การฟ นฟ ภ ม น เวศป าไม กรณ ศ กษาการจ ดการภ ม น เวศ จากภ เขาถ งทะเล คณะกรรมการ IUCN ประเทศไทย

Transcription

1 การฟ นฟ ภ ม น เวศป าไม กรณ ศ กษาการจ ดการภ ม น เวศ จากภ เขาถ งทะเล คณะกรรมการ IUCN ประเทศไทย

2 IUCN หร อ องค การระหว างประเทศเพ อการอน ร กษ ธรรมชาต ไอ ย ซ เอ น (IUCN, the International Union for Conservation of Nature) หร อ องค การระหว างประเทศ เพ อการอน ร กษ ธรรมชาต ก อต งข นเม อป พ.ศ ภายใต ความร วมม อของร ฐบาล หน วยงานภาคร ฐและองค กร พ ฒนาเอกชนท หลากหลาย ม สมาช กกว า 1,000 องค กร ครอบคล ม 158 ประเทศท วโลก IUCN ม งผล กด น ช วยเหล อและให คำปร กษาแก ส งคมท วโลกเพ ออน ร กษ ความอ ดมสมบ รณ และความหลากหลาย ของธรรมชาต เพ อให แน ใจว าม การใช ประโยชน ทร พยากรธรรมชาต อย างถ กต องและม ความย งย นต อระบบน เวศ IUCN ม เคร อข ายสมาช กและพ นธม ตรท เข มแข ง ท สามารถเพ มศ กยภาพและสน บสน นให ความร วมม อในการปกป อง ทร พยากรธรรมชาต ท งระด บท งถ น ระด บภ ม ภาคและระด บสากล องค กรภาค สมาช กของ IUCN ประเทศไทย ประกอบด วย 5 องค กรท ทำงานด านการอน ร กษ ทร พยากรธรรมชาต และส งแวดล อมช นนำของประเทศ ค อ กรมอ ทยานแห งชาต ส ตว ป าและพ นธ พ ช สถาบ นส งแวดล อมไทย ม ลน ธ ส บนาคะเสถ ยร ศ นย ฝ กอบรมวนศาสตร แห งภ ม ภาคเอเช ยแปซ ฟ ค และสถาบ นธรรมร ฐเพ อการพ ฒนาส งคมและ ส งแวดล อม

3 การฟ นฟ ภ ม น เวศป าไม กรณ ศ กษาการจ ดการภ ม น เวศ จากภ เขาถ งทะเล โดย คณะกรรมการ IUCN ประเทศไทย

4 การเร ยกช อทางภ ม ศาสตร และการนำเสนอใดๆ ในเอกสารฉบ บน ไม ได เป นไปตาม หร อสะท อนความค ดเห นอย าง เป นทางการขององค การระหว างประเทศเพ อการอน ร กษ ธรรมชาต (IUCN) ท เก ยวข องก บสถานภาพตามกฎหมาย ของประเทศใด ขอบเขต หร อพ นท หร ออำนาจหน าท รวมถ งการจำก ดเส นแนวเขตแดนใดๆ ความค ดเห นใดๆ ในเอกสารฉบ บน ไม ได สะท อนความค ดเห นอย างเป นทางการของ IUCN เอกสารฉบ บน ได ร บการสน บสน นจาก แผนงานภ ม น เวศและว ถ ช ว ตในเอเซ ย (A Livelihoods and Landscape Strategy: LLS) จำนวนพ มพ 1,000 เล ม จ ดพ มพ โดย IUCN ประเทศไทย ล ขส ทธ 2010 องค การระหว างประเทศเพ อการอน ร กษ ธรรมชาต การจ ดพ มพ เอกสารฉบ บน ซ ำ โดยม ว ตถ ประสงค เพ อการศ กษาหร อไม ม ว ตถ ประสงค ทางการค าได ร บอน ญาต โดย ไม จำเป นต องแจ งขออน ญาตเป นลายล กษณ อ กษรจากผ ถ อล ขส ทธ หากแต ต องลงแหล งท มาให ถ กต องครบถ วน ห ามม การจ ดพ มพ เอกสารฉบ บน ซ ำ เพ อการจำหน ายหร อเพ อว ตถ ประสงค ทางการค า โดยปราศจากการขออน ญาต เป นลายล กษณ อ กษรจากผ ถ อล ขส ทธ การอ างอ ง คณะกรรมการ IUCN ประเทศไทย (2010), การฟ นฟ ภ ม น เวศป าไม กรณ ศ กษาจากภ เขาถ งทะเล. กร งเทพ, ประเทศไทย. คณะผ จ ดทำ ศศ น เฉล มลาภ, ร ฎดา ลาภหน น, เบญจมาศ โชต ทอง และธว ชช ย ร ตนซ อน ปกหน า-หล ง IUCN-TH/ Sayan CHEUNUDOMSAVAD ออกแบบโดย ศ ร พร พรศ ร ธ เวช พ มพ โดย บร ษ ท xxxxxxxxxxxx จำก ด ผล ตโดย คณะกรรมการ IUCN ประเทศไทย และ IUCN แผนงานด านกฎหมายส งแวดล อมระด บภ ม ภาคเอเซ ย ต ดต อขอเอกสาร IUCN สำน กงานประเทศไทย 63 ส ข มว ท 39 เขตว ฒนา กร งเทพฯ โทร โทรสาร The text of this book is printed on ecological paper

