ผลของการเปล ยนแปลงสภาพภ ม อากาศต อการระบาดของโรคข าวในภาคตะว นออก The effects of climate change on Rice Disease Epidemics in the Eastern Area โดย นางวรรณพรรณ จ นลาภา นางสาวท สดาว เกต เนตร นางอ จฉราพร ณ ล าปาง เน นพล บ นายสมหมาย ศร ว สทธ ศรวส ทธ นายเฉล มพล เฉล มพลโยธ น นางสาวร ฐพร วรรธนะส ชาต 27 ม นาคม 2557 โรงแรมเอกไพล น ร เวอร แคว กาญจนบ ร
ท มาของป ญหา ทมาของปญหา การเปล ยนแปลงสภาพภ ม อากาศท าให เก ดสภาวะโลกร อน ป ซ งจะม ผลกระทบท า ให เก ดการเปล ยนแปลง ในการท านาและการผล ตข าวของโลก โดยม แนวโน มว าจะม การส ญเส ยผลผล ตข าวเพ มมากข นจากความร อนจ ด ความแห งแล ง และพาย ร นแรง การเปล ยนแปลงท เก ดข นน อาจท าให ส งม ช ว ตเปล ยนแปลงไปในด านความ หลากหลายทางช วภาพและพฤต กรรมการด ารงช ว ต รวมท งเช อสาเหต โรคข าวด วย เม อพ จารณาความส มพ นธ ระหว าง โรค พ ชอาศ ยและสภาพแวดล อม ในการเก ดโรค พ ช พบว าบ อยคร งท การระบาดเก ดจากพ นธ ข าวท อ อนแอต อโรค และการระบาดท รนแรงน นได ร บการกระต นจากป จจ ยท ได ร บจากการปฏ บ ต ของเกษตรกรร วมก บ สภาพแวดล อมท เอ ออ านวย
ห มะตก ท ประเทศอ ย ปต ทะเลเป นน าแข ง ท ช คาโก ประเทศสหร ฐอเมร กา น าตกกลายเป นน าแข ง ป ท ประเทศจ น ป พายลกเห บตก พาย ล กเหบตก ทจงหวดเลย ท จ งหว ดเลย ประเทศไทย
ด นแตกระแหง ดนแตกระแหง ทมณฑลย นาน ท มณฑลยนาน ประเทศจน ประเทศจ น หมอกคว น หมอกควน ท จ งหว ดเช ยงใหม ทจงหวดเชยงใหม น าท วมฉ บพล น ท ประเทศอ งกฤษ น าท วมฉ บพล น ท ประเทศจ น
ว ตถประสงค วตถ ประสงค 1. เพ อศ กษาความส มพ นธ ของข อม ลอ ต น ยมว ทยาก บการระบาด ของโรคข าวในแปลงนาเกษตรกร 2. เพ อศ กษาความส มพ นธ ระหว างการระบาดของโรคข าวก บ การเปล ยนแปลงของสภาพภ ม อากาศ โดยการปล กข าวอย าง ต อเน อง ตอเนอง
ว สดอปกรณ วสด อ ปกรณ 1.GPS 2.เมลดพนธ เมล ดพ นธ ช ยนาท ชยนาท 1 และ พ ษณโลก พษณ โลก 2 3.ไม ไผ 4.ป ยเคม 5.สารเคม
ด าเน นการ 2 ก จกรรม กจกรรมท 1.