen e këtij raporti marrëdhëniesh të komplikuara sepse zhvilloheshin në një ambient të zbrazët, thuajse pa histori dhe precedentë. Fenomenet moderatore të publicistikës së Zavalanit shërbyen si referenca në përpjekjet e më vonshme për kultivimin e mentalitetit perëndimor mbi pushtetin dhe përgjegjshmërinë e shtypit dhe opinionit publik.. Guximi publistik u bë bashkudhëtari i penës së T.Zavalanit. Në një fushë pa precedent ne histori dhe rrethana te zbrazëta mund të tkurrnin diapazionin e interesave dhe angazhimeve të individit, veçanërisht kur sprova të tilla lindin në periudha ku klima e komunikimit nuk është fort e përshtatsme e kur interesat e palëve të përfshira në këtë komunikim nuk interferojnë me njëra tjetrën. Nëse për klimën mund të them se ishte e tillë në shtetin ende të brishtë shqiptar, nuk ndodh në determinimin e pengesave që gjeneron kjo klimë.për Zavalanin, përgjegjshmëria e pasardhësit të Rilindasve, themeluesave të shtetit shqiptar, është ushqimi i domosdoshëm dhe i mjaftueshëm për t u mbrojtur nga referencat negative të kohës. Botkuptimi thellësisht nacionalistë shtysa që pjell guximi tinin të linte Krasniqën dhe të zbriste në Shkodër. Qershor Tashmë Isa ishte në gjendje të rëndë shëndetësore e në kushte ekonomike tejet të vështira pasi pasurinë e tij e kishte vënë në shërbim të luftës për liri e pavarësi, e për të mos rënë në duart e forcave malazeze i kërkoi konsullit francez që ta ndihmonte për t u larguar në një vend asnjanës ose të ndërhynte pranë qeverisë serbe që ta lejonte për t u kthyer pranë familjes në Mitrovicë. Qeveria franceze nuk i mori parasysh kërkesat e tij dhe ia dorëzoi Isa Boletinin Malit të Zi, duke u bërë drejtë përsëdrejti pjesëmarrëse në krimin e shëmtuar që serbo- malazezët kryen ndaj Isa Boletinit më 23 janar të vitit 1916 tek Ura e Podgoricës. Vrasja e Isa Boletinit ishte një humbje e madhe për kombin shqiptar. Lajmi u përhap me shpejtësi në të gjithë vendin. Pas disa ditësh kthehet në kullë edhe kali i tij besnik. I pikëlluar edhe pse i dërrmuar nga rruga e gjatë, arrin të sjellë lajmin e kobshëm, vdekjen e Isa Boletinit e trimave të tjerë. Lotë i pikonin nga sytë, hingëllinte i tronditur e psherëtinte si femijë nën haur nga dhimbja e madhe që përjetoi për kalorësin e tij që i shërbeu për vite me rradhë - tregonte kështu Dajë Tafili për kalin besnik të Isës. Autorë të vrasjes së njeriut më të fortë që ishte në krah të Ismal Qemalit, patriotit shqiptar që shpalli Shqipërinë të pavarur, ishin xhandarët malazezë të udhëhequr nga qeveria e këtij vendi, kurse ata që e prenë në besë ishin disa diplomatë francezë. Ishte janar 1916, pikërisht koha kur trupat austriake pushtuan Malin e Zi pothuaj pa hasur në asnjë rezistencë. E qeveritarët e Malit të Zi pa u turpëruar fare nga ky pushtim i kushtonin vemëndje heqjes qafe shqiptarit të rrezikshëm Isa Boletini, të cilin e mbanin prej kohësh të izoluar. Anglezët i ofrojnë Isës mbrojtje nga shteti, por ky i fundit duke u nisur nga ligjet e maleve preferon mikun që i hapi derën i pari. Pra ai do t i drejtohej Ambasadës Franceze, ku sipas një telegrami të paraqitur në mënyrë urdhëri nga ministri i jashtëm i Francës, shkruhej se Isa Boletini me njerëzit e tij do të strehoheshin në një vend neutral. Mirëpo të afërm të e Isës kishin nuhatur një lidhje të çuditshme mes diplomatit francez dhe malazezëve të Shkodrës, por këtë gjë ata do ta kuptonin me vonesë. Dhe vërtetë, në mëngjes herët Isa shikon se shtëpia ku bujtën ishte rrethuar me xhandarë malazezë. Nga aty nën kërcënimin e pushkëve e nën survejim të plotë Isën së bashku me njerëzit e afërm të tij i dërgojnë në Nikshiq, Danilograd e më pas në Podgoricë. Gjatë bisedës me të mbijetuarin e kësaj ngjarje tronditëse Tafil Boletini, jemi njohur në detaje se si ndodhi rrethimi e më pas kjo vrasje masive. Më shumë se 80 xhandarë kishin zënë pritë në të dyja anët e urës së Ribnicës, karshi prefekturës afër kishës katolike. Unë me dy vëllezërit e mi sipas një lajmërimi të kasnecit po ktheheshim për në shtëpi tek axha Isë. Patrulla në krye të urës që po priste ardhjen e axhës Isë na ndaloi dhe xhandarët me pushkët ngrehur na pyesin: Kush është Isa Boletini? Por një nga oficerët ndërhyn: Mos shtini! Asnjë nga këta nuk është Isa Boletini. U gjendëm ngushtë e në hall të madh. Të rrethuar nën grykët e pushkëve e të dhunës së ushtruar nga xhandarët asnjë nga ne të tre nuk mund të lajmëronte Isën. Ndërkohë Isa Boletini vetë i tetë kishte hedhur hapat e parë mbi dërrasat e urës së Ribnicës pa dalluar se prapa krahëve të xhandarëve udha u mbyll, për të mos patur asnjë mundësi dalje. Një ushtarak i lartë u kërkon shqiptarëve të dorëzojnë armët, por Isa Boletini kundërshton: Jo besa. S ja kam dorëzue as Krajlit, as Mbretit. Dhe nxjerr armën. Por i pari që shtiu ishte një farë soj Pero Buriqi nga Vasoniqi. E kështu flakë për flakë ia kthen edhe Isa me të tijtë me nga dy revolverë nëpër duar. Çdo shpresë jete apo dalje nga ura ishte e pamundur. Çdo kënd ishte i rrethuar nga forcat e shumta malazeze e brenda disa minutave vriten të gjithë, Isa Boletini me dy djemtë e tij Halilin e Zahidin (ky i fundit kishte qenë ndërkohë edhe student në Vjenë) dy nipat Jonuzin dhe Halitin, Hajdar Selim Radisheva kunati i Isës, djali i vëllait të Hajdarit Idriz Bislim Radisheva dhe Misin Bala nga Isniqi. Nga pala tjetër mbetën po ashtu të vrarë tetë xhandarë e dyfishi i tyre të plagosur. Nuk ka ndodhur shpesh që sllavët të shkruajnë për shqiptarët, por duket madhështia e Isa Boletinit i ka kapërcyer caqet. Shkrimtari disident Millovan Gjillas në veprën e tij Toka pa Drejtësi botuar në versionin anglisht në New York në vitin 1958, shkruan me respekt për shqiptarin Isa Boletini, që shumë njerëz e kanë krahasuar të barazvlefshme me Donin e Qetë të Shollohovit. Gazeta shqiptare e atyre viteve Flamuri Shqiptar do të shkruante: Shqipëria humbi luftëtarin e saj dhe Kosova vajton luanin e dëgjuar. Revolveri i Isa Boletinit me përkushtimin e tij në formë gravure ndodhet sot e kësaj dite në Tiranë, si dhuratë nga popi Momçillo. Isa Boletini, ky patriot i shquar që me veprimtarinë e tij i shërbeu aq shumë popullit dhe atdheut të vet, që ai të kishte shtetin dhe historinë e tij, u vu në rradhën e figurave më madhore të kombit. Ai do të njihet brenda e jashtë vendit si një personalitet i lartë i të gjitha kohërave. Emri dhe vepra e luftëtarit, strategut dhe udhëheqësit të spikatur ushtarak Isa Boletini do të përkujtohet nga ne e brezat e ardhshëm me krenari e respekt të thellë. Shkolla, lagje, rrugë e sheshe mbajnë emrin e tij, e tani së fundmi një batalion special i ushtrisë shqiptare aktualisht i instaluar në Irak mban emrin e Isa Boletinit.

70 70 gëzuar 28 nëntori Ruaje këtë letër si dëshmi historike 68 e njoftuna Komuna e Parisit, edhe ajo dështoi. Po të njajtat ide të reja të Komunizmit internacjonal proletar, po me ato metoda veprimi, pra me dhunë e forcë pushtetit, filluen me qarkullue ndër të gjithë popujt europjanë. Si shembull klasik i ksaj forme politike, që do ta çonte përpara njerzimin, paraqitej komunizmi sovjetik sikur të ishte ideologjia ma humanitare gjatë historisë. Në kët mënyrë kur inteligjencia e re shqiptare këthei nga Europa në Shqipninë e mbrapambetun, ajo ishte e infektueme në pjesën ma të madhe nga kto ideologji: nga dashunia për popullin e atdheun, mendonin se vetëm metoda e komunizmit sovjetik do të mund të lëvizte kët popull nga mbrapambetja. Në të vërtetë ata njihnin idealet e propagandën komuniste, por nuk dinin fare se cilat ishin metodat praktike të regjimit sovjetik komunist. Kështu nga kjo inteligjencí e re shqiptare, u krijuan tri grupet kyesore komuniste në Shqipní: ai i Shkodrës me udhëheqës themeluesin Zef Malaj, ai i Korçës me themelues Koço Tashko dhe ai i të rijve me Sadik Premten. Kishte edhe nji tjetër të zjarrit. Ma i madhi, ma i përhapuni në të gjithë vendin ishte grupi i Shkodrës që prej Shkodre e deri në Vlonë. Nuk kishte kurrnji lidhje ndërkombëtare. Zef Malaj ishte nji intelektual i formuem në Austri, i ndjekun nga qindra intelektualë tjerë, që kishin ndërgjegjësue grupe të mdha puntorësh artizanë e shegerta tregtarësh. Ky grup në letërsi u paraqit me Migjenin. Ndërsa grupi i Korçës, shum i vogël, u paraqit me revistën Bota e Re dhe me demonstratën e bukës. Thohej se grupi i zjarrit kishte lidhje me komunistat grekë, ndërsa ai i të rijve, tepër i vogël, kishte lidhje me atë të Shkodrës. Organizimi i propagandës komuniste të grupit të Shkodrës ra ose u bâ i njoftun te shërbimi sekret i qeverisë e cila menjiherë shtini në burg pjesën kryesore drejtuese të këtij grupi, të cilve iu bâ gjyqi në Shkodër në vjetin U dënuen me burg. Me ardhjen e okupacionit italian në 7 Prill 1939, të gjithë u liruen, por Zef Malaj kje dërgue n internim në ishullin Ventottenne të Italisë. Shumë patriotë tjerë shqiptarë nacionalista kjenë nder kampe tjera të fashizmit. Në vj filloi lufta me Jugosllavinë. Qe ndër ditët e para hini në Shqipninë e Verit grupet nacionaliste shqiptare të kryesueme prej Abaz Kupit e Seit Kryeziut shoqnue nga Koloneli anglez Hill, ish instruktor i xhandarmërisë shqiptare. Nga Maqedonia këthyen në Shqipni vllazent Peza e tarafi i tyne. Ushtritë gjermane përveç se shkatrruen Jugosllavinë, okupuen edhe Greqinë me të cilën ushtria italiane kishte pësue disfatën e madhe. Nga të gjithë patriotët u pa kjartë se okupacioni italian ishte tepër i ligshtë. Ndër operacionet që ushtria italiane zhvilloi në Mal të Zi, mbas shkatërrimit të Jugosllavisë, ia mbërriti me kapë nji antar të Komitetit Qendror të Partisë Komuniste Jugosllave shokun Miladin Popoviç të cilin e internoi në Gramsh të Elbasanit. Dushan Mugosha nëpërmjet Vasil Shantos ua kërkoi lirimin e tij komunistave shqiptarë, të cilët, qysh në Qershor-Korrik të vj. 1941, me rastin e mësymjes gjermane kundra Bashkimit Sovjetik, kishin fillue me u gjallnue. Në kët kohë Josif Broz Tito kishte organizue luftën partizane ndër malet e Bosnje-Hercegovinës e Malit të Zi. Kështu komunistat shqiptarë Mustafa Gjinishi, Tuk Jakova, Vasil Shanto etj., ia dolën me e rrëmbye Miladin Popoviçin nga duerët e italianve dhe e mbajtën në ilegalitet, herë në Pezë të Tiranës e herë në Tiranë mbrendë. Peza u bâ baza kryesore e të gjithë luftarëve kundra okupacionit fashist. Mbas vrasjes të vllaut të vet, Babë Myslim Peza vazhdoi të drejtojë luftën kundra okupacionit, por tue përkrahë vetëm lëvizjen komuniste. Miladin Popoviç e Dushan Mugosha ia duelën me i unifikue të gjitha grupet e ndryshme të Shqipnisë dhe formuen më datën 8 Nandor 1941 në Tiranë Partinë Komuniste të Shqipnisë e cila u vû në krye t asaj që u thirr Lëvizja Nacionalçlirimtare. Lëvizja Nacionalçlirimtare përbahej nga elementa tjerë antifashistë e jokomunistë. Në të cilën muarën pjesë shumë intelektualë dhe tjerë që kundërshtonin okupacionin nën emnin e organizatës Fronti Demokratik. Po në të njajtën kohë u themelue nga Mithat Frashëri partia Balli Kombëtar kundër okupacionit fashist italian. Dorzimi i ushtrive gjermane në Stalingrad (Vollgograd) dhe kapitullimi i Italisë në Shtator të vj. 1943, kjenë decizive në Luftën e Dytë Botnore, dhe u pa kjartë nga gjithkush se në cilin krah anonte fitorja. Tash e mbrapa të gjithë politikanët mendonin vetëm si të merrej pushteti e kush do ta përfaqsonte me fundin e luftës. Lëvizja Nacionalçlirimtare u shëndrrue në Luftë Nacionalçlirimtare dhe simbas instruksjoneve të Miladin Popoviçit, nuk pranoi asnji kompromis e bashkpunim me Partinë e Legalitetit të drejtueme nga Abaz Kupi, as me partinë Balli Kombëtar, megjithse në Mbledhjen e Mukjes dy delegatët e saj Mustafa Gjinishi e Ymer Dishnica kishin vû firmën për pranim. Lufta e quejtun Nacionalçlirimtare nuk ishte nji luftë aq e egër kundra nji okupatori i cili dihej tashma se do të ikte vetë, edhe pa e sulmue anash, sepse lufta po zhvillohej në kufijët e Gjermanisë. Lufta Nacionalçlirimtare u zhvillue kryesisht kundra Legalitetit dhe Ballit Kombëtar e të gjitha forcave tjera nacionaliste që u quejtën bashkëpuntorë me anmikun e trathtarë: pra kje nji luftë vllavrasëse për pushtet. Jo vetëm kjo luftë u zhvillue kundra partive tjera nacionaliste, por ajo ma tepër u tregue e pamëshirshme mbrenda vetë Luftës Nacionalçlirimtare e sidomos mbrenda vetë Partisë Komuniste. Gjatë këtij vjeti, ose gjatë ksaj lufte iu pregatit kurthi për të ra dëshmor ose u eliminuen shumë nga krerët komunistë si Vasil Shanto, Vojo Kushi etj., etj., të cilët stolisin me bustet e veta sheshet e qyteteve tona. Të gjitha këto veprime u kryen nga grupi terrorist i Enver Hoxhës, që mos të ketë asnji rival tjetër në pushtetin që do të merrte. Ky grup hini triunfalisht në Tiranë më 28 Nandor 1944 i ardhun si Qeveri Provizore e Beratit. Ndërsa për me iu uniformue stemës së republikave federative jugosllave që kishin 29 Nandor 1944 u caktue hymja triunfale e ushtrive partizane në Shkodër, n orën 10 paradite të 29 Nandorit Kjo qeveri e Enver Hoxhës praktikisht drejtohej nga Beogradi, prandaj edhe u njoft shpejt nga të katër Aleatët e Mdhaj që dërguen përfaqsuesat e tyne në Tiranë. Enver Hoxha sundoi Shqipninë deri në 11 prill 1985, pra plot 41 vjet. Ai nuk kje nji burrë shtetit që mendon për popullin e vet, por kje nji tiran mizor në popull e nji klloun i vërtetë në politikë: i vetmi qëllim i jetës së tij kje mbajtja e pushtetit me dhunë, se përndryshe ai nuk dinte fare. Nuk pat kurrnji vijë të caktueme politike, por kje nji shërbëtuer servil i atyne që e mprojshin në pushtetin e tij mizor. Kështu që nga vj deri në 1948 siç binte lodra në Beograd ashtu kërcente ai në Tiranë. Kur e pau se Tito donte të krijonte nji shtet normal dhe jo terrorist ai u lidh me Stalinin i cili kje dielli i jetës së tij. Vazhdoi kështu me atë avaz, që siç binte lodra në Moskë ashtu kërcente ai në Tiranë. Ai u bashkue me Kongresin e Njizetë që kritikonte kultin e individit të Stalinit edhe kur u çveshën nga pushteti nji nga nji të gjithë udhëheqsat e partive komuniste të Europës Lindore. Por kur Hrushovi mbërrijti në Tiranë në vj dhe aty në aeroport të Rinasit, mbas prezantimit të autoriteteve shqiptare ai tha si me tallje: Sikur të ishem në nji tjetër shtet e të paraqiteshin Hoxha, Shehu, Haxhia, Myftiu, me siguri do të hiqsha këpucët për me u falë në xhami, por tue e dijtë se jam në nji vend socialist, edhe se asht i vogël, do ta bëj nji kopshtë të lulzuem si shembull në botë. Kur i ndjeu kto fjalë, edhe pse të thanuna me tallje, Enveri e kuptoi se Hrushovi do të bante ç ishte e mundun për ta rrxue nga pushteti. Prandej filluen divergjencat me Moskën tue vu marrdhanjet me Kinën e Madhe të Mao Ce Dunit. Por Kina, jo vetëm që ish tepër e madhe, por ishte shum ma e larmishme se Bashkimi Sovjetik. Nuk sundonte vetëm Mao Ce Duni, por ishin edhe Çu En Lai, Lin Shao Çi, e Ten Hsiao Pin. Paraqitej sikur secili prej tyne kish mbretninë e zonën e vet. Me plakjen e Mao Ce Dunit duel në skenën kineze e bija e tij. Flitej se për nji flirt që ajo kish me nji emisar të Enver Hoxhës, Mao Ce Duni akordoi kredinë e madhe kineze me të cilën Shqipnia vuni bazat e saj të industrisë, panvarsisht se teknologjia ishte e vjetër. Ndërkaq, Kina pat nji bazë të sigurtë të Europë, si për propagandën ashtu edhe bazë ushtarake. Në vj në skenën politike kineze duel Lin Biao me Revolucionin Kultural. Natyrisht, që gjatë ksaj kohe siç binte lodra në Pekin ashtu kërcente edhe Enver Hoxha në Tiranë. Nji revolucion kultural duhej bâ edhe në Shqipni. Çashtja e institucioneve fetare qëndronte kështu: Në vj filloi nji sulm i rrebtë kundra Kishës Katolike, u banë shumë akuza për bashkpunim me okupatorin si edhe për rrximin e pushtetit popullor me dhunë. U sajue e u ndërthur gjetja e armëve të mshehura në kishë. Nën kto pretekste ndër vitet e 1948 kleri katolik u zhduk me 2/3 e veta. U At Zef Pllumi fotomontazh. eliminue çdo institucion katolik dhe çdo veprimtari kulturore e sociale. Ajo 1/3 që mbeti u la për t i thanë popullit se Pushteti Popullor ishte i drejtë, por në të vërtetë ata që mbetën ishin pleq, të sëmundë e të tremun e pa mjete jetese. Prandaj zhdukja e Kishës Katolike të Veriut ishte po thuej e kryeme. Kur Enver Hoxha u takue me Stalinin, ai i tërhoq vrejtjen për kto veprime të paligjshme: Kjo i shërben propagandës kapitaliste, prandaj duhet të bâjsh ligjin për lirinë e komuniteteve fetare; natyrisht nji ligj socialist shtërngues. Ligji u bâ dhe liria e besimit hini në Kushtetutë. Për çudi, në bazë të ktij ligji e të Kushtetutës, Kisha Katolike erdh e ringjall aq shumë sidomos me nji prestigj të pabesueshëm në popull aq sa ngjalli inadin e madh në mendjen e sëmundë të Enver Hoxhës. Prandej tue u pështetë te eksperjenca e Revolucionit Kultural të Lin Biaos, ai më dt. 6 shkurt 1967 bani nji fjalim doktrinal para Konferencës t organizatave të Partisë së Tiranës ku çpalli: Pse, a ligjet tona do të na pengojnë ne që të shkatrrojmë të gjitha zakonet mbrapanike e besimet e kota fetare?! Mbas ksaj çpallje pothuej në çdo rreth të vendit u krijuen shtabet e Rinisë të Revolucionit Kultural, zakonisht të udhëhequna nga antarë të Komitetit Qendror të Partisë Punës Shqipnisë. Nji valë e re tërbimi të papamë ndonjiherë përfshin të gjithë Shqipninë. Mbrenda nji muaji, jo vetëm Kisha Katolike, por edhe ajo Orthodokse e dy komunitete myslimane u shembën përfundimisht, minaret e xhamijave e kumbonaret e kishave tërhiqeshin nga traktorë të fuqishëm dhe rrxoheshin përdhé e vetëm ato që vendoste Shtabi u shëndrruen në tjetër përdorim. Për gjith vend thirreshin konferenca popullore ku njerzit e ndershëm u demaskojshin, u shajshin e kërcnoheshin, për gjith vend vendoseshin fletë-rrufetë të cilave u duhej dhanë përgjegja detyrimisht. Vetëm mbas nji muaji, kur ishte shkatrrue gjithçka, filluen të mblidhen kuvendet e popullit ku thohej se e gjith kjo punë nuk ishte e Partisë, por vullneti i rinisë e vullneti i popullit. Filluen n ato kuvende me e skjarue popullin se nuk kishte Zot as fé se gjithshkafja ish kenë rrenë e mashtrim ose zakon mbrapanik i kotë e se tash e mbrapa të udhëhequn nga idealet e mësimet e Partisë do ta arrijshim jetën e lumtun që bjen socializmi. Ajo jetë e lumtun nuk erdhi kurr, por erdh tue u bâ përditë e mâ e vështirë. Nipçe, as ktu nuk mbaron ajo perjudhë e zezë, që ma vonë përfshini sferat tjera të kulturës e jetës shqiptare. Nipçe, ti do ta dijsh se kam kalue njizetepesë vjet të jetës seme në burg e sidomos nga vj e mbrapa, kur filloi e zhvillohej mbrenda grupit të bashkpuntorve të tij mâ të ngushtë, zhvillohej e ashpra luftë e trashigimit të pushtetit gjatë së cilës u elimunuen pa mëshirë nga njani tjetri Beqir Balluku e gjeneralat Koço Theodosi e Abdyl Këllezi, Hysni Kapo e Mehmet Shehu, Kadri Hazbiu e Feçorr Shehu, të gjithë pa përjashtim antarë t atij grupi terrorist që mbajti në pushtet Enver Hoxhën, derisa mbet i vetmi trashigimtar për vullnet të Nexhmijes, vetëm Ramiz Alia. Gjatë kohës së burgut më ka ra me ndejë gjatë e me u rrfye në sekretin mâ të madh me bashkpuntorë tjerë të rangut të dytë, gjithmonë besnik e veprimtarë t atij grupi terrorist, dhe ata vetë mi kanë tregue në imtësi psehin e të gjitha ngjarjeve që ndodhën, ashtu si ndodhën. Për shembull, pse u prishën marrdhanjet aq të përzemërta me Kinën? Sa kje gjallë Mao Ce Duni këtu u shpërndanë librat e kuq e kokardot e tij. Mbas vdekjes së Maos hypi në fuqi Ten Hsiao Pin i cili me sa duket e si thohej në nji intervistë me nji gazetar përendimor që e pëveti për Enver Hoxhën çë mendonte, ai iu përgjegj se: për mendimin e tij ishte ma i madhi skllavopronar gjatë historisë së njerzimit. Prandej tirani shqiptar urdhënoi këputjen urgjente të gjitha marrdhanjeve me Kinën. Se si u paraqitën arsye tjera, ato të gjitha janë maskime. Zojushe Ebi Spahiu, besoj se deri diku ta plotsova dishirin që mâ shfaqe në letrën tuej. Më fal se nuk asht shkrue bukur, mbasi jam keq me sy, sepse më ka mbetë vetëm 10% e pamjes normale. Në rasë se ke me pasë tjera pëvetje, për sa dij mund t i tregoj. T uroj suksese në studime e në jetë. At Zef Pllumi Kuvendi Françeskan Arra e Madhe Shkodër-Shqipni

71 gëzuar 28 nëntori Osman Kazazi, Mandela i qëndresës shqiptare vjet pa legjendën e burgjeve, Mandelën shqiptar Osman Kazazin, atdhetari, Pishtari i Demokracisë, Qytetar nderi i Shkodrës, Qytetar Nderi i Tiranës. Kalvari i jetës së tij dhe rezistenca e desidentit Osman Kazazi në burgjet e kampet e internimit të regjimit komunist është i pashembullt Nga Zamira Bushati Me respektin e veçantë për figurën atdhetare të Osman Kazazit, po shkruaj këto rreshta, ashtu siç e kam njohur dhe vlerësuar. Besoj se sot, në shoqërinë shqiptare fenomeni i trallisjes në vorbullën e lakmisë për konsumim material, e ka domosdoshmëri të njohë e të vlerësojë tiparet morale që mbartën shumë njerëz të këtij kombi që sakrifikuan gjithçka për idetë dhe të respektojë qytetërimin e tyre. U bënë dhjetë vjet që Osman Kazazi, legjenda e burgjeve, Mandela shqiptar, nuk jeton më. Nuk jeton njeriu që sakrifikoi gjithçka për idetë e tij nacional - republikane. Kalvari i jetës së tij dhe rezistenca e desidentit Osman Kazazi në burgjet e kampet e internimit të regjimit komunist është i pashembullt. E gjykoj sot veprimtarinë e tij, mbas dhjetë vjetësh, me respektin që kam për vlerat qytetare që tregoi dhe mbi të gjitha për qëndrueshmërinë që ky qytetar i bëri diktatit të dhunshëm të mendësisë komuniste duke mos bërë kompromis me antivlerat që mbarte kjo mendësi. Nuk mund të kuptosh fenomenin Osman Kazazi pa njohur trashëgiminë e familjes së tij, nga e cila buronin vlera të jashtëzakonshme traditash qytetarie, atdhetarie e familjare. Nona Meja, nëna e Osmanit, një grua me trup mesatar, e dobët, me një shami të bardhë në kokë, energjike e autoritare, por një grua me fuqi të jashtëzakonshme karakteri dhe përkushtim të skajshëm ndaj familjes, kishte kaluar një jetë me tronditje e fatkeqësi pafund, duke pritur djalin e saj të vetëm i burgosur e internuar për rreth 40 vjet. Kurrë nuk e pashë të ligështuar, në sytë e saj kishte vetëm dashuri e shpresë se Zoti do ta bënte mire. Çfarë nuk hoqi shpirti i saj i brengosur se mos Zoti e merrte dhe ajo nuk arrinte të shihte të birin e lirë në shtëpi. Kurrë nuk e kam dëgjuar të ankohej për të birin, për shkak të të cilit vinin vuajtjet e diskriminimet politike. Një grua e jashtëzakonshme që raca shqiptare ka lindur. Nona Meja ishte një grua tipike tiranase, fisnike, e zgjuar, e përkushtuar deri në vetëmohim ndaj emrit dhe nderit të familjes së saj. Kjo grua e respektuar kishte udhëhequr në kalvarin e persekutimit politik dhe ekonomik familjen me pesë motrat e Osmanit dhe dy fëmijët nga motra e madhe, Dija, mbesa e nipi, trashëgimtarëve të vetëm të drejtpërdrejtë që kjo e familje e madhe ka. Mikpritja e Nona Mejas ishte proverbiale, dera e Kazazëve, rrinte hapur për miq e shokë të shumtë të çunit, mikpritja e saj s kishte cak. Zoti e ka pranë vetes së tij, në dritën e tij. Të pesë motrat e Osmanit të drejtuara nga Nona Meja përballuan me stoicizëm të jashtëzakonshëm persekucionin dhe urrejtjen komuniste. Kurrë nuk u ankuan për fatin e tyre plot dhembje, kurrë nuk u ankuan për pasojat personale e politike që u erdhën nga bindjet politike të vëllait. Kurrë nuk u lëkundën në besimin e tyre te Lala. Iu përkushtuan deri në ekstrem për ta mbajtur gjallë e me dinjitet të vëllanë kur ai ishte në burg me të gjitha mënyrat e format. Jetuan në mjerim ekonomik, por të vëllait në qeli i çonin rregullisht ushqime e veshje. Një solidaritet i hekurt dhe i palëkundshëm me fatin e të burrit të vetëm të shtëpisë për të përballuar diktaturën komuniste. Të pafund janë historitë që tregohen në këtë familje për sakrificën supreme që bënë për Osmanin, si i burgosur politikisht. Histori dhembjesh, lotësh, përkushtimi dhe qëndrese. Iu gjendën pranë atij gjatë burgosjeve të njëpasnjëshme e internimit me torba me ushqime në krah. Rrugëtime të pafund shprese dhe dëshpërimi, kilometër pas kilometri, në të ftohtë e zheg. Kanë ecur në këmbë me dhjetëra kilometra për të shkuar në burgun e Burrelit dhe të Spaçit, duke sfiduar hapur diktaturën, frymën e keqe të moralit komunist. Rrugëtime nëpër Shqipërinë e tulatur, të frikësuar, të mjerë, por edhe nëpër Me akademik Rexhep Qosjen (majtas) e intelektualë të tjerë të Kosovës Shqipërinë e mikpritjes, guximit, zemrës bujare dhe fjalës së mirë. Jo rrallëherë udhëtarët dhe shoferët e rastit kishin frikë t i ndihmonin këta njerëz në kalvarin e tyre drejt burgut të Osmanit. E tillë ishte katandisur raca shqiptare. Shikonin gra me fëmijë të ngarkuar me trasta dhe ata burrat kishin frikë të shkonin e t i ndihmonin një copë rrugë. Osmani u lirua nga burgosjet e pashkëputura rreth vitit 1986, i plakur, i dobët fizikisht, por shpirti i tij ishte plot me liri, atdhedashuri, drejtësi e demokraci. Shpirti i tij lëshonte ndriçim të magjishëm, ëmbëlsi, bukuri. Kam bërë biseda të gjata me këtë njeri dhe kurrë nuk e kam dëgjuar të ankohej për jetën e tij të shkatërruar, të përbuzur e të përbaltur nga komunistët. Kishte moral e motivim të jashtëzakonshëm deri në kufijtë e të paarsyeshmes për të sfiduar të keqen e për të pritur të mirën. Stofi i tij moral e intelektual më joshte. Sytë i ndriçonin nga besimi se liria do t i vinte Shqipërisë. S kisha parë kurrë njeri tjetër në jetën time që të kishte atë ndriçim të brendshëm shpirtëror sa ç kishte ai njeri kur binte fjala për lirinë e Shqipërisë. Kurrë s e kam dëgjuar të ankohej nga Atdheu i tij, kurrë s e kam dëgjuar të thoshte një fjalë të keqe për Kosovën, ah Kosova, makthi i tij, ëndrra e tij, dashuria e tij tejet e çmuar për gjysmën shqiptare që vuante nën serbët. Për Kosovën me Osman Kazazin nuk mund të bëje biseda normale, ai e idealizonte atë vend, ai adhuronte shqiptarët e Kosovës me një mendësi të rrallë. Vazhdimisht në vitet , ai ndiqej nga spiunët e Sigurimit të Shtetit, përgjohej dhe donin shkakun më të vogël që ta fusnin përsëri në burg. Gjakësorët komunistë nuk e njihnin dhembshurinë dhe koha tregoi se nuk e njihnin as pendesën për genocidin që i bënë kundërshtarëve të tyre politikë në 45 vjet qeverisjeje prej tyre. Osmani në këto vite vazhdimisht e shikoja të veshur me rroba dimri që t i kishte për çdo mundësi arrestimi që mund t i bëhej në çdo orë, e në qelitë e ftohta të ishte disi i veshur. Në asnjë rast nuk e kam dëgjuar që të kishte dyshim se komunizmi do jetonte gjatë në Shqipëri. Vazhdimisht me një dëshirë të madhe më thoshte: Këta s e kanë të gjatë. Një ëndërr e vjetër e antikomunistëve shqiptarë. Dilte shpesh nga shtëpia në të ngrysur dhe takonte në fshehtësi miqtë dhe shokët e tij të vjetër, bisedonte me ta e kur kthehej nga këto takime ishte shumë optimist. Sesi ia bënte që të mos pikasej nga spiunët, kjo ishte puna e tij. Në shtëpi rregullisht dëgjonte lajmet në Zërin e Amerikës, stacionet italiane dhe komentonte me ne gjithë pasion vlerat e kulturës dhe moralin perëndimor e i krahasonte me antivlerat e moralit në kulturën komuniste të qeverisjes. Një takim me presidentin Rugova Kur e shikoje gjatë ditës në qetësinë e tij, në maturinë e tij, në dhembshurinë e tij për njerëzit, nuk e besoje se ky njeri që ka kaluar në kalvarin e tmerrshëm të burgut komunist, të kishte atë gjendje psiqike të ekuilibruar dhe të qetë. Por nën qetësinë e siluetës së tij gjatë ditës, gjumi i natës atë e tradhtonte. Një gjumë i trazuar me ëndrra e përjetime të llahtarshme, ku ulërinte, bërtiste, qante, lutej, kërciste dhëmbët me një zhurmë të tmerrshme, copëra emrash e përjetimesh pa lidhje përhapeshin në dhomën e vogël, emra njerëzish që ishin pushkatuar, përjetime dhune e tmerri që nuk mund të zhdukeshin nga mendja njerëzore. I kam përjetuar ato momente i shokuar me dhembje e brengosje për jetën e këtij njeriu, që në gjumin e thellë të natës, përjetonte kalvarin dhe jetën e tij të vërtetë, me të vdekurit, me të pushkatuarit, me të sëmurët, të pangrënët, të rrahurit, të poshtëruarit, të uriturit, të tradhtuarit, të zhgënjyerit, të frikësuarit, të çmendurit, me idealistët, nacionalistët, revizionistët, ballistët, zogistët, spiunët, vrasësit, hajdutët, psikopatët; një ferr i kuq që komunistët djallëzisht e përsosën deri në kufijtë e absurdit. Hijet e të shkuarës vallëzonin kobshëm nën ritmin fatal të fatit të paracaktuar. Era e ngrohtë e mrekullueshme e lirisë po frynte nga Perëndimi, duke shkrirë akullin bolshevik. Sovjetët të raskapitur me betejën e tyre të madhe me lirinë dhe vlerat shoqërore ishin dorëzuar. Në vendet ish-komuniste njerëzit po dilnin nëpër sheshe e rrugë, duke protestuar ndaj regjimeve komuniste dhe diktaturës së tyre, kudo ndjehej vrulli idealist i ëndrrës së lirisë. Shqipëria tejet e lodhur me komunizmin e saj, e vobektë dhe e mjeruar u rebelua. Populli liridashës doli në sheshet publike, ai nuk e kishte më frikë diktaturën komuniste. Dëshira për ndryshim e liri ishte bërë ortek i fuqishëm. Një artikull antiqeveri diku në një cep gazete ngazëllonte shqiptarët, demonstratat antidiktaturë nuk po reshtnin, nëpër mure shkruheshin parullat antiparti. Komunistët në fundin e tyre ishin të çoroditur, ndjeheshin të zënë në çark, bustet e diktatorëve Lenin e Stalin u hoqën natën me shpejtësi me shpresë se do zbutej rrebeshi popullor për liri e demokraci. Njerëzit në turma të mëdha, protestonin nëpër sheshet e qyteteve kundër regjimit të Enver Hoxhës. Njerëz të dëshpëruar nga mjerimi i tyre 50-vjeçar mësynë dhe u futën në territorin e ambasadave. Aty ku ata besonin se ishte liria dhe mirëqenia. Komunistët ishin dorëzuar, ishin frikësuar dhe trembur për jetën e tyre, disa më fanatikët mundoheshin të kërcisnin dhëmbët, por ishin groteskë e mjeranë në kërcënimet e tyre. Regjimi u detyrua që njerëzit e strehuar nëpër ambasada t i lejonte të shkonin jashtë Shqipërisë. Komunistët kishin nënshkruar humbjen e betejës me lirinë. Demonstrata e qytetarëve të Tiranës për një jetë më të mirë, për ekonominë e lirë të tregut, për pluralizmin politik po përhapej në hartën e Shqipërisë. Filluan të shkatërroheshin e të digjeshin simbolet e komunizmit. Të burgosurit politikë u liruan nga burgu nën diktatin e frymës së lirisë që gjallonte me furi në të gjithë Shqipërinë. Në një situatë të tillë Osmani nuk zinte vend, ishte sa në një demonstratë e sa në një takim të fshehtë me shokët e tij të burgut e të idealit. Filloi të komunikonte në telefon me ish - shokë që jetonin jashtë vendit. Ishte i gjallëruar e i frymëzuar nga liria që po vinte me hapa gjigantë në Shqipërinë e robëruar. Në rrugën e shtëpisë së tij ishte libraria Flora, një simbol komunist, njerëzit e rebeluar ia vunë flakën dhe e shkatërruan këtë simbol. Osmanin e arrestojnë në shtëpinë e tij dhe e mbajnë në Degën e Punëve të Brendshme të Tiranës. E akuzojnë se ka nxitur e udhëhequr turmat e njerëzve për të djegur simbolet komuniste. Mbas disa orësh e lirojnë, duke 72

72 72 gëzuar 28 nëntori Osman Kazazi, Mandela i qëndresës shqiptare 71 e këshilluar që të mos merret me veprimtari antikomuniste. Këshillë mjerane! Mjeranët komunistë ishin sa të trembur e aq të pashpresë në mbijetesën e tyre sa që kishin filluar të tregonin publikisht me armiqtë arsyeshmëri e njerzillëk?! Era e lirisë po materializohej në një proces vendosjesh të rregullave e ligjeve të reja për shoqërinë shqiptare. Demokracia u rivendos në Shqipëri pas 50 vjetësh. Filluan të formohen partitë e para të demokracisë së brishtë shqiptare, gazetat e para të lira, shoqatat e para të organizimit vullnetar. Shqipëria tashmë ishte shkëputur nga hija e diktatorit Enver Hoxha, kudo emri i tij hiqej, bustet e tij të shumtë shembeshin, kundërpërgjigjja e komunistëve ishte e dobët dhe e pashpresë për të fituar këtë betejë me shqiptarët liridashës. Në riorganizimin shoqëror që po bënte shoqëria shqiptare të burgosurit politikë si një forcë e madhe mendore e liridashëse organizohen në shoqatën e tyre për të kërkuar të drejtat e marra me dhunë nga komunistët. Osmani si njeriu që kishte bërë më shumë burg se asnjë tjetër, si njeriu që mëshironte frymën qytetare, humanizmin, kulturën, devotshmërinë e ndershmërinë e tij u zgjodh njëzëri kryetar i shoqatës së të burgosurve politikë të Shqipërisë. Një barrë shumë e rëndë për supet e tij të plakur e të rraskapitur. Do drejtonte një shoqatë që në gjirin e saj do kishte njerëz të traumatizuar, fyer, poshtëruar, lodhur, uritur mjeruar skajshëm. Vetëm Mesia mund t i drejtonte këta njerëz drejt qetësisë shpirtërore e materiale. Osmani ky qytetar intelektual i Tiranës, ky qytetar i nderuar i këtij kombi ka bërë për këta njerëz maksimumin e mundshëm që një qenie njerëzore mund të japë me veprimtarinë e tij shoqërore. Shtëpia e tij u kthye në seli të shoqatës. Me mijëra njerëz u mikpritën në shtëpinë e tij të vjetër e të rrënuar, por bujare, për të takuar Osmanin, për të biseduar me të, për të qarë hallet me të, për ta dëgjuar e kërkuar mend. Kam parë në këtë shtëpi mjeranë që të trishtonin në ndihmën që kërkonin, gra që kërkonin burrat e tyre të zhdukur, fëmijë që donin të dinin për baballarët e tyre, njerëz që nuk dinin se ç kërkonin, ballistë, zogistë, ish-komunistë, malësorë, fshatarë, qytetarë e gjithë Shqipëria e persekutuar e distancuar nga komunizmi. Njerëz që donin ndryshim, që donin ëndrrat e tyre të realizoheshin. Ajo shtëpi e rrënuar dykatëshe i pranoi të gjithë në gjirin e saj, i mirëpriti, u dha shpresë, u mundua t ua zgjidhte hallet, por hallet ishin të shumta dhe ishte e pamundur t i zgjidhte të gjitha. Këta njerëz ashtu si gjithë shoqëria shqiptare me vështirësi po orientoheshin në një shoqëri të lirë. Të rritur e lindur në diktaturë ato ishin si të dehur nga liria. A ishte Osmani Mesia? Jo, ai ishte një qytetar si ata, bashkëvuajtës si ata. Kam parë njerëz të zhgënjyer e të mërzitur që shtëpia mikpritëse nuk po bënte mrekulli, por mrekullia nuk ndodhej në atë shtëpi, por ishte te liria që fituan, ishte në zemrat e shqiptarëve që kishin fituar dinjitetin e tyre të nëpërkëmbur në vullnetin e shqiptarëve për begati e demokraci. Kam qenë dëshmitar i shumë njerëzve me influencë në shoqërinë shqiptare që vizitonin këtë shtëpi, nga jugu e veriu, kosovarët ishin të privilegjuar, kam qenë i pranishëm në vizitën e z. Ibrahim Rrugova dhe delegacionit të tij që kishin ardhur nga Prishtina, me z. Rexhep Qosja, Demaçi, e shumë e shumë të tjerë shqiptarë të larguar nga Kosova që jetonin në Perëndim. Kam parë e kam pasur fatin të jem mes atyre njerëzve të mrekullueshëm që për lirinë e vendit të tyre kishin sakrifikuar gjithçka. Me qindra njerëz iu përkushtuan me shumë dëshirë përpjekjeve për të ndihmuar njerëzit e persekutuar gjatë regjimit komunist që ata të integroheshin sa më shpejt e pa dhimbje në rrjedhën e shoqërisë shqiptare. U mundësua komunikimi me shqiptarët e arratisur jashtë Shqipërie, që të ndihmonin atdhetarët e tyre me ndihma humanitare. Me dhjetëra njerëz nëpër botë iu përgjigjën kërkesave për ndihmë. Shqiptarët jashtë atdheut dhanë një ndihmë të pakursyer në këtë drejtim. Shumë fondacione të huaja u afruan në Shoqatën e të persekutuarëve që t i shërbenin këtyre njerëzve në nevojë. Ndihmat në ushqime, veshje, e gjëra të tjera vërshuan nga gjithë bota, thirrja për ndihmë u mirëprit dhe solidariteti njerëzor tregoi vlerën e tij madhështore. Osmani e njerëzit që e ndihmonin bënë të pamundurën që këto ndihma të administroheshin mirë e të shpërndaheshin në bazë të kritereve sa më të drejta e humane. Natyrisht që kishte dhe abuzime nga individë të veçantë, por e përgjithshmja ishte në frymën e humanizmit njerëzor. Një marrëveshje shumë frytdhënëse ishte marrëveshja midis Qeverisë Teknike dhe Shoqatës së të persekutuarve politikë për arsimimin në universitete të të persekutuarve e fëmijëve të tyre pa normat e kriteret e shkollës së lartë. Me mijëra njerëz u regjistruan nëpër fakultetet e vendit, njerëz që nuk kishin moshën për universitet, por që ishte një ëndërr e mohuar e tyre. Gjatë fushatës për zgjedhjet e vitit 1992, Osman Kazazi propagandoi në të gjithë Shqipërinë sa në një vend e në tjetrin, sa në podiume e sa nëpër salla ku mblidheshin njerëz dhe u fliste për domosdoshmërinë e fitores së zgjedhjeve nga forcat demokratike. Fitorja e zgjedhjeve të 1992 ishte një fitore e gjithë kombit demokratik shqiptar. Osman Kazazi punoi ngushtë me forcat demokratike që fitorja të arrihej. Zgjedhjet krijuan mundësinë që forcat demokratike të drejtonin vendin. Një marrëveshje tjetër mjaft e suksesshme ishte marrëveshja midis PD dhe Shoqatës së të Persekutuarve, respektivisht z. Sali Berisha e z. Osman Kazazi që kjo e fundit t i afronte PD-së njerëzit e saj më të mirë për administratën e ardhme mbas zgjedhjeve të marsit Osmani shumë i ndjeshëm për fatin e integrimin e bashkëvuajtësve të tij arriti një marrëveshje me shumë sukses me qeverinë Meksi, ku gatishmëria dhe ndjeshmëria e Kryeministrit për të ndihmuar njerëzit e persekutuar ishte shumë e lartë. Dhe vërtet në administratën shtetërore u punësuan shumë të përndjekur politikë, iu dhanë shumë lehtësira financiare kësaj shtrese dhe shkollimi i fëmijëve të të përndjekurve ishte një prioritet i kësaj qeverie. Ai njeri plak e i urtë bëri sa mundi e diti që influencën e vet në qarqet drejtuese të vendit ta shfrytëzonte në të mirë e dobi të shtresës së të përndjekurve politikë. Kurrë nuk u lodh së besuari dhe mbrojtur se Shqipëria më në fund do bëhej me shtetin e së drejtës, me shtetin e kombit të lirë, mbi barazinë e të drejtave të njeriut.

73 gëzuar 28 nëntori Stavro Skëndi, dekani i 73 studimeve albanologjike në SHBA Nga Prof. Nikolla Pano Kontakti im i parë me profesor Skendin daton më 1958 kur unë i shkrova një letër urimi mbi publikimin e librit Shqipëria. Ky libër doli në periudhën kur unë po filloja të merresha seriozisht me studimet për Shqipërinë dhe ishte një nga të parët në koleksionin tim personal të bibliotekës shqiptare. Ai mbetet edhe sot një vepër studimore me vlerë. Gjatë viteve 1960 dhe 1970, unë pata mundësi ta takoja profesor Skendin në një sërë rastesh, kryesisht gjatë konferencave profesionale që ne ndiqnim. Ishte në sajë të bisedave që pata me të në këto raste që arrita të mësoja shumë rreth jetës së tij të shquar. Stavro Skendi lindi më 20 Gusht 1906 në Korçë. Ai kreu shkollën fillore dhe atë të mesme në qytetin e lindjes. Profesor Skendi ishte një nxënës i shquar dhe gëzonte reputacion si një i ri inteligjent, patriot dhe i nderuar. Pasi kreu studimet në Liceun e Korçës, atij i dhanë një bursë studimi për Robert College, një insitut me financime amerikane në Stamboll. Profesor Skendi u diplomua nga Robert College në Ai u kthye në Shqipëri, ku së pari punoi në Institutit Tregtar në Vlorë dhe më pas në Liceun e Korçës. Në 1930 ai fitoi një bursë shteti e cila i mundësoi studimet në Shkollën e Studimeve Ndërkombëtare të Universitetit të Gjenevës, ku në 1932 ai mori një çertifikatë të studimeve të avancuara. Ndryshe nga bashkëkohësit e tij të cilët pasi të kryenin studimet, preferonin të qëndronin jashtë, profesor Skendi u kthye në Shqipëri ku rifilloi të jepte mësim në liceun e Korçës. Ai besonte plotësisht se përgatitja e një grupi të edukuar të rinjsh shqiptarë ishte thelbësore për zhvillimin ekonomik, social dhe kulturor të vendit. Brenda kontekstit politik të viteve 1930-t, ai mund të karakterizohet më shumë si përkrahës i reformës evolucionare sesa i asaj revolucionare. Gjatë kësaj kohe profesor Skendi qe i shqetësuar për rritjen e ndikimit të Italisë në Shqipëri. Ndonëse merrte pjesë në një sërë diskutimesh kafenesh për politikën dhe kulturën shqiptare, profesor Skendi ia kushtoi një pjesë të mirë të kohës së tij përkujdesjes për zgjerimin e horizontit intelektual të studentëve të tij jashtë orës së mësimit. Ai gjithashtu lexonte mjaft libra në fusha të tilla si historia, letërsia, filozofia dhe shkencat sociale. Veç kësaj, ai nisi të zgjeronte njohuritë mbi gjuhët e huaja. Ata të cilët kishin fatin e mirë të ishin studentë të profesor Skendit gjatë viteve 1930-t, e admirojnë atë si mësues, njeri dhe patriot. Me pushtimin e Shqipërisë nga Italia në vitin 1939, Stavro Skendi u bashkua me lëvizjen kundër regjimit të ri fashist. Bashkë me patriotë të tjerë, ai internohet në kampin e ishullit Ventontene, ku mbeti deri në vitin Pas kthimit në Shqipëri, profesor Skendi lidhet me lëvizjen e rezistencës të Ballit Kombëtar. Në vitin 1943, siç më ka treguar, ai u largua nga vendi në mënyrë që t iu jepja autoriteteve britanike dhe amerikane një vlerësim realist të situatës politike dhe ushtarake në Shqipëri. Ai shkoi në Stamboll ku qëndroi deri në vitin Në vitin 1947 profesor Skendi mbërriti në Shtetet e Bashkuara. Ai konkuroi me sukses për një bursë nga American Council of Learned Societies, në sajë të së cilës pati mundësi të niste studimet për doktoraturën në Universitetin e Kolumbias, ku u diplomua në vitin Gjatë kohës kur ndiqte studimet pasuniversitare, për një kohë të shkurtër profesor Skendi është aktiv në lëvizjen anti-komuniste të emigracionit në SHBA, por shpejt ai e distancon veten nga këto veprimtari, që të mos vinte në rrezik integritetin Pamje nga kampusi i Columbia University në New York ku dha mësim Stavro Skëndi. Stavro Skëndi e tij shkencor. Në vitin 1950, ndërsa ishte duke përfunduar tezën e doktoraturës, profesor Skendi u caktua bashkëpunëtor i kërkimeve në Mid-European Studies Center në Nju Jork. Kjo organizatë financohej nga qeveria e Shteteve të Bashkuara dhe kishte për detyrë të përgatiste studime dhe analiza shkencore për zhvillimet në regjimet komuniste të Evropës Lindore. Profesor Skendi i ruajti lidhjet me këtë Qendër deri në vitin Gjatë kësaj periudhe ai ishte editor dhe autori kryesor i librit Albania, i cili u botua në vitin 1956 nga Praeger Publishers, si pjesë e serisë Europa Qëndrore e Lindore nën komunistët. Nga mesi i viteve 1950-t, kjo vepër mbahet si një ndër veprat më të rëndësishme të referencës, duke shërbyer si pikënisje për studimet lidhur me Shqipërinë. Lidhja e profesor Skendit me këtë projekt shërbeu për krijimin e famës së tij si eksperti kryesor për çështjet shqiptare në SHBA. Karriera akademike e profesor Skendit në Shtetet e Bashkuara filloi me emërimin e tij si pedagog i jashtëm i gjuhëve ballkanike në Universitetin e Kolumbias, në vitin Në vitin 1957, ai emërohet Asistent - Profesor i Gjuhëve dhe Kulturës Ballkanike. Ai ngrihet deri në nivelin e profesorit dhe vazhdoi të jepte mësim deri në vitin 1972, kur mori titullin Professor Emeritus. Gjatë qëndrimit të tij në Kolumbia, Profesor Skendi bashkëpunonte dhe me East Central European Institute. Megjithëse ishte një mësues i ndërgjegjshëm dhe i dedikuar, në radhë të parë profesor Skendi njihet për kontributet e shquara studimore që ai ka dhënë për Albanologjinë. Përveç veprës Shqipëria, ndër librat e tij përfshihen Poezia epike orale shqiptare dhe ajo e sllavëve të jugut, e botuar për herë të parë në vitin 1954, ribotuar në vitin Kjo vepër është padyshim një kontribut i rëndësishëm në fushën e studimeve shqiptare, ashtu dhe në atë të folklorit të krahasuar. Kryevepra e Profesor Skendit është, padyshim, monografia mbresëlënëse dhe e hulumtuar me kujdes, Zgjimi Kombëtar Shqiptar, në vitet , i publikuar nga Princeton University Press, në vitin Nuk është e ekzagjeruar të pohosh se ky libër paraqet një nga kontributet më të rëndësishëm për historiografinë shqiptare në gjuhën angleze. Në vitin 1980 një përmbledhje e 15 artikujve të shkruara nga Profesor Skendi, u publikuan me titullin, Studimet kulturore të Ballkanit. Artikujt pasqyrojnë kërkimet e profesor Skendit në studimin e gjuhës, folklorit dhe historisë. Artikuj të shumtë të Profesor Skendit janë botuar në disa nga gazetat shkencore më prestigjoze në Shtetet e Bashkuara dhe Europë, siç janë: as The American Historical Review, Foreign Affairs, Political Science Quarterly, American Slavic and East European Review, Journal of Central European Affairs, and Sudost- Forschungen. Ato trajtojnë tema të ndryshme dhe të rëndësishme, si Rilindja Kombëtare Shqiptare, gjuha dhe letërsia shqiptare, feja në Shqipëri dhe në Ballkan, çështja e Epirit të Veriut, si dhe zhvillimet në Shqipëri që nga koha e Luftës së Dytë Botërore. Kur i hedh një sy punës intelektuale të bërë nga profesor Skendit gjatë karrierës së tij, kushdo do të impresionohej nga gjerësia e saj. Kontributet e tij për Albanologjinë kanë karakter multidisplinor. Ato përfshijnë fusha të tilla si historia, gjuhësia, letërsia, feja, shkencat politike dhe kultura. Veç kësaj, ndonëse studimet e profesor Skendit ishin të fokusuara tek Shqipëria, ai megjithatë ishte i vetëdijshëm dhe i ndjeshëm ndaj ndikimeve të ndërsjellta të kombeve dhe popujve të Ballkanit lidhur me jetën, kulturën dhe historinë e tyre përkatëse. Po kaq mbresëlënëse është cilësia e punës së profesor Skendit. Librat, artikujt dhe shkrimet e tij shkencore mbështeteshin gjithmonë në një punë kërkimore, të arsyetuar dhe shkruar mirë. Studimet e tij i favorizonte dhe aftësia e tij për të përdorur burime nga një spektër i gjerë gjuhësh. Përveç njohjes së shqipes, anglishtes, frengjishtes, gjermanishtes dhe italishtes, profesor Skendi përvetësoi dhe gjuhët sllave, greqishten dhe turqishten. Në të gjitha shkrimet e tij profesor Skendi përpiqet të paraqesë një shumëllojshmëri perspektivash, ndërsa rendit provat e duhura në përkrahje të përfundimeve dhe interpretimeve të tij. Duke përmbledhur kontributin e profesor Skendit në studimet Albanologjike, mund të thuhet se me përpjekjet e tij ai hodhi themele të fortë për studimet Albanologjike në Shtetet e Bashkuara. Puna e tij hapi rrugë të reja për Albanologjinë dhe ka shërbyer si bazë mbi të cilën të tjerët mund të ndërtojnë. Të gjithë ne që kemi punuar në fushën e studimeve shqiptare në Shtetet e Bashkuara, si dhe kolegët tanë të specializuar në degë të ndryshme të Ballkanologjisë, e njihnim Stavro Skendin si dekanin e studimeve shqiptare në Shtetet e Bashkuara. Profesor Skendi vazhdoi të ishte i interesuar në studimet shkencore dhe pasi doli në pension. Në tetor të vitit 1980, një grup shokësh dhe kolegësh të Stavros organizuan një pritje për nder të tij në Nju Jork. Gjatë viteve 1980-t, ndërsa shëndeti i tij po binte, gradualisht profesor Skendi nisi ta pakësonte jetën e tij publike, por vazhdoi të zgjeronte njohuritë e tij nëpërmjet leximit dhe refleksionit. Ai priste me padurim kohën kur ai dhe gruaja e tij e devotshme Daisy të kalonin në Southampton në Long Island. Në 17 gusht 1989, profesor Skendi vdiq në Southampton nga sëmundja e Parkinsonit. Shërbimet funerale u zhvilluan në New York City. Profesor Skendi kaloi një jetë të gjatë dhe produktive. Jeta e tij përfshinte tetë dekadat e para të historisë së Shqipërisë nga shpallja e pavarësisë së kombit deri në krijimin e regjimit komunist. Profesor Skendi e shihte imponimin e diktaturës komuniste ndaj popullit shqiptar si një tragjedi kombëtare. Ai ishte i shokuar nga dhuna dhe terrori i përdorur nga udhëheqësit komunist për të ruajtur pushtetin e tyre. Dhe, ai ndjente keqardhje lidhur me kufizimet e vendosura ndaj shkrimtarëve, artistëve dhe intelektualëve të vendit. Si rrjedhojë e kontrolleve të rrepta ideologjike dhe politike të vendosura në jetën kulturore e intelektuale në Shqipëri, si dhe të armiqësisë personale që Enver Hoxha ushqente ndaj Profesor Skendit, si figura ashtu dhe vepra e profesor Skendit u denigruan vazhdimisht gjatë periudhës komuniste në Shqipëri. Megjithatë, deri sa vdiq, Profesor Skendi ushqente shpresën se Shqipëria do të braktiste linjën e doktrinës komuniste, që e kishte ndjekur që nga fundi i viteve 1940 dhe do të përqafonte reformat që po hidhnin rrënjë në shumicën e vendeve komuniste të Europës Lindore dhe në Bashkimin Sovjetik. Jam i sigurt se ai do të ishte gëzuar me vendosjen e pluralizmit politik dhe lirisë kulturore në Shqipëri, për të cilat ai kishte aq shumë kohë që përpiqej.

74 74 gëzuar 28 nëntori Lista e 80 diplomateve shqiptare nga viti 1912 deri ne vitin Jani Armodhi, konsull në Egjipt, në vitin Ali Asllani, konsull në Itali, në vitet ; ambasador në Bullgari, në vitet dhe ambasador në Greqi, nga viti 1930 deri në Fuad Asllani, ambasador në Angli, në vitet Reshad Asllani, konsull në Itali, në vitet ; konsull në Manastir, në vitet Rexha Bega, konsull në Turqi, në vitin Xhaferr Belegu, kryekonsull në Bari, konsull në Itali në vitet Dhimitër Berati, kryekonsull në Bullgari, në vitin 1924; ambasador në Francë në vitet Haki Blloshmi, konsull në Boston, SHBA, nga viti 1925 deri në vitin Selaudin Blloshmi, ambasador në Rumani, në vitet Kostandin Boshnjaku, ambasador në Turqi, në vitin Kostandin Çekrezi, ambasador në SHBA, në vitet Remzi Çelo, konsull në Selanik, Greqi Lazër Çeta, konsull në Jugosllavi, në vitin Sofokli Çomora, konsull në Korfuz, Greqi, në vitet Ferid Dervishi, kryekonsull në Bari, Itali, në vitet ; konsull në Selanik, Greqi, në vitet ; kryekonsull, në Turqi Xhemil Dino, ambasador në Itali, nga viti 1926 deri në 1931, dhe ambasador në Angli, në vitet Vasil Dogani, kryekonsull në Rumani në vitet Asdreni, konsull në Rumani në vitet Dervish Duma, konsull në Londër, Angli, në vitet Rauf Fico, ambasador në Turqi, në vitet ; ambasador në Jugosllavi, në vitet dhe , ambasador në Greqi në vitet ; ambasador në Gjermani, në vitet Mehdi Frashëri, ambasador në OKB, në vitet Mit hat Frashëri, ambasador në Francë, në vitet ; Greqi në vitet Qemal Frashëri, konsull në Korfuz, Greqi, në vitet Xhemal Frashëri, konsull në Londër, në vitet ; kryekonsull në Manastir në vitet ; kryekonsull në Stamboll, Turqi, Shemzi Gabrani, konsull në Bari, Itali, në vitin 1925, 26. Gjergj Geco, kryekonsull në Egjipt, në vitet ; kryekonsull në Janinë, Greqi, në vitet Rrok Gera, ambasador në Gjermani, në vitin Fahredin Gjata, ambasador në Greqi, në vitet Shaqir Hajrullahu, konsull në Stamboll, Turqi, Sabri Hamzaj, konsull në Stamboll, Turqi, në vitin Maksud Hulusi, kryekonsull në Janinë Greqi, në vitet Remzi Janina, kryekonsull në Janinë, Greqi, në vitet Qemal Jusfuti, kryekonsull në Selanik, Greqi në vitet Angjelin Kakariqi, konsull në Korfuz Greqi, në vitet Vasil Kalluci, konsull në Korfuz, Greqi, në vitin Hamdi Karazi, konsull në Itali, në vitet , kryekonsull në Korfuz Greqi në vitet Nikollë Kasneci, konsull në Itali, në vitet Ndrio Katundi, konsull në Jugosllavi, në vitet Stavri Katundi, konsull në Manastir, në vitet Atlante Koçi, konsull në Bullgari, në vitet Mark Kodheli, kryekonsull në Bari, konsull Itali, në vitet Xhahid Koka, kryekonsull në Selanik, Greqi në vitin Faik Konica, ambasador në SHBA, në vitet Mehmed Konica, ambasador në Angli, në vitet Skënder Konica, konsull në Bullgari, në vitet Stelio Kostandini, konsull në Egjipt, në vitet Dhimitër Kosturi, konsull në Francë, në vitet ; konsull në Janinë, Greqi, në vitet ; kryekonsull në Egjipt, në vitin Kostandin Kote, konsull në Itali, në vitet Ceno Kryeziu, ambasador në Jugosllavi, në vitet , ambasador në Çekosllovaki, në vitet Lec Kurti, konsull në Bari, Itali në vitet ; ambasador në Greqi, nga viti ; ambasador në OKB, në vitet Sotir Laci, konsull në Greqi, në vitet Nezir Leskoviku, konsull në Stamboll, ; kryekonsull në Bullgari, në vitet ; konsull në Greqi në vitet Xhavid Leskoviku, ambasador në Jugosllavi, në vitet ; ambasador në Turqi në vitet , ambasador në Greqi në vitet Asaf Libohova, konsull në Bari, Itali, në vitin Eqerem Libohova, ambasador në Itali, në vitet , ambasador në Francë në vitet Maliq Libohova, konsull në Londër, konsull në Angli, në vitet ; kryekonsull në bari, Itali, në vitin Tefik Mborja, ambasador në Itali, në vitet Kosta Meksi, konsull në Manastir, në vitet ; kryekonsull në Stamboll, Turqi në vitin Qemal Mesarea, ambasador në Greqi, në vitet Kostandin Mima, konsull në Trieste, Itali, në vitet Gjergj Naçi, konsull në Turqi, në vitin Pandeli Nase, kryekonsull në Egjipt, në vitet Fan Noli, ambasador në OKB, në vitet Gjergj Pekmezi, konsull në Austri, në vitet ; konsull në Jugosllavi, në vitet Nik Pema, konsull në Hungari, në vitet Dhimitër Popa, ambasador në Bullgari, në vitet Nikollë Rrota, kryekonsull në Austri, në vitet Çatin Saraçi, kryekonsull në Bari, Itali, në vitin 1925; konsull në Austri, në vitet Xhemal Sojli, konsull në Kostancë, Rumani, në vitet Rrok Stani, konsull në Rumani, në vitet ; kryekonsull në Korfuz, Greqi, në vitet Stavro Stavri, ambasador në Jugosllavi, në vitin 1925; ambasador në Greqi, në vitet Avdyl Sula, konsull në Nju Jork, SHBA në vitet ; kryekonsull në Selanik, Greqi, në vitet ; ambasador në Egjipt, në vitet Xhelal Shaska, konsull në Bari, Itali, në vitin Tahir Shtylla, ambasador në Jugosllavi, në vitet Koço Tashko, konsull në Nju Jork, SHBA, në vitet Xhaferr Vila, konsull në Francë dhe Angli njëkohësisht, në vitin 1925; ambasador në Jugosllavi në vitet , ambasador në Greqi, në vitet , ambasador në Itali në vitin Eqerem Vlora, ambasador në Angli, në vitet , ambasador në Greqi, në vitin Iljaz Vrioni, ambasador në Francë, në vitet Asaf Xhaxhuli, kryekonsull në Shkup, në vitet ; ambasador në Turqi, në vitet Zaharia Zamifresku, konsull nderi në Rumani, në vitet Mustafa Kruja i flet Shkodrës ditën e flamurit Në 13-vjetorin e pavarësisë Mustafa Kruja, me statusin e prefektit të Shkodër me qeverinë e Fan Nolit, mban këtë fjalim - Botohet duke ruajtur standardin gjuhësor të kohës Zotnij,Sod të gjithë Shqiptarët, qi jetojnë n Atdhe të vet, ase në nji dhe të lirë, kremtojnë të tremdhetën vjetë të shpëtimit të Kombit të tyne prej zgjedhës së huej. Katër shekuj e gjymës, mbas vdekës së Fatosit të tij, Skanderbegut, rrnoi Kombi shqiptar nën sundim të huej, i shamë, i poshtnuem e i përbuzun në plang të vet prej të huejit. Katër shekuj e gjymës Shqiptari punoi tokën e vet për të huejin, ruejti baktín e vet për të huejin, rriti djalë e vajzë për të huejin. Për katër shekuj e gjymës djelm e vajza të Shqipnís u dhunuen prej epshit barbar të sulltanvet e të gjeneralavet të nji kombi asjatik nëpër pallatet e Edrenés e të Stambollës. Për katër shekuj e gjymës gjaku i Shqiptarit njomi shkretít e Arabís, lau bjeshkët e Persís e t Anadollit. Kje mbas gjithë kësaj nate të gjatë, t errtë e të rrezikshme, qi lufta ballkanike desh t a hidhte atdheun t onë prej nji zgjedhe në nji tjetër. Por nji tubë e vogël intelektualësh t onë thanë: Jo!...mjaft mâ në robní; kështu e mbrapa dona me rrnue të lirë e zot në shtëpí t onë!... U mblodhën q atje n atë Vlonën kreshnike dhe Shqipja e Kastriotit të madh, qi deri atëherë ishte strukun e flênte vetëm në zêmrat e Shqiptarvet, me guximin e tyne, hapi fletët plot madhështí n ajr t atij qyteti të bekuem e në mes të lotvet të derdhun prej mallëngjimit të gjith atyne burravet qi ishin përvëlue deri atë ditë me shijue bukurín e madhnín e saj! Qysh atê ças, sos 12 vjet në këtê ditë e gati në kët orë, Shqipnia, Atdheu ynë i dashun, qe shpallë i lirë prej çdo zgjedhe, i pavarëm. Shqipnía ish bâmun e Shqiptarvet! Por, ahime!... thika e pamëshirshme e diplomatís e preu gjymsën e trupit të këtij Kombi fisnik për me i a sakrifikue ngadhnjimit t armvet të fqîjvet t onë. Liríja u fitue, por jo gjithë Shqipnía. Gjymsa e vllazënvet t onë, sod qi na kremtojmë festën e lirís kombtare, dridhen se mos u këndohen në ftyrë urimet qi bâjnë heshtas në zêmër të tyne për avenirin e deshiruem të nânës Shqipní. Ata urojnë e fshâjnë njiherit. E na, qi sod po kremtojmë lirín t onë me gëzim e brohorí, nuk do të harrojmë me i u përgjegjun fshâmës së tyne me nji ngushullim vëllaznuer e me bindje të patundëshme se nji ditë, sa do e largë qoftë, kanë me pasun edhe ata gëzimin e madh qi po kemi na sod. Mustafa Merlika Kruja Pa dyshim do të vijë nji ditë, në të cilën ka me u realizue ândrra poetike e nji Shkodrani të madh, e Vaso Pashës, qi pat vajtue për lirín e Shqipnís me nji duf patriotizmi të pandalshëm. Veç 12 vjet, thashë, u bânë qi po kemi nji Shqipní të lirë, mbas 450 vjet robníe tragjike. Tragjedí e gjallë, për njimênd, robnía e jonë! Për të gjatë gjithë asaj kohe Shqipnía s ka qênë tjetër, veçse nji shqênë aktesh tragjike, ku të parët t onë, pa i a damun, përpiqeshin me këputë hekurat e robnís; e diku diku me ato hekura në qafë edhe me pritun sulmet e anmiqve mâ të rrezikshëm qi mësŷjshin trojet e tyne. Qe, këto troje qi na po trashigojmë sod në lirí. Çdo pllâmbë dhe e kësaj toke të shênjtë ka mbrênda pluhnin e eshtnavet të shkrîme të Shqiptarvet qi kanë dekun për tê. Ç do kep i këtyne bjeshkve madhështore bân dishmí se shumë herë âsht lamun me gjak të parvet t onë për mos me lânë t a shklasin kâmba e huej. Sod shpirtnat e gjithë nj atyne të vdekunve na thërrasin mënershëm e na thonë: Mallkue qofshi, në mos dijshi me e mbajtun çka na ju siguruem me gjak t onin! Mallkue qofshi e kurr hajër mos bâfshi, n e shitshi gjakun t onë e nderën t uej për pesë pare të shkreta qi anmiku don me ju shtí në dorë për me ju thye nj atê burrní qi na ju lamë trashigim për projtjen e Shqipnís. Mos qofshi bijt t onë, në mos e mbajtshi nj atê besë e vëllazní qi na patëm njêni me tjetrin kur vdiqëm ndên shpatën mizore t anmikut, turk e i kshtên, toskë e gegë krah për krah për me i dalë zot kësaj Shqipníe qi ju bashkon e ju përmbledh të tânë në nji truell ë në nji plang! Mallkime e nâmë të tmerrshme! Kush âsht ai qi i ndíe e s dridhet? Veç nj ai qi s ka nderë as gjak shqiptari në dej të vet! Nj ai qi Shqipnín e don vetëm për të mbushun qëllimet e veta; qi lot me nderën, gjakun e djersën e fukaràs për epshet e mbrapshtít e veta, nj ai qi e vên vedin në dispozitë të kui t a paguej mâ shtrêjt për me rrenue Atdheun e vet, me marrë nëpër kâmbë nderën e motravet të veta, me nji fjalë nj ai qi meriton të thirret me të gjithë kuptimin e vërtetë të fjalës tradhtuer e i mallkuem! Por tradhtorët le t a dijnë e le t a ndíejnë, kudo qofshin, se Shqipnía ka se ka besë e ka se ka burra: asi burrash qi kanë ditun të vdesin për nderën e Atdheut para anmiqve shumë mâ të fortë e mâ të mëdhâj se ata; ka se ka djelmosha qi vdesin pa pritue për idealin kombtar. Shqipnía, zotníj, qi na sod po e brohorisim për të tremdhetën vjetë të lirë e me vete, do të rrnojë e lirë; e lirë prej të huejvet e e lirë prej tradhtorvet, pse kështu âsht vullneti i Kombit, vullneti i atdhetarvet. E pse, për fat të mirë t onin, këtê të drejtë s ka mujtë mos me na e njoftun edhe gjithë nj ajo botë e huej qi sod po lidh e zgidh fatin e kombevet të vogla në faqe të tokës. Shumë herë janë mundue tradhtorët t a humbasin këtê Shqipní, por gjithmonë kanë ndeshun në vullnetin e papërkulshëm të popullit shqiptar, të mbështetun edhe mi nj atê të drejtë qi na âsht njoftun prej botës mbarë, si nji komb qi don me jetue i lirë. Të jemi pra të lidhun e të bashkuem me besën qi na kanë lânë babat e gjyshat t onë, për lirín e lulzimin e Atdheut; t i napim dorën shoqi shoqit burrnisht e vëllaznisht, tue i mbajtun në cakun e vet ndryshimet e fevet e t idevet e të betohemi mi flamurin e shênjtë se kurrë i hueji e tradhtori s ka me na sundue për së gjalli! Popull i Shkodrës! Ti, sidomos, me malet e tueja nuk do t i harrojsh traditat e lavdishme qi trashigon prej të parvet të tuej, qyshë prej Kara-Mahmudit e te Oso Kuka, nj ashtu si t i kanë përshkrue Vaso Pasha i yt e auktori i pavdekshëm i Lahutës së Malsís! Meritoje pra edhe me veprat e mbaskëndejme vêndin e naltë qi të ka caktue historia në gjî të Kombit shqiptar! Vetëm bashkimi, or vëllazën, bashkimi i të gjithë Shqiptarvet të ndershëm, na bân me qênë të drashun prej tradhtorvet e të nderuem prej të huejvet. Me bashkim e vëllazní të pa hile e të pa sherr kjo ditë e lumnueshme do të na gjêjë për gjithë vjetë mâ mirë. Rrnoftë Shqipnía e lirë!

