GLOSARIO DA ARTE CONTEMPORÁNEA

Transcription

1 GLOSARIO DA ARTE CONTEMPORÁNEA INGLÉS- GALEGO- ESPAÑOL: UNHA ACHEGA BASEADA EN CÓRPORA COMPARABLES Á TERMINOLOXÍA DA ARTE RELACIONADA COA ACTIVIDADE MUSEÍSTICA Adela Padín Romero Traballo de Investigación Tutelado (TIT) Programa de Doutoramento: Tradución e Paratradución Bienio Titor: Prof. Xavier Gómez Guinovart Universidade de Vigo Xuño de 2006

2 ÍNDICE Introdución...2 Obxectivos...4 Metodoloxía...7 A terminoloxía...7 A terminografía...9 Os córpora...11 Proceso de elaboración do glosario...13 Calidade do produto final...17 Normas de manexo do glosario...19 Glosario...22 Conclusións Índice por galego Índice por español Bibliografía

3 INTRODUCIÓN Este glosario naceu da necesidade de ampliar os repertorios terminográficos sobre arte contemporánea que incluísen o galego como lingua de traballo. Actualmente, a arte está a adquirir un gran pulo en Galicia, principalmente grazas á actividade de novos museos, galerías e salas de exposicións que amosan o traballo dos artistas máis novos ou innovadores do panorama internacional. Sen embargo, os tradutores e profesionais que traballan con textos sobre arte contemporánea atópanse cun baleiro terminográfico á hora de procurar recursos actualizados que lles axuden á tradución dos textos e que inclúan os conceptos máis modernos, de ser posible adaptados á nova normativa do galego de O noso traballo pretende dar o primeiro paso para encher este baleiro. O formato elixido é o de glosario trilingüe cuxa principal vantaxe é a achega de contextos reais da utilización dos termos para comprender mellor a súa utilización e o seu significado. Inicialmente pensárase incluír os exemplos tal e como foran tirados das fontes orixinais, sen embargo, despois de moita reflexión, adaptáronse á modificación da normativa do galego de 2003 para colaborar así á normalización coa elaboración deste produto. A área temática en que se engloba este glosario é a arte contemporánea, máis especificamente todos aqueles aspectos que poidan ser expostos ou ter cabida nun museo. Por tanto, rexeitouse por exemplo a arquitectura, e aínda que inicialmente tamén se rexeitaran termos como land art, ou body art, despois de considerarmos longamente esta cuestión chegouse á conclusión de que non é a primeira vez que se expoñen obras de land art nun museo, quer como obras de pequeno tamaño, quer a través de fotografías, ou obras de body art en performances ou tamén por medio de fotografías. Os destinatarios deste glosario son principalmente tradutores e persoas interesadas na arte contemporánea. Non se puido chegar ao grao de especialización proxectado inicialmente dada a envergadura do traballo, sen embargo isto será solucionado en revisións posteriores. O equipo de traballo que colaborou na realización deste glosario foi unicamente unha persoa, con experiencia profesional na tradución de textos de arte contemporánea e na súa terminoloxía, pero sen o grao de especialización requirido na elaboración de obras terminográficas. A pesar de todo, grazas aos coñecementos adquiridos durante 2

4 estes dous anos de Doutoramento en Tradución e Paratradución, contábase coas directrices necesarias para elaborar un produto terminolóxico cunha calidade bastante satisfactoria. O traballo está dividido dunha maneira moi sinxela para facilitar o seu manexo. En primeiro lugar expoñemos os obxectivos perseguidos cando nos enfrontamos á elaboración deste glosario de arte contemporánea, seguido pola metodoloxía aplicada na súa elaboración onde incluímos algúns aspectos teóricos para esclarecer as decisións tomadas e o procedemento na súa totalidade. Posteriormente pódese consultar o glosario completo, integrado por 284 termos, e as conclusións extraídas despois do longo proceso ata a súa finalización. A continuación, para facilitar a consulta da obra, aparecen os índices organizados alfabeticamente por lingua que permiten un acceso rápido aos termos. En último lugar, a bibliografía recolle non só todas as obras consultadas para comprender mellor a importancia da terminoloxía, as etapas da produción terminográfica e a utilidade dos córpora con respecto a esta, mais tamén os recursos electrónicos de onde foron tirados os textos que conforman os córpora elaborados. Consideramos igualmente moi interesante incluír un disco compacto onde estivesen gravados todos estes textos para o lector curioso por consultar estas páxinas web recompiladas e decidido a profundar nelas. 3

5 OBXECTIVOS O presente glosario céntrase na terminoloxía propia da arte contemporánea, sempre posta en relación directa ou indirecta cos lugares de exposición, a xestión e o mantemento das obras. Sen embargo, non é doado definir o que é a arte contemporánea nin indicar unha data para o seu nacemento, pois existen numerosas teorías ao respecto. Limitarémonos a simplificar a cuestión considerando a arte contemporánea como todas as creacións e movementos artísticos nacidos durante o século XX e o século XXI. Para delimitar aínda máis concretamente o obxecto deste glosario, como xa dixemos, centrarémonos en todas as creacións artísticas que poden ter cabida nun museo (ou nunha sala de exposicións, galería de arte ou feira internacional). O museo, considerándoo a efectos prácticos como unha denominación xeral para calquera lugar de exposición, é definido polo ICOM (International Council of Museums, (tradución ao galego para este traballo) como unha institución permanente, sen fins de lucro, ao servizo da sociedade e o seu desenvolvemento, e aberta ao público, que se ocupa da adquisición, conservación, investigación, transmisión de información e exposición de testemuños materiais dos individuos e o seu ambiente, con fins de estudo, educación e recreación. Segundo o código de deontoloxía do ICOM para os museos, unha das súas misións consiste en fomentar a súa función educativa e atraer a un público máis amplo procedente da comunidade, da localidade ou do grupo a cuxo servizo está. A interacción coa comunidade e a promoción do seu patrimonio forman parte integrante da función educativa do museo. Isto non sería posible se non procedesen á tradución da valiosa información de que dispoñen. Como participantes neste proceso de mediación, adquirimos unha ampla experiencia na tradución de textos sobre arte contemporánea e decatámonos dos obstáculos e limitacións con que conta esta tarefa. Isto levou a que xermolase a idea de elaborarmos un glosario que axudase aos tradutores que tan frecuentemente sentimos unha impotencia á hora de traballar con textos desta área temática. Cómpre salientar que non só se traducen textos que traten sobre a arte en xeral comentando as obras ou relatando a produción dun artista, senón tamén textos máis específicos cun significado máis práctico e inmediato, como poden as características 4