ตดตามสถานการณการระบาดของโรคขาวในแปลงนา โ ใ ป เกษตรกรในสภาพภ ม อากาศท เปล ยนแปลงไปของภาคตะว นออก ด าเน นการส ารวจแปลงนาเกษตรกรจ งหว ดปราจ นบ ร ป ฉะเช งเทรา และ นครนายกท ม รายงานการระบาดของโรคข าว จากการรายงานของเจ าหน าท กรม ส งเสร มการเกษตร เจ าหน าท GAP ของศ นย ว จ ยข าวและเคร อข ายเกษตรกร ท าการ ประเม นการเก ดโรค (incidence) และระด บความร นแรงของโรค (severity) ตลอดจนแมลงพาหะ เม อพบการเข าท าลายของโรคในแปลงนาเกษตรกรต งแต 10 ไร ข นไป บ นท กพ ก ดการระบาด พ นธ ข าวและระยะการเจร ญเต บโตของข าว รวบรวม ข อม ล แล วว เคราะห สถานการณ การระบาดของโรคข าวท พบในนาเกษตรกร จ ดท า แผนภ ม การระบาดโดยใช โปรแกรม Are Vicw
ส ารวจแปลงนาเกษตรกร สารวจแปลงนาเกษตรกร
กจกรรมท 2. ศกษาความสมพนธระหวางการระบาดของโรคขาวกบการ เปล ยนแปลงของสภาพภ ม อากาศในแปลงทดลองท ปล กข าวอย างต อเน อง ปล กข าวในแปลงนาทดลองศ นย ว จ ยข าวฉะเช งเทรา เด อนละคร งรวม 12 เด อน โดยปล กข าวพ นธ ช ยนาท 1 และพ ษณ โลก 2 วางแผนการทดลองแบบ Split plot in RCB จ านวน 3 ซ า ม ว นปล กเป น Main plot และพ นธ ข าวเป น sub-plot ว ธ การปลกเป นแบบหว านน าตม วธการปล กเปนแบบหวานนาตม พนทปล ก พ นท ปลก 4 x 7 เมตร อ ตราเมล ด อตราเมลด พ นธ 30 กก./ไร ด าเน นการส มให คะแนนในข าวระยะกล า แตกกอ ออกรวง ประเม นการเก ดโรค ประเมนการเกดโรค (incidence) ด วยสายตาเป นเปอร เซ นต พ นท ถกท าลาย ดวยสายตาเปนเปอรเซนตพนทถ กทาลาย และประเม นความร นแรงของโรค (severity) โดยเด นตามเส นทแยงม ม 2 เส นๆ ละ 10 จดรวม จ ดรวม 20 จด จ ด (จดล (จ ดละ 10 ต น) ตน) ค ดเปอร เซ นต ความรนแรงโดยเฉล ย คดเปอรเซนตความร นแรงโดยเฉลย
ก จกรรมท 2. ศ กษาความส มพ นธ ระหวางการระบาดของโรคข าว ก บการเปล ยนแปลงของสภาพภ ม อากาศของภาคตะว นออก(ต อ) ท งน ส าหร บโรคไหม ขอบใบแห ง ใบจ ดส น าตาล ใบแถบแดง ท าการประเม น ท งเปอร เซ นต พ นท ถกท าลาย ทงเปอรเซนตพนทถ กทาลาย (incidence) และเปอร เซ นต ความรนแรงของโรคเป น และเปอรเซนตความร นแรงของโรคเปน พ นท ส เข ยวท ถ กท าลาย (severity) โรคใบส ส ม ใบส แสด ถอดฝ กดาษ โรคกาบใบแห ง กาบใบเน า กาบใบเนา เขยวเตย เข ยวเต ย และใบหง ก และใบหงก ประเม นความรนแรงของโรค ประเมนความร นแรงของโรค (severity) โดยการ น บจ านวนต นท เป นโรคในแต ละจ ดส ารวจค ดเปอร เซ นต ต อ 10 ต น ส าหร บโรคเมล ด ด างประเม นเฉพาะความรนแรงของโรค ดางประเมนเฉพาะความร นแรงของโรค (severity) ด วยสายตาเป นเปอร เซ นต พ นท ดวยสายตาเปนเปอรเซนตพนท รวงท ถ กท าลายใน 10 ต น เก บข อม ลอ ต น ยมว ทยาจากสถาน อ ต น ยมว ทยา หา แนวโน มความส มพ นธ ระหว างอณหภม แนวโนมความสมพนธระหวางอ ณหภ ม ความช นส มพ ทธ ความชนสมพทธ ปรมาณนาฝน ปร มาณน าฝน กบชนด ก บชน ด ของโรคท พบในนาข าวพ นธ ต างๆท ปล กในระยะเวลาต างๆก นตลอดท งป