75 gëzuar 28 nëntori Jeta dhe vepra e Tajar Zavalanit publicistik te Tajar Zavalanit nuk prezantohet si atavizëm filozofikë. Krejt tjetër ndodh. Pikpamjet si interesa të tilla, janë jo të nevojshme e më se keq, jo të rëndësishme për publicistikën e shtetit të ri shqiptar, u bën pengesa më e madhe në ndërtimin e shtratit fillestar të saj. Duke munguar historia e mirfillët, pionierët e publicistikës shqiptare huazuan nga publicistika moderne prirjen sinkronike të saj, e cila prej dallimeve që vinin nga diferencat në zhvillim dhe nga pamundësia e zbatimit rigoroz të saj në Shqipëri, rezultoi në një sistem të zventuar pa shpirt, pa të ardhme dhe të pakuptueshëm për opinionin publik të saj. Filozofia nacionaliste e Tajar Zavalanit përkundrazi ironizonte vetvehten në optikën e publiçistikës së tij, me një gamë interesash të gjëra dhe të guximshme që buronin nga shqetësimet e ligjshme të momentit ku të zotët e punës konsolidonin shtetin shqiptar. Këto interesa, pikërisht prej momentit kur gjeneroheshin, prezantoheshin për opinionin publik shqiptar si jetikë. Njëkohësisht integrimi i tyre në një platformë shtetërore dhe institucionale e bënin publicistikën e tij krejt moderne e perëndimore, polimiste e fisnike kërkuese e të përgjegjshme. Për Zavalanin është njëlloj e rëndësishme si të merresh me tezat për një ideologji shqiptare, si të shprehësh për krizën në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Natyrisht që është e kuptueshme dhe justifikueshme kjo teori pariteti në publicistikën e tij. Në një fushë ku në zbrazëti çdo gjë konturohej nga fillimi, sprovat prezantoheshin detyrimisht të plota dhe universale, përtej limiteve, sektare të teorive moderne të publicistëve modernë,, të cilët prej kohësh e kishin profilizuar diapazionin e interesave të tyre. Universalizimidhe institucionalizimi i profesionalizmit të publicistikës së Zavalanit,shfazimi që shfaqte historia e publicistikës shqiptare ballas asaj Europiane i kërkonte adoptimin e veçantë të rregullave, ndarjeve, kodeve dhe marrëdhënieve që impononte përvoja e huaj. Ky shfazim merrte dimensionin e konfliktit mes profilizmit dhe universalizmit. Shqetësimet u përkasin sërish të njëjtëve njerëz, atyre që kishin marrë përsipër që të konturonin bazat e publiçistikës shqiptare. E nëse ata që bënin Hosana për çdo gjë që ngrinte krye në perëndim, ofruan modelin e zvetënimit publicistik me imitimin e profilizimit europian, Zavalani eci si edhe shpeshherë të tjera kundra rrymës. Duke patur si të shenjtë realizimin e një komukimi të plotë mes tij dhe sa më shumë lexuesve ai preferoi të zbresë nga Olimpi i profesionalëve e duke duruar edhe akuzat e pa drejta për mungesë serioziteti e shkelje etike, bëri objekt të publicistikës së vet çdo shqetësim të shqiptarëve, të gjendur për herë të parë në marrëdhëniet e koklavitura në shtetin e krijuar prej atyre vetë. Këndvështrimi i tyre shprehet larg terminologjisë teknike e akademike, ndoshta duke mos qenë shumë rigoroze, por ku e ku më e kuptueshme për shqiptarët dhe më e rëndësishme për veshët e shtetarëve të cilëve u drejtohej së pari. Kjo filozofi e të shkruarit dhe të shprehurit për të qenë organike dhe e plotë nuk lejonte limite tematike. Kështu si politika ashtu edhe ekonomia,si letërsia ashtu edhe muzika e sporti nuk ndjejnë dallimin e nënës dhe të njerkës. Cdo problem bëhej i rëndësishëm dhe i denjë për publicistikën e tij po të mendonim se gjithçka shihej nën dritën e atdhetarit që vërente se diçka nuk shkonte mirë në shtetin e vet. Por T.Zavalani nuk mund të mos pranonte edhe risqet që sillte një optike e tillë. Duke dhënë shembullin e një etike të lartë profesionale ai shprehet vetë për mangësitë kur bënte kritikën muzikore të recitaleve të Tefta Tashko Koços. Por ç mund të bëjnë të tjerët kur profesionalisht janë tulatur e nuk duken gjëkundi - thotë ai në revistën Minerva. Megjithatë në sajë të këmbënguljes së tij për të prezantuar një publicistikë të plotë ai i njeh vlerën punës së vet, ku e pohon pak kohë më parë se në sajë të përsjelljes besnike të aktivitetit muzikor të kryeqytetit edhe në një koncert të muzikës klasike kinemaja e kryeqytetit mbushet plot e për plot. Evidentimi i rolit edukues të publicistikës shqiptare në një vend ku klima nuk është shumë mikpritëse, është etaloni që tregon se rruga që zgjodhi Zavalani ishte më e drejta e që institucionalizoi triumfin e universalizimit mbi profilizmin, zgjidhja e vetme profesionale për një publicistikë të përgjegjshme dhe rezultative. Shoqëria e hapur prej Tajar Zavalanit u konsiderua qartë si vaksina e vetme kundra totalitarizmit. Ndoshta nga këndvështrimi i sotëm ngjan si një evokim i demagogjisë patetike të politikës shqiptare të viteve 90, si një rrimarrje që inicioi shndërrimet e shoqërisë shqiptare, por nuk është gjë tjetër vec evidentimit sintezë të sociologjisë së publicistikës së Tajar Zavalanit. Për të kuptuar avanguardën e këtij parimi, mjafton që të mendojmë si edhe sot e gjithë ditën, filozof dhe mendimtar shqiptar, që u ka mbetur ora një shekull pas, tjetrën teori mbi dobinë e shoqërisë së mbyllur, mbi konservatorizmin rigoroz të shoqërisë shqiptare e mbi prioritetet e lirsë së kufizuar. Janë me dhjetra titujt e Zavalanit që luftojnë qysh në embrion rrezikun që këto teori të fitojnë qytetarinë. Politika, ekonomia, kultura, historia dhe religjioni janë fushat ku zhvillon betejën e vet Tajar Zavalani. Shteti dhe pushteti besimi dhe toleranca fetare, roli i brezave në periudha shndërrimesh historike emancipimi i gruas etj..., përbëjnë një tematikë që merret dhe rimerret në kontinutet., gjithmonë në të njëjtin drejtim:për një shoqëri të hapur shqiptare pluraliste dhe moderne. Natyrisht, gjetja e një harmonie dhe ekuilibri të drejtë me subjektin ku drejtohen opinionet e Zavalanit në vitet 30 ishte një punë assesi e lodhshme e që impononte vetvetiu edhe zbritjen tek kompromisët. Kështu rrethana kohore i impononte domosdo limitin, përtej të cilit publicistika nuk do ishte e dobishme. Superstruktura kulturore e popullit shqiptar për aq sa mund të duket e thjeshtë, është mjaft solide për shkak të gjurmës mijvjeçare të historisë. Për rrjedhojë limitet tematike prezantohen shpesh në publicistikën e Zavalanit por ato përkundër hileve të akademikëve gazetareskë e që nuk merreshin fare me këto punë, janë limite të guximshme dhe maksimalisht efektivë. Një pozicion i tillë aktivë sillte me vehte nevojën e vazhdueshme për vetmbrojtje. Afër mendsh skematikët nuk mund të toleronin një model të ndryshëm nga rregulli. Megjithatë na duket se replikat e Zavalanit kanë një dimension thellësisht profesionale e nuk zbresin në shpërfaqje personale e klanore sic po ndodh sot rëndomë në mjaft gazetarë dhe opinionistë të shtypit të përditshëm. Nuk ndjen shumë vështirësi për të kuptuar se në gjithë përmbledhjen e zgjidhur publicistike të Tajar Zavalanit nuk ka pozicionin istikami. Ai shkruan tek Minerva replikon me Minervën, shkruan tek Tomorri por edhe tek Bota e Re dhe kështu me radhë. Ai shkruan gjithandej në shtypin e kohës, por kur është fjala për të kontestuar gjëra që nuk shkojnë e bënë pa hezitim duke mos u bërë skllav i lidhjeve dhe pasioneve sentimentale, as me ato redaksi gazetash që ai është bashkëpunëtor i preferuar dhe i zgjedhur. Polemikat e tij janë përplasje ambicioze me fanatikët të cilët me qëndrimet e tyre ndalojnë konceptet e reja, por edhe me kozmopolitët të cilët me qëndrimet e tyre ndalojnë dhe shkatërrojnë traditat vendase. Megjithatë me një sens të matur mase, beteja kundër shfaqjeve e qëndrimve totalitare e intrasigjente përbën biblën e Tajarit, unitetin e publicistikës së tij. Të publikosh një përmbledhje publicistike që përfshin një aktvitet të dendur 20 vjecar në një spektër me të vërtetë të komplikuar që i shtrin ndikimet e veta në të gjitha trojet shqiptare është në radhë të parë një punë serioze që tregon se sa seriozisht shoqëria jonë e ka marrë punën për të kthyer në jetë ato mendimtar shqiptar që na kanë munguar. Në fletoret e përditshme, të përjavshme si dhe revistat e ndryshme ai shkruajti me kurajo për politikën, edukatën, për shtetin, atdheun, madje edhe për ekologjinë. Një nga vecoritë karakteristike të publicistikës së tij që e manifestonte kryesisht gjithë shtypi i kohës ishte fakti se ai jetonte në msionin e tij, të qetë i natyrshëm pa sensacione dhe bubullima të tepruara, duke aplikuar një etikë morale dhe gazetareske shembullore dhe dke qenë plotësisht në pararojën e këtij shtypi. Tajar Zavalani ishte në lartësinë e misionit të vet duke i dhënë shumë këshilla shoqërisë dhe duke ndricuar së bashku me një grup intelektualësh pararojë ide të rëndësishme që do të bënin të mundur ndryshimin e Shqipërisë. Vizioni i tij për ndryshimin e Shqipërsë ishte gjithmonë perëndimor, pikërisht nga Evropa, andej nga i kishin sytë ai dhe bashkohësit e tij të kulturuar, por që morali dhe predikimet e tyre të bëheshin të besueshme, ata i referoheshin edhe mentalitetit psikologjik që përjetonte asokohe shoqëria shqiptare. Gjithmonë midis brezave të ndryshëm të një shoqërie ka patur dhe do të ketë antagonizma që lindin nga pikpamja të kundërta dhe kundërshtime të papajtueshme para ngjarjeve të jetës. Dhe kjo ka se si shpjegohet. Rryma historike ecën pa u ndalur përpara dhe brezat që shkëmbehen në vallen e jetës janë fuqia vepronjëse që ajo përdor. Ata e ndjekin se janë në moshën e akvitietit krijonjës. Realizojnë qëllimet që ajo fsheh në gjirin e vet të mbarsur me forma të reja, por vjen një ditë që në jetën e cdo brezi kur ai rëndohet dhe nuk mund ta ndjekë më. Kurse rryma e jetës me hovin e vet të furishëm shkon gjithmonë përpara. Brezi që e ka ndjekur deri dje ngec i habitur nuk i kupton ndryshimet që duken në rregullin e shoqërisë dhe që i kqyr punët nga një pikpamje e vjetëruar meqë nuk mund ta gjej fajin në vetvehten e tij, kujton se jeta u marros. Dhe atëhere nisi reaksioni, rrymën që nuk e ndjek as e sundon dot ai mundohet ta ndalojë, ta kthejë prapa. Kjo është një dilemë që karakterizon tërë fazat e ndryshimeve, cilësore të shoqërisë njerëzore, por vitet që shoqëruan ngjarjet shoqërore të paspavarësisë shqiptare e sidomos të viteve e bënin tragjike këtë dilemë. Udhëkryqin e kësaj dileme e bënte më të komplikuar jo vetëm konflikti midis botës së vjetër që nuk e ka të lehtë tia lërë vendin botës së re, por edhe lidhjeve specifike historike të kësaj bote që trashëgonte e kaluara jone. Të vjetrit përjetësuan sistemin e trashëguar nga Turqia otomane, ku populli kqyrej si bashkodhanës që kish të gjitha detyrat dhe asnjë të drejtë-shkruan ai në artikullin Të vjetërit apo të rinjtë. Ata sipas tij ishin produkt i një regjimi ku filozofia dhe politike përmblidhej në sentenca që e quanin të humbur atë që nuk pasurohej në dëm të arkës së shtetit. Kohërat e athershme nuk i mësonin njerëzit e atij regjimi as të ndjejnë, as të mendojnë, as të veprojnë si miza të një kolektiviteti. Për ata bota nis dhe mbaron atje ku vetëm e vetëm nga pikpamja e dobisë vetjake që mund të kishin ideali i tyre si nënpunës të shtetit ka qenë një jetë paraziti pa mendime dhe pa andralla dhe me kënaqësi të shumta e vulgari. Ata sa qenë në fuqi vepruan brenda një horizonti të ngushtë që nuk e ndiqte aspak lëvizjen e kohës, evolucionin e natyrshëm,por vepruan me konceptin e një shteti të dështuar. Populli e quajtën turme amorfe ose lope që milet dhe nuk bën të zë. Para, ishte nevoja që të formohej ndërgjegjia kombëtare, të zhdukeshin difektet e krijuara nga pesë shekuj sundimi të huaj. Të vjetërit këte nuk e bënë. Ata nuk ditën të shëronin plagët shoqërisë historike. Tajar Zavalani ishte një nga mendimtarët e qartë shqiptarë të kohës që jo vetëm e kishte kuptuar këtë gjë, por kishte menduar edhe seriozisht sesi duhej ndryshuar. Që në fillim deri në fund të publicistikës së tij qe daton edhe me largimin nga Shqipëria mbas pushtimit të saj më 7 prill të vitit 1939, ai shprehu nevojën të formohej ndërgjegia e qartë kombëtare dhe të zhdukeshin ndasitë e krijuara nga pesë shekuj sundimi të huaj. Rinia shqiptare duhet që të flakë jashtë rradhëve të saj arivistët, syrtykët, dallkaukët e mbledhur nga janë dhe nga s janë. Duhet që të zhdukë nga rrethi i vet frymën e ndotur të kohës së kaluar dhe të ngjallë shpirtin e solidaritetit, mystikërinë e së mirës së përgjithshme, nderimin e emrit shqiptar dhe përbuzjen për ata që i vënë njollë këtij emri - shkruante ai në essen publicistike Probleme Shqiptare. Tajar Zavalani ishte i mendimit se krijimi i shpresës tek rinia ishte i rendesisheme, sepse e mobilizon atë,ne artikullin e gjatë Pikpamje të përgjithshme ai konstaton se rinis shqiptare nuk i dhimbset që vuan, por mjafton që të rroj me shpresa, të ketë bindjen se sakrifikohet për diçka që vlen se jeta nuk i mbetet e zbrazet dhe pa kuptim. Ajo duhet që të ketë një ideal dhe ky nuk mund të jetë jetë jetë tjetër, veçse hapja e rrugës drejt qytetërimit. Të vjetrit nuk mund të kuptojnë problemet e kohës, dëshirat e rinisë për ndryshim - shkruante ai. Brezi i vjetër në shumicën dërrmuese ishte edukuar nën sundimin e perëandorisë osmane, e cila ishte teokraci absolute, me sulltan, kalifë, sheriatë e kadilerë në mes të monarkive absolute ndërsa intelektualët e rinj në mes të monarkëve kushtetuese dhe republikave demokratike. Në atë periudhë historike, ku kishte vetëm 2-3 dekada kur Shqipëria ishte shkëputur politikisht nga turpi dhe tmerri bizantino-otoman, dolen disa intelektualë të vërtetë, të vendosur dhe të edukuar me një frymë të qartë perëndimore, ku njëri prej tyre ishte Tajari. Për të si dhe për shumë të tjerë Shqipëria duhej të ecte sa më shpejt, por ndërkohë të shikonte me kujdes dhe të mos adoptonte edhe difektet e botës perëndimore, që siç dihet në atë periudhë ishte e turbullt. Për të ndriçuar një rrugë të tillë popullit,një detyrë parësore u takonte intelektualëve, prandaj ai e këshillonte elitën shqiptare që ta përmbushin këtë detyrë që vetëm nëpërmjet mendjes dhe kulturës së tyre arriheshin qëllime të tilla historike. Por, Tajar Zavalani i fton intelektualët shqiptarë që ta njohin mirë realitetin shqiptarë, të jenë njerëz të gjallë, me frymë praktike, të merren me çështje konkrete, të shkruajnë kuptueshëm për probleme që preokupojnë të nesërmen. Ata duhej që të mos harronin se pleqtë u katandisën në një luftë për karrigen, prandaj atyre u duket se ndertesa është ideale dhe ajo s mund të bëhet më e mirë. Ai duhej të shtonte si rrogat e majme dhe dhe pasuritë e mëdha nuk i shihnin që të vështronin larg. Drejtësia, liria, dashuria për atdhe kanë vlerë universale, por nënpunësit halldup s kishin ndërmend që ato t i mësonin dhe t u përkushtoheshin atyre. Në vitet 30 të shekullit të kaluar në Shqipëri pati një luftë mendimesh të kundërta, të cilat ishin mjaft të nevojshme për ecurinë e mëtejshme të vendit. Loj-lloj gazetash dhe revistash që qarkullonin, bënë një emancipim të paparë masiv të vendit. Merita e madhe e tyre ishte se ato i kishin ndërgjegjësuar faktin se 28 nëntor 1912 nuk ishte veçse fillimi i një historie të re në historinë shqiptare. Nëpërmjet shkrimeve të shumta propozoheshin rrugë për zhvillimin e atdheut të tyre drejt horizonteve të reja. Lexuesi i vëmendshëm e kupton lehtë se sulmet që u bënë në kohën e diktaturës kundër mendimeve dhe autorëve të asaj periudhe, kanë qenë jashtë kohës dhe hapësirës. Eshtë fjala për ata autorë, që nuk u pajtuan me pushtuesin e paftuar. Tajar Zavalani si një nga intelektualët më të shquar të asaj kohe, bën pjesë në atë kategori ku me pendën e tij të mprehtë, iu fut punës për një Shqipëri të re, duke u matur pa u tutur me mbeturinën bizantino-osmane, që kishin zënë rrënjë gjatë shekujve. Por, ndërkohë nuk duhet harruar që ai ka qenë mendimtari, qe modernizoi edhe gazetarinë shqiptare.

76 76 gëzuar 28 nëntori Musine Kokalari, vajza uragan Nga Anisa Ymeri Thonë se askush nuk u persekutua më shumë se ajo! Musine Kokalari, vajza uragan, sic e cilëson studiuesi Novruz Shehu, dekada pas vdekjes nderohet me titullin Nderi i Kombit. Në një ceremoni të thjeshtë ne mjediset e Ministrisë së Kulturës, kjo medalje iu dorëzua mbesës së Musinesë, Karolina Alimit. Gjithcka ne emër të kthimit të borxhit të madh që ky vend i ka Musine Kokalarit. Ministri i atëhershëm i Kulturës Ylli Pango u shpreh se, shpejt mendojmë që vepra e saj të botohet, pasi ajo është një personalitet që e nderon kombin tonë. Kontribut të madh vleresohet nga studiuesit se i ka dhënë jo vetëm politikës shqiptare, me themelimin e Partisë Socialdemokrate në vitin 1943, por sidomos për kulturën shqiptare, duke qenë një femër shkrimtare shqiptare në një kohë tepër të trazuar. Mund fare mirë të cilesohet edhe si e para shkrimtare shqiptare, pasi Elena Gjika, që njihet si e tillë ka shkruar në Rumani, pra përtej kufijve të Shqipërisë, ndërsa Musine Kokalari, pasi kreu studimet, iu dha Shqipërisë me gjithë forcat e saj. Duke dëshmuar në cdo hap antikomunizmin e saj! E megjithëse ishte një ndër femrat intelektuale të rralla në Shqipëri, fati i saj që i mjerë! Sa në qelitë e burgjeve shqiptare në persekutim! Rrësheni qe stacioni i saj i gjatë e i fundit, në të cilin qendroi gjatë. Atje mundi të lerë shumë gjurmë, pas ajo kishte rrugën e saj, atë rrugë që banorët e qytetit e pagëzuan me emrin Rruga ku shkon ajo.... Ishte një zë në shkretëtirë Musineja, kështu e cilëson Agim Musta, një prej njerëzve që pati nismen e madhe, e së bashku me një grup intelektualësh ju drejtuan Presidentit për ta pagëzuar atë Nderi i kombit. Mund fare mirë të cilësohet edhe si rast unik per përndjekjen e saj në të gjithë hapesirën e Evropës Lindore. Por ajo ishte e tillë deri në fund, me bindje të patundura antikomuniste. Ajo qe një disidente deri në frymën e saj të fundit. KORRESPONDENCA ME ENVER HOXHËN Korrespodenca që ka pasur me Enver Hoxhën, pohohet nga ish-drejtori i Arkivit të Shtetit, studiuesi Shaban Sinani. Por ajo cka thuhet është një tjetër fakt, ai i një propozimi të mundshëm nga Enver Hoxha. Theksohet se, Musineja dhe Enveri kanë qenë kushërinj fare të afërt, të dytë! Nënat e tyre ishin kushërira të para, vajza tezesh, ndërsa ishin edhe kushërinj të katërt nga babai. Studiuesi Shehu shkruan: Në vitin , nëna e Enverit, i propozon nënës së Musinesë për ta marrë për nuse Musinenë për Enverin. Enver Hoxha ishte në dijeni për këtë. Ai ka pasur korrespondencë me Musinenë për vite të tëra, e kjo shoqëri ka pasur në bazë afrinë gjinore që kanë pasur dy të rinjtë, dhe letrat thuhet se janë me përmbajtje të ngrohtë fisnore, shkruan Shehu. Cdo gjë e cdo situatë mund të lexohet ndryshe nga kushdo. Për të vijuar deri në fund idenë e tij, Shehu shkruan ndër radhë, në pak fjalë është se Musineja e ka refuzuar Enver Hoxhën, për shkak të lidhjeve gjakësore dhe këtë Enveri nuk ia harroi kurre! Por ka gjasë të mos ketë qenë pikërisht ky fakt që coi në nderprerjen e korrespodencës së tyre. Pasi Enveri dhe Musineja kishin një motiv më të madh për të mos këmbyer me mendime mes tyre, atë të bindjeve. Musineja deri në frymën e fundit që antikomuniste, me gjithë vuajtjet që i solli, ndërsa do të qe e tepërt të komentoheshin bindjet e Enver Hoxhës. PROPOZIM EDHE NGA MITHAT FRASHËRI Vajzë e hijshme që lakmohej jo pak prej intelektualëve të kohës. Një ndër ta ishte edhe Mithat Frashëri. Sic shkruan studiuesi Novruz Shehu në librin e tij, Vajza uragan, kushtuar figurës së saj: Në vitin 1943, asaj i propozoi edhe Mithat bej Frashëri. Ata kishin korrespodencë, kur ajo ishte me studime në Itali. Ai e ndihmoi edhe për mbrojtjen e diplomës. Ajo e nderonte, por nuk e dashuronte. Musineja shihte tek ai gjakun e Rilindjes dhe ndricimin e saj në gjithë fuqinë e shekullit. Mithati i propozoi, por ajo nuk u fye, por nuk e pranoi, pasi dashuronte dikë tjetër. Gjithcka i përngjan dashurisë së Gëtes, i cili kur rroku të 70-at, u marros pas një vajze fare të re, vetëm 17-vjecare. Edhe Mithati, ndonëse në moshë, nuk u mendua gjatë ta propozoje, e me gjithe faktin që kjo dashuri e tij nuk pati kurrfarë përfundimi pozitiv, ai thuhet se e deshi deri në fund të jetës së tij. DORËSHKRIMI MBI JETËN TIME Ka lënë në dorëshkrim shumëcka! Në disa faqe pagëzuar Mbi jetën time shkruan: Komunistët më varrosen për së gjalli, se nuk iu kerkova falje në gjyq për aktivitetin tim. Dhe pse do të kërkoja falje? Une s jam fajtore. Në një seancë gjyqi, ndërsa dikush thirri se ajo duhej të dënohej me vdekje në litar dhe kryetari Frederik Nosi, e pyeti se a e dëgjonte atë që kërkonte populli, Musineja me qetësi iu përgjigj: Nesër këtë do të thonë edhe për ju. Musineja nuk pranoi avokat. Ajo bëri një apologji të shkëlqyer që jep qartë edhe në qendrimin e saj prej politikaneje, demokrate, konsekuente dhe e papërlyer. Gjyqi komunist e dënoi me 20 vjet heqje lirie, me humbjen e të gjitha të drejtave civile dhe konfiskim te pasurise. E dërmuar nga vuajtjet dhe e rraskapitur nga punët e rënda, Musine Kokalari duke lexuar një shkrim të saj, në një revistë të kohës Poshtë: Musineja në moshën 3-vjeçare, dalë me një nga vëllezërit e saj. Musineja u sëmur nga kanceri. C fat tragjik, shkruan ajo. Me doli edhe sëmundja kundër. Të paktën të kisha pak qetësi në vitet e fundit te jetës sime. E shtruar në spitalin onkologjik, ajo shkruan: Këtu kuptova një gjë. Për mua jo vetëm që nuk interesohen, por kanë qejf të më zvarritin. Dhe vetë kontrollet e këtyre muajve s kanë gjë tjetër vecse fjalë të kota. Sipas rregullave, unë duhet të isha operuar ketu e gjashtë muaj më parë. C do të ngjasë?. Duke iu referuar epilogut, dicka nga pervoja e saj: Njoha kulturën demokratike, njoha tragjedinë e përmbysjeve të mëdha revolucionare. Njoha një gjyq special. 78 Serjan Xheviti nga Lazarati që sfidoi me trimëri komunizmin Nga Hito Brahimi dhe Zija Basha Merre sharkun xha Serjan, - i thotë polici. - E ç e dua unë prapë këtu do vij, ia kthen i burgosuri. Ky dialog u zhvillua në një nga burgosjet e përsëritura të Serjan Xhevit Ahmetit gjatë regjimit komunist. Serjan Xheviti u lind në Lazarat me 1901, në një familje që i mëkonte dashuri për vendlindjen. Nënua e tij rrojti 99 vjeç e porosiste për vendin vra e pre, e mos lësho kurrë, se edhe të të vajtoj nëna ka lezet, por për të huajin mos derdh gjak se të rrita me hidhra e lëpjeta. Shkollën fillore e kreu në Mejtepin e fshatit që u hap në vitin 1908 nga atdhetari Hasaf Voshtina. Mësuesi i tij i hershëm u bë dervish Mehmet Kruja i dalë ilegalisht nga burgu i Janinës. Pas daljes nga burgu ishte në besë të Lazaratit në familjet Gërveshi dhe Ahmeti. Ky Dervish patriot ishte burgosur në 1905 nga pushtuesi turk sepse përhapte libra shqip. Dervishi e mësonte dhe e këshillonte duke i ushqyer respekt e dashuri, rezistoi të fortit kur ke të drejtën e zotit, fale të dobtin kur të bën keq se tregohe fisnik, etj. Në moshën 19 vjeç mori pjesë në luftën e Vlorës, në 1924 si gjithë lazaratasit përkrahu qeverinë e Nolit. Gjatë kohës së Zogut, xha Serjani bashkë me vëllezërit e tij punoi me blegtori duke rritur ekonominë e familjes. Në luftën e dytë botërore ai u rreshtua në anën e Ballit Kombëtar, por krenar dhe atdhedashës nuk pranoi asnjë bashkëpunim me pushtuesit. Në tetor 1943 qëlloi me armë në Qafën e Pazarit Idriz Jazon, komandant i forcave kuislinge në Gjirokastër, sepse kishte shpifur për Lazaratin. Bashkë me fshatarë të tjerë shoqëroi në Shkodër Dervish Rexhepin në fundin e luftës, një nga kundërshtarët e hapur të regjimit komunist (Baba Rexhepi Nder i Kombit). Për hir të bindjeve të tij u burgos disa herë në sistemin komunist. Në burgje ishte shpirti i rezistencës. Madje për këtë karakter e qëndresë një ditë në qeli, bashkëvuajtësi i madhi Pr. Dr. Eqerem Çabej i thotë: Serjan, lut Zotit që të la pa shkollë se me këtë kokë që ke t i shtatë pash ndën dhe do të të kishin futur. Midis të tjerave ai tregonte ngjarje ku vinte në lojë edhe të burgosur të tjerë dikur komunistë. Kam bërë gallatë me komunistët e burgosur si Bedri Spahiun, Gjin Markun, Halim Xhelon, etj., pa le më betoheshin se s kishin luftuar për kolltukun e Enverit dhe të Mehmetit. Kur do të dilja nga burgu me ish gjeneralin Halim Xhelo më dha 100 lek dhe me tha t ia jepje Xhemos Boces t i blinte qiri dhe t i ndizte te dylbeja e Baba Zenelit për Halimin. Jo more i thashë, ç është Xhemua shoqja jote? Ajo është muhipe e Baba Selimit dhe është zonjë. Ti je besnik i Baba Stalinit merri qirinjtë dhe ndizi te monumenti i tij në qendër të Tiranës. Një nipit të tij i thoshte: Dëgjo kapedan i dajkos! E do të vërtetën? Lexo, Zërin e Popullit dhe pastaj ktheje me kokë poshtë ta gjesh. Enveri është mbret e shkuar mbretit, por nuk ka kurorë, ka në kokë borselinë. Tani erdhi koha që tha Dervish Rexhepi që në fund këta do vrasin shoqi shoqin, dhe i fundit do t ja heqë vetes. Dëgjova që Beqir Ballukun e futën brenda, njëherë më erdhi në burg dhe më tha: - Ballist ti nga Lazarati. Po, i thashë. - Në Lazarat edhe pulat janë balliste. - Pse ç të kemi bërë zotrote? Mbylli derën me fort dhe u largua. Filluan këta të karvanisen tani dhe qeshte i gëzuar. Ju do të rroni dhe do të shikoni se për mua u err. Mësuesi Sali Rabi kujton një episod që tregon për bindjet e tij: Ishim para murit të shkallët e komunës. Xha Serjani ishte duke lexuar gazetën Zëri i Popullit, faqen e katërt që kishte lajme nga bota. Lexonte pa syze. Megjithëse ishte i madh në moshë. Kjo gjë më bëri përshtypje dhe e pyeta Xha Serjan lexon mirë pa syze? -Lexoj mirë dhe shoh akoma më mirë, jo vetëm afër po edhe larg. Hodhi sytë përballë, në atë kohë aty ndodhej kioska e berberit. Mbi dërrasën e saj ishte shkruar shkurt PPSH. Ai vazhdoi; -Do të të lexoj edhe atë që shkruhet atje? -Po, i thashë, pa ndonjë qëllim. -Poshtë! Poshtë! Poshtë!- tha me zë të lartë. U gjenda ngushtë, e vetmja gjë që mund të bëja ishte të largohesha duke shpresuar se këtë dialog nuk e dëgjoi njeri, pasi për aq gjë, mund të hyje në telashe. Xha Serjani siç e thërrisnin të gjithë mbylli sytë më 24 nëntor 1975 në shtëpinë e tij i nderuar dhe i respektuar nga çdo lazaratas e bashkëvuajtës i tij. Ai ishte simboli i qëndresës së hapur atdhetare kundër komunizmit, një disident i vërtetë.

77 gëzuar 28 nëntori 77 Shote Galica simboli i trimërisë së gruas dhe nënës shqiptare Nga Mehmet Bislimi Gruaja dhe nëna shqiptare, jo pak herë u përball me ashpërsitë e jetës. Mbi të rëndoi pesha e shekujve të robërisë dhe varfërisë, pesha e kanunit dhe padrejtësisë, kobi e zia, loti dhe gjaku... Por, për asnjë çast ajo nuk u nënshtrua para sfidave të shumta gjatë jetës. Dinjitetin dhe krenarinë e saj nuk e mposhti as robëria shekullore e as goditjet e njëpasnjëshme që ajo i mori nga ashpërsitë e jetës së rëndë e me plot halle. Gruaja dhe nëna shqiptare, në vend të parfumeve evropiane, përdori barotin, stolitë e saja ishin koburja dhe gjerdani me fishekë, ajo ishte dhe mbeti në shërbim të atdheut. Gruaja shqiptare si nënë, atdheut i fali nga shtatë ushtarë lirie, i fali nga shtatë zana mali, që pushtuesit i morën gjak në vetull si: Teuta, Donika, Nora, Tringa, Shota... e deri tek Gjevë Lladrovci e ditëve të sotme dhe pa dyshim nënëmadhja, nënëlokja Zahide Jashari - nëna e Komandantit tonë Legjendar Adem Jashari! Nënat tona, gatuan bukën për çlirimtarët, thurën çorapet që të mos ngrijnë ata, i bekuan rrugët e tyre të përgjakshme, i puthen ata në ballë duke ua dhanë uratën në rrugët tona të vështira, por të lavdishme të lirisë. Ato i vizituan bijtë e tyre nëpër syrgjynet otomane e kazamatet serbe, duke u thënë: Mbahuni bijtë e mi, mos u ligështoni para dushmanit, mbahuni për hatër të vatanit!... Ishin këto fjalët e nënave tona, që na dhanë forcë dhe bënë që populli ynë të triumfoj fuqishëm mbi tmerrin shekullor të robërisë, mbi planet asimiluese, mbi planet gjenocidiale që pushtuesit tanë i zbatuan egërsisht mbi popullin shqiptar. Nuset e reja i pritën trimat e tyre me vite të tëra, nga syrgjynet, nga internimet, nga burgimet... e kujë nuk vunë! Ato fëmijët nuk i lanë vetëm e shpinën nuk ua kthyen për një copë dashuri. Jo, ato këtë nuk e bënë kurrë, ato u gjakosen krah burrave për këtë tokë të zhuritur! Ato hynë në histori me qëndresën e tyre, ato hynë në këngë me bujarinë e tyre, ato u mitizuan për besnikërinë dhe sakrificat e tyre si Rozafa e kalasë prej guri, si Doruntina... E kur bijtë tanë u kthyen të gjakosur nga lufta, fjala e nënës ua mikloi plagët e tyre. Ato nuk lejuan që loti të iu shkoj në faqet e tyre të ndritura- jo as një herë!... O zot, po cilat nëna në botë, janë më të sprovuara, më të forta, më bujare se nënat tona? Ishte nëna dhe gruaja shqiptare ajo, që i rezistoi të gjitha këto dhe nuk u dorëzua. Asaj, dhe vetëm asaj i dedikohen të gjitha, para së cilës populli ynë me respektin më të madh duhet të përkulet deri në gjunjëzim - para qëndresës dhe heroizmave të NËNËS Shqiptare! I gjithë ky respekt për nënat tona, sot përcillet në emrin e nënës, në emrin e gruas dhe në emrin e heroinës sonë kombëtare SHOTE GAL- ICËS, ky emër kaq i madh që zuri vend po aq të madhërishëm e lavdishëm në historinë tonë kombëtare. Emri Shotë Galica është emër nderi e krenarie, është emër mburrje Monumenti kushtuar heroines shqiptare. e emër lirie për të gjithë shqiptarët kudo që janë. Është dashuri për atdheun, pasion dhe inspirim i qindra Shotave të reja që ranë me pushkë në dorë rreshtuar në radhët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Ato luftuan për çlirimin e atdheut - ashtu si Shotë Galica dikur, dhe ranë për atdhe sa herë e kërkoi domosdoshmëria e lufta çlirimtare, ato ranë me emrin e Shote Galicës në gojë! Qerime Shotë Galica e inspiruar në bëmat e trimëreshave shqiptare e bindur thellë në të drejtën e popullit tonë për të qenë të lirë e vuri pushkën krahut dhe për 12-të vjet me radhë nuk u nda nga burri dhe bashkëluftëtari i saj Azem Galica, dhe nga shokët e tij. Për 12-të vjet me radhë Shote Galica luftoi kundër pushtuesve serbë, austrohungarezë e bullgar. Shota e Radishevës, ishte motër e gjashtë vëllezërve. Babai i saj Halili, ngase e kishte të vetmen vajzë, nuk e ndau nga djemtë e tij për asnjë çast. E merrte me vete nëpër kuvende e ndeja burrash, ku pati fatin të shohë me sytë e saj trimat e kohës si: Isa Boletinin, Shaqir Smakën, Kamer Loshin, Nak Berishën, Azem Bejtën, Mehmet Deliun, Shak e Ramadan Radishevën, Halit Bajramin, Xhemë Tërnavin, Fazli Baranin, Emin Latin - Mehën, Shaban Mikushnicën, Bajram Zenë Mehën e shumë trima tjerë. Nëpër ato kuvende e ndeja merreshin vendime që të kërciste pushka mbi pushtuesin serb. Aty edhe këndohej kënga e binte çiftelia për trimëritë e trimave tanë. Shota i binte mirë çiftelisë, si edhe çarkut të hutës. Këndonte si zanë mali, sa edhe të tmerronte me zërin e kushtrimit: Ooo, Prite, prite Azem Galicën, o hejjj... Nëpër ato ndeja e kuvende Shota njohu Azem Galicën, me të cilin u martua në vitin Ajo në vend të rrobave të nusërisë, veshi rrobat e burrave, në vend të pajës vuri armën krahut dhe u bë nuse malesh. Në dasmë të saj ishin 300 krushq me 300 pushkë krahut, binin tridhjetë lodra përnjëherësh, kërcenin 300 malësorë vallen e Kaçakëve të malit... Shota që nga ai çast nuk u nda më nga Azemi dhe nga bashkëluftëtarëve të tij. Dhoma e saj nusërisë u bë Çiçavica, stolitë e saj ishin gjerdani me fishekë rreth belit. Kjo pra ishte Shota gruaja shqiptare, që nuk u lodh e nuk u hamend kurrë para jetës së vështirë të malit, as para flakës së barotit, as para rënies e plagosjes së luftëtarëve të lirisë, as para masakrave që bënin xhandarët serbë mbi popullatën shqiptare. Përkundrazi morali dhe forca e saj sa vinte e po shtohej e vetëdijshme se liria e vendit nuk arrihet pa u djegur në flakët e luftës! E tillë ishte Shota dhe si e tillë vazhdoi këto rrugë pa u luhatur, as edhe pas vdekjes së burrit e shokut të jetës së saj Azem Galicës. Ajo merrte edhe vendime me vete. Kjo ndodhte kur ishte larg Azemit, në mungesë të komunikimit për shkaqe gjeografike, sidomos kur Azemi ndodhej në vise të ndryshme të Kosovës, për çështje organizimi ose edhe në Shqipëri, për çështje armatimi e komunikimi me forcat përparimtare e demokratike të kohës si me Hasan Prishtinën, Bajram Currin e të tjerë. Një hap të tillë Shota e kishte marrë për likuidimin e një zyrtari të lartë të Serbisë. Ajo së bashku me Mehmet Deliun dhe me dy tre shokë tjerë, kishin hyrë në zyrë të eprorit serb, mu në qendër të qytetit të Mitrovicës!, dhe me dorë të vet e kishte vrarë atë epror gjakpirës, i cili kishte bërë sa e sa masakra mbi popullatën shqiptare që po përpiqej për lirinë e vet. Ajo i tha Azemit më pas: E vrava Azem! E vrava në emër të nënave që i ka lënë pa djem, në emër të nuseve që i ka lënë pa burra, në emër të motrave që ka lënë pa vëllezër, në emër të lirisë së Kosovës!... Azemi e shikoj me butësi e dashuri, duke i thënë: Mirë ke bërë moj burrnesha e maleve të Kosovës duke e përqafuar dhe duke e uruar për aksionin, atë dhe shokët. Shota, gjatë jetës së saj prej kaçaku të malit, ishte ndeshur dhjetëra herë me pushtuesin serb. Ishin dhjetëra beteja ku kishin luftuar Azem Bejtja dhe bashkëshortja e tij, Shota. me orë të tëra, në pozicione të ndryshme e shumë herë të pavolitshme e të pabarabarta në armatime. Gati në të gjitha rastet, luftëtarët e lirisë kishin dalë fitimtarë, megjithëse edhe kishin pësuar edhe goditje të rënda me humbjen e shokëve. Kjo përballje e Lëvizjes së Kaçakëve të Kosovës me pushtuesin serb nuk ishte e shkurtër, prandaj për Shotën, Azemin dhe bashkëluftëtarët e saj ishin krijuar mite e legjenda: Ishin përhapur fjalë se Azem Bejta bashkë me gjokun e tij po fluturonte, ose se kur thërret Shota: Oooo, prite, prite Azem Galicën o heejjj dëgjohej për tej shtatë malesh e kodrash, ose se Shota me një dorë lufton dhe me tjetrën i bie çiftelisë dhe se plumbat e saj kurrë nuk shkonin huq, mandej thoshin se Azemin dhe Shotën nuk i zë plumbi i shkjaut etj... Pas vdekjes së Azemit, Shote Galica u priu luftëtarëve të lirisë në sa e sa aksione të rrepta ballë për ballë me armikun. Ajo me zërin e saj si zanë mali, u fuste tmerrin xhandarëve kur jepte kushtrimin: Ooo prite, prite Azem Galicën, o heej... Shota edhe u plagos në luftëra, por morali i saj nuk u thye asnjëherë, kështu duke u bërë shembull e krenari për ne. Shota në rolin e nënës nuk pati rastin që të gëzoj ledhatimet e djalit të saj i cili i vdiq shumë shpejt pas lindjes, për shkak të kushteve të malit. Mirëpo Shota nuk ndenji indiferent kundrejt kësaj ndjenje, ajo mori me vete ngado që shkoi fëmijët e shokëve të rënë për liri të Kosovës. Ajo për as një çast, ata nuk i la vetëm, duke u bërë nënë e dytë e tyre deri në çastet e fundit të jetës së saj. Shote Galica në fundin e dimrit të vitit 1926, të një dimri të ashpër, e lodhur dhe e dërmuar e me zemër të plagosur, shoqëruar nga Mehmet Deliu e me pak shokë të tjerë, kishin mësyrë Shqipërinë, duke e lënë Kosovën nën kthetra të pushtuesit serb, me shpresën së do të ktheheshin me pranverën e parë. Ajo u vendos në katundin Shullaz të Krujës. Me vete kishte edhe disa fëmijë të shokëve të rënë, fëmijë të mbetur jetim të cilët Shota kishte marrë përsipër t i rritë dhe t i edukojë me frymën atdhetare. Me shpresën se do të gjente mbështetjen e mbretërisë së Ahmet Zogut ajo u zhgënjye shumë shpejt nga sjelljet e tij mospërfillëse. Si duket, Shota nuk e kishte të qartë se kishin ndryshuar rrethanat, se mbreti Zog ishte borxhli ndaj Krajlit të Serbisë i cili Zogun e kishte strehuar, armatosur dhe kthyer nga hotel Bristoli i Beogradit në karrigen e mbretit të Shqipërisë! Kështu duke e rrëzuar të parën Qeveri demokratike në Ballkan - Qeverinë e Fan Nolit! Në këto rrethana Krajli i Serbisë, pasi që kishte dëmtuar rëndë pas 12 vjet lufte Lëvizjen Kaçake të Kosovës së bashku me prijësin e saj, Azemin, kishte kërkesa shtesë pranë mbretërisë zogolliane që të asgjësoheshin edhe rrënjët e kësaj lëvizje në Shqipëri ku Shotë Galica i kishte nën përkujdesje!... Shote Galica e përballur me tmerrin e varfërisë, rrethuar nga harresa, varfëria, mjerimi dhe inferioriteti i një regjimi mbretëror zogollian, i shkroi një letër mbretërisë në fjalë: Unë jam Shote Galica- gruaja e Azem Galicës, prijësit të Lëvizjes Kaçake të Kosovës. Gjendem në katundin Shullaz të Krujës, kam dhe katër fëmijë jetim me vete. Janë fëmijët e luftëtarëve të vrarë për çlirim të Kosovës. Jam e shtrënguar të ju vë në dijeni se jam duke vdekur nga uria së bashku me fëmijët jetim!... Shota, po ndeshej me vdekjen dhe vdekja e saj në atë moshë kaq të re, më shumë pati për pasojë moskujdesin njerëzor ndaj saj, ky moskujdes i një regjimi mbretëror antikombëtar kurorëzoi kushtet e një vdekje të parakohshme dhe të pa natyrshme të një gruaje që quhej Shote Galica e cila kishte vetëm 32 vite!... Shote Galicën, shteti shqiptar e shpalli Heroinë të Popullit, ia ngriti bustin e saj dhe ia rregulloi edhe varrin. Sot në kohën e demokracisë varri i saj është në gjendje të mjerueshme siç ishte edhe ajo vet në prag të vdekjes së saj në vitin Ndërkaq për bustin e saj nuk ka kurrfarë të dhënash se ku është tretur?! Qeveria e Kosovës, si ajo në nivel qendror, po ashtu edhe kjo në nivel lokal të Vushtrrisë, as kanë vrarë mendjen deri me sot në mënyrë që eshtrat e Shote Galicës t i kthejnë në vendlindjen e saj, më në fund pas 80 vitesh të prehet edhe ajo e qetë pranë varrit të Azem Galicës, burrit dhe bashkëluftëtarit të saj dhe pranë kullës e cila po ashtu mungon edhe sot! A thua vallë edhe Qeveria e Kosovës, pandërgjegjshëm po shndërrohet në një Qeveri mospërfillëse e kaq inferiore, për të mos thënë zogolliane përballë Dëshmorëve dhe Heronjve tanë kombëtarë të cilët mbetën harruar e shkapërderdhur baltërave e moçaleve të hapësirave tona gjeografike?! Qerime Halil Radisheva Shotë Galica vdiq me Kush vuajti më shumë se nënat tona, kush i dha lirisë dhe popullit tonë më shumë se ato? Kjo pra ishte Shote Galica gruaja dhe nëna shqiptare të cilën me krenari do ta kujtojmë përjetë e mot!

78 78 gëzuar 28 nëntori Vdiq në New York, në moshën 58 vjeçare, Hekuran R. Kumbarçe Për koincidencën kapricoze, babë e bir prehen vetëm një pëllëmbë larg njeri tjetrit, në dy varre, në varrezat publike të New Jersey-t dhe u desh rënia e asaj murtaje që quhet Enverizëm apo komunizëm që at e bir të takoheshin të paktën për së vdekuri Nga Xhelat Dine dhe Hasan Njazi Bajo BROOKLYN New York: Duke filluar nga 27 tetori 2009, familja, të afërmit, miqt e shokët e tij, do t a ndjenë gjatë ndarjen nga jeta të njerit prej më të dashurve të tyre. Kjo, mbasi pikërisht në orën 12 të 27 tetorit të 2009, ata humbën atë që i deshi ata aq shumë, atë që vuajti aq shumë, atë që do të dinte të vdiste më mirë se kushdo nëse do t i duhej nderit, dinjitetit dhe lirisë së saj. Ai vdiq për mos të iu kthyer kurrë më kësaj jete deri në amëshim. Hekuran Kumbarçe, i biri i denjë i një babai të denjë, Rexhep Kumbarçe, do të shuhej duke lënë pas të ëmën, Naxhijen, që gjatë gjithë jetës se saj mori plagë e vetëm plagë, plagë që do të rrënonin edhe një vigan, e tani do t i duhej të përballojë të papërballueshmen, humbjen e birit të saj, Meremes, të shoqes që sikur të mos mjaftonin llahtaret e diktaturës komuniste të provuar që në fëmijeri do t i shtohej edhe kjo gjëmë e tetorit te 2009, së bashku me dy vajzat Edlirën e Shpëtimen dhe Rexhepin të birin, që fatkeqësisht të pamësuar me mënxyra, morën atë, më të dhimbëshen, humbjen e babait të tyre. Mbasi jemi të sigurtë, që edhe si baba, atij që i kishte munguar aq shumë dashuria atërore, do të ishte pakëz ndryshe nga ne, baballarët e zakonshëm. Por, me sa duket qenka e shkruar që erërat dhe shirat e vjeshtës të sjellin fatkeqësira për ne shqipëtarët, edhe këtu rrugëve të kurbetit. Hekuranit, ceremonia mortore iu bë në xhaminë e Brooklyn-it (New York), në atë xhami, ku i ati, Rexhepi bashkë me të vëllanë Abdurrahimin, mbasi kishin luftuar me armë në dorë kundër komunizmit, duke pasur si prijes Xhevdetin vëllanë e tyre më të madh, të arratisur nga Shqipëria që prej vitit 1951, së bashku me nacionalistë të tjerë të diasporës, dhanë një kontribut të jashtëzakonshëm në ndërtimin e këtij institucioni. Madje, Rexhepi, u zgjodh kryetar i parë i Këshillit Drejtues të Xhamisë, që u ngrit për të menaxhuar ndërtimin e xhamisë së parë për bashkësinë islame shqiptare, në New York, e rrethinë. Xhamia u ngrit, dhe për atë kontribuan Rexhepi bashkë me të vëllanë Abdurrahimin dhe shumë emigrantë të tjerë, të cilët ndërtuanë këtë qëndër, e cila qëndronë në këmbë, edhe sot e kësaj dite, për t i shërbyer komunitetit shqiptar - pra Bashkësisë shqiptare të besimit mysliman. Por, si për ironi të fatit, dhe kohës, kjo xhami i shërbeu edhe të birit, Hekuranit. Të sukseshëm në biznes, me punë e korrektesë, dy vëllezërit Kumbraçe, do të shdërroheshin në simbol të luftëtarit të lirisë, paqes, bashkimit e vëllazërimit. Ata që e kanë njohur nga afër Rexhepin, tregojnë që mirëqenia që i erdhi atij nga puna e palodhur dhe intelekti nuk e lumtëruan kurrë dhe se gjithmonë në sytë madje edhe në zërin e tij do të ishte e pranishme përgjithnjë një dhimbje e prehtë, e thellë, e ngjizur me pikëllim. Në fillim të shekullit të 20-të, Kumbarçet e Dibrës, u vendosën në Peshkopi, të ardhur nga Dibra e Madhe. Vëllezërit, Xhevdeti, Adurrahimi dhe Rexhepi, u dhanë më shumë tregëtisë aso kohe, nga ku patën edhe shumë sukses. Ata u bënë mjaft të njoftur dhe gëzuan respektin e madh të Dibrës. Në 1943, kur Italia fashiste, kapitulloi, dhe fillojë lufta vëllavrarëse mes nacionalistëve dhe komunistëve, këtë familje e gjeti në krahun e nacionalistëve, dhe si e till ajo do të ndiqej nga deri në burgosjen, internimin dhe pushkatimin e tyre. Xhevat Kumbarçe, e vëllezërit e tij, së bashku me focat e tjera nacionalste në këtë rreth, u hodhën Musine Kokalari, vajza uragan 76 Njoha 16 vjet burg dhe 22 vjet internim me përplasje andej-kendej. Njoha punën e punëtorit me norme individuale, njoha punën e krahut me normë kolektive ne bujqesi e ndërtim. Njoha vëtminë e vetëkërkuar, shoqërinë e rastit ne burg dhe gjithë ndryshimet që pasojnë nga ky tërmet i pandërprerë për të konsoliduar diktaturën e proletariatit. Nganjëherë them me vete se nuk fitova gjë që mbeta gjallë. Kam 38 vjet qe nuk e di c - domethënë familje. KUSH ISHTE MUSINE KOKALARI Musine Kokalari lindi më 10 shkurt të vitit 1917, në Adale, të Turqisë. Në vitin 1921, familja e saj kthehet në Shqiperi dhe vendoset në Gjirokastër, ku Musineja kreu shkollen fillore. Nëntë vjet me vonë, familja Kokalari vendoset në Tiranë. Ne vitin 1937, Musineja mbaroi shkollën e mesme Nëna Mbretëreshë dhe me pas shkoi per studime në Universitetin e Romës, në Itali, të cilin e mbaroi shkelqyeshëm në vitin Ajo botoi librin e saj të parë Sec më thotë nëna plakë në vitin Ishte viti 1943, kur Musine Kokalari së bashku dhe me disa shokë të tjerë formuan Partinë Socialdemokrate. Një vit më vonë, me përpjekjen e saj, doli numri i parë i gazetës Zëri i Lirisë. Në vitin 1944, botoi librin e saj te dytë Rreth vatrës, ndërsa më 12 nëntor të po këtij viti u pushkatuan në luftë kundra komunizmit. Mbas, ardhjes së regjimit komunist, në Shqipëri, Xhevdeti vdiq, e ndërsa Abdurrahimi dhe Rexhepi, më 1952 u arratisën dhe dolën në ish Jugosllavi. Dhe prej atje shkuan në Beligjikë, dhe më pasë në SHBA-ës ku zhvilluan biznesin e tyre të suksesshëm. Që të dy vëllezërit kan qënë aktivë, veprimtarë dhe aktivistë të njohur të komunitetit shqiptarë në Amerikë. Ata iu bashkuan komunitetit dibran, në përpjekjet e tyre të palodhura për të ndihmuar çështjen kombëtare. U dalluan sidomos në atë kohë, gjatë punës për ngritjen e Qendrës Islamike Shqiptaro-Amerikane, në Brooklyn, që ishte e para dhe ekziston edhe sot e kësaj dite. Me krijimin e Xhamisë së Brooklyn-it, u krijua një Këshill, me intelektualë, patriotë e atdhetarë shqiptarë në mërgim, ku Rexhep Kumbarçja, u zgjodh kryetari i saj. Rexhepi, e kreu me pasion, ndershmëri dhe devotëshmëri këtë detyrë vullnetare të ngarkuar nga ky Këshill i cili thirrej Këshilli i Xhamisë - së Brooklyn-it. Në ndërtimin dhe ngritjen e Xhamisë së Brooklyn-it ose Qendrës Islamike Shqiptaro Amerikane, dhanë kontributin e tyre dhe ndihmuan shumë dibranë, dhe emigrantë të tjerë, nga krahina të ndryshme të Shqipërisë, Kosovës e visve shqiptare, mes tyre dallohet edhe Abdulla Kaloshi, i cili ka dhënë një kontribut të jashtëzakonëshëm në këtë qendër. Rexhep, Kumbraçja, i ati i Hekuranit, vdiq më 1 nëntor të 1987 duke i qëndruar përgjithnje besnik Shqipërisë, Naxhijes, të shoqes (mbasi ai nuk u rimartua), Aferditës, së bijës dhe Hekuranit, të birit, që nuk e kishte parrë kurrë (kur u arratis gruaja e tij ishte shtatzënë me Hekuranin). Por Hekurani do të ishte më me fat se i ati, mbasi është e vërtetë që ai nuk mundi të shohë kurrë të atin, por zërin ia dëgjoi fare rastësisht vëllezërit e saj, Muntaz e Vesim Kokalari. Katër ditë më vonë e arrestuan dhe Musinenë, të cilën e mbajtën 17 ditë në burg. Në janar te vitit 1945, u botua libri i tretë i Musine Kokalarit Sa u tund jeta. Më 23 janar të vitit 1946, ajo u arrestua për së dyti nga forcat e Mbrojtjes se Popullit e gjyqi e dënoi me 20 vjet heqje lirie. Në vitin 1961, e nxjerrin nga burgu dhe e internuan në Rrëshen, ku dhe doli në pension me gjysmë page. Në vitin 1981, sëmuret nga sëmundja e kancerit, që dy vjet më pas do ta largonte përgjithmonë nga jeta. Dhjetë vjet më vonë, pra në vitin 1993, Presidenti i Republikës i dha pas vdekjes medaljen Martir i Demokracisë. Hekuran R. Kumbarçe në një nga emisionet e Zërit të Amerikës në shqip dhe ato qenë momentet më të lumtura të jetës së tij. Edhe tani, unë e ruaj zërin e tij diku thellë brenda meje, më tha një mbremje, këtu në Brooklyn para disa kohësh duke marrë së bashku një kafe. Tani ata për koincidencën kapricoze, babë e birë prehen pranë njeri tjetrit, vetëm një pëllëmbë larg njeri tjetrit, në dy varreza në varrezat publike të New Jerseyt, dhe u desh rënia e asaj murtaje që quhet Enverizëm apo komunizëm që at e bir të shiheshin jo për të gjallë - por të shiheshih dhe takoheshin për së vdekuri. Sigurisht, mbas arratisjes së të shoqit Naxhia me dy fëmijët u internuan në Tepelenë, ku më të shumtët e fëmijeve vdiqën nga urija apo të ftohtët. Me frikën se fëmijët do të mund të vdisnin, ajo i kalonte netët e dimrit, duke i ngrohur me frymën e saj. Rënia e agimit do t ia largonte disi ankthin për të filluar sërish me rënien e natës. Mbas Tepelenës i dërguan në Savër (kampi i interrnimit - Lushnje) dhe më së fundi në vitin 1961 do të vendoseshin në Shijak. Hekurani mbasi mbaroi shkollën 8 vjeçare do të vazhdonte gjimnazin por nuk arriti t a mbarojë mbasi luftat e klasave, ajo murtaje vëllavrasëse, shpikje e mendjeve të gjymtuara nuk do t ia lejonte një gjë të tillë. Për të mbijetuar, ai do te fillonte të punonte në ndërtim, në punët më të rënda që në moshën 17 vjeçare. Por, nuk ishte vetëm puna e rëndë, moslejimi për të mos vazhduar shkollën, apo ai mall-dhimbje për të atin, kishte edhe më!?. Ishte presioni dhe shantazhet e kryetarit të këshillit popullor, qe çizmja e policit, kërcënimet e sekretarit të partisë, ishte presioni i operativit të segurimit, shtoi këtyre gjithë atë propagande marramëndëse që të ndigjte kudo. Do të mjaftojë një ditë, një orë, apo disa minuta për t u shëndrruar në hero. Po ai, Hekurani, fillikat i vetëm, ende fëmijë, pa përkrahje, pa farefis dhe për më shumë pa baba dijti t i përballoj, pra ai i vuri gjoksin së keqës, jo vetëm disa minuta, një orë, apo një ditë, por një jetë të tërë, si do të quhej? Sado, i lodhur deri në stërmundim kur kthehej nga puna ai nuk rreshti së lexuari, nuk rreshti së kërkuari gjithënjë e më shumë nga vetja. Ai e ndjente se një ditë kohët do të ndryshonin dhe përgatitej për këto kohë. Falë një kujtese të mirë, dashurisë përgjithçka njerëzore dhe të bukur, ai do të, të mundë të, të citonte me mijëra vargje. Autorët më të preferuar të tij qenë Dostojevski dhe Hugoi. I thellë, largëpamës, bujar dhe shpirtmir si i ati, fjalëpak dhe i paepur, kështu do të njihej nga miqtë dhe shokët. Eshtë pikërisht kjo arsyeja që atje në Shijak, në atë qytetin e vogël të Shqipërisë së mesme, sapo u mor vesh lajmi i vdjekes së tij, në mbrëmje, në lulishten e vogël e të vëtme në mes të qytetit, qytetarët do të mblidheshin per t u lutur e për të nderuar kujtimin e tij. Hekurani mori pjesë aktive në lëvizjen kundër diktaturës në vitet 90. Në vitin 2000, së bashku me familjen largohet nga Shqipëria për t u vendosur në SHBA me një synim të paracaktuar, shkollimin e tre fëmijeve. Dhe lavdi zotit me punë dhe sakrifica ai arriti realizimin e kësaj ëndrre. Tashmë, vajza e madhe Edlira ka mbaruar kolegjin në degën për Shkencat Kompjuterike dhe është në përfundim të masterit shkencor po në atë fushë me rezultate të shkëlqyera. Vajza tjetër Shpëtime, me të njëjtat rezultate ka mbaruar kolegjin për Financë Kontabël (Accounting), ndërsa Rexhepi, i biri, vazhdon shkollën e mesme. Hekurani shkoi nga kjo botë zemërplotë duke i lënë Shqipërisë dhe shoqërisë tre pinjollë që do t ia ngrejnë edhe më lart nderin gjakut të tij, gjakut Kumbarçe. Për atë, Hekuranin, nuk do të jenë krenarë vetëm familja e tij, gjaku i tij, por edhe ne që patëm fatin të ishim shokët e tij, mbasi nuk ishte e lehtë të ishe mik me Hekuranin.

79 gëzuar 28 nëntori # NëNtor - 3 Dhjetor, th Avenue (between 15 th and 16 th street) New York, NY tel. (212) fax: (212) chrnyc.com chelsea108@hotmail.com 79 R I S T O R A N T E GËZUAR 28 NËNTORI QAZIM VELIU & NAIM GJONBALAJ

80 80 # NëNtor - 3 Dhjetor, 2009 gëzuar 28 nëntori Susan M. Karten & Associates, LLP 355 Lexington Avenue, New York New York tel: fax: caskart@aol.com The Law Firm of Susan M. Karten & Associates, LLP congratulates the Albanian Community as they Celebrate Flag Day, November 28, 2009 Gëzuar Dita e Flamurit We look forward to continuing to serve the Albanian Community. Catastrophic Personal Injury Accidents Construction Accidents Medical Malpractice Premises Liability With much respect for our client and victim of the 2008 Crane Collapse ramadan Kurtaj, May he rest in peace "We stand ready to fight for you"

81 gëzuar 28 nëntori 81 Happy Flag Day Fadil Berisha fadilberisha.com

82 82 gëzuar 28 nëntori NATIONAL ALBANIAN AMERICAN COUNCIL KËSHILLI KOMBËTAR SHQIPTARO AMERIKAN The true voice of Albanians in Washington Zëri i vërtetë shqiptarëve në Washington Washington Headquarters Office th Street NW, Suite 210 Washington, DC Tel: Fax: Prishtina, Kosova Sejdi Kryeziu NO 5 Pejton Place Prishtina, Kosova Tel: Fax: Skopje, Macedonia Maksim Gorki 8/10 Skopje, Macedonia Tel: Tel: Fax: Gëzuar 28 Nëntori Happy 28 November Tirana, Albania Bulevardi: Gjergj Fishta Kulla: 9; Shk: 1; Apt: 26 Tirana, Albania Tel: Podgorica, Montenegro Ul Oktobarska Revolucija 50 Apt. 127 Podgorica, Montenegro Tel/Fax: Honorary Co-Chairs The Honorable Jon Corzine The Honorable Eliot Engel The Honorable Peter King The Honorable Mark Kirk Honorary Board The Honorable Anthony Athanas, In Memoriam The Honorable Bret A. Clesi Thomas Christo, Esq. Ferid Murad, M.D., Ph.D. Dr. Sami Repishti Ambassador William Ryerson Mr. Ekrem Bardha Bardhyl R. Tirana, Esq. Ambassador William Walker Executive Officers Martin Shkreli, Chairman Ilir Rusi, Vice-Chairman Lou Foundos, Treasurer Stefan Kochi, Secretary Board of Trustees Al Foundos Bekim Ahmetaj Cafo Boga Dennis Kalenja Harry Bajraktari Musa Dakaj Etrita Ibroci Isejn Marku Stefan Kochi Halil Mula Rezart Spahia Richard Lukaj Rudina Seseri Nino Pjetri

83 gëzuar 28 nëntori Patrioti ballkanik 83 Nga Naser Aliu Ky patriot ka dy fytyra: një për përdorim të brendshëm, privat dhe një për përdorim të jashtëm, publik. Nëse punon në administratë, shumë herë pas tij qëndron ndonjë politikan dhe është e mundur se është punësuar ose duke paguar ose me intervenime. Tregu ballkanik është i hapur dhe mund të blihet çdo gjë: që nga fletëlindja, diploma e fakultetit, deri te doktoratura apo pozita. Nëse patrioti ballkanik është kryetar komune, me të do të ketë probleme qyteti. Nëse bëhet ministër, Kryeministër apo kryetar shteti, atëherë kokëçarje mund të ketë kombi dhe fqinjët. Njeriu me veti tipike ballkanike profilohet lehtë. I moralshmi, idealisti, i sinqerti e ka vështirë apo të pamundur depërtimin dhe karrierën politike. Kur ballkanasi i vërtetë futet mirë në politikë, nuk e nxjerr as dreqi jashtë. Ai fiton edhe kur humb. Ai e deklaron veten fitues pa përfunduar numërimi i votave, sepse ai qysh në fillim të fushatës e di përqindjen e fitores. Nëse nuk rivotohet është e mundur të mbetet i papunë, prandaj mandatin e shfrytëzon të përforcojë rrethin e vet ose të pasurohet: zakonisht i pasuron fëmijët. Nëse humb është e mundur të shkaktojë një dramë nacionale. Patrioti ballkanik në teori dhe me fjalë të mëdha adhuron kombin, praktikisht pasuron veten dhe varfëron ekonominë kombëtare. Nëse është afarist, ballkanasi tipik grumbullon aq shumë pasuri për 1-3 vite, sa një afarist gjerman për pesë breza. Politikanët me pozita, mjekët dhe gjyqtarët në Ballkan janë më të pasur se kolegët e tyre në Perëndim. Patriotët ballkanikë kanë rrjetin e tyre si merimanga dhe po të preket njëri prej tyre, mund të dridhet krejt rrjeti dhe alarmohen kolektivisht, prandaj këta janë të paprekshëm, sepse edhe ai që duhet të vendosë për drejtësi, të zbatojë ligjin, edhe ai dridhet nga një arrestim dhe tronditje periferike. Telefonatat dhe trysnia nuk pushojnë. Si kundërshtar i patriotit ballkanik mbetet media e lirë, e pa korruptuar dhe ata që nuk varen drejtpërdrejt nga rrogat e tyre, si dhe politikani i sinqertë, që nuk ecën para nga pengesat që krijon rrjeti me imazh dhe qëndrim gati mafioz. Vetëm në Ballkan popi stërpik tanket me ujë të shenjtë për të vrarë sa më shumë njerëz. Vetëm në Ballkan imami përgatitet për t i vrarë shpëtimtarët e vet! Vetëm në Ballkan kryetari i ushtrisë kriminale ka fytyrë të kërkojë nga viktima: Na kërkoni ndjesë edhe ju, ekzistenca juaj na nervozoi, prandaj ju masakruam! Vetëm ballkanasi i ngriti përmendore deri në neveri politikanit të gjallë. Vetëm në Ballkan mund t i humbësh luftërat njërën pas tjetrës dhe prapë të zgjidhesh. Vetëm në Ballkan është e mundur ta tolerosh shitjen e naftës armikut, ta shkatërrosh shtetin deri në themel dhe përsëri të zgjidhesh. Vetëm në Ballkan mund ta shesësh edhe detin prapa shpinës së popullit pa u dhënë llogari votuesve. Në Ballkan mund të jesh edhe kontrabandist i cigareve dhe përsëri të bëhesh kryetar shteti! Në Ballkan politikani me pozitë të lartë bëhet më i pasur se kolegu i tij në Perëndim. Në Ballkan diskriminimi i pakicave konsiderohet barazi! Patriotin ballkanik nuk e gëzon suksesi i fqinjit, kjo e dëshpëron. E quan negative dhe të padrejtë! Ai mendon se ballkanasit janë të njëjtë dhe nuk duhet asnjëri të shquhet dhe të punojë më shumë se tjetri. Ai nuk do të mësojë nga suksesi i fqinjit, por e përfol atë. Patrioti ballkanik e njeh aq mirë historinë e kombit të vet, sa edhe të fqinjit. Ai ka urrejtjen si vlerë, krenarinë dhe kokëfortësinë e tepruar si tipar dhe përbuzjen e kombit, që ka afër si moto të jetës. Çdo akademi ballkanike i prezanton kombit të vet një version të veçantë të historisë së vet dhe të fqinjit. Në Ballkan urrejtja e së paku një kombi fqinj është traditë dhe detyrë patriotike. Patrioti ballkanik nuk lufton krimin e vet pa e detyruar nga jashtë. Sa herë arrestohet një kriminel, kombi nga vjen krimineli nuk gëzohet që është një më pak në qarkullim, por apriori e konsideron kriminelin e vet të pafajshëm; e përjeton si luftë kundër kombit të vet dhe, në anën tjetër, edhe nga gjykata ku duhet gjykuar krimineli nuk mund të pritet trajtim objektiv, sepse është gjykatë ballkanike dhe anëtar i një rrjeti tjetër. Edhe ai nuk vepron sipas ligjit, por sipas paragjykimeve dhe obligimit tjetër patriotik. Sipas urdhrave të rrjetit të vet. Gjyqtari ballkanik me fytyrë private dhe publike ka për detyrë ta shpallë fajtor, edhe nëse nuk është. Nëse i burgosuri është i pasur, në Ballkan del jashtë, edhe me faj, nëse është i varfër, qelbet në burg, edhe pa faj! Ballkanasit e kanë kuzhinën gati të njëjtë, gjuhë gati të ndryshme apo të ndryshme, fetë gati të ndryshme dhe të ndryshme dhe paragjykimet e njëjta dhe reciproke, deri në theqafje. Kryesisht paragjykimet. Nëse një ligj është i papranueshëm apo i pazbatueshëm për Ankaranë, kjo përthyhet edhe në Sofje, Bukuresht, Zagreb, Beograd, Prishtinë, Shkup, Podgoricë, Athinë dhe Tiranë. Kokëfortësia, këmbëngulja, mashtrimi, dyfytyrësia, keqpërdorimi, bakshish mentaliteti dhe mosndryshimi janë ide drejtuese dhe parim burrnie për patriotin ballkanik! Ballkanasi që dëshiron pajtimin me fqinjin, nga patrioti ballkanik në kombin e vet konsiderohet tradhtar, nga kombi me të cilin dëshirohet pajtimi, njeri i sinqertë, i mirë! Në Ballkan viktima dhe krimineli peshojnë njëlloj. Çdonjëri është viktimë, çdonjëri është kriminel, varet se nga cila kodër dhe në ç drejtim ballkanik dëshiron të hidhet vështrimi. Vetëm në Ballkan Kur ballkanasi i vërtetë futet mirë në politikë, nuk e nxjerr as dreqi jashtë. Ai fiton edhe kur humb. Ai deklaron veten fitues pa përfunduar numërimi i votave, sepse ai qysh në fillim të fushatës di përqindjen e fitores. krimi mbetet pa autor! Ballkanasit tipik, nëse i heq urrejtjen, mbetet lakuriq dhe i pamotivuar, bie në depresion dhe letargji. E ndien veten të topitur. Ai nuk prodhon asgjë me vlerë, me të cilën mund të krenohet. I mungon revolucioni industrial, revolucioni kulturor, revolucioni seksual; të gjitha rrymat e reja të artit dhe kulturës i kopjoi dhe kërcyen nga feudalizmi osman nëpër monarki, kur zhbëheshin monarkitë në Europë. Nga rendi i parafundit shumica kërcyen në diktaturë komuniste nga dolën me plot trauma dhe u detyruan të përplasen në demokraci, kur panë se mbetën me gishta në gojë. Në një demokraci patologjike! Dhe tani kemi situata tragjikomike, ku kryetari i Partisë Demokratike mund të jetë komunist i djeshëm, ndërkaq, kryetari i Partisë Socialiste të jetë demokrat i vërtetë, i sotshëm! Patrioti ballkanik është i vetëdijshëm se i mungon çdo gjë që shërben për të ndërtuar një imazh pozitiv sot, një krenari pozitive për veten, prandaj mburret me të djeshmen, me histori, me personalitete historike dhe ata i rregullon, i kreh dhe i përshtat kohës. Madje festojnë edhe humbjet! Nëse i mungojnë personalitetet e veta, patrioti ballkanik pa kokërr turpi ia merr fqinjit dhe e konsideron të vetin. Në vend se ta mësojë historinë, e jeton për ditë atë dhe historia është e tashmja e tij. E tashmja reale është boshe, me plot brenga ekzistenciale dhe kështu, në vend se të shikojë para, kthen kokën pas dhe, natyrisht rrëzohet. Patrioti ballkanik jeton në të kaluarën duke injoruar të tashmen dhe duke humbur ardhmërinë. Ai me mish e shpirt përpiqet ta paraqesë të kaluarën si të madhërishme, në vend se të punojë dhe ta ndreqë të sotmen. Krenaria dhe mburrja ekstreme, rrena, mungesa e kompromisit janë karakteristikat e tij. Kompromisin e konsideron dorëzim, frikë dhe humbje; patrioti ballkanik qetësohet vetëm nëse fuqitë e mëdha e detyrojnë ose e nënshtrojnë. Në shikim të parë duket se janë të ndryshëm, por në mendësi janë aq shumë të ngjashëm, sa edhe sasia e urrejtjes, paragjykimeve dhe mosdurimit është e barabartë, e njëjtë, reciproke, madje edhe sasia e groshës që konsumojnë është e barabartë! Edhe e qofteve. Patrioti ballkanik nuk është kompetent vetëm për historinë e vet: shqiptari është ekspert për historinë e grekëve dhe sllavëve të jugut. Grekët janë profesionalistë për historinë helene, shqiptare, maqedonase dhe turke. Maqedonasit janë dijetarë të historisë maqedonase, të historisë greke dhe me specializim të posaçëm në historinë shqiptare dhe helene. Serbët janë doktorë të historisë serbe, profesorë të historisë shqiptare, maqedonase dhe kroate e boshnjake. Boshnjaket janë specialistë të historisë serbe e kroate. Kroatët janë shkencëtarë të historisë serbe, boshnjake dhe asnjëri nga kombet e lartpërmendura nuk ka aq banorë sa ka Londra me rrethina. Madje, disa shtete kanë aq banorë sa ka një qytet në Perëndim. Italia shpëtoi nga ballkanizmi falë detit Adriatik. Nëse është afarist, ballkanasi tipik grumbullon aq shumë pasuri për 1-3 vite, sa një afarist gjerman për pesë breza. Politikanët me pozita, mjekët dhe gjyqtarët në Ballkan janë më të pasur se kolegët e tyre në Perëndim. Patrioti ballkanik, guximin dhe trimërinë i konsideron si veti burrërore dhe është në gjendje të ngrihet kundër botës. Ai mendon se vetëm kombi i tij është i fortë! Ai mendon se kombi i tij në seks është më i forti në botë. Kjo i nevojitet për ta theksuar virilitetin primitiv dhe për të rritur vetëbesimin. Gratë e tyre janë shumë të dëshpëruara dhe të zhgënjyera! Shikuar nga Perëndimi, Ballkani duket si një fëmijë trazovaç, hiperaktiv, që nuk lë dy gurë bashkë dhe vuan nga komplekse vogëlsie dhe vazhdimisht përpiqet të shquhet: ai dëshiron të jetë në qendër të vëmendjes. Nëse nuk mundet me të mirë, atëherë provon me qarje të bëhet i imponueshëm, nëse nuk dëgjohet, atëherë mbush xhepat me gurë dhe gjuan fqinjët! Në Ballkan ambasadorët e shteteve të huaja nuk janë ambasadorë, por organe qortuese dhe këshilluese! Shpesh i kapin edhe për veshi kryeministrat tanë ballkanikë. Si fitohet simpatia e ballkanasit? Thuaj patriotit ballkanik me origjinë shqiptare: ti je pellazg, ilir dhe kombi shqiptar është po aq i vjetër sa edhe dheu i Ballkanit, se pranove krishterimin para romakeve, se je trim i pashoq. Se një numër i madh i perandorëve romakë ishin ilirë, se ndonjë papë ishte ilir. Thuaj se dje ishe qendër e botës, ai të beson! Thuaj se ti ishe, ai të beson se ishte! Nëse e pyet kush je sot, atëherë të tregon kush ishte dje! Thuaj patriotit ballkanik me origjinë greke: gjithë personalitetet e kohës së lashtë janë grekë, pa Greqinë, Europa akoma do të hante me grushte, dje ishe prodhues i civilizimit dhe të tjerët ose nuk ishin këtu ose ishin barbarë. Thuaj se Maqedonia të ka marrë troje, thuaj se Shqipëria të ka marrë troje, atëherë greku me profesion patriotizmin ballkanik, të përqafon. Thuaj Leka i madh ishte grek, edhe pse nuk fliste greqisht! Thuaj se je vendi më i rëndësishëm në Ballkan, atëherë të beson. Thuaj se ti ishe, ai të beson se ishte! Nëse e pyet kush je sot, atëherë të tregon kush ishte dje! Patriotit ballkanik me origjinë serbe: ti je vendi më i fuqishëm në Ballkan, je superfuqi, je komb hyjnor, fqinjët të kanë pushtuar territoret me ndihmën e huaj, Serbi është aty ku ka një varr serb, edhe nëse ka vdekur nga tuberkulozi. Je qendër e botës dhe e krishterimit, thuaj se dje ishe kombi më i ditur në Ballkan dhe se mbreti yt dinte të shkruante, kur mbretërit e Perëndimit nënshkruanin me gisht. Thuaj se je vendi më i rëndësishëm në Ballkan, në botë dhe viktima më e madhe, ai të përqafon! Thuaj se ti ishe, ai të beson se ishte! Nëse e pyet kush je sot, atëherë të tregon kush ishte dje! Maqedonasit thuaj se je viktimë e fqinjëve, se Leka i madh ishte maqedonas si ti; thuaj se grekët, shqiptarët, bullgarët, serbët po ta vjedhin historinë, thuaj se dje ishe i famshëm, atëherë të përqafon. Thuaj se je viktima më e madhe në Ballkan, menjëherë të beson! Thuaj se ti ishe, ai të beson se ishte! Nëse e pyet kush je sot, atëherë të tregon kush ishte dje! Patrioti ballkanik me origjinë turke: thuaj ti ke moral dhe të tjerët janë të degjeneruar. Thuaj se Perandoria Osmane ishte emancipuese dhe Amerika e djeshme. Thuaj se ju jeni shembullorë dhe trima, se keni fenë më të mirë në botë. Ai të përqafon. Thuaj se ti ishe, ai të beson se ishte! Nëse e pyet kush je sot, atëherë të tregon kush ishte dje! Patrioti ballkanik i vërtetë me veti të theksuara ballkanike është aziatik në mendësi edhe njëqind vjet pa çlirimit. Ai është çliruar 84