6 materiais dunha obra, a súa colocación no lugar de exposición, as súas instrucións de manipulación, etc. Por isto, os conceptos incluídos están sempre e dalgunha maneira relacionados directa ou indirectamente co museo ou cos lugares susceptibles de exposición de obras de arte. O museo foi, en definitiva, o punto de referencia para concretar os conceptos que terían cabida no glosario. Para delimitarmos dunha maneira coherente o tema do traballo e facilitarmos a súa estruturación, a recompilación dos textos e a clasificación dos termos elaboramos a seguinte árbore conceptual como guía: 1. Creación de obras de arte nos séculos XX e XXI: 1.0 Termos xerais 1.1 Movementos artísticos Pintura Escultura Fotografía Arte de acción Arte audiovisual Instalacións Deseño 1.2 Técnicas e materiais 2. Exposición e conservación de obras de arte nos séculos XX e XXI: 2.0 Termos xerais 2.1 Espazos e eventos expositivos 2.2 Persoas relacionadas coa exposición e xestión de obras de arte 2.3 Conservación e restauración das obras de arte Evidentemente, hai pólas da árbore que inclúen moitos menos termos ca outras, quer porque se trata de subáreas máis concretas, como a subárea ( Instalacións ), 5

7 quer porque a súa especialización implicaba un traballo máis profundo que finalmente non puido ser levado a cabo no marco deste traballo, nomeadamente a subárea 2.3 ( Conservación e restauración das obras de arte ). Dado que este glosario é unha versión inicial dun proxecto terminográfico moito máis amplo, temos a certeza de que en versións posteriores estes campos serán debidamente completados. Somos conscientes de que haberá numerosos baleiros conceptuais e termos ausentes, mais nesta primeira etapa non pretendíamos crear unha obra exhaustiva. Este glosario debe ser considerado como o bosquexo dun traballo posterior de perfeccionamento, a Tese de Doutoramento, ou como guía ou alicerce para a subseguinte elaboración doutras obras terminográficas. 6

8 METODOLOXÍA Antes de comezarmos a falar do procedemento seguido na elaboración do presente traballo, cómpre salientar uns aspectos teóricos que foron estudados con profundidade antes de emprendermos o traballo práctico e respectados durante a creación deste glosario, co obxectivo de achegarmos unha idea global que permita comprender a complexidade da creación de recursos terminográficos. A terminoloxía Segundo Cabré (1993), coa palabra terminoloxía desígnanse polo menos tres conceptos diferentes: a) O conxunto de principios e de bases conceptuais que rexen o estudo dos termos. b) O conxunto de directrices que se utilizan no traballo terminográfico. c) O conxunto de termos dunha determinada área de especialidade. A terminoloxía, aínda que pareza de entrada un concepto moi abstracto, e corroborando as afirmacións desta mesma autora, ten implicacións prácticas e inmediatas na vida real: - é fundamental para a comunicación especializada pois a utilización de terminoloxía estandarizada contribúe a facer máis eficaz a comunicación entre especialistas; - en relación coa tradución, os tradutores e intérpretes, en tanto que mediadores lingüísticos, tamén deben ser considerados como usuarios da lingua especializada e da súa terminoloxía, pois son eles os que facilitan a comunicación entre os especialistas, e ás veces actúan eles mesmos como terminólogos para resolver puntualmente dúbidas terminolóxicas; 7

9 - un aspecto importantísimo da terminoloxía ten que ver coa planificación lingüística, pois unha lingua é a ferramenta de comunicación dunha sociedade e a súa supervivencia depende de que estea adaptada para ser utilizada en todos os ámbitos. Cando unha lingua queda reducida a usos informais, perde prestixio e acaba por desaparecer. Por isto as linguaxes especializadas son chave para que unha lingua poida ser considerada como un vehículo de comunicación completo. Resulta evidente o interese da terminoloxía por todo o dito anteriormente: unha área de especialidade precisa de contar cunha linguaxe adaptada ás súas necesidades; os tradutores e os mediadores lingüísticos, destinatarios desta obra, vense obrigados continuamente a consultar obras deste tipo para resolver as dúbidas puntuais presentadas polos textos cos que traballan; o galego é unha lingua que, infelizmente, aínda conta con numerosos baleiros léxicos no relativo ás linguaxes de especialidade e, mesmo que existan os termos necesarios, non existen repertorios de abondo para permitir un acceso rápido en caso de dúbida, etc. En resumo, o desenvolvemento da terminoloxía é fundamental para a transmisión de contidos especializados de calquera área de coñecemento. Xa que nos referimos continuamente ás linguaxes de especialidade, cómpre achegar unha idea do significado desta denominación. Como xa indica o nome, as linguaxes de especialidade son os vehículos de comunicación dos especialistas nunha disciplina. Nós estamos a falar da arte, e máis concretamente, da arte contemporánea, como unha área do saber que conta coa súa propia linguaxe de especialidade. O que nos leva a afirmar tal é que cumpre as características que Cabré (1993) apunta como definitorias das linguaxes de especialidade: - trátase de conxuntos especializados, xa sexa pola temática, a experiencia, o ámbito de uso ou os usuarios; - preséntanse como un conxunto con características interrelacionadas, non como fenómenos illados; - manteñen a función comunicativa como predominante, por encima doutras funcións complementarias. Non cabe dúbida que a arte conta coa súa propia linguaxe, unha terminoloxía propia que emprega para transmitir conceptos concretos. Podería afirmarse que gran 8