ร องน า 1.6 เม มตร ผ งแปลงโรคข าว ท ศ นย ว จ ยข าวฉะเช งเทรา ร องน า 1.6 เมตร ซ าท 1 ซ าท 2 ซ าท 3 2 1 1 2 2 1 1 2 1 2 2 1 2 1 1 2 2 1 2 4 7 2 1 2 1 2 1 3 5 1 1 2 1 2 1 2 12 11 6 2 1 2 1 2 1 ร องน า 1.6 เม มตร 12 2 7 2 1 2 1 1 2 10 3 1 2 1 2 1 1 2 11 4 8 1 2 1 2 2 1 ร องน า 1.6 เม มตร 10 4 12 2 1 1 2 2 1 7 8 3 2 1 2 1 1 2 9 5 1 2 1 1 2 2 1 เมตร ร องน า 1.6 9 8 10 6 5 9 2 11 6 ร องน า 1.6 เมตร ท ว าง 8.8เมตร โรงส ข าว ท ว าง ทวาง 21.6 เมตร หมายเหต : 1=พ ษณ โลก 2 2=ช ยนาท1 #เร มหว านคร งแรกเด อน12 มกราคม 54
แปลงทดลองท ศ นย ว จ ยข าวฉะเช งเทรา
ก จกรรมท 1 ตารางบ นท กข อม ลและให คะแนนการท าลายของโรคข าวในแปลงนาเกษตรกร วน/เดอน/ป / /ป เปอรเซนต ท ท ท าการส ารวจ พ ก ด ช อ-ท อย แปลงส ารวจ พ นท ถ ก พ นธ ข าว โรค ท าลาย Incidence Severity (ไร ) (% การเข า (% ความร นแรง) ท าลาย) 1 8 ม.ย. 55 47P0762739 หม 1 ต.โคกป บ ไหม UTM1538530 อ.ศร มโหสถ 50 อย ธยา 1 ระยะกล า 80 25 จ.ปราจนบ ร ปราจ นบร 2 12 ม.ย. 55 47P0764091 หม 6 ต.ห วหว า ไหม UTM1538894 อ.ศร มหาโพธ 20 อย ธยา 1 ระยะแตกกอ 80 50 จ.ปราจ นบ ร 3 11 ก.ค.55 47P 0754019 หม 7 ต.กระท มแพ ว UTM1535763 อ.บ านสร าง 100 ส พรรณบ ร ใบข ดโปร งแสง 92 40 จ.ปราจ นบ ร 80 4 11 ก.ค.55 47P0754077 UTM1535755 5 11 ก.ค.55 47P0754077 หม 7 ต.กระท มแพ ว UTM1535755 อ.บ านสร าง จ.ปราจ นบ ร หม 7 ต.กระท มแพ ว อ.บ านสร าง 40 กข41 ขอบใบแห ง 63 50 จ.ปราจ นบ ร ใบข ดโปร งแสง 40 กข41 87 30
ก จกรรมท 2 ตารางบ นท กข อม ลและให คะแนนการเข าท าลายของโรคข าวท แปลงทดลอง ศ นย ว จ ยข าวฉะเช งเทรา ว/ด/ป ว/ด/ป (หว าน) (ส ม) ระยะส ม กล า แตกกอ ออกรวง Incidence Severity Incidence Severity incidence severity 12 ม.ค.55 9 ก.พ. 55 60 1.0 23 ม.ค.55 28 1.0 12 เม.ย.55 77 1.0 27 ก.พ.55 23 ม.ค.55 60 2.33 12 เม.ย.55 76 1.0 18 พ.ค.55 48 1.7 27 ม.ค.55 12 เม.ย.55 50 1.0 11 พ.ค.55 92 1.0 15 ม ย 55 25 0.7 24 เม.ย.55 11 พ.ค.55 0 0 7 ม ม.ย.55 22 1.0 20 ก.ค. 55 47 1.0