84 84 gëzuar 28 nëntori GRUDA LIMOUSINE SERVICE INC. Patrioti ballkanik Chrysler Aspen Range Rover WEDDINGS AIRPORTS CORPORATE BACHELOR PARTIES Rolls Royce Phantom Mercedes 2007 Escalade Tel: Free: Për të gjitha gazmendet familjare, 24 orë në shërbimin tuaj, pronari Daniel Ivezaj Çmime speciale për bashkatdhetarët tanë VIDEO ULQINI&AFËRDITA TRAVEL 346 Victory Blvd, Staten Island, NY (718) VIDEO ULQINI Porositni CD, DVD, filma dhe simbole kombëtare tek Video Ulqini në Staten Island, NY. Mbi 3000 CD dhe mbi 1000 DVD. AFËRDITA TRAVEL Udhëtime për në vendlindje dhe kudo në botë. Fluturime direkte nga New Yorku për në Tiranë (çdo të premte) dhe për Prishtinë (çdo të marte) Tel: (718) Fax: (718) Ne ju ndihmojmë që të bëheni prindër! Hanna Jesionowska MD E njohur si specialiste nga bordi i Riprodhimit Endokrinologjik Trajtim gjithëpërfshirës për shterpësinë femërore dhe mashkullore Me fertilizim të tipit "in vitro" (laboratori është në ndërtesë), ICSI dhe PGD Mbetje me barrë Program për dhurim vezësh Trajtim për rastin e humbjes së shtatzanisë dhe dështimeve të përsëritura Kirurgji e përparuar laparaskopi për shterpërsinë Akupuntura për përforcim të mundësive për mbetjen shtatëzanë Hapur dhe të shtunave dhe në orët e mbrëmjes. Chrysler 300C CASINOS SWEET 16 S NIGHT ON THE TOWN Hummer Manhattan RepRoductive Medicine 159 E 74th Street, Suite C, New York, NY (Manhattan Office) Phone (212) fizikisht, por jo në mendësi. Patriotizmin e vet e dëshmon me peshën dhe sasinë e urrejtjes ndaj fqinjit të vet. Ai edhe kur bën marrëveshje me fqinjin, e bën sa për sy e faqe ose i detyruar nga Perëndimi, mirëpo pret një çast ideal për ta prishur atë marrëveshje. Ata jetuan pesëqind vite nën një kulm, ruajnë me xhelozi një mendësi joeuropiane dhe, edhe pse kanë fe të ndryshme, ngjashmëritë janë trishtuese. Ballkanasi krijon nga politikani i gjallë idhull, edhe pse ai politikan nuk është në gjendje të krijojë as njëqind vende të punës! Nëse janë pak të këndellur dhe nuk kapardisen me personalitete historike, këtë vakum e plotësojnë me politikanin e gjallë dhe për të flasin si për Zotin. Ballkanasit kanë edhe një ngjashmëri të tmerrshme: miqtë i kanë sa më larg vetes, armiqtë sa më afër. Patriotit ballkanik i nevojitet së paku një pakicë kombëtare. Kjo i nevojitet për ta shtypur dhe për ta rritur vlerën e kombit të vet. Për të pasur mundësi krahasimi e kapardisje. Nëse nuk shtyp dhe nuk cenon, atëherë i mungon diçka për ta përforcuar patriotizmin provincial dhe lokal. Një pakicë, së paku një, i nevojitet për ta kultivuar sedrën e vet. E kemi shtypur pakicën aq mirë, varfëruar aq shumë, sa ne dallohemi prej tyre dhe dukemi si aristokratë! Këta patriotë ballkanikë, me këto tipare të njëjta mund të internohen në një ishull dhe pas dhjetë minutave e kuptojnë aq mirë njëri-tjetrin, sa do të ulen të hanë së bashku: groshë, byrek, qofte e do të pinë kafe turke dhe do t ia hedhin fajin botës. Nëse këta patriotë ballkanikë futen në një thes së bashku dhe hidhen në det, atëherë Ballkani shndërrohet në Europë. Nëse vërtet këta hidhen në det, atëherë do bëjnë çdo gjë që është e mundur ta shpëtojnë njëritjetrin, jo nga dashuria, por për të pasur edhe një motiv mburrjeje: Unë ia shpëtova jetën! Popujt e këtyre patriotëve ballkanikë në gara të Eurovizionit votojnë për njëri-tjetrin dhe këtu shihet një xixë shprese se këta një ditë do të ulen vërtet së bashku për t u bërë subjekt të ardhmërisë e jo për ta zbukuruar të kaluarën apo për ta shkruar historinë e njëri-tjetrit! Çfarë pret patrioti ballkanik? Shqiptari shpreson ta zbulojë një armë të madhe dhe ta çlirojë atdheun deri në mes të Serbisë, diku deri në mes të Greqisë, një pjesë të Malit të Zi, Iliridën dhe Kosovën lindore. Patrioti grek shpreson të arrijë deri në Durrës, në Stamboll, një pjesë të Maqedonisë dhe një pjesë e Italisë jugore nuk do të ishte keq. Maqedonasi do t i nervozojë të gjithë: ai pret ta çlirojë një pjesë të Bullgarisë dhe Greqisë, një copë Shqipërie dhe Serbie edhe pak Kosovë. Serbi pret ta zbulojë armën e madhe ose ta kuptojë bota këtë viktimë permanente dhe ta çlirojë Kosovën, ta çlirojë Maqedoninë, ta çlirojë gati tërë Bosnjën, pjesë të Kroacisë dhe Malin e Zi dhe të arrijë në Durrës për t u takuar me Greqinë. Kroacia do ta çlironte Bosnjën, një pjesë të Vojvodinës dhe ndonjë copë të Sllovenisë dhe Malit të Zi. Mali i Zi do ta kishte çliruar një pjesë të Kosovës, të Shqipërisë dhe pak Kroaci do ishte e pëlqyeshme. Bullgaria do ta çlironte Maqedoninë, pak Serbi dhe pak Turqi. Bosnja do ta çlironte Sanxhakun dhe një pjesë të Malit të Zi. Patrioti ballkanik me origjinë turke ëndërron nëpërmjet BE-së të kthehet aty ku ishte pesë shekuj dhe të çlirojë: Bullgarinë, Greqinë, Shqipërinë, Kosovën, Maqedoninë, Malin e Zi, Kroacinë, Serbinë, Bosnjën dhe Rumaninë. Edhe Vjenën. Ky patriot ballkanik ka dëshirë të flakët ta çlirojë edhe Spanjën. Edhe Romën. Sigurisht edhe indianët e Amerikës kanë plane të tilla për ta çliruar atdheun e tyre nga SHBA-ja. E vërteta: patrioti ballkanik nuk mund të çlirojë asgjë pa ndihmë nga jashtë, as bythën e vet, në vend se të ndërtojë marrëdhënie me fqinjin ku ka popull të vet, ta shfrytëzojë si urë ndërtuese në dobi të kombit të mbetur jashtë kufirit, ai manipulon pakicën e vet jashtë territorit të tij dhe përpiqet t i rrisë tensionet me shumicën ku jetojnë bashkëkombësit, natyrisht duke dëmtuar pakicën e vet, por me një qëllim madhor: ta destabilizojë fqinjin. Ky është patrioti ballkanik me banim në Ballkan. Me dy fytyra: një për përdorim privat dhe të brendshëm, tjetrën për bashkëbisedime me politikanët perëndimorë. Ekonomia e vendeve ballkanike: Greqia shet në Perëndim ullinj, vaj ulliri, verë dhe gjethe rrushi të mbushura. Shqipëria romane të Kadaresë. Bullgaria shet djathë të deleve. Rumania histori të kontit të Transilvanisë. Maqedonia verë të lirë. Kosova verë të lirë dhe nëpër shitore turke suxhuk Kosove që prodhohet në Gjermani. Serbia shet havjar (specat të bluar e të fërguar). Bosnja nëpër shitore turke shet bosanski suxhuk. Kroacia shet vegetë dhe verë. Turqia shet speca, domate, fara të kungullit, të lulediellit dhe byrek... Kjo është industria dixhitale e vendeve ballanike dhe burim i krenarisë ekstreme! Natyrisht se shqiptari si popull vendas u dogj në këtë çorbë të shkrumbuar ballkanike, por me fajin e vet. Na pushtoi Roma dhe gati u romanizuam, na pushtoi turku dhe gati u bëmë turq, erdhi komunizmi dhe gati u bëmë rusë! Kur nuk u lidhëm për një kunj dhe si pasojë, kërcimet i paguam me troje. Sot kemi një mik të madh, por edhe këtë duam ta vrasim! Njeriu që ndryshon miqtë çdo ditë, nuk ka miq të vërtetë. Popujt që ndryshojnë aq shpesh aleatët, nuk kanë ardhmëri! Vetëm integrimi në BE mund ta ftohë këtë çorbë të prishur ballkanike...

85 gëzuar 28 nëntori 85 Caqet e shqipes totalitare Nga Ardian Vehbiu Kritikët e marrëdhënieve të gjuhës shqipe me totalitarizmin zakonisht e përqendrojnë zjarrin mbi politikat gjuhësore totalitare: njësimin e përshpejtuar të shqipes standard, krahas me përjashtimin e gegërishtes letrare dhe të kulturës gjuhësore katolike dhe me disiplinimin e varianteve letrare në përgjithësi, në emër të normëzimit artificial dhe të imponuar nga lart. Politikat zyrtare të komunizmit kanë lënë pa dyshim gjurmët e tyre në strukturën dhe në funksionimin e shqipes së shkruar e të folur; por këto gjurmë vështirë se zbulohen dot me rrugë ideologjike, ose duke analizuar motivet dhe pasojat e këtyre politikave si të tilla, ose si shprehje e një doktrine dhe e një lëvizjeje politike që synonte kontrollin absolut të shoqërisë dhe të kulturës shqiptare. Të tjerë kritikë tërheqin vëmendjen se politikat totalitare çuan në varfërimin e qëllimshëm të leksikut të shqipes, meqë nxitën ndërhyrje të tepruar në fjalorët e shqipes, ose përpjekje artificiale për zëvendësimin e fjalëve të huaja. Megjithatë, fjalorët janë ose fotografi të gjendjes së leksikut për një kohë të caktuar, ose instrumente për të ndërhyrë në strukturat leksikore; dhe nuk kanë ndonjë ndikim të madh në mënyrën si shfaqet ose si shtjellohet gjuha. Kritikët e fjalorëve shpesh gabojnë ata vetë, duke i dhënë rëndësi të papërligjur funksionit parashkrues ose normativizues të fjalorëve të Ardian Vehbiu shqipes. Prandaj ka vend të formulohet hipoteza se ndikimin më të madh e më dëmprurës totalitarizmi e solli në mënyrën e përdorimit publik të shqipes; dhe analiza e rrethanave të përdorimit publik të shqipes nuk mund të jetë thjesht gjuhësore, meqë duhet të marrë parasysh edhe kontekstin social të këtij përdorimi, veçanërisht parasysh praninë e ligjëruesve në ligjërim, ashtu siç shprehet kjo prani me mjete dhe përftesa gjuhësore. Është thënë, me të drejtë, se Lindur në Tiranë më 21 gusht 1959, Ardian Vehbiu mbaroi studimet e larta në degën Gjuhë-Letërsi Shqipe të fakultetit Histori-Filologji të Universitetit të Tiranës dhe në vitet punoi në Institutin e Gjuhësisë dhe të Letërsisë të Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, duke u specializuar në kërkime në fushat e leksikologjisë, semantikës e stilistikës leksikore dhe analizës së tekstit; si dhe dha leksione të leksikologjisë dhe të historisë së gjuhësisë teorike pranë Fakultetit të Gjuhëve të Huaja të UT. Gjatë këtyre viteve dhe sidomos pas një stazhi studimor njëvjeçar pranë Universitetit La Sapienza të Romës ( ), ai botoi artikuj në revista të specializuara për probleme të ndryshme të gjuhës e të letërsisë shqipe fushat e semiotikës formale të tekstit letrar, statistikës gjuhësore dhe diakronisë së formave poetike në letërsinë shqipe. Në fund të vitit 1990, Ardian Vehbiu u largua për në Itali, ku filloi të punojë si lektor i Gjuhës Shqipe pranë Katedrës së Gjuhës dhe të Letërsisë Shqipe të Institutit Oriental të Napolit e ku qëndroi deri në fund të vitit 1995; të kësaj periudhe janë një numër i madh artikujsh dhe esesh për probleme të kulturës dhe të sociolinguistikës shqiptare, botuar në revista e në organe të tjera të shtypit në Itali e në Shqipëri; sidomos libri-ese Zbulimi i Shqipërisë ( La Scoperta dell Albania ) shkruar bashkë me Rando Devolen dhe botuar në Milano në 1996 nga Edizioni Paoline. Në shkurt të vitit 1996 Ardian Vehbiu u vendos në New York ku jeton edhe sot e kësaj dite, duke u marrë kryesisht me përkthime dhe konsulenca gjuhësore, por duke mbetur gjithnjë aktiv në fushën e eseistikës e të studimeve kulturologjike e sociologjike, veçanërisht nëpërmjet bashkëpunimit të rregullt shumëvjeçar me të përditshmen Shekulli në Tiranë; por edhe e në mënyrë të veçantë nga veprimtaria e tij krijuese dhe organizative në mjediset e komunikimit të shqiptarëve në Internet. Gjatë këtyre viteve ka botuar vëllimet me ese të zgjedhura Zhargonet e Kombit (Sejko, Elbasan 2004) dhe Kuzhinat e Kujtesës (Sejko, Elbasan 2006), esenë e gjatë Kulla e Sahatit (K&B, Tiranë 2003), një përmbledhje shkrimesh për çështje të shqipes standard Fraktalet e Shqipes (Excipere, Çabej, Tiranë 2007), librin Midis zhgënjimit dhe mitit, kushtuar ballafaqimeve amerikane me realitetin botëror pas 11 shtatorit 1990 (Max, Tiranë, 2007); dhe librin me ese për mediat dhe komunikimit me titull Folklori i elitave (Morava, Tiranë 2009). Shqipja totalitare (Excipere, Çabej, Tiranë 2009) është një meditim i gjatë për projektimin e marrëdhënieve të pushtetit totalitar në strukturën e ligjërimit publik shqip gjatë gjysmës së dytë të shekullit XX. Kopertina e plotë e librit Caqet e shqipes totalitare Tipare të ligjërimit publik në Shqipërinë e viteve të autorit të njohur Ardian Vehbiu. ligjërimi publik, ose përdorimi i gjuhës në kontekste publike, modelohet sipas ligjërimit juridik, ku palët kërkojnë t ia imponojnë vullnetin ose pozicionin e tyre njëratjetrës në një sallë gjyqi virtuale, nëpërmjet arsyetimit ose mënyrave të tjera joracionale të ndikimit, si ato retorike. Edhe ligjërimi publik gjatë 50 viteve totalitarizëm u mbështet mbi këtë lloj modeli; vetëm se gjyqi arketipal, në këtë rast, do të ishte gjyqi popullor, i cili kishte për synim të ndëshkonte shpesh nëpërmjet linçimit të gjithë ata që guxonin t u kundërviheshin masave. Sot e kësaj dite shqipja publike i ruan të gjalla tiparet e ligjërimit në gjyqin popullor: emotivitetin e akuzave; polarizimin deri në kufi të dhunës verbale; referimin ndaj autoriteteve mitike të popullit, kombit, Europës, demokracisë; konformimin ndaj autoritetit; teknikat dhe marifetet retorike për të manipuluar platenë; përdorimin e formulave të gatshme si mjete për të shprehur besnikërinë dhe përkushtimin ndaj Kreut. Ky konstatim vlen edhe për kontekste ligjërimore që nuk lidhen drejtpërdrejt me politikën, publicistikën dhe në përgjithësi kritikën sociale, meqë dukuria në fjalë ndeshet edhe në ligjërimin shkencor, sidomos në lëmin e shkencave humane; por ka të bëjë me referimin ndaj autoritetit që është përzgjedhur për t iu nënshtruar, sipas shijeve dhe interesave të folësve. Gjithashtu, jo rrallë qëllon të shohësh në shtyp intervista të cilat nuk dallojnë shumë nga procesverbalet e seancave hetimore kundër armiqve të viteve 1970 e 1980; për shkak të pyetjeve që e sjellin përgjigjen me vete, referimeve ndaj të vërtetave ose objektivave totale siç është Kosova e pavarur ose të drejtat e çamëve, implikimi se populli i gjykon të gjitha dhe ka gjithnjë të drejtë Sipas rregullash atavike, të përcjella nga kohët totalitare konceptohen e hartohen edhe e shumta e letrave të lexuesve, telefonatat në emisione televizive ose të radios dhe komentet në forume të hapura në Internet; meqë autorët e tyre, zakonisht anonimë, shpesh kujtojnë se qëllimi i ligjërimit publik është identifikimi i armiqve, mundësisht në gjirin tonë. Këtu nuk shqetëson aq dëshira për të treguar armikun me gisht, e cila mund të jetë ndonjëherë deri edhe e natyrshme, sidomos në rrethanat e sotme ku ndodhen shqiptarët anembanë, sesa pervertimi i ligjërimit publik vetë; thuase një takëm njerëzish e marrin fjalën në publik vetëm nëse dëshirojnë të marrin pjesë në zbulimin e këtij apo atij komploti. Një sëmundje ose patologji e tillë e ligjërimit publik, gjithnjë këmbëngulëse në recidivat e veta, mund të quhej edhe sindroma e fletë-rrufesë. Dukuria i shkon drejt e në zemër ushtrimit të demokracisë në Shqipëri; sepse demokracia, përtej së drejtës së votës, është edhe e drejtë për debat publik të çështjeve me interes publik; prandaj përçudnimi i ligjërimit publik u përcillet vetë praktikave demokratike të përditshme. Dëmi është i dyanshëm: nga njëra anë, polarizimi i palëve në dialog nëpërmjet akuzave të ndërsjellta shpesh të rënda, të cilat zakonisht shtyhen deri te përsiatja për veprimtari agjenturore, ose te pyetja kush të paguan ; nga ana tjetër, indiferenca ndaj çdo lloj tjetër debati publik që nuk ka lidhje me identifikimin e një krimi, real ose imagjinar, kundër popullit. Natyrisht, të gjitha këto kanë të bëjnë me përdorimin e gjuhës, jo me gjuhën vetë. Por përdorimi që i bëhet një instrumenti me kohë sjell ndryshime në instrumentin vetë. Një gjuhë jo vetëm e përdorur, por edhe e përftuar për të konsoliduar dhe riprodhuar raportet e autoritetit total të kastës në pushtet, nuk është dhe aq e përshtatshme për ligjërim introspektiv, filozofik, shpirtëror ose të natyrës intime; as për përsiatje racionale, përzgjedhje korrekte të premisave dhe interpretime gjakftohta të fakteve. Argumentet ngatërrohen shpesh me palët argumentuese, ndonjëherë edhe me familjet dhe krahinat prej nga këto fjalë e kanë prejardhjen; ligjërimi, ose e vetmja mënyrë për të dialoguar në mënyrë konstruktive, shndërrohet në armë për degradimin e tjetrit. Këtu ndoshta duhet cekur edhe dëmtimi që iu shkaktua shqipes publike nga përjashtimi policor i përmasës tradicionale fetare prej ligjërimit publik; sepse totalitarizmi vërtet synonte një lloj adhurimi fetar të shtetit, por mëtonte ta realizonte këtë nëpërmjet frikës, jo dashurisë. Që këtej edhe varfërimi i madh i gjuhës së prozës letrare që prej viteve 1960 e këtej; sepse mjedisi urban totalitar proletar e dëboi gradualisht nga gjuha përmasën romantike, rurale, provinciale e idilike për ta zëvendësuar me thjeshtësinë staliniste dhe të shprehurit drejtvizor si e shtëna e pushkës. Aspekti i tretë madhor i përçudnimit totalitar të gjuhës, ose qëndrimi ideologjik ndaj fjalës, i ka rrënjët në politikat gjuhësore të Rilindjes kombëtare, sepse ishin Rilindësit të parët në historinë e kulturës shqiptare që u rrekën ta ringjallin shqiptarin duke ia rikrijuar gjuhën, dhe t ia rikrijojnë gjuhën nëpërmjet pastrimit nga fjalët e huaja, kryesisht orientalizmat (të quajtura sot shpesh, por gabimisht, turqizma). Që të shmangeshin nga ligjërimi, këto orientalizma duheshin identifikuar, çka kërkonte njëfarë përndjeshmimi të përdoruesve publikë të shqipes atdhetare ndaj prejardhjes, ose historisë së fjalëve të përdorura. Ky kujdes ndaj prejardhjes së fjalës, ose biografisë së saj e ka një element totalitar, prandaj s është për t u çuditur që mbijetoi dhe u këndell për bukuri nën totalitarizëm. Përkundrazi, pas vitit 1990, i njëjti kujdes mbijetesën ia detyron kombëtarizmit, ose ideologjisë të përqafuar me zell prej të gjithë atyre shqiptarëve të cilët 86

86 86 gëzuar 28 nëntori Kjo ndodhi në Prishtinë në shtator 1988 Nga Ylli Polovina Përfaqësia diplomatike shqiptare në Beograd për disa vite me radhë kishte bërë përpjekje për të kryer një vizitë zyrtare në Prishtinë, por nuk ia kishte dalë dot. U duk si shenjë e mirë ajo që ndodhi në 6 shtator 1988, kur ndërsa ambasadori Kujtim Hysenaj u prit nga kryetari i Kuvendit të Serbisë Boris Joviç atmosfera e takimit qe e ngrohtë. Njeriu i lartë i shtetit më të fortë të Jugosllavisë kishte qenë ambasador në Romë në vitet dhe gjatë bisedës e përdori këtë fakt të karrierës së tij për t i dëshmuar kolegut të Tiranës sa më shumë afri. Pas kësaj ngjarjeje nuk vonoi të reagonte Protokolli i Shtetit i Republikës Federative. Njoftoi se dha lejen zyrtare për vizitën e diplomatëve shqiptarë. Ajo do të kryhej në datat shtator. Kjo do të thoshte jo dy net, por dy ditë, pra diçka më tepër se njëzetë e katër orë. Po ashtu vizita do të kryhej vetëm në Prishtinë, me takime në vetëm katër institucione dhe pa të drejtën për t u kontaktuar me të tjerë, njerëz të thjeshtë të ishin apo edhe akademikë e profesorë. Kur në mëngjesin e vonë të 26 shtatorit ambasadori Kujtim Hysenaj dhe bashkëshortja e tij Mimoza, këshilltari Leonidha Mërtiri dhe një koleg tjetër u nisën nga selia e përfaqësisë në rrugën e njohur beogradase Knjaz Millosha, pas makinës së tyre, siç ishte rregull i përhershëm, ndezi motorët edhe një veturë me brenda civilë jugosllavë. Në pesë-gjatë orët e udhëtimit drejt Kosovës makina shoqëruese nuk iu nda. Diplomatët shqiptarë qenë mësuar me të. Njerëzit brenda saj në të vërtetë asnjëherë nuk i provokonin, ata vetëm i ndiqnin pas, në qytete të ndryshme gjithnjë duke ndërruar jo vetëm makinat por edhe personat. Nuk ishte hera e parë që bashkëpunëtorët e ambasadorit patën hyrë në Kosovë jo për të kryer takime pune, por thjesht në kalim, pa u ndalur, për të shkuar menjëherë drejt kufirit shqiptar, Kukësit. Këto udhëtime qenë një nga mënyrat që diplomatët përdornin jo vetëm për t u dorëzuar kolegëve të tyre të Ministrisë së Punëve të Jashtme, të ardhur enkas nga Tirana, ndonjë material të rezervuar por edhe thjesht për të shkuar e kaluar pushimet e vitit pranë familjeve të tyre. Kur në orët e pasdites së vonë të 26 shtatorit 1988 makina e ambasadës hyri në kufirin e Kosovës i gjithë emocioni që kishin pasur prej ditësh diplomatëve shqiptarë iu mblodh në fyt si një gulç ngashërimi. Kalimtarët buzë rrugëve apo edhe ata të hipur në vetura e çdo mjet tjetër udhëtues nisën t i përshëndetnin me mall e gëzim të dukshëm. Bënin të gjitha shenjat e mundshme të një entuziazmi të madh e të mezi përmbajtur. Kur hynë në Prishtinë nata qe e thellë. I mbushur me drita qyteti iu duk i ngrohtë, si një shtëpi e bërë gati për miqtë, duke hapur odën e madhe. Diplomatët provuan ndjenjën se qyteti dhe ata qenë gati t u hidheshin në qafë njëri-tjetrit. Në rrugën drejt hotelit vunë re se sytë e bashkëkombësve buzë trotuareve pasi u gëzoheshin me tundje duarsh pamjeve të tyre pas xhamave të veturës, i ngulitnin vështrimet tek flamuri i vogël shqiptar i vënë në krye të makinës. Ndodhte që pastaj sytë e bashkëkombësve ktheheshin sërish në fytyrat e diplomatëve të Shqipërisë, por gjithsesi në rastin më të parë i hiqnin prej andej duke i përqendruar edhe njëherë tjetër tek flamuri i vogël valëvitës. Para hotelit, ku do të kalonin atë natë, i shoqëruar nga bashkëpunëtorë, priste Kahremani, shefi i Protokollit i Presidencës së Kosovës. Ora qe afër njëzetë e dy dhe pasi kryen formalitetet e regjistrimit, i thanë natën e mirë pritësve. Pastaj u ngjitën në katin e tretë, ku kishin dhomat. Kujtim Hysenaj dhe Leonidha Mërtiri kur në korridor panë që ishin vetëm Caqet e shqipes totalitare 85 ndihen disi të detyruar për t ia përligjur vetes përkatësinë e tyre kombëtare. Sot e kësaj dite, të gjithëve që ndërmarrin ligjërata publike me gojë a me shkrim do t u ketë qëlluar t i ndërpresin, për t i pyetur: pse e ke përdorur këtë fjalë të huaj? Nuk gjeje dot në vend të saj një fjalë të bukur shqipe? Natyrisht, nevoja për ta ruajtur leksikun e shqipes nga ndotjet gjithfarësh është legjitime, aq më tepër që, jo rrallë, fjala e huaj barbare shfaqet në ligjërim sepse përdoruesi nuk e njeh mirë shqipen ose kërkon të duket i kënduar ; por vigjilenca e shtuar ndaj këtij aspekti formal të gjuhës ende modelohet sipas sistemit policor totalitar të kontrollit të opinionit publik dhe të mendjeve të njerëzve, prandaj nuk është aq shenjë e kujdesit për gjuhën, sesa e kujdesit për folësin. Ajo vigjilencë duket sikur i ka rrënjët tek një lloj bindjeje, sado e pavetëdijshme, se duke e përdorur shqipen në publik, folësit vetvetiu konformohen me parimet ideologjikekulturore të kombëtarizmit shqiptar. Dje një bindje e tillë çoi në spastrimin e orientalizmave nga gjuha me mjete që, në rrethana të tjera, do të ishin quajtur haptazi raciste. Sot çështja e orientalizmave konsiderohet si e zgjidhur, dhe është zëvendësuar nga shqetësimi për pasuritë e paçmuara të shqipes folklorike dhe etnografike që rrezikohen të humbasin, e që përndryshe mund të përdoreshin për të zëvendësuar këtë ose atë fjalë të huaj. Më në fund, vjen në vështrim neologjia ose krijimi i fjalëve të reja. Nën totalitarizëm, neologjia ishte versioni gjuhësor i industrializimit të vendit, ose i hapjes së Pamje nga Prishtina e vitit 1988 kartolinë e kohës. dhe nuk i shihte kush me një veprim spontan dhe të kryer njëkohshëm iu hodhën në krah njëri-tjetrit. Ndenjën ashtu për një kohë të gjatë, duke ndjerë se të dyve trupi u dridhej. Qenë emocionet e mallit për Kosovën, një torturë që në Beograd vazhdimisht i mundonte. Kësaj radhe kishin fatin ta shihnin, ta vizitonin zyrtarisht dhe ta preknin me dorë. Në mëngjes u nisën për në Presidencë. Kësaj radhe, duke qenë se qe ditë, njerëzit që i përshëndetnin dhe i ngulnin vështrimin me adhurim flamurit të vogël në krye të makinës u shumëfishuan. Bashkëkombësit të cilët tundnin duart që nga makinat e tyre po ashtu, u shtuan. Nuk qenë të paktë ata që e parakalonin veturën e diplomatëve shqiptarë vetëm e vetëm të mund t i përshëndetnin me duar e t i shihnin lirisht me sy edhe pasagjerët që kishin në ndenjëset e pasme. U bënë të shumtë fëmijët që vraponin terracave në faqe të kodrave; por mania obsesive e krijimit të fjalëve si veprimtari me dobi kombëtare është e vjetër, ka nisur edhe ajo me Rilindjen dhe ushqehet nga një keqkuptim madhor i mënyrës si funksionon gjuha, ose nga një ngatërrim i leksikut me sintaksën. Ideologjia totalitare e manipulimit leksikor të shqipes standard trashëgoi qëndrimet e të tri feve kryesore të shqiptarëve ndaj përdorimit të gjuhës: thjeshtimin bektashi/mysliman, etnografizmin katolik dhe neologjinë ortodokse. Megjithatë, totalitarizmi ua preu rrënjët motivuese këtyre qëndrimeve, duke i shndërruar në shtylla arbitrare të politikave të veta leksikore, të cilat gjithnjë synonin homogjenizimin social dhe kulturor edhe nëpërmjet homogjenizimit gjuhësor. (Fragment nga libri Shqipja totalitare ) prej trotuareve, i aviteshin tërë hov makinës diplomatike dhe duart e vogla i mbështetnin tek xhamat. Dukej sikur ashtu arrinin t i preknin fizikisht njerëzit e Shqipërisë me funksion të lartë. Për shoferin këto raste qenë momente mjaft të vështira, sepse duhej të ecte jo vetëm ngadalë, por me kujdesin më të madh mos aksidentohej ndonjë nga vocërrakët e përmallur. Në Presidencën e Kosovës i priti Remzi Kolgeci. Biseda që në fillim ishte shumë miqësore, plot ngrohtësi. Diplomatët e Shqipërisë e ndiqnin me sy Presidentin dhe sillnin nëpër mend sa shumë herë e kishin lexuar emrin e tij, parë në televizion, në radio dëgjuar zërin, kurse tani bashkëkombësin e njohur e kishin para syve. Kujtim Hysenaj që në fillim i kishte dhuruar një shishe konjaku Skënderbeu dhe tjetri, edhe pse pati thënë se nuk pinte asnjë lloj pijeje, e kishte kthyer gotën e parë, të dytën dhe po bëhej gati për të tretën. Në fytyrë nga përjetimi i atyre çasteve të pazakonshme i kishe rënë një ngjyrë e purpurt. Ndërkohë kishte hapur derën dhe zgjatur kokën Kahremani, duke u kujtuar se koha e bisedës së planifikuar kishte kaluar pesë minuta. Remzi Kolgeci nuk iu përgjigj. Pas pak mbaroi biseda për çështjet zyrtare dhe kapërceu në ato shoqërore, deri edhe familjare. Presidenti i Kosovës nisi të thoshte se prej papunësisë së madhe një pjesë e kosovarëve shkonin në Greqi për të blerë mallra dhe pastaj i shisnin në vendin e tyre. Pikërisht për këtë gjë pati shkuar atë ditë në vendin fqinj edhe e shoqja, edhe pse ajo jo për tregti, por për të ndihmuar një shoqe të saj. Në këtë kohë Remzi Kolgeci kishte kthyer edhe gotën e tretë të konjakut Skënderbeu dhe po u thoshte Shih, këtë gjë nuk e kam bërë kurrë. Po e bëj për ju, gëzimin që më jepni. Tek dera e porsahapur zgjati edhe njëherë tjetër kokën Kahremani. Tha se qenë bërë njëzetë minuta mbi afat dhe se duhej bërë takimi tjetër. Presidenti sërish nuk iu përgjigj. Vetëm kur pas një çerek ore shefi i Protokollit futi sërish kokën Remzi Kolgeci shfryu Ja, nuk të lë rehat as Kahremani! Më në fund u ndanë. U përqafuan fort. Takimet e tjera diplomatët e Shqipërisë i bënë në Këshillin Ekzekutiv, Kuvendin e Prishtinës dhe tek Oda Ekonomike. Kur prej ditës kishin mbetur edhe pak çaste dritë hynë në një dyqan. Thjesht dëshironin të blinin ndonjë kujtim. Njerëzit e makinës shoqëruese jugosllave hynë menjëherë pas tyre, madje duke qenë se përreth kishte qytetarë vendas, ata pothuaj u qëndruan trup me trup. U nisën drejt Beogradit pa rënë plotësisht nata. Ishin të mbushur me emocione dhe trupi ende u dridhej nga sëmbimi i mornicave. Ata ende nuk e dinin se për rastësi apo si mesazh se çfarë do të ndodhte në ditët e pastajme policia serbe atë 27 shtator në krahinën e Llapit kishte arrestuar anëtarët e një grupi shqiptarësh të Kosovës, i cili akuzohej se kërkonte çlirimin e vendit. Të nesërmen më 28 shtator gazeta Nova Makedonia botoi një shkrim, në të cilin ankohej se çfarë donte në Prishtinë ambasadori i Shqipërisë me flamurin në krye të makinës. Të nesërmen iu përgjigj Protokolli i Shtetit të Republikës Federative të Jugosllavisë, duke e siguruar se gjithçka qe kryer sipas një lejeje të rregullt që diplomatët e Tiranës patën marrë. Ishte 29 shtator Jugosllavia nuk kalonte orë të qeta. Sllobodan Millosheviçi po e ndërsente ultranacionalizmin. Vetëm pak ditë më vonë, në 9 tetor, në një miting të ndërkryer prej tij në turmë qe klithur me histeri Ec përpara Sllobodan, po qe nevoja edhe deri në Tiranë! Portat e Kosovës për ambasadën shqiptare në Beograd sërish qenë mbyllur. Ambasadori Kujtim Hysenaj dhe dy diplomatët e tjerë kishin pasur fatin të hynin aty në momentin e fundit.

87 gëzuar 28 nëntori 87 NË PËRVJETORIN E LINDJES Prof. Bedri Dedja - krijues, studiues e botues shumëplanësh - autor i shquar i shekullit XX Nga: Prof. as. Dr. MURAT GECAJ Publicist e studiues-tiranë Prof.Bedri Dedja - Akademik 1. Në kujtimet e jetës së tij, Prof. Bedri Dedja ka shënuar se lindi më 20 nëntor Aty shprehej se unë ndjehem krenar që linda në Korçë, në djepin e arsimit kombëtar laik, në Korçën që ishte mbretëreshë e artit dhe e shkencës, trimëreshë e atdhetarizmit në kohët që shkuan dhe në kohën e sotme. Gjimnazin e mbaroi në Durrës, më 1949, kurse Shkollën e Lartë në Moskë, më 1953, në dy degë njëkohësisht: psikologjipedagogji dhe letërsi për fëmijë. Së pari, e emëruan pedagog për psikologjinë dhe historinë e pedagogjisë në Institutin e Lartë Pedagogjik të Tiranës. Siç ka shkruar vetë, aty ndezi gjeneratorët e ambicies fisnike profesionale. Rreth 40 vjet rradhazi ka punuar pedagog i psikologjisë në shkollat e larta të vendit. Prandaj ishte e natyrshme, kur ai kujtonte me kënaqësi të natyrshme, se: Edhe sot më thonë ish-studentët e mi, pas disa dekadave, se kam ligjëruar bukur në auditor, që në vitet e para të Institutit. Me ndarjen e fakulteteve në ILP të Tiranës dhe krijimin e dy dekanateve të reja, kur ishte vetëm 24 vjeç, prof. Bedri Dedja u emërua dekan i Fakultetit Histori-Filologji. Në atë periudhë, ai kishte nisur të bënte emër me shkrimet e tij në shtypin e kohës dhe si veprimtar i rinisë. Kështu, në verën e vitit 1954 e dërguan për pushime me një grup fëmijësh në Varna të Bullgarisë dhe më 1957 ishte në Moskë me delegacionin shqiptar, në Festivalin Botëror të Rinisë dhe më 1962, po në një festival të tillë, në Finlandë. Më pas u ftua të merrte pjesë dhe në Kongresin e Parë të Psikologëve Sovjetikë etj. Me krijimin e Universitetit të Tiranës, më 1957, plot pasion dha leksionet e psikologjisë, në Fakultetin e Historisë e të Filologjisë. 2. Në vitin 2001 u vu në qarkullim libri me kujtime i prof. Bedri Dedjes, me titullin tërheqës Nëper ravat e jetës. Në hyrjen e tij njëfaqëshe, ndër të tjera, autori shkruante: Nëpër ravat e jetës! Kështu më është dukur më e arsyeshme që ta quaj librin tim të kujtimeve. Sipas Fjalorit të gjuhës shqipe fjala ravë ka kuptimin e rrugëve të dhive në mal, ose të gjurmëve në borë. Më është dukur se rrugët e mia të jetës ngjasojnë më shumë me ravat. Sidoqoftë, këtë do ta dëshmojë më mirë lexuesi, i cili, besoj, do ta trajtojë me dashamirësi këtë libër. Më kishte treguar Profesori i paharruar se librin e mësipërm e kishte dërguar në shyp dhe prisja me padurim daljen e tij. Pas vonesave të njohura të botimeve tona, më në fund, ai pa dritën e botimit. Për këtë gjë, më njoftoi menjëherë dhe shkova ta përgëzoja. Përpra më vuri librin e tij të ri, si dhuratë për miqësinë tonë Prof.Bedri Dedja (i dyti-djathtas) dhe Agim Deva, Rifat Kukaj e Murat Gecaj (tiranë, 25 tetor 2000) 45-vjeçare, ku kishte bërë dhe një shënim me fjalë aq të ngrohta e dashamirëse. Menjëherë vura re kënaqësinë e madhe, që ndjente dhe njëfarë lehtësimi shpërtëror. Kjo ishte e natyrshme, sepse në ato 525 faqe ai ishte rrëfyer përpara lexuesve, si në asnjë libër të tijin të mëparshëm. Siç shkruante në kujtimet e veta, në prill-maj 1945, ai kishte nxjerrë revistën e fëmijëve të qarkut të Durrësit, Flamurtari i vogël, që i kishte shërbyer si shkolla e parë në fushën e publicistikës dhe botimeve, pra e nxiti drejt letërsisë së vërtetë. Më tej, ndër faqet më interesante janë dhe ato, që ka përshkruar periudhën e punës si kryeredaktor i parë i gazetës arsimore-kulturore Mësuesi, që nga viti 1961, kur doli si botim i Ministrisë së Arsimit dhe Kulturës. Në numrat e parë të asaj gazete, pra kur isha ende student, nisa të botoja aty dhe unë shkrimet e mia modeste. Si dhe mjaft mësues e bashkëpunmëtorë të tjerë, kurdohere gjeta te Prof.Bedriu mbështetje, nxitje e dashamirësi, si publicist e padagog i talentuar që ishte. Në librin e mësipërm autori ka përmendur me emër sa e sa kolegë e bashkëpunëtorë të tij, ka sjellë në kujtesë gjithë ato episode interesante nga jeta e tij e pasur me veprimtari të shumta pedagogjike, arsimore, krijuese, publicistike, shkencore etj. Sigurisht, ky libër i prof. Bedri Dedjes u mirëprit nga lexuesit tanë të dhënë pas letërsisë dokumentare, nga miqtë e të njohurit e tij të shumtë në Shqipëri, në Kosovë e më gjerë. U botuan dhe artikuj vlerësimi nga lexuesit e studiuesit tanë në shtypin tonë, si në gazetat Mësuesi, Drita etj. Tani, që këtë pedagog, shkrimtar dhe studiues të mirënjohur nuk e kemi më ndërmjet nesh, që nga data 13 prill 2003, ndiejmë se vlerat e këtij libri rriten, bashkë me mallin e pashuar të familjarëve dhe të të afërmve, kolegëve gazetarë dhe të fushës së arsimit, të ish-studentëve të panumërt dhe të gjithë atyre, që e kanë njohur ose kanë shfletuar krijimet e tij të rralla. Veprimtaria e prof. Bedri Dedjes në fushën e shtypit pedagogjik pati hapësira të mëdha me shkrimet e tij të shumta dhe me vlera pedagogjikepsikologjike në gazetën Mësuesi, si dhe në revistën Arsimi Popullor. Vetë u kujdes që, me okelion Biblioteka e Mësuesit, të publikoheshin shkrime me sa më shumë vlera për arsimin kombëtar shqiptar dhe sidomos për historinë e tij. Veçanërisht ai i dendësoi punën studimore-pedagogjike dhe botimet në këtë drejtim, pas emërimit të tij më 1965, drejtor i Institutit të Studimeve dhe Botimeve Shkollore. Një vit më pas botoi librin Mbi rrugët e perfeksionimit të sistemit të sotëm të edukatës familjare. Më vonë atë e dërguan drejtor i Drejtorisë së Studimeve dhe Botimeve Shkollore, në Ministrinë e Arsimit e Kulturës. Në mbarimin e vitit 1970 e caktuan në detyrën e zv.ministrit të Arsimit e Kulturës, nga u largua në nëntor Me fillimin nga puna të Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, më 6 dhjetor të atij viti, atë e ngarkuan me detyrën e sekretarit shkencor të saj. Këtë detyrë e kreu mbi dy vjet, me ndërgjegje të plotë dhe aftësi të lartë profesionale. Më pas edhe prof. Dedjen e përfshiu vala e shkurtimeve dhe e qarkullimeve vullnetare për në bazë. Kështu, më 25 gusht 1975 nisi punën pedagog në ILP të Elbasanit (tani Universiteti A.Xhuvani ). Pas disa ecejakeve e shqeteësimeve të njohura për kohën, prof. Bedri Dedja mundi të kthehej familjarisht nga Elbasani dhe në qershor 1980 e nisi punën përsëri pedagog në Universitetin e Tiranës. 3. Bedri Dedja është shkrimtari më prodhimtar dhe më popullor i letërsisë shqipe për fëmijë, veprimtari të cilën e nisi që në rini. Ka krijuar e botuar dhjetëra vepra origjinale për fëmijë dhe 33 përshtatje e përkthime, nga letërsia klasike botërore për moshat e vogla dhe të reja. E kush nuk i ka lexuar veprat e tij të njohura, si: Heroizmat e fatbardh Pikaloshit (1954), Kalamajt e pallatit tim, Një udhëtim i rrezikshëm, Shkolla e pyllit (që më 1970 mori Çmimin e Republikës ), Republika e çudirave, Qyteti me tri kështjella, Përrallëmadhja etj. Shumica e tyre janë ribotuar disa herë në Shqipëri e në Kosovë dhe janë përkthyer në gjuhë të huaja. Vetëm gjatë qëndrimit me punë në qytetin e Elbasanit, botoi tre romane për fëmijë, një novelë fantastikeshkencore e dy poema, një vëllim me kritika letrare, shkroi dy drama që u shfaqën në teatrin Skampa etj. Prof.Bedri Dedja, në vitet e fundit të jetës (Foto nga: Murat Gecaj) Kujtim i paharruar për të ishte vizita e parë në Kosovë, që e bëri në vitin Një miku i tij kosovar, poeti Agim Deva do t i dërgonte, shumë vite më vonë, një libër me autografin-vjershë, ku ndër të tjera thoshte: A të kujtohet, xhaxhi Bedri,/ kur i shndërronim vargjet në fëmijë,/ ne të dëshronim këtu në Kosovë,/ ne na dëshroje në Shqipëri. Pas çlirimit të saj, bile dhe pak ditë para se të vdiste, e vizitoi disa herë Kosovën dhe kudo u mirëprit me dashuri për meritat e shumta të tij, si pedagog, shkrimtar e studiues. Veçanërisht, ishte i respektuar nga personalitete të tillë, si prof. Rexhep Qosja-Akademik, prof. Pajazit Nushi e të tjerë. Prof.Dedja, si mjaft intelektualë bashkëkohës, ishte mjaft i lodhur nga jeta dhe i ngarkuar nga krijimtaria intensive. Por gjithnjë mbeti me vullnet të çeliktë dhe i papërkulur. Kështu, nuk iu nda punës dhe veprimtarisë krijuese, letrare e shkencore, duke qenë një ndër anëtarët e bashkëpunëtorët më aktivë të Akademisë së Shkencave, të Ministrisë së Arsimit e Shkencës, Institutit të Studimeve Pedagogjike dhe Lidhjes së Shkrimtarëve e Artistëve. Kujtojmë këtu, p.sh., se në vitin 2003 u botua vepra madhore Historia e Arsimit dhe e Mendimit Pedagogjik Shqiptar, ku ai ishte autor kryesor dhe përgjegjës i redaksisë. Kam pasur fatin që, në atë periudhë të jetës, të bashkëpunoj me të. Gjithëherë, ndieja aftësitë e tij të rralla dhe horizontin e gjërë, taktin e punës në kolektiv e tjera. Po kështu, në kuadrin e Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, ai drejtoi redaksinë e arsimit për ripunimin e Fjalorit Enciklopedik Shqiptar ; kryesoi bordin e vlerësimit të botimeve letrarepublicistike për fëmijë, pranë MASH, ku gjithashtu kam bashkëpunuar me të etj. Ishte kryetar i Shoqatës Mbarëshqiptare të Psikologëve dhe kryetar nderi i Shoqatës 88

88 88 gëzuar 28 nëntori Prof. Bedri Dedja - krijues... FREE CITIZENSHIP ASSISTANCE Do you want to become a United States Citizen? The International Rescue Committee s Citizenship Initiative Program is providing free assistance to New York State residents who wish to apply for citizenship. Bora Travel FLUTURIME PËR NË TIRANË, PRISHTINË, SHKUP DHE KUDO Plotësojmë dokumentet për lotarinë amerikane Fresh Pond Rd. Ridgewood, NY Our services include: Determining if you can apply Completing and filing your application Follow-up on your application Preparing you for the citizenship interview Call for an appointment with our Citizenship Initiative Program staff today! (212) East 42nd Street New York, NY IRC s Citizenship Initiative Program is funded by the State of New York GL Insurance Inshurancë për shtëpi Inshurancë për makina Njihet vjetërsia e patentës shqiptare Telefon: Fax: bora.travel@hotmail.com 87 Mbarëshqiptare të Shkrimtarëve për fëmijë e të rinj. Gjithashtu, ishte bashkëpuntor pranë Universitetit të Kembrixhit për hartimin e biografive të njerëzve të shquar dhe emri i tij renditet ndërmjet anëtarëve të Lidhjes Botërore të Shkencave Pedagogjike. Për arsye financimi, i mbeti pa realizuar projekti për organizimin e Kongresit të Parë Mbarëshqiptar të Psikologëve. Prof. Bedri Dedja ka botuar mjaft vepra shkencore dhe tekste për shkollat e larta në fushën e pedagogjisë, psikologjisë dhe historisë së arsimit e të mendimit pedagogjik shqiptar, ndër të cilët përmendim librin Sekretet e talentit. Ka marrë pjesë në shumë tubime kombëtare e ndërkombëtare, ku janë shqyrtuar probleme të ndryshme të psikologjisë e pedagogjisë dhe të letërsisë për fëmijë etj. Është për t u shënuar se edhe në Kongresin e Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe (Tiranë, 1972) lexoi punimin e tij, me temë: Rreth akselerimit psikik dhe ndikimit të tij në mësimin e gjuhës letrare. Për të ktijuar një përfytyrim më të plotë për veprim,tarinë e gjerë krijuese e botuese të Prof.Bedri-Dedjes, përmbledhurazi, po japim disa të dhëna. Kështu, ai ka botuar 4 novela për fëmijë (që nga Heroizmat e Fatbardh Pikaloshit ), 10 vëllime me tregime e përralla (që nga Përralla popullore për kafshët ), 9 vëllime me vjersha e poema (që nga Numrat ), 13 romane e 2 pjesë teatrore për fëmijë (që nga Shoku i braktisur dhe deri te Presidenti i Planetit të Kuq -2006), 3 libra publicistikë ( Biseda me pionierët ; Nëpër ravat e jetës Kujtime ; Duke ecur kontinenteve - Përshtypje udhëtimesh ) dhe 13 libra për fëmijë të përkthyer nga rusishtja. Po kështu, ka botuar 14 studime dhe vepra shkencore (autor e bashkautor), në fushën e arsimit dhe edukimit e me tematikë shoqërore, deri te Sektreti i talentit (1998). Megjithëse në moshën mbi 73- vjeçare, kishte shumë plane për botime të reja. Ai pohonte: Kam dosjet e krijimeve, që kam përgatitur plotësisht ose jo për t i botuar si libra më vete. E nuk janë pak, janë me mijëra faqe, që edhe i përfshin edhe nuk i përfshin bibliografia ime. Midis tyre do të përmend disa, që presin ATLANTIC INTERCOMS 2675 Morris Avenue Bronx, NY Presidenti i Planetit të Kuq, ballina e librit të botuar post-mortum, nga e bija, Edlira Dedja-Bytyçi. radhën në arkivin tim: - Përgjigjet e kohës (shkrime dhe pamflete politike); - Vota ime për çështjen kombëtare shqiptare (shkrime dhe pamflete); - Psikologjia në fokus (Mikroenciklopedi I); - Edukata, kjo magjistrticë (Mikroenciklopedi II); - Letërsia e mbretërve dhe letërsia e ushtarëve (shënime kritikeletrare); - Biografia ime në tregime (novelëza për të rriturit); - Stacionet e poezisë (vjersha për të rritur, seleksionimi i poezive më të mira) etj. Ishte kënaqësi e veçantë për të gjithë ish-kolegët e ish-studentët, bashkëpunëtorët dhe të njohurit e shumtë dashamirë të tij, që në prill 2009, më rastin e 5-vjetorit të ndarjes së Prof. Bedri Dedjes përgjithnjë nga ne, të përurohej në kryeqytetin Tiranë një tjetër vepër dinjitoze e tij për fëmijë. Ajo mban titullin Presidenti i Planetit të Kuq dhe u botua me kujdesin e së bijës, Edlira Dedja- Bytyçi. Në nëntor të vitit 2000, prë në përvjetorin e lindjes, Presidenti i Republikës i dha prof. Bedri Dedjes- Akademik, titullin e lartë Mjeshtër i Madh. Më parë, ishte nderuar dhe me Çmimin e Republikës dhe me mjaft dekorata e çmime të tjera: për jetën e shkrirë në shërbim të arsimit kombëtar, për letërsinë dhe shkencën shqiptare. Prandaj emri dhe vepra e tij do të mbeten përherë të gjalla në kujtesën e brezave tanë. SECURITY Audio & Video Intercoms Locksmith CCTV Surveillance Cameras Access Controlled Doors Roof Alarms 15% OFF WITH AD

89 gëzuar 28 nëntori Shqipëria - një ambient i favorshëm 89 investues edhe për shqiptarët e Amerikës Intervistë me Shpëtim Lukun, autor i librit Biznesi shqiptar, më të mirët Jeni autor i librit Biznesi shqiptar, më të mirët. Si është pritur botimi i tij në Shqipëri? Tashmë u bënë 6 vite që libri Biznesi Shqiptar: Më të mirët e vitit del në mënyrë konstante, duke përbërë tashmë një traditë në realitetin shqiptar. Madje çdo vit pasardhës libri rezulton më interesant, më i plotë, më efikas se sa në botimin e vitit parardhës. Ai është i vetmi botim në Shqipëri, i cili bën një monitorim të plotë të biznesit shqiptar, të evenimenteve të tij gjatë vitit, është i vetmi botim që mban në fokusin e tij një garë shumë të rëndësishme të një grupi aktorësh, gjithashtu shumë të rëndësishëm, sikurse janë biznesi dhe biznesmenët. Shqipëria përbën një vend deficitar sa i takon produkteve të këtij lloji. Shqipëria është vendi, ku lajmi i prodhuar nga bota e biznesit nuk është lajm. Media shqiptare ndodhet akoma në një stad kur edhe sikur një kompani farmaceutike shqiptare psh të prodhojë ilaçin antikancer, ky sërish nuk është lajm. Akoma jemi në një situatë, ku mungojnë shembujt frymëzues, nga ato që e shkundin njeriun prej rutinës e fatalitetit ku ka rënë për ta hedhur atë në dallgët e racionalitetit e të veprimtarive me kuptim. Gjithashtu nuk ka se si të harrojmë se Shqipëria është një vend që njohu një sërë skemash gjigande piramidale, të cilat i gllabëruan publikut rreth 1.2 miliardë dollarë. E pra kjo erdhi vetëm sepse publiku u bë pre e iluzioneve mashtruese, pikërisht nga reklamat mashtruese të shpërndara nga media të ndryshme të kohës. Pikërisht, duke reflektuar këtë realitet të hidhur, por edhe për të plotësuar nevojën për një informacion të saktë e transparent, për të patur gjithësecili pika referimi rreth hierarkisë së biznesit shqiptar lindi edhe botimi i titulluar Biznesi Shqiptar: Më të mirët e vitit. E thënë shkurt, ky botim nuk është stisje, por thjesht identifikim i një nevoje dhe plotësim i kësaj nevoje. Shpëtim Luku, gjatë një ekspozite të gjigandit Italian të prodhimit të makinave FIAT Libri jep një pasqyrë të sukseseve të shqiptarëve në biznes. Çfarë metode keni përdorur për t i pasqyruar ata në libër? Që të marrësh përsipër të konkludosh çdo vit rreth biznesmenëve më të mirë të vitit, sigurisht është e nevojshme aplikimi i një metodologjie të saktë, në mënyrë që edhe produkti final të jetë i besueshëm, mundësisht i pakontestueshëm. Qendra Shqiptare për Gazetari Investiguese dhe Promovuese, e cila është edhe botuesja zyrtare e librit, ka një bord të specializuar të saj, të përbërë nga kryetari i Dhomës së Tregtisë dhe Industrisë në Tiranë, rektori i Universitetit të Tiranës, drejtori i Institutit të Studimeve Bashkëkohore, ekspertë të biznesit etj., të cilët janë shumë skrupulozë në zbatimin e metodologjisë. E pra ne kemi ndërtuar një sitë me 9 indikatorë, prej së cilës rrjedhin edhe më të mirët e vitit në biznes. Por përpara se të spjegojmë indikatorët është e rëndësishme të sqarojmë se gjithçka nis me grumbullimin e një materiali bruto, i cili përbëhet nga të dhënat ekonomiko-financiare, të siguruara nga institucionet fiskale të shtetit, për të vazhduar më pas me analizën e këtyre të dhënave sipas secilit indikator. Ne kemi gjykuar si tregues të rëndësishëm seleksionimi madhësinë e biznesit, korrektesën fiskale të biznesit, dinamikën e aktivitetit nga njëri vit në tjetrin, sasinë e investimeve të kryera përgjatë vitit, profilin social të kompanisë, impaktin socialekonomik të veprimtarisë, vendndodhjen e kompanisë etj. E gjithë kjo mori indikatorësh bën të mundur marrjen e një produkti serioz, shumë afër të vërtetës absolute. Duke seleksionuar çdo vit histori biznesi nëpërmjet kësaj metodike ne synojmë që të ngremë kultin e biznesmenit korrekt, kultin e biznesmenit që është pasuri kombëtare, kultin e biznesmenit që është faktor zhvillimi për vendin dhe shoqërinë. Në këtë mënyrë, edhe energjitë e publikut do strukturohen e orientohen më mirë drejt njerëzve që kanë më pak fjalë e më shumë vepra, që transmetojmë pozivitet e frymëzim tek ai. Cilët pra janë biznesmenet më të suksesshëm shqiptarë dhe për çka dallohen? Biznesmenët më të suksesshëm shqiptarë janë të të gjithë sektorëve të ekonomisë. Pra nuk mund të thuhet se ka ndonjë sektor të veçantë që ka prodhuar të suksesshëm me shumicë dhe sektorë të tjerë që nuk kanë të dalluarit e saj. Ekonomia shqiptare tashmë është një ekonomi e strukturuar dhe e konsoliduar. Është kurorëzim i një rruge të nisur që në vitet 90-të, vite këto kur nisi transformimi i sistemit ekonomik dhe politik. Mirëpo, ndryshe nga sistemi politik, i cili u bë pluralist thjesht me një ligj që lejonte ekzistencën dhe funksionimin e shumë partive politike, instalimi dhe konsolidimi i një sistemi ekonomik, bazuar në iniciativën e lirë e në pronën private, ishte shumë më i vështirë, pasi për të nevojiteshin mjaft reforma të rëndësishme. Sot çdo sektor i biznesit shqiptar ka liderët e tij. Ata janë shndërruar nga ish-punëtorë, nga ish inxhinierë, nga ish-zyrtarë, nga ish-të persekutuar të regjimit të dikurshëm në protagonistë të sistemit të ri ekonomik. Shqiptarët kanë ndërtuar sukses real në industrinë ushqimore, në industrinë e prodhimit të veshjeve, duke marrë porosi të shumta nga prodhues të njohur në botë, në ndërtim, në industrinë e pijeve, në industrinë e prodhimit të materialeve të ndërtimit, në biznesin e tregtimit të naftës e nënprodukteve të saj, në ndërtimin dhe menaxhimin e rrjeteve të dyqaneve të ndryshme të tregtimit me pakicë etj etj. Biznesmeni shqiptar është shumë impulsiv si tip, është aventurier, nuk i pëlqen aq shumë specializimi i veprimtarisë se sa diversifikimi i aktivitetit. Janë jo të paktë biznesmenët, të cilët kanë në portofolin e tyre një sërë aktivitetesh. Diçka tjetër që i dallon biznesmenët shqiptarë, ndaj homologëve të tyre në vende të tjera është se ata, pra biznesmenët shqiptarë, vazhdojnë të jenë vetë edhe pronarë edhe truri kryesor ekzekutiv i punëve të kompanisë. Niveli i delegimit të punëve e kompetencave është akoma në nivel të ulët, për rrjedhojë është krijuar një varësi shumë e madhe e kompanive prej themeluesit të tyre. Kjo ndoshta ka qenë një praktikë pune e justifikuar në çastet e para, por ama në stadin ku ka arritur biznesi shqiptar, ku kanë arritur kompani të ndryshme, atëherë kjo praktikë veprimi rezulton e prapambetur disi. Një veçori tjetër e biznesmenëve shqiptarë është edhe niveli i ulët i bashkëpunimit me të tjerë. Deri më tani biznesmeni shqiptar është ndjerë më komod duke qenë pronar i vetëm i kompanisë, ndërkohë që në realitetin shqiptar ka edhe mjaft raste të tjera që vërtetojnë se sipërmarrjet me shumë Botimi i përvitshëm që nxjerr në pah bizneset më të mira shqiptare. aksionerë kanë rezultuar shumë të suksesshme. Presidenti i kompanisë Salbatring, Hetem Ramadani, ishte i vetmi biznesmen shqiptar, kompania e të cilit u rendit ndër 100 kompanitë më të mëdha të Europës Juglindore. Keni informacione për biznesmenët shqiptarë në Kosovë, Maqedoni, Mal të Zi e Preshevë? Sigurisht, fokusi ynë, energjia jonë monitoruese nuk është e përqëndruar vetëm në realitetin në të cilin ndodhet biznesi i Shqipërisë. Objekt i studimit tonë është edhe niveli ku ndodhet biznesi i shtetit të ri të Kosovës, si dhe të biznesmenëve shqiptarë që operojnë në Mal të Zi apo në Maqedoni. Arsyeja është e thjeshtë. Dëshirojmë të evidentojnë aftësitë e shqiptarëve në biznes, duam të tregojmë vitalitetin e shqiptarëve, aftësinë e tyre për të lundruar në një det me dallgë, sikurse është biznesi. Po punojmë në Kosovë, si dhe kemi identifikuar disa biznesmenë interesantë në Mal të Zi dhe Maqedoni, të cilët synojmë ti inkludojmë në botimin e radhës. Në çfarë kategorie klasifikohen shqiptarët krahasuar me biznesmenët e tjerë të Ballkanit? Keni të dhëna se cili vend i këtij rajoni ka biznesmenë më të suksesshëm? Ne kemi bërë disa krahasime midis 50 biznesmenëve më të mëdhenj të Shqipërisë dhe 50 më të mëdhenjve të vendeve të tjera të rajonit, sikurse Maqedonia, Sllovenia, Kroacia, Serbia etj. Sigurisht, Shqipëria është një treg i vogël, ndaj nuk është çudi pse 50 biznesmenët më të mëdhenj të Shqipërisë regjistrojnë kuota biznesi vjetore më të vogla se sa të vendeve të tjera të rajonit. Por është gjithashtu e vërtetë se Shqipëria akoma përfaqëson një ekonomi me informalitet të lartë, ku aktivitetet e deklaruara janë më të vogla se sa ato që realizohen në të vërtetë. Në këtë kuptim, ishte një kënaqësi e madhe për ne evidentimi i faktit se vetëm një biznesmen shqiptar, pikërisht Presidenti i kompanisë Salbatring, Hetem Ramadani, ishte i vetmi biznesmen shqiptar, i cili u rendit ndër 100 kompanitë më të mëdha të Europës Juglindore. A planifikoni që në botimin e ardhshëm të përfshini edhe biznesmenët shqiptaro amerikanë dhe cila është porosia e juaj për ta: Çfarë janë kushtet për të investuar ata në Shqipëri? Shqipëria tashmë përfaqëson një treg të hapur për investime të ndryshme, sidomos për shqiptarët kudo qofshin ata. Aktualisht në Shqipëri janë mjaft biznesmenë që kanë ardhur nga Amerika, Kosova, emigrantë shqiptarë të rikthyer në atdhe etj. Ne dëshirojmë të inkludojmë në botimin e ardhshëm edhe biznesmenë shqiptaro-amerikanë me qëllim që të ndikojmë në rritjen e shanseve të bashkëpunimit mes tyre e biznesmenëve shqiptarë të Shqipërisë, ti evidentojmë ata si investitorë potencialë në Shqipëri, t i informojmë ata më hapësirat që ka biznesi shqiptar, në mënyrë që ata të ballafaqojnë idetë e tyre me këto mundësi. Unë them se Shqipëria është një ambient i favorshëm investues dhe këtë e them i bindur duke iu referuar në mënyrë kronologjike fatit të një sërë sipërmarrjeve, të cilat brenda një harku të shkurtër kohor kanë pësuar rritje të madhe të vlerës së tyre. Të themelosh një biznes qindarkash, ti shtosh vlerën atij rrugës e më pas ta shesësh kundrejt milionave, kjo ka ndodhur shpesh në Shqipëri. Ajo që mund t iu këshillohet kandidatinvestitorëve të mundshëm ka të bëjë me faktin se Shqipëria vërtet ka ekonomi dhe biznes të konsoliduar e të strukturuar, por sërish ekzistojnë shtigje që nuk janë eksploruar. Iu takon këtyre kandidatinvestitorëve të shfrytëzojnë avantazhin që kanë nga vendi ku vijnë. Realiteti është shumë bujar me raste ku janë konstatuar suksese të menjëhershme. E rëndësishme për biznesmenët shqiptaroamerikanë që duan të investojnë në Shqipëri është që ata të kenë një informacion të hollësishëm rreth situatës ku ndodhet biznesi shqiptar, legjislacioni etj etj. Në cilat fusha ata mund të kenë më shumë sukses në investime në Shqipëri? Unë mund të them se në cilën fushë nuk i këshilloj të investojnë, pasi i konsideroj ata si sektorë të bombarduar me investime e me konkurencë të theksuar. Sektorë të tillë në Shqipëri janë tregtimi me pakicë i karburanteve, sektori i prodhimit të materialeve të ndërtimit, industria e prodhimit të ujit mineral, e vajit ushqimor, industria e përpunimit të mishit. Por ambienti shqiptar ka akoma hapësirë në sektorin e argëtimit, në sektorin bankar, në tregun e sigurimeve etj. (Illyria)

90 90 gëzuar 28 nëntori Historia ime mes njerëzve bujarë Nga Shaqir Salihu I HUAJ NË NEW YORK Kur rrotat e aeroplanit Boing prekën asfaltin në aeroportin JFK të New Yorkut, unë u përmenda dhe e kuptova se jeta ime kishte ndryshuar përgjithmonë. Ishte 17 qershor i vitit 1970 dhe arrija pas një udhëtimi lodhës nga Roma. Muajt e burgut në Kosovë, arratisja nga ish Jugosllavia dhe pastaj ditët e mërzitshme në Romë kur prisja me padurim të nisesha për në Amerikë, mu feksën për pak momente si në një film bardh e zi dhe unë e binda veten se ato ditë të ankthit i kisha lënë përfundimisht pas. Me një valixhe të vogël në dorë dhe me hutimin e natyrshëm të një imigranti, tërhiqja këmbët në rrugët e qytetit gjigand që dukej sikur më shtypte me peshën e tij. Tollovia, dritat dhe sidomos qiellgërvishëset më krijonin një ndjenjë përhumbjeje dhe më bënin të ndihesha krejt i pafuqishëm. Kanë kaluar 39 vjet nga ajo ditë të cilën unë ende e kujtoj si të ishte sot. Është një mall i përzier me trishtimin për vitet që kaluan me një shpejtësi të habitshme. Në atë kohë, shumë gjëra nga Amerika nuk i kuptoja sepse realiteti u përplas mjaft befas dhe ashpër tek unë por më kujtohen mirë shenjat e asaj epoke të shkuar: Kullat Binjake ishin duke përfunduar, kultura e hipive ishte në lulëzim të plotë dhe protestat politike për Vietnamin dominonin lajmet. Thoshin se New Yorku po përjetonte një pikë të ulët në historinë e tij dhe vazhdonte rrokullisjen drejt degradimit. Por për mua refugjatin politik kosovar, një 28 vjeçar që shumë pak kuptonte nga bota, asgjë tjetër nuk kishte rëndësi veç mbijetesës në këtë metropol për të cilin nuk kisha ide se ç mund të më ofronte. Në fakt, mbijetesa ime ishte në pikëpyetje. Surpriza e madhe ishte se askush nuk më ofroi para siç ndodhte rëndom me refugjatët në Europën William dhe Sis Murphy Perëndimore. E vetmja gjë që më treguan ishte një zyrë në Madison Avenue ku refugjatëve u jepnin tre dollarë në ditë nëse nuk kishin punë. Dakord, në atë kohë, me një dollar në Amerikë mund ta blije një pulë të pjekur por sidoqoftë tre dollarë ishin shumë pak, kur mendon se sa gjëra i duhen një refugjati për të mbajtur frymën gjallë. Më dukej sikur Amerika po tregohej e pamëshirshme me mua dhe dashuria njerëzore nuk ekzistonte në këtë vend të pasur, ndryshe nga legjendat që kisha dëgjuar para se të shkelja këtu. Është lehtë të përfytyrohet se si ndihesha në atë kohë një njeri plot energji por i raskapitur nga hallet dhe nga vetmia. Zhgënjimi dhe shpresa ishin miqtë e mi më të ngushtë. Kur gjeja ndonjë punë, një shkëndijë gëzimi më ndizte zemrën por nuk zgjaste shumë dhe shpresa ia linte vendin pesimizmit. Për shkak se nuk njihja gjuhën, pas dytre javësh humbisja përsëri punën dhe detyrohesha të kaloja nga njëra banesë në tjetrën. Fati e solli që një ditë të gjeja punë në një dyqan ushqimesh të quajtur Daitch Shopwell. Dyqani ndodhej në New Rochelle, një zonë nënurbane e kamur në veri të New Yorkut. Kontakti im i parë me punën e re ishte mbresëlënës. Njerëzit ishin më të sjellshëm me mua se sa në qytet dhe vura re jo pa habi se aty punonin shumë studentë. Ndoshta ishte natyra ime e hapur por edhe vetmia apo dëshira për të komunikuar me çdo qenie njerëzore e cila krijoi një lidhje të menjëhershme me këta të rinj. Papritur, ata u bënë për mua mjaft të afërt. Më impresionoi së tepërmi fakti që këta studentë punonin jo se familjet e tyre ishin të nevojë por se përpiqeshin të fitonin vetë diçka para fillimit të vitit akademik. Me ato pak fjalë anglisht që dija shkëmbeja shaka me studentët në pushimet gjatë punës. Kuptohet se, nga halli, këto ishin më tepër gjeste se sa fjalë por ne ballkanasit nuk e kemi problem të flasim me duar dhe me mimikë. Njëri prej studentëve quhej John Murphy, një djalë i pakët në shtat dhe me vështrim të menduar. Më pëlqente natyra e tij e përzemërt dhe bujare dhe nuk kaloi shumë për të ndjerë se ai ishte një njeri që mund ta bëje lehtë mik. Një ditë gushti ndodhi diçka që do të linte gjurmë të pashlyera në jetën time. John-i më ftoi në shtëpinë e tij për një barb-e-que siç quhen këtu pasditet kur familja mblidhet për të ngrënë qofte të zgarës. NJË FAMILJE IRLANDEZE Habia e parë ishte se sa e madhe ishte familja Murphy. Ne jemi irlandezë. Kemi familje të mëdha, më tha babai i John-it, William, duke kthyer qoftet në zgarë. Dukej i lumtur, kishte humor të hollë dhe në fjalët e tij ndihej haptazi krenaria për jetën që kishte ndërtuar në Amerikë. Ata ishin gjithsejt dhjetë. Zoti dhe zonja Murphy kishin pesë djem dhe tri vajza. Edhe shtëpinë e kishin të madhe, një goxha bina ngjyrë gri që ngrihej mes barit të korrur me kujdes dhe të rrethuar nga pemë të larta. Edhe atmosfera e lagjes dukej e këndshme, më kujtoi menjëherë filmat e lehtë me adoleshentë të përkëdhelur që shëtisnin në makinat e hapura në asfaltin e periferisë dhe që nuk merrej vesh se çfarë hallesh kishin. Krejt papritur, kur ishim duke ngrënë dhe pa më pyetur fare mua, John-i i drejtohet prindërve: Shaqiri mund të përdorë dhomën time meqenëse unë së shpejti do të shkoj në universitet. John-i do të nisej për në Albany, që ishte disa qindra kilometra larg dhe mua më vinte keq sepse do të humbisja një mik kaq të mirë. Oferta e tij bujare më mallëngjeu por edhe më vuri në një farë sikleti. Fillova të rropatem për të gjetur fjalët e falenderimit dhe për t u thënë të gjithëve se nderi që po më bëhej ishte i tepërt. Por sikleti im u prit me një buzëqeshje të thjeshtë. Patjetër, thanë ata thuajse në kor dhe pa e zgjatur. Shaqiri ka nevojë për ndihmë, sepse paga që merr në dyqan është fare e vogël. Në fillim të shtatorit unë mund ta quaja veten me krenari pjestar të familjes Murphy. Bëhesha copë për të ndihmuar me ndonjë gjë dhe më vinte plasje kur shikoja se ata as që kishin nevojë për ndihmën time. Ah po. Ndihmoja ndonjëherë Sisin, nënën e familjes ose zotin Murphy kur pastronte gjethet në bahçe. Nuk ka nevojë të lodhesh shumë, thoshte Murphy i madh. Bëj një pushim. Shoqëria ime u pëlqente të gjithëve dhe gjatë darkave ata hapnin veshët për të dëgjuar historitë e mia të arratisjes nga ish Jugosllavia. Me mundimin cfilitës që të jep mungesa e gjuhës, u tregoja se si isha dënuar nga serbët për irredentizëm, se si isha larguar nga Jugosllavia duke udhëtuar tërë natën me tren për në Tivar dhe si kisha përfunduar pastaj në Itali. Më pas u flisja për peripecitë e Romës, për ditët e vetmuara dhe monotoninë. Mbi të gjitha ata ngazëlleheshin kur dëgjonin se sa e çmoja unë lirinë, si një i ri që vija nga vendi ku shqiptarët trajtoheshin pa pikë dinjiteti, madje rriheshin e burgoseshin nëse shprehnin dëshirën më të vogël Autori i shkrimit në New Rochelle më 1970 për t u shkëputur nga Serbia. Nuk e di se sa e kuptonin ata pikëllimin tim për vendin që kisha lënë pas dhe që askush nuk mund të thoshte me siguri nëse do ta fitonte ndonjë ditë lirinë. Familja Murphy ishte përgjithësisht e heshtur por brenda asaj heshtjeje unë shikoja mirësi dhe mirëkuptim për brengën e tjetrit. Prindërit, William dhe Sis, herë-herë i kapte mallëngjimi nga rrëfimet e mija të pafajshme dhe nga pasioni im për të treguar ato që nuk ia kisha shprehur kurrë më parë një të huaji. Në tetor, zonja Murphy më regjistroi në kolegj, në një program të mbrëmjes për imigrantët që nuk dinin anglisht. Dhe natyrisht, meqenëse unë nuk kisha makinë, ishin ata që më çonin tri herë në javë në shkollën e cila ndodhej 7-8 kilometra larg. Ditët e mia ishin tani mjaft të zëna si të gjithë të tjerët në familjen Murphy. William ishte shtylla e shtëpisë. Një burrë i shkurtër me pak flokë, gjithnjë me buzëqeshje në fytyrë, ai punonte në bursë dhe kthehej në mbrëmje vonë. Sot pata një ditë të mirë. A e besoni? Fitova një mijë dollarë! thoshte ndonjëherë kur familja ishte ulur në tryezën e madhe të ngrënies. Dhe qeshte me të madhe. O Zot, një mijë dollarë! Si mund të fitojë njeriu kaq shumë në një ditë? habitesha unë me vete. Por familja ishte mësuar me këtë refren dhe gjithkush vazhdonte të hante pa i bërë shumë përshtypje. William më donte shumë dhe më kujtonte gjithmonë se tani e tutje do të mbeteshim miq për jetë. Kjo më ngrohte pa masë. Më ngrohte sidomos ideja që as John-i dhe as vëllai i tij Mack, të dy në kolegj në Albany, nuk më kishin harruar. Telefononin shpesh dhe vazhdimisht pyesnin prindërit se ç bëhej me mua në New Rochelle. Gjithnjë habitem se sa e paparashikueshme është jeta njerzore. Në një tokë të largët, mijëra kilometra larg vendlindjes sime, Kosovë, gjeta njerëz fare të panjohur që rastësia i bëri të më fusin në gjirin e tyre, të më japin ngrohtësi pikërisht në momentet kur jeta ime dukej e humbur dhe pa kuptim. Koha më mësoi se Amerika është një vend i madh dhe me njerëz jashtëzakonisht bujarë për të pashpresët paçka se duket e ashpër në kontaktin e parë. Me familjen Murphy jetova shumë muaj dhe në korrik 1971 u largova për në Uashington DC. Jeta me familjen bujare më kishte dhënë shtytjen e parë të domosdoshme, mbi të gjitha më kishte dhënë siguri, ashtu siç i jep prindi fëmijës. Gjeta punë më të mira, jeta ime hyri në rrjedha më normale, isha në gjendje të mendoja më shumë për të ardhmen time. Më pas ngrita familje, bleva shtëpi në Virxhinia, shumë afër kryeqytetit. Lamtumirë vite të vështira, kisha hyrë në një periudhë kur mund ta shijoja jetën amerikane me tërë ato të mira që ofronte ajo. Kontaktet me familjen Murphy nuk u ndërprenë asnjë çast. John dhe Mack vazhduan të më shkruajnë. Edhe prindërit e tyre nuk harronin të më uronin për festat duke më dërguar ndonjë kartolinë dhe unë u përgjigjesha me dëshirë. FATI I FAMILJES Më pas, familja u godit nga tragjedia. Më 1973 John-i vdiq nga një tip i rrallë i leuçemisë. Ishte vetëm 22 vjeç. Vdekja e tij më tronditi thellë në shpirt dhe më dukej sikur kisha humbur një vëlla. Ishte fare e padrejtë që John-i shtatvogël dhe i urtë, me një fytyrë të pafajshme ku imitohej në mënyrë të pagabueshme Ringo Star-i i Bitëllsave ta pësonte ashtu. Kur të vdes një i afërm, gjëja e parë që ndjen është tronditje pastaj fillon e të duket e pabesueshme deri sa mësohesh me idenë. Unë me vdekjen e John-it nuk u mësova dot kurrë. Interesant, pas humbjes së Johnit, respekti i familjes Murphy për mua u shtua. Ndoshta në një farë mënyre unë u plotësoja boshllëkun