10 parte dela resulta comprensible para o público máis amplo pola forte difusión que ten actualmente a arte contemporánea, pois non hai día en que non se oia falar da inauguración dunha exposición ou das experiencias artísticas dalgún novo creador. Sen embargo, isto non quere dicir que non necesite dunha fixación coherente dos seus termos, igual ca todas as demais linguaxes de especialidade, xa que non todo resulta transparente a quen non sexa un especialista na materia. A terminografía Podemos dicir que a terminografía é a aplicación da terminoloxía. Segundo Cabré (1993) (tradución ao galego para este traballo), A actividade terminográfica integra operacións de recolección, sistematización e presentación dos termos dunha determinada póla do saber ou actividade humana. Neste caso, servímonos da actividade terminolóxica para producir un glosario sobre a arte contemporánea que incluíse o galego como lingua de traballo e axudase á normalización da terminoloxía desta área do saber. Emprendeuse esta iniciativa algo tardiamente despois de termos realizado numerosas traducións sobre arte contemporánea sufrindo as consecuencias da case inexistencia de dicionarios, vocabularios ou glosarios nesta disciplina que incluísen o galego. Segundo a listaxe de recursos terminolóxicos elaborada pola Sección de Lingua do Consello da Cultura Galega e recollido en Rodríguez Río (2003), ata a data os produtos terminográficos sobre o campo das artes en xeral (sen ningunha especialización en arte contemporánea) que comprenden o galego como lingua de traballo son os seguintes: - Diccionario galego da construcción (autor e data descoñecidos). Accesible en [última consulta do 27/06/2006]. - González Rodríguez, D. (2004): Glosario multilingüe sobre arquitectura relixiosa e militar medieval (inglés, español, galego, portugués). Proxecto de fin de carreira inédito presentado na Facultade de Filoloxía e Tradución da Universidade de Vigo. 9

11 - Iglesias González, S. (dir.) (1994): Vocabulario galego das artes plásticas. Santiago de Compostela: Sociedade Galega de Arte Moderna. - Iglesias González, S. (dir.) (1995): Diccionario galego de termos artísticos. Santiago de Compostela: Sociedade Galega de Arte Moderna. - Pérez Salgado, E. M. (2000): Glosario terminolóxico trilingüe sobre arquitectura relixiosa gótica e románica (inglés - español - galego). Proxecto de fin de carreira inédito presentado na Facultade de Filoloxía e Tradución da Universidade de Vigo. - Rozados Gómez, A. (2001): Glosario inglés - galego de conceptos pictóricos: movementos, estilos, escolas, técnicas e xéneros. Proxecto de fin de carreira inédito presentado na Facultade de Filoloxía e Tradución da Universidade de Vigo. Accesible en [última consulta do 27/06/2006]. - Souto González, M. et alii (1998): Glosario de urbanismo. Accesible en [última consulta do 27/06/2005]. - Souto González, M. et alii (1998): Léxico de urbanismo, construcción e arquitectura castelán - galego. Vigo: Servizo de Normalización Lingüística do Concello de Vigo / Colexio Oficial de Arquitectos de Galicia. Aínda que esta listaxe foi elaborada en 2003, na data de finalización do presente traballo (xuño de 2006) non se atoparon novos produtos terminográficos nesta área temática. Resulta evidente á vista do anteriormente citado o incompleto desenvolvemento da produción de obras de consulta sobre a arte en galego e a súa escasa presenza como lingua de comunicación nesta área de especialidade. Estamos de acordo por tanto coa opinión de Rodríguez Río (2003) cando afirma que A produción terminográfica galega, xulgada tanto a nivel cualitativo como cuantitativo, está en xeral por baixo das necesidades dos usuarios deste idioma en contextos científicos, técnicos e 10

12 profesionais. Sen embargo, o desenvolvemento e a fixación da terminoloxía a través de obras terminográficas de calidade é esencial para o proceso de normalización lingüística que vive o galego. Por tanto, é necesario fornecer ferramentas de traballo aos profesionais da lingua galega, e neste caso máis particularmente aos tradutores de textos de arte contemporánea, para facilitar o seu traballo e permitir así a fixación homoxénea e coherente da terminoloxía deste campo. Os córpora Segundo Guinovart e Torres (2005), os córpora son coleccións electrónicas de textos escritos ou orais recompiladas coa finalidade de realizar algunha investigación textual ou de elaborar algunha aplicación no ámbito das industrias da lingua. Un dos varios criterios de clasificación de córpora identifica dous tipos: os córpora paralelos e os córpora comparables. Os paralelos son aqueles que contan coa mesma colección de textos en máis dunha lingua, é dicir, cando ás versións orixinais lles acompañan as súas traducións; os comparables son aqueles que conteñen textos en distintos idiomas, que sen seren traducións, comparten similar orixe, temática, extensión e número (Abaitua, 2002). Para a elaboración deste traballo servímonos de córpora comparables trilingües. O resultado tería sido moito máis interesante e consistente se tivésemos traballado con córpora paralelos, pero recorreuse a textos electrónicos tirados de internet pola súa economía e facilidade de acceso, e porque o traballo con obras en papel tería prolongado grandemente a realización do glosario, moi limitado en cuestións de tempo. Os córpora recollidos para a elaboración do presente traballo están integrados por un número moi dispar de palabras. O corpus de inglés conta con palabras, o corpus galego con palabras e o corpus español con palabras. É evidente que se atoparon máis textos electrónicos en inglés ca nas outras linguas, case o dobre dos textos atopados en galego. Unha análise máis pormenorizada do número de textos e de palabras que conforman cada corpus é a seguinte: 11

13 Inglés Galego Español 1. Creación de obras de arte nos séculos XX e XXI 1.0 Termos xerais 1.1 Movementos artísticos Pintura Escultura Fotografía Arte de acción Arte audiovisual Instalacións Deseño 1.2 Técnicas e materiais 247 txt pal. 116 txt pal. 160 txt pal. 61 txt pal. 23 txt pal. 28 txt pal. 20 txt pal. 104 txt pal. 71 txt pal. 124 txt pal. 59 txt pal. 18 txt pal 31 txt pal. 10 txt pal. 12 txt pal. 36 txt pal. 155 txt pal. 80 txt pal. 94 txt pal. 29 txt pal. 61 txt pal. 10 txt pal. 17 txt pal. 97 txt pal. 2. Exposición e conservación de obras de arte nos séculos XX e XXI 2.0 Termos xerais 2.1 Espazos e eventos expositivos 2.2 Persoas relacionadas coa exposición e xestión de obras de arte 2.3 Conservación e restauración das obras de arte 33 txt pal. 8 txt pal. 52 txt pal. 21 txt pal. 9 txt pal. 14 txt pal. 29 txt pal. 12 txt pal. 23 txt pal. Cómpre subliñarmos que nos vimos obrigados a proceder a unha segunda compilación de textos para completar o corpus, dado que houbo casos en que non se atoparon nos textos xa recollidos as equivalencias de determinados termos indexados en inglés. Tomouse esta decisión unicamente nos casos en que non cabía dúbida sobre a existencia dos termos nas linguas de chegada (galego e español) e a súa tradución resultaba bastante transparente. Isto levou a que esta segunda compilación se producise de maneira concreta e puntual, isto é, facendo unha procura específica para cada termo. Recorreuse ao portugués nos casos en que non aparecían en internet termos cuxa tradución ao galego resultaba evidente. Fíxose entón unha procura específica por termo, polo tanto o corpus portugués non é representativo, é só de apoio ao galego para os 12