สภาพภ ม อากาศของจ งหว ดปราจ นบ ร ระหว างป 2554-2556
ก จกรรมท กจกรรมท 1.ตดตามสถานการณการระบาดของโรคขาวในแปลงนา ต ดตามสถานการณ การระบาดของโรคข าวในแปลงนา เกษตรกรในสภาพภ ม อากาศท เปล ยนแปลงไปของภาคตะว นออก
แผนภ ม การระบาดโดยใช โปรแกรม Arc View Bacterial Leaf Streak Disease 2556
โรคไหม พ นท การระบาดท งหมด พนทการระบาดทงหมด 1,114114 ไร จ านวน จานวน 57 แปลง พบในข าวพ นธ ขาวดอกมะล 105 อย ธยา 1 พ ษณ โลก 2 กข41 กข45 กข47 กข49 พบการเก ดโรคไหม ท อ.กบ นทร บ ร อ.ศร มหาโพธ อ. ศร มโหสถ อ.นาด อ.เม องปราจ นบ ร อ.ประจ นตคาม อ.บ านสร าง อ.องคร กษ และ อ.บางน าเปร ยว พบการระบาดส งส ดจ านวน 250 ไร ต. ศร ษะกระบ อ อ.องคร กษ จ.นครนายก
ความส มพ นธ ของสภาพภ ม อากาศก บการเก ดโรคไหม ในแปลงนาเกษตรกร ระหวางป2554-2556 ป 2554 2556
โรคขอบใบแห ง โรคขอบใบแหง พ นท การระบาดท งหมด พนทการระบาดทงหมด 1,158158 ไร จ านวน จานวน 37 แปลง พบในข าวพ นธ พ ษณ โลก 2 กข41 กข47 เบอร 5 พบการเก ดโรคขอบใบแห งท อ.บ านสร าง อ.องคร กษ อ.บางน าเปร ยว อ.คลองเขอน และ อ.เมองฉะเช งเทรา พบการระบาดส งส ดจ านวน 65 ไร ต.บางขว ญ อ.เม องฉะเช งเทรา
ความส มพ นธ ของสภาพภ ม อากาศก บการเก ดโรคขอบใบแห งในแปลงนา เกษตรกร ระหวางป2554-2556 ป 2554 2556
R ic e R es ea rc h an d D ev el op m en t โรคใบข ดโปร งแสง โรคใบขดโปรงแสง Bu re a u of พ นท การระบาดท งหมด 879 ไร จ านวน 26 แปลง พบในข าวพ นธ พ ษณ โลก 2 กข41 กข47 กข31 เบอร 5 พบการเก ดโรคใบข ดโปร งแสงท อ.บานสราง พบการเกดโรคใบขดโปรงแสงท อ.บ านสร าง อ.องคร อ.องครกษ กษ อ.บางนาเปรยว อ.บางน าเปร ยว และ อ.คลองเข อ.คลองเขอน อ น พบการระบาดส งส ดจ านวน 120 ไร ต.บางโรง อ.คลองเข อ น จ.ฉะเช งเทรา
ความส มพ นธ ของสภาพภ ม อากาศก บการเก ดโรคใบข ดโปร งแสงในแปลงนาเกษตรกร ระหว างป 2554 ระหวางป2554-25562556
ก จกรรมท 2. ศ กษาความส มพ นธ ระหว างการระบาดของโรคข าว ก บการเปล ยนแปลงของสภาพภม อากาศท ปลกข าวอย างต อเน องใน กบการเปลยนแปลงของสภาพภ มอากาศทปล กขาวอยางตอเนองใน แปลงทดลองศ นย ว จ ยข าวฉะเช งเทรา
ความส มพ นธ ของสภาพภ ม อากาศก บการเก ดโรคใบจ ดส น าตาลในแปลงทดลอง ระหว างป 2554 ระหวางป2554-25562556