91 gëzuar 28 nëntori 91 që kishte lënë ai. John-i shtatvogël dhe fati i tij i hidhur nuk do të më shqiteshin kurrë nga mendja. Kujtoja ditët kur u njohëm në dyqan dhe sidomos mbrëmjen kur u njoha me familjen e tij. Kaluan tre dekada që nga ditët fatlume në New Rochelle dhe prindërit e John-it kishin hyrë tashmë në pleqërinë e thellë. Unë punoja ndërkaq në Zërin e Amerikës. Aty rreth vitit 2000, William dhe Sis Murphy erdhën në Virxhinia për t u takuar me familjen time. Gruaja ime Anna, e cila i shihte ata për herë të parë, kujtonte historitë që i kisha treguar kaq e kaq herë për jetën time në familjen irlandeze. Pastaj i njoha me fëmijtë e mi tashmë të rritur, Ilir dhe Donika dhe në sytë e tyre dukej qartë përmallimi. Mendoja me krenari se të paktën e dinin që unë u isha mirënjohës. Herë-herë bisedën tonë e thyente heshtja, e cila shndërrohej shpejt në lot mallëngjimi. William Murphy vdiq pak vite pas atij takimi. Duhet të ishte në të tetëdhjetat. Pastaj u shua Patricia, vajza më e vogël e familjes. Kur e njoha në New Rochelle, ajo ishte vetëm 13 vjeçe dhe në mendjen time ajo do të mbetej gjithnjë e vogël. Më erdhi vërtet keq që pati një fat të tillë. Një ditë shkova në New Rochelle, takova Mack-un dhe të dy vizituam një shtëpi për të moshuar ku 90- vjeçarja Sis Murphy kalonte vitet e saj të fundit. Më buzëqeshi e më përqafoi ashtu siç dinte vetëm ajo. Ndenjëm gjatë në një park aty pranë. Ishte vjeshtë dhe peisazhi me gjethet plot ngjyra i ngjante një tablloje impresioniste. Nuk e di a do ta gëzoj edhe një pranverë më tha me zë të ulët. Por ne jetuam mirë dhe gjatë. Dukej e kënaqur sepse i shërbenin dhe ushqimi ishte i mirë. Zonja Murphy vdiq pak vjet pas atij takimi. Pas saj vdiq vajza e madhe Sue, nga kanceri në mushkëri. Ajo ishte grua serioze por pinte shumë duhan. Mack, kishte kryer studimet e larta punonte si psikolog në burgun shtetëror të New Yorkut. Më tha se kishte kohë që nuk ndihej mirë dhe pastaj më konfidoi me mundim se vuante nga një sëmundje e pashërueshme, kanceri në mëlçi. Mack vdiq në tetor KTHIMI NE NEW ROCHELLE Shkova në New Rochelle sepse nuk doja të mungoja në ceremoninë përkujtimore në kujtim të tij. Qëndrova në heshtje pranë katër vëllezërve dhe motrave Murphy të mbetur gjallë nga familja e madhe, e cila kur e njoha unë kishte 10 pjestarë. Me shumë drojë kisha përgatitur një fjalim mortor për të gjithë ata njerëz të familjes që nuk jetonin më. I mbaja letrat në duar, i pasigurt nëse do ta bëja dot. Një pastor mu afrua dhe kërkoi ta mbante fjalimin në emrin tim. Ia dhashë sepse nuk do të kisha mundur ta lexoja dot vetë, në fyt kisha një si pengesë dhe në sy më ishin shfaqur me kohë lotët. Zëri i pastorit vinte dallgë-dallgë, si uturimë e një deti plot tallaze që më kujtonte jetën time në dy kontinente. Ndonjëherë ne të gjithë arrijmë në një pikë kur e ndjejmë se jeta jonë nuk ka kuptim para se gjithçka të ndryshojë dhe ne ta fillojmë atë nga e para, kumboi zëri i pastorit dhe vazhdoi ta lexonte letrën time. Në një moment besova se ato net pa fund që kaloja në burgjet e errët jugosllavë ku shpresa ishte e pakët dhe poshtërimi normal, thuajse shënonin fundin e botës. Tamam aty mbaronte edhe shpresa. Por përtej mungesës së shpresës ekziston një forcë e fshehur. Atë natë gushti të vitit 1969, kur amerikanët ishin ende të mrekulluar nga fotografitë e zbritjes së njeriut në Hënë që dërgonte anija Apollo 11, unë nuk kisha kohë ta hidhja vështrimin drejt qiellit. Jo. Më duhej të largohesha pa humbur kohë për t i shpëtuar burgut të tmerrshëm. U duk më në fund kufiri tepër i fortifikuar italo-jugosllav dhe përtej asaj vije shtrihej ndoshta premtimi për një fillim të ri. Muaj më vonë e gjeta veten duke kapërcyer Atlantikun për të shkuar në Amerikë, ëndrra ime më sublime. Këtu në Amerikë, filloi një kapitull i ri i jetës sime, një kapitull i cili nisi të ketë kuptim vetëm pas njohjes me John-in në Daitch Shopwell. Ai më zbuloi dhe më njohu me pjestarët e tjerë të familjes Murphy. Më kujtohet ajo natë gushti e vitit 1970 kur William gatuante në zgarë. Takova njerëz zemërmirë të cilët më zgjatën bujarisht dorën e shpresës, më dhanë ushqim dhe strehë, më mbajtën gjallë fizikisht dhe moralisht dhe më dhanë atë shtytje që më nevojitej për t u bërë ky që jam sot. Më kujtohen një nga një të gjitha ditët e lumtura në New Rochelle në familjen Murphy. Më kujtohen romuzet e William-it, i cili imitonte anglishten time të kufizuar Is good no? duke i bërë të gjithë të qeshnin. Sot, kam ardhur këtu në New Rochelle për t u përshëndetur me ju që nuk ju kam parë që prej vitit 1971 si dhe për t i thënë lamtumirë mikut dhe vëllait tim Mack, i cili për 38 vjet nuk i humbi asnjëherë kontaktet me mua. Ai ishte një njeri krenar, një xhentëlmen i vërtetë. Mack do të mbetet gjithnjë i gjallë në zemrën time. Pak kohë para se Sis të ndahej nga kjo botë, unë erdha në New Rochelle për ta parë në spital. Ajo nuk kishte ndryshuar dhe ishte mjaft e gëzuar që më shihte. Koha kalon por kujtimet mbeten. Janë kujtimet e bukura për njerëz bujarë si John, William, Sis, Sue, Pat dhe Mack. Le të prehen të gjithë në Qiell në krahët e Zotit. Dëshironi të Jetoni apo Investoni në FLORIDA? Ju ndihmojme me Blerje/Shitje, Kredimarrje & Rifinancime Jemi të licensuar në 30 shtete Arian Kushta Mobile: akushta@msn.com 299 Broadway, Suite 605, New York, NY Të martën nga 1-5 pasdite, mund të vini pa lënë takim paraprak. Për Konsultime në ditët e tjera, telefononi Albanës: CARS ON PARADE INC. Transportojmë me anije dhe avionë të gjitha llojet e makinave dhe gjësendeve të tjera për në Tiranë, Prishtinë, Shkup, Podgoricë etj. Paketa të të gjitha llojeve. Çdo shërbim bëhet me kujdes, kualitet dhe komunikim absolut. Me kanqësi i shërbejmë komunitetit tonë WE SHIP CARS First time homebuyers 100% Financing available equity Lines of credit commercial Loans Lot Loans Great investment programs easy pre-qualification Free credit counseling no credit, Bad credit: ok Foreign nationals Welcomed Gjergji Taho Mobile: gjtaho@gmail.com 2787 GULF TO BAY BLVD, CLEARWATER, FLORIDA Tel: Fax: Toll Free: ALL IMMIGRATION MATTERS TE GJITHA PROBLEMET E EMIGRACIONIT Airport Custody/ Jail Cases /Deportation/ Removal Cases Political asylum / All US Court/ Refugees/ Permanent Residency (Green Card) Citizenship/ Marriage Cases/ Family Petitions/ Interviews Employment Authorization/ Labor Certifications/ Immigration Appeals Assistance /Help With Visitor Visas NY DOMESTIC LAW Criminal /DWI Corporations and small Businesses East Village 22 apts 100% occupied. Lifetime Opportunity. NNN Leasehold $465 K/Yr. Gross rents. Only $360K cash. Security required plus Sweat Equity. (718) AL@doctormurtgage.com toll free: info@carsonparade.com Lokacioni në New Jersey. Kontaktoni për më shumë informacione në numrat: (973) (973) (347)

92 92 gëzuar 28 nëntori Fillon linja e re ajrore nga New York-u për në Prishtinë Do të ofrojmë çmime të volitshme. Ajo që është më e rëndësishme, pritja në Dusseldorf për të vazhduar udhëtimin deri në Prishtinë apo New York, është rreth 70 minuta. Remzi Ejupi NEW YORK Një lajm i mirë për shqiptarët e Amerikës. Në fund të marsit të këtij viti Air Berlin e Gjermanisë në bashkëpunim me Kosova Airlines fillon fluturimet nga New York-u për në Prishtinë përmes qytetit Dusseldorf dhe anasjelltas. Janë bërë të gjitha përgatitjet që të fillojmë këtë linjë të re, tri deri në katër herë në javë. Kjo lidhje mendojmë se është shumë e përshtatshme për shqiptarët e Amerikës, thotë për gazëtën Illyria Remzi Ejupi, pronar i Kosova Airlines, gjatë një vizite këto ditë në New York ku ai u takua me pronarët e agjencive për shitjen e biletave. Të gjithë e pritën mirë fillimin e kësaj linje ajrore dhe ata janë gati të fillojnë me shitjet e biletave, thotë Ejupi. Çfarë janë përparësitë e udhëtimeve me këtë kompani ajrore? Do të ofrojmë çmime të volitshme. Ajo që është më e rëndësishme, pritja në Dusseldorf për të vazhduar udhëtimin deri në Prishtinë apo New York, është rreth 70 minuta, thotë Ejupi. Bashkatdhetarët tanë ka disa vite që gjatë sezonës së verës kanë pasur vështirësi për të siguruar një biletë udhëtimi. Ata nuk kanë qenë të kënaqur as me pronarët shqiptarë që kanë ofruar për ta fluturime të drejtpërdrejta. Linja e re mund të zbusë këto probleme. Air Berlin e cila ka 170 aeroplanë, është një kompani presigjioze që ka fituar vetëm vitin e kaluar 10 shpërblime të rëndësishme. Për nga madhësia është e dyta në Gjermani. E themeluar më 1978 ajo operon në shumë shtete të botës. Në çerekun e tretë të këtij viti kjo kompani shtoi profitin në 95, 2 milion krahasuar me të njejtën periudhë të vitit të kaluar. Është një rast i rrallë që edhe përkundër krizës ekonomike që ka kapluar botën, Berlin Air ka shtuar fitimin si rezultat i shtimit të numrit të personave që kanë udhëtuar me të. Ajo është ndër kompanitë e pakta ajrore që ka shtuar fitimin. Kosova Airlines, sipas pronarit Ejupi, ka një qarkullim rreth 60 milionë dollarë në vit me rreth 400 mijë udhëtarë. Ajo mbulon rreth 40 për qind të numrit të udhëtarëve të Kosovës që udhëtojnë për Evropë. Një informacion mbi linjën ajrore New York Prishtinë mund ta gjeni edhe në faqen e fundit të gazetës Illyria. Remzi Ejupi DELTA PROPERTIES USA 1880 HYLAN BLVD. STE 2B STATEN ISLAND, NY Victory Blvd Staten Island, NY ANGELA ZAGREDA NIKÇI, ESQ. ATTORNEY AT LAW (718) (OFFICE) (718) (FAX) (646) (CELL) (718) (OFFICE) (718) (Fax) Have you been charged with a crime or violation? Commercial Residential Mortgages Do you want to fight a traffic ticket or DWI charge? Do you need help understanding your legal problem? General Litigation Criminal Defense Traffic Violations Wills and Estates Call an attorney you can trust to protect your rights. niman Blakaj Broker/Owner Call for Free Consultation (914) Court Street, 3 rd Floor, White Plains, New York

93 gëzuar 28 nëntori 93 Mark Gjoni me gjyshin, 86 vjeçar, Ejlo Zagreda, të shtunën më 21 nëntor duke vendosur flamujt shqiptarë në Morris Park të Bronx-it. E kam ditur se do të vijë kjo ditë të shoh flamujt shqiptarë duke u valvitur në New York, por nuk ma ka marrë mendja se do ta përjetoj këtë ditë, tha Zagreda. Grup bashkatdhetarësh në Bronx me flamurin tonë kombëtar Për herë të parë ngritet flamuri shqiptar në Bronx Shqiptarët e Amerikës si asnjëherë më parë këtë vit janë përgatitur për të kremtuar festën e 28 Nëntorit. Përveç pritjes tradicionale të Ambasadës së Shqipërisë në Kombet e Bashkuara dhe në Washington, që e organizojnë me bashkatdhetarët për çdo vjet, shoqatat, grupe biznesesh e indidvidë do ta kremtojnë këtë festë gati në të gjitha vendet ku ata jetojnë. Risi në organizimin e sivjetmë të shqiptarëve të New York-ut është ngritja e flamurit në Bronx, (sot) e shtunë më 28 nëntor në adresën: Rruga 187 (këndi) Cambreleng dhe Crescent Avenue, afër Arthur Avenue, duke filluar në orën 10. Pritet të marrin pjesë diplomatë shqiptarë në ambasadat shqiptare në New York e Washington si dhe zyrtarë amerikanë. Organizator është shoqata The Albanian American Community Association me qendër në Bronx. Kjo organizatë po ashtu ka qenë organizatore e ngritjes së flamurit shqiptar në zonat e banuara me shqiptarë në Arthur Avenue, Belmont, Williamsbrige Road, Morris Park dhe Pelham Parkway. Më 21 nëntor në këto zona janë vendosur 200 flamuj shqiptarë. Mark Gjoni, bashkëdrejtues i kësaj organizate, thotë se komuniteti shqiptar e ka pritur shumë mirë vendosjen e flamujve. Kur filluam t i vejmë flamujt, shumë shqiptarë që kam takuar ishin të emocionuar. Njëri prej tyre më tha se kur shoh këta flamuj më duket se jam në vendlindje, kurse një tjetër më bëri telefon dhe më ftoi që ta takoja. E pyeta ku je dhe ai m u përgjigj: Jam te kafja e madhe në Shkodër. Ishte në qendër të Arthur Avenue, pikërisht në zonën ku kishim vendosur dhjetëra flamuj kuq e zi, thotë Gjoni dhe shton se edhe amerikanët e kanë mirëpritur vendosjen e flamujve shqiptarë në Bronx. Reagimi i tyre ka qenë: pse keni pritur kaq shumë. Këtë punë duhej ta bënit edhe më heret, tregon Gjoni dhe falënderon të gjithë ata që i ndihmuan në këtë veprimtari, posaçërisht indidvidët, zyrtarët amerikanë, organizatat dhe bordet e komuniteteve: Ivine Galarza (kryetare e bordit 6), John Fratta (kryetar i bordit 11) anëtarët të këshilit të bashkisë së New York-ut, James Vacca dhe Joel Riviera, Morris Park Association, Belmont Association, Council of Belmont Organization, New York City Parks Department, Belmont LDC dhe Merchants of Belmont. Gjoni falënderon edhe Jerome Raguso-n për ndihmën e tij dhe senatorin e shtetit Jeff Klein. The Albanian American Community Association planifikon që për çdo vit të zhvillojë këtë aktivitet, përfshirë edhe një paradë në Bronx në 28 nëntorin tjetër. Qëllimi i kësaj organizate është të themelojë edhe një qendër shqiptare të kulturës në Bronx. Flamuri do të ngritet të njejtën ditë (sot) edhe në Kishën Katolike Zoja e Shkodrës në Hartsdale, menjëherë pas meshës, e cila fillon në orën 1:30 pas dite. Si çdo vit, edhe këtë vit, në Bowling Green në Manhattan (Broadway dhe Whitehall Street), sot, e shtunë, po ashtu do të ngritet flamuri shqiptar. Ceremonia fillon në orën 12. Të gjithë bashkatdhetarët janë të ftuar të marrin pjesë në këto ceremoni. (Illyria) Flamuri kombëtar valon në një lagje të Bronx-it Flamuri ynë edhe në rrugën Nënë Tereza në Bronx Flamujt kombëtarë do të valojnë edhe një javë pas 28 Nëntorit

94 94 gëzuar 28 nëntori Letra e Turkut Tregim nga Naum Prifti Sulmi i komitëve shqiptarë kundër karvanit të postës turke në grykat e Barmashit, qe i shpejtë dhe i befasishëm. Komitët vranë suvarinjtë që shoqëronin karvanin e postës qysh me të shtënat e para, pastaj dolën nga pusitë dhe me të thirrura e me të bërtitura, siç e kishin zakon, u vërsulën në xhade, rrëmbyen paratë, thesin e postës, u muarën armët të vrarëve dhe pas pesë minutash iu qepën përpjetë malit dhe u zhdukën thellë në pyll. Kur arritën në limer, kapedani i tyre, Zylyftar Mërtiri, u hoq mënjanë dhe meqë dinte turqisht, filloi t i lexonte letrat një për një që të mësonte si ishte gjendja dhe morali në ushtrinë turke. Midis atij togu letrash, ai vetëm një letër e hoqi mënjanë; të tjerat i hodhi në zjarrin që digjej aty pranë dhe me sy të pulitur e i menduar i soditi gjersa u bënë shkrumb e hi. Letra i kujtoi Zylyftarit, shokun e tij, trimin kapedan Bogdan Muzakën. Ja se ç shkruhej në të: Bismilahi-Rahman el rahim! E dashur Nëno! Jemi këtu në Arrnautllëk. Si qenka ky vend moj nëno, aman-aman, gur e shkëmb. Dhe ngado që të hedhësh sytë, male shikon, male hijerëndë e të mërzitur. Pa ta dish ç më ka marrë malli për Anadollin tonë, moj nëno! Të dal njëherë në selamllëkun e shtëpisë e të hedh sytë te ajo fusha e gjerë dhe e pamatur, me ngjyrë të verdhë e si në të kuqe dhe të ndiej në gjoksin time erën e ngrohtë të shkretëtirës së Arabisë, atë erë që më dukej sikur më dehte, pa s dua gjë tjetër. Thonë kot për Anadollin tonë që është i shëmtuar dhe e shajnë se s paska ujë e s paska drurë; jo nëno, jo. Anadolli është i bukur, të ngopet syri me pamje e me hapësirë dhe dielli tek ne është ndryshe: më i nxehtë e më i kuq. E tani s më hiqet nga sytë ajo fusha përpara fshatit tonë dhe më vjen të qaj nga mallëngjimi kur kujtoj dhentë tona tek ktheheshin mbrëmjeve nga kullota dhe karvanet e gamileve që shkonin fushës e nga dielli më të perënduar dukeshin trefish më të mëdha, e sikur nuk ecnin në tokë, por qëndronin pezull në qiell. Mirëpo qëkurse kam ardhur në këtë djall vend, më ndjell zemra keq e më duket sikur s do t i shoh më kurrë. Këtu malet të marrin frymën dhe të shtrëngojnë zemrën. Ti kapërcen një qafë dhe pandeh se do të shohësh fushë, po meazallah, mal tjetër ke përpara dhe qafa e gryka sa të duash. E ndien veten sikur ke rënë në fund të pusit; sipër sheh vetëm një copë qiell, ku fluturojnë duke bërë rrathë ca shqiponja ogurzeza dhe asgjë tjetër. Apo njerzit e këtij vendi sa të egër moj nëno! Të thatë e të ashpër si malet ku rrojnë, të zymtë, të vrenjtur e të dobët si langonjtë e gjahut. Ku u mbahet ai shpirt, xhanëm? Vetëm sytë e zez u ndrijnë si të ujqërve të uritur në shkurt dhe kur ta ngulin atë vështrimin e egër (Allhau na ruajt!) të kallin datën e sikur të mbërthejnë me perona. Ja kështu janë, të hollë, të thatë po të fortë si djalli. Tani i shikon këtu, tani në qafën e malit e thua se s vajtën në këmbë atje, po hapën ato tallaganet me mëngoret e gjera dhe fluturuan. S kam as tetë javë që kam shkelur në këtë vend të mallkuar dhe në ke njeri hasmë, mallkoje: Të shpënçin në Arnautllëk! Çfarë t u pëlqesh këtyre? Dhe këngët e tyre janë si ulërimat e lukunisë së ujqërve në dimër. Këndojnë gjithë bashkë e kush mundet thërret më tepër. I kam parë dhe kur dëfrejnë; i harrojnë të gjitha, edhe helmet, edhe fukarallëkun edhe Allahun. Atëherë hanë e pinë pa kursim dhe as e vrasin mendjen në u mbetet gjë për të nesërmen a jo. Milet i çuditshëm. Me njëri-tjetrin ndajnë kafshatën e gojës, ndërsa neve meazallah se na japin një majë thoi. Dhe ne e kemi gjetur kollaj, të gjitha ato që na duhen i marrim vetë. Tani ca të çmendur kanë ngritur krye me armë në dorë. Kajmekami na tha se këta s do ta kenë të gjatë e do t i shkojmë në satër si të tjerët, mirëpo kur do të vijë ajo kohë? Ç më kanë parë sytë këto ditë, moj nëno s do ta harroj kurrë. Zumë një komit arnaut të gjallë. Këta komitët janë hairsëzë, njerëz që s u dhimbset shtëpia e fëmija se i braktisin e bëhen firar muaj me radhë; me një fjalë janë njerëz të hurit e të litarit, por për të luftuar, ama, dijnë të të luftojnë dhe s u trëmbet syri. Thoshin ne që s ka si jeniçerët e ushtrisë sonë, nga ata dridhet foshnja në bark të nënës dhe atyre s guxon t u dalë kush përpara, po ja këta arnautët s pyesin as për jeniçerë, as për suvarinj. Zënë pusi në ca rrëpira e në ca gryka të ngushta dhe sulen me tërsëllëm mbi asqerin tonë, duke thirrur në gjuhën e tyre djalli e di se çfarë. Allah! Allah! Kur sulmojnë e kur zbresin nga malet turravrap, u hapen ato fustanellat e anteritë e bardha, e në ato çaste s duken si njerëz, por si shqiponja që fluturojnë. Të kallin lemerinë. Ti i mban shenjë dhe e qëllon drejt në gjoks, ai të sulet më këmbë deri në istikam. Dhe mos pandeh se s e ka zënë plumbi; e ka shpuar tejpërtej, mirëpo duron derri e s i thyen gjunjët dhe po të erdhi sipër, s të le të gjallë. Janë të këqij sa më s bëhet. Unë kam qenë në Siri, në Persi e në Palestinë, po si këta s kam parë. Dhe atë komitin për të cilin të shkrova më sipër, e zumë me dredhi. E di si i zenë kanarinat këtej? Nxierrin kuvlinë me kanarinën femër dhe e varin në ndonjë degë peme. Kanarina fillon të cicërojë e të ndjellë mashkullin. Ai e dëgjon, afrohet dhe e sheh me çudi kuvlinë me thupra. S kupton pse s del ajo s andejmi dhe duke i ardhur rrotull kafazit, gjen derën e futet edhe vetë brenda. Mirëpo dera është sajuar vetëm për të hyrë, derë për të dalë s ka. Atëherë gjuetari del nga vendi ku qendronte fshehur e i ngazëllyer zgjat dorën dhe merr kuvlinë me çiftin e zogjve. Kështu e bëmë edhe ne. Nga një afije mësuam se kryekapedani arnaut Bogdan Muzaka, na paska shtënë dashuri me një arnautkë, bijë prifti dhe njëherë në dy tri javë vinte Bogdani dhe takohej me të fshehur uratës. Tursun Demiroglluj, ai zabiti që mundej me arapët në fshatin tonë dhe që i hidhte të gjithë poshtë, ishte betuar para kajmekamit të merrte gjakun e të vëllait dhe të mos ikte nga Arrnautllëku pa e varë Bogdanin. Dhe ne e përgjuam fshehur në pyll dhjetë ditë me radhë. Të njëmbëdhjetën erdhi aty ku e priste e fejuara. I rrethuam dhe i zumë që të dy në një korije lisash. Komiti u ndodh ngushtë se armën e kishte lënë tej pas një trungu. I doli atëherë zabiti ynë Tursun e i tha: -S më shpëton dot nga thonjtë o Bogdan Arnauti. Ti vrave tim vëlla, unë do të vras ty. Gjaku lahet me gjak. Kur ç të shihje! Iu derdh ky Bogdani si qen stani dhe duke thirrur si i çmendur, e zuri për beli dhe e hodhi poshtë Tursunin. S ka ç i bën, thamë ne se e dinimqë ishte pa armë, megjithatë nja tre katër vetë u sulëm që të ndihmonim zabitin tonë. Japim e marrim që ta shkulim, e pamundur. Më së fundi i dhamë një yrysh dhe e shqitëm. Po ç të shihje moj nëno! Tursun Demiroglluj përpëliste sytë, ndërsa gjaku nga gryka i vinte pizgë. Bogdan Arnauti ia kishte ngulur dhëmbët në gurmaz si ujku deles dhe ia kishte shqyer. I kuqnin sytë si ndonjë të çmenduri e ndër dhëmbë mbante akoma, pa qenë në vete, një kërce të bardhë nga gurmazi i të shkretit Tursun. U tmerrova. Kam qenë në Alep, në Bagdad e në Galile dhe në luftëra kam marrë pjesë, po skenë të tillë s më kishin parë sytë gjëkundi. Çfarë t u bësh këtyre? Këta të shqyejnë me dhëmbë si egërsira. Dhe ajo arnautka e pa si ia copëtuam të vluarin me jataganë aty ndër sytë e saj e pikë loti s derdhi. Zemër kishte apo gur? Jo nëno, gratë tona s janë kështu. Iu kthyem pastaj asaj bushtrës dhe e lidhëm. E bukur ajo arnautka, me sy të mëdhenj e të zez, me vetullën hark e me faqe pak të zbehta. Bobo ç m u drodh zemra kur i pashë ata dy sy, se ngjisnin me të Gjylistanit tim! E morëm ne e me të shara e me të shtyra, ia shpumë bylykbashit. Ai lëpiu buzët kur e pa, pispillosi mustaqet dhe u kollit me djallëzi. -Sonte, moj thëllëzë, - i tha, - do të më kënaqësh mua se kam tre vjet që s kam rënë më grua. Mirëpo kur i treguam ne se ç ngjau e kur i thamë se ajo helmin që i vramë të fejuarin e ka të mbledhur në zemër, bylykbashi u tremb dhe pati frikë ta fuste në jatak. Me atë zemër që kishte arnautka e me ata sy të egër, të mbyste kur të doje dhe aq më tepër në ato çaste. -Vrajeni! -urdhëroi bylykbashi.- Farë të mos mbetet nga ky pis milet! Unë rrija me sytë përdhe, se sytë e së bijës së priftit më kishin kujtuar Gjylistanin tim e më kishin hapur plagët e zemrës. Bylykbashi më vuri re e më pyeti: -Po ti ç ke o Nuredin që rri kështu? Të ardhka keq për ca egërsira? S je mësuar ti me këta, se tani ke ardhur, po dil e vraje që të argasesh. Dhe unë dola nga sëra. Nxora jataganin. Kaurka rrinte aty, mbështetur pas murit të kështjellës me duart lidhur prapa e me kokën lart. Dhe sytë e zez i shkreptinin e flegrat e hundës i hapeshin e i mbylleshin me tërsëllëm. Dhe gjoksi nën linjë i hidhej përpjetë vup e vup. S më bëri zemra t i afrohem. I them bylykbashit: -Bylykbash, dy mijë shqiptarë nëmi këtu t i shkoj në thikë, veç mos më bëj ta ndyj dorën me grua. -Vraje të them! Njëlloj janë këta, si burrat, sig ratë. Dhe u hoq mënjanë të bënte sehir. Obobo moj nëno, si m u err oborri! Iu afrova zdruq e zdruq e qëndrova një jatagan larg. Ngrita dorën me jatagan, ia terezita në zemër që të mos e mundoja shumë dhe me që s pata guxim ta shihja në sy, ktheva kokën mënjanë. Dhe e shtriva jataganin si i verbëri shkopin. Maja e jataganit u mbështet në gjoksin e saj. Ajo bëri prapa, unë përpara. E shtyva dhe pak krahun. Kërr ia bëri linja që u ça dhe pastaj maja e jataganit u fut te gjiri i saj. E ndjeva se gjiri iu drodh e u përpëlit si zog e mua m u drodh jatagani në dorë e zemra në krahëror. Qëndrova me aq dhe ktheva sytë ta shoh. Nga ana tjetër e gjirit i kishte rënë gërsheta, nga kjo anë bajoneta. Ajo dridhej e tëra si ndër ethe. Nga sytë lotët i vinin çurg, buza e poshtme i qe varur e i përpëlitej e dhëmbët i kërcisnin. Qante nga dhimbja, po s donte të bërtiste, duronte, derrja! E sikur ta kishte pritur atë çast që ktheva kokën, më pështyu mu në ballë. Ndjeva të qeshurën e bylykbashit. -Ha-ha-ha! Hi-hi-hi! Mirë ta bëri o Nuredin! Atëhërë mora inat dhe e shtriva krahun sa munda më tej. Dëgjova një lebetitje të tmerrshme dhe ndjeva se m u var mbi jatagan. I dhashë një shkelm dhe e hodha tej. Fshiva pështymën nga fytyra dhe pastaj e hodha jataganin se nuk e shihja dot me gjak. Mirëpo që atëherë më del natën në gjumë e s më lë të fle. Thërras natën i lebetitur, se më duket sikur më kafshon në grykë, si të shkretin Tursun, e s më lë të marr frymë. S para ndihem mirë. Vend i mallkuar, tri herë i mallkuar, xhehnem, më mirë të mos qe fare mbi këtë botë. Dhe tani na ka gjetur belaja se arnautët qëkur mësuan këto vrasje janë tërbuar dhe ne s dalim dot si më parë dy nga dy. Tani kudo që shkelim shkojmë bylyk-bylyk. S di moj nënë pse më ndjell zemra keq në këtë vend e sepse këto kohët e fundit më ka marrë malli shumë për Anadollin tonë, për rërën e kuqe e për fushën e gjerë. Këta malet këtu po më shtypin, më duket sikur i mbaj në krahë. Thuaj hoxhë Firusit të bëjë një dua për mua e dhëntë Allahu të ik sa më parë nga ky vend gjithë gryka shkrepa e male, ku i huaji e ndien veten si në labirinth. Në mos ardhsha gjer për Sulltan Nevruz, dërgojini haber Gjylistanit të shohë të mirën e saj, se s është e udhës ta mbaj dhe atë të varur. Jepi të fala xhaxhait e dajllarëvet dhe efendilerëve të fshatit. Me zemër e mendje pranë jush. Ju puth dorën e djathtë, Unë djali juaj, asqer Nuredin Islam. Allahu u shtoftë të gjithëve ymrin! Arrnautllëk, vilajeti i Janinës, më 8 të vjeshtës së dytë 1296 (1876). * * * Kur e mbaroi së lexuari këtë letër, Zylyftari u bëri zë shokëve të mblidheshin e të dëgjonin ç thoshte turku me gojën e tij. E pas leximit vendosën që letrën t ia dërgonin nënës së Bogdanit dhe priftit, që të krenoheshin me fëmijët që rritën e ta mbanin veten pas humbjes së tyre, se ata vdiqën ashtu siç vdes shqiptari, më këmbë, të papërkulur dhe krenarë.

95 gëzuar 28 nëntori 95 Rita Saliu dhe vëllimi i saj poetik Ecje vertikalisht nëpër oqean Nga Kozeta Mamaqi U takova me Elmira Mujën me mall. U ndjeva si në ato kohë, kur punonim së bashku në R.T.SH. Mes bisedës së ngrohtë, ajo më pyeti: - A vjen me mua në Kosovë? Një veprimtare e shquar e çështjes së Kosovës do të promovojë një libër me poezi. - Vij, i thashë e sigurt, - e para, sepse Kosova është dashuri e imja, tjetra, sepse jam e gatshme t i mbështes gratë e zonja. RITA SALIU Kjo vashë prizrenase e lidhi ëndrrën për t u bërë mësuese me vendin e vet.ajo punoi në këtë mision të rëndësishëm, si në fshatra, ashtu edhe në qytet, çdo çast pranë fëmijëve, që i donte shumë e u jepte dije. Me shokun e saj të jetës, Ademin, inxhinier në minierën e Trepçës në atë kohë, patën tre fëmijë, tre djem, si yjet. Jetonin e punonin në harmoni brenda familjes. Mbas ngjarjeve që ndodhën në minierë, filluan edhe presionet e keqtrajtimet për familjen e tyre. Ademin e larguan nga puna, edhe pse inxhinier shumë i zoti në profesion. Presionet e keqtrajtimet rriteshin ndaj tyre, kështu që, nuk pati rrugëdalje, veç mërgimit, të cilin nuk e patën dëshiruar as për të tjerët. AMERIKA Këtë shtet të lirive të mëdha zgjodhi çifti Saliu për t u vendosur. Janë atje që nga viti 1992, në shtetin Rhode Island. Ademi punon si inxhinier nuklear në një kompani të madhe, në Masaçuset. Të tre fëmijët u rritën e u shkolluan atje, duke arritur, madje, rezultate të shkëlqyera. Drilonin, djalin e madh të tyre, kur u pranua në Universitetin e Harvardit, e pyetën: A je i kënaqur që arrite gjer këtu? Jo, u përgjigj djali. U çuditën ata që kishin pyetur, ndërsa Driloni, buzëdridhur, shtoi: - Jo, sepse shokët e shoqet e mija, me të cilët kam qenë së bashu në fillore në Kosovë, sot janë nën kërcënimin e tytave të automatikut. ( Ishte viti 1999). Ky djalosh e përfundoi shkëlqyeshëm atë Universitet, në shkencat e mjekësisë. Vijoi edhe Universitetin e Bostonit për farmaci dhe sot punon si doktor farmacist. Learti, djali i dytë i çiftit Saliu, ka studiuar në Universitetin Rhode- Island dhe është diplomuar në biznes internacional. Ai punon në një kompani të rëndësishme. Edhe Gramosi, djali i vogël, po studion në Universitetin e Bostonit për farmaci. Rita, gjithë këta vite në mërgim, nuk e ka ndalur fluturimin nga Amerika në Atdhe e kthim. Ajo, çdo vit, ka shkuar në Kosovë mbi dy-tri herë :- Për të çuar pak dritë në terr- siç thotë. LUFTA NË KOSOVË Takim me Presidentin e Republikës së Kosovës, Fatmir Sejdiu. Rita Saliu, e para nga e majta, me drejtueset e Shoqatës Motrat Qiriazi, gjatë një veprimtarie të grave shqiptare në komunitet. Rita nuk ndihej mirë në Amerikë. Në vendin e saj kishte filluar lufta Ajo ndiqte nga ekrani i televizorit ngjarjet. A mund të rrinte dot larg? E pamundur. E mbështetur nga bashkëshorti dhe djemtë, ajo u nis për në Atdhe. Fotua e Ritës, me lot në sytë e tmerruar, kur e pa Kosovën në flakë e të djegur gjithandej, u bë dëshmi e dhimbjes në të gjitha mediat e Amerikës. Sa herë të tjera fluturoi kjo grua guximtare drejt Atdheut të vet në ato kohë të vështira, herë me emrin e saj e herë me tjetër emër. U fut mes grupeve të gazetarëve, që u nisën nga e gjithë bota atje. Shkonte për të qenë pranë njerëzve në nevojë, edhe me ndihma ekonomike nga familja e saj. Ajo shkoi në Drenicë, vetëm 7-8 ditë pas masakrës e mes shumë peripecive. Shkoi në Krushën e Madhe, në Krushën e Vogël, në Reçak, etj. Së bashku me gazetarët amerikanë, ajo u bë dëshmitare e tmerreve, që serbët kishin kryer kundër popullit të saj, pa njerëz të djegur për së gjalli. Rita Saliu pa, fotografoi dhe dëshmoi para mediave amerikane ato krime monstruoze. Me disa gishta të prerë nga fëmijë të vegjël, që ajo mbante në duar para kamerave, Rita Saliu bërtiste, duke tërhequr opinionin mbarë botëror:- Shihni! Shihni ç po i bëjnë popullit tim! Kjo është e padrejtë! Këto krime duhen dënuar! Ajo shfleton foto pa numër para meje. Një nënë, pranë gjashtë varreve. Kishin qenë djemtë e saj, që ia kishin vrarë. Foto me kufoma të djegura. Foto, foto pafund, edhe nëpër gazeta.edhe CD. Intervistat që Rita ka dhënë. Mes atyre fotone vë re ca, ku disa fëmijë zbresin nga një avion e vrapojnë për diku -Po vijnë në krahët e mij- më thotë Rita. Kemi mbajtur 17 fëmijë në shtëpinë tonë, 17 vocrrakë, që patën ardhur nga Kosova. I mbajtëm gjersa u sistemuan. Edhe të tjerë njerëz kemi pritur në familje. Kemi ndihmuar edhe disa fëmijë, që ishin të djeguar dhe u qëndruam pranë, edhe në spital, gjersa u shëruan fare. Një ofshamë i del nga gjoksi kësaj gruaje të fortë. Foto të tjera kalojnë nga duart e Ritës në duart e mija. Unë i ndjek ato me vëmendje dhe tronditem. Rita, më ve re e më thotë: - Nuk e di se si jam gjallë, sinqerisht. E shoh në sy dhe ndjej se atë grua e mban gjallë dashuria që ka për Kosovën, për njerëzit, për popullin e saj, për të cilin ajo s pushon së punuari. Arkiva e Rita Saliut është e ruajtur me shumë kujdes. Foto,disqe,gazeta të plastifikuara dhe të pafund. Me siguri, ajo do që ato t u dëshmojnë edhe brezave, për të mos harruar atë të Rita Saliu me Ambasadorin William Walker. Me bashkëshortin gjatë një vizite në Prishtinë. kaluar të hidhur e drithëruese, të tmerreve e krimeve çnjerëzore, që pësoi populli e vendi i tyre, Kosova. Në këtë arkivë të pasur, Rita ka dhe shumë falënderime e mirënjohje, si nga Amerika, ashtu edhe nga Kosova. Nga majorja e qytetit ku jeton, ka marë mirënjohjen Engjëlli i Amerikës, në vitin PASLUFTA Rita Saliu, përsëri, vijon fluturimet e saj nga Amerika në Kosovë e anasjelltas. Përherë për të qenë më afër Atdheut, për të qenë pranë njerëzve, që i do dhe e duan. Ajo u çon atyre, mes ndihmave të herëpasherëshme materiale, edhe shpirt nga shpirti i saj, me fjalën e ngrohtë, me shpresën se Kosova do të bëhet, çdo ditë, edhe më e bukur. Për këtë veprimtari të pandalshme në dobi të vendit të vet, ajo është shquar mes komunitetit shqiptar që jeton e vepron në Amerikë. Organizata e gruas shqiptaroamerikane Motrat Qiriazi, në New York i ka dhënë asaj mirënjohjen Gruaja e vitit, më POEZIA Rita Saliu ka shkruar poezi që herët dhe ka botuar disa prej tyre në shytypin e kohës, në Kosovë. Por, më shumë e kultivoi këtë gjini në mërgim, atje ku malli për Atdheun të mbyt. Ka botuar poezi në gazetën Illyria, në Amerikë. Disa prej tyre janë përkthyer dhe botuar, edhe në shtypin amerikan. Në mërgim, Rita shkruante më shumë për veten. Derdhte mallin, dashurinë për vendin, për njerëzit. Derdhte emocionet, që provonte në takim me ta, në vajtje-ardhjet pandal, që bënte nga Amerika në Kosovë e kthim. Një ditë, më shumë bashkëshorti, Ademi e djemtë, i sugjeruan t i mblidhte poezitë. Ajo u kënaq sa s ka nga ky propozim. Me ngut u nis përsëri për në Kosovë, ku punoi gjersa e botoi librin e saj të parë. E kreu. Pas arritjes, vjen festa. Në një nga sallat e Bibliotekës Kombëtare në Prishtinë ishin mbledhur miq e mikesha të poetes Rita Saliu. Kishte shkrimtarë e artistë, përfaqësues të shtetit, titullarët e Ministrisë së Kulturës dhe Ministrisë së Drejtësisë etj. Të gjithë ishin mbledhur atje për të marë pjesë në promovimin e librit të saj Ecje vertikalisht nëpër oqean. Zoti Naim Dedushaj, punonjës i lartë pranë zyrës së Kryeministrit, i cili e mori fjalën i pari, vlerësoi veprimtarinë e zonjës Rita Saliu në dobi të Kosovës. Koordinatorja për median e organizatës së gruas shqiptaro-amerikane Motrat Qiriazi në New York, Elmira Muja, gjithashtu, foli për veprimtarinë e shquar të kësaj gruaje në komunitetin shqiptar të Amerikës. Me këtë rast, ajo lexoi edhe përshëndetjen që kishte dërguar dr. Ana Kohen për këtë eveniment. Një përshëndetje e veçantë kishte ardhur në këtë festë të librit edhe nga familja e zonjës Saliu, nga SHBA. Shkrimtari Isak Havolli, njëkohësisht edhe recenzent i librit, foli për vlerat e këtij vëllimi poetik. Mes të tjerave, u shpreh: Duke lexuar me qetësi gjithë materialin poetik, që sjell në këtë libër, patjetër se bindesh që asaj nuk i duhet të ngrejë zërin për t i futur në kokë mësime të tjerëve. Asaj i mjafton një buzëqeshje që shpërthen nga e gjithë qënia e saj, që ta kuptojnë gjithë ritmin e flatrave të shpirtit të saj poetik. Vlerësime për këtë libër dhanë edhe zonja Shukrije Ramadani, zyrtare e lartë e Qeverisë së Kosovës etj. Gazetari i mirënjohur, zoti Hivzi Krasniqi e moderoi në mënyrë të shkëlqyer këtë veprimtari, e cila u kombinua edhe me interpretim të veprave të repertorit muzikor shqiptar nga okteti i burrave. Ilustrimi i disa poezive, interpretuar nga artisti i madh, Cun Lajçi, drithëroi publikun, që e përcolli me duartrokitje këtë festë të librit me poezi të ngrohtë e të sinqertë të zonjës Rita Saliu.

96 96 gëzuar 28 nëntori Kush ma diti poezinë, dhembjet nuk m i diti dot (Kuptimësia e dhembjes në poezinë e Lasgush Poradecit) Nga Anton Çefa Për njeriun jeta është një dhembje e gjatë, për poetin është dhembje që përpiqet të shërojë dhembjet e të tjerëve. Bjelinski ka thënë me të drejtë Poetët kanë fuqinë të ngrenë dhembjet e veta në lartësira arti, ku ne të gjithë gjejmë dhembjet tona. Poeti ynë i madh, Lasgushi, jetoi gjatë i harruar në vendin e vet dhe i mërguar në vetvete, në dhembjet e veta. Ai diti të vuajë dhe vuajti madhërishëm. Në vargjet e tij të lartësive poetike më të epërme buçet dhembja. Dhembja e fjalës, dhembja e zemrës, dhembja e vendit, dhembja e popullit, dhembja e një bote. Dhembja e fjalës Gjuha dallojë e kombit, shenja e parë, më e qenësishmja e identitetit të tij, për poetin tonë është një dhembje e fortë, e thekshme: Kur të këndoj me gojë, kur të kuptoj në kartë, Posi një kraharuar ti dhem, o Gjuhë e zjarrtë, Posi kullim i gjakut që rreh në zemër time Poeti i njeh gjuhës atributin e komunikimit, e kumtit, e informacionit. Ajo ndriçon si drita dukuritë e jetës në thelbin e tyre, duke e nxjerrë botën nga errësira e së panjohurës në dritën e kuptimit, të dijes: Ti ndrin në thelb të jetës, si dritë e përvëluar, i drejtohet poeti gjuhës. Gjuha poetike është e shenjtëruar dhe e zjarrtë, është mall, vetëtimë e qiellit, diell i llaftaruar. Edhe pse mjeshtër i shqipes, që i njohu asaj lashtësinë e moshës, fuqinë e shprehjes, rrënjët e kuptimit, diapazonin e gjerë figurativ, larminë e ngjyrave, harmoninë e tingujve, tonalitetin e ritmeve, kadencën imitative; edhe pse është reformatori më i shquar i fjalës poetike shqipe dhe ndriçohet në dritën e saj, ai e ndjen veten të huaj dhe pikëllohet përballë kësaj paje të rrallë e të çmueshme: Po ndrij e papandehur po qaj pak e nga pakë Sepse prej botës suaj kam mbetur kaq i huaj Fjala poetike, duke u thurur në inde tekstore, në dihotominë e saj kundërshtuese, nga një anë, sendërton shumëkuptimësinë, nga ana tjetër, paaftësinë për të hedhur dritë në të fshehtat më të hijesuara të shpirtit, në misteret e tij, që ndrydhen në vetëdijen dhe, më së tepërmi, në nënvetëdijen e njeriut. E gjithë kjo dukuri e ndërlikuar, sipas së cilës diçka mbetet gjithnjë e pashprehur, është dhënë nga poeti ynë me një sintagmë të tipit të tij fjalëformues: O gjuh -e-zemrës sime, o mose kuvenduar. Në poezinë Kënga pleqërishte, Lasgushi e ka cilësuar gjuhën si çudi e mosfjalosur. Është ky moskuvendim, kjo mosfjalosje, që bart në ndërgjegjen tonë dhembjet e pathëna.1). Protestuese dhe plot impulse nevralgjike është vijëzuar gjuha, në poezinë kushtuar Naim Frashërit, dhembja e poetit ndaj realitetit gjuhësor të kohës së tij për dëmet që po ndodhnin në rrafshet e pastrisë, shprehësisë dhe ngjyrësisë së shqipes në vitet njëzetë: Po nër bijt e Memës s ate, me gjyrmashë-e me stërnipër 2). Shkatërrim i shpejt i gjuhës sot qëndron në vepr e sipër; Sot po humb kuvënd i zogut ç gjithë bukuri që kishte, Po lëngon e nis të shembet folja jonë pleqërishte... Dhembja etnike - Shpirti njerëzor është universal dhe, në këtë hapësirë, edhe ajo hise e tij, shpirti lirik, është universal, por në këtë universalitet ka një substancë të qenësishme, të patjetërsueshme që i vë vulë origjinaliteti atij universaliteti, dhe ky është shpirti etnik. Edhe në këtë rrafsh përjetimi poetik i dhimbjes së poetit është domethënës. Në poezinë Poradeci përshkrimi piktoresk i një muzgu mbi liqenin e qytetit përkapet deri tek problemi më rëndësor i kombit, ai i trojeve. Kur janë shuar e kanë humbur edhe zhurmëritë më të fundit të ditës dhe të gjallimit, kur në liqen hesht lopata e fundit dhe shqiponja e arratisur fluturon në Mal të Thatë; pra, kur kudo krahinë e gjerë më s po qit as pipëlim dhe tërë fisi, tërë jeta ra u dergj, e zuri gjumi, atëherë dëgjohet rrjedha e lumit Drin, që kalon mespërmes Shqipërisë, përmes trojeve të shpirtit shqiptar, të ndërgjegjes sonë kombëtare. E lexojmë dhe e rilexojmë këtë varg, mbasi e kemi stërlexuar më parë, dhe merr një shkëlqim të ri në vetëdijen tonë dhembja e poetit, dhembja e bashkimit të trojeve. E përjetuam dhe e përvajtuam bashkë me poetin dhembjen e këtij vargu, që ka për të mbetur i gdhendur në lapidarin e kujtesës kombëtare. Lasgushi qe optimist për një çlirim të shpejtë të Kosovës dhe për bashkimin e saj me Shqipërinë. Këtë na e ka dëshmuar Petraq Kolevica në librin e tij Lasgushi më ka thënë... : Do të vijë një ditë, kur do të vemë në dasmë e do të urojmë: Mos e pifshim këtë gotë, po të mos bashkohemi me Kosovën! Dhe do të vemë në vdekje dhe do të ngushëllojmë: Mos e pifshim këtë gotë, në mos u bashkofshim me Kosovën! Dhe sytë i shkëlqenin dhe i përpiqnim gotën me filxhanin bosh e prapë përsëriste: Do të vijë një kohë, kur dollia do të fillojë me këto fjalë: Mos e pifshim këtë gotë, në mos u bashkofshim me Kosovën! 3). Dhembja shpirtërore, dhembja e njeriut përballë Zotit, pulson më së tepërmi në poezinë Njeriu dhe Zoti, të cilën e anashkaloi pena e analizës së diktaturës ose e trajtoi poetin si vargëzues fjalësh e figurash abstrakte 4) - Poezia fillon si papritmas me vargun lajmërues, me një dramatizëm që vjen duke u bërë gjithnjë e më i fuqishëm: Ndaj ty qëndron, po, Zoti tha zemra shpesh vetiu, Është zëri i ndërgjegjes, i mbjellë në thellësitë e saj nga vetë Krijuesi, që i flet njeriut, duke i dëshmuar prezencën e tij. Dhe njeriu e ndjen në zemër, e kupton qenien e Tij dhe ndjehet i frikshëm dhe i mjerë ndaj Tij: Ahere thelb i zemrës m u droth posi thërrime, Sepse në vetëveten të pata ndjerë, o Zot! Mjerush të pata ndjerë në vetëveten time Njeriu e ndjen Krijuesin me zemër, çka vjen si shkallë e parë e njohjes së Tij. Njeriu është gjithnjë dyshimtar në rrugën e koklavitur të njohjes (kur me sy të vetëtimshëm dhe dyshimtar e tinës / që nga shkëmb i vetes qëndrova të sodas...). Dhe sado që me mëdyshje, karakteristikë për Homo sapiens, sepse është pikërisht mëdyshja që e përforcon dhe i jep sigurinë besimit, dhe me mendje të turbulluar, njeriu sado me vështirësi, e kupton dhe e pranon Atë edhe me aftësitë e tij intelektuale ( nga shkëmb i vetes ), çka vjen si shkallë e dytë e njohjes dhe e pranimit të Tij. Soditja në vetëvete, që thellon të fellat e greminës dhe fundet e llaftarisë, të kujton pyetjen e Zarathustrës tek Niçe: A nuk është vështrimi në vetëvete një shikim humnere? Por ka një dallim të qenësishëm në rrafsh filozofik-teologjik mes Niçes dhe poetit: ndërsa i pari në fundet e humnerave sheh kufomën e Zotit, poeti ynë ndaj fundesh llaftarie sheh, kupton e pranon Krijuesin: Kur që nga shkëmb i vetes qëndrova të sodas Sa keq m ju patnë hapur të fellat e greminës Ndaj fundesh llaftarije ku syr i im u mvrejt, E mënt e turbulluar askurr s u mund t i matin: Ta pata matur shtatin! T a pata matur krejt! Ndaj fundesh llaftarije T a pata matur shtatin! Mjerush në vogëlsinë e tij njerëzore, ai (njeriu) kupton madhështinë dhe madhërinë e Zotit dhe qenësinë e Tij supreme si burim dhe shkak i të gjitha realiteteve, të cilat ai i shpjegon në saje të shprtit të tij, të cilin vetë Zoti e ka ngritur në kulme lartësire të shkencës, artit, teknikës, në të gjitha aspektet e veprimtarisë, në refleksionet filozofike, përvojat religjioze, krijimet artistike. Shtërmadh në vete T ënde më dhe kaq vogëlsi... E si m a ngrite shpirtin nër kulme lartësire Sesa në fund ke zbritur, sesa në fund të tij! Në këtë poezi dhe në poezitë e tjera të ciklit Vallja e përjetësisë, është prania e Zotit krijues e të gjithpushtetshëm dhe jo zoti që si në çdo gjë të natyrës është edhe në vetë njeriun 5), dhe as një shkallë e lartë e përqëndrimit të qenies 6), çka vlen për disa poezi të tjera të Lasgushit, si Zog i qiejve, Shpirti, etj., por është plotësisht Zoti teologjik i tri besimeve monoteiste botërore. Edhe pse na duket e tepërt të dëshmojmë besimin e poetit, po sjellim këtu një citim: Zoti krijoi edhe Ditën e lirimit të Shqipërisë nga sunduesit e huaj 28 nëntorin ku u shpall pavarësia e shtetit shqiptar. Kjo është Ditë e shenjtëruar, e krijuar nga vetë Hyji, prandaj, thotë poeti, Atij, në shenjë nderimi e përkushtimi, do t i falemi pa pushuar: Ardhi dit e shentëruar, Dita e njëzetetetës me flamur të kuq në duar. Se kështu pat urdhëruar goj e artë-e Zotit-vetës: do t i falem pa pushuar. (Poradeci, Dita e Njëzetetetës) 7). Më vjen mbarë të shënoj këtu që vlerat kuptimore të nocioneve zemër dhe shpirt në poezinë e Lasgushit ndryshojnë, siç ndryshojnë edhe nocione të tjera si Zot, mall, yll, dashuri, etj. Në poezinë Poradeci hasim vargun Futet zemra djaloshare mun në fund të shpirtit tim, të komentuar dikur si përftesë figurative kapriçioze, që në të vërtetë s ka të bëjë fare me ndonjë kapriçio poetike, por me nocionin e shpirtit si kuptimësi e veprimtarisë mendore dhe të zemrës si kuptimësi e veprimtarisë ndjenjësore, si vatër simbolike e ndjenjave, dëshirave dhe gjendjeve shpirtërore. Këtu, është ndjenja që vihet në bazë të arsyes; ndryshe: është poeti që gjykon me zemër. Një veçori e poezisë romantike evropiane. Misioni i Shqipërisë në OKB Pritje për bashkatdhetarët më 30 nëntor Sipas traditës, me rastin e Festës Kombëtare të 28 Nëntorit, Misioni i Shqipërisë në Kombet e Bashkuara do të organizoje një pritje për komunitetin shqiptar në New York, ditën e hënë, më datën 30 nëntor 2009, në restorantin MACELLERIA 48 GANSEVOORT STREET, New York, NY 10014, në orën 6 e 30 minuta. Të gjithë bashkatdhetarët janë të mirëpritur.

97 gëzuar 28 nëntori 97 Monumenti i Lasgush Poradecit i vendosur në qytetin e tij të lindjes. Po kështu, në poezinë Që larg, kemi një zemër që dridhet në fund të shpirtit: Hidhur del nga shpirt i zi / Breng që s ka të ngjarë, / Dridhet mun në fund të ti / Zemerëz e vrarë. Po në këtë poezi, Lasgushi i përdor dy leksemat në fjalë si sinonime : Dashuri! Që mbete pas / Luleja me erë! Pse kalon si yll me gas, / nëpër shpirt të mjerë? Dhembja e ëmbël! Lasgushi më mirë se çdo kush tjetër e ka shprehur qenësinë e dashurisë si një ndjenjë të ndërlikuar dypolesh të kundërta, dhe e ka poetizuar si të tillë me sintagmat gjuhësore dhe përftesat stilistike të veçanta për të si këngë-e-vaj-bashkuar, fshetësi plot llaftari, / plot ëmbëlsi vërerore, etj., që nuk janë manierë dhe as obsesion i poetit, por shprehin qenien dhe qenësinë e ndjenjës së dashurisë, substancën reale të natyrës së saj. Ai vetë na e ka shpjeguar:... ekzistimi i magjisë dhembëse, qenia e gazit helmplot, që fshihet domosdoshmërisht në gjirin e dashuronjësve, e ka mburimin e thellë. Ky rrjedh nga natyra e dashurisë. 7). Me trajtimin në nivele të larta artistike të dhimbjes së ëmbël, ai na ka pikëzuar me mjeshtëri të rrallë bukurinë e shpirtit të dashuruar dhe kuintesencën e ndjenjës së ndërlikuar e komplekse të dashurisë, të përjetuar si dhimbje e si kënaqësi, si helm e si gëzim, si gaz e si vaj. Dashuria e kënduar si moment i përjetimit aktual të saj, a e kënduar si gjurmë kujtimesh të momenteve të përjetuara kohë më parë, gjithnjë cilësohet nga dhimbja e ëmbël. Ndërlikueshmërinë e ndjenjës së dashurisë, poeti ynë e ka kënduar në disa rrafshe psikologjike të përjetimit të saj, që nga vuajtja e deri te ekstaza. E ka poetizuar si mall në kohë ndarjeje, si dëshirë e zjarrtë për ta takuar vashën, si durim i dhembjes që shkakton ajo ( Dhemb malli-i-djegur-durim-plot, / Gjer i tret zemrat fare...). Për poetin, dashuria është një ndjenjë e tallazitur, e fuqishme, që e bën të vuajë, e turbullon. Këtë kompleksitet ai e ka emërtuar me fjalën llaftari, aq e pëlqyeshme e aq e përdorur dendur prej tij: Kujtimi im që më s më jep të qetë, / kujtimi im q u llaftaris pas teje, Në qetësi ësht iskër prej rrufeje,/ në ças llaftari zjarr e flakë vetë I tillë qe Lasgushi, poeti i dhembjeve më të fisme, më sublime, i gatshëm gjithnjë për t u bërë fli e tyre: E në dhembjet venë-e-vinë, / Jam gati të vuajë më: Kush ma njohu dhëmbshurinë, / S pati njohur kurrëgjë. Brezni pas breznie, bota shqiptare, duke lexuar vargjet lasgushiane me bukuri të rrallë, do të dritësohet në dhembjet e veta, dhe vetëm atëherë do të mund të thotë se kuptoi diçka nga madhështia e shpirtit të poetit, nga madhështia e dhimbjeve të tij të buruara e të përjetësuara nga dashuritë. (Shkruar me rastin e Vitit të Lasgushit, të shpallur me rastin e 110 vjetorit të lindjes së Llazar Sotir Gushos, të njohur si Lasgush Poradeci, poeti i madh lirik shqiptar.) Sqarime dhe refernca : 1). Studiuesi Aurel Plasari dukurinë e pavetëdijes poetike të moskuvendimit, a siç e quan ai gjendje e pashprehshme, e papërcaktueme e përjetimit poetik, a gatishmëri për një nivel tjetër jetësor, Lasgushi e ka të përbashkët me poetin gjerman Rilke, i cili e emërton si të pafolur.( Shih: Princi përballë princërve në Don Kishoti zbret në Shqipëri dhe ese të tjera, Shtëpia botuese Naim Frashëri, Tiranë, 1990, f.249 dhe 245) 2). Gjyrmashë, pasardhës. 3). Petraq Kolevica, Lasgushi më ka thënë. Shënime dhe biseda me Lasgush Poradecin. Botimi i dytë, Toena, Tiranë 1999, f ). Myzafer Xhaxhiu: Lasgush Poradeci Lirika, Ndërmarrja Shtetërore e Botimeve, Tiranë, f.5. 5). Sabri Hamiti: Lasgush Poradeci Vdekja e Nositit, Rilindja, Prishtinë, 1978, faqe 21. 6). Po aty, f. 8. 7). Anton Nikë Berisha: Hyji dhe mbretëria hyjnore në poezinë shqipe, në Njëmendësia e fjalëve, Shpresa & Konica, Prishtinë, 2006, f ).Lasgush Poradeci: Poezi et Coetera..., tek: Sevdai Kastrati, Lufta e penave Zgjedhje antologjike e polemikës shqipe, Botimet Toena, Tiranë, 2002, f NJERIU DHE ZOTI Në ty qëndron, po, Zoti - tha zemra shpesh vetiu, Më tha me zë të fellë, dhe prapë-u qetësua; Dhe prapë që nga gjiri q u tund e psherëtiu Me fshehtësi më foli: Ay qëndron në mua... Ahere pata heshtur e s kuvëndova dot, Ahere thelb i zemrës m u droth posi thërrime: Sepse në vetëveten të pata ndjerë, o Zot! Mjerush të pata ndjerë në vetëveten t ime! A! dyke neveritur gëzim e dhembje pàs, Me sy të vetëtimshëm e dyshimtar e tinës, Kur që nga shkëmb i vetes qëndrova të sodas Sa keq m j-u patnë hapur të fellat e greminës - Ndaj fundesh llaftarije ky syr i em u mvrejt, E mënt e turbulluar askur s u mund t u matin: T a pata matur shtatin! T a pata matur krejt! Ndaj fundesh llaftarije T a pata matur shtatin! O Zot! Po rroj pëndesën e jetës më së nxire: Shtërmadh në vete t ënde- më dhè kaq vogëlsi... E si m a ngrite shpirtin nër kulme lartësire- Sesá në fund ke zbritur! sesá në fund të ti!... Lasgush Poradeci, Vepra 1, Onufri, 1999, fq 107 AH, ME-ATË MALL QË MË KE TI (TRIOLETA) I Ah, me-atë mall që më ke ti, Moj zemërzën m a more: Gëzon e qan në fshehtësi, Ah, me-atë mall që më ke ti. 5 Një fshehtësi plot llaftari Plot ëmbëlsi vrerore. Ah, me-atë mall që më ke ti, Moj zemërzën m a more. II E shtje qëpallën tatëpjet, 10 Pa shkon rne turp ndaj meje; Aq hije-rëndë-e-zemër-shkret E shtje qëpallën tatëpjet. Dh atë vështrim që shket e vret Posi një zjarr rrufeje! 15 E shtje qëpallën tatëpjet, Pa shkon me turp ndaj meje. III Bubu! ah Vasha qan me lot, Moj Motreza bujare! Seç e zu Trimi-e s duron dot Bubu! ah Vasha qan me lot. Poezi nga Lasgush Poradeci GJUHA E ZJARRTË O gjuhë - e shenjtëruar, o mall me shpirtin plot O vetëtim e qjellit që fërfëllon me flakë O djellë - i llaftaruar që ndrin si pikë lot... Si pikë lot e ndritur po ndrij në rreze tuaj Po ndrij e papandehur, po qaj pak e nga pakë Sepse prej botës suaj kam mbetur kaq i huaj... Kam mbetur kaq i huaj, dh i ndrydhur edh i shkret! Prej ligjëratës sate që më çudit, o zjarr! Me gjuhëra prej flake ti djeg... ti flet... ti pret... Do vi! Do vi pranë mjerush e dyke vuar E flakën vraparake nër krahë do ta marr Posi kuvend të shkruar do të ta çik me duar O këng e shenjtëruar, o verb i larë n ar O zjarr që më përflakesh si yll vetëtimtar O fshehtësir e ndezur në fill prej shkrepëtime Kur të këndoj me gojë, kur të kuptoj në kartë Posi një kraharuar ti dhemb, o Gjuh - e zjarrtë Posi kullim i gjakut që rreh në zemër time Ti ndrin në thelb të jetës si drit e përvëluar O gjuh - e zemrës sime, o mos-e-kuvenduar Lasgush Poradeci - Vallja e yjeve, 1933 DITA E NJËZETETETËS Ardhi dit e shentëruar, Dita e njëzetetetës Me flamur të kuq në duar. Iku duke fluturuar Nat e zisë-edh e së metës Ardhi dit e shentëruar. Shqipëtarët e gëzuar Ndjejnë zërin e trumbetës Duk ushtuar e gjimuar. Pa në Vlorën e dëgjuar Mblidhen po si sgjoj i bletës Shqipëtarët e gëzuar. Do t i falem pa pushuar Ditës së njëzetetetës, Kësaj ditës së shenuar. Se kështu pat urdhëruar Goj e artë-e Zotit-vetës Do t i falem pa pushuar. O! moj kohë që ke shkuar Ku ndrin yll i së vërtetës, Sesa jemi dëshëruar! Dit e muajit Nëntuar Të vështron me syrin pyetës, O moj kohë që ke shkuar. Kush e dha për të kremtuar Ditën e njëzetetetës? Këtë ditë të bekuar? Dhemb mall-i-djegur-durim-plot Gjer i tret zemrat fare... Bubu! ah Vasha qan me lot, Moj Motreza bujare. Po me gas në kraharuar Të jam falë-o Zot i jetës! Ti na dhe për të kremtuar Ditën e njëzetetetës

98 98 gëzuar 28 nëntori Jehona shekullore e këngës Për mëmëdhenë Për Mëmëdhenë, Për mëmëdhen Vraponi burra, se s ka me prit! Të vdesim sot ne me besa besë Pranë flamurit të kuq u ngrit. Nga Sotir Laço Me këtë këngë në gojë 100 vjet parë më 5 mars 1908 Çeta e Çerciz Topullit çau rrethimin e hekurt nga batalioni turk dhe doli nga rrethimi, por jehona e kësaj kënge nga ajo kohë e deri më sot ushton. E ka shkruar atdhetari, luftëtari, gazetari, shkrimtari, poeti, dramaturgu e panfletisti Mihal Grameno. Mihal Grameno lindi në Korçë në vitin l872 nga një familje e mesme tregtare, i biri i Ilo Gramenos. Ai ishte moshtar me Themistokli Gërmënjin, Sotir Pecin, Spiridon Ilon, Gavril Peppon etj. Me ta u bë shok e luftoi e punoi për Atdheun Shqipëri. Meqë ishte nga shtresa e mesme, pati mundësi të mësojë në shkollat greke të qytetit Korçë. (shkolla shqipe nuki kishte në atë kohë).si mbaroi shkollën fillore në qytetin e Korçës, në vitin 1885, si shumë bashkeatdhetarë të tjerë shkoi ne Rumani ku shpejt ra në konktakt me lëvizjen kombëtarë shqiptare. Atje me gjithë dëshirën e madhe që kishte për mësim nuk pati mundësi të vazhdojë shkollimin por mësoi si autodidakt. Menjëherë u bë sekretar i shoqërisë DRITA, në të cilën ishin përfshirë patriotë të shquar shqiptarë të Bukureshtit. Aty Mihal Gramenoja filloi të merret edhe me veprimtari letrare dhe publicistike.punimet e parai i botoi në revistën Shqipëria të Bukureshtit dhe më vonë në gazetën Drita të Sofjes. Në Bukuresht për shkrime u frymëzua dhe u inspirua kur u njoh me kryetarin e Shoqërisë Drita Nikolla Naço i cili kishte ardhur nga Misiri (EGJYPTI) dhe këtu ngriti e frymëzoi për atdhedashuri me anën e shoqërisë Drita. Këtu panë dritën, disa prej veprave më të spikatura të Naim Frashërit të Jani Vretos e të Sami Frashërit. Që nga Bukureshti u hodh në Itali e Shqipëri me patriotë të tjerë dhe Busti i Mihal Gramenos në Korçe. më 1907 ishte në Çetën e Çerciz Topullit. Ai lufton me çetën me pushkë në dorë për çlirimin e vendit nga Turqia. Kështu në periudhën e para çlirimit të Shqipërisë, Mihal Grameno jetoi nepër qendra të ndyshme të Shqipërisë. Më 10 Korrik l909 nxori gazetën Lidhja Orthodhokse, ndërsa më 1 shkurt 1911 del nr. 1 i gazetës KOHA. Bashkëpunoi gjithashtu edhe me shumë gazeta e revista të kohës. Mbas shpalljes së Pavarësisë një kohë jetoi dhe në SHBA, ku gjithashtu me gazetën e tij KOHA vazhdoi aktivitetin e tij letrar, publicistik dhe patriotik. Tërë veprimtaria letrare e publicistike e Mihal Gramenos, e cila filloi në periudhën e Rilindjes, i mban me vete të gjitha karakteristikat e letërsisë së krijuar në këtë periudhë. Pastaj shkroi Kryengritja Shqiptare e mandej dramën Mallkimi i Gjuhes Shqipe dhe tragjedinë Vdekja e Pirros. Dashuria për atdhe është ndjenja kryesore që përshkon krijimtarinë letrare të Mihal Gramenos dhe poezia e tij në veçanti. Dashuria për gjuhën shqipe i ndez zemrën që në bangat e shkollës fillore. Në një nga veprat e tij ai shkruan: Zura ngadale të lëcit gjuhën shqipe, gjuhën e mëmës dhe shikonja sikur më tërhiqte me magnet, që të lëcit fare e të ndjej një ëmbëlsi të madhe duke kupëtuar çdo gjë që shkruhej. Me gëzim të madh mora librin shqip t ua tregoj bashkënxënësve, të cilët dhe ata mbetnë të habitur kur panë që paska dhe libra në gjuhën shqipe. Motivi i dorës së parë në vjershat patriotike të Mihal Gramenos është: Lëvizja kryengritëse për çlirimin e Shqipërisë nga zgjedha turke dhe hapja e saj në gjithë zonat e vendit. Pra, kryengritja e armatosur është lajmotivi i të gjithë vjershave patriotike se dhe vetë Mihali u bë kryengitës, u bë revolucionar, rroki armët, u arratis maleve dhe lëshoi kushtrimin, që ta dëgjojnë bashkëatdhetarët e tij e t i venë pas në luftën për çlirimin e Atdheut nga Turqia. Hymni i të gjithë vjershave patriotike të tij është kënga PËR MËMËDHENË kënga e kryengritësve shqiptarë. Kur u botua për herë të parë i kushtohej kapedan Bajo Topullit, i cili u ndodh në krye të çetës së parë të armatosur në luftë për çlirimin kombëtar. Kjo këngë e bëri të famshëm Mihal Gramenon e cila u këndua një qind vjet më parë më 5 mars 1908 në luftën e Mashkulorës. Këtë këngë e ka shkrojtur nga dashuria e madhe që ka për mëmëdhenë e shkrojti me gjithë dufin e zemrës, se nuk e shikon dot atdheun të vuajë nën shtypjen e Turqisë, që s ka fjalë e shtyp të lirë, nga propaganda e megalidhesë greke e për këtë mori pushkën e doli malit për liri, mori pendën të shkruajë e prandaj shkroi këtë këngë kaq të bukur e kaq të fortë kaq mbresëlënëse si kënga PËR MËMËDHENË. Ai nuk e titulloi këngën Për Atdhenë por e titulloj Për Mëmëdhenë se mëma është e dashur, e vojtur se mundohet e lodhet në shtëpi se mëma lind e rrit fëmijë e ka barrë të rëndë e prandaj, Mihali e personifikoi e metaforizoi atdheun me mëmën. Kjo këngë u këndua dhe më 1912 në ditën e ngritjes flamurit në Vlorë më 28 Nëntor. Ajo pati jehonë të madhe në kolonitë shqiptare jashtë atdheut: u këndua në Bukuresht ku autori Mihal Grameno ishte sekretar i shoqërise, u këndua në Sofje të Bullgarisë ku patriotët e kendonin dhe frymëzoheshin në çdo mbledhje e piknik që bënin. Por veçanërisht kjo këngë u këndua në koloninë shqiptare të Amerikës. Ku famë të madhe i dha mandolinata Dodona e krijuar nga dardhari kompozitor Thoma Nashi. Këtë këngë ai e kishte në repertorin e saj. Në koncertet që jepte në degët e Vatrës koncertin e fillonte dhe mbyllte me këtë këngë ku gjindja në sallë elektrizohej nga melodia e bukur, nga forca dhe vitaliteti i saj i ngrinte peshë zemrat e shqiptarëve e kendonte orkestra, e këndonte gjith gjindja dhe miqtë e ftuar murmurisnin melodinë e saj e kështu shtohej dashuria për mëmëdheun e dashur Shqipëri. E kënduan në Vlorë komitët që luftonin kundra Italisë dhe me këtë këngë i hodhën italianët në det. Kjo këngë u këndua dhe më 1939 kur Italia fashiste pushtoi Shqiprinë. Me këtë këngë në gojë populli i madh e i vogëll marshuan në rrugët e qyteteve dhe fshatrave për të dënuar okupimin fashisht. Kjo këngë u këndua dhe gjatë luftës që nga 1942 deri më l944 kur u çlirua Shqipëria. Kjo këngë u këndua dhe kur u bënë proceset demokratike në Shqipri më Me këtë këngë studentët e populli marshonte në rrugët e qyteteve dhe fshatrave ku kërkonte liri e demokraci. Kjo këngë u këndua dhe në Kosovë nga grupi që erdhi nga Vlora në Kosovë për të festuar ditën e pavarësisë më 17 shkurt Pra plot një qind vjet që kjo këngë kujtohet e këndohet dhe jehona e kësaj këngë nuk humbet. Një muze për alfabetin e gjuhës shqipe në Manastir Festimi i 28 nëntorit në Manastir (1946). Në 101-vjetorin e kongresit të Alfabetit të gjuhës shqipe, Qeveria ka vendosur themelimin e Muzeut të Alfabetit në qytetin e Manastirit. Siç njofton televizioni Alsat, Sekretariati për implementimin e marrëveshjes së Ohrit në bashkëpunim me lëvizjen qytetare Zgjohu dhe Shoqatën e historianëve shqiptarë në Maqedoni, do të organizojnë një tribune shkencore. Manifestime për nder të kësaj dite do të mbahen edhe në Manastir. Zëvendëskryeministri Abdylaqim Ademi për Alsatin tha se promovimi i muzeut nuk është bërë deri tani për shkak të çështjeve pronësore-juridike. Janë dy lokale në përdhes, të cilat janë privatizuar ndoshta në mënyrë të paligjshme, mirëpo ne si Qeveri kemi qëndrim që ato lokale të zëvendësohen ose të kompensohen në ndonjë vend tjetër dhe procedurat tani janë duke rrjedhur. Por, pa marrë parasysh çështjet pronësore juridike me këto dy lokale ne do të miratojmë vendim për themelimin e Muzeut të Alfabetit në Manastir dhe ai do të fillojë të funksionojë me dy katet të cilët gjinden në atë objekt. Në buxhetin për vitin e ardhshëm kemi ndarë edhe mjete financiare për punësimin e katër punonjësve, të cilët së bashku me drejtorin do të jenë të punësuar në Muzeun e Alfabetit në Manastir, deklaroi zëvendëskryeministri Ademi. (mia)