5 สารบ ญ บทนำ การฟ นฟ ภ ม น เวศป าไม 6 กรณ ศ กษาในการจ ดการภ ม น เวศป าไม การจ ดทำแนวเช อมต อเท อกเขาตะนาวศร เพ ออน ร กษ ความ หลากหลายทางช วภาพ : ก นต น นท ผ วสะอาด, กรมอ ทยาน แห งชาต ส ตว ป าและพ นธ พ ช การปล กป าพ นท ส นต ค ร ดอยแม สลอง เฉล มพระเก ยรต 80 พรรษา, กองบ ญชาการกองท พไทย การกระจายอำนาจก บธรรมาภ บาลในการจ ดการภ ม น เวศ ป าไม กรณ ล มน ำแม ทา จ งหว ดเช ยงใหม : ส ร นทร อ นพรม และ สมหญ ง ส นทรวงษ, แผนงานสน บสน นความร วมม อใน ประเทศไทย ศ นย ฝ กอบรมวนศาสตร ช มชนแห งภ ม ภาคเอเช ย แปซ ฟ ก การจ ดการพ นท ใช ประโยชน ช มชนเขาเหล กในอ ทยานแห งชาต เฉล มร ตนโกส นทร : ภาณ เดช เก ดมะล และ ส ช ย หรด, ม ลน ธ ส บนาคะเสถ ยร ภาค ท องถ นร วมจ ดการเขาอ งคาร...ตำนานภ เขาไฟ : ทองจ นทร หอมเนตร และศ ร ช ย แซ ล ม, สถาบ นส งแวดล อมไทย การฟ นฟ ระบบน เวศจากเขาส ทะเล ล มน ำค ระบ ร และล มน ำ กะเปอร : สมศ กด ส นทรวนภ ทร, องค การระหว างประเทศเพ อ การอน ร กษ ธรรมชาต (IUCN) ว เคราะห เปร ยบเท ยบร ปแบบการจ ดการภ ม น เวศป าไม 6 กรณ สร ปและข อเสนอแนะ ภาคผนวก

6 บทนำ ประเทศไทย ม ประสบการณ ในการฟ นฟ ด แลร กษาและจ ดการป าไม มาอย าง ยาวนาน โดยในช วงสามทศวรรษท ผ านมา ม การดำเน นโครงการท เก ยวข อง ก บการปล กป า การฟ นฟ ป า การจ ดการป าโดยองค กรต างๆ ท งภาคร ฐ เอกชน องค กรช มชน องค กรระหว างประเทศ ในหลายพ นท ท งในพ นท ท ม สถานภาพ เป นป าสงวนแห งชาต อ ทยานแห งชาต เขตร กษาพ นธ ส ตว ป า และพ นท ป าไม อ นๆ ครอบ- คล มป าท กประเภทในภ ม น เวศต างๆ แนวค ดการจ ดการภ ม น เวศป าไม ได ม การพ ฒนาและปร บต ว จากการฟ นฟ และจ ดการ ป าไม โดยให ความสำค ญต อผ อย อาศ ยท อย ใกล เค ยงป า และปร บการจ ดการโดยภาคร ฐ ส การจ ดการอย างม ส วนร วมของภาคส วนต างๆ ซ งหน งส อฉบ บน ม งเน นท จะนำเสนอ แนวทางปฎ บ ต ในการจ ดการภ ม น เวศป าไม ท ประสบความสำเร จ จากเคร อข ายองค กรภาค สมาช กขององค การระหว างประเทศเพ อการอน ร กษ ธรรมชาต (IUCN) โดยป จจ บ นภาค ด งกล าวได รวมก นเป น คณะกรรมการ IUCN ประเทศไทย ประกอบด วย กรมอ ทยาน แห งชาต ส ตว ป าและพ นธ พ ช สถาบ นส งแวดล อมไทย ม ลน ธ ส บนาคะเสถ ยร ศ นย ฝ กอบรม วนศาสตร แห งภ ม ภาคเอเช ยแปซ ฟ ค สถาบ นธรรมร ฐเพ อการพ ฒนาส งคมและส งแวดล อม โดยได จ ดส มมนาเพ อแบ งป นประสบการณ ด านฟ นฟ และจ ดการภ ม น เวศป าไม ร วมก น เม อว นท 21 ธ นวาคม 2552 ท ผ านมา ซ งสามารถรวบรวมแนวค ด ประสบการณ องค ความร และเทคน คว ธ การอย างกว างขวาง โดยม กรณ ศ กษาท เล อกมาเพ อนำเสนอร ปแบบ การฟ นฟ ภ ม น เวศป าไม ได แก โครงการแนวเช อมต อเท อกเขาตะนาวศร โดยกรมอ ทยาน แห งชาต ส ตว ป าและพ นธ พ ช การปล กป าพ นท บ านส นต ค ร ดอยแม สลอง โดยกองบ ญชา การกองท พไทย การจ ดการป าช มชน กรณ ล มน ำแม ทา โดยศ นย ฝ กอบรมวนศาสตร ช มชน แห งภ ม ภาคเอเช ยแปซ ฟ คและภาค การจ ดการพ นท บ านเขาเหล ก อ ทยานแห งชาต เฉล ม- ร ตน โกส นทร โดยม ลน ธ ส บนาคะเสถ ยร การจ ดการป าเขาอ งคาร โดยสถาบ นส งแวดล อม ไทย และการฟ นฟ ระบบน เวศจากเขาส ทะเล โดยการม ส วนร วมขององค กรช มชน โดยองค - การระหว างประเทศเพ อการอน ร กษ ธรรมชาต (IUCN) ท ายท ส ดทางองค กรภาค สมาช ก ได สร ปและเสนอแนะหล กการจ ดการภ ม น เวศป าไม ท น าสนใจด วย