ความส มพ นธ ของสภาพภ ม อากาศก บการเก ดโรคใบจ ดส น าตาลในแปลงทดลอง ระหว างป 2554 ระหวางป2554-25562556
ความส มพ นธ ของสภาพภ ม อากาศก บการเก ดโรคใบจ ดส น าตาลในแปลงทดลอง ระหว างป 2554 ระหวางป2554-25562556
ความส มพ นธ ของสภาพภ ม อากาศก บการเก ดโรคใบจ ดส น าตาลในแปลงทดลอง ระหว างป 2554-2556 Severity % 25 20 15 10 5 0 CNT1 Brown spot Tillering 2011 2012 2013 Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec
ความส มพ นธ ของสภาพภ ม อากาศก บการเก ดโรคใบข ดโปร งแสงในแปลงทดลอง ระหว างป 2554-2556
ความส มพ นธ ของสภาพภ ม อากาศก บการเก ดโรคใบจ ดส น าตาลในแปลงทดลอง ระหว างป 2554 ระหวางป2554-25562556
ความส มพ นธ ของสภาพภ ม อากาศก บการเก ดโรคใบจ ดส น าตาลในแปลงทดลอง ระหว างป 2554 ระหวางป2554-25562556
ความส มพ นธ ของสภาพภ ม อากาศก บการเก ดโรคใบข ดส น าตาลในแปลงทดลอง ระหว างป 2554-2556
ความส มพ นธ ของสภาพภ ม อากาศก บการเก ดโรคใบข ดส น าตาลในแปลงทดลอง ระหว างป 2554 ระหวางป2554-25562556
ความส มพ นธ ของสภาพภ ม อากาศก บการเก ดโรคใบขอบใบแห งในแปลงทดลอง ระหว างป 2554 ระหวางป2554-25562556
ความส มพ นธ ของสภาพภ ม อากาศก บการเก ดโรคใบขอบใบแห งในแปลงทดลอง ระหว างป 2554 ระหวางป2554-25562556
ตารางเปร ยบเท ยบการเก ดโรคข าวระหว างแปลงทดลองก บแปลงนาเกษตรกร ป 2554 เด อน ขอบใบแห ง ใบจ ดส น าตาล ใบข ดส น าตาล โรคไหม ใบข ดโปร ง แสง Temp Avg. ป 2554 % Rh Rain fall ม.ค. * 26.35 53 0 ก.พ. * 28.1 59 31.2 ม.ค. * 27.75 67 149.1 เม.ย. * 30.1 75 165.1 พ.ค. 30.65 77 189.3 ม.ย. * 30.05 77 276.8 ก.ค. 30.35 76 363.7 ส.ค. * * 30 76 367.3 ก.ย. 29.55 84 627 ต.ค. 29.15 76 299 พ.ย. 29.15 61 0 ธ.ค. 26 58 0 ***แปลงทดลอง ***แปลงเกษตรกร
ตารางเปร ยบเท ยบการเก ดโรคข าวระหว างแปลงทดลองก บแปลงนาเกษตรกร ป 2555 เด อน ขอบใบแห ง ใบจ ดส น าตาล ใบข ดส น าตาล โรคไหม กาบใบ เน า ใบข ด โปร ง แสง Temp Avg. ป 2555 % Rh Rain fall ม.ค. * 27.7 64.5 13.8 ก.พ. * 28.9 62.5 0 ม.ค. * * 30.6 67.2 34.2 เม.ย. * 31.7 69.5 33.2 พ.ค. * 31.5 76.2 213.6 ม.ย. * * * 29.75 80.6 302.4 ก.ค. ** * * 29.35 82.4 338.7 ส.ค. * * * * ** 29.85 82 351.7 ก.ย. 29.7 83.72 447.6 ต.ค. * 29.65 76.57 68.8 พ.ย. * 30 77.1 106.8 ธ.ค. 28.9 68 0 ***แปลงทดลอง ***แปลงเกษตรกร