99 gëzuar 28 nëntori 99 Munir dhe Driton Dovolani, të gjithë shqiptarëve u urojnë 28 Nëntorin Gulf Blvd, Treasure Island, FL Tel: (727) Cel: (727)

100 100 gëzuar 28 nëntori 450 West 33rd Street New York, NY Tel: Fax: Gjon Lleshaj të gjithë shqiptarëve u uron gëzuar 28 Nëntorin

101 gëzuar 28 nëntori 101 Prek Lleshaj nga Klina e Kosovës, i cili këto ditë gjindet për vizitë në Amerikë, të gjithë shqiptarëve në Amerikë dhe kudo ku ata jetojnë u uron 28 Nëntorin. FABRICATION & INSTALLATION 526 Richmond Terrace, Staten Island, NY Tel. (718) Cell: (917) (Gjon Lleshaj) Ndërtesa dhe zyra banimi Mermer, Granit etj. I certifikuar për të punuar me caesarstone Kuzhina, Banjo, Vatër zjarri etj. CUSTOM FABRICATION AND INSTALLATION COMMERCIAL AND RESIDENTIAL MARBLE GRANITE LIMESTONE CAESARSTONE CERTIFIED FABRICATOR KITCHENS, BATHROOMS, FIREPLACES, WALL CLADDING & FLOOR COVERING Për të bërë një porosi telefononi bashkatdhetarit tonë, Gjon Lleshaj në numrin: (917) Gëzuar 28 Nëntorin

102 102 gëzuar 28 nëntori Villa Barone Manor Anthony Orza 737 Throgs Neck Expressway Bronx, NY tel: fax: Where Albanians gather for their weddings and holidays Serving the community for 30 years 30 th Anniversary Celebration Featuring the Carozza Bros. Entertainment Saturday, December 5 th, 7:00 PM Cocktail Hours Dinner Viennesse $85.00 per person For reservations, please call: (718) Throgs Neck Expressway, Bronx, NY Happy Independence Day Thank You The year 2009 has marked a significant milestone for the Villa Barone Caterers. We celebrate 30 years of business and service. We would like to take this opportunity to thank you for your patronage. It has been a wonderful 30 years, beginning first with our restaurant and pizzeria in Pelham Bay and with our catering halls in in Throgs Neck and Mahopac, NY. As our business has grown, the establishment has become a leader in premier catering services. Through the years we have received countless letters of gratitude and appreciation from our customers in celebration of their most cherished events. We take great pride in having shared in those moments. The Villa Barone Manor has become a household name truly because of you. Whether it was a wedding, christening, anniversary or birthday, thank you for allowing us to host and partake in your celebration. On both a professional and personal level, we send thanks from our family to yours. We are happy to have served you well in the past and pledge to continue serving you through the future. Villa Barone Manor

103 gëzuar 28 nëntori 103 Poezi Fan Noli Gjergj Fishta Asdreni Ali Podrimja JEPNI PER NENEN GJUHA SHQIPE HYMNI I FLAMURIT EPIKA Ç thot ajo e ve e gjorë, -Mbretëreshë pa kurorë- Faqe-çjerrur, lesh-lëshuar, Shpirt e zëmër përvëluar; Gjysm e vdekur: O Shqiptarë, Nënës mos ia bëni varrë! Mbahu, Nëno, mos kij frikë Se ke djemtë n Amerikë. Qan e lutet Nën e mjerë, Kërkon vatrën edhe nderë, Do lirinë dhe atdhenë, Si ç e pat me Skënderbenë, Bijt e besës thërret pranë. Kur i thirri dhe s i vanë? Mbahu, Nëno, mos kij frikë, Se ke djemtë n Amerikë. Cilët jan ata tiranë Që të pren e që të vranë Që të therrë bij e bija, Dhe t u-nxi, t u-mbyll shtëpija? Derthni plumba, o Shqiptarë, Gjakn e Nënës për të marrë, Mbahu, Nëno, mos kij frikë, Se ke djemtë n Amerikë. Cilët bij të trathëtuan Dhe të doqnë dhe të shuan Dhe të lan, o Shkab e ngratë Pa fole, pa zog, pa shpatë? Këta qena, o shok i mbytni, Mbushni gjyle që t i shtypni. Mbahu, Nëno, mos kij frikë, Se ke djemtë n Amerikë. Sa kërkon e sa të duhen? Burrat nga detyra s ndruhen! Trim i mirë do të japë, S kursen jetën as paratë; Hithni, hithni tok dollarë, Të mos mbetemi të sharë. Mbahu, Nëno, mos kij frikë. Se ke djemtë n Amerikë. Do të ndihim pa kursyer Për ty, Nëna jon e vyer, Që me drit e nder të thuresh Dhe me bijt e tu të mburesh. Cila Nënë lyp paranë? Cilët bij me shpirt s i dhanë? Mbahu, Nëno, mos kij frikë, Se ke djemtë n Amerikë. Armë dhe fishekë mblithni, Qesen edhe shpirtin hithni: Për lirin e vëndit t onë, Sot -se nesër është vonë- Jepni, Nënën të shpëtoni, Komb e vatra të nderoni. Mbahu, Nëno, mos kij frikë Se ke djemtë n Amerikë Porsi kanga e zogut t verës, qi vallzon n blerim të prillit; porsi i ambli fllad i erës, qi lmon gjit e drandofillit; porsi vala e bregut t detit, porsi gjáma e rrfès zhgjetare, porsi ushtima e nji tërmetit, ngjashtu á gjuha e jonë shqyptare. Ah! po; á e ambël fjala e saj, porsi gjumi m nji kërthi, porsi drita plot uzdajë, porsi gazi i pamashtri; edhe ndihet tue kumbue; porsi fleta e Kerubimit, ka i bien qiellvet tue flutrue n t zjarrtat valle t ameshimit. Pra, mallkue njai bir Shqyptari, qi këtë gjuhë të Perëndis, trashigim, që na la i pari, trashigim s ia len ai fmis; edhe atij iu thaftë, po, goja, që përbuzë këtë gjuhë hyjnore; qi n gjuhë t huej, kur s asht nevoja, flet e t veten e lèn mbas dore. Në gjuhë shqype nanat tona shi prej djepit na kanë thánun, se asht një Zot, qi do ta dona; njatë, qi jetën na ka dhánun; edhe shqyp na thanë se Zoti për shqyptarë Shqypninë e fali, se sa t enden stina e moti, do ta gzojn k ta djalë mbas djali. Shqyp na vete, po pik má para, n agim t jetës kur kemi shkue, tue ndjekë flutra nëpër ara, shqyp má s pari kemi kndue: kemi kndue, po armët besnike, qi flakue kanë n dorë t shqyptarëvet, kah kanë dekë k ta për dhé t Parvet. Në këtë gjuhë edhe njai Leka, qi i rruzllim mbretnin s i a, xúni, në këtë gjuhë edhe Kastriota u pat folë njatyne ushtrive, qi sa t drisë e diellit rrota, kanë me kenë ndera e trimnive. Pra, shqyptarë çdo fès qi t jini, gegë e toskë, malci e qyteta, gjuhën t uej kurr mos ta lini, mos ta lini sa t jetë jeta, por për té gjithmonë punoni; pse, sa t mbani gjuhën t uej, fisi juej, vendi e zakoni kanë me u mbajtë larg kambës s huej, N per gjuhë shqype bota mbarë ka me ju njohtë se ç fis ju kini, ka me ju njohtë për shqyptarë; trimi n za, sikurse jini. Prandaj, pra, n e doni fisin, mali, bregu edhe Malcija prej njaj goje sod t brohrisim: Me gjuhë t veten rrnoftë Shqypnia! Rreth flamurit te perbashkuar me nje deshire dhe nje qellim Te gjith atje duk ju betuar Te lidhim besen per shpetim Prej lufte veç ai largohet Qe eshte lindur tradhetor Kush eshte burre nuk frikohet por vdes, por vdes si nje deshmor! Ne dore armet do t i mbajme Te mbrojme atdhene ne cdo kend, Te drejtat tona ne s i ndajme; Ketu armiket skane vend Se zoti vete e tha me goje Qe kombet shuhen permbi dhe Po Shqiperia do te roje: per te, per te luftojme ne! O flamur, flamur shenj e shenjte Te ty betohemi ketu, Per Shqiperin atdhen e shtrenjte Per nder edhe lavdin e tu. Trim burre quhet dhe nderohet Atdheut kush i-u be therror: Per jet ay do te kujtohet Mbi dhé, mbi dhé si nje shenjtor Azem Shkreli PSALME PËR KOSOVËN Po Kur pikon gjak Kalliu, kur piqet vera Kur hyn në gjakun tim Nusërore e të bëhem krushk Më mëso vetëm t i bie Kitarës, më mëso të vdes bukur. Me shekuj kam shitur gjakun e rritur jam me gjakun e shitur Me shekuj kam henger me veten e ditur s kam te qesh me veten c tepruar... Miq, Kosova eshte gjaku im qe nuk falet! Bilal Xhaferri ATDHEU Atdheu eshte dhimbje, eshte dhimbje. Nje prill i pikelluar ne shpirt. Atdheu eshte kryqi, eshte kryqi E mban - dhe te mban ty ne shpirt. Atdheu eshte toka e premtuar. Ti shkel si nje zot dhe se ka nden kembe. Atdheu ska fjale, ka sy te trishtuar. Vdes dashuria ne dashuri qe te cmend. Atdheu eshte buka e uritur. Te iken nga duart e dot nuk te ngop Enderr dhe ankth dhe shprese e sfilitur Me syte n'erresire vetveten kerkon. Atdheu eshte varr i hapur, eshte varr. Nje jete drejt tij shkon me bese qe lind. Ne nje pike loti mbyt lotin fatvrare. Ne nje pike loti lirine e lind. Atdheu yt i vogli, i vogli ai hyjnori i pavdekshmi si loti

104 104 gëzuar 28 nëntori Prof. Peter Prifti - senatori i gjuhës dhe kulturës shqiptare Nga Prof. Dr. Agron Fico Bashkësia shqiptare në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ose siç po e quajmë vitet e fundit, Diaspora, ka një histori mbi një-shekullore. Kjo histori është e pasur, e larmishme dhe me rëndësi për fatet e kombit shqiptar. Në ngjarjet e mëdha kombëtare, në luftën kundër pushtimit shekullor turk, kundër armiqve të shumtë e, në radhë të parë atyre fqinjë, si grekë, serbë, italianë, malazezë, etj., Diaspora ka luajtur rol të pamasë. Madje edhe në shembjen e regjimit monist në Shqipëri Diaspora e ka dhënë ndihmesën. Në gjirin e saj lindi dhe u rrit një shtresë e veçantë shoqërore dhe atdhetare - ajo e intelektualëve. Udhëheqësi shpirtëror i intelektualëve shqiptarë në Amerikë ishte dhe u bë Fan Stilian Noli. Më vonë ndikim pati edhe Faik Konica. Fan Noli, me veprimtarinë e pasur atdhetare, intelektuale, shkencore, luajti rol parësor në skalitjen e tipareve dhe fytyrës së kësaj shtrese në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Këto tipare janë: atdhedashuria, misioni ndërlidhës midis popullit shqiptar me popullin amerikan, hartimi dhe publikimi i librave, studimeve, mbështetur mbi një filozofi të re, që e gjetën në Amerikë. Në librin Shqiptarët e Amerikës, të publicistit Vehbi Bajrami, portretizohen mjaft intelektualë të Diasporës shqiptare, madje edhe gazeta Illyria herë pas here trajton ndihmesën e intelektualëve të kësaj bashkësie. Në mes të dijetarëve të njohur shqiptarë në Shtetet e Bashkuara të Amerikësë dhe bashkëpunëtor i ngushtë i Fan Nolit është edhe Prof. Peter Prifti. PROF. PETER PRIFTI - I FUNDIT I GARDËS NOLIANE Prof. Peter Prifti pati fatin e bardhë të ndodhej afër Nolit. Ta takonte dhe të dëgjonte fjalën e mençur të Fan Nolit në mbledhjet e Vatrës, në kryekishën e Shën Gjergjit në Boston ose edhe në tubime, ku shqiptarët mblidheshin të festonin Ditën e Pavarësisë, 28 Nëntorin Çdo herë që e takonte ose dëgjonte, profesori i ri Peter Prifti energjizohej dhe frymëzohej si nxënës dhe pasues i veprës dhe udhës atdhetare e intelektuale të Fan Nolit. Madje Peter Prifti, me punë atdhetare e publike, me përkushtimin shkencor e intelektual, u rrit dhe u bë një bashkëpunëtor i shquar i Fan Nolit. Shqyrtimi analitik i gjithë universit intelektual të Prof. Peter Priftit dëshmon për frymëzimin dhe thelbin nolian të krijimtarisë së Prof. Peter Priftit. Magjia e penës së Prof. Peter Priftit është se ajo është ngjyer në ngjarjet më të mëdha të historisë dhe kulturës shqiptare. Si fanolist ka qenë luftëtar aktiv për mbrojtjen e pavarësisë së Shqipërisë, ka demaskuar egërsinë dhe pushtimin e Serbisë në Kosovë, ka mbrojtur kulturën dhe dinjitetin shqiptar me shkrimet e shumta në botime autoritare shkencore dhe publike. Rritur dhe edukuar në shoqërinë demokratike amerikane, Peter Prifti, me një punë mbi gjysmë shekulli, është ngritur në statusin e një shkencëtari të mirëfilltë. Prof. Peter Prifti, edhe pse u largua nga Kolonja në moshë të re, ruajti në mendje e zemër jo vetëm bukuritë e vendlindjes, por edhe tingujt dhe të folurit plot kolorit të gjuhës. Pasi përfundoi studimet në degën e Artit dhe Letërsisë në Penn State University më 1949, ndoqi studimet e larta për filozofi në Universitetin e Pensilvanisë në Filadelfia, ku mori diplomën e Magjistraturës (1955). Tre vjet më pas shkoi në Boston si sekretar i Vatrës dhe u përfshi në veprimtarinë atdhetare të saj. Ishte fatlum ky punësim, se e afroi me Fan Nolin. Meriton të përmendet fakti se, Peter Prifti sapo kishte nisur punë në zyrën e Vatrës kur i i mori Nolit një intervistë, e cila u botua tek Dielli më Në këtë intervistë, antarësimin e Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve më 1920 Noli e vlerëson si fitoren më të madhe të veprimtarisë së vet atdhetare. Fan Noli, me gjithë vlerat dhe poliedrinë që mbart, nuk është thjesht dijetari, por edhe vetë dukuria! - vë në dukje me mprehtësi Prof. E.Xh.Sako, dhe vazhdon - Atë si dukuri e polli bashkësia shqiptare. Bëmat dhe vepra e tij ishin rezultante e të gjitha vullneteve, dëshirave, bëmave dhe vlerave tona si komb. Fan Noli është e përgjithshmja shqiptaro-amerikane e të gjitha vatrave, sikurse edhe secila prej vatrave tona ishte dhe mbart pak Fan Nol. Ekziston binomi Noli-nolianët, që dëshmon për ndikimin e madh të Nolit në ngjizjen e bashkësisë shqiptare në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. GJUHA SHQIPE - TEMPULLI I PROF. PETER PRIFTIT Gjuha shqipe ka qenë dhe është institucioni i shenjtë i kombit. Shkrimtarët tanë, qysh nga fillesat e letërsisë së shkruar shqipe, e kanë kuptuar rolin e gjuhës në fatet e kombit. Buzuku e shpreh qartë, që në fjalinë e parë se, e shkroi veprën Meshari nga dashuria për botën tanë. Në laboratorin krijues të Prof. Peter Priftit gjuha shqipe zë vendin e nderit. Ai ka dhënë ndihmesë të shënuar si autor ose bashkë-autor në vepra me albanologë dhe studiues të tjerë të njohur. Më 1976 drejtoi katedrën e gjuhës shqipe në Universitetin e Kalifornisë, dega e San Diegos, që u hap me nismën e albanologut Leonard Newmark. Më 1980 ky i fundi botoi Spoken Albanian dhe më vonë Reader in Albanian ku si bashkë-autor ishte Prof. Peter Prifti edhe Ismail Haznedari. Ndërsa më 1982 Newmark, në bashkëpunim me F.Hubbard dhe P. Priftin, botoi Standard Albanian nga Stanford University Press, një gramatikë cilësore për ata që dëshirojnë të thellohen në studimin e gjuhës shqipe. (N. Prifti Takim me albanologun Leonard Newmark, Illyria shkurt 2009, f.22) Peter Prifti mban edhe titullin Emeritus nga departamenti i gjuhësisë në Universitetin e Kalifornisë, dega e San Diegos. Prof. Peter Prifti shquhet veçanërisht në mbrojtjen e argumentuar të gjuhës së njësuar letrare shqipe, që u miratua në Kongresin e Drejtshkrimit më 1972, në Tiranë. Ai shkruan se, Arritjet e kongresit përbëjnë gurnishan në historinë e gjuhës shqipe, sepse ai i dha fund - një epoke prej shumë shekujsh, epokës së shumë varianteve dialektore të gjuhës letrare. ( Mozaik shqiptar, 2003, f.150) Në një ese shkencore, Prof. Peter Prifti kundërshton mendimet e Prof. Arshi Pipës, i cili nuk pajtohet me gjuhën e njësuar letrare. Eseja e Prof. Peter Priftit është e fuqishme, mbështetet në ligjësitë e përgjithshme të gjuhësisë dhe historisë së vetë gjuhës shqipe; ai spikat si një gjuhëtar i mirëfilltë. Duke iu referuar Arshi Pipës, Peter Prifti shkruan, Si profesionist, Pipa nuk është gjuhëtar, filolog, ose gramatikan. Por, si autor dhe si kritik, ai lë të kuptohet se është mjaft sensibël ndaj gjuhës. (Vep. cit. f.151) Më tej, Prof. Prifti shkruan: Por thelbi i davasë kundër gjuhës letrare, siç kuptohet nga vetë titulli i këtij libri (fjala është për librin Politika e gjuhësisë në Shqipërinë socialiste të A.Pipës), është argument politik. (Po aty f.152) Eseja e Prof. Peter Priftit u prit Prof. Peter prifti ngrohtë dhe pati jehonë në të gjitha rrethet akademike-shkencore; kjo ese vlejti që debati të kthehej në hullinë e vet, në atë shkencore. Miratimi i gjuhës së njësuar shqipe është një arritje historike, edhe pse jo e përkryer. Debatet dhe diskutimet e bëra me një frymë demokratike, sado të skajshme të kenë qenë, e kanë pasuruar dhe shtyrë më tej procesin e njësimit të gjuhës së njësuar letrare. (Shih edhe Diaspora e Rilindur, 2006, f ) PËRÇUES I KULTURËS SHQIPTARE NË SHOQËRINË SHUMË-ETNIKE AMERIKANE Në fushën e kulturës meritat e Prof. Peter Priftit janë të mëdha, ai është jo vetëm autor i një sërë botimesh me vlerë, por edhe mbrojtës i arritjeve madhore të kulturës shqiptare. Me statusin shkencor, me figurën e shquar atdhetare, dhe si njohës i kulturës shqiptare dhe amerikane, Peter Prifti ka shkruar një sërë esesh dhe studimesh për identitetin e kulturës dhe figurave të njohura të kombit si, Noli - ashtu si e mbaj mend unë, Mehmet Aliu ( ), shqiptari që vuri themelet e Egjiptit modern, etj., etj. Me vlerë të veçantë janë edhe komentet e recesionet e shumta të Prof. Peter Priftit për botimet e shënuara e të mirëpritura nga lexuesi. Në këto shkrime, Peter Prifti, krahas gjykimeve të mirë-peshuara, parashtron edhe mjaft ide e teza me rëndësi për kulturën shqiptare. Po përmendim vetëm pak prej tyre: Faik Konica - monografi nga Prof. Dr. Jup Kastrati, Prejardhja e shqiptarëve nën dritën e gjuhës shqipe - nga Prof. Dr. Shaban Demiraj, Kërkime dhe studime ndër arbërorët e Helladhës - nga Papa Antonio Belushi, etj. Studimet e tij si, Noli dhe bashkësia shqiptare në Shtetet e Bashkuara të Amerikës - ese e mbajtur në prill 1982, në simpoziumin për 100-vjetorin e lindjes së Fan Nolit; Kanuni i Lekë Dukagjinit ; Shtypi shqiptar në Amerikë ; Mësimi i gjuhës shqipe në Amerikë, etj. janë studime që dëshmojnë për forcë intelektuale dhe kërkimore. Në vlerat e punës krijuese intelektuale të Prof. Priftit një zë të veçantë zënë padyshim edhe përkthimet. Në esenë Shtypi shqiptar në Amerikë, Peter Prifti bën një analizë historiko-kritike të lindjes, zhvillimit dhe përhapjes së shtypit shqiptar në hapësirën e Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Aty thekson faktin se, ideali kombëtar ka qenë gjithnjë fokusi dhe drita udhërrëfyese e shtypit shqiptar në Amerikë. Studimi është pajisur me tabela dhe të dhëna të hollësishme për gazetat, revistat kryesore si dhe prirjet e tyre politiko-atdhetare. Një interes të veçantë ka eseja tjetër Mësimi i gjuhës shqipe në Amerikë. Prof. Peter Prifti jo vetëm jep kronikën e lindjes dhe zhvillimit të shkollave, kolegjeve ku jepet gjuha shqipe në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, por edhe frymëzon dashuri e pasion që ky mision atdhetar e kulturor të vazhdojë edhe në brezat e ardhshëm. Në këtë ese Peter Prifti nuk pajtohet me ndonjë mendim pesimist lidhur me harrimin dhe zhdukjen e gjuhës shqipe tek shqiptarët në Diasporë. Përkundrazi sjell mjaft argumente dhe fakte se shqiptarët, edhe në brezat që vijnë, ruajtjen dhe gjallërimin e gjuhës shqipe e shikojnë si element kryesor në identitetin e vet kombëtar në gjirin e shoqërisë shumë-etnike demokratike amerikane. Koha dhe përpjekjet që janë bërë dhe po bëhen në komunitetet shqiptare në shtete të ndryshme të Amerikës ku banojnë shqiptarët provojnë mendimin e Prof. Peter Priftit për vitalitetin e gjuhës shqipe edhe në Diasporë. Prof. Peter Prifti ka dhënë e jep ndihmesën shkencore dhe kulturore edhe me kumtesat e referatet e mbajtur në shumë sesione, simpoziume shkencore, në mjediset e Diasporës shqiptare. Kumtesat e tij shquhen për ndërgjegje të lartë profesionale, kulturë dhe mesazhe nderimi për kombin e prejardhjes. Prof. Peter Prifti është bërë këshillues e mbështetës i krijuesve të rinj në Diasporë. Është i palodhur për të ndihmuar krijuesit e rinj letrarë e shkencorë për botimet dhe studimet; me bujari të theksuar u ka shkruar parathënie për librat, madje u ka përkthyer edhe mjaft vjersha në gjuhën angleze. Në vend të epilogut Universi krijues shkencor i Peter Priftit, këtij senatori të gjuhës dhe kulturës shqiptare, është i gjerë dhe i pamasë. Ai rrezaton në të gjithë hapësirën shqiptare, prandaj ka fituar nderimin e gjithë lexuesve dhe studiuesve të etnisë shqiptare. Prof. Peter Prifti shquhet edhe si shëmbëlltyra e cilësive më të larta njerëzore: i dashur me njerëzit, i thjeshtë, i përkushtuar dhe i peshuar në gjykime dhe vlerësime në të gjitha studimet, duke përshirë edhe ato kritike. Lexuesi, studiuesi, çdo atdhetar i ndershëm, ka pritur, pret dhe kërkon që institucionet shtetërore në Shqipëri ta nderojnë këtë personalitet të shquar atdhetar dhe dijetar disadekadash e kaq ndikues në kulturën shqiptare dhe t i japin titullin më të lartë, Nderi i Kombit.

105 gëzuar 28 nëntori 105 Si e njoha dr. Safete Musa Jukën? (Në 4-vjetorin e vdekjes, kujtime të pabotuara të saj për të jatin) Dr. Safete Juka -Cila ishte Dr. Safete Juka dhe botimet e saj -Përse u mblodhën në Egjipt, më 1950, ish-krerët e partive politike shqiptare në emigracion? -Kujtimet e Dr. Safete Jukës, për të jatin, ministrin e Shtetit Musa Juka. - Çfarë ka shkruar për Musa Jukën, Dr. Rexhep Krasniqi? -Roli i Musa Jukës, si kryetar Bashkie, për hyrjen në Shkodër të Qeverisë Shqiptare, në vitin 1920 dhe marrëdhëniet e mira të tij me gjeneralin francez, Bardi de Fortou. Dr. Safete Juka në shtëpinë e saj, Nju Jork, mars, 1994 (Foto nga: Murat Gecaj) Nga Prof. as. Dr. Murat Gecaj PAK NGA JETA E DR. SAFETE JUKA Lindi në qytetin e Shkodrës, nga prindërit Musa dhe Sofie Juka (zakonisht, në mes të emrit e mbiemrit, ka vënë shkronjën e parë të emrit të nënës, S ). I jati ka qenë kryetar Bashkie në Shkodër, në vitet dhe ministër i Punëve të Brendshme të Shqipërisë, në vitet Me vendosjen e familjes në Tiranë, Safetja mori mësimet e para në Shkollën Nëna Mbretëreshë. Në moshën 13- vjeçare, prindërit e dërguan për studime në Vjenë të Austrisë. Më pas, ajo shkoi në Paris, ku studioi për arkeologji, histori arti e letërsi. Në vitin 1950, u diplomua për filozofi dhe mori Licence et Lettres, në Universitetin e Sorbonës. Meqenëse familja e Safetes ndodhej në emigracionj, në Egjipt, shkoi pranë tyre. Në Aleksandri dha disa vjet mësime historie në Liceun Francez. Në vitin 1956 u vendos në Nju Jork të SHBA-ve. Aty, për afër dy dhjetëvjeçarë, dha mësime gjuhe, gjermanisht e frëngjisht, në Fieldstone School. Më 1970 u emërua profesoreshë në Lehigh University, të Pensilvanisë, ku dha letërsinë franceze të shekujve 19-të e 20-të. Krahas detyrës si mësimdhënëse, u mor me studime e botime të ndryshme. Artikujt dhe esetë e saj janë botuar në disa revista te njohura shkencore: Réalités ( G. Rouault peintre des âmes ), Ecrits de Paris ( Le mythe de l âge d ore et le mythe de mémorie chez Mircea Eliade ), South Asian Revieë ( The self in Marcel Proust s Remembrance of things Kopertina e librit për Kosovën Past ), Les Letters Romanes (Christianisme et sentiment de la nature chez André Suarès et chez Georges Rouault ). Dr. Safete Juka ka dhënë ndihmesën e saj të çmuar për përkthimin e artikujve nga shqipja në anglisht dhe frëngjisht. Një botim i saj me interes është libri Golgota shqiptare. Ndërsa në vitin 1984, u botua në Nju Jork, në gjuhën angleze, eseja e saj Kosova, The Albanians in Yugoslavia in Light of Historical Documents ( Kosova shqiptare,nën dritën e dokumenteve historike ). Ka përkthyer nga anglishtja librin e autorit austriak, Leo Aleksandër Freundlih, Golgotta shqiptare. Aty flitet me fakte për barabarizmat serbe mbi shqiptarët e Kosovës. Dr. Safete Juka ndërroi jetë në moshën 80-vjeçare, në Nju Jork të SHBA-ve, në nëntor të vitit Trupi i saj prehet në varrezat e Shkodrës, pranë prindërve dhe vëllait, Fiqretit. Opinioni publik, në Shqipëri dhe më gjerë, është njohur në qershor të këtij viti me një letër të Lume Jukës, banuese në Nju Jork, Dr. Safete Juka dërguar Bibliotekës Kombëtare të Shqipërisë. Ajo fliste për amanetin e dhuratën e paçmuar të Dr. Safete Jukës, shumën prej 40 mijë dollarë amerikanë, për pasurimin e fondeve të saj. Siç tregon e motra, Lumja, në një intervistë, ajo thoshte: Unë kam shumë besim në popullin tim dhe mbaj në vetëvete një shpresë të thellë, se të rinjtë e sotëm shqiptarë, djem e vajza, kanë me pasë mundësira të krijojnë e të prodhojën dhe, kur të rriten, do të kenë çfarë të tregojnë për jetën dhe krijimtarirë e tyre, gjëra më të vlefshme, se kam unë sot. Për veprimtarinë e shumanshme dhe atdhetarizmin e saj, me të drejtë, Dr. Safete Jukën e kanë quajtur, Dora D Istria e dytë shqiptare SI U NJOHA UNË, ME DR. SAFETE JUKËN Vetëm pas ardhjes së Demokracisë në Shqipëri, u bë e mundur lëvizja e lirë e shqiptarëve jashtë vendit tonë. Kështu, në vitet 1993 e 1994, pata dhe unë rastin të shkoja e të qëndroja në Nju Jork, për disa muaj. Ndër të tjera, m u krijua mundësia të vizitoja shtetet e ndryshme të këtij qyteti gjigand dhe udhëtova deri afër Bostonit. Më ka mbetur në mendje fakti se emigrantët shqiptarë ishin mjaft të përmalluar e të etur për të mësuar çdo gjë për Atedhun, nga ishin larguar në kohë të ndryshme dhe, gjithashtu, për arsye të ndryshme. Por dihet se shumë prej tyre, regjimi i diktaturës komuniste ua kishte ndaluar me ligj këtë të drejtë njerëzore e parësore. U njoha, takova e bisedova me shumë emigrantë shqiptarë, të vjetër e të rinj, pra të periudhave të ndryshme kohore. Gjithashtu, mora pjesë në veprimtari të ndryshme, familjare e shoqërore. Por ruaj kujtimet më të mira dhe për një intelektuale të shquar, për atdhetaren e studiuesen e palodhur, Safete Juka, e cila kishte fituar grandën Doktore e Shkencave. Së bashku, kemi qenë në një veprimtari pranë selisë së Republikës së Shqipërisë në OKB. Kemi vizituar bashkë dhe ekspozitën e piktorit Zoi Shyti, ku Dr. Safetja më njohu me pedagogun 106

106 106 gëzuar 28 nëntori Si e njoha dr. Safete Musa Jukën? 105 shqiptar David Abdyli. Më vonë, ky intelektual erdhi në Shqipëri për disa vjet, me detyrën drejtor i Fondacionit të njohur Soros. Gjithashtu, aty takova dhe disa studentë shqiptarë në Pace University, të cilët ishin të shkëlqyer. Ndër ta, ishte dhe Mid hat Gashi, nga Kukësi. Por më e paharruara për mua gjatë asaj kohe, ishte vizita në shtëpinë e thjeshtë të Dr. Safete Jukës. Përveç pritjes bujare në atë banesë me qera, ajo më foli për prindërit e saj, për punën e përkushtuar në studimet për Shqipërinë dhe sidomos për Kosovën. Për këtë, ajo më dhuroi dhe një libër të saj anglisht. Synimi i saj kryesor kishte qenë që ta bënte sa më të njohur problemin e Kosovës ndër studiuesit e lexuesit e huaj. Pas kthimit tim në Shqipëri, kam shkruar në shtyp për Dr. Safete Jukën. Por kam pasur kënaqësinë që të mbajmë letërkëmbim dhe të takohemi në Tiranë, kur ajo bëri këtu një vizitë të shkurtër. Dr. Safete Juka ndërroi jetë në Nju Jork, në nëntor Në plotësim të amanetit, që kishte lënë, u bë e mundur që ajo të varrosej në qytetin e saj të dashur, në Shkodër, ku prehen eshtrat e saj. Pa u zgjatur, dëshiroj të tregoj se, një ndër shkrimet e Dr. Safete Jukës, që më ka dhënë në atë kohë në Nju Jork, janë kujtimet e saj, me sa di unë të pabotuara deri sot, kushtuar të jatit, Musa Juka, ish-ministër në kohën e A.Zogut. Më poshtë po e paraqes në gjuhën letrare kujtimin e saj, pasi ajo e kishte shkruar në gegërisht. KUJTIME PËR BABAIN TIM, MUSA JUKA Dr. Safete S. Juka Nju Jork, mars 1994 Mbas Luftës së Dytë Botërore, familja ime u vendos në Aleksandri të Egjiptit. Aty ishin vendosur familje të njohura europiane, gjithashtu edhe disa monarkë. Të tillë ishin: Umbertoja i Italisë, Simeoni i Bullgarisë dhe e ëma, Mbrëtëresha Xhovana. Në Aleksandri u vendos edhe Mbreti Zog, që u prit me nderime të posaçme nga Mbreti i Egjiptit, i cili, siç dihet, ka qenë me origjinë shqiptare. Rreth vitit 1950, erdhën në Egjipt disa personalitete të shquara shqiptare, si përfaqësues partishë të ndryshme politike. Ndër ta, ishin Ernest Koliqi, Koço Muka, M.Merlika-Kruja e të tjerë. Erdhën që të takoheshin me Mbretin Zog, me qëllim që të bashkonin partitë politike. Ata patën biseduar edhe me tim atë. Ata treguan interesim të madh për disa ngjarje të së kaluarës. Ngulmuan shumë që babai t i shkruante kujtimet e tij. Më vonë ngulmova edhe unë. Babai, atëherë, filloi që të m i diktonte këto kujtime. Mjerisht, shëndeti i tij, i cili ishte i mirë atëherë, u keqësua dhe ai ndërroi jetë, më 1961, pa mundur ta mbaronte diktimin, që kishte filluar. Sa e sa herë kam ndie keqardhje, që mbetën të palpotësuara tregimet e sa e sa ngjarjeve, të lidhura me karrierën e tij të gjatë, jo vetëm si Ministër Shteti, por dhe si kryetar Bashkie në Shkodër. Kështu, po përmend vetëm një rast. Më 1980, Dr.R. Krasniqi botoi në gazetën Shqiptari i Lirë një artikull të gjatë, me kujtime nga fëmijëria, artikull që kishte të bënte me gjendjen e vështirë të Shqipërisë gjatë Luftës së Parë Botërore dhe deri nga fundi i vitit Dr. Krasniqi theksonte faktin se Shqipëria e vërtetë u krijua më 1913, por se shpejt mbas krijimit të saj, plasi Lufta e Parë Botërore. Qeveria e formuar në Vlorë nga I.Qemali dhe ajo e Princ Vidit në Durrës, u shpërndanë. Duke qenë pa qeveri, Shqipëria nuk mund ta deklaronte veten, me një anë të konfliktit ose me një tjetër. Kështu, ajo u shkel nga ushtri të ndryshme. Në Shqipëri hynë, si hyhet në një shtëpi pa zot: italianët, serbët, malazezët, austriakët, francezët, grekët. Gjithësecili nga këto pushtete kërkonte të grabiste diçka, në mënyrë që Shqipërisë vetë të mos i mbetej më asnjë send. Për këtë qëllim, ata bënin çmos për të shti grindje në mes të shqiptarëve e për t i përçarë. Kjo situatë e vështirë vazhdoi mbas luftës. Në këto rrethana shumë të vështira, disa personalitete shqiptare u mblodhën në Lushnje, në shkurt 1920, në një Kuvend, që mori formën e një Kongresi Kushtetues Kombëtar. Ky Kongres hapi rrugën për bashkimin e riorganizimin e Shtetit Shqiptar. Si rrjedhim i këtij Kongresi, u formua Qeveria Legale Shqiptare, me Sulejman Delvinën si Kryeministër e A.Zogun si ministër i Brendshëm. Qendër e kësaj Qeverie u bë Tirana. Pastaj, Dr. Krasniqi vinte në dukje se ngjarja më e rëndësishme, përsa i përket pastrimit e bashkimit të Shqipërisë, ka qenë ardhja në Shkodër, më 21 mars 1921, e dërgatës së Qeverisë Legale, dërgatë që kryesohej nga Zogu. Aso kohe, Dr. Krasniqi, siç shkruan vetë, ishte 12 vjeç. Më 1980, gati 60 vjet më vonë, atij vazhdon t i kujtohet me një qartësi që e habit lexuesin, pritja madhështore, që i kishte përgatitë kësaj përfaqësie qyteti i Shkodrës, i udhëhequr nga kryetari i Bashkisë, Musa Juka. Ai e përshkruan me hollësi këtë pritje, që e pa me sytë e vet dhe ai ve në dukje faktin se, falë kësaj pritjeje madhështore, Qeveria Legale mundi të marrë në dorëzim Shkodrën, gjë që i hapi rrugën marrjes në dorëzim të gjithë qyteteve të Shqipërisë. Në fakt, po të kishte dështuar ardhja e dërgatës qeveritare në Shkodër, pasojat do të ishin tejet të rrezikshme për Shqipërinë. Fatbardhësisht, ardhja e saj qe një fitore e pabesueshme. Në lidhje me këtë pritje, për të cilën Dr. Krasniqi flet me aq admirim, po rrëfej një tregim të atit tim. Babai ka qenë zgjedhë me vota të lira si kryetar Bashkie në Shkodër, më Në atë kohë, në Shkodër ishin austriakët. Por këta e humbën luftën e, mbas këtyre, u vendosën në Shkodër ushtrira ndërkombëtare, nën drejtimin e gjeneralit francez, Bardi de Fortou. Siç dihet, ky gjeneral është sjellë në një mënyrë shumë korrekte ndaj popullit shqiptar, megjithëse lidhjet ndërmjet francezve e serbëve kanë qenë, siç dihet, të ngushta. Në atë kohë, në Shkodër nuk kishte shumë njerëz, që dinin gjuhë të huaja. Babai, që e fliste shumë mirë frëngjishten, mundi kështu të krijonte një farë miqësie me Bardi de Fortou-n. Ky fakt e ndihmoi shumë babain. Një ditë, kur Bardi de Fortou u largua nga Shkodra, serbët shfrytëzuan rastin për ta rrethuar Bashkinë, ku ndodhej babai e i thanë ta ngrinte lart flamurin serb. Babai, që kundërshtoi, mbeti i kyçur në Bashki. Për fat, mbas disa kohësh, ushtria ndërkombëtare kishte pas nevojë për ushqim dhe Bardi de Fortou i dërgoi fjalë babait që të jepte urdhërat e duhura për përgatitjen e ushqimit. Babai e lajmëroi se në çfarë gjendjeje ishte dhe se nuk kishte mundësi. Kur e mori vesh këtë lajm, gjenerali francez Bardi de Fortou nuk vonoi që të kthehej në Shkodër. Kur mbërriti aty, i detyroi serbët ta hiqnin rrethimin e Bashkisë. Nuk ka dyshim se incidenti, ia çoi shumë autoritetin atit tim. Njëkohësisht, ai frymëzoi besimin në popullatën e Shkodrës për sa i përket bashkimit kombëtar e shtetin shqiptar. E, qe ky besim i popullit të Musa Juka, ish-ministër i Brendshëm në Qeverinë e A. Zogut Shkodrës te kryetari i Bashkisë, pra Musa Juka, që bëri të mundur organizimin e kësaj pritjeje madhështore për dërgatën e Qeverisë Legale Shqiptare, në një kohë tejet kritike për vendin tonë, pritje që e mundësoi Dërgatën të marrë në dorëzim Shkodrën. Marrja e Shkodrës i hapi rrugën Qeverisë Lagale për të marrë në dorëzim, më vonë, një nga një, të gjitha qytetet tjerë të Shqipërisë. Kur u bënë zgjedhjet për kryetar, babai fitoi me një shumicë dërmuese votash, duke u bërë kështu për hërë të dytë kryetar i Bashkisë së Shkodrës. Po shtoj këtu se babai im nuk e njihte, para ardhjes së tij në Shkodër, kryetarin e dërgatës së Qeverisë Legale, që më vonë do të bëhej President e më pas Mbret i Shqipërisë dhe me të cilin do të bashkëpunonte në Tiranë, si ministër Shteti, deri më Po shënoj, gjithashtu, se më 1926, Franca i dha atit tim dekoratën La Legion d honneur, me rendin commandeur, që është një nga rendet më të larta. Kjo dekoratë iu dha për hirë të lidhjeve miqësore, që kishte me Francën, kur ishte kryetar Bashkie në Shkodër, lidhje që i vazhdoi mbasi u bë pjesëtar i Qeverisë në Tiranë. Lidhur me incidentin me serbët, për të cilin fola më lart, por edhe të Luftës së Koplikut, ku babai si kryetar Bashkie i Shkodrës luajti rol tejet të rëndësishëm, unë i kam kushtuar atit tim një libër të vogël, që kam pas botuar më 1984 për Kosovën ( Kosova, the Albanians in Yugoslavia in Light of Historical Dokuments ). Ky kushtim, ka qenë, gjithashtu, si shenjë respekti për virtytet e cilësirat, që e dallonin atë: zotësinë, vullnetin, ndershmërinë, respektin ndaj të tjerëve dhe horizontin e tij të gjerë, mendor e shpirtëror.

107 gëzuar 28 nëntori 107 Celine Psychic PSYCHIC HEALER & ADVISOR I AM A 5 TH GENERATION I can help on all problems of life, such as: Love Business Marriage Health Legal Matter Alcohol & Drugs Jeni i nervozuar? Jeni zemër thyer? Jeni ndarë nga ai apo ajo që keni dashur? Telefononi Celine sot pë të zgjidhur problemet tuaja E specializuar për të zhdukur syrin e keq dhe fatin e keq ONE FREE QUESTION: Call Today to be helped Tomorrow Photo telepathy healing: Heal the person that you are concern by holding his or her picture Mund t u ndihmojme në zgjidhjen e problemeve tuaja jetesore: Dashuri Biznes Martese Shendet Probleme legale Alkohol & droge ZGJIDHJE PROBLEMESH PERMES TELEPATISE Nje pyetje falas, telefonon ne:

108 108 gëzuar 28 nëntori Të tjerët që i ranë pas Bajronit Në 200-vjetorin e udhëtimit të poetit anglez, studiuesi Ferid Hudhri komenton të tjerët që u ndikuan për të trajtuar temën e Lindjes dhe veçanërisht motivet shqiptare Nga Elsa Demo Kur Bajroni me kostum shqiptar i piktorit Thomas Phillips bënte vitin e shkuar xhiron e botës falë një ekspozite mbi orientalizmin, të organizuar nga Tate Gallery, u pohua ndikimi i prerë që pati George Gordon Byron ( ) në këtë formë paraqitjeje në pikturë dhe sigurisht më pas edhe nëpërmjet poemës Çajld Harold, për trajtimin e temës së Lindjes. Duke iu referuar tablosë me kostumin që Bajroni bleu në vitin 1809 kur erdhi në Shqipëri, prej nga nisi endjet në vendet afër nesh të pushtuara nga Perandoria Otomane, po edhe përshkrimeve të Bajronit për brigjet e Shqipërisë së rreptë, të shkëmbit të Sulit, të përrenjve të bardhë si dëbora, të lindjes së agimit, të zogjve-bisha-njerëz të egër etj., studiuesi Ferid Hudhri flet në këtë intervistë për piktorët që e zbuluan Shqipërinë nëpërmjet Bajronit. Sot, me rastin e 200-vjetorit të vizitës së tij në Shqipëri, shoqata shqiptare që mban emrin e Bajronit (e themeluar më 1991-shin), organizon në Universitetin UFO, një takim me studiues dhe njohës të veprës së poetit. Studiuesi i Qendrës së Studimeve Albanologjike, Prof. Dr. Ferid Hudhri bën një ndarje të atyre që erdhën në këtë vend të nxitur prej Bajronit dhe të atyre piktorëve që nuk shkelën kurrë këtu, por fantazuan për të. Është periudha e romantizmit dhe piktorët ndryshe nga shkrimtarët udhëtarë, jo vetëm patën një vështrim tolerant ndaj prapambetjes dhe mjerimit të shqiptarëve, por ishin gati në kufijtë e krijimit të një miti romantik për këtë vend dhe njerëzit e tij. Përse Bajroni me kostum shqiptar nxiti trajtimin e temës së Lindjes? Tabloja ku Bajroni paraqitet i veshur me kostum shqiptar është ndër veprat e para të rëndësishme prej së cilës janë nxitur shumë artistë europianë për të udhëtuar dhe pikturuar drejt vendeve të Lindjes. Në këtë përfundim kanë arritur dhe disa studime të fundit rreth orientalizmit në pikturën evropiane. Vetëkuptohet se për temën shqiptare, kjo pikturë është thuajse pikënisja kryesore nga u nxitën autorët e huaj në rizbulimin e Shqipërisë. Krahas vargjeve të njohura që poeti ka shkruar te Çajld Harold, tabloja e Filipsit përjetëson edhe në mënyrë figurative admirimin e Bajronit për bukurinë e kostumeve tona kombëtare që ai i ka quajtur si veshja më madhështore në botë. Portreti në fjalë mund të quhet gjithashtu edhe si një pikturë simbolike kushtuar poetit që nxiti artistët në trajtimin e temës shqiptare, pra është përjetësuar me veshje shqiptare pikërisht ai që ka nxitur shumë piktorë në trajtimin e motiveve nga Shqipëria. Thuajse gjithë tablotë me temë shqiptare të autorëve anglezë janë të frymëzuara nga vargjet e Bajronit. Në fakt, në fillim të shekullit 19-të disa piktorë anglezë, francezë dhe gjermanë ndërmorën udhëtime në vendet e Lindjes, për të përjetësuar në art pamje karakteristike të natyrës, larminë e kostumeve dhe ornamentikës popullore. Si dëshmohet ky ndikim, së pari tek artistët anglezë bashkëkohës të poetit? Pranë gravurave të shumta të artistit Udvil (Caton Woodville ), ku paraqiten tipa malësorësh shqiptarë, shkruhet se piktori është nxitur nga përshtypja e Bajronit për kostumin e mrekullueshëm shqiptar, me fustanellë e me rrobat e qëndisura me ar dhe armët e lara me flori. Përshkrimi i Bajronit- shkruhet pranë një gravure tjetër- sjell të gjallë përpara mendjes së njeriut që nuk ka shëtitur këtu kostumin e mrekullueshëm shqiptar. I zbukuruar me këtë madhështi të bardhë, të kuqe dhe të artë, shqiptari të kënaq syrin, njëlloj si në fillim të shekullit kur Bajroni e pa në jug të vendit. Gravurat e piktorit Uiliams (Williams, H.W ), me motive nga bregdeti shqiptar, janë shoqëruar gjithashtu me vargje të shkëputura nga Çajld Harold. Piktori ka zgjedhur këndvështrime piktorike sa më të përafërta me përshkrimet e Bajronit. Gravura e parë shoqërohet me vargjet: O Shqipëri ku lindi Iskanderi/Këngë e rinisë, fanar i të urtëve... lejomë të kthej sytë e mi/ Mbi ty o nënë burrash të rreptë. Gravurat e tjera shoqërohen me strofat e mëpasme të poemës që përshkruajnë peizazhin e pikturuar. Shumë nga ato tablo u përmblodhën në albume të veçanta dhe u botuan gjatë shekullit të kaluar kryesisht në Angli. Në albumet Kostume të zgjedhura nga Shqipëria dhe Greqia, Pamje të zgjedhura në Greqi, Shqipëri, Skena në Shqipërinë e Jugut, Ishujt Jonianë, Greqia dhe Kostandinopoli, të botuar në Londër në vitet 1822, 1823, 1855, nga autorët Xh. Kartrait (Joseph Cartëright ), H. Uiliams (Williams, H.W ), H. Kuk (Henry Cook) dhe P. Beresford (Poer Beresford ), ku janë riprodhuar dhjetëra litografi dhe grafika me pamje nga vendi ynë, citohen vargje që Bajroni ka shkruar për Shqipërinë dhe shqiptarët. Emri apo vargjet e Bajronit përmenden gjithashtu edhe në disa libra ku janë botuar gravura, litografi, akuarele dhe vizatime të autorëve Ç. Kokrell (Charl Cockerell ), E. Lir (Edward Lear ), E. Durham (Mary Edith Durham ) dhe K. Gordon (Cora Gordon). Ekziston një grup tjetër artistësh të prekur nga rryma dhe moda që krijoi Bajroni. Për ta ju keni shkruar në disa nga studimet tuaja. Është fjala për ata që janë jashtë kufijve të Anglisë, që nuk erdhën kurrë në Shqipëri dhe fantazuan mbi të. Ndër të parët e këtij grupi është kreu i romantizmit të pikturës franceze E. Delakrua (Eugene Delacroix ). Në ditarin e tij të datës 11 maj 1824, pikërisht në kohën kur krijonte tablotë me temë nga Shqipëria dhe Greqia, shkruante se gjatë pikturimit në studio për t u ndezur i tëri, kujtoj vargje të Bajronit. Dhe tablotë e Delakruasë për shqiptarët, sidomos ato kushtuar Marko Boçarit, kanë atë impuls dhe dinamizëm që ndjehet te vargjet e Bajronit kur flet për trimërinë e shqiptarëve. Edhe te romantikë të tjerë të njohur francezë si A. Deka (Alexandre Decamps ), A. Shefer (Ary Scheffer ), L. Zherom (Leone Gerome ), ndonëse nuk gjejmë pohime direkt për ndikimin nga Bajroni, siç shkruan Delakrua, ndjejmë të njëjtin frymëzim. Tablotë Valltarët shqiptarë nga Deka, Gratë suljote nga Shefer, si dhe dhjetëra vepra nga Zherom, ku pikturohen me mjeshtëri figura shqiptarësh me kostume kombëtare, janë thuajse nën ndikimin e admirimit që ka shprehur më parë Bajroni. Bajroni me kostum shqiptar e piktorit Thomas Philips, realizuar në vitin 1813, prej shumë vitesh qëndron vazhdimisht e ekspozuar në Galerinë Kombëtare të Portreteve në Londër. Pas tablosë së parë, në të njëjtën kohë piktori Philips bëri edhe dy variante të tjera; njëra ndodhet në selinë e Ambasadës Britanike në Athinë, ndërsa e dyta i përket koleksionit të John Murrajt, botuesit të njohur të shekullit 19- të. Në letrën që Bajroni i dërgon nënës së tij nga Preveza, më 12 nëntor 1809, shkruan: Shqiptarët, me veshjet e tyre nga më magjiket në botë, me fustanella të bardha të gjata, me xhybe të qëndisur me ar, me anteri e me pisqolla të veshura me argjend......dhe në PS e kësaj letre. Kam disa veshje shqiptare madhështore, e vetmja plaçkë e shtrenjtë në këtë vend. Kushtojnë pesëdhjetë guine secila, dhe kanë aq flori të qëndisur sa në Angli mund të kushtojnë dyqind guine... Një ilustrim që kemi zgjedhur për këtë intervistë, i francezit Alexandre Colin, paraqet Bajronin me veshje shqiptare në një çast rrëfimi pranë bijës së Ali Pashës. Ky piktor nuk kishte ardhur ndonjëherë në Shqipëri. Cili është ndryshimi kryesor në veprat e atyre që e prekën realitetin dhe piktorëve fantaziozë? Sigurisht që janë më të saktë piktorët anglezë për ruajtjen e raportit me të vërtetën. Këtu kemi parasysh paraqitjen e vendeve po edhe të kostumeve shqiptare, sidomos e tipareve të vendasve, trajtim që vjen prej njohjes reale që kanë pasur. Megjithatë, jemi në shekullin e XIX dhe ka në përgjithësi një qëndrim pozitiv ndaj shqiptarëve, popullit të tyre që po luftonte për t u shkëputur nga Perandoria Otomane. Ndërsa vepra që ju përmendët është nga më të njohurat e piktorit francez A.Kolë (Alexandre Colin ). Pas ilustrimeve të shumta nga vepra e Bajronit, piktori francez ka krijuar këtë tablo me ngjyra vaji ku paraqet Bajronin të veshur me kostum shqiptar në takim me Haidenë, vajzën e imagjinuar të Ali Pashë Tepelenës. Ka edhe piktorë-shkrimtarë si E. Lear-i, i cili udhëtoi këtu dyzet vjet pas Bajronit. Në ditarin e tij ai shkruan për prapambetjen dhe mjerimin e një vendi islamik ku paraqitjet piktorike ishin të lidhura me frikën dhe mosbesimin. Nëse në shkrime ai është realist, Lear-i piktor mbetet romantik, apo jo? Siç e thashë edhe më lart, e tillë fryma e kohës dhe epoka e romantizmit ku raporti i artit me jetën ndryshon në mediume të ndryshme. Piktura sidomos, ndryshe nga letërsia, ishte e prirur drejt së bukurës, pa e implikuar me çështje të kohës apo probleme të përditshmërisë. Ju folët për influencën e kësaj tabloje dhe të vetë poetit, po për imitimet e saj ç mund të thoni? Veç veprave që përmendëm, figura e Bajronit me veshje shqiptare, është paraqitur edhe në suvenire të ndryshme. Njihen me dhjetëra lloj objektesh që nga kartolinat, kapakë lodrash, paketa cigaresh, kuti shkrepësesh, kopertina për fletore vizatimi etj., etj. Në vitet e mëpasmë, tabloja që nxiti veçanërisht trajtimin e motiveve shqiptare, është riprodhuar edhe nga shumë autorë të tjerë evropianë. Aq shumë riprodhime dhe imitime të saj qarkullojnë sot nëpër botë, sa disa prej tyre mbajnë edhe firmën e artistëve të njohur. Ndër të parat dhe më të njohurat është një gravurë e piktorit William Finden. Nëpërmjet teknikës së gravurës, tabloja e Bajronit me kostum shqiptar, realizuar nga Finden u përhap në shumë vende. Më pas u realizua edhe në litografi me ngjyra nga piktori George Sidney Hunt. Nga ky artist janë krijuar edhe disa tablo në akuarel me temë nga jeta dhe luftimet e Ali Pashë Tepelenës. Kohët e fundit është botuar në shumë kopje edhe një pikturë nga Jan Michel Hoeper, që mbështetet në tablotë e mëpasshme, por ndjehet edhe një interpretim vetjak. Ka artistë shqiptarë që i janë referuar portretit? Edhe artistët shqiptarë Kel Kodheli, Qamil Prizreni, Rakip Shabani, Veap Kokalari, që kanë realizuar tablo me figurën e Bajronin gjatë udhëtimit në Shqipëri, janë mbështetur në veprën e piktorit anglez. Me të njëjtin kostum shqiptar dhe nga i njëjti artist që realizoi tablonë e parë, pra nga Thomas Philips, është pikturuar në Londër edhe koloneli anglez George Vivian, në të njëjtën kohë dhe në të njëjtën studio që u pikturua edhe Bajroni. Atëherë Philips-i stampoi një ikonë? Mjafton të përmendim faktin që edhe në ditët tona, thuajse në të gjitha botimet enciklopedike, fytyra e Bajronit paraqitet sipas pikturimit të Filipsit (Thomas Philips ). Numri i pikturave të frymëzuara nga poeti anglez është më i madh se ato që përmendëm deri tani. Po ashtu edhe tablotë që paraqesin Bajronin me veshje shqiptare nuk janë vetëm ato të Filipsit që përmendëm në fillim. Rreth vitit 1840, italiani Lutviko Liparini pikturoi tablonë Betimi i Bajronit mbi varrin e Marko Boçarit. Midis grupit të madh të figurave, spikat figura e Bajronit që ndrit nga qëndisjet me ar të kostumit shqiptar.në vepra të tjera, Bajroni me kostum shqiptar, është paraqitur në mjedise të ndryshme të Greqisë. Njëra prej tyre ndodhet në Muzeun Benaki të Athinës. Të tjerat gjithashtu pohojnë faktin e njohur se Bajroni e mbajti veshur kostumin shqiptar gjatë gjithë shtegtimeve të tij. Në tablonë e artistit Ç. Istlejk (Charles Eastkake ), veç poetit anglez janë pikturuar edhe figura të tjera me kostum shqiptar. Istlejk ka bërë edhe gravura e vizatime me motive nga vendi ynë, gjatë udhëtimit të tij në Shqipëri dhe Greqi. Ka edhe tablo të tjera, të autorëve të huaj, ku ndikimi i Bajronit është më i dukshëm. Veprat e mësipërme janë disa nga më të njohurat dhe mjaftojnë për të na bindur se rrezatimi i figurës së poetit romantik ishte i fuqishëm edhe si frymëzues i artistëve të huaj për trajtimin e temës shqiptare.

109 gëzuar 28 nëntori Gjergj Fishta, poeti kombëtar për të cilin u hesht 40 vjet me radhë Gjergj Fishta SHQYPNIA Edhè hâna do t a dije, Edhè dielli do t két pá, Se per qark ksaj rrokullije, Si Shqypnija i vend nuk ká 109 Nga Robert Elsie Figura më e madhe dhe më e fuqishme e letërsisë shqiptare të gjysmës së parë të shekullit të njëzetë është ati françeskan Gjergj Fishta ( ), i cili më shumë se cilido shkrimtar tjetër i dha shprehje artistike shpirtit kërkues të shtetit të ri sovran shqiptar. I dëgjuar e i ngritur lart deri në Luftën e Dytë Botërore si poet kombëtar i Shqipërisë dhe Homeri shqiptar, Fishta do të binte menjëherë në harresë kur komunistët morën pushtetin në nëntor Edhe vetëm përmendja e emrit ishte një tabu për shqiptarët, që zgjati dyzet e gjashtë vjet me radhë. Kush ishte Gjergj Fishta dhe a mund ta mbajë epitetin poet kombëtar edhe gjysmë shekulli më vonë? Fishta lindi më 23 tetor 1871 në fshatin Fishtë të Zadrimës, ku dhe u pagëzua nga misionari françeskan dhe poeti Leonardo De Martino ( ). Ndoqi shkollat françeskane në Troshan dhe Shkodër, ku që fëmijë u ndikua mjaft nga i talentuari De Martino dhe nga misionari boshnjak Lovro Mihaçeviq, i cili i ushqeu këtij çuni të zgjuar dashurinë për letërsinë dhe për gjuhën amtare. Më 1886, kur ishte pesëmbëdhjetë vjeç, Fishta u dërgua nga françeskanët në Bosnjë për t u bërë prift, si dhe shumë djem të tjerë shqiptarë. Në seminaret dhe institutet françeskane në Sutjeskë, Livno dhe Kreshevo, djaloshi Gjergj studioi teologji, filozofi dhe gjuhë të huaja, sidomos latinisht, italisht e serbo-kroatisht. Kështu, ai po përgatitej për karrierë ekleziastike dhe letrare. Gjatë qëndrimit në Bosnjë ra në kontakt me shkrimtarin boshnjak Gërga Martiq (Grga Martiæ, ) dhe me poetin kroat Silvije Strahimir Kranjçeviq (Silvije Strahimir Kranjçeviç, ), të cilët i zgjuan talentin letrar e me të cilët lidhi miqësi. Më 1894 Gjergj Fishta u shugurua prift e u pranua në urdhrin françeskan. Me t u kthyer në Shqipëri në shkurt të atij viti, filloi punën si mësues në kolegjin françeskan në Troshan e më pas si famullitar në fshatin Gomsiqe. Më 1899 ai bashkëpunoi me Preng Doçin ( ), abati me influencë i Mirditës, me prozatorin dhe priftin dom Ndoc Nikaj ( ) dhe me folkloristin Pashko Bardhi ( ) për të themeluar shoqërinë letrare Bashkimi të Shkodrës, e cila i hyri punës për zgjidhjen e problemit shqetësues të alfabetit të shqipes. Kjo shoqatë dha ndihmesë të madhe për botimin e një numri tekstesh shkollore në gjuhën shqipe dhe të fjalorit shqip-italisht Bashkimi më 19081, ende fjalori më i mirë i dialektit gegë. Në këtë kohë Fishta ishte bërë figurë udhëheqëse e jetës kulturore e publike në Shqipërinë e veriut e sidomos në Shkodër. Më 1902 Fishta u emërua drejtor i shkollës françeskane në qarkun e Shkodrës, ku përmendet sidomos se zëvendësoi italishten me shqipen për herë të parë si gjuhë në shkollë. Kjo masë ndikoi për t i dhënë fund mbisundimit kulturor italian në katolikët e Shqipërisë së veriut dhe u ushqeu të rinjve shqiptarë që studionin në këto shkolla një ndjenjë identiteti kombëtar. Më nëntor 1908 mori pjesë në Kongresin e Manastirit si përfaqësues i shoqërisë letrare Bashkimi. Ky kongres, ku morën pjesë delegatë katolikë, ortodoksë dhe myslimanë nga Shqipëria dhe jashtë saj, u mbajt për të vendosur përfundimisht një alfabet të gjuhës shqipe, problem ky i studiuar hollësisht nga Fishta. Për më tepër, ishte Gjergj Fishta ai që u zgjodh nga kongresi për të kryesuar komisionin prej njëmbëdhjetë delegatësh që do të përcaktonte variantin më të mirë të alfabeteve të propozuara. Pas tri ditë diskutimesh Fishta dhe komisioni vendosën të mbështesin dy alfabete: një formë Gjergj Fishta të modifikuar të alfabetit të Stambollit të Sami Frashërit i cili, edhe pse jo praktik për shtyp, përdorej më gjerësisht në atë kohë, dhe një alfabet të ri latin pothuajse të njëjtë me alfabetin e Bashkimit të Fishtës, me qëllim që shtypja e librave jashtë vendit të bëhej më e volitshme. Në tetor 1913, gati një vit pas shpalljes së pavarësisë në Vlorë, Fishta themeloi dhe filloi të nxjerrë të përmuajshmen françeskane Hylli i Dritës, e cila iu kushtua letërsisë, politikës, folklorit dhe historisë. Me përjashtim të viteve të turbullta të Luftës së Parë Botërore dhe viteve menjëherë pas saj, si dhe të viteve të hershme të diktaturës së Ahmet Zogut, , kjo revistë me influencë e me nivel të lartë letrar doli rregullisht deri në korrik 1944 dhe ndihmoi për zhvillimin e kulturës gege të veriut ashtu si revista Albania e Faik Konicës në Bruksel kishte ndihmuar për kulturën toske të jugut. Nga 5 dhjetori 1916 deri në nëntor 1918 Fishta botoi gazetën e Shkodrës Posta e Shqypniës, një gazetë politike e kulturore e subvencionuar nga Austro-Hungaria në kuadrin e Kultusprotektorat-it, me gjithë që forcat pushtuese nuk para kishin besim te Fishta për shkak të aspiratave të tij kombëtare. Po më 1916, së bashku me Luigj Gurakuqin ( ), Ndre Mjedën ( ) dhe Mati Logorecin ( ), Fishta luajti një rol udhëheqës në Komisinë Letrare Shqype, të ngritur prej austro-hungarezëve me sugjerimin e konsullit të përgjithshëm August Ritter von Kral ( ), për të vendosur në lidhje me çështjen e përdorimit zyrtar të drejtshkrimit si dhe për të nxitur botimin e teksteve shkollore në gjuhën shqipe. Pas disa diskutimeve Komisia vendosi me të drejtë që të përdorej dialekti qendror i Elbasanit si një kompromis asnjanës për gjuhën letrare. Ky vendim binte mjaft në kundërshtim me dëshirat e Gjergj Fishtës, për të cilin dialekti i Shkodrës ishte më i përshtatshmi. Fishta shpresonte se koineja shqiptare e veriut së shpejti do të shërbente si normë letrare për të gjithë vendin, ashtu si gjuha e Dantes kishte shërbyer si udhërrëfyese për italishten letrare. Gjatë gjithë këtyre viteve Fishta vazhdoi të japë mësim e të drejtojë shkollën françeskane në Shkodër, me emrin Collegium Illyricum (Kolegji Ilirian) nga viti 1921, i cili ishte bërë institucioni kryesor arsimor në Shqipërinë e veriut. Tani ai ishte edhe një figurë me autoritet në letërsinë shqiptare. Në gusht 1919 Gjergj Fishta qe sekretar i përgjithshëm i delegacionit shqiptar që mori pjesë në Konferencën e Paqes në Paris dhe, me këtë cilësi, iu kërkua nga kryetari i delegacionit, imzot Luigj Bumçi ( ) të merrte pjesë në një komision të posaçëm që do të dërgohej në Shtetet e Bashkuara për t u kujdesur për interesat e shtetit të ri shqiptar. Atje ai vizitoi Bostonin, Nju Jorkun dhe Uashingtonin. Më 1921 Fishta përfaqësoi Shkodrën në parlamentin shqiptar dhe u zgjodh në gusht të atij viti si zëvendëskryetar i tij. Talenti në gojëtari e ngriti mjaft në detyrat e tij si personalitet politik apo si klerik. Në vitet më pas mori pjesë në konferencat ballkanike në Athinë (1930), Sofje (1931) dhe Bukuresht (1932) para se të tërhiqej nga jeta publike për t ia kushtuar vitet e mbetura urdhrit françeskan dhe shkrimeve të veta. Nga viti 1935 deri më 1938 mbajti funksionin e provincialit të të gjithë françeskanëve shqiptarë. Këto vite, më të frytshmet e jetës së tij, i kaloi i veçuar në qetësinë e kuvendit françeskan të Gjuhadolit në Shkodër, në hajatin, kishën dhe kopshtin e tij plot trëndafila, ku Fishta ulej në hije dhe merrej me poezinë e vet. Si poet kombëtar i brezit të tij, Gjergj Fishta është nderuar me diploma, çmime e tituj të ndryshëm, brenda e jashtë vendit. Ka marrë Ritterkreuz-in austro-hungarez më 1911, është dekoruar nga papa Piu XI me çmimin Al Merito më 1925, i është dhënë medalja prestigjioze Feniks nga qeveria greke, është nderuar me titullin Lector jubilatus honoris causae nga urdhëri françeskan, dhe është bërë antar i rregullt i Akademisë Italiane të Shkencave dhe Arteve më Vdiq në Shkodër më 30 dhjetor Ndonëse Gjergj Fishta është autor i gjithsej tridhjeteshtatë botimeve letrare, emri i tij është i lidhur në mënyrë të pashlyeshme me një vepër të vetme, madje me një nga krijimet më mahnitëse në mbarë historinë e letërsisë shqiptare, me Lahuta e malcís, Shkodër Ajo është një poemë epike historike me vargje që vë në qendër luftën për autonomi e pavarësi e, në veçanti, ngjarjet e historisë së Shqipërisë së veriut nga 1858 deri Kjo kryevepër letrare ishte shkruar në fillim midis viteve 1902 e 1909, pastaj u ripunua nga autori gjatë një periudhe tridhjetëvjeçare. Është e para ndihmesë në gjuhën shqipe për letërsinë botërore. Më 1902 Fishta ishte dërguar në një fshat të vogël për të zëvendësuar përkohësisht famullitarin vendor. Atje u njoh e u miqësua me fshatarin e moshuar Marash Uci (vd. 1914) nga Hoti, të cilin do ta përjetësonte më vonë në vargje. Në mbrëmjet që i kalonin së bashku Marash Uci i rrëfente priftit djalosh për betejat heroike midis malësorëve shqiptarë dhe malazezë, në veçanti për betejën e famshme në urën e Rrzhanicës, ku Marash Uci kishte marrë pjesë vetë. Pjesët e para të Lahuta e malcís, me titullin Te ura e Rrzhanicës, u botuan në Zadar më 1905 e 1907, e u ribotuan më pas të zgjeruara më 1912, 1923, 1931 dhe Botimi përfundimtar i veprës në tridhjetë këngë u paraqit në Shkodër më 1937 në kremtim të njëzetepesëvjetorit të shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë. Me gjithë suksesin e Lahuta e malcís dhe personalitetit të shquar të autorit, kjo vepër dhe të tjera të Gjergj Fishtës u ndaluan pas Luftës së Dytë Botërore kur komunistët erdhën në pushtet. Megjithatë, kjo poemë epike, e ribotuar në Romë më 1958, në Lubjanë më 1990 dhe në Romë më 1991, gjendet edhe në përkthime në gjermanisht dhe italisht. Fusha t gjâna e kodra t blera, Zijes s mnershme larg kû âsht droja, Me gaz t vet ktû i veshë Prendvera, Si t Parrizit t larmet shtroja. Nen nji qiellë perherë t kullueme, N rreze e n dritë pershkue unjí, Bjeshkë e male të blerueme Si vigâj shtiellen n ajrí. Ke ato bjeshkë e ke ato male Kroje t kjarta e t cemta gurra, Tue rrëmbye nper mriza hale, Gurgullojn nper rrâjë e curra. Mbi ato male e bjeshkë kreshnike Léjn mande ata djelm si Zâna, Armët e t cillvet, p rherë besnike, Janë permendë nder fise t tana. Atje léjn, po Toskë e Gegë, Si dý rreze n flakë t nji dielli: Si dý rrfé, qi shkojn tue djegë, Kúr shkrepë rêja nalt prej qielli. Si dý rrfé, qi shkojn tue djegë, Kúr shkrepë rêja nalt prej qielli. Oh! Po, e din i prûjtë anmiku, Se âsht rrfé zogu i Shqyptarit, Rijtun gjakut kah çeliku N dorë t ktij shndritë per vend t të Parit. Ato male të madhnueshme, Ato, po, kanë mûjtë me pá Se sa forca e pafrigueshme N turr t Shqyptarit pît ka rá. Dridhet toka e gjimon deti, Ndezen malet flakë e shkndija Ka i frigueshëm, si termeti, Atje rrmben kû e thrret Lirija. Lume e shé para atij ngelin, I a lshojn udhen dete e male; Mbretent fjalen s mund t i a shkelin, Turrin ferri s mund t i a ndale. Shkundu pluhnit, prá, Shqypní, Ngrehe ballin si mbretneshë, Pse me djelm, qi ngrofë ti n gjí, Nuk mund t quhesh, jo, robneshë. Burrë Shqyptár kushdo i thotë vetit, Qi zanát ka besë e fé, Per Lirí, per fron të Mbretit Me dhânë jeten ka bâ bé. Sy per sy, po, kqyr anmikun; Perse djemt, qi ti ke ushqyue, S i ka pá, jo, kush tue hikun: Friga e dekës kurr s i ka thye, Kaq të bukur, kaq të hieshme Perendija t fali i Amshueshem, Sá dhe deka âsht per tý e shieshme: N gjí t and vorri âsht i lakmueshem Po, edhè hâna do t a dije Edhè dielli do t két Se per qark ksaj rrokullije, Si Shqypnija i vend nuk ká! Rrnosh e kjosh, prá moj Shqypní, Rrnosh e kjosh gjithmonë si vera, E me dije e me Lirí Per jetë t jetës të rrnoftë tý ndera.