7 ม ลน ธ ส บนาคะเสถ ยร/ เอกว ทย เตระด ษฐ

8 การฟ นฟ ภ ม น เวศป าไม การฟ นฟ ภ ม น เวศป าไม ค อ การพล กฟ น ความสมบ รณ ของระบบน เวศ และส งเสร ม ทำให ประชาชนในบร เวณท ภ ม น เวศป าไม ถ ก ทำลายได ม ช ว ตความเป นอย ท ด ข น 1 ส งสำค ญของการฟ นฟ ภ ม น เวศป าไม ค อ ความ พยายามเพ อจ ดการให เก ดการทำงานร วมก น ระหว างคน ทร พยากรธรรมชาต และการใช ประโยชน ของท ด นท อย ในภ ม น เวศหน งๆ โดย กระบวนการความร วมไม ร วมม อ เพ อให การใช ประโยชน ในพ นของผ ม ส วนเก ยวข องต างๆ ม ความสอดคล อง และม งท จะฟ นฟ ความสมบ รณ ทางช วว ทยาและเสร มสร างการพ ฒนาของช มชน ท องถ นและเศรษฐก จ IUCN-TH/Sayan CHEUNUDOMSAVAD 1 ร เร มข นเม อป พ.ศ.2544 โดยกล มของผ เช ยวชาญการ ฟ นฟ ป าไม ท พบก นในเซโกเว ย ประเทศสเปน (Jennifer Rietbergen-McCracken และ Stewart Maginnis & Alastair SARE, The Forest Landscape restoration Handbook. International Tropical Timber Organization) 8

9 แนวทางท ถ อเป นทางเล อกในการวางแผนการ ใช ประโยชน ท เก ดจากระบบส งการจากระด บ นโยบายหร อการผล กด นจากผ เช ยวชาญเช อม โยงก บทางเล อกด านส งคมซ งผ านการประย กต หล กการจ ดการเช งระบบน เวศเข ามาใช ในการ จ ดการด วย ความหมายด งกล าวต างจากการปล กป าแบบ เด ม อาท เน นการมองในระด บภ ม น เวศ ไม ได หมาย- ถ งว าโครงการฟ นฟ ภ ม น เวศป าไม จะต อง เป นโครงการท เก ดข นในพ นท ขนาดใหญ หร อท ใช งบประมาณมาก หากแต ต องม เป าหมายในระด บภ ม น เวศให ช ดเจน เน นการบร หารจ ดการ แบบท ต องบรรล เป าหมาย 2 ประการหล กค อ การฟ นค น ของระบบน เวศ และเสร มสร างช ว ตความ เป นอย ของคน เน นกระบวนการม ส วนร วมของท กภาคส วน ซ งรวมถ งการให กล มผ ม ส วนเก ยวข องท หลากหลายเข ามาม ส วนร วมในการต ดส นใจ บนพ นฐานของเทคน คท เหมาะสมท ส ด และเป นทางเล อกท ได ร บการยอมร บทาง ส งคมเศรษฐก จ ไม จำเป นต องเน นท จะให ภ ม น เวศป าไม กล บมาเป นเหม อนเด ม แต ม งการจ ดการท มองไปข างหน า โดยเพ มข ดความสามารถ ให ภ ม น เวศป าไม กล บค นส สภาพปกต และ เป ดโอกาสในการใช ประโยชน จากป าเพ อ แปรร ปและบร การในระด บภ ม น เวศอย าง สร างสรรค สามารถประย กต ใช ได ก บท กสภาพป าไม ซ งอาจจะเป นป าท ผ านการแผ วถางพ นท ป าท ม ความสมบ รณ หร อแม กระท งพ นท เกษตรกรรมก ได จ งไม จำก ดเฉพาะแต ป า ด งเด มเท าน น 9

10 6 กรณ ศ กษาในการจ ดการภ ม น เวศป าไม 1. การจ ดทำแนวเช อมต อเท อกเขาตะนาวศร เพ ออน ร กษ ความหลากหลายทางช วภาพ 2 IUCN-TH/Sayan CHEUNUDOMSAVAD กรมอ ทยานแห งชาต ส ตว ป า และพ นธ พ ช จ ดทำโครงการจ ดทำแนวเช อม ต อเพ ออน ร กษ ความหลากหลายทางช วภาพ โดยม เป าหมายหล กในการ เพ มความอ ดมสมบ รณ ให แก ระบบน เวศ ท ม ศ กยภาพในการจ ดทำแนว เช อมต อเพ ออน ร กษ ความหลากหลายทางช วภาพ และเอ อประโยชน ต อ การเคล อนย ายของส งม ช ว ตและพ นธ กรรมของส งม ช ว ต รวมท งส งเสร ม ให ช มชนในพ นท เป าหมายม ความเป นอย ด ข น และม ส วนร วมในการจ ด การทร พยากรธรรมชาต อย างย งย น ซ งพ นท โครงการแนวเช อมต อเท อก- เขาตะนาวศร เป นรอยต อระหว างกล มป าตะว นตก และกล มป าแก งกระ- จาน ระยะทางประมาณ 75 ก โลเมตร เป นพ นท ต ดต อก บแนวชายแดน สหภาพพม า ซ งม ทร พยากรป าไม ปกคล มอย างอ ดมสมบ รณ เป นพ นท ท ม ศ กยภาพในการจ ดทำแนวเช อมต อระหว างประเทศ (Transboundary 10 2 ก นต น นท ผ วสะอาด โครงการจ ดทำแนวเขตเช อมต อเพ ออน ร กษ ความ หลากหลายทางช วภาพในกล มอน ภ ม ภาคล มน ำโขง. ในเอกสารประกอบการส มมนา โครงการ GMS BCI ประเทศไทย เร อง แนวทางการจ ดการและอน ร กษ ความหลากหลาย ทางช วภาพในพ นท ค มครองอย างม ส วนร วม, ว นท 21 ธ นวาคม 2552, สำน กงาน GMS BCI ประเทศไทย. กรมอ ทยานแห งชาต ส ตว ป าและพ นธ พ ช กร งเทพฯ (เอกสารอ ดสำเนา)