14 termos conflitivos. O número total de textos recollidos neste microcorpus portugués é de 28 textos, o que supón palabras. Nos exemplos fornecidos en galego no glosario, actualizouse a lingua utilizada á nova normativa de 2003, pero non se procedeu á corrección dos erros gramaticais ou léxicos, dado o volume de traballo que suporía revisar as incorreccións da lingua fóra de meros aspectos normativos e tamén que o obxectivo do traballo consistía en achegar exemplos tomados de textos reais para evidenciar o uso dos termos en contexto, non a corrección do uso do galego polos falantes. Proceso de elaboración do glosario Antes de máis, procederemos a definir a presente obra segundo os criterios xerais de caracterización do traballo en terminoloxía expostos por Cabré (1993), que atenden ao número de linguas con que se traballa e a sistematicidade do traballo. O presente glosario podería ser considerado, por tanto, como plurilingüe, en oposición a monolingüe, e como un traballo sistemático, en oposición a traballo puntual. Isto quere dicir que, en relación ao primeiro criterio, inclúe varias linguas e, en relación ao segundo, o seu obxectivo consiste en abarcar os termos de toda unha área ou subárea de especialidade, ao contrario dun traballo puntual, o cal afectaría unicamente a un termo ou a un pequeno conxunto de termos dunha mesma área, ou a un grupo de termos de campos diferentes. Na elaboración deste traballo terminolóxico sistemático plurilingüe, seguimos as diferentes fases establecidas por Cabré (1993): 1. Definición e delimitación do traballo Como xa dixemos anteriormente, a idea de elaborar este traballo xermolou lentamente con motivo dos frecuentes traballos de tradución realizados con textos sobre arte contemporánea. Unha vez decididos a realizar un glosario sobre esta área de especialidade, elaboramos a árbore conceptual incluída no apartado de Obxectivos coa finalidade de delimitar claramente os aspectos nos cales nos centraríamos. Dado o carácter profesional da autora do traballo (tradutora autónoma licenciada en Tradución e 13

15 Interpretación realizando os seus estudos de Doutoramento) parecía lóxico destinar este traballo a persoas cun perfil semellante, isto é, tradutores e profesionais da lingua, mais o seu alcance tamén se pode estender a profesionais do mundo da arte contemporánea. A función que se lle asignou foi a de revelar o uso real que teñen os termos recollidos, polo que se trata dunha obra máis descritiva que prescritiva. A razón que nos levou a adoptar este enfoque coincide coa opinión de Sánchez Palomino (2003), quen afirma que Se ben na situación actual da lingua galega é clara a importancia dunha lexicografía prescritiva que determine o canon léxico-semántico da lingua e inspire o suficiente respecto como para facer que se siga maioritariamente ese canon, a lexicografía descritiva xoga un papel esencial, sobre todo no aspecto da promoción e difusión do patrón estándar. Finalmente, as dimensións do glosario resultaron bastante reducidas (284 termos) por cuestións prácticas, xa que se trata do Traballo de Investigación Tutelado realizado para o segundo ano do Doutoramento en Tradución e Paratradución, cuns límites moi definidos. 2. Preparación do traballo Unha vez delimitados os obxectivos e demais características formais do traballo, procedeuse á compilación de información para realizalo. Despois de informármonos sobre cuestións relativas ao período que trataríamos, comezamos a pescudar en internet e a gardar textos nas tres linguas para crear un corpus suficiente que nos permitise comezar a extracción de termos. Non foi doado seleccionar os textos xa que partíamos cuns criterios de calidade e fiabilidade moi estritos, pero xa comentaremos máis adiante cómo nos vimos obrigados a ser máis permisivos neste aspecto en prol da finalización do traballo. Unha vez recollido un número de textos de cada lingua que parecía de abondo para comezar a extraer os termos, procedemos a unir os textos de cada lingua nun documento único para cada lingua, que é o corpus en si mesmo. 3. Elaboración da terminoloxía A continuación, unha vez que xa tíñamos os córpora elaborados, realizamos automaticamente estatísticas da frecuencia de aparición de cada termo coa axuda dun programa informático, e con estes datos, a bibliografía sobre arte, os glosarios xa existentes e dispoñibles en internet e o noso propio coñecemento sobre o tema, 14