110 110 gëzuar 28 nëntori Duke kujtuar Robert Schwartzin Të së njëjtës mjeshtëri - përkthimit të letërsisë së mirë Nga Amik Kasoruho Jemi njohur, Roberti dhe unë, në vitin e largët të vitit 1944 në klasën e parë të gjimnazit të Tiranës. Tri gjëra më kanë ndarë prej tij: burgu, largimi nga Shqipëria dhe vdekja e tij. Që të tria ndarje të hidhura. Mund të duket paradoksale por ato ndarje sot, e them me bindje, na kanë lidhur edhe më ngushtë. E kam patur edhe e kam pranë, si mund të ketë pranë njeriu shokun, me të cilin ka ndarë halle e shpresa, mall e mëri që e ndjen si pjesë e tij. Nëpërmjet fotografive të vjetra ruaj njërën që ka një vlerë të veçantë për mua: është fotografia e Robert Schwartz me një kushtim pas saj ku pat shkruar: më të dashurit nga të paktët. Kanë kaluar mëse pesëdhjetë vjet nga koha kur është dhuruar kjo fotografi: shumë gjëra kanë ndryshuar. Mbase ndryshimi më i rëndësishëm, të paktën për mua, është se dikur mendimi i vdekjes nuk ishte kaq i ngulmët sa sot. Por kur vdekja vjen pas një jete dinjitoze dhe të dobishme shtyhemi të mendojmë se ajo nuk mund të shuajë vlera të tilla siç janë respekti ndaj vetes dhe të tjerëve, dashuria për të vërtetën, vetëdija për të qenët të lirë brenda nesh, miqësia e dëlirë dhe e painteres, që i duron të gjitha provave të kohës. Këto cilësi i kishte Robert Schwartz. Këshilla e Konicës për mikun gazetar Miqësia me një njeri të veçantë përmbyll një të mirë dhe një të keqe: e mira është se ndoshta pa u kujtuar fillojmë e jetojmë në simbiozën me vlerat që nuk i gjen rëndom ndër njerëzit e tjerë; e keqja është se kur ai nuk jeton më, nise krijohet një përshtypje pafuqie, një ndjesi zbrazëtie, gati- gati një vetëdije e çuditshme se edhe në bëfshim përpara do të na mungojë siguria që ndjejmë pranë njeriut të veçantë, siguria që rrezatohet nga personaliteti i tij. Ky njeri i veçantë ishte Robert Schwartz. Jeta pranë njerëzve si ai është e bukur. E bukur, sepse pranë tyre mund të zbulosh vlera që ndryshe do të mbeteshin të panjohura dhe që i japin vet jetës një kthesë të vlertë, sepse na edukojnë ndjeshmërinë ndaj të bukurës dhe të ndertës, dëshirën për ta pasuruar jetën gjithmonë e më shumë, aftësinë për të dalluar të natyrshmen nga shtirja. Dhe këto krejt natyrshëm, thjesht me shembullin e jetës së tyre. Këtë dinte ta bënte Robert Schwartz. Nuk pat mëtuar kurrë shpërblim për miqësinë që e falte me gjithë zemër, pa rezerva, deri në fund. Të të rrethonte me përkujdesje miqësore, të mos e fshihte miqësisë, edhe kur njw gjë e tillë shihej me sy të keq, madje edhe aso kohe kur miqtë duheshin zgjedhur me biografi të mirë, ta përbuzte ligësinë pa u shtirë si hero, I dashur mik - në e bëfsh gazetën me fleta të mëdha; shqiptarët do të thonë që s fshihet dot lehtë; në e bëfsh me fleta të vogëla, do të thonë se s është gazetë, por libër. Në e shtypsh me letra të holla, do të thonë se s këndohen edhe prishin sytë; në e shtypësh me letra të trasha do të thonë se je hamall e kërkon të mbushësh vend. Në shkrofsh toskërisht do të thonë se s është gazetë për gjithë shqiptarët; në shkrofsh gegnisht prap ashtu, në shkrofsh në gjuhë të përzier me Faik Konica të dyja, gjysmë gegnisht, gjysmë toskërisht, do të thonë se është çervish. Në mos shkrofsh për politikë, do të thonë se s është koha të punojmë për letratyrë, kur vendi ndodhet në rrezik; në shkrofsh për politikë, do të thonë se prishë punë duke egërsuar qeverinë. Në folsh butë për Turqinë, je i paguar prej Stambollit; në shkrofsh rreptë kundër Turqisë, kërkon të të jap Sulltani të holla që ta pushosh gazetën. Në mos gjefsh të holla që ta mbash gazetën, do të thonë se s je i zoti, me qenë aq njerëz duan zgjimin e kombit shqiptar; në gjefsh të holla, je intrigant a i shitur. Në folsh për plot çlirimin e Shqipërisë, do të thotë je djall e kërkon gjëra që duheshin gatitur në qind vjet më parë; në folç për nevojën të përpiqemi ta shpëtojmë gjuhën dhe kombësinë, duke vënë vendin nën hijen e një Fuqisë së Madhe, s qenke shqiptar i vërtetë. Në folsh mirë për shqiptarët e krishterë, hidhërohen shqiptarët muhamedanë; në folsh mirë për muhamedanët, hidhërohen të krishterët; në folsh mirë për të krishterët e për muhamedanët që janë shqiptarë të mirë, e ligsht për të ligjt, aherë do të hidhërohen të gjithë. Aq për sot, se kam frikë mos të zërë gjumi. ( Albania, më datë 15 shtator 1901) Robert Schwartz por pa u zvarritur në tokë, ta shndërronte miqësinë në krenari dhe me këtë krenari pastaj t i dilte përpara të keqes (siç pati bërë Berti kur mbajti në nr. 49 të rrugës Hajdar Hidi, një të sapodalë nga burgu që nuk kishte të drejtë të banonte në Tiranë). Të gjitha këto kërkonin shpirt të madh. Dhe shpirt të madh kishte Robert Schwartz. Kur në Tiranën e viteve 60-70, intelektualët e kohës bënin çmos t i nxirrnin namin vetes si krijues (të një letërsie me porosi apo vlerash të paqena) Robert Schwartz e pat karakterizuar thjeshtësia, dëshira për të mos rënë në sy, në shumë raste të mbyllurit në vetvete në një univers të panjohur për shumicën, por që ai e ruante me xhelozi, sepse ishte bota e tij ajo që ai e kishte krijuar pa zgjatur dorën për të lypur asgjë. Bota e tij: kishte filluar ta ndërtonte atë botë të kulturuar dhe të pasur që në adoleshencën e hertë të tij, atëherë kur shkruante tregime të shkurtra që neve, shokëve të tij, na linin gojëhapur dhe që do të ishin hapat e tij të parë në botën e tij të madhe të letrave. Atë botë më vonë e pasuroi me hovet fisnike të një zemre të mbushur me dashuri për jetën. Dhe kurrë me urrejtje për njerëzit. Mbase edhe me ironi. Me ironinë e tij që e përdorte si armë mbrojtjeje dhe jo mësymjeje. Për shumëkënd ai ishte njeri i ndryrë në vetvete që nuk hapej. Nuk e bënte këtë për mendjemadhësi dhe as për ndjenjë epërsie ndaj të tjerëve. Por ishte i vetëdijshëm se jetonte në një kohë të vështirë dhe të rrezikshme, kur nuk duhej shumë për të paditur po të flitje më tepër seç duhej për Remarque, apo për Zweig-un. Kështu u formua Robert Schwartz. Nga ç pat në jetë asgjë nuk e pat lypur dhe asgjë s i qe falur. Prandaj edhe ishte krenar: gjithçka e kishte arritur vet. Dhe, siç thotë Ardian Klosi, e pat krijuar duke i kushtuar vetëm një pjesë fare të vogël të kohës së krijimit të mirëfilltë, sepse pjesën më të madhe të asaj kohe e pat kaluar si murgjërit e Mesjetës, që kopjonin tekstet e lashta: duke përkthyer zëre se pa shpërblim, qindra faqe mbushur me ideologji boshe që nuk thonin asgjë. Xhevahiret e shqipërimeve të tij i ka bërë në kusurin e kohës duke ia hequr pushimit, apo ëndjeve të pakta, duke punuar në kushte të pamundura. Kur në vitin 2003 iu dha titulli Qytetar Nderi i Tiranës, askush nuk u kujtua se ky njeri i shquar kishte jetuar dhe jetonte me një grua e djalë vetëm në një dhomë e kuzhinë, apo i sëmurë siç ishte, me pesë by-passe dhe me pace-maker në zemër, duhej të ngjiste katër kate shkallë për të shkuar në strehën e tij. Se mos ishte vetëm kjo padrejtësia që pat përballur Robert Schwartz në jetë. Besoj se në kujtesën e shumicës prej nesh ka për të mbetur fakti se të parët që e çmuan dhe e nderuan ROBERT SCHWARTZ nuk qenë bashkatdhetarët e tij, por shteti gjerman që e nderoi me Kryqin e Meritës, kur tek ne nuk ishte gjetur as edhe një copë letër për t i dhënë edhe atij, siç pat ironizuar vet diçka të merituar! Të ishte thua, çështje harrese? Shteti që e kishte përjashtuar përgjithnjë nga shkollat e Shqipërisë, nuk kishte si t i jepte në dorë njw ferman vlerësimi. Derisa pak vjet para se të vdiste shtetarët nuk ishin kujtuar për të. Dhe në ditën e 70- vjetorit të tij, një gazetë do të vërente me hidhërim të thellë: Robert Schwartz i harruar në 70- vjetor. Ndër varre disa muaj më vonë, asnjë zyrtar s u kujtua të thoshte gjysmë fjale, të paktën sa për dukje, apo pse e ndjenin se mbase edhe vet Roberti nuk do kishte dashur t i dëgjonte? Sepse Robert Schwartz nuk e shkonte dot poshtë hipokrizinë dhe as lajkat. Robert Schwartz qëndronte shumë më lart se interesi dhe meskiniteti që shpesh vihen në themel të vlerësimeve. Nuk ua kishte nevojën lajkatarëve dhe kur i qëllonte të kalonte mes tyre, kujtonte fjalët e Dantes non ragionar di lor, ma guarda e passa. Nuk ua kishte nevojën: shqipërimet e tij rrinë për bukuri pranë përkthimeve më të goditura në letërsinë shqiptare: ai qe Mjeshtër i fjalës së shkruar. Pa bujë e pohë, pa rrahur gjoksin,pa ndukur njeri nga setra, por duke punuar me ngulm me përkushtim e me dashuri deri ditët e fundit të jetës, ai na dha një varg kryeveprash që tingëllojnë shqip por edhe aq bukur sa në gjuhët nga janë përkthyer. Jo vetëm sepse këto gjuhë i zotëronte, por sepse e donte jashtë mase gjuhën tonë. E njihte dhe e respektonte. Kujt nuk i vjen ndër mend thirrja e tij e zjarrtë për pastërtinë e gjuhës në një kohë kur heshtnin institucionet që e kishin për detyrë të ngrinin zërin. Si të mos na ngjethnin katër vargjet e shkruara në vitin 1990, trembëdhjetë vjet para se të vdiste, që mbajnë titullin MBI VARRIN TIM: Nga dashuritë e tij të mëdha, nga dashuritë e tij të forta; vetëm njërën s e harxhoi kot:- atë për gjuhën shqipe? Jetoi idhnak, u shua i malluar: kush thotë se vlerësimi dhe fama mund të shpaguajnë tërë ato që i mohuan në jetë? Pati një jetë të pasur si pak kush. Veçse shpirti i madh, i dëlirë dhe krenar, dinte të vuante por jo të lutej. Dhe shkruante E pra, kam mall që para perëndimit ta rrok edhe unë, o qoftë dhe për nj çast- atë që s m erdh, atë që më përket! (Sonetet e rrëfimit, 10 dhjetor 1959). Dhe si mund të mos drithërohet njeriu kur lexon vargjet e tij të rrosh e prapw të jesh i vdekur fare; të ndjesh dhe ndjenjën ta varrosësh thellë.. ( Unë, 17 prill 1956) vargje që paraqesin kontradiktën më çnjerëzore të një shpirti të ndjeshëm që mbetet gjithsesi i lirë? Ky ishte dhe është Robert Schwartz. Tashti që po mbushet një zbrazëti fajtore dhe po i jepet zë një heshtjeje që rrihte t i kundërvihej përpjekjes fisnike të Robertit për ta mbushur jetën tonë me tingujt e shqipes, të cilës ai i shtoi dinjitetin dhe hijeshinë, figura e tij do të marrë një ravijëzim më të plotë duke përmbushur jo vetëm një dëshirë të kahershme të Schwartzit, por, ma do mendje, edhe atë të atyre që do të duan të ruajnë në kujtesën e tyre diçka më shumë se kumtin fisnik që ka lënë Robert Schwartz me punën e tij si shqipërues i ndjeshëm dhe i pakursyer si mjeshtër i fjalës së shkruar shqipe. Kjo e nderon ardian Klosin dhe na shtyn ta falënderojmë. Por edhe të mendojmë se i detyrohemi shumë, por përnjëmend shumë, të mirit, të palodhurit, njerëzorit Robert Schwartz që të gjithë ne. (Marrë nga libri i Ardian Klosit Robert Schwartz ose dritaret e qytetit tim )

111 gëzuar 28 nëntori 111 Për kujtim të Dhimitër Xhuvanit Nga Naum Prifti Për shkak të natyrës së tij romantike, dikush nga shokët e klasës sonë e quajti Dhimitër Xhuvanin Zef Serembe dhe kjo nofkë letrare prestigjioze nuk iu nda atij jo vetëm sa ishte në Politeknikumin Mjekësor të Tiranës, por edhe gjatë gjithë jetës së tij. Kur takoheshin shok me shok ata gjithmonë pyesnim: E ke parë Zef Zeremben? Je takuar me Zef Seremben? Ndoshta kjo ngjau edhe për shkak se ai u bë shkrimtar i njohur si Zef Serembja, një shekull më parë. Programi i letërsisë në shkollën mjekësore qe mjaft i përmbledhur dhe vazhdonte vetëm një vit, por ne patëm fatin e mirë të kishim mësues letërsie shkrimtarin Filip Ndocaj dhe një pedagoge të përkushtuar sikurse Lumnie Radovickën. Prej të dyvet përfituam mjaft. Shpesh hartimet e mia dhe të Dhimitër Xhuvanit mësuesit i lexonin para klasës. Më kujtohet se njëherë Filip Ndocaj na tha se hartimi i Xhuvanit qe me vargje, poezi dhe se ai nuk kishte parë ndonje herë hartim të tillë, por megjithatë e lavdëroi dhe i vuri notën 5, nota maksimale. Ndërkohë unë kisha botuar tregimin e parë te gazeta Letrari i Ri dhe kur isha në shkollën e mesme, aktivizohesha te gazeta e të rinjve, te Rinia dhe te Pionieri. Dhimitri e nisi stazhin pak më vonë dhe unë isha një nga të besuarit e tij për shkrimet e para. Në konkursin e vitit 1953, ai fitoi çmimin e parë për tregimin Ditët e fundit, mbresa nga aksioni në rrugën e Dritës, ndërsa unë fitova të tretin me tregimin Guri i Sinorit. U gëzova njëlloj si për veten se me atë tregim ai filloi rrugën letrare. Ia pata zilinë jo aq për çmimin, sa për radion lekshe që mori shpërblim, të cilën s do të mund ta blinte me kursimet e tij as për 25 vjet. Taqos, kështu e thërrisnim Dhimitrin ia kisha zilinë që shkonte vizitë te Mitrush Kuteli, për shkak se nëna e tij, Vangjeja, ishte nga Pogradeci dhe farefis me Mitrushin. Nje të diel Taqoja u kthye me një pako librash të cilat ia kishte falur Mitrushi. Me atë rast i rilexova dhe njëherë vëllimet Netë Shqiptare, Kapllan Aga i Shaban Shpatës dhe Ago Jakupi. Mitrush Kuteli dhe Koliqi qenë figurat më të kompletuara të tregimit tonë, nga të cilët u ndikua brezi ynë. Kur e pyesnin Taqon nëse kishte të bënte me Aleksandër Xhuvanin, figurë e njohur anembanë vendit tonë, ai përgjigjej se ata i përkisnin një dege tjetër xhuvanësh. Vetëm pasi u miqësuam ai më tregoi se Visarion Xhuvanin, ish kryepeshkopin e Kishës Ortodokse Shqiptare, e kishte xhaxha, të cilin pas lufte qeveria komuniste e burgosi. Dhimitri më tha se xhaxhai i tij kishte vdekur në burg si martir, duke u shërbyer të sëmurëve me përkushtim, sa të burgosurit e quanin shenjt. Sekretin që më rrëfeu e mbajta të fshehtë, sepse e dija sa e rrezikshme qe sikur ta merrnin vesh ata që e kishin inat, apo zili. Në fund të vitit të parë kur po jepnim provimin e mathematikës, Taqoja dhe unë ishim ulur në bangën e fundit dhe me që nuk po arrinim t i zgjidhnim disa detyra, nisëm të konsultoheshim. Profesori i lëndës Koço Flloko, na vuri re dhe me ironin na tërhoqi vërejtjen: Ju atje në fund, Xhuvani dhe Prifti përse po bisedoni? Mos po i zgjidhni bashkarisht problemet? Jo, professor, i thashë unë. Jo, jo, ju mund t i bëni edhe bashkë... tha ai me ironi. Profesor, ne as bashkë nuk po arrijmë t i zgjidhim! ia priti Xhuvani. Nga përgjigjja e sinqertë e Taqos në klasë shpërtheu e qeshura. Qeshi Dhimitër Xhuvani Nga e majta, shkrimtari Dhimitër Xhuvani, nusja e djalit aktorja e njohur Luiza Xhuvani, e veja e shkrimtarit, Fatmira dhe autori i shkrimit Naum Prifti. edhe profesori. Nuk e di pse na e ngarkonin aq shumë programin e arithmetikës, duke na futur edhe logaritmet, të cilat s kishin për të na hyrë kurrë në punë. Këtë e dinte edhe profesor Fllokoja. Ai kaloi të gjithë nxënësit, pa lënë asnjë me provim për në vjeshtë. Pas disa vjetësh dëgjuam se mësuesin tonë e kishin arrestuar dhe dënuar me disa vjet bug. Na erdhi keq për të. I vetmi faj i tij qe se gruan e kishte malazeze dhe nuk pranoi ta ndante. Kur ishim në vitin e parë mësuam se na kishin burgosur mësuesin e kimisë, professor Radovanin, të akuzuar sikur ishte një nga ata që kishin hedhur një bombë në ambasadën sovjetike. Qeveria komuniste e sajoi vetë provokacionin me qëllim të eliminonte kundështarët e ca më shumë për t u futur tmerrin të tjerëve. Pas mbarimit të shkollës Taqon e emëruan ndihmësmjek në Gramsh dhe pastaj në Librazhd. Në të dy rrethet ai punoi me përkushtim, sidomos kur ra epidemia e fortë e gripit. Përvoja e atyre viteve i shërbeu për subjektet e vëllimit me tregime Kambana e fundit, që pati jehonë të mirë në rrethet letrare. Shuteriqi, duke çmuar talentin e tij, e dërgoi për studime në Institutin Gorki në Moskë, furriku ku mbruheshin artistët e penës. Për shkak të prishjes së marrëdhënieve shqiptarosovjetike,taqoja nuk arriti ta mbaronte, por së paku mësoi rusishten dhe zgjeroi kulturën e tij. Kur u kthye nga Moska ai na solli, në redaksinë e revistës Ylli, një tregim me prirje disidente Ulica Jamskaja Nr. 9, ku ai nxirrte në pah vanitetin e brezit të ri sovjetik. Vajza i qe mburrur dashnorit se banonte te një pallat madhështor, ndërsa shtëpia e saj te rrugica Jamskaja qe një kasolle druri e shekullit të kaluar. Pas kryerjes së fakultetit Gjuhë e Letërsi Shqipe në Tiranë, Taqoja u fut në punë në Lidhjen e Shkrimtarëve. Sikurse u bë zakon në vitet 60, shkrimtarët shkonin në terren të merrnin mbresa direkte nga jeta. Edhe pse nuk thuhej hapur, kërkesa nga lart ishte që letërsia të kthehej në gazetari e mjet propagande. Taqoja zgjodhi si vend të preferuar Hidrocentralin e Bistricës, te Syri i Kaltër, pranë kënetës së Butrinit, vend piktoresk me klimë të butë. Pasi kaloi një muaj atje, u kthye në Tiranë dhe iu vu punës për romanin Tuneli. Vepra ngjalli entusiazëm dhe u prit mirë nga rrethet letrare, ngase vinte në pah me realizmë jetën ashtu siç ishte. Drejtor kantieri në Bistricë, qe Sali Vata, i mbiquajturi Luani i tueneleve, i cili kishte fituar nam në Shkopet, me forcën e krahëve. Kryeministri Mehmet Shehu e caktoi drejtor në Bistricë edhe pse qe vetëm me shkollë fillore, po ky qe rregulli atëherë, ata pa shkollë urdhëronin njerëzit e shkolluar. Sali Vata i nxiste ingjinerët të nxirrnin sa më shumë steril nga tuneli, sepse kjo qe masa e tij e vetme e suksesit. Ingjinerët i kundërshtonin duke e quajtur të dëmshme dhe jo ekonomike hapjen e zgavrës me përmasa të mëdha, sepse më pas duhej mbushur me beton e hekur, me cimento të kualitetit të lartë, prandaj ngulmonin të gërmonin sipas parametrave të përcaktuar. Këtë kontradiktë midis mendimit shkencor dhe empirik, shkrimtari e bëri bosht romanit të tij, sikurse dhe jetën e zymtë të kantierit. Qëlloi qe romanin e lexoi Mehmet Shehu dhe kryeministri u prek, a më sakt u zemërua që autori kishte guxuar të kritikonte heroin e Punës Socialiste, Sali Vatën, sado me emër tjetër. Sipas dëshmisë së Bashkimit, djalit të tij, ai e kishte nxirë me kalem çdo faqe, e quajti veprën skandaloze e dha urdhër të mbahej qëndrim kundrejt autorit. Shpërthyen kritikat e forta në të gjitha organet e shtypit. Ishte një fushatë e egër që vazhdoi gjatë. Autokritika e Xhuvanit as që u përfill. Qe e shëmtuar kur disa nga shokët tonë të klasës, u sulën me shkrime kundër tij, sado që nuk kishin haber nga fusha e kritikës dhe e letërsisë. Konformizmi u bë normë morale. Komentet për Tunelin vazhduan gjatë në bisedat shoqërore. Një palë pohonte se realiteti nuk njihet në një muaj, ndërsa pala tjetër më realiste ishte e mendimit se atij i mjaftonte një javë, mbasi ashtu shkrimtari s do të kishte parë anët negative të kantierit. Dhimitrin e pushuan nga puna si redaktor dhe kryeministri 112

112 112 gëzuar 28 nëntori Për kujtim të Dhimitër Xhuvanit 111 dha urdhër ta shlyente mëkatin atje ku e kishte gatuar dhe kështu Dhimitër Xhuvanin e dërguan punëtor në kantierin e Bistricës. Ç mund të bënte një shkrimtar pa zanat, veç t i binte kazmës? Shokët e miqtë e tij ingjinierë, që e ndjenin të afërt dhe e dinin mirëfilli se ishte dënuar kot, menduan për të. Ata i dhanë një palë kominoshe, fisën oksidrike, një maskë dhe e mësuan të saldonte. Mbaj mend se Xhuvani fliste me respekt të veçantë e dashuri per kryeingjinierin Kristo Kalidhopulli, miqësinë me të cilin e ruajti gjithë jetën. Shumë shpejt Taqoja u bë mjeshtër i saldimit. Që saldimi të jetë i fortë dhe i bukur, ngjitja duhet të ketë formën e luspave të peshkut, qenë fjalët që mbaj mend prej tij. Pas disa kohe kantieri u mbyll se puna u krye dhe hidrocentrali do të përurohej. Dhimitrin tok me disa shokë të tij nga kantieri, e transferuan në Cërrik, ku po ndërtohej rafineria e naftës, përsëri saldator. Pas dy a tre vitesh mundi të vinte në Tiranë te ndërmarrja bujqësore Gjergj Dimitrov po në zanatin e ri, por tani kishte kënaqësinë të kthehej në darkë pranë familjes. Kjo periudhë e dënimit me punë fizike vazhdoi pesë vjet. Në vitet 70 Kinostudioja e rriti planin e prodhimit të filmave shqiptarë, si imperativ për të mënjanuar ndikimet e filmave të huaj. Ndihej nevoja për skenarë filmash artistikë origjinalë. Dhimitër Xhuvani e emëruan skenarist dhe ai pruri atje përvojën e tij nga jeta duke shkruar disa skenarë mjaft të bukur për shijet e kohës. Edhe vëllimi i tij me tregime Rrugëve të kantiereve përmban subjekte nga mbresat nga jeta si punëtor. Ne maturantët e Politeknikumit Mjekësor të vitit 1953, krijuam një traditë të mirë duke paracaktuar ta festonin dhjetëvjetorin para ndërtesës madhështore të Operas dhe Baletit, që ndërkohë ishte akoma projekt, por ne na dukej si një mrekulli që do t i shtohej Tiranës. U takuam sipas premtimit më 1963, po festën e bëmë te ambientet e Drinit që aso kohe quhej Vollga. Takimet e tjera, çdo pesë vjet, i zhvilluam në Tiranë, madje një vit shkuam edhe në Dajt. Ndërkohë shumica e ish nxënësve qenë martuar, disa me fëmijë dhe ndonjë edhe gjysh. Në një takim shoqëror dikush u kujtua të pyeste sa vjet martuar kishte secili prej nesh. Dikush tha 5, 8, 15, ndërsa kur i erdhi radha Taqos, ai u përgjegj: mua më duket se kam lindur i martuar. Plasi gazi. Vërtet ai qe martuar tepër i ri, gati njëzet vjeçar. Ka të ngjarë që thënia të mos jetë origjinale, po unë nga prej tij e dëgjova për herë të pare, prandaj po e permend. Më kujtohet se Dhimitri para se të shkruante romanin që ngacmonte ndërgjegjen e tij krijuese, u konsultua me mua. Kishte dy subjekte, njërin për një bari matjan që e dimëronte tufën e dhive në fshatin e vet, duke thyer traditën e shtegtimeve në Shqipërinë e mesme dhe të jugut, dhe tjetrin për një punëtor të aksidentuar që ngrihej në këmbë me protezat që sajoi vetë. Duke e ditur se Taqoja nuk e njihte jetën e fshatit dhe do të mbetej disi soditës për blegtorin e tufës së dhive, e këshillova t i kushtohej të aksidentuarit, jetën e të cilit si elbasanas, e njihte më mirë. Pas një viti doli në dritë romani Përsëri në këmbë, që u prit mjaft mirë, sepse sillte në mënyrë besnike jetën e një novatori me vullnet të hekurt. Më vinte maraz tek dëgjoja interpretime idiote se titullin ia kishte vënë qëllimisht që t u tregonte se ai sërish ishte ngritur në këmbë. Jo, njëmijë herë jo! Besoj se sikur t i kishte shkuar ndërmend ky interpretim, do t ia kishte ndryshuar titullin. Dhimitri nuk donte kurrsesi të sfidonte autoritetet që e kishin dënuar, po titulli i përshtatej për bukuri jetës së heroit me këmbë të prera, që ngrihej në këmbë dhe punonte njëlloj si të tjerët. Nga fundi viteve 80, Lidhja u kujtua t i ndihmonte shkrimtarët dhe kompozitorët për kushte më të mira pune e jetese. Vendosi t u jepte tre dhoma e një kuzhinë, pasi të lironin apartamentet e tyre me dy dhoma e një kuzhinë. Për Seksionin e Strehimit ky kusht qe i favorshëm, sepse në apartamentet e liruara, do të strehoheshin familje të tjera. Në listën fillestare isha unë, por pastaj më hoqën, për arsye se kisha vetëm vajza dhe kryesia arsyetoi se ato do të martoheshin dhe do iknin nga shtëpia. Dhimitrit i dhanë një apartament me tre dhoma e një kuzhinë, në godinat që u ngritën afër sanatoriumit të Tiranës. Nga frika se mos ia zinin të tjerët, Taqoja nisi riparimin e shtëpisë sipas shijeve të tij dhe disa muaj me radhë qëndroi atje, duke fjetur si gjynahqar te një shtrat dosido, deri sa u mbart familja krejt. Dhimitri qe punëtor i palodhur. Sa pa mbaruar një vepër, mendjen e tij e ngacmonte subjekti i një vepre të re. Ai shkroi pa pushim, pa ndërprerje në disa gjini, tregime, novela, romane, skenarë, drama. Natyrisht qe i kujdesshëm t u përmbahej normave të realizmit socialist, por asnjëherë ai nuk ra në shtratin e skematizmit banal, të atyre romaneve a veprave të cilave u kuptohej fundi qysh në faqet e para. Ai sillte fakte jetësore domethënëse e njëkohesisht ruhej të mos shkelte në dërrasë të kalbur, sepse kjo do t i kushtonte shumë pas Tunelit. Filmat me skenarët e tij si edhe romanet e asaj kohe vazhdojne të lexohen, madje dhe të pëlqehen sidomos nga lexuesit e moshës se tij. Taqoja ishte shumë i këndshën në bisedat shoqërore. Dinte të tregonte bukur, shtruar, pa u nxituar, por me kthjelltësi e kurdoherë me synim të nënvizonte idenë që donte të nxirrte në pah. Njëherë e pyeta nëse kishte në sirtar tregime për një kohë tjetër, disidente. Më tregoi një subjekt tragjik për një familje të pasur elbasanase, gruaja e të cilit qe vetëvrarë pas një vizite disa ditore në pallatin e Zogut kur ai ishte beqar. Ai m i rrëfeu të gjitha hollësitë e tregimit, se ngarja njihej mirëfilli në Elbasan. Nuk e di nëse e hodhi në letër, apo mbeti subjekt i pakonsumuar, sikurse ngjet kur veprat shtyhen pafundësisht për arsye të ndryshme. Disa herë na qëlloi të shkonim me shërbim bashkë, nëpër rrethe të ndryshme si anëtarë jurie, apo komisionesh ekspertësh nga ministria. Natyrisht në darkë na pëlqente të luanin ndonjë dorë me letra. Luanim krysisht kupat me një gjobë të lehtë, humbësit do të paguanin kafetë e ditës së nesërme. Shuma e të hollave nuk shkonte përtej 50 lëkeve të vjetra për dy veta. Taqoja asnjëherë nuk pranoi të hynte ne lojë me para. Me sa duket e kishte tronditur nje ngjarje e viteve të rinisë në Elbasan, ndonjë dramë e shkaktuar nga kumari dhe kurrë nuk u ul atje ku luhej me para. Njëherë, ndërsa ndodheshim në turizmin e Sarandës, vura re se Taqoja porositi vetëm një gjellë me mish, pa e shoqëruar me supë a sallatë. U bëra kureshtar dhe e pyeta si ishte me oreks që tregohej aq i përkorë. Oreks? pyeti duke buzëqeshur. Unë mund ta ha gjithë menynë, por nuk dua ta lë këtu dietat dhe rrogën. Më mirë ha diçka dhe e quaj veten të ngrënë. Pinte me karar, pa e tepëruar dhe unë kurrë nuk e pashë Taqon të dehur, a të pirë. Ai kishte një shoqëri mjaft të gjerë, dhe të gjithë e donin për karakterin e tij të shkueshëm, të butë, të dashur. Vishej thjeshtë, pa lakmuar për luks e gjëra të shtrenjta. Ishte shembull i modestisë dhe thjeshtësisë. Dhe kurdoherë kthehej në familje me një dhuratë sado modeste, një qeskë me portokalle, me rrush a me mollë. Dhimitër Xhuvani tregoi se kishte depozituar mbresa të shumta e të hidhura nga diktatura dhe atë duf e shprehu duke stigmatizuar anët e shëmtuara të atyre viteve. Më ka mbetur në mendje romani i tij Jetë në arkivol të cilin ma dhuroi me dedikimin mbresëlënës: Naumit, për gjithçka të hidhur që kaluam. Me dashuri, Dhimitër Xhuvani. Tiranë, Aty ai demaskon egërsinë monstruoze të hetuesve të sigurimit, të cilët përpiqeshin të nxirrnin pohime nga të pandehurit dhe të burgosurit kot, me tortura që kalojnë caqet e mendjes njerëzore. Po ashtu atij i la mbresa të pashlyeshme tragjedia e Otrantos, ku humbën jetën në mënyrë tragjike me dhjetra familje që ëndërronin të shkonin në një vend Europian si Italia. Vepra I mbytyri i Otrantos, është requiem për ata që treten në fund të detit Adriatik. Edhe në veprat e tjera sikurse E diel pas vdekjes, Kambana e thyer e Kremlinit, Kryqëzimi i dytë i Krishtit, Fytyra e vdekjes, (tregime 1999), Kupa e helmit, ai sjell emocione tronditëse nga ashpërsia e diktaturës shqiptare, që nuk ka të krahasuar me asnjë nga të ashtuquajturat diktatura komuniste të Europës Lindore. Shpirti tij i ndjeshëm nuk e duronte as hipokrizinë, as mizoritë e zyrtarëve. Skenari i tij i fundit, realizuar film nga djali i tij, regjisori Gjergj Xhuvani, i njohur me filmin Parrullat, u prit mirë edhe në festivalet ndërkombëtare të këtij viti. Premiera u shfaq këtë javë, në kinema Millenium në Tiranë, por ai s mundi ta gëzonte. Dhimitër Xhuvanin, punoi me përkushtim gjithë jetën për kultivimin e letërsisë, për ngritjen e saj në një nivel më të lartë, për t u rreshtuar denjësisht krahas vendeve ballkanike dhe europiane. Vdekja e tij shkaktoi tronditje jo vetëm në Tiranë, por anembanë vendit. Me qindra njerëz e përcollën në banesën e fundit, edhe pse s pati asnjë organizim zyrtar, çka tregoi dashurinë e sinqertë të njerëzve të thjeshtë për shkrimtarin e tyre të dashur. New York, 5 nëntor 1909 PORTI I LOTEVE Nga Dhimitër Xhuvani Edhe ata që nuk qanin, kapërdinin lotët. Atyre që ulërinin, nuk i dëgjohej më zëri. As dallgët e detit nuk dëgjoheshin. Dhe motori i anijes së fundit nuk u dëgjua. Dhimbja kishte shurdhuar çdo gjë. Sikur njeriu të mos kishte sy! Sa mirë do të qe! Asnjë në atë qytet të lashtë, as të vdekurt brez pas brezi, s kishin parë një ngarkesë të tillë njerëzore. Dhe direku i anijes ishte mbushur me njerëz! Anija dikej sikur po mbytej. Emri i saj Jeronim De Rada i shkruar me shkronja të bardha, ishte zhutyr nën ujë. Sigurisht, ata që kishin hipur nuk e kishin menduar mbytjen. Anija dhogë e zezë arkivoli, kurse deti i gjerë e i pafund, varr i madh. Asgjë nuk dëgjohej. Dhembja e madhe kishte shurdhuar gjithçka. Po barba Koçua, kapiteni i anijes, pse nuk i ra sirenës si çdo mëngjes kur nisej për peshkim? Pse pra nuk i ra sirenës sot? Nuk e shikonte ai se shkronjat e bardha po mbyteshin? Një krismë pushke çau ajrin. Një breshëri automatiku elektrizoi zemrat. Sheshi i molit u patsrua me luftë. Dhe njerëzit u ndanë përgjysmë: ca në det me De Radën e ca në tokë, te kulla e Mujo Ulqinakut. E nuk u besonin syve derisa anija u tret. U tret apo u fik? Shpëtoi apo u mbyt? Deti s është si varreza ku mbahet një minutë zi. Në të sundon heshtja e gjatë. Hesht me orë të tëra fare i qetë, i zbrazët, i braktisur. Bosh, fare bosh. Po pulëbardhat ç u bënë? Apo u trembën nga vështrimet e syve bosh të njerëzve këtej gardhit? Një krismë çau ajrin. Nuk ishte krismë pushke, ishte një piskamë e gëzuar nëne, e cila shikoi e para atje tej, në kufi të qiellit e të detit një njollë të zezë. - Atje, atje! Unë e pashë. Ma panë sytë. Sytë e panë! filloi të thërriste ajo. Mijëra e mijëra sy mbërthyen detin. Zbrazëtira iku nga sytë e tyre. Në det lëkundej lehtë një dhogë e zezë. Sesi lëkundëj! Dhoga u bë djep. Dhe djepit iu bë një direk. Djepi zmadhohej si në përrallën e detit. U bë i madh sa një qivur, pastaj sa një magje e madhe. Pastaj u bë anije. - De Rada, po vjen De Rada e barba Koços! Anija po vinte përballë e pas pak filloi të dukej gjithçka. Dhe shkronjat e bardha nisën të duken. Buzët e njerëzve lëviznin si buzët e fëmijëve të çerdheve që sapo kani nisiur të mësojnë shkronjat e para të ndara në rrokje. Je-ro-nim-De-Ra-da! Anija se si hyri në mol. Dëgjohej vetëm zhurma e motorit. Goditjet nuk ishin ritmike. Dhe tymi se si ishte, se si dilte, sikjur po jepte shpirt. Mos vallë anija nuk kishte më fuqi btë bënte dhe ato njëzet a tridhjetë metrat e fundit? Mos vallë Jeronim De Rada plak erdhi deri aty vetëm i shtyrë nga forca e mallit për brengën e tij? Motori bëri dhe dy-tre rrahjet të çrregullta, si një zemër e plakur, e sëmurë. Shtëllunga e fundit e tymit doli e bardhë, si re, si frymë shpirti. Dallgëza e fundit e ujit, e shtyrë nga anija, sa puqi tokën u shua. O Zot! Në qoftë se ka Zot! Gardhi u shthur se edhe ushtarët e policat bij nënash janë. të gjithë u sulën, sepse secilit i kishte ikur gjysma e vetes detit, përtej ëndrrës, brenda dhimbjes. Të gjithë u futën në det si të ishte dita e Shën Mërisë së Gushtit, ndonëse ishte mars, përsendia e luiftës. Dhe të gjithë shtangën sa mbërritën në anije. O Zot! Në qoftë se ka Zot! Ç të shohin? Asnjë frymë njeriu. Asgjë e gjallë. Kuverta heshtte si të ishte një copë shkretëtirë. Timoni ishte i lidhur for me litarin në kursin e portit të lashtë të Durrësit. Dhe sasia e karburantit ishte llogaritur që anija bosh të jepte shpirt aty buzë bregut, pranë vargjeve: Arbëria që prapa detit na kujton, se ne të huaj jemi në këtë dhé. O, sa vjet kaluan e zemra s e harron, se për turkun (e për disa) mbetëm pa mëmëdhe.

113 gëzuar 28 nëntori 113 Krijuesi është turp të hesht para të keqes Intervistë me Poetin Ali Podrimja dhënë Radios Blue Sky, Prishtinë Intervistoi Vera Pelaj Blue Sky: Cila është koha e fillimit të shkrimeve? Ali Podrimja: Kam filluar të shkruaj që në vitet e 60-ta. Poezinë e parë e kam botuar në revistën letrare Jeta e re, në numrin 4 të saj, në vitin Por, puna ime më e dendur dhe që ishte më e vrullshme, fillon nga vitet 60-të. Atëherë isha nxënës i gjimnazit të Gjakovës dhe më kujtohet si sot, pas disa numrave që ishin botuar të Jeta e re, që mbarte Esad Mekuli, që unë e kam quajtur në shkrimet e mia diskursive edhe Engjulli im mbrojtës, më luti të dërgoj një poemë për Kosovën. Unë veç e kisha shkruar poemën, e cila kishte hasur në keqkuptim te organet e pushtetit të atëhershëm. Dhe kështu, ata i kishte kapur tmerri shkaku i një vargu, i cili gjendet në poemën, Kosova është gjaku im që nuk falet. Do të thotë, para 50 vjetëve e kisha thënë këtë varg dhe si nxënës isha bërë problem për shtetin e atëhershëm. Prandaj, atë kohë, vështirë se do ta harroj ndonjëhërë, sepse ishte me shumë të papritura. Blue Sky: Me ç farë problemesh u ballafaquat për shkak të shkrimeve tuaja në atë kohë? Ali Podrimja: Problemi kryesor ishte poema por, pas poemës kisha botuar edhe disa poezi të tjera. Posaçërisht problem më kishte sjellë edhe poezia Bukuria. Për këtë poezi më thonin, kush është ai fqiu yt që ende nuk e ke takuar? Në atë poezi kisha një varg që thoja: Zgjata dorën ta këpus lulen, mos, më tha fqiu im. Fjala ishte për bukurinë dhe mirësinë në jetë por, ata ( pushteti i atëhershëm) e kuptonin krejt ndryshe. Ata e kuptonin nga rrafshi politik dhe më thonin se, ke menduar për Shqipërinë. Unë nuk mund të thosha së është ashtu, sepse mund të dënohesha ashtu siç kishin paraparë ata. Mirëpo, mëgjithatë, mua më përjashtuan nga gjimnazi dhe unë u detyrova që privatisht ta mbaroj gjimnazin Hajdar Dushi, në Gjakovë. Drejtori im i shkollës, ishte Ibrahim Zherka, i cili ka qenë një njeri zotëri, historian dhe njeri diplomat.. Më bëhej se ai më lexonte në sy dhe përgjigjet e mia, atij i pëlqenin. Atij i pëlqente që unë dëshiroja t ju bishtnoj gjërave më të këqija. Posaçërisht ishte ra në hall Esad Mekuli, sepse Komiteti Krahinor i atëhershëm e kishin ftuar në bisedë informative dhe e kishin pyetur për poezinë time. I kishin thënë, çka është kjo poezi, çka është ky varg Kosova është gjaku im që nuk falet, sa vjet i ka ai poet që e ka shkruar...? Esadi, ishte përgjigjur se është djalë i ri dhe kishte treguar që jam gjimnazist. Mirëpo, komiteti në atë kohë, kishte thënë se ky poet nuk mund të jetë gjimnazist dhe se nëse është kështu, ai gjimnazist, nuk meriton që ta vazhdojë shkollën më tutje. Ai qenka njeri i revoltuar, rrebel etj.etj. Pas atyre bisedave, Esadi arrrin në Gjakovë dhe gati sa nuk qante. Unë i kërkova falje dhe i thashë, më fal baca Esad, unë ashtu e shoh dhe mendoj se Kosova është gjaku im që nuk falet. Të tjerët mund të thonë që Kosova nuk është gjaku i tyre, por gjaku im është. Ai filloi të shqetësohet dhe më tha: a e di ti që edhe këtë dritare që e kemi mund të na mbyllin? Mendonte për revistën Jeta e re, shkaku i kësaj poezie, shkaku i këtij vargu. Unë e pyeta Esadin se çfarë duhej të bëja unë. Ai më tha, nëse më dëgjon, nëse më kupton dhe nëse dëshiron që Jeta e re të mos mbyllet, a bën ta shkruash një vjershë për Titon? Unë buzëqesha dhe i thashë: baca Esad, unë nuk kam qenë në luftë dhe as që jam takuar me Titon. Nuk e di as çka të shkruaj. Ai më tha, se do të jetë mirë edhe për ty dhe se do të shërbejë poezia për Titon ty edhe si mbrojtje. Më kujtohet, se me të ishte edhe Nehat Islami. Nehatin e donte shumë dhe të dy bashkë, kishin ardhur te unë në Gjakovë, me qëllim që të më bindnin që të shkruaja një poezi për Titon. Ju thashë se nuk di ta shkruaj atë poezi. Esad Mekuli më tha, shkruaj ti tre katër rreshta, e unë i rregulloj. I thashë së atëherë nuk është poezia e ime. Më tha të lutem, ose duhet ta shkruash një poezi për Titon, ose përndryshe po duan të na mbyllin revistën Jeta e re. Atëherë ishte gjallë Dushan Mugosha. Në atë kohë, dëgjoheshin ngapak edhe shqiptarët por, ai i kishte nën komandë të gjithë. Baca Esad, nga ai kërcënohej por unë bacës Esad i thashë për besë nuk di të shkruaj poezi për Titon, por ai më tha se për hatrin tim, duhet ta shkruash. U binda dhe e shkrova poezinë, por jo aq të gjatë. Dhe ai më tha se do t ia vënte titullin vet. I thashë, pasiqë ndodhi kjo punë me poemën time dhe pasi dëshiron që unë të mos jem shkaktar për mbylljen e revistës Jeta e re, po e vë në peshojë edhe nderin tim dhe i thashë se unë nuk mund t i shoh lotët e tu. Më tha mirë dhe kështu do të bëjmë. Mirëpo, ajo poezi në gjuhën shqipe kishte kaluar shumë mirë dhe udhëheqësit shqiptarë thonin për mua se ky qenka djalë i mirë, ne i paskemi ra në qafë etj, etj. Por, poezia ime, përkthehet në gjuhën serbe, me rastin e ditëlindjes së presidentit të atëherëshëm të Jugosllavisë, Titos. Ata duhej patjetër të shihin se çka kanë shkruar shqiptarët, sllovenët, kroatët, maqedonët etj., dhe e bëjnë një antologji. Në atë antologji, e përkthejnë edhe poezinë time. Në atë antologji, poezi për Titon kishte nga të gjithë poetët e Kosovës, duke u nisur nga Enver Gjergjeku, Rrahman Dedaj, e nga të gjithë, sepse koha ishte e tillë dhe nuk mund t i bishtnjoje punës atëherë sepse në atë kohë, themelohej edhe Universiteti, krijohej edhe Akademia e shumë institucione tjera, e të vinte turp të pengosh, andaj është dashur që në njëfarë mënyre, të bësh lojë edhe me fatin tënd, edhe me fatin e shoqërisë. Dhe, e marrin atë poezinë time për Titon, e analizojnë dhe përsëri thonë se, ky njeri është tallur me neve sepse në poezi e ka vargun Trimi im. Kur i drejtohesh dikujt me Trimi im, është pezhurativ dhe ata thonë se ky i thotë Titos Trimi im. Sekretari i Fadil Hoxhës më thotë, na trego pse e ke shkruar këtë poezi dhe këtë varg?! Unë i pata thënë, i kam thënë trimi im asgjë tjetër. Ai më thotë jo, ky varg është shkruar në mënyrë pezhurative. Unë iu përgjigja jo, jo. Unë kam menduar se është trimi im dhe asgjë tjetër. Dhe me kaq u mbyll ai proces rreth asaj poezie. Mirëpo, Esadin, vërtetë e kam pasur një engjëll mbrojtës, sepse ai më ka mbrojtur shumë shpesh dhe vërtetë më ka ndihmuar shumë. Unë, para se të merresha me shkrime, merresha me sport. Isha notues, një ndër më të njohurit, jo vetëm në Kosovë, por edhe jashtë Kosovës. Por, unë rastësisht kam hyrë në letërsi. Një mik i imi shkruante poezi dhe ai vinte të më shihte mua kur kërceja nga shkëminjtë e lartë, nga lartësitë e mëdha. Një ditë më thotë se po shkruaj poezi, unë i thashë mirë edhe unë një ditë do të shkruaj poezi. Dhe ashtu ndodhi. Ishte ajo poezia ime e parë që e botova në Jetën e re, në numrin 4, në vitin Blue Sky: Deri tani na treguat për problemet që i keni pasur në të kaluarën për shkak të krijimtarisë tuaj. A mund të keni probleme edhe tani p.sh me poezinë Zero që e keni shkruar në vitin 2004, meqenëse edhe kjo poezi është për korrupcionin? Ali Podrimja: Krijuesi, është turp të hesht para korrupcionit. Është turp të hesht para injorancës dhe para të keqes, që mund ta kaplojë shoqërinë. Kam përshtypjen, që ai sindromi i Shqipërisë, ka kaluar edhe tek ne. Mua më kujtohet edhe ajo koha e Fadil Hoxhës, i cili arriti të jetë edhe kryetar i ish Jugosllavisë, mirëpo unë atë e kam parë rrugëve të Prishtinës e të Gjakovës. Ai vinte me një makinë të thjeshtë, që sot me qindra njerëz në Kosovë i kanë. Ai vinte edhe pa truproje, si qytetar i thjeshtë. Ai hynte nëpër shkolla, vizitonte institucione të ndryshme në këmbë, pa u friguar nga askush dhe nga asgjë. E tani diçka tjetër ka. Tani neve, na kanë kapluar këto Zerot, e ato zero në realitet, mund të ishin kafshatë e shumë njerëzve të varfër. Nuk ka asnjë funksionar sot, nga më i vogli e deri tek ai më i madhi, që nuk i ka disa makina. Ato makina janë bërë tmerr për opinionin, që çdo ditë enden me duar në xhepa. E kjo është e turpshme. Mirëpo, krijuesi duhet ta luftojë këtë, duhet Ali Podrimja t u tregojë njerëzve, kur një popull siç jemi ne, ende kërkon veten, kur një shoqëri ende bredh në një hapësirë ballkanike dhe ende nuk e ka marrë veten në dorë, e jo të tregohesh një shoqëri e pasur, kur je një shoqëri e varfër. Shikoni vetëm sa universitete private janë ndërtuar këtu, e ndërtimi i gjërave private ka vetëm qëllim përfitimin, e asgjë tjetër. Studentët më të dobët janë nëpër universitete private. Por edhe profesorët në univeritetin shtetëror, janë të hutuar sepse ngasin edhe nëpër universitete private, në të gjitha anët sepse ngasin për përfitime. Unë shoh shumë intelektualë që janë në nivel e që kanë emër por, ata nuk bëjnë ashtu, sepse turpërohen pikësëpari nga familja e vet dhe nga vetë populli. Blue Sky: Jeni autor i shumë vëllimeve poetike. E gjithë krijimtaria juaj e mirëfilltë ka bërë që ju të konsideroheni si poeti ynë kombëtar. Çfarë do të thotë kjo për juve? Ali Podrimja: Në letërsinë shqipe, ka shumë poetë të mirë, madje ka poetë të mirë, të cilët do të dëshironte t i kishte çdo metropol i botës. Ja, para disa ditëve, miku im Fatos Arapi, u nderua edhe me çmimin Kurora e artë, të Strugës. Por, ajo Kurora e Artë e Strugës, është dashur t i ndahej shumë më herët poetëve shqiptarë. Ndoshta qysh kur ishte gjallë Lasgush Poradeci. Mirëpo, këta fqinjët tanë të Jugut, gjithmonë janë frikësuar nga hija jonë, nga fjala jonë, nga libri ynë. Nuk e di me radhë cili është Fatos Arapi që u nderua me këtë çmim, por është tepër vonë që i është dhënë një krijuesi shqiptar. Mua më habit kjo vonesë. Më habit sepse poezia shqipe e ka merituar qysh moti. Unë e di një shembull, kur në vitin 1968, romanin Gjenerali i ushtrisë së vdekur të Ismail Kadaresë, Esad Mekuli e kishte përkthyer në gjuhën serbokroate. Pas një viti, një shtëpi botuese e njohur e Beogradit, e riboton. Ai libër, i bjen Miroslav Kërlezhës në dorë. Kërlezha e merr dhe e lexon. Bordi i Strugës, vendosin që Kërlezhën ta nderojnë me çmimin Kurora e artë, qysh në vitet 70- të. Në mesin e tyre ka qenë edhe një poet, që është miku ynë, por që është edhe me rrënjë tona. Ai është, Mateo Matevski. Ata shkojnë në Zagreb tek Miroslav Kërlezha dhe i thonë: Z. Kërlezha, ne kemi ardhur sepse duam të të propozojmë për çmimin Kurora e artë të Strugës. Në tavolinë e shohin se ai e ka librin e Kadaresë Gjenerali i ushtrisë së vdekur. Ai buzëqesh dhe thotë se, jam duke lexuar këtë roman, duket se është i vogël për nga vëllimi, por është tepër i madh me mesazhe dhe është nga një autor i ri. Kadareja, atëherë kishte 30 e ca vjet, dhe thotë se do të ishte mirë që ju ta nderoni me këtë çmim këtë të ri, dm.th. Kadarenë. Thotë se ai ka edhe poezi dhe një përmbledhje e tij është përkthyer edhe në gjuhën ruse. Kadareja kishte mbaruar atëherë universitetin Gorki, për Letërsi. Mirëpo, ata nuk ia japin çmimin Kadaresë. Pra, frika ndaj fjalës sonë, ndaj krijuesit shqiptar dhe librit shqiptar, ka qenë e hershme. Kjo shihet edhe nga botimet e pakta që janë në Maqedoni, nga autorët shqiptarë, sepse nuk kanë shtëpi botuese, nuk kanë revista letrare, fletushka letrare, ashtu siç nuk kemi edhe ne. Do të thotë, se edhe ne kemi rënë në fund të pusit. Nuk është më Rilindja, që ishte ndër shtëpitë botuese më të mëdha në Ballkan dhe që gëzonte epitete më të mëdha edhe nga të huajt. Nuk është më as gazeta Rilindja, e cila i kishte tirazhin deri në 200 mijë kopje. Pra ne, ndoshta në mënyrë të pavetëdishjme, i kemi rrënuar institucionet tona, që kanë qenë kombëtare. Një budalla i ministrisë më pati thënë: Ne do t i mbyllin sepse ato kanë qenë organe të komunistëve mirëpo, ai fatkeqësisht ishte i vendosur në një zyrë që më parë kishte qenë Komiteti i Komunistëve të Kosovës. Por ai ishte budalla dhe 114

114 114 gëzuar 28 nëntori Krijuesi është turp të hesht para të keqes 113 unë i thashë: More zotëri, ti ndoshta vetë tani je ulur në karrigën e Dushan Mugoshës, e tani ti thua se është dashtë të mbyllet Rilindja, e duhet të bëjmë kështu e ashtu, është turp i thashë. Mirëpo turpi ishte i atyre që e kishin emëruar që ai të jetë aty. E ky është mjerimi. Blue Sky: UÇK-ja, e ka pasur për betim vargun tuaj Kosova është gjaku im që nuk falet. Si e ndieni veten për këtë nder? Ali Podrimja: Për mua ky ka qenë nder sepse shumë nga ata të rinj që dolën nëpër male dhe kapën pushkët për ta mbrojtur dinjitetin dhe Kosovën, i kam njohur. Ata më patën treguar, por më vonë më patën treguar edhe disa komandantë, që kanë qenë udhëheqës të tyre. Për mua është interesant edhe një rast në Tiranë, ku ishte mbajtur një demonstratë e madhe në vitin 1998, për lirinë e popullit të Kosovës. Dritëro Agolli, siç e ka zakon ai me atë humorin e vet, më tha, Ali na ke bërë telashe. E pyeta për çka? Më tha, qindra vetë e kanë mbajtur vargun tënd lartë dhe kanë bërtitur, Kosova, është gjaku im që nuk falet. Unë i thashë se nuk kanë bërë gabim, mirë kanë bërë. Edhe i thashë, ky është nder për mua. Edhe ky varg i imi që ka qenë për betim të luftëtarëve të UÇK-së, është nder për mua. Kështu iu ka ndodhur edhe shumë poetëve tjerë p.sh poetëve të Rilindjes. Kur kanë dalur çetat e luftëtarëve kundër regjimit otoman apo fashist, ata kanë pasur ndonjë varg të ndonjë poeti, i cili i ka lidhur qoftë për popull, qoftë për liri, qoftë për idealin e tyre. Blue Sky: Në cilësinë e poetit kombëtar, ju e keni përfaqësuar poezinë kosovare nëpër festivale të ndryshme. Një ndër këto festivale ka qenë edhe Festivali Interkontinental i Artit dhe Letërsisë, që u mbajtë para dy viteve në Romë të Italisë. Cili ishte roli i juaj, në këtë festival? Ali Podrimja: Unë kam qenë në shumë manifestime të tilla dhe kam pasur shumë takime me poetë. Në takime të tilla, çdo krijues mund të kontribojë për çështjen shqiptare. Mund të kontribojë për shumëçka, mirëpo, takimet e Mediteranit janë ndër takimet më të mëdha që mbahen çdo vit në Evropë. Aty kanë marrë pjesë edhe miqtë e mi, Fatos Arapi, Agron Tufa, Visar Zhiti etj. Më ftuan dhe unë shkova. Blue Sky: Kishit thirrje direkte nga Roma? Ali Podrimja: Po direkte. Mirëpo, ishte shumë qesharake për mua, që në ato takime ishte edhe nobelisti kinez, për të cilin unë kisha shkruar shumë keq. Inatosesha se si një krijues kinez, që nuk kisha dëgjuar kurrë për të, ishte nderuar nga Stokholmi me çmimin Nobel. Dhe duhet ditur se secili intelektual duhet ta mbrojë intelektualin e vet, e jo t i shkel vlerat e veta. D.m.th është e trupshme. Unë edhe sot kur i shoh intelektualët që grinden mes vete, mua më vjen turp sepse ne secili kontribojmë në mënyrën tonë për çështjen kombëtare, për kulturën kombëtare dhe për afirmimin tonë. Ato takime kanë rëndësi shumë të madhe për afirmimin e secilës kulturë, të secilës letërsi. Kryesisht aty tubohen letërsitë e Mesdheut mirëpo, ftohen edhe poetë nga Kina, nga Vietnami, nga Australia, nga Amerika. Unë vitin e kaluar isha për herë të dytë. Isha i ftuar se doli libri im në italisht dhe u mbajt promovimi. Me rastin e promovimti të librit tim, erdhën edhe disa intervista por momenti më i rëndësishëm në ato takime sa isha unë, ishte edhe ekspozita e gjenocidit në Kosovë, të cilën e kishe realizuar Nysret Pllana. Reagimet filluan nga të gjitha anët, e posaçërisht reagimet e shumta PSYCHIC BY MOTHER SUPERIOR ishin nga ambasada e Serbisë. Kjo ambasadë bënte sharje të ndryshme, duke reaguar përmes shtypit dhe duke thënë se si lejoni të hapet një ekspozitë e tillë dhe si ftoni poetë që ne i njohim si nacionalistë. Nuk është nacionalizëm nëse unë e mbroj identitetin tim. Nacionalist është, kur njeriu i shan të tjerët. Unë nuk njoh shkrimtarë pas Fishtës, që i ka shajtur popujt e tjerë. Përkundrazi, ata e shfaqin mllefin ndaj regjimit serb, por popullin serb, nuk e kemi sharë asnjëherë. E kemi sharë politikën serbe, gjenocidin serb, thikën e tyre, tmerrin që e kanë bërë ndaj shqiptarëve. Dhe kjo është e drejtë. Si mund të përkrahet gjenocidi që u bë në Kosovë apo në Bosnjë, po të mos e ngritnim zërin dhe të barikadoheshim me popullin dhe me UÇK-në, që doli në male. Pra, kishte ardhur thika në asht dhe artikulimi jo vetëm i poetëve, por edhe i krijuesve të tjerë e deri te gazetarët, ishte në një vijë. Blue Sky: A do të mund të organizohej në Kosovë një festival i poezisë çfarë është Festivali Interkontinantal i Artit dhe Letërsisë në Romë? Ali Podrimja: Ne kemi pasur Mitingun e Poezisë që është mbajtur afër 50 vjetë në Gjakovë dhe mbahet ende. Por, krijuesit filluan të grinden me veti. Ka mbetur Lidhja e Shkrimtarëve të Kosovës por u formua edhe Pen Qendra e Kosovës. Realisht, organizator i Mitingut të Poezisë në Gjakovë ka qenë Klubi Letrar Gjon Nikollë Kazazi. Atëherë Gjakova ishte shumë e fortë ekonomikisht dhe Gjakova e financonte, mirëpo e ndihmonte edhe Ministria për Kulturë. Tani më duket se janë harxhuar fjalët në mesin e krijuesve, u harxhuan xhepat edhe pasuria për të mbajtur një manifestim të tillë. Tani vazhdimisht manifestimet tona duken të zbehta. Nuk të merrr malli edhe të marrësh pjesë, sepse nuk e kanë atë bukurinë që e kanë pasur dikur. E mbaj mend që atë kohë vinin poetë jo vetëm nga Kosova e Shqipëria por edhe nga e tërë bota. E tani shkaku i mjeteve, nuk kemi mundësi t i thërrasim. Tani mblidhen vetëm poetët e Kosovës, ata që dëshirojnë të shkojnë. Përndryshe jeta letrare në Kosovë, vjen vazhdimisht duke u varfëruar. Dhe kjo është një nga të zezat më të mëdha, që e ka plagosur letërsinë shqipe. Blue Sky: Ju jeni shpërblyer disa herë gjatë viteve të krijimtarisë suaj. Çfarë do të thotë për ju, marrja e një çmimi? Ali Podrimja: Është një nder që më ka bërë shoqëria dhe kolegët e mi shkrimtarë. Në ato juritë që kanë qenë në Lidhdjen e Shkrimtarëve atëherë, kur ishte Hasan Mekuli, Azem Shkreli, Rrahman Dedaj apo Esad Mekuli etj., atëherë gjendej krijuesi më i dalluar dhe ata vendosnin se kujt duhej t i ndahej çmimi. Është e vërtetë që i kam marrë disa shpërblime. Blue Sky: Në vitin 1999, nga PEN-i, gjerman, jeni shpërblyer me çmimin Nikolas Linau. Ali Podrimja: Po. Nikolas Linau, ka qenë një poet gjerman, i lindur në Rumani, i cili kishte po të njejtin fat gati si unë. Kishte lindur në Rumani dhe kishte përjetuar ekzodin. Arrin në Gjermani, ku edhe ndalet përgjithmonë. Ai ishte nga ato pakicat gjermane që ishin në Vojvodinë, në Rumani, në Hungari dhe ai kthehet prapë te rrënja e vet. Ky poet, ka pasur një udhëtim tepër tragjik por edhe poezia e tij, është një ndër poezitë tepër interesante që është në letërsinë gjermane. Lasgush Poradeci, e ka çmuar shumë Nikolas Linaun. Në vitet 60, Lasgushi përkthen në gjuhën shqipe një përmbledhje të poezive të Linaut dhe ia ofron shtëpisë botuese Naim Frashëri që ta botojë. E shikojnë redaktorë e recensentë dhe ia kthejnë librin e përkthyer Lasgushit, duke i thënë se ky poet nuk është interesant për neve sepse nuk qenka muskuloz. Lasgushi i pyet se si duhet të jetë Linau, kur ai ka vdekur para një gjysmë shekulli? Ata i thonë se ne nuk mund ta botojmë këtë libër sepse ky është poet pesimist, shumë tragjik dhe neve nuk na duhet. Neve na duhen, thonë ata, poetë të britmave. Blue Sky: Sa jeni i kënaqur me Ministrinë e Kulturës, me atë që ju ofron shkrimtarëve? Ali Podrimja: Ministria e Kulturës, mirë që ekziston dhe mirë që ka njerëz të kulturës aty, por Ministria e Kulturës duhet të ketë edhe mjete më shumë. Mjete më shumë sepse nëse kjo ministri nuk financon revista, nëse nuk financon fletushka letrare, nëse nuk financon manifestime të ndryshme letrare, nëse nuk i ofron dhe i bashkon krijuesit, atëherë nuk është në funksion të kulturës. Kjo ministri, kurrë nuk ka pasur më pak para se tani. D.m.th, shumicën e mjeteve që i marrin ata, i shfrytëzojnë për të paguar personelin që punon aty. D.m.th. mjetet tjera që mbesin aty, janë të pakta për një zhvillim normal të kulturës në përgjithësi tek ne. Blue Sky: Nga këndi juaj, si e keni shikuar polemikën Qosja Kadare? Ali Podrimja: Ajo polemikë që ka ndodhur në mes këtyre dy krijueve, ndoshta ata i ka dëmtuar më së shumti sepse ka qenë shumë e acaruar dhe një polemikë e tillë, ka ndodhur një një kohë kur Kosova ende nuk e kishte shpallur pavarësinë dhe nuk dihej ende se çka po bëhej me të. Ndoshta do të ishte më mirë të heshtnin mirëpo, ata të dy janë krijues dhe e kanë thënë mendimin e tyre. Është mirë që e kanë dhënë mendimin e tyre mirëpo, nuk është mirë kur e shkelin njëri - tjetrin. Kjo është më e dhimbshme. Blue Sky: Sa jeni i kënaqur me poetët e rinj? Ali Podrimja: As poetët e rinj nuk kanë sot hapësirë ku mund të botojnë dhe ku mund të paraqiten për arsye se mungon shumëçka. Mua më vjen keq që shumica e poetëve të rinj, bredh në margjina. Nuk gjen vend sepse nuk i ofron shoqëria. Shoqëria është fajtore për këtë dhe shumëçka tjetër. Shoqëria duhet ta dijë se një popull duhet ta ketë një kulturë të madhe. Me atë kulturë, duhet t i prijë edhe shumë programeve kombëtare dhe t u prijë edhe shumë projekteve kombëtare. Nuk mund ta bëjnë një projket kulturor njerëzit, që janë jashtë sferës së kulturës. Gifted Healer STOP SUFFERING 177 Madison Avenue, 2nf Floor, New York, NY Tel. (212) (646) We can help on all problems of life such as: Love Business Marriage Health Legal Matter Alcohol & Drugs Two Free Question 100% GARNATEE Call Today!

115 gëzuar 28 nëntori Kush i vodhi këpucët e shqiptarëve? 115 Albana Lifschin Shqiptarët e Bronxit atë mëngjes u gdhinë pa kepucë Një i çmendur thonë se kishte grabitur tërë këpucët e shqiptarëve e i kishte çuar në Salvation army për t u bërë nder homlesave të Nju Jorkut Ka qenë kronika më qesharake e botuar ndonjëherë në gazetën lokale. * * * Çdo të hënë e çdo të ejte mbrëma kamjona sanitarë gjigandë ndalojnë para ose prapa godinave të Nju Jorkut për të gëlltitur plehrat e qytetit në barkun e tyre. Kamjoni ka një vinç si noçkë elefanti që i ngre lart kazanët e mëdhenj si edhe dhomat metalike mbushur me plehra ei përmbys në barkun e tij. Pastaj i lëshon përsëri për tokë të boshatisura. Amerikanët në këto ditë para se të vijë makina rrëmbenjëse, nxjerrin para dyerve, gjithëçka që atyre nuk u nevojitet më. Kështu mbeturinat mund të jenë edhe rroba apo këpucë, televizorë apo komodina, llampadarë apo kabinete, karrike apo edhe i tërë kompleti i kolltukëve, që të vjen keq ta shohësh të hedhur në plehra. Mu kujtua një shërbim në Austri 30 vjet të shkuara. Një gjë të tillë bënin edhe austriakët. Ne ishim tre vetë, një grup xhirimi, që tek po ecnim atë pasdite në një rrugë të bukur të Insbrukut, papritur para një shtëpie na zuri syri një televizor të braktisur. Një nga shokët tanë e ktheu disa herë kokën pas për ta parë, aq sa regjisori ynë i hoqi vërejtjen: - Po ç bën kështu, se është turp. -Ç farë turpi ore, unë nuk kam televizor fare në shtëpi, kurse këta e hidhkan jashtë si pa të keq. Askush s foli e shoku ynë me kurajo e hëngri turpin me bukë. U kthye pas dhe e ngriti televizorin në krahë. Në aeroport ia paketuan dhe e kaloi bashkë me bagazhet e tij. Mbaj mend harenë e tij të madhe në Tiranë kur na njoftoi se televizori punonte! Sa të gëzuar ishin në familjen e tij, sidomos fëmijët, që babi u kishte sjellë televizor nga Austria! Televizori për ta kishte qënë një ëndër e parealizuar deri atëhere. Ti dëgjosh shqiptarët e vjetër emigrantë këtu në Amerikë të rrefejnë që mobiljet e para, i kanë gjetur rrugëve.u mësuan që e lëna e orendive jashtë shtëpisë nuk është e harruar por e lënë qëllimisht që ta marrë kush ka nevojë sa pa ardhur makina e plehrave për ta kollofitur. Po me këpucët e shqiptarëve ç ndodhi thoni ju? Edhe ato i kollofiti makina? E vërteta është që jo. Fajin për zhdukjen e tyre e mbajtën nikoqiret e shtëpisë. Ai mëngjes u gdhi me sherr pasi këpucët para dyerve të familjeve shqiptare mungonin. E keni dëgjuar ndonjëherë atë shprehjen: Shtëpitë e shqiptarëve janë të pastra si laboratore? Këto laboratore kishin një veçori të përbashkë. Para dyerve të tyre shihje këpucë të vëna në rresht rrëzë murit. Mesazhi ishte i qartë: Askush s hyn në shtëpi me këpucë. Atë ditë kur vajta t i bëj një vizitë një të njohurës sime kjo qe gjëja e parë që më ra në sy. U vura në siklet. S më kishte detyruar njeri t i hiqja këpucët tek dera e shtëpisë deri atëhere, së paku jo në Amerikë. Pyetjes time hezituese ti heq? ajo iu përgjigj me heshtje. I zbatha këpucët dhe i rreshtova me të të tjerëve, jashtë derës së apartamentit në katin e tretë. E zonja e shtëpisë ndërkohë nxitoi të më sillte një palë pandofla shtëpie. Ishin nja dy numra më të mëdhenj se këmba ime. Gjithë kohën që ndenja ulur nuk ndihesha rehat jo nga pandoflat që mbaja veshur, por nga idea që këpucët e mia vënë në rresht më prisnit përjashta. Mu bë se edhe ato vetë ndiheshin të fyera që s ishin tok me mua. Apartamenti qe akull i pastër. Gratë kanë kaluar në manjakëri, por kjo puna e këpucëve të lëna jashtë dere, në një koridor të përbashkët me fqinjët, nuk di pse më krijonte një ndjenjë fshatarllëku në mes të Amerikës. - Po ku tjetër t i mbajmë? Hë më thuaj ti? Iu përgjigj pyetjes me pyetje e njohura ime. Mu kujtua që në shtëpinë time në Tiranë ime motër kishte bërë një dollap këpucësh me sirtare, pranë derës. Këpucët flinin aty. Në apartamentin tim i mbaja në kllozet, pikërisht aty ku ishin varur edhe rrobat. Në dysheme, mbi parket, këpucët kishin foletë e tyre. Këtu, në Amerikë, këpucët nuk na bëhen aspak pis. Ne qahemi se po na bëhen kaq shumë kepucë e na mbeten të reja nga mospërdorimi. (Mu kujtua Imelda Markos, që iu gjendën në kllozet 3500 palë këpucë Ne kemi nga 35 palë. Nuk ka as erë këpucësh as gjë. Sa deodorante kemi për të neutralizuar erërat në shtëpi?) -Po sikur tua marrin këpucët tek dera? Fola kot unë duke e ditur përgjigjen - Po kush ka për të na i marrë, moj e uruar? Kush është keq për këpucët tona? S kisha thënë atë që duhet. Gjithësesi këpucët jashtë derës vazhdonin të më krijonin një gjendje të bezdisëshme. -Edhe im shoq ma ka bërë këtë vërejtje- tha ajo, por nuk mundem të toleroj pesë palë këpucë këtu, burri dhe fëmijët, po s u mësuan të hyjnë pa këpucë mua më bëhet shtëpia elaq! Mu kujtua një shok që thoshte: Më ka zënë frika nga gruaja, se sa më dëgjon hapat që përjashta thërret që nga brenda: Këpucëëëëëët!!!! I tërë sherri në shtëpi fillon nga këpucët. Kur u largova, ktheva edhe një herë kokën pas. Pesë palë këpucë të vëna në rrjesht ruanin derën e saj.. E gjithë ajo pastërti e bukuri e brendëshme kollapste para asaj pamje. S kishte kaluar një javë nga ajo vizitë kur një darkë, ra telefoni. E njohura ime pa mbajtur frymën më tha: A e di se ç na ka gjetë ne? Na kanë vjedhë këpucët! Nëse vuani nga: POSTATI I ZMADHUAR MOSMBAJTJA E URINËS GURI NË VESHKË IMPOTENCA VAZEKTOMIA KANCERI NË PROSTAT Thashë se po bënte shaka. -A thua se u kanë thënë që të na i marrin, vazhdoi ajo- Gjithë këpucët e shqiptarëve në bllokun tonë janë vjedhur! Burrit i dhashë të vishte këpucët e reja, të paprekura në kuti. Fëmijëve u dhashë pandofla. Ishte mëngjes herët e s ishin hapur as dyqanet. Boooo! Ç farë shqetësimi na ka sjellë ai hajdut këpucësh që mos i gëzoftë këpucët e shqiptarëve ishalla! Në fakt drama kishte lindur si një keqkuptim i vogël. Thonë se dikush i kishte grumbulluar të gjitha këpucët e shqiptarëve të lëna pas dere si hedhurina për t i çuar në Salvation army, për të ndihmuar fukarenjtë e Nju Jorkut. Nuk di se si e zgjidhi problemin e këpucëve e njohura ime paskëtaj, por me siguri ka bërë siç bëjnë të gjithë amerikanët: U ka gjetur vend në kllozet!. Albana M Lifschin/Nëntor 2007(përfshirë në vëllimin Ura mbi Oqean, bot. 2008) NEW YORK UROLOGIC INSTITUTE Po revolucionon praktikën urologjike, nga një pacient në tjetrin. NYUI ju ndihmon që: Të pakësoni brenda 1 jave vajtjet në banjë. T ju lehtësohene dhe simptoma të tjera. Të përmirësoni cilësinë e jetës. Të vini sërish nën kontroll fshikzën e urinës. T ju lehtësohet menjëherë dhimbja. Të merrni trajtimin e duhur në kohë. Të rifitoni aftësinë seksuale. Të provoni metodat më të fundit të shkencës. Të fitoni sërish lirinë Të bëni procedurën që zgjat vetëm 20 minuta. Të merrni trajtim efikas dhe të vazhdueshëm. Të shqyrtoni mundësitë e ndryshme që ekzistojnë. Urologjistë të klasit të parë, të besueshëm dhe të përgjegjshëm për burra, gra dhe fëmijë. Pa ju humbur kohën, testet bëhen menjëherë në zyrë dhe rezultatet jepen brenda ditës,. Hapur shtatë ditë në javë, 9 paradite deri në 7 pasdite (9:00 AM 7:00 PM) Për rastet emergjente, punojmë 24 orë. QUEENS: nd Ave., Forest Hills, NY BROOKLYN: 1664 East 14 th Street, Suite 101 (corner of Kings Highway) STATEN ISLAND: 2071 Clove Road, Staten Island, NY We speak Albanian, please ask for Anna or Katey PËRVOJA, AFTËSIA DHE SHKOLLIMI NË NIVELIN MË TË LARTË Pranojmë shumicën e sigurimeve Ofrojmë transportim për pacientët që kanë nevojë Toll Free

116 116 gëzuar 28 nëntori FAQET Dashi 21 mars - 20 prill Demi 21 prill - 21 maj Binjakët 22 maj - 21 qershor Gaforrja 22 qershor - 22 korrik Luani 23 korrik - 21 gusht Virgjëresha 22 gusht - 23 shtator Përse nuk merrni në konsideratë këshillat që ju vijnë nga familja ose nga miqtë si këshilla të duhura? Çfarë ju pengon që t i konsideroni këto për ato që janë? Nuk duhet të mendoni që të tjerët veprojnë kundër jush. Në ditën e sotme mundohuni të mos hiqni dorë nga idetë tuaja, aq më tepër kur jua bëjnë të ditur këtë gjë. Mos u nënshtroni nga tentimet që do të vijnë në diskutime të ndryshme, duke u nënshtruara ideve të të tjerëve. Në ditën e sotme duhet t i dilni për zot situatave që do t ju krijohen, qoftë edhe duke mos marrë shumë mirëkuptim nga të tjerët. Çdo pengesë që do t iu dalë përpara duhet të mposhtet, megjithëse mund të jetë një person me rëndësi. Një bashkëbisedim i zakonshëm me një person do t iu kthejë në mendjen tuaj një mori kujtimesh nga e kaluara. Duhet pastaj të bindeni që në mendjen tuaj disa gjëra nuk ju lenë të qetë. Duhet të liroheni nga këto kujtime jo të mira. Mos u tregoni shumë modest në ditën e stome. Nëse keni merita që duhet t iu njihen është e mira që të tjerët t i shohin këto. Nuk ju qëllon shpesh të qëndroni brenda kësaj situate, kështu që nëse ndodh e meritoni dhe duhet shijuar. Kur të punoni në një projekt të ri duhet të mendoni në maksimum për të vendosur në praktikë gjërat e tuaja dhe aftësitë që ju keni. Mbi të gjitha, në ditën e stome, të mendoni si të vazhdoni në të ardhmen, pra të reflektoni.