11 corridor) ท งน ม เป าหมายในระยะยาวเพ อให เป นผ นป าอน ร กษ ท ม ขนาดใหญ ท ส ดในภ ม ภาค เอเช ยตะว นออกเฉ ยงใต ในการฟ นฟ สภาพภ ม น เวศป าไม ภายใต กระบวน การม ส วนร วมน น ม การศ กษาข อม ลด านเศรษฐก จ และส งคม เพ อเป นข อม ลพ นฐานในการว เคราะห และจ ดทำแผนการลงท นหม บ าน (Village Investment Plan) ม การจ ดฝ กอบรมอาช พทาง เล อกท เป นม ตรต อส งแวดล อมให แก ช มชนเพ อ ลดการพ งพ งป า และสร างรายได ให แก ช มชน สน บสน นให ม การสร างเร อนเพาะชำหม บ าน โดย ทางโครงการสน บสน นเมล ดพ นธ ไม ป าท องถ น ท ม ในพ นท และว สด เพาะชำ จากน นให ราษฎร เป นผ ผล ต ด แลกล าไม และทางโครงการดำเน น การร บซ อกล าไม ท ผล ตได เพ อนำไปปล กป าใน ก จกรรมการปล กฟ นฟ สภาพป า นอกจากน ย งได ส งเสร มการปล กพ ชสม นไพรและไม โตเร ว โดย จ างแรงงานชาวบ านในการเตร ยมพ นท ปล กป า และสร างฝายชะลอความช มช น รวมถ งสน บสน น เง นกองท น เพ อส งเสร มก จกรรมช มชน ซ งช มชน ได เสนอโครงการเพ อขอร บเง นกองท นด งกล าว โดยเอกสารท จ ดทำข นได ผ านกระบวนการระดม ความค ดเห นจากผ ท เก ยวข องหลายภาคส วน ได แก ช มชน น กว ชาการ และผ ทรงว ฒ ซ งม การ ว เคราะห และบ รณาการความต องการของหม - บ าน ร วมก บแนวค ดของการอน ร กษ ทร พยากร ธรรมชาต อย างย งย น โดยทางโครงการได เข าไป ให คำปร กษาด านบร หารจ ดการเง นกองท นให ม ประส ทธ ภาพ และเป นไปตามว ตถ ประสงค ของ กองท นอน ร กษ แนวเช อมต อเท อกเขาตะนาวศร ในการอน ร กษ ความหลากหลายทางช วภาพ และ การใช ประโยชน ทร พยากรธรรมชาต อย างย งย น นอกจากน ย งได ส งเสร มการจ ดต งป าช มชน โดย ดำเน นการประชาส มพ นธ ทำความเข าใจ ผ าน การจ ดเวท ชาวบ าน และจ ดการฝ กอบรมเก ยวก บ การใช ประโยชน และการจ ดการป าช มชน เพ อ กระต นให ช มชนจ ดต งป าช มชน เพ อการอน ร กษ และใช ประโยชน ทร พยากรธรรมชาต อย างย งย น ก จกรรมสำค ญอ กประการ ค อการเสร มสร าง ศ กยภาพของผ ท ม ส วนเก ยวข อง ได แก การฝ ก อบรมเก ยวก บการจ ดการป าช มชนให แก ต วแทน ช มชนในพ นท เป าหมาย และจ ดการศ กษาด งาน การจ ดการป าช มชน การปล กสร างสวนไผ และ ระบบวนเกษตร รวมท งการจ ดทำหล กส ตรฝ ก อบรมเก ยวก บการอน ร กษ และจ ดการทร พยากร ธรรมชาต อย างย งย น การต ดตามสถานภาพของ ทร พยากรป าไม และส ตว ป า การประเม นระบบ น เวศโดยการม ส วนร วมของช มชน ให แก เจ าหน า- ท ผ นำช มชน สมาช กองค การบร หารส วนตำบล คร และผ ม ส วนเก ยวข องท อย ในพ นท โครงการ 11