16 comezamos a elaborar unha listaxe cos termos susceptibles de seren incluídos no glosario. Isto levounos a un primeiro baleirado de termos que deu lugar a un bosquexo de glosario, o cal contaba con termos indexados por inglés cuxa equivalencia procurábamos posteriormente nos córpora de galego e español. Unha vez que completabamos este glosario inicial, procediamos á súa depuración engadindo ou eliminando termos que non semellaban pertinentes na obra. Para cada termo en inglés e a súa equivalencia no galego e no español engadimos unha información fixa: o campo temático, o contexto real de utilización coa súa referencia bibliográfica, a frecuencia de aparición do termo no corpus e, nos casos en que se consideraba interesante, remisións a outros termos. Máis adiante, nas normas de manexo do glosario, poderase consultar un exemplo dos datos fornecidos para cada termo. A pesar de estudarmos ao inicio a posibilidade de incluírmos notas informativas sobre os termos, finalmente non resultou necesario porque a complexidade conceptual dos termos presentados non o requiriu. 4. Presentación do traballo Os termos que íamos atopando e elixindo para que formasen parte do que sería a versión final do traballo eran engadidos a unha táboa provisional dividida en celas que contiñan cada un dos datos fornecidos e antes mencionados. Pouco a pouco esta táboa ía crecendo ata que chegou a incluír todos os termos que conforman o glosario final. Despois de varias versións iniciais e modificacións, déuselle o formato no que agora se atopa. Unha vez finalizado o glosario, e a pesar das numerosas inclusións e alteracións que aínda se lle deberían facer para chegar a unha calidade óptima, procedeuse a elaborar os apartados previos onde explicamos todo o que consideramos necesario saber para comprender un pouco mellor os conceptos teóricos tidos en conta na creación do glosario e o seu longo e dificultoso proceso de elaboración, así como informacións máis prácticas como os índices e a bibliografía. 5. Supervisión do traballo Lamentablemente, esta é a parte máis incompleta do glosario. No relativo á disciplina obxecto desta obra, non se puido contar coa colaboración de ningún experto na materia, por cuestións obvias relativas á presión de tempo á que nos vimos sometidos para o cumprimento dos prazos de entrega. Sen embargo, o traballo conta obviamente coa 15

17 inestimable supervisión do director do proxecto, experto no traballo con córpora paralelos e comparables. Esperamos que nunha versión futura poidamos contar en primeiro lugar con máis tempo, e en segundo lugar coa colaboración de expertos non só en arte contemporánea, mais tamén en terminoloxía. 6. Tratamento e resolución dos casos problemáticos Foron numerosos os problemas confrontados durante a realización do traballo. A escasa presenza do galego en internet dificultou grandemente a obtención de textos para elaborar os córpora. Isto resulta evidente estatisticamente cando consideramos os datos proporcionados por Guinovart (2003) no seu estudo sobre a utilización da lingua galega en internet, onde o uso do galego só representaba nesa data o 0,014% do número de páxinas indexadas para a lingua galega (efectuado polo buscador Alltheweb, o cal xa non permite a utilización do galego como criterio de filtraxe). Independentemente destes datos, que resultaron patentes durante o proceso de compilación de textos, esta ausencia do galego en internet foi aínda máis evidente no relativo á disciplina que nos ocupa. Por exemplo, no CORGA (Corpus de Referencia do Galego Actual) só o 7,06% do corpus está dedicado á área temática da cultura e das artes, dentro da cal se atopa a subárea das artes gráficas e plásticas. En canto á pescuda de textos electrónicos para elaborar os córpora, resultou unha gran limitación a imposta polo devandito, isto é, a inexistencia de motores de procura que permitisen utilizar a lingua galega como criterio de filtraxe. Decidiuse finalmente utilizar google como ferramenta de traballo e incluír palabras que se utilizan unicamente en galego, como unha, cos, coas, etc., xa que a inexistencia de portais de arte na nosa lingua obrigounos a levar a cabo unha procura xeral de textos escritos en galego sobre a arte contemporánea. Resultaron bastante útiles na nosa tarefa páxinas como ou posto que tratan sobre a actualidade en Galicia e acostuman incluír seccións que informan sobre a inauguración de exposicións e eventos culturais e artísticos. Como xa mencionamos repetidas veces, a escasa utilización do galego en internet en comparación co inglés resultou evidente durante a realización do glosario. Existen poucas ou ningunha páxina web dedicadas á arte escritas integramente en galego, agás as páxinas web de galerías, salas de exposicións e museos galegos (MARCO, CGAC, A Chocolataría, etc.) e isto dificultou enormemente o proceso de 16

18 recompilación de textos para a posterior elaboración do corpus de galego. Se consideramos as estatísticas de cada corpus, a predominancia da lingua inglesa é moito maior fronte ao galego. Por tanto, e facendo referencia ao dito anteriormente, foi necesario complementar a posteriori o corpus de galego cun microcorpus portugués integrado por textos nos cales aparecían as equivalencias de termos ingleses que foron imposibles de atopar en galego na web despois dunha exhaustiva procura. Este corpus de portugués é un mero apoio do corpus de galego, por iso non se debe considerar illado, senón como un anexo. Outra cuestión complexa que se presentou durante a recompilación de textos consistiu en cómo determinar a fiabilidade das fontes, aspecto do que xa falamos brevemente. No caso do inglés, as fontes electrónicas pareceron bastante fiables ( así como no caso do español ( pero cando chegamos ao galego, a pesar de contar con recursos similares como e as páxinas web dalgúns museos e galerías, ao final o volume de textos recompilables desas páxinas era moito menor có das outras linguas e foi preciso incorporar textos de portais que poden non ser considerados como absolutamente fiables. Os criterios iniciais de fiabilidade con que se partira ao comezar o traballo fixéronse obrigatoriamente menos rigorosos pois era imposible reunir un corpus seguindo criterios tan estritos de fiabilidade e calidade dada a escaseza de recursos que os cumprían. Así e todo, elixíronse os recursos electrónicos en vez de fontes de papel para elaborar os córpora dada a economía, rapidez e flexibilidade na súa consulta. Calidade do produto final A pesar de todas estas dificultades confrontadas durante a elaboración do presente traballo, procurouse crear unha obra que ofrecese unhas garantías mínimas de calidade. A continuación incluímos os datos que segundo Cabré (1999) ofrecen garantías sobre a calidade dunha obra de consulta (tradución ao galego para este traballo), seguido pola súa aplicación ao presente glosario para demostrar a súa adecuación ou non a estes criterios: 17