117 gëzuar 28 nëntori ZBAVITËSE 117 Peshorja 24 shtator - 23 tetor Akrepi 24 tetor - 22 nëntor Shigjetari 23 nëntor - 22 dhjetor Bricjapi 23 dhjetor - 20 janar Ujori 21 janar - 19 shkurt Peshqit 20 shkurt - 20 mars Nuk duhet të hiqni dot nga ajo që ju bën të ndiheni mirë, mbi të gjitha në ditën e stome! Nëse është krijuar një moment qetësie dhe që ndiheni me të vërtetë mirë, edhe në mendjen tuaj, nuk duhet të hiqni dorë nga kjo që u ofrohet. Keni nevojë që të merrni më shumë konfidenca me vetën tuaj në ditën e sotme, mbi të gjitha duhet të analizoni ndjenjat tuaja, duke pasur parasysh ngjarjet e fundit që kanë ndodhur, me qetësi, por edhe me shumë ndershmëri. Në ditën e sotme do të keni të bëni në mënyrë direkt me arsyet e stresit tuaj, që ju kanë bërë të ndiheni shumë keq për gjithë këtë kohë. Është momenti që të reagoni, por jo si gjithmonë me falsitetin e zakonshëm. Gjatë ditës do t ju duhet të vendosni disa pika mbi disa situata familjare ose në punë. Kjo gjë mund t ju ndohë në ndonjë mbledhje dhe këtu duhet të thuhet, në mënyrë të tillë që të përballeni në pikë më shumë delikate. Në ditën e stome duhet të përvishni mëngët, siç ju ndodh shumë rallë gjatë kësaj periudhe të fundit. Kolegët tuaja apo bashkëpunëtorët janë të mbushur me energji dhe me vullnet, kështu që duhet të jeni edhe ju në krah të tyre. Ndjeshmëria juaj ndonjëherë është shumë problematike, ndonjëherë e padurueshme! Njerëzit që ju njohin ndohshta janë mësuar me këtë anë të karakterit tuaj, por kështu krijoni probleme me ato që nuk ju njohin!

118 118 gëzuar 28 nëntori Poezi nga krijuesit e komunitetit Luigj Çekaj Rita Salihu Agron Sela VDEKJA E NËNË TEREZËS Është vdekja e vetme në botë që do të mbetet pa ngushllim! Bile kështu mendojnë që tani dhe akademikët Tashti që vdiq Lavdia e popullit tim Kush më do të jetë i tretë pas Krishtit?! Tashti që duart e saj u kryqëzuan për jetë te fjala Dhe era vuri kujën kontinent më kontinent! Eh, kjo gjëmë e juaj bërë prej drurit të palmave Qyteteve shqiptare u ndjeftë, ëj, ëj Prej kombeve të vegjël shpesh gjigandët e njerëzimit dalin Si shenjëtorët e skulpturave prej duarve të Fedias. Pikëllimin tim ktheje o Zot në një Mikel Anxhelo, Te foshnja të vizatoj Mëshirën e Nënë Terezës. NËNË Ti, hije e kaltër prej loti, Ikjen time gur më gur, Me zogun e zi të fatit shpërndan nëpër stane Metropolet më hëngrën mua! Më pastaj zëri yt të ndihej te një këngë kurbate. Larg teje të gjitha rrugët sikur më zhvendosin mbrapsht, Arris gjithmonë ku s dua, them at që s kupton tjetri! Sigurinë time të fundit kam te ti në asht Si atëherë kur na sulmonte shteti. Në këtë fund shekulli me çdo gjë të vonuar, Unë prisja së paku një statujë për ty! Ata që ta thinjën kokën tënde të bukur, Zanafillën time e harruan përsëri. Nënë! Ti bardhësi e paarritshme ku rënkojnë metaforat, Trishtimin tënd bota nuk e nxë! Ah, thika e përgjakur e Jerusalemit tonë Kurrë s kanë për t u kthyer më KOSOVE MOJ, SIKLETI I DHEMBJES SIME Ç të them për mëngjezet e tua alpine Që si kope drerësh zgjohen çdo ditë ndër stane Kur mbrëmjet e tua si pantoflat, të vjedhura mitesh Zvarriten çdo natë nën tanke Apo të këndoj për djemtë e tu, me të ardhmen tënde futur në brezë Që kur ikin larg teje sikur dalin jashta botës! Që pak beze të kuqe me një shqiponjë të zezë në mes Nga lindja der te vdekja i duan sipër kokës Kosovë, moj, ashti i dhimbjes sime të vjetër Që kur shkulet me forcë nga gjoksi vjen e bëhet varrë. Ç të mallkoj trembëdhjetën? Kur s di cilin vit duhet të mallkoj më parë! Këndo muzë verbërinë e Kombeve të Bashkuara Që s e panë gjysmë shekulli coptimin e Shqipërisë! Që s i ndjen klithmat tona rrafsh në gjak dhe të dëbuar Dhe trupin ia rënqethën der Statujës së Lirisë. Maj, 1998 ÇAMËRISË kohët ikin në pa kthim bashkë me ne i madh mbetet vetëm malli në zemër siç mbetet i lartë rrapi i durimit dhe pyes veten deri kur me litar të shpresës do t i lidhim qepallat e syve të blertë që nuk mbyllen dot pa pa Çamërinë nuse me ngjyrat e ylberit stolisur gërshetin kur do të mund ta mundi frikën që të kam motër deri kur më duhet të ta ruaj emrin mbi rasat e moçme të varreve të rrafshuara, nga stuhitë helene tash të ruaj në kujtimet e mallit që përvëlon dhe besoj si në Zotin se që të dyja jemi tokë arbërore KUFIRI lumi i lotëve rridhte në murin për ballë pas meje dritat e tunelit më thërisnin të vazhdoja deri te takimi i shpirtit me shpirtin në Durrës kisha aritur pranë kufirit me valë ku ende përvëlonte vapa e dashurisë me tokën time u takova e dashuruar me shpirtin tim e preka bregun e lagur me lotët e nënës së verbëruar rëra po flinte në një gjumë të thellë apo unë isha krejt vetëm kur u takova me lindjen e diellit andej më priste motra e rënë për atdhe FRYMËMARRJA IME hapi një derë kujtimi hy dhomë më dhomë si në ëndërr pastaj fle se lodhem duke vështruar zgjohem e shoh shtëpia e madhe bosh dyer të hapura duke pritur hapin e nënës dhe pranverën kopshti si përherë ngrihem në sallon rrezja e diellit më bën rrugë për në kala ndjej se po dëgjoj dikë ishte frymëmarrja ime UÇK - së Si shkrepëtimë rrufeje u shfaqe Të zgjoje ëndrrën e këputur në mes. Një gjum i krypur Rrudhte ndërgjegjen Evropiane, Që strukej nën hijen e mesjetës. Por këngës së re të kushtrimit, Ju, o trima, i patët hije Me luftën gjer në vdekje. PEIZAZH VENDLINDJE Moti shëndrit qeleshet e maleve Për të ndezur dritën e kohës, Kënga përqaf cicërimat e zogjve, Lumejntë mbledhin rrëket e borës. Ret e zeza largohen dhe Acarit të gjatë i këputen këmbët; Ninullat nëpër djepa rrallë dëgjohen, Në votrën pa rini, jeta rrudhet. ATDHEU Si fytyra e fëmijës Që rritet i bukur, i trazuar. Si zemra e madhe e nënës Që të përqaf; Dashuri jete pakufi, Që të kalit të dashurosh Të pavdekshmen. Vetë fryma e shpirtit që më mban Është ATDHEU. Julia Gjika AH! Kujtimin e një dite e thërras. Era e oqeanit e shtyn larg edhe më larg. Përtej ujrave, nën një qiell gri, ku s kishte diell, vetëm një palë sy. Shpirti më pikonte lot. Një lamtumirë më ndjek, si pulëbardhë. Më pyet: - Sa larg është rrezja e mëngjezit? më thotë Mos shiko pas, si gruaja e Lotit, mos qaj kujtimin e ditës, që pas mbet. Mbi ujra ahet e mija vrapojnë, shkojnë drejt një bregu, ku thërmohet dhimbja. PRANVERA ESHTE KTHIM Gjithmonë këndoj për një cati, ku dallëndyshet përsëri ngritën foletë, mëngjeset zgjojnë me cucuritje, ison llafazane e ngrehin lart në retë. Gjithmonë mendoj kthimin. Një zë nga larg më pëshpërit në vesh: Gjaku yt, është yni! Eja, pragu të thërret, të prêt. Gjithmonë këndoj një këngë, që pikëllimin mund. Eshtë shpresa, nuk jam vetëm, dhe syri nënës hapur, te lule radhiqja e Marsit, er e dashurisë e përkund. Pranvera është kthim, gjithmonë na thërret.

119 gëzuar 28 nëntori 119

120 120 gëzuar 28 nëntori th Street, Brooklyn, NY Tel. (718) Fax: (718) Agim Lleshi, të gjithë shqiptarëve u uron 28 Nëntorin

121 gëzuar 28 nëntori Bashkatdhetarë, kudo që jetoni, gëzuar 28 Nëntori. # NëNTOR - 3 DhJeTOR, 2009 Gëzuar Bajrami, Krishtlindjet dhe Viti i Ri. 121 Ne i presim këto festa të gëzuar sepse shqiptarët arritën edhe një sukses të madh. Shqipëria zyrtarisht u bë anëtare e NATO-s, aleancës ushtarake që çliroi Kosovën nga regjimi serb. Si sukses i madh gjatë këtij viti konsideroj edhe ndërtimin e rrugës Durrës Morinë, rrugë e bashkimit të shqiptarëve. Kosova vazhdon të njihet nga shtetet e botës dhe pavarësia e saj nuk ka se si të kontestohet, sepse atë e kanë njohur shtetet kryesore të botës në krye me Amerikën. Megjithatë, Kosova duhet të punojë edhe më shumë në njohjen e saj nga ato vende që akoma nuk e kanë pranuar pavarësinë e saj. Shqipëria ka vazhduar të thellojë reformat demokratike, ka një ngritje të saj ekonomike por ajo që nuk na pëlqen është konflikti politik ndërmjet pozitës dhe opozitës. Ky konflik është shumë i rrezikshëm për të ardhmen e vendit. Urojmë që si pozita, ashtu edhe opozita, të ulen në tavolinë e të gjejnë zgjidhje që janë në interes të qytetarëve. Shqiptarët që jetojnë jashtë Shqipërisë e Kosovës vazhdojnë të përballen me të drejtat e tyre. Në Maqedoni ata nuk i kanë të drejtat që u garanton Marrëveshja e Ohrit. Shqiptarët e Preshevës, kanë mbetur të harruar, njësoj si shqiptarët e Malit të Zi. Janë burgosur njerëz të pafajshëm, gjendja vazhdon të jetë e tensionuar për shkak të pranisë së forcave ushtarake e policore serbe. Shqiptarët e Çamërisë janë edhe më të harruar. Qeveritë shqiptare as që merren me të. Çamët kanë të drejtë të kërkojnë tokat e tyre që iu mohuan me dhunë pas dëbimit të tyre nga Greqia. Në Mal të Zi, shqiptarëve akoma nuk u njihen të drejtat që u takojnë. Disa dhimbje e mundojnë sot Malësinë: burgosja e dhe keqsjellja e qeverisë së Malit të Zi ndaj shqiptarëve të burgosur si dhe familjeve të tyre, për të cilët ne besojmë se janë të pafajshëm. Dhimbja e tretë është kur shohin politikën dhe qeverinë që ka për qëllim të fus frikën, që ti të mos kërkosh barazi dhe të drejtat që të takojnë. Politika dhe qeveria duan të jesh paqësor dhe të mbash barrën pa ankesa e reagime. Dhimbja e tretë është pamundësia e realizimit të komunës së plotë të Tuzit dhe mohimi i rikthimit të tokave Malësisë që janë konfiskuar nga Mali i Zi duke varfëruar gjithë vendin tonë. Për Malësinë në këtë festë kam një porosi: Dua të shpreh një pakënaqësi me disa zhvillime në Malësi. Disa individë po punojnë në prishjen e harmonisë fetare të shqiptarëve, një harmoni që çmohet nga e gjithë bota. Zoti nuk është i askujt. Zoti është i të gjithëve, prandaj nuk ka arsye që askush ta konsiderojë vetëm si të vetin. Uroj që këto raste të cilat mbjellin urrejtje e përçarje në Malësi, si kudo tjetër, të mos përsëriten dhe të dënohen nga shqiptarët e të gjitha përkatësive fetare. Shqiptarët duhet të flasin me një zë kur një pjese i mohohen të drejtat e saj. Jemi një komb dhe duhet të flasim si komb me një zë të përbashkët e të punojmë secili për mirëqenien e kombit. Adem Dukaj Gëzuar edhe njëherë 28 Nëntori, Bajrami, Krishtlindjet e Viti i Ri me dëshirat më të mira që festat e vitit tjetër të na gjejnë edhe më të bashkuar për arritjen e qëllimeve të përbashkëta. Rroftë kombi shqiptar kudo që jeton. Rroftë miqësia e përjetshme me Amerikën. Adem Dukaj me familje

122 122 # NëNTOR - 3 DhJeTOR, 2009 gëzuar 28 nëntori Ahmet Hasan Zherka me familje, të gjithë shqiptarëve u uron 28 Nëntorin. Rruga e vërtetë e shqiptarëve është bashkimi kombëtar. RROFTË SHQIPËRIA ETNIKE!

123 gëzuar 28 nëntori 123 NJË MUZE ATJE NË DARDHË Josifi( Pani) nuk e kurseu djalin e tij, por e bëri therror në altarin e atdheut si Abrahami Isakun dhe e dërgoi shpresën e ngushëllimin e pleqërisë, Vasilin 19 vjeçar, të mbrojë truallin e shënjtë të Atdheut me krahërorin e gjakun e tij. Atë Naum Cerja Gazeta Drejtësia, 1920, Boston Nga Kolec Traboini Vite të shkuara, kur Sotir Pani po gatitej të merrte udhën matanë oqeanit, ashtu siç e kishim marrë një shekull më parë gjyshi Josif e më pas babai i Sotirit, Vasil Josif Pani, bashkfshatarët e tij nga Dardha, shokët e miqtë u mblodhën ta përcillnin dhe dikush i lëshoi një zë: Pse po na lë e po ikën, o Sotir Pani. E Sotiri me të qeshur por edhe i menduar u tha, Po iki se kam mall, dua të shoh varrin e babait që për herë të fundit e kam parë kur isha 4 vjeç. E shokët e miqtë e kuptuan se çfarë ziente në shpirtin e dardharit të tyre Sotir Pani. Nuk ishte një ikje si të gjitha ikjet e tjera pas të cilave marrosej njerëzia që e kish përvëluar skamja. Ish tjetër, shumë më e fuqishme se sa dëshira për një jetë më të mirë. Ishte pjesa e jetës së tij e munguar që prej viteve të hershme të fëmijërisë. * * * U gjënd në Boston më 25 prill La pranverë e lule mimoze që i jepnin aromë krejt Tiranës e gjeti një pranverë ku bimësia ende druhej e veç tulipanët kishin guxuar të nxirrnin fletët e gonxhet përmes dheut ende të akullt të Nju Inglandit.. Si gjithë emigrantet pati veshtirësitë e fillimit, por erdhi një ditë që edhe ai u sistemua. Më të lehtë mërgimin, disi në moshë të madhe, ja bënte prania e djemëve e nipërve e mbesave që erdhën në Amerikë bashkë me të e me të shoqen Margarita, mësuese në pension. E para gjë që duhej të bënte ishte të shkonte tek varri i babait të vet Vasil Pani, kryetar e sponsor i Federatës Vatra për shumë vite e i vdekur ende i ri larg mëmëdheut. Ishte një ditë vere dhe Bostoni shpaloste kudo bukurinë e vet. Mblodhi fëmijët, me nipër e mbesa e bashkë me gruan, me tufa lulesh në dorë, shkuan në qytetin Watertown. U mblodhën të gjithë pjestarët e familjes Pani rreth një pllake guri ku shkruhej një emër i dashur. Një emër i gdhëndur në gur ishte gjithçka që kishte mbetur nga njeriu prej të cilit e kishin prejardhjen e për të cilin përkuleshin me veneracion. Për Sotir Panin ishte fort i dhëmbshëm ky çast. Ai sillte jo veç mallin e vet e të familjes, por, ah, edhe atë të shamizezës e zëmërbardhës nënë Evridhiqi, që e ngrysi jetën e vejë me dy fëmijë të vegjël, Soton dhe motrën më të vogël Dhoksia. Sotir Pani nuk foli, sytë i mbajti të ashpër për të mos lënë të rrjedhin lot para fëmijëve, por veç shpirtit nuk kish ç ti bënte. Shpirti i lotoi për babanë, dashuria e të cilit i mungoi tërë jetën. E tha, me mend e jo me gojë, dy fjalë që në ishte e mundur ta dëgjonte i vdekuri i varrosur në vitin Baba, ti ike e na lë. Nuk deshe të na lije jetim por vdekja të mori përdhuni Por unë them se vdekja jote u mund, se ja, më le djalë të vetëm, sot të solla para teje dy djemë, e njëri Sotir Pani me dy nipërit pranë flamurit të gjyshit të tij Josif Pani. nga ata mban emrin tënd Vasil, e kudo që shkon në Boston e thërrasin Vasil Pani e mua më duket sikur gjithësesi ti ende gjallë je. Pas kësaj dite, që nuk e harron kurrë, Sotir Pani e ndjeu veten më të qetë. Nisi jetën e përditëshme të emigrantit në qytetin e Bostonit. Ishte kurioz të shonte e të shihte nëse qëndronte akoma në këmbë ndërtesa ku kishte qenë restoranti i babait të vet, ku mblidheshin shqiptarët me Nolin e Konicën sepse Vasil Pani të dy miq për kokë i kishte. Bashkë me Andrean, të birin, vajti në 217 Kembrixh Street. Atje kishte vetëm një parking dhe përballë ndertesa e gjykatës që i kishte rezistuar kohës. Restorantit pikërishte për këtë afërsi i kishin vënë emrin Court House Lunch. Po atje tashmë as restorant e as ndertesë nuk kish. I kishte rënë një zjarr e qe djegur vite të shkuara. Shumë kujtime e shumë ngjarje qenë përvëluar bashkë me atë zjarr fatal. Por gjithësesi diçka duhej të kishte mbetur ende pa u zhdukur. Më parë, kur ishte në Shqipëri, kishte kërkur nëpër koleksionet e vjetra të Bibliotekës Kombëtare. Menjëherë i shkoi mendja të shihte se mos në Bibliotekën e madhe të Bostonit ruheshin gazetat shqipe të kohëve të shkuara. Mrekullisht çdo gjë ishte ruajtur me kujdes. Gjeti gazetën Kombi, Dielli Republika e Liria. * * * Duke skeduar e ngacmoi një ide. Sa mirë do të ishte që këtu në Boston, në këtë qytet ku lindi Federata Vatra të ngrihej një muze, ku gjeneratat e reja të shqiptarëve në Amerikë, nëpërmjet fotografive e dokumentave të njiheshin me historinë e emigracionit shqiptar. Por që të bëhej kjo kishte shumë punë. Ishte si të thuash një ëndërr. Por kur një ëndërr e sheh më shumë se një here, ajo është diçka më shumë se një ëndërr; është një pasion që të shtyn të meditosh, që jo rallë të pushton e të bën të jetosh çdo ditë e çdo natë me dëshirën për të realizuar atë çfarë në përfyrime të shfaqet si një mirazh që herë - herë tretet si një pikë vese në diell. * * * Veç kishte ende një detyrim ndaj babait që nuk priste. Në vitin 1997, mbushej gjysëm shekulli qëkur Vasil Pani, krejt papritur, në orët e para të mengjesit, ndersa hynte në restorant, ra pik i vdekur. I kishte pushuar zemra. Pasi Sotir Pani bisedoi me motrën Dhoksia, vendosën që me shpenzime e veta familjare, pikërisht me 11 dhjetor, në 50 vjetorin e vdekjes së babait, Vasil Josif Panit, të shtronin një drekë përkujtimore. Ishte një ditë që nuk do ta harrojë kurrë. U bashkuan njerëzit në perkujtim të babait e shkuan të vendosin lule në varrin e tij. Më pas në Pier Four, restorantin e bashkatdhetarit Anthony Athanas u shtrua dreka përkujtimore ku u gjëndën pjestarë të familjes, të fisit, bashkfshatarë nga Dardha e miq të familjes Pani. Në një kënd të sallës Sotiri kish vendosur dy stenda me fotografi ku tregoheshin aspekte nga jeta dhe veprimtaria atdhetare e Vasil e Josif Panit. Pasi i përshendeti të pranishmit në emër të familjes, Sotiri i dha fjalën atyre që e kishin njohur Vasil Panin. Një ndër ata ishte Xhorxh Racka, dardhar, që e kishte njohur nga afër e kishte punuar në restorantin Court House Lunch të Vasil Panit. Foli dhe Anthony Athanas. Gloria Hill dhe Dorothi Ilia sollën kujtimet e tyre të asaj kohe. Ishte vetëm 13 vjeç kur dha kursimet e veta për hapjen e shkollës Normale të Elbasanit, veprim që e përshëndeti gazeta Dielli. Në një fotografi të vitit 1914 duket Vasili në moshën 19 vjeç pjestar i çetës së Themistokli Gërmënjit kundër andartëve grekë. Disa vjet më vonë Atë Naum Cerja shkruante në gazetën Drejtësia Boston: Josifi( Pani) nuk e kurseu djalin e tij, por e bëri therror në altarin e atdheut si Abrahami Isakun dhe e dërgoi shpresën e ngushëllimin e pleqërisë, Vasilin 19 vjeçar, të mbrojë truallin e shejtë të Atdheut me krahërorin e gjakun e tij. Në vitin 1925 Vasil Pani u zgjodh Andrea, i biri i Sotir Panit, duke u treguar vizitorëve fotografitë dhe dokumentat historike të muzeut në shtëpinë e Panëve në Dardhë. sekretar i Federatës Panshqiptare Vatra, ndërsa nga viti 1929 në kuvendin e 18-të u zgjodh kryetar i Federatës, detyrë që e kreu për 12 vjet. Në ato vite restoranti i tij ishte kthyer në një qëndër ku mblidheshin shqiptarët. Ai ishte mik me Faik Konicën e Fan Nolin. Në fotografitë e kohës Vasil Pani ndodhet në krah të Faik Konicës, ndërsa në fundin e një fotografie të Faikut, shkruhet ky autograf: Mikut të dashur z.vasil Pani. Për kujtim Faik Konitza. Në Vashington me 16 Maj Kjo fotografi qëndron pranë një telegrami ngushëllimi që Vasil Pani kish marrë me 22 maj 1934 nga Faik Konica, kur u hap lajmi i hidhur i vdekjes së Josif Pani në Dardhë të Korçës. Mësova me hidhërim të madh vdekjen e atit tuaj të dashur Josif Pani. Ish një shqiptar me karakter të shëndoshë, një nacionalist me ndjenja të kthjellta, një bashkëpunëtor i imi i vjetër dhe një mik i patundur. Vlerësimi i lartë i atdhetarit të madh Faik Konica ishte vertetë i meritueshëm. Josif Pani ka qenë ndër mërgimtarët e parë dhe ndër të parët veprimtarë e themelues të shoqërive shqiptare në mërgim. Kryetar i shoqatës Besa-Besë që në vitin Bashkë me Sotir Pecin kanë qënë krijuesit e parë të shtypit shqiptar në Amerikë. Ka shkruar në gazetën Kombi e më pas ka krijuar gazetat e veta si botues e editor; Sazani e Drejtesia, si dhe revistën Adriatiku dhe lufta europiane. Si gazetar e politikan Josif Pani, njihet si propoganduesi i parë i ideve të social demokracisë ndër shqiptarë dhe përhapës i zjarrtë i mendimit se perparimi i kombit vjen nga arsimimi i popullit. At Fan Noli në vitin 1948 do të shprehej: Vasil Pani ka qënë tërë jetën nga të parët në fushën patriotike. Patriotizmin, Vasili e trashëgoj nga i ati, i ndjeri Josif Pani. Këtë trashëgim Vasili e vazhdoi deri sa dha shpirt. Më 11 dhjetor 1998, me rastin e 51 vjetorit të vdekjes së Vasil Josif Panit, nga Federata Vatra, me qendër në Nju York, erdhën përfaqesues të saj dhe bashkë me pjestarë të familjes Pani bënë homazhe e vendosen lule në varrin e Vasil Panit në Mount Auburn Cemeter, Watertown. Kryesia e Vatrës shtroi me këtë rast një drekë përkujtimore në një restorant në Copley Square të qytetit të Bostonit. * * * Pasi u ndje i qetë, se gjithësesi e kishte kryer detyrën si bir, Sotir Panit nisi ta shqetësonte një mendim disi tundues. Mirë ne që jemi të një brezi afër traditës, që ruan ende doket e zakonet e mira të popullit, që respekton me admirim kujtimin e parardhësve, por më tej, nëse këto vlera historike që ende ekzistojnë e që më së shumti i zë pluhuri i harresës, pra më pas çdo të bëhët, brezat e tjerë do ta ruajnë apo harrojnë atë çfarë prindët tanë me mund, djersë madje edhe me gjak e krijuan. Se ja vlerat dokumentare edhe gjënden, ca në biblioteka, ca në qilarët e kishave orthodokse të Bostonit, ca në sirtaret e shtëpive, por sa ato do t i përballojnë jetës së vrullshme e plot tension që ka njeriu, aq më tepër mërgimtari. E një komunitet që nuk ka me se të dëshmojë tek brezat e ardhshëm krenarinë e të qënurit shqiptar, padyshim që e ka të vështirë të mbijetojë. Sotir Pani shkonte këto vite çdo të dielë në kishë, por më shumë si atdhetar se sa ortodoks i devotshem. Se për Sotir Panin mbi të gjitha është atdheu, pastaj vinë të tjerat. Pa dyshim që më së shumti ai ndodhej në tempullin e shqiptarizmës të shqiptarëve të Amerikës, në Katedralen e Shën Gjergjit në South Boston, afrohej pranë altarit ku i bëhej se ndjente frymën e Fan Nolit e merrte bekimin e tij. Këtë ndjeu edhe kur në emër të shoqërisë dardhare të ripërtrirë Mbleta, prej këtij altari foli për figurën e atdhetarit të madh Sotir Peci, me rastin e 70 vjetorit të vdekjes së tij. Kemi aq shumë histori nëpër duar, mendonte Sotir Pani. Kemi kaq shumë miell e nuk bëjmë dot një bukë. 124

124 124 gëzuar 28 nëntori NJË MUZE ATJE NË DARDHË 123 Ka aq shumë biznesmenë shqiptarë, aq shumë breza të shkolluar, aq shumë njerëz të ditur, dale prej universiteteve amerikane e përshtatur mjaft mirë në jetën e këtij vendi, si vallë nuk i ngacmon ajo ide që mua më jep mundime. Për më tej edhe kur u thua, të përkrahin, të thonë ide e mirë, e më pas ikin secili në punë të vet duke harruar për çfarë u fol. Po e tërë biseda që Sotir Pani bën me miqtë e të afërmit është thjeshtë një muze. Pse mos të bëjmë një muze të emigracionit shqiptar këtu në Boston. Se ja kemi tre kisha pranë e pranë. Shtëpitë e Zotit janë, por nuk besoj se hyjmë në gjynah po të themi që njëra prej tyre do t i shërbente më shumë komunitetit shqiptar jo vetëm të Bostonit por të tërë Amerikës nëse kthehej në një muze të shqiptarëve. Të shqiptarëve mërgimtarë që nën udhëheqsinë e Vatrës, në rrethana të vështira për kombit morën atributet e mbajtjes në këmbë të shtetit shqiptar dhe qeverisjen e tij, duke nxjerrë madje edhe një kryeministër si Fan Noli. Kjo është një histori e madhe. Kjo është një histori që nuk duhet harruar. Kjo është një histori që ne duhet ta vemë në peidestal këtu në Boston, me një shtëpi muze. U lodh Sotir Pani, tek fliste për pasionin që nuk ka pse të ishte vetëm pasion i tij. Të gjithë e dëgjonin. Kurrkush nuk thoshte jo. Por edhe kurrkush nuk e vinte ujin në zjarr për të bërë një punë kaq të dobishme për të ardhmen. E kështu kjo punë ngeci. Edhe pse ndonjë e mbarti këtë nisiativë në shtyp, ajo prap se prap mbeti vetëm një ide tunduese në shpirtin e Sotir Panit. Herë herë i dukej vetja se u bë i merzitshëm me këtë këmbëngulje, por i fanitej gjyshi që nuk e kishte parë kurrë, e prej frymës qiellore i thoshte nëse je im nip, mos u tërhiq!. Por edhe kujtimi i babait e shtynte në mendimin se ishte nga ai trung e fis që nuk njohin lodhje por as dhe kthim pas. E pa që në Boston ishte e vështirë të bënte diçka për muzeun. Atëherë i tha vetes, atë çfarë të tjerët nuk e bëjnë, do ta bëj vetë. Një shtëpi e kam në Dardhë. Do ta kthej muze shtëpinë time e gjithë këto materiale që kam mbledhur nuk i lë t m i mbulojë pluhuri në sirtaret e shtëpise, as në Dardhë por as dhe këtu në Boston. * * * Ndër fotografitë e ruajtura me kujdes nëpër vite prej hallës Fana Raci, dy prej tyre ishin më impresionueset për Sotir Panin. Në njërën pamje ishte gjyshi i tij Josif Pani me Faik Konicën në vitin 1910, i pari ishte kryetar i shoqërisë Besa-Besë ndërsa i dyti editor i gazetës Dielli. Në fotografinë tjetër të vitit 1920 kishin dalë pranë e pranë baba e bir, Josif e Vasil Pani në Boston. Por kishte edhe materiale të tjera të ruajtura në sëndyqin e vjetër të familjes. Veç gazetës Dielli ishin ruajtur dhe revistat e gjyshit Josif, i cili tërë jetën e kaloi me letra dhe e vetmja pasuri që u la trashëgimtarëve qenë shkrimet dhe emri i tij si atdhetar i kulluar. Për këtë, kur Hil Mosi, aso kohe prefekt i Korçës, vinte në Dardhë, të parin njeri që takonte ishte Josif Pani, kthyer nga mërgimi në vitin1922. Madje pushimet verore Hil Mosi i bënte familjarisht në shtëpinë e Josifit në Dardhë. Hil Mosi i pat ndihmuar të bëhej rruga automobilistike Korçë Dardhë. Sotir Pani ruan dy fotografi të asaj kohe; njëra tregon drekën e festës, ku Hil Mosi ndodhej pranë Josif Panit, e një fotografi tjetër e Hil Mosit në zyrë, kur ishte ëmëruar ministër i arsimit, me shënimin: Mikut tim z. Josif Pani, për kujtim.hilë Mosi, Tiranë 9 qershor Shumë të çmuara ishin shënimet e gjyshit Josif kur përgatiste botimin e tij Adriatiku e Lufa Europiane. Materialet e mbledhura, Sotir Pani i fotokopjoi me kujdes dhe me to hartoi një dorëshkrim të cilit i vuri titullin At e bir për mëmëdhenë. Këtë ja kishte sugjeruar në vitin 1965, në fshatin Dardhë, Prof. Skender Luarasi. Në një dorëshkrim që shkrimtari i njohur aso kohe i dërgoi Sotir Panit, kujtonte me nderim Vasil Panin, i cili i kishte dërguar një letër e para për Skënder Luarasin që ndodhej në kampin e përqëndrimit në Francë në vitet Edhe pse nuk e njoha personalisht Vasilin,- shkruante S. Luarasi mua Vasil Josif Pani më ka mbetur në kujtesë si shëmbëll i qytetarit shpirtmadh që i jep dorën shokut në nevojë. * * * Kur mblodhi të gjitha materialet që i duheshin për të realizuar dëshirën e tij për një muze në fshatin Dardhë, Sotir Panit ju ngulën sytë në një fotografi të vjetër, ku mërgimtarë e pjestarë të Federatës Vatra kishin dalë në një bulevard në Boston të përcillnin Josif Panin që kthehej përgjithmonë në Shqipëri në vitin 1922, pas 18 vjetëve veprimtari atdhetare në Amerikë ku kishte bërë emër e gëzonte respektin e mbarë komunitetit shqiptar. I paketoi me kujdes fotografitë e shumta, që të mos i dëmtoheshin gjatë udhëtimit. Mori me vehte dhe flamurin që kishte qëndruar 75 vjet në shtëpinë e Panëve në Dardhë. Atë flamur e kishte marrë dikur me vete, kur u kthye në atdhe, gjyshi Josif dhe e ngrinte në Dardhë çdo 28 Nëntor deri ditën që vdiq. I mbeti stafetë ky flamur Sotir Panit. Me të erdhi në Amerikë në 1995, e sa herë kthehet në atdhe, nuk harron ta marrë me vehte e ta shpalosë në ajrin e freskët e jetdhënës të Dardhës. Po ngritja e muzeut nuk ishte një punë që mund të bëhej vetëm, ndaj i erdhën në ndihmë pjestarët e familjes. Bashkë me të shoqen, mësuesen Margaritë, të birin Andrean me nuse Saida mori sërisht rrugën për Shqipëri në maj të vitit Ndaluan vetëm dy ditë në Tiranë dhe të tretën shkelën pragun e shtëpisë së Panajve në Dardhë. Ishte një stinë e bukur, plot lule. Një stinë që të ndizte dëshira e të frymëzonte. Shtëpia është dy katëshe. Në katin e poshtëm është dhoma e ndenjës dhe e gatimit. Në katin sipër është një dhomë e një sallon i madh, të cilin vendosi ta kthejë në muze, sepse ishte vendi më i hapur e më i përshtatshëm i shtëpisë. Ka plot dritare prej ku gjatë gjithë ditës hyn dritë e plotë. Pasi i vendosën me kujdes fotografitë e materialet dokumentare në stendat e përgatitura, Sotir Pani dhe pjestarët e tij të familjes hapën dyert e shtëpisë, njoftuan bashkfshatarët e pushuesit e shumtë që vizitojnë Dardhën gjatë stinës së verës dhe organizuan një përurim që papritur u kthye në një ngjarje për fshatin turistik. Kjo ngjarje, sado e thjeshtë në dukje, nuk mbeti jashtë interesit të mediave lokale e kombëtare. U gjendën në Dardhë ekipi i televizionit të Korçës dhe televizionit me qendër në Tiranë Koha, të cilët përgatiten emisione të veçanta. U intervistuan Titujt e gazetave të Josif Panit, Sazani dhe Drejtesia. Sotir Pani, i biri Andrea me të shoqen e tij Saida, e cila megjithese e huaj, bijë marokene, foli me një shqipe të pastër me admirim për Dardhën e banorët e saj. Ata që e përgëzuan ishin të shumtë e Sotiri ka dëshirë t i përmendë të gjithë, gjë që është e pamundur në një shkrim, por veç nuk mund të rrijë pa kujtuar me mirënjohje, Teodor Laçon, dardhar, ambasador i Shqipërisë në Moskë, shkrimtarin Kristaq Balli, Ilmi Bejkon me të shoqen Valtrant, ardhur për pushime nga Gjermania, Niko Ballin kryetar i shoqërisë Shpresa dega Korçë, Agim Çilin, drejtor stacionit të Zoteknisë në Korçë, Xhustina Pojanin, Jorgo Cacën, Manol Lenën, Tomi Pikulin e të tjerë. Shkrimtari Teodor Laço në përshtypjet e tij ndër të tjera shënoi: Ngritja e një dhome muze në shtëpinë e tij nuk i shërben vetëm Dardhës, por gjithë vendit, sepse figura atdhetarësh e gazetarësh si Josif e Vasil Pani i përkasin historisë më të ndritëshme të gjysmës së parë të shekullit XX, i përkasin asaj kohe që kish më shumë nevojë se për çdo gjë, për idealista e martirë të çështjes kombëtare. * * * Nganjëherë, kur kalojnë vitet, jeta të duket si një imazh në celuloid. Falë memories njerëzore, çdo gjë e bukur dhe e mirë mbetet. Në atë memorie është regjistruar fëmijëria, rinia, jeta punët e pasionet, vendet ku je lindur e ku je rritur e ku jetojnë shumë njerëz, për të cilët ruan kujtime të bukura që nuk mund të harrohen. Se ja, Sotir Pani jeton sot në qytetin me emër të madh në Amerikë e në botë, Boston, me të shoqen Margarita, me djemtë Vasili e Andrea që kanë krijuar familje, me nipër e mbesa, më në perëndim, në qytetin e Usterit jeton e motra Dhoksia Tollko, kaq shumë njerëz pinjollë e familjarë të Panajve të Dardhës së Korçës, mjaft prej tyre me shkollë të lartë e në shoqëri të nderuar, sa do të krenoheshin edhe gjyshi Josif edhe babai Vasil, por veç larg prej Shqipërisë, larg prej Dardhës, larg prej trojeve të parëve, e meraku si baba e si gjysh e shtyn të mendojë se herë pas herë duhet marrë udha për Atdhe. E këto udhëtime duhet t i ndërmarrë jo vetëm për vete nga tundimet e shpirtit si mërgimtar, por edhe për të tjerë, madje të marrë me vehte edhe ndonjë nip a mbesë që nuk e dinë çfarë është Dardha, ta njohin jo vetëm Dardhën por ta njohin e duan mbarë Shqipërinë. Ndodh ta shohin shpesh miqtë e të afërmit Sotir Panin të marrë rrugë nga Bostoni për në Atdhe, e t i thonë Po rrugë e gjatë, o Soto, si nuk u lodhe, po je dhe i moshuar tashmë, o njeri! Sotirit nuk i mungon një buzëqeshje dashamirëse dardhare me fjalët që i burojnë nga mënçuaria e moshës: Nuk lodhet njeriu duke rëndur pas dashurive! E pastaj shton: Si të mos vete në Dardhë? Si të lodhem kur Dardha është jeta ime. Atje kam varrin e gjyshit Josif Pani. E jo vetëm të gjyshit. Këndej babanë e andej gjyshin, dy dhera që dashuria njerëzore i bashkon. Ka të drejtë Sotir Pani.Ky është fati ynë si emigrantë. Nuk duhen shkëputur lidhjet ndryshe humbëm e u tretëm në këtë dhe të huaj që tashmë është bërë dheu ynë i dytë, por veç, si mërgimtarë e si shqiptarë, na trokiti fati të kemi dy Atdhe, ndaj sa të kemi frymë nuk duhet të lodhemi duke rendur pas dashurive, këndej e andej Atllantikut, ne shqiptarët Boston, nëntor 2006 Sotir Pani me bashkfshatarin e tij dardhar Kiço Çeku duke biseduar për muzeun. Shtëpia e Panajve në Dardhë të Korçës. Shënim i redaksisë: Në faqet në vijim ( dhe 138) të gazetës botojmë fotografitë që Sotir Pani ia dhuroi redaksisë së gazetës Illyria për t i botuar në këtë numër festiv në shenjë kujtimi për gjyshin dhe babain e tij, Josif e Vasil Panin, të cilët bashkë me të tjerë, bënë aq shumë për Shqipërinë. Redaksia e gazetës falënderon Sotir Panin për këtë dhuratë të çmueshme, Kishën Fjetja e Shën Mërisë në Worchester, MA, që dhuroi 4 fotografitë e botuara në faqet si dhe Pandi Mançon, 2 fotografitë e të cilit i botojmë në faqet si dhe bashkëpunëtorin tonë, Kolec Traboinin, shkrimin e të cilit e ribotojmë për shkak të vlerave që ruan edhe sot.

125 gëzuar 28 nëntori 125 Faik Konica (majtas) dhe Josif Pani (Boston 1910)

126 126 gëzuar 28 nëntori Josif Pani (majtas) dhe Vasil Pani (Boston 1922)

127 gëzuar 28 nëntori 127 Klubi Dardharët e rinj (Boston 1909) Një mbledhje shqiptarësh në restorantin e Vasil Panit në Cambridge (Massachusetts) më Vasil Pani nga viti 1929 e deri më 1947 udhëhoqi Federatën Panshqiptare Vatra. Fan Noli, ditën e varrimit të tij tha: Vasil Pani qëndroi kurdoherë në krye të taborrit të shqiptarizmës, kurdoherë i pari në kishën kombëtare që në krijimin e saj si dhe në Vatrën.

128 128 gëzuar 28 nëntori Dardharët e Korçës në një piknik në fshatin e tyre më Anëtarët e Shoqërisë Shpresa (Dardhë, 1907).

129 gëzuar 28 nëntori 129 Gra dardhare me veshje kombëtare kuq e zi, të shoqëruara me fëmijë në vitet 30-të shekullit të kaluar. Shumica e tyre bashkëshortët i kishin me punë në Amerikë. Dardharët në ditën e Shën Mërisë, në Dardhë më 1910.

130 130 gëzuar 28 nëntori Kartpostale me pamje nga Dardha e vitit Ura që shihet në foto u ndërtua me paratë e bashkatdhetarëve që punonin në mërgim. Një pamje e Dardhës më 1904.

131 gëzuar 28 nëntori 131 Piknik në Dardhë më Shumica janë shqiptarë të Amerikës të kthyer në vendlindje. Anëtarët e Klubit Përparimi në Natick (Massachusetts) më 1909.

132 132 gëzuar 28 nëntori Shqiptarëte Amerikës duke përcjellë për në vendlindje Josif Panin dhe Goni Katundin më Varrimi i Josif Panit në Dardhë më Erdhi në Amerikë më 1903 dhe u kthye në atdhe më 1922.

133 gëzuar 28 nëntori 133 Martesa e Vasil Panit në Dardhë me Evreviqi Gjikën, më Anëtarët të Federatës Vatra dalë në Boston më Vasil Pani, i dyti nga e majta, rreshti i parë; dr. Andrew Elia, i pari majtas, rreshti i parë; Shefqet Bença, i pari majtas, rreshti i dytë.

134 134 gëzuar 28 nëntori gëzuar 28 nëntori 135 Pikniku i kishës Ungjillëzimi në Natick, Massachusetts, më 5 shtator 1929 Pikniku i Shoqatës Viosa në Boston, Massachusetts, më 14 korrik Një pinik i shqiptarëve të Boston-it me rrethe në fillim të shekullit të kaluar.

135

136 136 gëzuar 28 nëntori gëzuar 28 nëntori 137 Piknik i përvjetorit të 27-të të themelimit të Kishës kombëtare, Hudson Massachusetts, 3 shtator Shoqëria Bashkimi i Drenovarëve në Worcester, Massachusetts, më Mbledhje e Shoqërisë Mirëbërëse të Drenovarëve të Amerikës, korrik 1933

137

138 138 gëzuar 28 nëntori Shkolla Fillore e Dardhës e ndërtuar nga ndihmat e shoqërisë Mbleta të Amerikës, më Piknik i banorëve të Dardhës dhe mërgimtarëve nga Amerika, në Dardhë më 1926.

139 gëzuar 28 nëntori # NëNTOR - 3 DhJeTOR, GJON DHE SANTA ZADRIMA ME FAMILJE TË GJITHË SHQIPTARËVE U UROJNË 28 NËNTORIN HAPPY 28 NOVEMBER Gj. Realty Company 1841 Williamsbridge Road, Suite 1A Bronx, NY T T F

140 140 # NëNTOR - 3 DhJeTOR, 2009 gëzuar 28 nëntori MACELLERIA 48 Gansevoort street new York, ny tel: Gëzuar 28 Nëntorin, ditën e shenjtë të kombit shqiptar Vëllezërit Bitici F I O R I N O R I S T O R A N T E 38 Maple street summit, nj tel:

141 gëzuar 28 nëntori BROAD STREET RED BANK, NJ Tel: Gëzuar 28 Nëntorin, ditën e shenjtë të kombit shqiptar Vëllezërit Bitici 523 MORRIS AVE. (AUBREY ST.) SUMMIT, NJ Tel:

142 142 gëzuar 28 nëntori

143 gëzuar 28 nëntori 143 New York 111 Broadway 12th Floor New York, N.Y Phone: New Jersey 157 Engle Street Englewood, New Jersey Phone: Website: LAW-9997 Firmë Ligjore për të gjitha LLojet e aksidenteve GERSOWITZ, LIBO & KOREK, P.C. pranojmë referime në zyrën tonë në new York dhe new jersey Ne flasim shqip Telefononi Teuta Zoto në numrin: Ne pranojmë referime nga New York dhe New Jersey dhe sigurisht që respektojmë pagesat përkatëse në përputhje me standardet etike të Shtetit të New York-ut dhe New Jersey-t. MBI 51 MILIONË TË FITUARA NGA VERDIKTET DHE MARRËVESHJET E KOHËVE TË FUNDIT NË NEW YORK DHE NEW JERSEY: $14 Million Aksident me makinë /autobus $8 Million Aksident me kamion $7.7 Million Gabime mjekësore $7.5 Million Aksidente ndërtimi $6.9 Million Gabime mjekësore $4.6 Million Gabime mjekësore $5 Million Lëndim gjatë lindjes RECENT NY/ NJ VERDICTS AND SETTLEMENTS INCLUDE: $14 Million Bus/Automobile Accident $8 Million Truck Accident $7.7 Million Medical Malpractice $7.5 Million Construction Accident $6.9 Million Medical Malpractice $4.6 Million Medical Malpractice $5 Million Birth Injury

144 144 gëzuar 28 nëntori Ëndrra e Dedë Gjo Lulit nuk vdes kurrë. Liza e vogël, e bukur dhe krenare me flamurin tonë kombëtar në Koritë, Tuz, 2009 Foto: Alex Selimaj Albanian American Society Foundation, Inc. Fondacioni i Shoqërisë Shqiptaro Amerikane 2548 DAVIDSON AVENUE, BRONX, NY TEL. (718) ESAD A. RIZAI President and Founder HAXHI BERISHA, Mr. Executive Vice President BAIRAM RIZAI National Director EDNIS VOJKA Secretary Board of Directors: Gani Blakaj Muharem Crabregu, Ph. D. Joseph A. Garcia Stephen B. Kaufman, Esq Mark Lekay Iber Nikqi Paolo Palombo Prof. Dardan Rizai Frank V. Vernuccio, Jr, J.D. Jeremy Warneke 2010 promises to be a year of change in America - a new administration, a new way of thinking, a new start for a hopeful nation. As Albanians, we are always at the forefront of innovation - we ushered in the era of change a year early and celebrated the independence of Kosova. On this, the 97th anniversary of Albania's independence, let us be especially grateful for yet another battle we've won. Our ancestors fought for an independent Albania and we paid tribute to them in declaring independence for Kosova. Lives were lost, heroes were made and we emerged victorious, the proud children of one incredible nation - Albania. Gëzuar Dita e Flamurit from the Albanian American Society Foundation, Inc. May our red and black flag wave high for the next 97 years and into eternity. Bairam Rizai National Director Mos e harroni tokën shqiptare Dervish Luzha Not-for-profit Corporation Formed Pursuant to IRC 501 (c) (3)

145 gëzuar 28 nëntori 145 ambasada e kosovës Washington, d.c. presidential plaza street, nw, suite 400 Washington, d.c tel. (202) Të gjithë shqiptarëve, gëzuar 28 Nëntori avni spahiu Ambasador

146 146 gëzuar 28 nëntori K a n t i n a Bardha Gëzuar 28 Nëntori Ekrem Bardha

147 gëzuar 28 nëntori 147 Greetings from Councilman James Vacca From the official ceremony of revealing the new street sign Mother Teresa Way, on Lydig Avenue in The Bronx. Councilman James Vacca, Bronx Borough President Ruben Diaz Jr, among many local officials and Albanian-American activists who participated in this event. since taking office in january 2006, City Councilman james vacca has emerged as one of new York s leading advocates for the local albanian-american and kosovar-american communities. vacca represents the 13 th Council district, which includes the largest ethnic albanian population in the City. the district includes the heavily albanian neighborhoods of pelham parkway and morris park, as well as the allerton, City island, Country Club, pelham Bay, and throgs neck communities. starting in 2008, vacca has forged a close partnership with the albanian-american society Foundation, inc., a not-for-profit organization founded and run by Bronx resident esad a. rizai to promote albanian pride and culture in the United states. together, vacca and the Foundation have organized numerous celebrations of both albanian and kosovar culture in new York City. the first major partnership took place on november 19, 2008, when vacca arranged for Council speaker Christine C. Quinn to present an honorary proclamation in recognition of the 96 th anniversary of albanian independence during a ceremony at City hall. the event took on added significance because it occurred just nine months after the republic of kosovo declared its own independence, a landmark event for many albanianamericans. just four months later, vacca and the albanian-american society Foundation further memorialized kosovo s historic declaration by organizing the first-ever celebration of kosovar independence at City hall on February 17, the event included musical entertainment, a dinner reception, and presentation of awards to kosovar and kosovar-american leaders jim Xhema, avni spahiu, vehbi Bajrami, haxhi Berisha, and rrustem Celaj. the kosovar independence event will now be one of a handful of annual cultural receptions hosted at City hall, representing an anticipated celebration for a growing and important segment of the new York City population. perhaps the most emotionally significant and lasting accomplishment vacca has achieved while working with the local albanian-american community came on august 30, 2009, when the Councilman, joined by the albanian-american society Foundation and fellow elected officials, unveiled a street sign at the corner of Lydig avenue and holland avenue in the pelham parkway section of the Bronx denoting, mother teresa Way. Councilman James Vacca, a friend of the Albanian-American community the street sign honor, dedicated to the beloved, selfless, albanian-born humanitarian agnesë gonxhe Bojaxhiu, was made possible by a City Council law passed in april at vacca s request. the unveiling attracted over 300 celebrants from throughout the metropolitan region, including representatives of the missionaries of Charity organization mother teresa founded. the sign now stands as a permanent tribute to not only mother teresa but to the millions of ethnic albanians who hold her in reverence. over the past two years, vacca has learned a great deal about albanian and kosovar affairs, holding informational meetings with prominent international leaders, including dr. albert jerasi, the republic of albania s consul to new York. he has also further engaged the local albanian-american community, holding numerous meetings with individual residents in need of assistance with the city government, often in concert with the albanian-american society Foundation. after being overwhelmingly elected to a second term in the new York City Council on november 3, 2009, vacca plans to continue his outreach into this growing community over the next four years, beginning in February, when the Council will host its second-annual kosovar independence celebration at City hall. Bret Nolan Collazzi Celebrating the first anniversary of Kosova Independence in New York City Hall. From the left, Haxhi Berisha, James Vacca and Esad Rizai, holding a special proclamation issued by the City Hall on this occasion.

148 148 gëzuar 28 nëntori GJELOSHAJ Mix Martial Arts PRIVATE CLASSES Tae Kwon Do Brazilian Jiu Jitsu Street Fighting Expert Full Contact - No Riles TEL. (562) Mjeshtër Pjetër Noshi Gjeloshaj nga Trieshi i Malësisë me banim në California i uron gjithë popullit shqiptar 28 Nëntorin, Ditën e Flamurit dhe Pavarësisë së Shqipërisë. Gëzuar

149 gëzuar 28 nëntori 149 NEW YORK 336 West 37 Street, Suite 910 New York, NY t: (212) f. (212) c: (917) NEW JERSEY 93 North Street Paterson, NJ t: (973) f: (973) e: w: Rick Agolli, të gjithë shqiptarëve u uron 28 Nëntorin Happy 28 November

150 gëzuar 28 nëntori HAPPY 28 NOVEMBER GËZUAR 28 NËNTORI 25th Anniversary of Joe DioGuardi s Election to the U.S. Congress 20th Anniversary of the Albanian American Civic League Joe DioGuardi President Shirley Cloyes DioGuardi Balkan Affairs Adviser Board of Directors Gez Agolli, Agim Alickaj, Suleiman Arifi, Zef Balaj, Imer Bardhi, Bashkim Berani, Luan Bukolla, Arslan Cekaj, Zef Dedivanaj, Gjergj Dedvukaj, Fadil Demaku, Adem Dukaj, Ahmet Giaffo, Mark Gjonaj, Fero Gjonbalaj, Mike Jonuzi, Murtezan Jonuzi, Sami Jonuzi, Myslim Kuka, Atmi Kurtishi, Faik Lita, Gazmend Lita, Saimir Lolja, Beqir Marku, Rifat Memeti, Nick Mirakay, Marash Nuculaj, Bahri Ramadani, Dervish Shehu, Mitch Thomas, Gjon Zadrima, and Ahmet Zeka Working for the Albanian National Cause in Washington Albanian American Civic League Liga Qytetare Shqiptaro Amerikane P.O. Box 70, Ossining, NY Tel: (914)

151

152 152 gëzuar 28 nëntori

153 gëzuar 28 nëntori 153 URIM I FEDERATËS PANSHQIPTARE VATRA FAN S. NOLI FAIK KONICA FEDERATA PANSHQIPTARE VATRA URON: GËZUAR DITËN E FLAMURIT! Federata Panshqiptare VATRA uron vatranët dhe mbarë shqiptarët, kudo që jetojnë: GEZUAR 28 NENTORIN, Ditën e Flamurit Kombëtar! Vatranët ndjehen krenarë në këtë ditë të shenjtë të historisë sonë kombëtare tek përcjellin mesazhe urimi për Flamurin Kombëtar, i cili përbën simbolin e Kombit dhe siç shkruante Faik Konica, një ndër arkitektët e Vatrës dhe zbuluesi i simbolit që identifikon Kombin, flamuri ynë ka mbijetuar përmes luftrash: Skënderbeu kur jetonte Shqipëria lulëzonte Ish e fortë, ish e zonjë Kish flamur një shqiponjë Kur armiku na vërtitej Flamuri i kombit ngrihej Ndërsa Imzot Noli, themeluesi i Kishës Autoqefale Orthodokse Shqiptare, editori i Diellit dhe babai i Vatrës, shkruante për flamurin: Flamur që lint Shën Kostandinin, Pajton Islamin e Krishtërimin, Çpall midis feve vllazërimin Vatra e Nolit dhe e Konicës, emblema e shqiptarizmit, në këtë ditë të shenjtë kombëtare, uron të gjithë shqiptarët; në Shqipëri, Kosovë, Mal të Zi, Maqedoni, Luginën e Preshevës e Bujanoc, në Çamëri e mërgim: Ta gëzojmë të gjithë së bashku Ditën e Flamurit të Gjergj Kastriotit-Skënderbeut e të Ismail Qemalit!

154 154 gëzuar 28 nëntori Gëzuar 28 Nëntori

155 gëzuar 28 nëntori 155 WASHINGTON, DC - LONDON - KOLN Congratulations to all albanians on Flag day 2009! RemembeR The League of PRiZRen! të gjithë shqiptarëve gëzuar ditën e flamurit 2009! mos e harroni Lidhjen e PRiZReniT! Stephen Suleyman Schwartz

156 156 gëzuar 28 nëntori Qendra Islame Shqiptare Americane e Arizones Albanian American Islamic Center of Arizona EST në 5 vjetorin saj, me rastin e festave fetare dhe kombëtare, uron: gëzuar kurban Bajramin dhe 28 nëntorin duke iu lutur Zotit për mbarësi, paqe dhe nje të ardhme të mirë për shqiptarët kudo që ndodhen. Numri i parë i Gazetës Udhëzimi (fetare dhe kombëtare) Gazeta e parë e komunitetit Shqiptar Amerikan në Arizona Artikujt e saj botohen në gjuhën Shqipe dhe Anglisht. Për të lexuar numrat e saj të ardhëshme ju lutem na dërgoni në imam@greenwaymasjid.com ose dërgoni letër me adresen tuaj në 6724 West Greenway rd. Peoria, AZ 85381

157 gëzuar 28 nëntori 157 St. Nicholas Albanian Orthodox Church Midland Pkwy Jamaica Estate, NY Tel. (718) st. nicholas albanian orthodox Church here in new York, takes the occasion of our independence day to wish all albanians around the world: Happy Flag Day Gëzuar Festën e Flamurit gëzuar 28 nëntori FILIP LALA President 55 South Street Mount Vernon, NY Phone: (914) Fax: (914) EXCAVATION SHORING UNDERPINNING BUILDING FOUNDATIONS REINFORCED CONCRETE STRUCTURES SUPERSTRUCTURE & MISC. STEEL CONCRETE SLABS ON METAL DECK CONCRETE RETAINING WALLS ROCK DRILLING AND REMOVAL CONCRETE SIDEWALKS HOIST & CRANE SERVICES We are always hiring quality construction workers. Excellent pay and benefits. Permanent positions. Must have legal immigration status. MASONS CARPENTERS LABORERS

158 158 gëzuar 28 nëntori Qendra Islame Shqiptaro - Amerikane, Queens 7224 Myrtle Ave Galandale, NY Tel. (718) kryesia e Qendrës islame shqiptaro amerikane në galandale, new York, bashkë me dy imamët dhe të gjithë anëtarët e qendrës, të gjithë shqiptarëve u urojnë festën kombëtare, 28 nëntorin. kjo festë e madhe sivjet ka një domethënie të veçantë sepse e kremtojmë të gëzuar me pavarësinë e kosovës. Zoti e bekoftë kombin shqiptar kudo që jeton ai. Zoti i bekoftë shtetet e Bashkuara të amerikës. mëshira e Zotit të gjithë atyre që dhanë jetën për pavarësinë e shqipërisë dhe të kosovës.

159 gëzuar 28 nëntori 159 Gëzuar 28 Nëntori Vëllezërit Rusi

160 160 gëzuar 28 nëntori 120 Broadway 36th Floor New York NY tel: fax: Gëzuar 28 Nëntori Sal Rusi

161 gëzuar 28 nëntori 161 New York Tri-State Area Platinum Maintenance Services Corporation 120 Broadway, 36th Floor New York, NY Telephone: Fax: Toll Free: PLAT(7528) Washington DC Platinum Maintenance Services Corporation th Street, NW, Suite 345 Washington, DC Telephone: Fax: Florida Platinum Maintenance Services Corporation State Road 7, Suite 400 Boca Raton, FL Telephone: Fax: Gëzuar 28 Nëntori Sal Rusi

162 162 gëzuar 28 nëntori Scandinavian Restaurant, closest to the Albanian Cuisine Salutes Albanian Independence Day WEST VILLAGE W. 12th Street, New York, NY (crossing street: West 4th Street, between 7th and 8th Avenues) SCANDINAVIA HOUSE Park Avenue, New York, NY (between E. 37th and 38th Streets) WALL STREET Stone Street, New York, NY (between Broad Street and Hanover Square; 2 blocks south of Wall Street) wallstreetlocation@smorgas.com

163 gëzuar 28 nëntori # NëNtor - 3 Dhjetor, The New We have over 300 new and used vehicles to choose from! Leon Gjoni Hastrit Celaj Robert Radi Nikson Simoni Gëzuar 28 Nëntori Happy 28 November

164 164 # NëNtor - 3 Dhjetor, 2009 gëzuar 28 nëntori

165 gëzuar 28 nëntori # NëNtor - 3 Dhjetor,

166 166 # NëNtor - 3 Dhjetor, 2009 gëzuar 28 nëntori AC L U B S T E A K H O U S E 240 E. 58th Street New York, NY Tel: (212) Fax: (212) agon@clubasteakhouse.com Gëzuar 28 Nëntori Bruno Selimaj me familje

167 gëzuar 28 nëntori # NëNtor - 3 Dhjetor, MORSETOWN ROAD WEST MILFORD, NJ GREENWOOD LAKE TPKE RINGWOOD, NJ OAKLAND AVE. WARWICK, NEW YORK LE DAUTAJ PALACE Quebec, canada Arben dhe Arta Krasniqi të gjithë shqiptarëve u urojnë 28 Nëntorin

168 168 # NëNtor - 3 Dhjetor, 2009 gëzuar 28 nëntori Në krye të Wall Street, Zyra Shqiptare e Imigracionit, CHRISTOPHE & ASSOCIATES, P.C. me krenari paraqet se James Lombardi, Esq. është bashkuar në firmën tonë. Ai praktikon falimentime dhe lëndime personale. Kjo firmë do të vazhdojë t u shërbejë klientëve shqiptarë, ashtu sic kemi bërë për 8 vitet e fundit, në të gjithat fushat e ligjit të imigracionit: Çështje Azili gjykata e imigracionit, BIA, gjykata federale, US Supreme Court; Bashkim Familjar Green Card, Waiver, procedura konsullatash; imigracion biznesi Çertificata Pune, PerM, viza si h-1b, L1, o, P, eb-1 deri në eb-5, si dhe gjithashtu të gjitha vizat jo emigruese. Gjithashtu ne ofrojmë përfaqësim ligjor për shitje-blerje (residenciale ose tregtare), divorce dhe çështje kriminale. Ju lutemi lini një takim për një konsultim falas. Charles Christophe, esq. james Lombardi, esq. CHRISTOPHE & ASSOCIATES, P.C. Attorneys & Counsellors at Law 2 Wall Street, 8th Floor, New York, NY tel. (212) fax. (212) Në nderim të klientëve tanë shqiptarë që ne përfaqësojmë në çështjet e imigracionit që prej 10 viteve, Christophe & Associates i uron të gjithë shqiptarëve në këtë ditë të rëndësishme dhe të veçantë. Gëzuar Festën e Pavarësisë

169 gëzuar 28 nëntori # NëNtor - 3 Dhjetor, Haledon Travel & Tours Travel Consulting And Services HALEDON NEW JERSEY STRUGË TIRANË PRISHTINË SHKUP OHËR Call us for other specials like Sarajevo, Zagreb and Europe Çmime të volitshme për në atdhe nga New York, New Jersey, Chicago, Detroit, Dallas, Los Angeles, Washington etj. Notary public Garancione Emigracion Përkthime të dokumenteve Taksa mbi të ardhurat etj. Fluturime direkte gjatë verës: New York - Tiranë dhe New York - Prishtinë Rezervoni biletat në internet: dhe Belmont Avenue, haledon, Nj Për më shumë informata vizitoni faqen tonë të internetit: dhe Për informata falas, telefononi Medin, Lirim dhe Zyber Islamin New Jersey: Strugë: info@mendimtravel.com (SHBA) and ermira@mpt.com.mk (Strugë) Gëzuar 28 Nëntori

170 170 # NëNtor - 3 Dhjetor, 2009 gëzuar 28 nëntori GRUPI MUZIKOR CEKA Për të gjitha gëzimet familjare, në çdo kohë, ne jemi të gatshëm të jemi me ju me këngë burimore shqipe që do të mbeten gjatë në kujtesën tuaj. Ne kultivojmë muzikën e të gjitha krahinave shqiptare. Kemi edhe Dj sipas kërkesës suaj. tel: (917) cekastar@hotmail.com Hajro Ceka me familje dhe anëtarët e grupit muzikor, të gjithë shqiptarëve u uron 28 Nëntorin.

171 gëzuar 28 nëntori # NëNtor - 3 Dhjetor, ALOIA McKINNON INSURANCE 7801 Fifth Avenue Brooklyn, NY tel: (718) Fax: (718) ALL FORMS OF INSURANCE WE TARGET YOUR NEEDS Tom Aloia and Aloia McKinnon are professional and trust worthy and have continually worked with me and my family for over 12 years Hajro Ceka. Tom Aloia dhe Aloia McKinnon janë profesionistë dhe të besueshëm. Ata kanë punuar vazhdimisht me mua dhe me familjen time për më shumë se 12 vite". Hajro Ceka For Integrity, Service And Three Generations Of Insurance Expertise Established in 1941, Aloia McKinnon has earned a reputation throughout NY, NJ, CT and PA as a rock solid brokerage firm offering competitive priced products with superior service. We pride ourselves in the expertise and energy devoted to our clients with a special emphasis on understanding specific needs of the account. Deciding on what coverage is best suited for those particular needs is one of the most important aspects of what we offer. Our specialists will first evaluate each distinct requirement and apply this evaluation to the changing market place. What we then provide is a tailor made proposal that outlines risk assessment and coverage solution. The byproduct of our proposal is to alleviate potential gaps and create high level financial security. Serving Albanian American community for three generations We like to thanks Albanian American community for support. TO ALL ALBANIANS, HAPPY INDEPENDENCE DAY

172 172 # NëNtor - 3 Dhjetor, 2009 gëzuar 28 nëntori Lumi 963 Lexington Avenue, New York, NY URIME 28 NËNTORI Lumi Hadri-Devine & Patrick Devine

173 gëzuar 28 nëntori # NëNtor - 3 Dhjetor,

174 174 # NëNtor - 3 Dhjetor, 2009 gëzuar 28 nëntori

175 gëzuar 28 nëntori # NëNtor - 3 Dhjetor,

176 176 # NëNtor - 3 Dhjetor, 2009 gëzuar 28 nëntori Giulini & Giulini, Esqs. Charles A. Giulini, Jr., Esq. and Christina Giulini, Esq. 274 Madison Avenue, Suite 402, New York, NY t f giulini@aol.com Serving the Albanian community for over 40 years. Specializing in: Immigration (asylum and green card) Criminal Real Estate Matrimonial Liquor Licenses and Pistol Licenses To all Albanians, Happy 28 November Të gjithë shqiptarëve, Gëzuar 28 Nëntori

177 gëzuar 28 nëntori # NëNtor - 3 Dhjetor, ORARI: NGA ORA 8 AM 4 AM USHQIME TË FRESKËTA DHE CILËSORE Atmosferë e ngrohtë si në vendlindjen tuaj. Me kënaqësi i shërbejmë komunitetit shqiptar për shumë vjet. 718 EAST 187TH STREET, BRONX, NY Izet Kolina të gjithë bashkatdhetarëve u uron 28 Nëntorin MANGO TROPICAL BAR 660 e. 187th Street, bronx, ny Tel Cell MangoTropicalbar.com

178 178 # NëNtor - 3 Dhjetor, 2009 gëzuar 28 nëntori Nikollë Shala, nip i Vocërr Balës, uron të gjithë shqiptarët: Gëzuar 28 Nëntori, Dita e Pavarësisë së Shqipërisë! Në këtë ditë të shënuar kujtojmë të gjithë ata që luftuan dhe nuk kursyen jetën për kombin. Ata që luftuan me pushkë e me penë, janë krenaria e Kombit. Ndjehemi me fat që jemi vazhdues të atyre që i qëndruan d he iu kundërvunë armiqve shekullor të kombit. Mjafton të shfletojmë Lahutën e Malcisë të At Gjergj Fishtës dhe të njohim rrugën nga kanë kaluar të parët tanë: n atë bigë të Shalës ka dalë Kulshedra, Me shtatë krena e gjashtë parë kthetra, e për krye ka i sy n ballë, bishtin gjatë, me i mrrijtë në zallë: Qi t ju hedhë e tuj përdredhë, Tue tingëllue e tu turf llue, Zjarm e surfull tue flakrue, krepa e gur tue rrokullue, dukagjinin don me shue, Për nji dhunë që i baka Shala: Kur dragonin Vocërr bala, Fëmijë tu kenë, n nji shpellë të malit n gjumë e ndeshka, e i sy prej ballit Zjerrë ia paska me një hu, Kah ia ngulka deri në tru. asht ndezë flakë t anë biga e Shalës (Kënga e 16-të e Lahutës së Malësisë, kryevepra e Atë Gjergj Fishtës) at Gjergj Fishta nga e majta: Shpend Vocërr bala, Gjergj Vocërr bala, Tom nik Shala, Vocërr bala, Zef bala (vëllai i Vocërr balës), Mark Vocërr bala (babai i nikollë Shalës)

179 gëzuar 28 nëntori 179

180 180 gëzuar 28 nëntori STRUGA Pizza Restaurant HOMEMADE BUREK - KEBABS Free Delivery! Specializing in Corporate Catering Open 7 Days a week, 10am - 10pm 662 River Street, Paterson, NJ Shijoni ushqimet e vendlindjes në restorantin shqiptar Urim Zhaku, të gjithë shqiptarëve u uron 28 Nëntorin

181 gëzuar 28 nëntori 181 The finest Event location in the Throgs Neck area of New York features a Roof Top Garden with views of the Whitestone & Throgs Neck Bridge. The Marquee Ballroom attributes include 20 foot ceilings and hickory floors, with fully equipped stage lighting, a state of the sound system and pin spot lighting for your table centerpieces. Our event space has unique warmth, where your personal touch will enhance our venue for either an elegant formal dinner, station buffet or lounge style cocktail event. Tosca Marquee s Chef uses the freshest seasonal ingredients to create contemporary and traditional dishes to satisfy even the most discriminate palate. Our Banquet staff will coordinate and execute all details to make your event memorable. Come and enjoy the Marquee experience. Bridal Room* Ceremony Room* Live Music/DJ Allowed*Valet Parking*Kosher Available*Rooftop Garden 4034 East Tremont Avenue, Bronx, NY To all albanians, Happy independence day

182 182 gëzuar 28 nëntori HENRY DJONBALAJ Real Estate LLC Lic. Real Estate Broker 647 Mclean Ave. Yonkers, NY Tel. (914) Cell: (914) Fax: (914) website: RESIDENTIAL COMMERCIAL SALES RENTALS Të gjithë shqiptarëve urime 28 Nëntori

183 gëzuar 28 nëntori Nëntori- Dita e Pavarësisë së Shqipërisë është festa më madhore kombëtare, ndër më kryesoret e shekullit XX dhe shekujve të tjërë të kaluar. Nëntori i vitit 1912, të cilit i paraprinë Lidhja e Prizrenit, plejada e intelektualëve të mëdhenj të Rilindja Kombëtare, Lidhja e Pejës dhe kryengritjet e mëdha të vitit 1911 dhe 1912, hapën njërën ndër kaptinat më të fuqishme të kombit tonë. Shqiptarët të cilët ishin të kërcënuar nga fqinjët e tyre serbë dhe grekë, me formimin e shtetit shqiptar, iu prenë shpresat e fundit për të pushtuar këtë pjesë të territorit, ku apetitet sllave ishin shumë të mëdha për të dalë në ujërat e nxehta të Adriatikut shqiptar. 28-Nëntori lidhet me ngjarjet vargore të historisë sonë para dhe pas tij:1887, 1808, 1911, 1912, 1919, 1945, 1981, 1999 dhe Të gjitha këto data tregojnë grafikonin e historisë dhe faktorizimin e popullit shqiptar në Ballkan. 28 Nëntori ishte nxitje e jashtëzakonshme për mobilizimin e shqiptarëve të Kosovës dhe të viseve të tjera nën Jugosllavi, që pushtuesi serb i mbante të zaptuara. Këtë pushtim të egër serb shqiptarët e Kosovës e kundërshtuan me të gjitha format dhe me të gjitha mjetet e mundshme. Dhe, si rezultat i tërë këtij kundërshtimi, lindi forca e lavdishme e UÇK-së, e cila me përkrahjen e SHBA dhe të vendeve të tjera perëndimoreme, i sollën popullit shqiptar të Kosovës lirinë (1999) dhe Pavarësin më 17 shkurt Dr. Hasan Ademaj me familje përshëndet dhe u uron të gjithë shqiptarët me rastin e këtij përvjetori të madh. Gëzuar 28 Nëntori - Dita e ngritjes së flamurit shqiptar në Vlorë.