12 2. การปล กป าพ นท ส นต ค ร ดอยแม สลอง เฉล มพระเก ยรต 80 พรรษา 3 พลตร ฉลวย แย มโพธ ใช หน วยบ ญชาการทหารพ ฒนา โดย สำน กงานพ ฒนาภาค 3 หน วยบ ญชาการทหารพ ฒนา ได เร มเข าจ ดต งกองอำนวยการ โครงการฯ ท บ านส นต ค ร ตำบลแม สลองนอก อำเภอแม ฟ า หลวง จ งหว ดเช ยงราย ต งแต เด อนเมษายน พ.ศ เพ อจ ดระเบ ยบ และการปล กป าในพ นท บ านส นต ค ร และพ นท ใกล เค ยง จำนวน 9,000 ไร ต งแต ป พ.ศ รวม 14 ป ในข นการปล ก และการด แลร กษา (ปล ก 5 ป ด แล 9 ป ) เพ อให เป นป าไม ท สามารถพ ท กษ ร กษาพ นท ป า ต นน ำให สมด ล ย งย น และเอ อประโยชน ต อการพ ฒนาประเทศในด าน อ นๆ ต อไป เร มดำเน นงานโดยการจ ดส มมนาระหว างหน วยงานท เข าร วมในโครงการ ประชาชนในพ นท กองบ ญชาการกองท พไทย และจ ดต งคณะกรรมการร วม ตรวจพ นท ประชาคมร วมลงส ตยาบ นความต องการของราษฎร 8 หม บ าน ในพ นท โครงการฯ ประกอบด วยคณะกรรมการ 8 ฝ าย ค อ ฝ ายประชากร ฝ ายการใช ประโยชน ท ด น ฝ ายฟ นฟ สภาพป า ฝ ายฟ นฟ สภาพด น ฝ ายจ ด การน ำ ฝ ายส งเสร มอาช พ ฝ ายการศ กษา และฝ ายส ขภาพ โดยม เป าหมาย เพ อฟ นฟ และอน ร กษ พ นท ป าต นน ำลำธาร ในพ นท บร เวณบ านส นต ค ร ดอยแม สลอง อ.แม ฟ าหลวง จ.เช ยงราย และพ นท ใกล เค ยง ในเน อท 3 กองบ ญชาการกองท พไทย การปล กป าบ านส นต ค ร ดอยแม สลอง เฉล มพระ เก ยรต 80 พรรษา. ในเอกสารประกอบการส มมนาโครงการ GMS BCI ประเทศไทย เร อง แนวทางการจ ดการและอน ร กษ ความหลากหลายทางช วภาพในพ นท ค มครองอย างม ส วนร วม, ว นท 21 ธ นวาคม 2552, สำน กงาน GMS BCI ประเทศไทย. กรมอ ทยานแห ง ชาต ส ตว ป าและพ นธ พ ช. กร งเทพฯ (เอกสารอ ดสำเนา) 12

13 9,000 ไร ให เป นสวนป าท ม ค ณภาพ ตามท บก. กองท พไทยได ขอใช ประโยชน ในพ นท จากกรม ป าไม ไว จำนวน 15,000 ไร ซ งสามารถกำหนด พ นท ได ตามเป าหมายแล ว รวม 7 พ นท นอก จากน นจะย งสามารถสน บสน นการป องก นและ แก ไขป ญหาส งคมและแก ไขป ญหายาเสพต ดได อย างม ประส ทธ ภาพ การม ส วนร วมในการปล กและด แลร กษาได ร วม ก บประชาชนในการปล กป า เพ อให เก ดจ ตสำน ก ในการร กษาป าร กษาสภาพแวดล อม รวมท งเพ อ ให เก ดรายได ใน 3 พ นท ในช วงป พ.ศ ได แก (1) บ านอ งหล อ/ บ านโลจ งชน ต. แม สลองนอก อ.แม ฟ าหลวง (2) บ านเฮโก/ บ าน หล อโย ต.ป าต ง อ.แม จ น (3) หล งโรงเร ยนบ าน ส นต ค ร พร อมได จ ดทำโครงการบ านน าอย ตาม แนวเศรษฐก จพอเพ ยง, โครงการป าชาวบ าน และโครงการป า 3 อย างได ประโยชน 4 อย าง เพ อให ราษฎรร กป า อย ก บป า ม สภาพแวดล อม และม ค ณภาพช ว ตท ด ข น และม การฝ กอบรม การศ กษาด งาน การวางระบบน ำเพ อใช ในการ เกษตร อ ปโภคบร โภค การจ ดระเบ ยบหม บ าน การส งเสร มราษฎรให ม รายได โดยการปล กไม ผล ปล กพ ชผ กสวนคร ว การเล ยงส ตว การร บ น กท องเท ยว โดยการประสานงานก บ ผอ.การ ท องเท ยวและก ฬา จ.เช ยงราย ผ นำการท องเท ยว ช มชน ต.แม สลองนอก กล มเคร อข ายการท องเท ยว เช งเกษตร และจ ดสร างถนนคอนกร ตเสร มเหล ก ให เข าถ งหม บ าน การต ดต งไฟฟ ารายทาง การ ต ดต งเส ยงตามสาย แนวค ดและก ศโลบายการด แลร กษาผ นป า ได พยายามยกระด บให เห นความสำค ญของเขต อภ ยทานซ งม จำนวน 25,270 ไร ต งแต พระบรม ธาต เจด ย ศร นคร นทราสถ ตมหาส นต ค ร จนถ ง เขตต ดต อก บประเทศพม า ด วยการทำป ายแสดง 13