ตารางเปร ยบเท ยบการเก ดโรคข าวระหว างแปลงทดลองก บแปลงนาเกษตรกร ป 2556 เด อน ขอบใบแห ง ใบจ ด ส น า ตาล ใบข ดส น าตาล โรคไหม กาบใบเน า ใบข ด โปร งแสง Temp Avg. ป 2556 % Rh Rain fall ม.ค. * 27.3 63 0.9 ก.พ. * * 30.4 65 5.2 ม.ค. * ** * 30.85 65 19.6 เม.ย. * 32.1 70 42.2 พ.ค. * 32.1 69 123 ม.ย. 30.6 75 435 ก.ค. * * 29.95 76 289.7 ส.ค. * * 29.15 83 380.7 ก.ย. * 29.35 84.37 661.9 ต.ค. 29 76.67 203.9 พ.ย. 28.65 69.76 17.9 ธ.ค. 25 61.34 6.3 6.7 ***แปลงทดลอง ***แปลงเกษตรกร
สรปผลการทดลอง สร ปผลการทดลอง จากการต ดตามสถานการณ การระบาดของโรคข าวในแปลงนาเกษตรกร พบความส มพ นธ ของการเก ดโรคก บสภาพภ ม อากาศ โดยพบโรคไหม โรคขอบ ใบแห ง และโรคใบข ดโปร งแสง ในเด อนมกราคม ก มภาพ นธ ม นาคม ม ถ นายน กรกฎาคม และส งหาคม และสงหาคม โดยเฉพาะในเด อนกรกฎาคม โดยเฉพาะในเดอนกรกฎาคม และส งหาคม และสงหาคม เป นช วงซ ง เปนชวงซง ม ฝนตกตลอดท กเด อน ท าให ม ความช นสะสมเหมาะแก การระบาดของโรค และ ในเด อนสงหาคมของท กป พบการระบาดของท ง 3 โรคท กลาวมา โดยเด อน ด งกล าวม ปร มาณน าฝนเฉล ยระหว าง 351-380 ม ลล เมตร ความช นส มพ ทธ 76-83 เปอร เซ นต อ ณหภ ม เฉล ย 29-30 องศาเซลเซ ยส
สรปผลการทดลอง(ต อ) สร ปผลการทดลอง(ตอ) ซ งข อม ลด งท กล าวมาสามารถใช เต อนภ ยการระบาดแก เกษตรกรได เพราะ พบการระบาดในท กป ส วนการทดลองปล กข าวต อเน องตลอดท งป พบการ เข าท าลายของโรคใบจดส น าตาล เขาทาลายของโรคใบจ ดสนาตาล โรคใบข ดส น าตาล โรคใบขดสนาตาล โรคขอบใบแห ง โรคขอบใบแหง และ โรคใบข ดโปร งแสง โดยเฉพาะโรคใบจ ดส น าตาลพบการเข าท าลายเก อบท ก เด อนท ม การปล กข าวท กระยะการเจร ญเต บโต อย างไรก ตาม ถ งแม จะพบ การเข าท าลายของโรคในแปลงท ปล กข าวอย างต อเน อง แต ระด บความ ร นแรง (severity) ไม ส ง อาจจะเป นไปได ว าแปลงทดลองม ขนาดเล ก และม พ นท ว างระหว างกรรมว ธ และแต ละซ าท าให อากาศสามารถถ ายเทได ด รวมท งว ธ การปฏ บ ต ของเกษตรกรและศ นย ว จ ยข าวแตกต างก น จ งท าให ระด บความรนแรงของโรค ระดบความร นแรงของโรค (severity) แตกต างก น แตกตางกน