19 - que expliciten o corpus do que foron extraídos os datos: cada termo do glosario inclúe a referencia bibliográfica do contexto de onde foron tirados; - que indiquen o método co que foron recollidos: o traballo conta cunha precisa explicación sobre a metodoloxía seguida para a súa elaboración; - que acheguen definicións ou, na súa ausencia, contextos: este glosario, tal e como adoita ser normal neste tipo de obras, non achega definición ningunha dos termos seleccionados, mais si un contexto de utilización tirado do corpus onde foron atopados os termos. Sen embargo, sempre que foi posible, incluíuse un contexto considerado como bastante esclarecedor do significado do termo; - que conteñan remisións: numerosos termos contan con remisións a outros termos relacionados para que o usuario poida consultalos en caso de dúbida ou curiosidade; - que conteñan ilustracións: a pesar do valor engadido que supón a inclusión de ilustracións nunha obra de consulta, neste caso resultou imposible por economía de espazo e tempo; - que inclúan indicacións temáticas (área ou subárea): todos os termos contan cunha indicación temática incluída despois da entrada inglesa (ou despois das remisións en caso de habelas). O significado da indicación temática pode ser consultado na árbore conceptual fornecida no apartado de Obxectivos ; - que sexan de consulta fácil: o presente glosario non ten unhas dimensións demasiado grandes, o cal evidentemente facilita a súa consulta. Sen embargo, e como xa dixemos, os termos están indexados alfabeticamente por inglés e alén diso inclúense ao final do traballo os índices organizados por galego e español para facilitar a procura dun termo no corpo do glosario; - que sexan obras de autor recoñecido: lamentablemente polo momento o presente traballo non cumpre este aspecto. 18

20 Cremos sinceramente que os termos incluídos cumpren cos requisitos mínimos de calidade que acabamos de comentar, sen embargo recoñecemos que sen dúbida aínda queda un amplísimo conxunto de termos que se deberían acrecentar pois nesta primeira versión é evidente que hai numerosas ausencias. Con todo, pensamos que dadas as constrinxentes limitacións na súa elaboración en canto a espazo e tempo o resultado ten bastante mérito, aínda que está sempre aberto a modificacións e ampliacións. Normas de manexo do glosario A continuación dos apartados de Introdución, Obxectivos e Metodoloxía, pódese consultar o glosario en si mesmo. Para comprender mellor os datos que presentamos para cada termo incluímos a continuación un exemplo que esclareza esta cuestión: EN - analytic cubism (ver cubism, cubo-futurism, orphic cubism, synthetic cubism) Unlike analytic cubism, which fragmented objects into its composing parts or facets, synthetic cubism attempted more to bring many different objects together to create new forms.[[1.1.1-i-11.htm]]---#6 GL - cubismo analítico O cubismo sintético é unha segunda fase da pintura cubista comezada por Picasso cara 1912 que se contrapón á do cubismo analítico.[[1.1.1-g-44.doc]]---#2 ES - cubismo analítico Recordemos asimismo la importante figura de Charles-Edouard Jeanneret, más conocido como Le Corbusier, que hizo evolucionar el cubismo analítico hacia el «purismo».[[1.1.1-e-13.htm]]---#3 subliñados: Os datos fornecidos para cada termo son os que a continuación se poden ver 19

21 14. (nº de termo)---en (inglés, lingua de indexación do glosario) - analytic cubism (termo) (ver cubism, cubo-futurism, orphic cubism, synthetic cubism) (remisións a outros termos relacionados) (área temática) Unlike analytic cubism, which fragmented objects into its composing parts or facets, synthetic cubism attempted more to bring many different objects together to create new forms. (contexto tirado do corpus) [[1.1.1-i-11.htm]] (referencia bibliográfica do contexto)---#6 (frecuencia de aparición do termo) GL (galego) - cubismo analítico (termo) O cubismo sintético é unha segunda fase da pintura cubista comezada por Picasso cara 1912 que se contrapón á do cubismo analítico. (contextotirado do corpus) [[1.1.1-g-44.doc]] (referencia bibliográfica do contexto)---#2 (frecuencia de aparición do termo) ES (español) - cubismo analítico (termo) Recordemos asimismo la importante figura de Charles-Edouard Jeanneret, más conocido como Le Corbusier, que hizo evolucionar el cubismo analítico hacia el «purismo». (contextotirado do corpus) [[1.1.1-e-13.htm]] (referencia bibliográfica do contexto)---#3 (frecuencia de aparición do termo) Os 284 termos incluídos están indexados por inglés, seguidos pola súa equivalencia en galego e en español. Non tivemos en conta as diferenzas na forma xurdidas pola variante do inglés que se utilizase, isto é, non se considerou que afectase de maneira determinante ao significante do termo como para que debesen aparecer como entradas diferentes. Isto pode ser exemplificado cos termos acabados en -or / - our, pois é evidente que nun corpus tan amplo aparecían tanto a variante inglesa (por exempo, watercolour) como a variante norteamericana (watercolor), sen embargo optouse por deixar a entrada na variante que fose utilizada no contexto fornecido. En ocasións, un mesmo termo inglés pode ter dúas equivalencias diferentes en galego e español, polo cal se fornecen ambas con contextos correspondentes a cada unha e a súa frecuencia de aparición. Nos casos en que non se atopou un termo en galego na web, incluímos un exemplo en portugués, indicado como PT. Cada termo conta despois cun contexto real tirado dun texto electrónico consultable no CD incluído; basta con fixarse na referencia bibliográfica que segue a cada contexto e procuralo na carpeta correspondente no CD (tendo en conta que dentro de cada carpeta cos textos ingleses, galegos ou españois de cada área temática aparecen primeiro as carpetas cos arquivos de internet que é necesario conservar para poder ver a páxina web correctamente, arquivos que non nos interesan, senón os ficheiros das páxinas web que aparecen a continuación). 20

22 A codificación das referencias bibliográficas resulta moi sinxela e explicámola a continuación. Entre corchetes hai unha indicación dividida en catro partes: a área temática en que se clasificou o texto no momento da súa recompilación, explicada no apartado de Obxectivos na árbore temática; a lingua do texto; o número do texto na súa área temática e o formato do texto. Así, no exemplo anterior, [[1.1.1-i-11.htm]], quere dicir que o texto cando foi recompilado foi gardado na carpeta 1.1.1, isto é, a dedicada á pintura; i quere dicir que se trata dun texto/termo en lingua inglesa; 11 que foi gardado en undécimo lugar no momento da recompilación dos textos, e htm que se trata dun texto neste formato (sendo os únicos formatos traballados o.htm,.doc e.pdf ). Na parte da bibliografía de baleirado incluída ao final do traballo pode comprobarse o enderezo electrónico do texto. Por último, despois da referencia bibliográfica de cada contexto aparece un número, no caso do anterior exemplo en inglés o #6. O seu significado resulta evidente: o termo ten unha frecuencia de aparición no seu corpus de seis veces. Estas frecuencias foron elaboradas de maneira moi sinxela mediante unha aplicación informática que elaboraba estatísticas de repetición de termos. Por último, e como xa dixemos anteriormente, é certo que o presente glosario non achega a definición dos termos por problemas de tempo e espazo, pero xulgamos suficiente a inclusión dos contextos para comprender o significado dos termos. Alén diso, en numerosos termos tentouse incluír un contexto que puidese ser considerado case coma unha definición do seu significado. Isto é conforme coa seguinte afirmación de Rodríguez Río (2003), quen di: Un termo está formado por un significante (denominación) e un significado (concepto). Polo tanto, traballos que recollen só listaxes supostamente equivalentes de denominacións en varias linguas, sen indicar por vías directas ou indirectas a qué concepto fan referencia, non se deberían considerar obras terminográficas en sentido estrito, xa que poden provocar múltiples confusións no momento da súa utilización práctica. 21