14 แนวเขตและป ายปล กจ ตสำน ก พร อมท งประชา- ส มพ นธ ให ก บประชาชนปฏ บ ต ให ถ กต องเก ยว- ก บเขตอภ ยทาน เพ อน อมเกล าฯ ถวายสมเด จ พระศร นคร นทราบรมราชชนน และได เสนอให กองท พภาคท 3 เพ อเข ามาด แลร กษาและฟ นฟ สภาพป า อ กท งได นำ ผนวกเข าก บแผนพ ฒ- นาฟ นฟ ป าต นน ำด วย นอกจากน ย งได ม การ ปล กป าทำความด ถวาย ในหลวง ภายใต แนว- ทาง บ าน ว ด โรงเร ยน ตามแนวค ด บ าน เป น ป าช มชน ได ดำเน นการ ปล กต นไม หญ าแฝก ในพ นท อำเภอแม ฟ า- หลวง ท กองค การบร - หารส วนตำบล และท กหน วยงานในพ นท อำเภอ แม ฟ าหลวง ว ด ตามแนวค ดว ดเป นสวนป าว ป ส- สนากรรมฐาน ได ดำเน นการปล กป าไม เศรษฐก จ ป าไม ผล และปล กหญ าแฝก ในพ นท สำน กสงฆ ส นต ธรรม, สำน กสงฆ คร บาบ ญช ม, ว ดส นต ค ร และพ ฒนาเป นโครงการพระพ ทธศาสนาก บการ สร างป า โดยสำน กสงฆ ส นต ธรรม บ.ธาต นำร อง และ โรงเร ยน ตามแนวค ดโรงเร ยนเป นแหล ง เร ยนร เพาะพ นธ นอกจากจะม เร อนเพาะชำท กโรงเร ยน การปล กต นไม รอบบร เวณโรงเร ยน ร วมก บกล มเคร อข ายพ ฒนาการศ กษาแม สลอง 14 เพ อน อมเกล าฯ ถวาย สมเด จพระศร นคร นทราบรมราชชนน และได เสนอกองท พภาคท 3 เพ อเข ามา ด แลร กษาและฟ นฟ สภาพป า อ กท งได นำเข าก บแผนพ ฒนาฟ นฟ ป าต นน ำ ด วย นอกจากน ย งม การปล กป าเพ อทำ ความด ถวายในหลวงภายใต แนวทาง บ าน ว ด โรงเร ยน ตามแนวค ดบ าน เป นป าช มชน 7 โรงเร ยน 2,200 น กเร ยน โดยน กเร ยน 1 คน มอบกล าไม ผล 5 ต น (กล วย, ไผ, มะม วงแก ว, ขน น, ฝร ง) ตามโครงการ ปล กป าในใจน กเร ยน เพ อปล กจ ตสำน กให น กเร ยน ผ ปกครอง และช มชน อน ร กษ ธรรมชาต ให เป นโรงเร ยนท ร มร นน าอย นอกจากน ได ม การ ศ กษาว จ ยอย างต อเน อง ด านความหลากหลาย ทางช วภาพ โดยร วม โครงการก บองค กร IUCN และหน วยว จ ย ฟ นฟ ป า มหาว ทยาล ย เช ยงใหม นอกจากน ย งร วมก บสถาน พ ฒนา ท ด นเช ยงราย เพ อดำ- เน นการอน ร กษ ด นและ น ำและฟ นฟ พ นท เส ยงภ ยต อด นถล ม พ นท รวม ท งส น 1,600 ไร และปล กพ นธ ไม ตามท ราษฎร ต องการ ตลอดจนดำเน นงานโครงการลดการเผา พ นท เกษตรบนพ นท โล งเต ยน เพ อบรรเทาภาวะ โลกร อนเป าหมาย 6,000 ไร

15 3. การกระจายอำนาจก บธรรมาภ บาลในการจ ดการภ ม น เวศป าไม กรณ ล มน ำแม ทา จ งหว ดเช ยงใหม 4 การจ ดการและฟ นฟ ล มน ำ (ย อย) ภายใต กรอบค ดและนโยบายการ กระจายอำนาจและธรรมาภ บาล ในการบร หารจ ดการทร พยากรธรรมชาต และ ส งแวดล อมของป าช มชนแม ทา อำเภอแม ออน จ งหว ดเช ยงใหม ซ งเป นผ นป าส วนหน งของล มน ำ แม ทา (ตอนบน) โดยองค การบร หารส วนตำบล แม ทา เคร อข ายทร พยากรตำบลแม ทา และ สถาบ นพ ฒนาทร พยากรและเกษตรกรรมย งย น แม ทา ซ งเป นองค กรช มชนระด บตำบล รวมถ ง หน วยงาน พ เล ยง ได เป ดพ นท การทำงาน ร วมก นเพ อท จะสน บสน นให ประชาชนในเขต ตำบลแม ทา ได เข าม ส วนร วมในการจ ดการใช ประโยชน และฟ นฟ ล มน ำและภ ม น เวศ ของ ตำบลแม ทา อย างม ศ กด ศร และเท าเท ยม อ กท ง ย งม งหว งให สมาช กภายในช มชน และหน วยงาน ภายนอกท ม หน าท ร บผ ดชอบด านการจ ดการ ทร พยากรป าไม เก ดการยอมร บอย างเป นทางการ ในร ปแบบการจ ดการทร พยากรป าไม ในร ปแบบ ป าช มชน RECOFTC หล งการป ดส มปทานป าไม ต งแต ป พ.ศ เป นต นมา ท ศทางการจ ดการทร พยากรป าไม ของประเทศไทยม งเน นไปส การอน ร กษ และ ค มครองความหลากหลายทางช วภาพ โดยการ ประกาศพ นท ป าหลายแห ง ให เป นพ นท ป าอน - ร กษ และก นประชาชนออกจากระบบการต ดส น ใจใช ประโยชน จากทร พยากรป าไม ม งานว จ ย หลายช นช ให เห นว าการจ ดการทร พยากรป าไม ภายใต กระบวนท ศน ด งกล าว ก อให เก ดผลกระ- ทบเช งลบอย างน อย 3 ประการ กล าวค อ 1) เก ด การแย งช งทร พยากรธรรมชาต และความไม เป น 4 ส ร นทร อ นพรม และ สมหญ ง ส นทรวงษ การกระจายอำนาจก บธรรมมาภ บาลในการจ ดการภ ม ท ศน ป าไม กรณ ล มน ำแม ทา จ งหว ดเช ยงใหม. ในเอกสารประกอบการส มมนาโครงการ GMS BCI ประเทศไทย เร อง แนวทางการ จ ดการและอน ร กษ ความหลากหลายทางช วภาพในพ นท ค มครองอย างม ส วนร วม, ว นท 21 ธ นวาคม 2552, สำน กงาน GMS BCI ประเทศไทย. กรมอ ทยานแห งชาต ส ตว ป าและพ นธ พ ช. กร งเทพฯ (เอกสารอ ดสำเนา) 15