184 184 gëzuar 28 nëntori ISIDOROS I. TSAMBLAKOS & ASSOCIATES, P.C. Attorneys-at-Law GËZUAR FESTËN E FLAMURIT HAPPY FLAG DAY! Practicing in the following areas: Personal Injury: Motor Vehicle accidents Slip/Trip and Fall accidents Construction accidents Scaffold and Ladder accidents Wrongful Death Real Estate Commercial Residential Wills & Estates: Preparation and Drafting of Wills Probate and Administration 23-05A 26th Street, Astoria, NY Tel: (718) Fax: (718) itsamblakosesq@gmail.com

185 gëzuar 28 nëntori 185 Fluturim Rizvani me familje u uron të gjithë shqiptarëve kudo që janë, gëzuar 28 Nëntorin. Shqiptarët për të arritur qëllimin e tyre, bashkimin e shenjtë, duhet te jëne bashkë me mendje e zemër, duhet të vlerësojnë gjakun e dëshmorëve, të respektojnë të gjithë ata që dhanë jetën për liri. Të marrim mësim nga Amerika që respekton aq shumë rolin e ushtaritr në mbrojtjen e tokës e interesit amerikan. Zgjidhja e vetme për shqiptarët është Shqipëria e vertetë etnike me të gjitha pjesët që i takojnë. Me tokat që na takojnë, nuk ka kompromis. Tonat kanë qenë, tonat duhet të jenë. Pse dy akademitë heshtin dhe nuk dalin me një projekt të përbashkët për zgjdhjen e çështjes sonë kombëtare? Ato do t i gjykojë historia nëse vazhdjnë të heshtin. Intelektualët tanë po merren me njëri tjetrin në vend që të merren me çështjen madhore kombëtare. Shqipëria etnike do të bëhet realitet. Ky amanet I të parëve tanë që ranë heroinj për atdheun domosdo do të plotësohert. Dhe për këtë ne duhet të punojmë ditë e natë. Bashkimi i tokave tona është e vetmja garanci për paqe në Ballkan e Evropë.

186 186 gëzuar 28 nëntori Why pay more! We offer discounted natural gas for all National Grid & Con Edison customers and discounted heating oil and diesel fuel 918 Mcdonald Ave. Brooklyn, NY11218 Tel: (718) Fax: (718) FOR 31 YEARS WE HAVE BEEN PROVIDING CLEAN, SAFE ENERGY FOR ALL TYPES OF COMMERCIAL AND RESIDENTIAL NEEDS. WE OFFER DISCOUNTED DIESEL FUEL NATURAL GAS HEATING OIL CHIEF ENERGY CAN SAVE YOU LOTS OF MONEY CALL TODAY VINCENT RIZZUTO PRESIDENT Të gjithë shqiptarëve, gëzuar 28 nëntorin to all albanians, happy 28 november

187 gëzuar 28 nëntori 187 Belmont offers Best CheesCake Far and way the city s most delicious ricotta cheesecake is at Gino s on East 187th Street (near Arthur Avenue) in Belmont. Not too sweet, not to rich and, not too expensive. They also noted for their tiramisu. (718) Unique Wedding Cakes for that Unique Bride Planning a Wedding Reception, a Celebration, a Bronx Tour to the Heart of Little Italy, Intimate Dinner or a Simple Pizza/Luncheon? Gino s Pastry shop 580 E 187th St, Bronx, NY (718) I ve traveled all over the world but when I want pastries and cakes I come back to Gino s on 187th Street. Home of the #1 Cannoli and Italian Cheesecake! - Chazz Palminteri Tradition continue at Gino s. His soft amaretti, Taralli Barese and Cannolis were to die for but his Italian Cheesecake was most and creamy. It brought me back to my roots. - Federico Castelluccio Jerome and Mom Chiara put out the best Cannoli this reporter has ever eaten and I ve lived in Italy twice. - Sam Allis of Boston Globe March, 22, 2009 We ll help accommodate up to 900 people. Exclusive Baker for such renowned places as Eastwood Manor, Villa Barone Manor, Antonees, Maestro s Caterers, Westchester Manor, NYA Travers Island, Mamma Maria, Mulino s, Portofino, Patricia s of Tremont, Lobster House, Umberto s Clam House, Catania s Pizza, Antonio s Trattoria. We ll work with any caterer in the Tri State area to make your function a memorable one all major Credit Card accepted Celebrating 49 Years and serving Albanian Community for 45 years. Congratulations to the Albanians on you Independence Day Jerome and Mom Chiara

188 188 gëzuar 28 nëntori With The New country, KOSOVA, comes a new community International-Village-Prishtina For more information visit info@international-village.net Tel International Village is a gated American style community containing 110 home types consisting of 51 individual villas and 59 attached townhouses in groups of 3 to 5 units. The homes provide a modern way of life for families in Kosova and adhere to the latest environmental demands such as a geothermal heating system for each home and fully landscaped green areas. Presently, infrastructure work is complete and 95 homes of different types, which have been sold are being handed over to buyers for occupancy. The project is expected to be 100% complete and occupied in Services Group International, LLC dhe International - Village - Prishtina, të gjithë bashkatdhetarëve tanë u urojnë 28 Nëntorin

189 gëzuar 28 nëntori 189 GRUDA ENTERPRISES, INC. CUstom home BUilDers Additions/Framing Excavating Electrical Roofing Kitchen Bathroom Tile 271 Devon Farms Road Stormville, NY Tel: (845) Fax: (845) Cell: (914) FULLY LICENSED & INSURED luigj Berishaj, të gjithë shqiptarëve u uron 28 Nëntorin. Vetëm bashkimi është zgjedhja e vetme e çështjes shqiptare në Ballkan. Secili duhet të punojë deri në realizimin e këtij qëllimi që na e lanë amanet të gjithë ata që vdiqën për këtë ideal kombëtar.

190 190 gëzuar 28 nëntori Albi General Construction 115 Slaten Boulevard Staten Island, NY (718) (646) Naser Nikaj, të gjithë shqiptarëve u uron 28 Nëntorin

191 gëzuar 28 nëntori 191 Ne ju sjellim disponimin, gëzimin dhe harenë në koncertet që organizojmë për ju. Naser Nika, të gjithë shqiptarëve u uron 28 Nëntorin Gëzuar I M P O R T E R & D I S T R I B U T O R O F F I N E I N T E R N A T I O N A L F O O D th Avenue Astoria, NY Tel. (718) b3gourmet@hotmail.com Na vizitoni dhe nuk do të zhgënjeheni, sepse ky është: - Dyqani më i vjetër me produktet tona - Shërbimi më i mirë - Dhe çfarë është më e rëndësishme, dyqani me çmimet më të lira Do t'ju jemi shumë mirënjohës nëse na rekomandoni familjen dhe miqtë tuaj. Ne ndodhemi në Astoria, në 30th Ave. midis 42 dhe 43 St. Jeni të mirëpritur. Falënderojmë komunitetin shqiptar për përkrahjen e tyre në biznes Haza Bijelic u uron të gjithë shqiptarëve, gëzuar 28 Nëntorin

192 192 gëzuar 28 nëntori Accidents/Aksidente NËSE JENI I LËNDUAR OSE KENI PËSUAR AKSIDENT, KENI NEVOJË PËR AVOKAT QË LUFTON PËR JU Avokat për punëtorin e lënduar NICK GJELAJ, ESQ Attorney At Law Me përvojën timë 8 vjeçare kam ndihmuar bashkatdhetarët tanë duke fituar miliona dollarë për ta. Construction Accidents Auto Accidents Workers Compensation Medical Malpractice Slip & Fall Product Liability Scaffold Ladder Falls Disability False Arrests Birth Injuries Apartment Building Accidents FREE CONSULTATION/KONSULTIMET FALAS Për konsultim, kontaktoni avokatin NICK GJELAJ (917) ngjelaj@hotmail.com Gëzuar 28 Nëntori

193 gëzuar 28 nëntori 193 ZYMI Restaurant & Pizza Ushqime tradicionale shqiptare Hapur shtatë ditët e javës. ZYMI Restaurant & Pizza 726 Astor Avenue Bronx, NY Tel. (347) Gëzuar 28 Nëntori, Bajrami, Krishtlindjet dhe Viti i Ri Nok Prekpalaj (pronar) me stafin.

194 194 gëzuar 28 nëntori A.M.I. ENGINEERING CO. address: 2904 Oak Street, Santa Ana, CA tel: (714) fax: (714) website: The latest and most advanced CNC equipment, interfaced to our computer programming system, resulsts in precision, close tolerance parts at a minimal cost. WE MACHINE: ALUMINUM TITANIUM PLASTICS STAINLESS STEEL FORGINGS CASTINGS INCONEL MONEL A-286 COBALT BASE ALLOYS A.M.I. Engineering Co., was found in 1995, started as a small job shop, but has advanced in to a world class manufacturing firm. Located in the hart of Orange County, Santa Ana, California, A.M.I. has enjoyed top recognition from several customers in field of manufacturing of precision components in aerospace, commercial, automotive & medical industries. A.M.I. s vision has been fulfilled, becoming one of the World s Premier Providers of all types of components & assemblies in manufacturing Industry. While the Company has long been known for its precision Production and tooling, it has quietly evolved into World class Manufacturer of high-quality machined parts for high-tech industries such as Aerospace, Automotive and Medical. GËZUAR 28 NËNTORI HAPPY 28 NOVEMBER Enver Gjokaj

195 gëzuar 28 nëntori 195 Giovanni s Restorante 2027 W Oak St. Palestine, TX (903) Preston Rd Frisco, TX (972) Gani Fejza, të gjithë shqiptarëve u uron 28 Nëntorin

196 196 gëzuar 28 nëntori DOLCINO T r a t t o r i a T o s c a n a 517 SECOND AVENUE NEW YORK NY Ram Besi me stafin e tij uron bashkëkombasit: Gëzuar 28 Nëntorin

197 gëzuar 28 nëntori 197 finest WinDoW inc th Street Tel. (718) Brooklyn, NY Fax: (718) Gëzuar 28 Nëntori KADRI CAPRI

198 198 gëzuar 28 nëntori

199 gëzuar 28 nëntori MORRIS PARK AVENUE, BRONX, NY Tel. (718) Second from the left, Dex Pejcinovic and Don King (right) Boxing Fee s Monthly Fee...$50 Weekly Trainer s Fee (depending on trainer)...$40 Daily Fees...$10 Daily Trainer s Fee...$10 Dex Pejcinovic - President & Owner Hours of Operation Monday - Friday...9am - 9pm Saturday & Sunday...9am - 5pm To All Albanians, Happy 28 November Gëzuar 28 Nëntori AKSIDENTE FIRMË LIGJORE PËR TË GJITHA LLOJET E AKSIDENTEVE Tom Moverman dhe Alan Shapey, dy nga partnerët e firmës Lipsig, u zgjodhën si Super avokatët e vititi 2008 dhe 2009 për New York City. avokatët e mirënjohur për aksidente personale të firmës, Lipsig, Shapey, Manus & Moverman, në bashkëpunim me z. Sokol kongoli ju sigurojnë që ju do të gëzoni përkujdesjen më të mirë dhe rezultatin më të mirë ligjor për çështjen tuaj gjyqësore. Gëzuar 28 Nëntori Happy 28 November AKSIDENTE NË NDËRTIM AKSIDENTE AUTOMOBOLISTIKE AKSIDENTE NË PRONA TË QYTETIT GABIME MJEKËSORE DËMTIME NGA ZJARRI AKSIDENTE NË ASHENSORË FLASIM SHQIP - VIZITA NË SHTËPI APO SPITAL - KONTAKTONI NË ÇDO KOHË SOKOL KONGOLI (917) LIPSIG, SHAPEY, MANUS & MOVERMAN P.C. 40 FULTON STREET, kati 25, NEW YORk, NY OFFICE: (212)

200 200 gëzuar 28 nëntori SHOQATA SHQIPTARO-AMERIKANE "ANA E MALIT" 229 Green Street Brooklyn, NY anaemalit@aol.com Tel: Shoqata Shqiptaro-Amerikane u uron të gjithë shqiptarëve 28 Nëntorin - Ditën e Pavarësisë së Shqipërisë me dëshirë që në të ardhmen e afërt të festojmë - Bashkimin e trojeve shqiptare.

201 gëzuar 28 nëntori 201 Nik kola Rudaj me bashkëshoreten terezën dhe Palokë Rudaj me bashkëshorten maria, të gjithë shqiptarëve u urojnë 28 NëNtoRiN

202 202 gëzuar 28 nëntori TOTTENVILLE MEDICAL PAVILION LLC. Të gjithë shqiptarëve Gëzuar 28 Nëntorin BARI F. CEKA, M.D. ILKA P. CEKA, Ph. D., A. N. P. Board Certified Women s and Men s Health and Aesthetics Internal and Cardiovascular Preventive Medicine Tel. (718) Fax: (718) Amboy Rd. Staten Island, NY 10307

203 gëzuar 28 nëntori 203 AAA Reliable Inc. Gëzuar 28 Nëntori Happy 28 November

204 204 gëzuar 28 nëntori Të gjithë shqiptarëve, Gëzuar 28 Nëntorin Zef dhe Gjelina Selca

205 gëzuar 28 nëntori 205 Sulejman dhe Sabrije Murtezani-Gega me djemtë, të gjithë shqiptarëve kudo që janë, përzemërsisht u urojnë festën e flamurit. Dr. Arben Murtezani Kirurgji Orale - Shkup Skender Murtezani, MD Internist - New York, SHBA Dr. Naim Murtezani Dentist Apenzeler - Zvicer

206 206 gëzuar 28 nëntori 132 East 39th Street New York, NY Tel. (212) Fax: (212) Maxhun Biberaj, të gjithë shqiptarëve u uron 28 Nëntorin. Rroftë bashkimi i kombit shqiptar

207 gëzuar 28 nëntori 207 DJERDAN AUTHENTIC BALKAN CUISINE DJERDAN ONE A 31st Avenue Astoria, NY (718) DJERDAN TWO th Street Brooklyn, NY (718) DJERDAN THREE 221 West 38th Street New York, NY (212) DJERDAN FOUR 223 Parker Avenue Clifton, NJ (973) Call: (888) GO-BUREK djerdan@live.com website: Shijoni ushqimet e vendlindjes suaj në restorantin DJERDAN Burekë, qebapa, sarma, gjuveç e ushqime të tjera nga kuzhina ballkanike. Kemi dhe ëmbëlsira të llojeve të ndryshme. Ne gatuajmë burekët më të mirë Gëzuar 28 nëntorin

208 208 gëzuar 28 nëntori Demars I N T E R N A T I O N A L, I N C th Avenue Tel (347) Long Island City, NY Fax (347) info@demars-intl.com Demars International, Inc. është kompani e specializuar për transportimin e atomobilave, motoçikletave, barkave, mallërave komerciale etj. Gjatë 20 viteve qëkur ka filluar të punojë ajo ka transportuar më shumë se 10, 000 kontejnerë nga Amerika në tokat shqiptare dhe rreth saj. Gjatë një viti kemi transportuar deri në 1, 000 makina. Përvoja e madhe, madhësia e mallrave që transportojmë çdo vit si dhe marrëveshjet e volitshme dhe lidhjet e punës që kemi me punonjësit e komunikacionit ajror dhe ujor garantojnë kualitet të lartë në transportimin e mallrave me çmime shumë të volitshme. Transportojmë vetura, motoçikleta, paketa të vogla e të mëdha, pjesë të automjeteve etj. nga cilido vend i Amerikës deri te porti ynë në New York prej nga i nisim me kontejnerë për Bremerhaven, Koper, Rijekë, Ploce, Tivar, Durrës dhe Selanik. Kontejnerët tuaj privatë i transportojmë nga shtëpia e juaj në Amerikë deri te shtëpia juaj në Kosovë, Shqipëri, Mal të Zi dhe Maqedoni. Jemi agjentë të autorizuar të Lufthansa Cargo, Austria Airlines Cargo dhe i aviokompanive të tjera dhe ofrojmë transportim ajror të shpejtë të mallrave tuaja nga aeroportet më të mëdha në Amerikë deri te aeroporti në Prishtinë, Tiranë, Podgoricë, Shkup etj. Asnjë punë nuk është shumë e vogël ose shumë e madhe për ne! ME AEROPLANË... Flasim shqip ME ANIJE... Miku i juaj kroat, Dean, u uron të gjithë shqiptarëve gëzuar 28 Nëntorin

209 gëzuar 28 nëntori 209 ART O POLIS B A K E R Y P A T I S S E R I E AGORA PLAZA st, Astoria, New York t: f: e: customerservice@artopolis.net w: Cakes Cookies Savory Cookies Pastries Greek Specialties Tarts Breads "We Cater for all Occassions and Deliver Anywhere" ZAGAT AWARDS Artopolis was honored to receive the Excellence & Extraordinary Award from ZAGAT Extraordinary Award Review Highlights - "The best thing that can happen to a Hellenist may be a visit to Astoria bakery to savor the delicious Greek desserts, including hard-to-find pastries, that serve as a tribute to Aegean sweetness and light, neighborhood fans proudly report the superb artistry is still going strong" Excellent Award Review Highlights - "Filled to the gills with real Greeks, this informal Hellenic-med in Greektown that feels like a European cafe is a wonderful place for an affordable lunch that's not as heavy as most neighborhood Far; it's also good for late-evening noshing, to meet friends for coffee and dessert or to sit near the window and watch passersby" Happy 28 November Gëzuar 28 Nëntori

210 210 gëzuar 28 nëntori Kosova Commerce 2326 Arthur Avenue Bronx, NY Tel: (718) Halil Prelvukaj, të gjithë shqiptarëve u uron 28 Nëntorin

211 gëzuar 28 nëntori 211 HAXHARI Inc. G05 Inc Unionport Road Bronx, NY (917) Gas Haxhari, të gjithë shqiptarëve u uron 28 Nëntorin.

212 212 gëzuar 28 nëntori MONDELLO Pizzeria & restaurant 3 East 37 th Street (Off 5 th Avenue), New York, NY T: F: Pren e Vilson Vataj dhe Prek Gjergjaj, të gjithë shqiptarueve u urojnë 28 Nëntorin Happy 28 November LITTLE ITALY Gourmet Pizza 11 PARK PLACE (Off Broadway Near City Hall) T: F: Prek Gjergjaj, të gjithë shqiptarëve u uron 28 Nëntorin Happy 28 November

213 gëzuar 28 nëntori 213 ALLSTATE ELECTRIC CORP. 555 Eighth Avenue, Suite 809, New York, NY T: F: To All Albanians, Happy 28 November Gëzuar 28 Nëntori Lenny Sainovski

214 214 gëzuar 28 nëntori MALOTA PLUMBING CONTRACTING CORP 1331 Commerce Avenue Bronx, NY tel. (718) fax. (718) SPECIALIZE IN WATER & SEWER MAIN PLUMBING & COMMERCIAL PLUMBING & HEATING WATER METER INSTALLATION FIREHYDRANT INSTALLATION DENTITION TANK CATCH BASIN, YARD DRAIN MANHOLE, ALL UNDERGROUND UTILITIES Besim, Bekim, Blerim dhe Bashkim Malota, të gjithë shqiptarëve u urojnë 28 Nëntorin

215 gëzuar 28 nëntori 215 ON-SITE DEMOLITION & TRUCKING CORP. YOUR NUMBER ONE CONTAINER SERVICE COMPANY 149 Center Street Brooklyn, NY (718) GËZUAR 28 NËNTORI Isuf Rexhaj

216 216 gëzuar 28 nëntori Përveç pikturave të pronarit, Galleria Classica posedon më shumë se 1000 piktura të piktorëve të tjerë me vlera të mëdha artistike. Ajo ka dekoruar shtëpitë më luksoze në New Jersey e më gjerë. Sipas shijes dhe kërkesës së klintëve ne shkojmë tek pronarët e shtëpive për t i dekoruar ato. GALLERIA CLASSICA 226 BOULEVARD HASBROUCK HEIGHTS, NJ Tel. (201) Ramiz Llapatinca, të gjithë shqiptarëve u uron 28 Nëntorin

217 gëzuar 28 nëntori 217 TOHA HAIR SALON 67 Ridgefield Avenue Ridgefield Park, NJ Tel: (201) Hair cuts for him & her Blow dry Color Bride & make up Manicure Pedicure Wax Aliahmet dhe Tyrkiana Gjakmani, të gjithë shqiptarëve u urojnë 28 Nëntorin

218 218 gëzuar 28 nëntori Age Ivezaj u uron të gjithë shqiptarëve kudo që janë Ditën e Flamurit dhe Pavarësisë Metropolis Financial Group, An Office Of MetLife Age Ivezaj, LUTCF Agency Sales Director Tel Cell Fax aivezaj@metlife.com Address: MetLife Building Queens Plaza North, 9Th Floor Long Island City, NY BUSINESS PHILOSOPHY My goal is to develop and maintain a professional business atmosphere in our agency, with a focus on high ethical standards. As the Agency Sales Director, I am responsible for recruiting professional sales personnel for the agency, and to develop marketing plans to help these representatives reach their career goals. Our agency strives to provide excellent service, specially focused on quality customer contact. We are focused on becoming a lifetime resource for each and every client. Properly licensed and registered professionals within our agency can offer the following products and services: PRODUCTS AND SERVICES Human Life Value Analysis Insurance Review Life Insurance for You/Spouse/Child Term Life Insurance Whole Life Insurance Universal Life Insurance Disability Income Insurance Long Term Care Insurance Health Insurance IRAs and Roth IRAs Mortgage Protection(through Life & Disability Income Insurance) Fixed & Variable Annuities Education Funding for Children Retirement Planning Options Pension Payout Alternatives Pension Transfer/Rollovers Estate Conservation Strategies QUALIFIQATIONS Leaders Conference, 5 times qualified Member, NAIFA. Our representatives will work with you and your tax and legal advisers to help you select the most appropriate product solution to suit your specific needs and circumstances. Some health insurance products offered by unaffiliated insurers through Enterprise General Insurance Agency, Inc.(EGA), Somerset, NJ Metropolitan Life Insurance Company(MLIC),New York, NY Securities products offered by registered representatives of MetLife Securities, Inc. (MSI) (FINRA/SIPC).. EGA, MLIC & MSI are MetLife companies. L [exp1110][CT,MI,NJ,NY,PA]

219 gëzuar 28 nëntori & 2372 Arthur Avenue Bronx, NY Tel Fax: Dyqani më i pasur me artikuj ushqimorë nga vendlindja juaj. WHOLSALE GROCERY CO. Të gjitha llojet e djathërave Djath nga Italia Parmigiano, Reggiano Suxhuk të njomë Ullinj dhe vaj ulliri Miell me shumicë dhe pakicë Miell misri Ushqime të importuara nga Italia Katër gjenerata në shërbim të komunitetit shqiptar. GËZUAR 28 NËNTORI F O U R G E N E R A T I O N S O F Q U A L I T Y GËZUAR 28 NËNTORI

220 220 gëzuar 28 nëntori AVOKATI SOKOL BRAHA Ju uron gjithë bashkatdhetarëve GËZUAR DITËN E 28 NËNTORIT! SOKOL BRAHA Attorney at Law 1375 Broadway, 3rd Floor New York, NY brahaimmigration@yahoo.com (646) (212) Prej shumë vitesh në shërbim të komunitetit tonë për çdo çështje emigracioni Fondi Shqiptaro - Amerikan i Ndërmarrjeve Albanian - American Enterprise Fund Is proud to be your partner in all sectors of the Albanian economy and in all regions of Albanian every form of: Equity Investment, Project Loans Asset Based Finance, Trade Financing BOARD OF DIRECTORS Michael D. Granoff, Chairman Domenick Scaglione, Chairman Emeritus Dianne Blane Cafo Boga Douglas G. Carlston James H. Duffy, Esq. Jeffrey T. Griffin, President & CEO ALBANIA OFFICE Rr. Dëshmorët e 4 Shkurtit Green Park Complex Tower 2 12th Floor Tirana Albania Tel j.griffin@aaef.com NEW YORK OFFICE 14 East 60th Street New York, NY Tel Fax: p.bigelow@aaef.com info@aaef.com To all Albanians wherever they live Congratulations on the Flag Day Happy Holiday Season and prosperous New Year 2010

221 gëzuar 28 nëntori 221 ALBUSA 261 REALTY Gun Hill Road Bronx, NY Tel. (718) Fax: (718) Licensed Real Estate Brokerage Management Rentals Sales Mortgages Specializing in Multifamily Residential and Other Income Producing Commercial Properties Gjon Dedvukaj Broker/Owner Gjon Dedvukaj me familje u uron të gjithë shqiptarëve: Gëzuar 28 Nëntorin

222 222 gëzuar 28 nëntori 51 Central Park Ave Yonkers, NY (914) Ask For Zaim Lika 914 West St. Georges Ave Linden, NJ (908) Ask For Besim Lika Zaim dhe Besim Lika, të gjithë shqiptarëve u urojnë 28 Nëntorin

223 gëzuar 28 nëntori 223 BIG APPLE ROOFING & CONSTRUCTION CORP. 321 Douglass St. Brooklyn, NY Tel: Fax: Beqir dhe Arian Marku, u urojnë 28 Nëntorin

224 224 gëzuar 28 nëntori Ciao Restaurant 5-7 John Albanese Place Eastchester, New York Tel: (914) Fax: (914) Gëzuar 28 Nëntori Happy 28 November Zef Gjelaj

225 gëzuar 28 nëntori 225 GJURAJ REALTY MANAGEMENT Mhill (Mike) Gjuraj 2706 Williamsbridge Road Bronx, NY Tel: (718) GJURAJ REALTY PEJ REALTY SFERKA REALTY MHILL GJURAJ ME FAMILJE U URON 28 NËNTORIN

226 226 gëzuar 28 nëntori Për të gjitha gëzimet tuaja familjare, kontaktoni Grupin Muzikor Melodija me këngëtarin Hejdi Mehmeti Tel: Gëzuar Ditën e Flamurit, Bajramin, Krishtlindjet dhe Vitin e Ri nga Grupi Muzikor Melodija

227 gëzuar 28 nëntori 227

228 228 gëzuar 28 nëntori

229 gëzuar 28 nëntori 229 Ancora R i s t o r a n t e 11 Stone Street New York, NY Tel: Fax: Të gjithë shqiptarëve Gëzuar 28 Nëntorin Happy 28 November Tony Fantastico & Elio Albanese

230 230 gëzuar 28 nëntori Dashamir Alla, të gjithë shqiptarëve u uron 28 Nëntorin Danny s Roofing Corp DANNY S ROOFING CORP 47 Madison Avenue Staten Island, NY Beth Avenue, Bronklyn, NY (718) Gëzuar 28 Nëntori Happy 28 November Tair Alla

231 gëzuar 28 nëntori 231

232 232 gëzuar 28 nëntori HOME OF THE LARGEST SLICE 622 Washington Street. Hoboken, NJ Tel. (201) (201) Rated #1 in New Jersey by Zagat 2005 TRY THE REST, COME TO BENNY S. WE RE THE BEST Bari Drishti me djemtë Edmondin, Arbenin dhe anëtarët e tjerë të familjes, të gjithë shqiptarëve në atdhe dhe mërgim u uron 28 Nëntorin.

233 gëzuar 28 nëntori 233 Licensed an Insured (Licence # 11857) Street Flushing, NY Tel: (347) Fax: (718) Alfred Sokoli, të gjithë shqiptarëve u uron gëzuar 28 Nëntorin

234 234 gëzuar 28 nëntori Bella Vita II 2785 Richmond Avenue (Pergament Mall) Staten Island, NY Bella Vita CafE 1919 Hyland BLVD (Seaver Ave. Mall) Staten Island, NY Adem dhe Gani Cukaj, të gjithë shqiptarëve u urojnë 28 Nëntorin

235 gëzuar 28 nëntori 235 Total Building Service, INC Commercial Junitorial Service Faik Ajroja Vice President / Operations Office: Cell: Fax: Address: 340 Bennerr Road Elk Grove Village, IL Faik Ajroja me djemtë Nexhatin, Rushitin, Xhevahirin, Tahirin, nipin Ilirin si dhe Dashmir Hasani, të gjithë shqiptarëve u urojnë 28 Nëntorin. Shqiptarët të jenë bashkë deri atje, ku i thonë bukës bukë, e ujit ujë Rrofshin shqiptarët kudo që janë.

236 236 gëzuar 28 nëntori Kolë dhe Taze Cacaj, urojnë të gjithë shqiptarët: Gëzuar 28 Nëntori! Rroftë populli shqiptar! Rroftë populli amerikan!

237 gëzuar 28 nëntori E. 187 th Street Bronx, NY (718) Borgatti's Ravioli & Egg Noodles has been making pasta for over 75 years in their shop on E. 187th St. in the Bronx. Whether you are a longtime customer, or buying fresh pasta for the very first time, you are invited to try the variety of specialty products Borgatti's offers. Please come by when you visit Arthur Avenue. It's well worth the trip! Borgatti's Named #4 of NYC Top Ten Gourmet Shops The Daily News ran a story listing the Top Gourmet Shops of NYC. Serving Albanian - American Community for 45 Years To All Albanians Happy Independence Day Gëzuar MARIO & CHRIS BORGATTI

238 238 gëzuar 28 nëntori SAHARA Mediterranean Cuisine 2337 Coney Island Avenue Bet. Avenue U & T Brooklyn, NY Tel. (718) Fax: (718) Business Hours 10:00 AM 5:00 AM. All year round Gravesend's Sahara, with a 22 out of 30, and the city's best Turkish food, is celebrated for "ample portions" and "everything grilled." We proudly s serve Albanian American Community for many years. Thank you for your support! Happy Albanian Independence Day Gëzuar Dita e Pavarësisë

239 gëzuar 28 nëntori th Avenue: 255 Fifth Avenue (between 28 th & 29 th St.) New York, NY th Street: 219 East 44th Street (between 2 nd & 3 rd Ave.) New York, NY Restoranti Ben & Jack s, një nga restorantet më të njohura e më te frekuentuara në Manhattan, me pronarë vëllezërit Sinanaj, është shembull tipik i suksesit të punës së përbashkët në një biznes të përbashkët. Për këtë restorant të njohur kanë shkruar fjalët më të mira gazetat e njohura amerikane. Shijen e ushqimeve dhe atmosferën e Ben & Jack s është vështirë ta gjeni në ndonjë restorant tjetër të këtij lloji. Vendi është i mbushur me mobilje të drunjta dhe pasqyra të mëdha, dhe specialiteti është steak i dorës së parë Ata që i tremben lopës së tërbuar le të mos kenë merak: Menuja është e pasur me ushqime deti, salmon, tuna, apo gaforrja xhambo që peshon 4 paund. Revista Time Out - New York Ata kanë dalë me sukses dhe ofrojnë disa nga ushqimet e detit dhe steak -at më të shijshëm të qytetit. Çdo gjë të bën që të të shkojë goja lëng. Revista Forbes Po jetojmë ëndrrën amerikane, thotë Jack Sinanaj, bashkëpronar i restorantit të ri në Manhattan me vëllain Russ dhe kushërinjtë Ben dhe Harry. Të katër partnerët në këtë sipërmarrje kanë vënë më shumë se 1 milion dollarë, gjithë kursimet e jetës. Revista Crain's New York Business Vëllezërit Sinanaj të gjithë shqiptarëve u urojnë 28 Nëntorin Ky vend po tërheq vëmendjen e të gjithëve. Eshtë një restorant i ri e i bukur në zemër të Manhattan-it Më është mbushur goja me lëng që po e kujtoj e po më derdhet lëngu me gallona. Z100 Music Station

240 240 gëzuar 28 nëntori International Oriental Rug 1455 Lebanon Pike #1, Nashville, TN Tel: (615) Fax: (615) Beqir Potka CEO Founder International Oriental Rug Importers and Exporters of Fine Oriental Rugs Art for your floor Rugs from around the world Hand - knotted, wool, silk, nylon all sizes, shapes and colors Rugs for all budgets Gëzuar 28 Nëntori Happy 28 November Beqir Potka me familje

241 gëzuar 28 nëntori 241 ROYAL REGENCY HOTEL, U URON TË GJITHË SHQIPTARËVE GËZUAR FESTËN E FLAMURIT Royal Regency Hotel & Banquet Facility Family Owned & Operated Fine Food Excellent Service Newly Renovated Complimentary Parking Seating Up To 450 Guests Elegant Two Story Atrium Diamond & Crystal Grand Ballrooms ROYAL REGENCY HOTEL, WISHES TO ALL ALBANIANS, HAPPY 28 NOVEMBER (914) Tuckahoe Road, Yonkers, NY info@royalregencycatering.com

242 242 gëzuar 28 nëntori Accomplish Construction Inc. 960 Belmont Avenue, North Haledon. NJ Vëllezërit Lita, të gjithë shqiptarëve në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni, Mal të Zi, Çamëri dhe Luginën e Preshevës u urojnë 28 Nëntorin - Ditën e Pavarësisë së Shqipërisë, duke u dëshiruar suksese dhe bashkim kombëtar

243 gëzuar 28 nëntori # NëNTOR - 3 DhjeTOR, Ofrojmë shërbime transporti për në vendlindje dhe gjithë botën Makina Barka Kontainerë (708) Mbi 10 vjet traditë Durrës Tivar (Bar) Prishtinë Strugë Gëzuar 28 Nëntori Delivery (718) Astoria Blvd. Astoria, New York NEW YORK S BEST GYRO Top Rated by Newsday and The New York times Gëzuar 28 Nëntori Happy 28 November We thank all Albanian clients for their support Falënderojmë të gjithë klientët shqiptarë për përkrahjen në biznes

244 244 # NëNTOR - 3 DhjeTOR, 2009 gëzuar 28 nëntori NIK ÇARKU ME GRUPIN E TIJ MUZIKOR Në të gjitha gëzimet tuaja familjare Tel: (718) Cell: (718) Porositni albumin tim më të ri Dashuri e vjetër në: carkuanik@aol.com Gëzuar 28 Nëntori

245 gëzuar 28 nëntori # NëNTOR - 3 DhjeTOR, The chief is rated one of the finest in New York magazines 44 RT 303 North Walley Cottage, NY Rockland Ct. New York, NY (845) Pal Shalaj dhe Kolë Gjeloshi u urojnë 28 Nëntorin Fordham Pizza & Pasta 2450 Creston Ave Bronx, NY (718) Gëzuar 28 Nëntori Kolë Gjeloshi, Besim Prelvukaj dhe Ardian Gjeloshi

246 246 # NëNTOR - 3 DhjeTOR, 2009 gëzuar 28 nëntori Burim Osmani me familje, të gjithë shqiptarëve u uron 28 Nëntorin PRIORITYONEROOFING 135 Windham Avenue Staten Island, NY Tel. (718)

247 gëzuar 28 nëntori # NëNTOR - 3 DhjeTOR, NEW ELJAM PRODUCTS, INC east Tremont Avenue Bronx, NY Tel. (718) Masonry Timbers Building Supplies hardware & Tools Roofing Supplies Lumber Boom Truck Service Storm Doors Paints Full line of Windows To all Albanians, Happy 28 November Të gjithë shqiptarëve, gëzuar 28 Nëntori

248 248 # NëNTOR - 3 DhjeTOR, 2009 gëzuar 28 nëntori EXIT REALTY STATEN ISLAND 1165 Forest Avenue Staten Island, NY (718) ERIC BACELLI Real Estate Associate Broker t: (718) c: (917) e: eric@nyexit.com w: BUYNG? SELLING? FINANCING? I specializuar në Blerje dhe shitje pronash, shtëpishë dhe tokash Investime në Real Estate Investime në shumë familje Blerje ose shitje biznesesh Vlerësim falas në shtëpinë tuaj Financimet janë të përgatitura nga: TristarMortgage Group 711 Foser Avenue Stten Island, Ny (718) I am specialized in: Bying or selling your home Investing in Real Estate Multifamily homes and land Business for sale To all Albanians: Happy 28 November Gëzuar 28 Nëntori Free Home Evaluation Free Market Analysis Call me today for free consultation Tel: (718) I am hiring agents, call me for more information

249 gëzuar 28 nëntori # NëNTOR - 3 DhjeTOR, st St., Astoria, NY Mediterranean Foods Të gjitha ushqimet e vendlindje suaj i gjeni në shitoret tona në Astoria Me kënaqësi i shërbejmë komunitetit shqiptar për shumë vjet Zagat Rated Gëzuar 28 Nëntori Happy 28 November

250 250 # NëNTOR - 3 DhjeTOR, 2009 gëzuar 28 nëntori MDJJ Realty Co., LLC 2914 Jerome Avenue, Bronx, NY Tel. (718) (718) Gëzuar 28 Nëntori Mark Gjoni Nuculaj

251 gëzuar 28 nëntori # NëNTOR - 3 DhjeTOR,

252 252 # NëNTOR - 3 DhjeTOR, 2009 gëzuar 28 nëntori 1053 Allerton Avenue, Bronx, NY Cell: (917) Fax: (718) Gëzuar 28 Nëntori Agim Muriqi MURIQI KITCHENS LTD. Custom Cabinets & Counter Tops 1053 Allerton Avenue Bronx, NY Tel: (718) Fax: (347) Cell: (917) Gëzuar 28 Nëntori Isuf Muriqi

253 gëzuar 28 nëntori # NëNTOR - 3 DhjeTOR, Pastafina Italian Restaurant Stephenville 1755 W. South Loop Stephenville, Texas Granbury 1106 Morgan Street Granbury, Texas Weatherford 807 South Maine Street Weatherford, TX Cleburne 1670 W Henderson St Cleburne, TX Vëllezërit Halili të gjithë shqiptarëve u urojnë 28 Nëntorin

254 254 # NëNTOR - 3 DhjeTOR, 2009 gëzuar 28 nëntori 1700 Hyland Blvd. Staten Island, NY 4018 Hyland Boulevard, Staten Island, NY 895 Huguenot Avenue Staten Island, NY 1188 Forest Avenue Staten Island, NY Via Rustica 271 Livingston St. Northvale, NJ Angelos Allendale Pizza 83 Allendale Avenue Allendale, NJ Baggio s 210 Main St. Fort Lee, NJ Urime 28 Nëntori nga vëllezërit Ramushi

255 gëzuar 28 nëntori # NëNTOR - 3 DhjeTOR, HOWE & SIBLEY HOWE & SIBLEY REAL ESTATE Adele Cicale Licensed Real Estate Associate 83 South Greeley Avenue Chappaqua, New York, USA Tel: Fax: Cell: website: avcicale@aol.com Center hall, living room/fireplace, formal dining room, great room with skylights, cathedral ceiling, lots of glass, window seat, eat-in kitchen/breakfast room, fireplace and patio. Also a full bath, laundry, den, office, paneled library. Master bedroom, with walk-in closets, bath and an additional 4 bedrooms, hall bath with 2 sinks, and attic. Semi-finished basement with storage, new Weil McLain oil burner and oil tank. There is a new rook and special Andersen window treatments. The kitchen was updated in There is a new driveway, front steps and retaining wall in It has hardwood floors, central air, attic fan. There are specimen plantings/trees with a very private setting on 1 full acre of land in great area. Patio and vegetable garden. Asking $1,375,000. Available January 1st. Happy 28 th of November to all of my good friends! Let me help you in buying/selling your home and making your dream come true. I specialize in high-end luxury homes and rentals throughout New York City, Westchester County and Connecticut. Please contact me for a consultation- Adele Cicale Happy 28 November to my good friends! Let me help you in search of buying or selling and making your dream come true. I specialize in high luxury homes and rentals throughout New York City, Westchester and Connecticut. Please contact me for a consultation. Adele Cicale Cell: (914)

256 256 # NëNTOR - 3 DhjeTOR, 2009 gëzuar 28 nëntori P.M.G. New York inc. COUNTERTOP FABRICATION/INSTALLATION KITCHEN/BATHROOM RENOVATIONS COMMERCIAL & RESIDENTIAL Stone & Tiles Marble Granite Limestone Onyx Slate Caesarstone Floors Lobbies Foyers Bathrooms Kitchen Countertops Fireplaces FREE ESTIMATES Tel. (718) Fax. (718) th Avenue Long Island City, NY pmgny@verizon.net Gëzuar 28 Nëntori Happy 28 November Petrit Nika

257 gëzuar 28 nëntori # NëNTOR - 3 DhjeTOR,

258 258 # NëNTOR - 3 DhjeTOR, 2009 gëzuar 28 nëntori 578 Mamaroneck Avenue, White Plains, NY (Next to Dunkin Donuts) Tel: (914) Fax: (914) COMPLETE AUTO REPAIRS AUTO SALES Gëzuar 28 Nëntori Happy 28 November Gentian Gjinaj & Sokol Mjeshtri

259 gëzuar 28 nëntori 259

260 260 gëzuar 28 nëntori CONCERT HEALTH PLAN 2605 W 22nd St. Suite 25 Oak Brook, Illinois T T Customer Service: info@concerthealth.com TAVERN ON RUSH Chicago 1028 North Rush Street (corner of Bellevue and Rush) Chicago, IL T Rosemont 5464 North River Road Rosemont IL T MEADOWBROOK MANOR Bolingbrook 431 West Remington Boulevard Bolingbrook, Illinois T F bolingbrookadmissions@meadowbrookmanor.com LaGrange 339 S. 9th Avenue LaGrange, Illinois T F lagrangeadmissions@meadowbrookmanor.com Naperville 720 Raymond Drive Naperville, Illinois T F napervilleadmissions@meadowbrookmanor.com QUARTINO 626 N. State Street (Corner of State & Ontario) Chicago, IL T LEE MANOR HEALTH CARE RESIDENCE 1301 Lee St Des Plaines, IL T F Happy 28 November Gëzuar 28 Nëntori Nick Vangel and Associates

261 gëzuar 28 nëntori 261 Anchorage, AK Phoenix, AZ Oakland, CA Washington DC Miami, FL Orlando, FL Pensacola, FL Atlanta, GA Honolulu, HI Belvidere, IL Hinsdale, IL Lake Forest, IL Des Plains, IL South Holland, IL Boston, MA Amherst, MA Rochester, MI St. Louis, MO St. Paul, MN Newark, NJ East Rutherford, NJ Las Vegas, NV New York, NY Queens, NY Bronx, NY Brooklyn, NY White Plains, NY Rochester, NY Columbus, OH Toledo, OH Lancaster, PA Hershey, PA Philadelphia, PA Providence, RI Memphis, TN Nashville, TN Dallas, TX Houston, TX San Antonio, TX McLean, VA Dulles, VA Hong Kong, China Shanghai, China Cancun, Mexico Mexico City, Mexico Moscow, Russia Të gjithë shqiptarëve kudo që jetojnë, gëzuar 28 Nëntori Happy Independence Day

262 262 gëzuar 28 nëntori STEAKS PASTA SEAFOOD Tamiami Trail Naples, FL (239) Four brothers used their lifetimes experience in the restaurant business to create their vision of the ultimate casual dining experience. They designed a building that was memorable, and surpassed all expectations with great food and service. With its circular design, gushing waterfalls, tropical greenery, and hand-painted murals, Watermark Grille s unique ambiance has won not only multiple awards for its food, service and design, but has also won a favored place in the hearts of Southwest Florida visitors and residents alike. Gëzuar 28 Nëntori Happy 28 November Vëllezërit Malo Malo Brothers

263 gëzuar 28 nëntori 263 AL MAINTENANCE, INC 2436 KINGSLAND AVENUE, BRONX, NY Tel. (914) Fax. (347) License electrical contractor specializing in high and low voltage - Residential and Commercial. Servicing New York, Westchester and New Jersey. We specialize in heating, computer networking, surveillance systems, Commercial wiring, indoor and outdoor lighting, upgrading and removal of electrical violations. To all Albanians, Happy 28 November

264 264 gëzuar 28 nëntori TOPTANI LAW OFFICES 127 East 59th Street New York, New York Edward Toptani (212) Gëzuar 28 Nëntori Happy 28 November ADVANCED DENTISTRY D O C T O R O F D E N T A L S U R G E R Y Your Neighborhood Dentist 327 Victory Boulevard Staten Island, NY Tel Dr. Ramadan Gashi, D.D.S Captain USA Army Reserve Medical Corp Ofrojmë këto shërbime: Vizita falas për bashkatdhetarët tanë Ekzaminim falas për kancer Jo ofrojmë kozmetikë dentare Bonding Kurora Ura Proteza parciale dhe totale Veshje porcelani Zbardhja e dhëmbve/ bleaching Punime orthodontike për fëmijë Shërbime dentare për fëmijë Weekend & Evening Hours Available We offer: Të gjithë shqiptarëve në vendlindje dhe diasporë, Gëzuar 28 Nëntorin Free Exam Free Cancer Screening Cosmetic Dentistry Bonding Crowns Bridges Porcelain Laminates Full & Partial Dentures Whitening of Teeth Bleaching Orthodontics Dentistry for Kids And more Punojmë edhe në vikende dhe në mbrëmje

265 gëzuar 28 nëntori 265 GËZUAR 28 NËNTORI DUKAGJINI BUREKTORE 758 Lydig Avenue, Bronx, NY (718) Ju mirëpret, Marjan Kolndrekaj Burek të shijshëm shtatë ditët e javës Me mish Me djath Me spinaq Pranojmë porosi për festat tujaja familjare 481 Wolcott Street Waterbury, CT Tel: (203) European Fruit Products Shitore e furnizuar me të gjitha produktet ushqimore nga vendlindja. E vetmja shitore me ushqime shqiptare në Waterbury. Çmime shumë të volitshme. Pronari Bardhyl Agastra, të gjithë shqiptarëve u uron 28 Nëntorin.

266 266 gëzuar 28 nëntori Dr. Mersim Ziljkic D.D.S. Eksperti ynë me renome botërore në profesionin e dentistrisë EURO DENTAL PLLC Hobart Street Astoria, NY Tel. (718) Emergency care: Tel. (917) Experienced family dental care General dentistry Dental implants Cosmetic Bleaching Crowns Bridges Root canals Emergency care Hours: Monday Friday 9AM 7PM Insurance plans are welcome I admire Albanian people for their courage and achievement, and I fill like I am one of them Gëzuar 28 Nëntori Happy 28 November

267 gëzuar 28 nëntori 267 Gëzuar 28 Nëntori 9309 S. Atlantic Ave. South Gate, CA (800) (323) Fax: (323) CNC TOOL & CUTTER GRINDING TOOL MANUFACTURINF O.D. & I.D. GRINDING CNC MILL & LATHE Kadri Hakaj, president Të gjithë shqiptarëve urime 28 Nëntori

268 268 gëzuar 28 nëntori COMPLIMENTS AND BEST WISHES FROM 697 Forest Avenue Staten Island, NY Tel: (718) Fax: (718) Catering For All Occasions Carrying on a tradition in Weddings Bar Mitzvahs Anniversaries Communions Sweet Sixteens Familja LiGreci, pronarë, Smajl Djecbitric, shefi i kuzhinës dhe të gjithë punonjësit u urojnë 28 Nëntorin

269 gëzuar 28 nëntori 269

270 270 gëzuar 28 nëntori The Leading independent real estate company in northern New Jersey. Friedberg Properties has 5 offices throughout Bergen County and is the #1 specialist in Residential & Commercial real estate. We are a multi-lingual and work easily within the international network. For all your real estate needs please call Lavdrim Cami. Cell phone Happy Albanian Flag Day! Gëzuar 28 Nëntori! Lavderim Cami

271 gëzuar 28 nëntori 271 ZEF BALAJ & SONS ASSOCIATES, INC. LICENsED REAL EsTATE BROKER & CERTIFIED CAM 3062 Bainbridge Avenue, Suite 1F Bronx, NY Tel: (718) (718) Fax: (718) Established 1969 Themeluar më 1969 SALES RENTALS MANAGEMENT CONSULTING MORTGAGES SHITJE QIRA MENAGJMENT KONSULTIME Ofrojmë konsultime ligjore pë të gjitha kontestet e patundshmërisë Zef Balaj me familje u uron 28 Nëntorin Familja Sala nga Mborja e Korçës, u urojnë të gjithë bashkatdhetarëve kudo që ndodhen: Gëzuar Festën e Flamurit 28 Nëntorin

272 272 gëzuar 28 nëntori

273 gëzuar 28 nëntori 273 Z SIRGICAL, INC. ZIVE PHARMACY 811 Lydig Avenue, Bronx, NY Tel: (718) Fax: (718) Në shërbim të komunitetit shqiptaro-amerikan nga viti 1962 Ka përkthyes falas që mund t ju ndihmojnë për të kuptuar udhëzimet e barnave tuaja, kur të paraqisni recetën për t i marrë barnat. Na sillni recetat me anë të të cilave do të merrni barnat. Farmacia Zive Pharmacy pranon shumicën e planeve të sigurimit shëndetësor GËZUAR 28 NËNTORI HAPPY 28 NOVEMBER BEDFORD SUNRISE HARDWARE & SUPPLY, INC. 372 East 204 Street Bronx, NY Tel: (718) Fax: (718) Complete Hardware Needs Mon Sat. 8am 6pm Electrical Plumbing Paint Janitorial Supplies Installation & Repair Gëzuar 28 Nëntori Happy 28 November Tony & Peter Palushaj

274 274 gëzuar 28 nëntori ASK ABOUT OUR PARTY TRAYS (718) (718) Mosholu Avenue Bronx, NY Hours: Monday to Saturday 11AM 11 PM Sunday 12 Noon 11 PM To Save Time Please call in Your order Before Coming Selman Hoti, pronar si dhe punonjësit e restorantit: Lizabeta Shabaj, Labinot Krasniqi dhe shokun e tij, Bairam Rizai të gjithë shqiptarëve u urojnë 28 Nëntorin Benny s Café Benny s Café 5354 South 27th Street, Milwaukee, WI tel fax We re not just purveyors of fine cuisine we re artisans. Our enticing menu of tasty dishes has something to satisfy everyone. When you re ready for truly exceptional fare, come inside and take a look for yourself. Breakfast, Lunch and Dinner Drive-Thru Carryout Dining, Cocktails and Banquets Albanian Specials American / Italian Cuisine Banquet Rooms Available Benny's Cafe is a proud member of the Better Business Bureau Full Menu Available for Carryout Bynjami Zeqiri nga Kranji i Prespës, me djemtë dhe gjithë familjen, të gjithë bashkatdhetarëve u uron 28 Nëntorin, Ditën e Flamurit. Këtë festë po e gëzojmë edhe më shumë me një Kosovë të pavarur.

275 gëzuar 28 nëntori 275 Paradise Catering Hall TO ASURE PERFECTION AN UNIVIDED FROM THE OWNERS THEMSELVES Martesa Përvjetore Fejesa Veprimtari të Kishës Veprimtari biznesi Darkë Vallëzimi Darkë Pensionimi Catering Elegant Celebrations Accomodating Guests Large Dance Floor Për rezervime dhe organizime të mbrëmjeve telefononi mikun tuaj Mike. (718) Office Hours: 1 PM 9 PM Closed Mondays, Conviently Located From All Boroughs 51 Ave U, Brooklyn, New York. Gëzuar 28 Nëntori Happy 28 November 2342 Arthur Avenue Bronx, NY (718) A Favorite Eating Place Since 1919 Over 5 Generations in the Bronx Specializing in Typical Neapolitan Cuisine a la carte Open Daily 12 Noon to 10 pm Fri. & Sat. until 11 pm Closed Mon. Free Valet Parking Chef Mario Battaglia s Favorite Bronx Restaurant Recipient of James Beard Award MAKE YOUR HOLIDAY RESERVATIONS FOR CHRISTMAS EVE & NEW YEARS EVE TODAY! Banquet Facility for People Available To all our Albanian friends and clients, Happy Independence Day

276 276 gëzuar 28 nëntori Në kujtim të Nuo Vuksanit Nuo Vuksani ishte një veprimtar e atdhetar, i cili forcoi Besëlidhjen e Malësisë së Madhe më Kjo besëlidhje vendosi të ndiqej vetëm dorasi dhe jo edhe të afërmit e tij. Pas pesë orësh nga nënshkrimi i besëlidhjes ndodhi vrasja e papritur e Lekë Kolës, nipit të Nuo Vuksanit. Gazatet serbo malazeze shkruan se me vrasjen e nipit të tij, do të prishej edhe Besëlidhja e Malësisë. Mirëpo populli i Malësisë ishte i bindur se burri si Nuo Vuksani, i cili tërë jetën vuajti për besë shqiptare, do të forcojë këtë besëlidhje duke falur gjakun e nipit. Dhe Nuo Vuksani, ashtu veproi. Fali gjakun e nipit duke forcuar me këtë veprim Besëlidhjen e Malësisë së Madhe. Gjithë Malësia vajti në shtëpinë e Nuo Vuksanit për ta ngushëlluar për humbjen e nipit. Qoftë i përjetshëm kujtimi i tij. Familja e gjerë e Nuo Vuksanit në Malësi e Diasporë. Të gjithë shqiptarëve, gëzuar 28 Nëntori NUO VUKSANI ( ) Shoqata PRESPA NA BASHKON në Chicago, Illinois të gjithë shqiptarëve, kudo që jetojnë u uron 28 Nëntorin

277 gëzuar 28 nëntori PELHAM PARKWAY VISION CENTER 735 LYDIG AVENUE, BRONX, NY TEL. (718) GLAUCOMA SCREENING DIABETES PEDIATRIC SERVING ALBANIAN AMERICAN COMMUNITY FOR 13 YEARS LARGE SELECTION LOW PRICES EYE EXAMS GLASSES CONTACT LENSES WE ACCEPT MOST HMO & INSURANCE VISION PLANS BLUE CROSS/BLUE SHIELD HIP LOCAL 32 BJ LOCAL 1199 DAVIS VISION LOCAL 3 & MANY MORE Gëzuar 28 Nëntori Happy 28 November WE SPEAK ENGLISH, ALBANIAN, RUSSIAN AND SPANISH AMORE R I S T O R A N T E Neapolitan Way th Street North Naples, FL Tel. (239) Safedin Lika, të gjithë shqiptarëve u uron 28 Nëntorin

278 278 gëzuar 28 nëntori Emilia s RESTAURANT Chef Nunzio invites you to join us at Emilia's for a taste of Italy that you cannot resist! 2331 Arthur Avenue Bronx, NY Emilia's is located at 2331 Arthur Avenue, in the "heart of Little Italy" in the Bronx. It's the perfect place to relax before or after a show, a Yankee game, a trip to the Bronx Zoo, or a walk in New York Botanical Gardens. You'll come as a guest and leave as one of the family! To All Albanians, Happy Independence Day Gëzuar DENNy S barber and beauty salon 36 Main Street, Belleville, Michigan, Tel. (734) Dragush Idrizi, të gjithë shqiptarëve u uron 28 Nëntorin

279 gëzuar 28 nëntori Berkshire Valley Road Oak Ridge, NJ tel. (973) CasaBiancaBanquets.com Exceptional Dinning, Weddings & Banquets Vend ideal për të gjitha gëzimet tujaja familjare, dasma bankete etj. deri në 300 veta etj Gëzuar 28 Nëntori Happy 28 November Sefulla Shehu

280 280 gëzuar 28 nëntori Sonny s Restaurant on the Lake 57 Moquis Trail Oak Ridge, NJ (Off Berkshire Valley Road) Tel. (973) Gëzuar 28 Nëntori Happy 28 November Shpend Ziba

281 gëzuar 28 nëntori 281 Fine European Foods Street, Astoria, NY Tel. (718) Fax. (718) Më e madhja shitore me produkte europiane jashtë Evropës Të gjitha ushqimet nga vendlindja i gjeni në shitorën tonë. Me kënaqësi i shërbejmë komunitet shqiptar për shumë vjet. Gëzuar 28 Nëntori Panayitois Menikou - President

282 282 gëzuar 28 nëntori Vireo Avenue Bronx NY, Tel: Fax: website: MEDICAL MALPRACTICE PERSONAL INJURY CONSTRUCTION ACCIDENTS At the Law Offices of Blauman, McCabe, Koors & Jednak we represent and are dedicated to helping victims and their families deal with pain and loss associated with significant injuries resulting from medical malpractice, personal injury & workers compensation cases. Our firm, which has recovered tens of millions of dollars for our clients, consists of trial lawyers with over 100 years of experience, successfully litigating claims in New York s five boroughs, Westchester, and the lower Hudson Valley. No Fees Unless We Win So our clients can concentrate on a healthy recovery, we accept our cases on a contingency fee basis. You never pay anything unless and until we recover money on your behalf. There are no fees to begin your case and we are only paid if we win your case. Contact Us to Discuss Your Case If you would like an honest assessment of your case, contact us for a free, no-obligation case review with an attorney. At the Law Offices of Blauman, McCabe, Koors & Jednak we are committed to protecting the rights of the seriously injured by providing personalized and expert representation to those who need it most. To discuss your legal rights after a serious accident with an experienced attorney, call us today for a free consultation. We will discuss your case with you at our office or your home or hospital room. We are also available evenings and weekends by appointment. The Law Offices of Blauman, McCabe, Koors & Jednak are conveniently located in the Woodlawn neighborhood of the north Bronx in the residential area at the corner of 4234 Vireo Avenue, Bronx, Ny, Free & Ample Parking available. Terrence M. McCabe Happy Independence Day

283 gëzuar 28 nëntori # NëNtor - 3 Dhjetor, Congratulations to all Albanians on their Independence Day November 28 th From Charles Kipps Author of Hell s Kitchen Homicide Charles Kipps is a master at writing cops for the screen. Now, with Detective Conor Bard, he creates a memorable character on the page. Chris Noth, Law & Order (Detective Mike Logan), Sex & The City (Mr. Big) Hell s Kitchen Homicide is a sled ride through the black snow of New York City crime. Stuart Woods, best-selling author of Loitering with Intent In order to solve the murder of a mob-connected criminal defense attorney, Detective Conor Bard seeks the help of a beautiful Albanian woman and finds himself immersed in the Albanian culture. Available online and wherever books are sold. Visit charleskipps.com

284 284 # NëNtor - 3 Dhjetor, 2009 gëzuar 28 nëntori ALBANIAN AMERICAN CHAMBER OF COMMERCE THE ALBANIAN AMERICAN CHAMBER OF COMMERCE (AACC) Representing business interests of Albanians in the Balkans Congratulates all Albanians for the Independence Day The AACC mission is to foster, promote and develop business contacts and relations between the United States and Albania and to encourage the development of commercial enterprises between residents of the two nations. AACC enthusiastically encourages all individuals and businesses that share these interests to join the Chamber by contacting (646) and/or by at info@albamchamber.org 450 W 33 rd Street, SUIte 101 NeW YorK, NY tel FAX: INFo@ALBAMChAMBer.orG

285 gëzuar 28 nëntori # NëNtor - 3 Dhjetor, Improving the Healthcare in the Balkans and Beyond through Telemedicine and Advanced Technologies as a Platform In 2000, Dr Rifat Latifi, a graduate of Medical Faculty of Prishtina, trauma surgeon and Professor of Surgery at the University of Arizona, created the concept of the International Virtual e-hospital (IVeH) as the perfect opportunity to integrate new technologies and methodologies to rebuild the healthcare system in Kosova. The IVeH, a United States (US)-based non-profit organization mission is to create and establish self-sustainable telemedicine and e-health programs and to rebuild medical systems in the developing world, one country at a time, using telemedicine, advanced technologies, and culturally responsive exchanges and collaboration as a platform. We began with a successful program in Kosova. As of today we have build the Telemedicine Center of Kosova (TCK) and a robust telemedicine network linking Kosova cities of Gjilan, Prizren, Gjakove, Peje, Dr. Rifat Latifi Skenderaj and Mitrovice to Prishtina with universities and medical experts from around the world. Our strategy is simple we ignore geography and distance! In other words, it does not matter how far the doctor and the patient are from each other. Our world is small and everything is within reach. We started and completed telemedicine network in Kosova that has educated more than 100,000 students, doctors, nurses and other healthcare professionals and Kosova has today more than 1200 scientific medical journals for its students, doctors, nurses and scientists of Kosova. We call it Virtual Electronic Library and every Kosovar has access to it. Kosova has become an example of how telemedicine and advanced technologies can change the delivery of education and healthcare. Our current project is based in Albania, where we will build 14 of the most advanced telemedicine and e-health center in every corner of the nation. This first phase of the Integrated Telemedicine and e-health Program (ITeHP) will create a National Telemedicine and e-health Center at Mother Teresa Hospital in Tirana. We bring professors and healthcare experts from around the world to each of our implemented programs in both large hospitals and small clinics. We will continue our work to other nations around the world. What seemed impossible yesterday is now possible today, and IVeH has achieved it. Our strategy developed telemedicine in Kosova is unique. We called it Initiate Build Operate - Transfer (IBOT). In other words, we build it, make it functional and sustainable, and move on. We have partnered with the US State Department and USAID to develop a telemedicine system in Kosova and in Albania. Tomorrow, our focus will turn to Macedonia, Montenegro, and other countries. We have the most renowned team in telemedicine in the world. We have written books on how to do it, we are the editors, and we have presented our Kosova s example across the globe. Our success and our work has become an inspiration for the entire developing world from the Amazon jungle to Africa and Asia. Our team of individuals has made vast contributions to the telemedicine literature worldwide. We see the world when everyone will get the care they deserve, and no one should die because a specialist was not available. And, every student should have all the tools to learn. Every student, all the times! Location need not hinder the professional development of doctors and nurses as they strive to care for their people. If you would like to help IVeH continue its mission, please visit or call You can help us train and educate healthcare providers not only in the Balkans but across all of the developing countries in the use, adoption, practice, and implementation of telemedicine, e-health and electronic libraries in order to narrow the gap created by the digital divide and healthcare imbalance. You can help us realize our commitment to using advanced technologies and telemedicine to foster women s empowerment and gender equality in the emerging democratic governance of developing countries. You can help us build the network that will prevent, and treat landmine injuries, raise awareness and increase the quality of care for breast cancer, and connect your family to the best doctors around the world. Please assist us in our goals to improve healthcare not only in the Balkans. The world is waiting for us. IVeH Board of Directors rifat Latifi, MD Chair, tucson, ronald C. Merrell, MD, richmond Shefqet (Chet) Shala, Washington Mateja de Leonni Stanonik, MD, PhD, Washington Vehbi Bajrami, New York Cafo Boga, New York Kathe Boucha, Anchorage ronald G. Landes, Austin Gëzuar 28 Nëntori Happy 28 November

286 286 # NëNtor - 3 Dhjetor, 2009 gëzuar 28 nëntori GËZUAR 28 NËNTORIN, DITËN E SHPALLJES SË PAVARËSISË SË SHQIPËRISË! Partia Lëvizja e Legalitetit për SHBA u uron legalistëve dhe të gjithë shqiptarëve: Gëzuar 97 vjetorin e shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë! Gjergj Kastrioti Skënderbeu, legjedna që bashkoi shqiptarët rreth flamurit kuq e zi Ismail Qemali Mbreti Zog I, mbreti I shqiptarëve qe themeloi shtetin modern Mbreti Leka Kjo është një ditë e shënuar për të gjithë Kombin sepse falë aktit trimëror të patriotëve shpëtoi nga shpërbërja. Pasi 5 shekujsh robërie flamuri ynë kuq e zi u shpalos i lirë në Vlorë. Shqiptarët kudo që jetojnë, në Shqipëri, Kosovë, Mal të Zi, Maqedoni, Luginën e Preshevës e Çamëri, apo në mërgrm, në Ditën e Flamurit ndjehen bashkë.të gjithëve na bashkon flamuri i Kastriotëve. 28 Nëntori i vitit 1912 ishte një datë me fat në historinë tonë kombëtare sepse në këtë ditë atdhetarët shqiptarë arritën të kurorëzojnë përpjekjet e rilindasve për të ringjallë kombin. Krijimi i shtetit shqiptar në një kohë të vështirë, kur Perandoria Otomane kishte marrë rrokullimën dhe fqinjët tanë iu vërsulën trojeve tona për t i coptuar. Ky përvjetor i 97-të, kombin tonë e gjenë me Shqipërinë në NATO dhe Kosovën të njohur botërisht si shtet i pavarur nga 63 shtete. Ne legalistët duke çuar më tej përpjekjet e paraardhësve tanë luftojmë për prosperitetin e Kombit; një Shqipëri të demokratizuar plotësisht, një Kosovë jo vetëm të pavarur, por edhe të fortë ekonomikisht, më shumë të drejta e liri sipas standarteve ndërkombëtare për shqiptarët në Maqedoni, Mal të Zi e Luginën e Preshevës. Ndërsa për vëllezërit çamë kërkojmë që të plotësohen kërkesat e tyre për kthimin e pasurive të rrëmbyera në kohën e masakrave të Zervës dhe kthim në trojet e veta, ku kanë varret e njerëzve të tyre të dashur.bota e qytetëruar duhet të kthejë vështrimin nga kërkesat e drejta të çamëve, që kanë 50 vjet që nuk kanë mundur të çojnë një tufë lulesh tek varret e të dashurëve të tyre. Le të shpresojmë se bashkmi i kombit shqiptar, ideali kombëtar i nacionalistëve legalistë, së shpejti do të jetë realitet në Europën e Bashkuar! Urime të gjithë shqiptarëve në Ditën e Pavarësisë Kombëtare! Rroftë 28 Nentori! Partia Lëvizja e Legalitetit për SHBA KRYETARI HAKIK MENA

287 gëzuar 28 nëntori # NëNtor - 3 Dhjetor,

288 288 # NëNtor - 3 Dhjetor, 2009 gëzuar 28 nëntori Shoqata Rugova 2184 Barnes Ave Suite 157 Bronx, NY (917) Të gjithë shqiptarëve, gëzuar 28 Nëntorin

289 gëzuar 28 nëntori # NëNtor - 3 Dhjetor, FONDI I PËRBASHKËT SHQIPTAR ALBANIAN ASSOCIATED FOND River Street Paterson, New Jersey Tel: Të gjithë shqiptarëve kudo që janë, urime dita e madhe e Pavarësisë së Shqipërisë dhe Dita e flamurit shqiptar - 28 Nëntori Happy 28 November

290 290 # NëNtor - 3 Dhjetor, 2009 gëzuar 28 nëntori Albanian-American Association Shoqata Malёsia e Madhe Homeland Unites Us, Inc. Levizja Atdheu Na Bashkon Humanitarian Fund Malёsia Fondi Humanitar Malёsia Ded Gjo Luli Association Shoqata Dedё Gjo Luli KËSHILLI I DIASPORËS PËR REALIZIMIN E KOMUNËS SË PLOTË TË MALËSISË I PËRBËRË NGA: Shoqata Atdhetare "Malësia e Madhe" në Detroit, Shoqata "Atdheu na Bashkon", "Fondi Humanitar Malësia" dhe "Shoqata Dedë Gjo' Luli" në New York, të gjithë shqiptarëve kudo që janë u urojnë Ditën e Pavarësisë së Shqipërisë, si dhe Ditën e Flamurit tonë kuq e zi. Tani, dy shteteve tona shqiptare, Shqipërisë dhe Kosovës, u dëshirojmë prosperitet, zhvillim ekonomik, si dhe antarësim dhe bashkim sa më të shpejtë në Bashkësinë Evropiane dhe miqësi të përhershme me Amerikën. Gjithashtu të gjithë shqiptarëve, jashtë shteteve të Shqipërisë dhe Kosovës, u dëshirojmë avancim politik, si dhe realizim të të gjitha të drejtave të tyre kombëtare. Një dëshirë të madhe kemi për shqiptarët në Mal të Zi, e të Malësisë në veçanti, që po u mohohen të drejtat më elementare, sikurse është vetadministrimi vendor-krijimi i një komune të saj, që i plotëson të gjitha kushtet për të, përveç asaj që jemi shqiptarë.

291 gëzuar 28 nëntori # NëNtor - 3 Dhjetor, FONDACIONI "DOM SIMON FILIPAJ" Park West Station P. O. Box New York, NY Tel: dsfilipajfond@aol.com Anëtarët e Kryesisë Tom D. Shkreli, kryetar Shefki Sefa, nënkryetar DONATORËT E DARKËS, TETOR 2009 Nazmir Osmanaj, sekretar Fran Curaj, arkatar Naser Nika, anëtar Mark K. Shkreli, anëtar Zef Gjokaj, anëtar Gjon Zadrima, anëtar Zef Brisku, anëtar Vebi Spahiu, anëtar Gjokë Selca, anëtar Gëzuar 28 Nëntori $5, William Lee Frost $1, Gjon P. Zadrima $1, Palokë N. Rudaj $ Zef Kalaj $ Fran Cotaj $ Gjon Gjergj Vuksan Shkreli $ Zef Gjokaj $ Luigj M. Shkreli $ Tom D. Shkreli $ Shefki Sefa $ Shoqata Bashkimi Kombëtar $ Pashko Stanaj $ Extra Limos $ Zef Deda Rudaj $ Agostin Chota $ Lekë Gjergj Cotaj $ Vebi Spahiu $ Fran Curaj $ Hajro Ceka $ Palë Lekë Gazivoda $ Anton Shtjefen Gazivoda $ Dr. Pashko Lekë Gazivoda $ Martin D. Shkreli $ Anton Gj. Boga $ Naser Nika $ Gjon Chota $ Rrok Zagreda $ Martin Lulaj $ Nosh P. Shkreli $ Gjovalin Smajlaj $ Zef Dobreci $ Lucë Nikë Janku $ Zef Vasi Margilaj $ Marjan Luca Lulgjuraj $ Gjon Gjergj Shkreli $ Mark Nocullaj $ Dedë Noci Filipaj $ Tomë Gjergj Shkreli $ Tom Gjergj Elezaj $ Sander F. Gjokaj $ Pjeter Jankoviq $ Nail Osmanaj $ Gil Nikollë Margilaj $ Prekë Dushaj $ Zef Koliqi Shkreli $ Gëzim Kurti $ Fran N. Gjokaj $50.00 Gac Gjergj Filipaj

292 292 # NëNtor - 3 Dhjetor, 2009 gëzuar 28 nëntori DOMESTIC & OvERSEAS AIRFARES Tiranë Prishtinë Shkup Podgoricë Athinë Stamboll Zurich Frankfurt Romë Bruksel vacation PACkAGES & CRUISES CERTIFIED MULTILINGUAL TRANSLATIONS AFFIDAvITS - RESUMES - INCOME TAx TRAvEL INSURANCE NOTARy PUBLIC SERvICES Sarajevë Vjenë Londër IMMIGRATION SERvICES GREEN CARD LOTTERy VESA TRAVEL 601 east 186th Street Bronx, NY tel. (718) info@vesatravel.com Vesa Bardhi President 20 years experience GJITHË KOMBIT SHQIPTAR, URIME 28 NËNTORI HAPPY 28 NOVEMBER

293 gëzuar 28 nëntori # NëNtor - 3 Dhjetor, Café Italiano Ristorante 14 Sylvan Avenue englewood Cliffs, Nj tel: Fax: Gëzuar 28 Nëntori Cliff's Steakhouse 18 Sylvan Avenue englewood Cliffs, Nj tel: Fax:

294 294 # NëNtor - 3 Dhjetor, 2009 gëzuar 28 nëntori Albanian American Society Mother Teresa 6855 Gravois, St. Louis, Mo tel. (314) Gëzuar 28 Nentori Apollonia AUTHENTIC MEDITERRANEAN CUISINE 6836 Gravois Avenue, St. Louis, MO Tel: (314) Gëzuar 28 Nëntori Behar Mehmeti

295 gëzuar 28 nëntori # NëNtor - 3 Dhjetor, SEAFOOD RESTAURANT DItMArS BoULeVArD, AStorIA, NY, FREE DELIVERY Adrian Skënderi, të gjithë shqiptarëve u uron 28 Nëntorin Happy 28 November EAGLE CONTRACTORS Street, Brooklyn, NY (718) Abduraman Duka me familje u uron 28 Nëntorin Ditën e Flamurit të gjithë shqiptarëve kudo që janë duke u uruar një vit sa më të mbarë kombëtar

296 296 # NëNtor - 3 Dhjetor, 2009 gëzuar 28 nëntori Gëzuar Dita e Flamurit PETER C. KOLE Honorary Consul General 1200 W. 58th Street Cleveland, OH Tel. (216) Fax: (216) pck@metalstamping99.com Republic of Albania

297 gëzuar 28 nëntori # NëNtor - 3 Dhjetor, 2009 S H I P P I N G S E R V I C E T O M A C E D O N I A, A L B A N I A, K O S O V A US INTERNATIONAL WHOLESALE, INC 27 East 33rd Street Paterson, NJ Tel. (973) Fax: (973) blazeski@aol.com or ship2macedonia@aol.com We appreciate having business with Albanian Community and we will continue with it. Thank you for your support. Për çdo nevojë transporti për në vendlindje kontaktoni kompaninë. Ju ofrojmë zbritje për transportim të mallit me shumicë. Call us for a quote every working days from 9AM to 4PM. TEL: (973) To All Albanians, Happy Independence Day Gëzuar 28 Nëntori VINCENT S MEAT MARKET SPECIALIZING IN HOMEMADE ITALIAN Prime & Choice Sausage Meats Fancy Poultry Cured Meat Bay Lambs & Goats Fresh Rabbit All orders delivered Promptly ORDER YOUR HOLIDAY ITEMS EARLY 2374 Arthur Avenue Bronx, NY (718) (718) To All Albanians, Happy Independence Day Gëzuar

298 298 # NëNtor - 3 Dhjetor, 2009 gëzuar 28 nëntori MILLION DOLLAR SELL OFF! GOING ORIENTAL RUGS 65-70% OFF ORIG. PRICE OUT OF BUSINESS 50 % OFF ORIG. PRICE ALL FURNITURE Living Rooms Bedrooms Dinning Rooms Dinettes Bedding Wall Units Accessories EVERYTHING MUST BE SOLD NO REASONABLE OFFER REFUSED! Luna Park Furniture 1571 McDonald Avenue Between Ave M & N Surf Avenue Brooklyn, NY (Across from Wonder Wheel) Hours: Mon - Sat. 10am - 7pm Sunday 11 am - 5pm

299 gëzuar 28 nëntori 299

300 300 gëzuar 28 nëntori