23 GLOSARIO 22

24 1. ---EN - abstract art (ver abstraction) Abstract art is now generally understood to mean art that does not depict objects in the natural world, but instead uses shapes and colours in a nonrepresentational or subjective way.[[1.1.1-i-20.htm]]---#50 GL - arte abstracta As intencións do grupo eran basicamente a internacionalización da arte e a propagación da arte abstracta.[[1.1.1-g-11.htm]]---#7 ES - arte abstracto El arte abstracto deja de considerar justificada la necesidad de la representación figurativa y tiende a sustituirla por un lenguaje visual autónomo, dotado de sus propias significaciones.[[1.1.1-e-27.htm]]---# EN - abstract artist At the invitation of Wassily Kandinsky, Delaunay joined The Blue Rider (Der Blaue Reiter), a Munich-based group of abstract artists, in 1911, and his art took a turn to the abstract.[[1.1.1-i-43.htm]]---#7 PT - artista abstracto Cada artista abstracto tem a sua história e o seu próprio código genético artístico, que determina a sua linguagem artística.[[1.1.1-p-2.htm]]---#2 ES - artista abstracto Ciertamente, Gruber 'no mejora el original' velazqueño, tampoco lo pretende, pero sí parece interesante que un artista abstracto, de pincelada expresionista, intente establecer una genealogía plástica y unas referencias emocionales que presuponen una voluntad y una intención.[[1.1.1-e- 147.htm]]---# EN - abstract expressionism (ver expressionism, neo-expressionism) It is at this time that he adopted the Abstract Expressionism style, a late convert to this style of painting.[[1.1.1-i-95.htm]]---#87 GL - expresionismo abstracto En Europa, os precedentes do expresionismo abstracto hai que buscalos na abstracción de Kandinsky, a visionaria transformación da realidade de Kokoschka e nas técnicas de impacto de Nolde e Rouault.[[1.1.1-g-9.htm]]--- #18 ES - expresionismo abstracto 23

25 Junto a Jackson Pollock, es el artista más destacado del expresionismo abstracto estadounidense.[[1.1.1-e-102.htm]]---# EN - abstract expressionist (ver expressionist, neo-expressionist) The early work of many Abstract Expressionists reveals a tight bond between the more superficial aspects of both movements, and the emergence (at a later date) of aspects of Dadaistic humor in such artists as Rauschenberg sheds an even starker light upon the connection.[[1.1.1-i- 8.htm]]---#79 GL - expresionista abstracto Este aspecto nacionalista era o único que o acercaba á xeración dos expresionistas abstractos.[[1.1.1-g-13.htm]]---#3 ES - expresionista abstracto En este mes de diciembre se ha presentado en Estados Unidos la película protagonizada por Ed Harris "Pollock" sobre la biografía del pintor expresionista abstracto Jackson Pollock.[[1.1.4-e-11.htm]]---# EN - abstraction (ver abstract art, post-painterly abstraction) He believed that with simple colors and shapes the spectator could perceive the moods and feelings in the paintings, therefore he made the important jump to Abstraction, changing 20th century art.[[1.1.1-i-9.htm]]---#84 GL - abstracción A ruptura, esbozada co nacemento da abstracción, aséntase coa paradigmática "Broodway Boogie Woogie" de Mondrian.[[1.1.1-g-31.pdf]]-- -#81 ES - abstracción El final de la década de 1960 vivió el desarrollo de una abstracción centrada en el análisis de sus propios componentes, con los grupos BMPT y Support(s)-Surface(s) en Francia, o bien orientada hacia los problemas de definición de la naturaleza de la imagen con Sigmar Polke y Gerhard Richter en Alemania.[[1.1.1-e-27.htm]]---# EN - acrylic Bronzes may additionally be painted with acrylic and lacquer.[[1.2-i- 23.htm]]---#254 24

26 GL - acrílico Nas súas obras conviven o acrílico e a fotografía, en abstraccións que esixen imaxinación para decodificalas.[[1.1.1-g-42.htm]]---#16 ES - acrílico Acompaña esta proyección la serie Mirando a Miró compuesta por 5 telas pintadas con acrílico que representan abstracciones del ojo.[[1.1.6-e-8.htm]]- --# EN - action art Some artists, e.g. the Viennese Actionists and neo-dadaists, prefer to use the terms live art, action art, intervention or manoeuvre to describe their activities.[[1.1.4-i-31.htm]]---#9 GL - arte de acción A obra de Roman Signer ofrécenos un excelente punto de partida para artellar un ciclo teórico que reflexione sobre a multidisciplinar e, ás veces esvaradía, arte de acción.[[1.1.4-g-6.htm]]---#28 ES - arte de acción Hay que decir que, aunque el término performance ha terminado imponiéndose, la performance no es sino una modalidad más de Arte de Acción, como el happening o el body art.[[1.1.4-e-10.pdf]]---# EN - action painter What the Action Painters tried to portray was just this, an un-thought spontaneous action.[[1.1.1-i-23.htm]]---#8 GL - pintor de acción Ambas tendencias distínguense non só formalmente unha doutra, senón tamén polos distintos modos de vida que levaban os artistas de cada unha, os seus distintos círculos sociais e incluso os distintos barrios en que habitaban en Nova York: os pintores de acción vivían no Downtown de Manhattan e os do colour field, no Uptown.[[1.1.1-g-9.htm]]---#2 ES - pintor de acción Ambas tendencias se distinguen no sólo formalmente una de otra, sino también por los distintos modos de vida que llevaban los artistas de cada una, sus distintos círculos sociales e incluso los distintos barrios en que habitaban en Nueva York: los pintores de acción vivían en el Downtown de Manhattan y los del colour field, en el Uptown.[[1.1.1-e-32.htm]]---#3 25