16 ธรรมจากการใช ประโยชน ทร พยากร 2) ป ญหา การม ส วนร วมในการจ ดการทร พยากรป าไม ของ ประชาชนในท องถ น และ 3) ม ความเส อมโทรม ของทร พยากรป าไม และส งแวดล อม ม การส งเสร มให ท องถ น ซ งในท น หมายถ ง ประชาชน องค กรช มชน และองค กรปกครอง ส วนท องถ นให ม ส ทธ และหน าท ตามกฎหมาย ในการจ ดการ ด แลร กษา และการใช ประโยชน ทร พยากรป าไม ได ด งท บ ญญ ต ไว อย างเป นร ป- ธรรมในร ฐธรรมน ญแห งราชอาณาจ กรไทยป พ.ศ ซ งม หลายมาตราท ระบ ถ งส ทธ และ หน าท ของประชาชนและช มชนท องถ นในการ ร วมม อก บร ฐในการจ ดการทร พยากรป าไม ใน ร ฐธรรมน ญแห งราชอาณาจ กรไทยป พ.ศ ย งคงสานต อเจตนารมณ ของร ฐธรรมน ญฉบ บท แล วในเร องส ทธ ช มชนและการกระจายอำนาจ ให แก องค กรปกครองส วนท องถ น แต ได ม การ ปร บปร งให สอดคล องก บสภาพความเป นจร ง ของส งคมไทยมากข น ซ งในส วนน จะนำเสนอ อย างสร ปเพ อให เข าใจถ งส ทธ หน าท และบท- บาทของท องถ นท บ ญญ ต ไว ในกฎหมายต างๆ ท เก ยวข อง ป พ.ศ ตำบลแม ทาได ร เร มจ ดการ ป า ช มชน อย างเป นร ปธรรม โดยสภาตำบลได จ ด ต งคณะกรรมการป าระด บตำบลและกำหนด กฎระเบ ยบการจ ดการป าระด บตำบล พร อมท ง สน บสน นให ม คณะกรรมการป าช มชนระด บ หม บ าน โดยแบ งพ นท ร บผ ดชอบด แลและพ จาร- ณาอน ญาตการใช ไม จากพ นท ป าช มชนภายใน หม บ านตนเอง เน องจากช มชนประสบป ญหา ความแห งแล ง และชาวบ านส วนใหญ ในเขต ตำบลแม ทากว าคร งหน งขาดแคลนน ำสำหร บ การทำนาและเพาะปล ก แกนนำชาวบ านเห นว า สาเหต สำค ญเก ดจากป าไม ถ กทำลายและอย ใน สภาพท เส อมโทรมหากไม ทำการฟ นฟ ทร พยากร ป าไม ช มชนอาจจะประสบป ญหาร นแรงมาก RECOFTC ข นเร อยๆ นอกจากน กรมป าไม (ในขณะน น) ได ม แผนเตร ยมประกาศให พ นป าในเขตล มน ำ แม ทาตอนบน เป นพ นท เตร ยมประกาศอ ทยาน แห งชาต แม ตะไคร โดยม พ นท ส วนใหญ ท บพ นท ป าท ช มชนแม ทาใช ประโยชน และเก บหาของป า รวมท งท บพ นท ทำก นบางส วนของชาวบ าน 16