27 9. ---EN - action painting Pollock's technique of pouring and dripping paint is thought to be one of the origins of the term Action Painting.[[1.1.1-i-6.htm]]---#26 GL - pintura de acción / action painting Frautier evolucionou cara á Pintura de Acción que se estaba desenvolvendo en América.[[1.1.1-g-9.htm]]---#4 A súa abstracción estúdase baixo a denominación de Pintura do campo de Cor (Color Field Painting), como tendencia dentro do expresionismo abstracto, distinta á outra tendencia dominante chamada action painting.[[1.1.1-g-9.htm]]---#5 ES - pintura de acción / action painting El chileno Matta, que llevó a Nueva York, desde París, el dinamismo del Surrealismo, también se considera uno de los que más influyó el estilo característico de la Pintura de Acción.[[1.1.1-e-32.htm]]---#7 La teatralidad dinámica en la ejecución de las pinturas abstractas de Jackson Pollock fue nombrada como "Action Painting".[[1.1.4-e-11.htm]]---# EN - actionist (ver Viennese actionist) As "actionists," they were active between 1960 and 1971.[[1.1.4-i-33.htm]]--- #2 GL - accionista Definidas decote como conceptuais, accionistas ou tecnofeministas, as obras de Export son claramente antiautoritarias, existenciais e críticas cos medios de comunicación.[[1.1.3-g-10.pdf]]---#4 ES - accionista El mensaje esencial hace referencia a las acciones humanas, de modo que sus obras podrían calificarse como fotografías performativas o accionistas.[[1.1.3-e-18.pdf]]---# EN - aktionismus (ver Viennese actionism) The experiment was an offshoot of the Aktionismus, a Viennese version of the happenings in New York, lead by meanwhile legendary artists such as Nitsch, Schwarzkogler, and Brus.[[1.1.4-i-61.htm]]---#5 GL - accionismo 26

28 Se aceptamos a hipótese de que existe unha arte e unha historia da arte austríacas, distínguense dúas tendencias dentro da tradición, que aínda hoxe inflúe nos artistas: por unha banda, o diálogo co accionismo que se reflicte nas imaxes como accións performativas, e en relación con estas, a concentración no corpo, incluíndo o corpo espido, como na coñecida obra de Elke Krystufek.[[1.1.3-g-20.htm]]---#4 ES - accionismo A través del medio fotográfico, Norbert Becwar, Peter Dressler y Erwin Wurm sondean las actuaciones y la relación de las personas con los objetos, en una continuación del arte de performance y el accionismo tan profundamente arraigado en Austria.[[1.1.3-e-18.pdf]]---# EN - alto relief (ver high relief, relief) In "alto relief" the figures are usually near natural depth and the background is more detailed and deeper.[[1.2-i-29.htm]]---#1 PT - altorrelevo Dependendo da profundidade, o relevo pode ser chamado baixo-relevo tal como aparece na numismática ou alto-relevo, com bastante material removido e o restante projectado do fundo plano quase como se fosse a parte visível de uma escultura embutida na pedra.[[1.2-p-1.htm]]---#3 ES - altorrelieve Ya en 1898, con quince años, concurre a la exposición de Bellas Artes que patrocina el Ayuntamiento y obtiene Medalla de Oro por un altorrelieve titulado "El Dios Pan".[[1.1.2-e-30.htm]]---# EN - aluminium He represented Britain at the 1999 Venice Biennale, where he showed his Water series, a number of superimposed line drawings of women (again, these were gloss paint on aluminium).[[1.1.1-i-135.htm]]---#248 GL - aluminio A última obra, Clutter (amoreamento), volve a introduci-lo uso do aluminio e dos obxectos de metal.[[1.1.1-g-4.htm]]---#64 ES - aluminio En el 2001 hizo una muestra de esculturas muy próximas a las llamadas instalaciones, por ejemplo la serie de "Confesionarios" confeccionados con entramado de chapa de aluminio anodizado y pisos blancos de coral procedente de Okinawa.[[1.1.2-e-25.htm]]---#75 27

29 EN - analytic cubism (ver cubism, cubo-futurism, orphic cubism, synthetic cubism) Unlike analytic cubism, which fragmented objects into its composing parts or facets, synthetic cubism attempted more to bring many different objects together to create new forms.[[1.1.1-i-11.htm]]---#6 GL - cubismo analítico O cubismo sintético é unha segunda fase da pintura cubista comezada por Picasso cara 1912 que se contrapón á do cubismo analítico.[[1.1.1-g- 44.doc]]---#2 ES - cubismo analítico Recordemos asimismo la importante figura de Charles-Edouard Jeanneret, más conocido como Le Corbusier, que hizo evolucionar el cubismo analítico hacia el «purismo».[[1.1.1-e-13.htm]]---# EN - analytic cubist (ver cubist, cubo-futurist, synthetic cubist) Analytic Cubists "analyzed" natural forms and reduced the forms into basic geometric parts on the two-dimensional picture plane.[[1.1.1-i-162.htm]]--- #1 PT - cubista analítico No retrato cubista analítico de Vollard, Picasso quebra o modelo numa estutura cristalina de facetas interligadas em tonalidades baixas.[[1.1.1-p- 1.htm]]---#1 ES - cubista analítico El tondo pintado en 1912 por Robert, El primer disco, ( ) lo establecieron como el inventor del cubismo «órfico», un término inventado por el poeta Apollinaire para promover a sus inteligentes amigos, enfrentados al adusto clasicismo hermético de los cubistas analíticos, con sus aburridos debates sobre matemáticas, física y la cuarta dimensión.[[1.1.1-e-148.htm]]---# EN - appropriation art The term appropriation art came into common use in the 1980s with artists such as Sherrie Levine, who addressed the act of appropriating itself as a theme in art.[[1.1.1-i-169.htm]]---#26 GL - apropiacionismo 28