17 การจ ดการป าช มชนในแต ละหม บ านของตำบล แม ทา ได แบ งพ นท ป าช มชนออกเป นสองส วน ได แก พ นท ป าช มชนเพ อการอน ร กษ และพ นท ป าช มชนเพ อการใช สอย โดยป าช มชนเพ อการ อน ร กษ น นส วนใหญ เป นพ นท ต นน ำลำธาร จ ง ห ามต ดไม ในพ นท น ไปใช ประโยชน อย างเด ดขาด เพ อเก บร กษาต นไม ใหญ เพ อช วยก กเก บน ำและ หล งจากการป ดส มปทานป าไม ต งแต ป พ.ศ เป นต นมา ท ศทางการจ ดการทร พยากรป าไม ของประเทศไทย ม งเน นไปส การอน ร กษ และค มครอง ความหลากหลายทางช วภาพ โดยการประกาศพ นท ป า หลายแห งให เป นพ นท ป าอน ร กษ และก นประชาชนออกจากระบบ การต ดส นใจใช ประโยชน จาก ทร พยากรป าไม ความช มช น แต ย งอน ญาตให ม การใช ประโยชน เก บหาของป าอ นๆ ซ งเป นไปในล กษณะเด ยวก บ ในเขตป าช มชนเพ อการใช สอย แกนนำช มชนตำบลแม ทา ย งได จ ดต ง เคร อข าย การจ ดการทร พยากรธรรมชาต ตำบลแม ทา คล ายก บร ปแบบคณะกรรมการป าระด บตำบล ในช วงท ผ านมา ท งน เพ อให เคร อข ายตำบลเป น พ นท ของการแลกเปล ยนเร ยนร ระหว างคณะ กรรมการป าช มชนระด บหม บ าน ได ข บเคล อน ร ปแบบการจ ดการป าช มชนในระด บตำบล และ ประสานผล กด นนโยบายป าช มชนระด บชาต ก บ องค กรพ ฒนาเอกชน ในป จจ บ นการบร หารงาน และจ ดการเคร อข ายฯ อย ในร ปของคณะกรรม- การร วมท งส น 21 คน ประกอบไปด วยต วแทน จากคณะกรรมการป าช มชนหม บ านละ 2 คน สมาช กองค การบร หารส วนตำบลซ งเป นต วแทน ท ง 7 หม บ านๆ ละ 1 คน ม กลไกในการสร าง การเร ยนร และสำน กร วมในการจ ดการด น น ำ ป าของคนแม ทา ผ านก จกรรมและโครงการต างๆ เช น โครงการปล กต นไม ในไร สวน โครงการจ ด ทำแผนท และแนวเขตป าตำบลแม ทา โครงการ เด นตรวจป า การเล ยงผ ข นน ำ และการประช ม ประจำป ของเคร อข าย ถ อได ว ากลไกการประ- สานงานแบบเคร อข ายทร พยากรระด บตำบลม ความสำค ญอย างมาก ในการหล อเล ยงจ ตสำน ก เพ อด แลร กษาป าของสมาช กในช มชน และย ง เป นการให กำล งใจคณะกรรมการป าช มชนระด บ หม บ านในการทำหน าท ของตนเองอ กด วย ต อมาในป พ.ศ เคร อข ายการจ ดการทร พ- ยากรตำบลแม ทาได ร วมก บเคร อข ายเกษตรใน การจ ดต ง สถาบ นพ ฒนาทร พยากรธรรมชาต และเกษตรกรรมย งย นแม ทา โดยม งหว งให ม การประสานและเช อมโยงงาน ป า ก บ เกษตร เข าด วยก น เม อเร วๆ น ทางสถาบ นฯ ได แสดง บทบาทในการจ ดทำแผนย ทธศาสตร ช มชน 5 ป ตำบลแม ทา ซ งเป นผลจากการทำงานร วมก น 17

18 ระหว างองค การบร หารส วนตำบลก บสถาบ นฯ นายกนกศ กด ดวงแก วเร อน นายกองค การบร - หารส วนตำบล กล าวไว ในเอกสารด งกล าวอย าง น าสนใจว า แผนตำบลเป นแผนย ทธศาสตร การทำงาน (ของช มชน) ไม ใช แผน อบต. นอกจากน ย งมองถ งความสำค ญในเร องสว สด - การของคณะกรรมการป าช มชนท งในระด บ หม บ านและตำบลซ งทำหน าท ลาดตระเวน และ ควบค มการใช ประโยชน ป าช มชน ทางเคร อข ายฯ จ งได ม การจ ดต ง กองท นเพ อการจ ดการป า ช มชน ข นในป พ.ศ โดยได ร บงบประมาณ กองท นเบ องต นจากการสน บสน นของแผนงาน สน บสน นความร วมม อในประเทศไทย ศ นย ฝ ก อบรมวนศาสตร ช มชนแห งภ ม ภาคเอเช ยแปซ ฟ ก กล าวได ว า ความสำเร จของคนแม ทาในการจ ด การป าช มชน ต องผ านกระบวนการเร ยนร และ ลงม อปฏ บ ต โดยอาศ ยกลไก สถาบ นท องถ น เพ อจ ดการก บประเด นป ญหาท ช มชนเผช ญอย โดยเฉพาะอย างย งการยอมร บร ปแบบและแบบ แผนการจ ดการของท องถ น ท งจากสมาช กใน ช มชนเอง หน วยงานของร ฐ และส งคมโดยท วไป สถาบ นท องถ นย งไม หย ดน ง ม การเคล อนไหว และปร บเปล ยนตามสถานการณ ในป พ.ศ องค การบร หารส วนตำบลแม ทา ได ร บการสน บ- สน นจากองค กรพ เล ยง เช น แผนงานสน บสน น ความร วมม อในประเทศไทย ศ นย ฝ กอบรมวน- ศาสตร ช มชนแห งภ ม ภาคเอเช ยแปซ ฟ ก และ สมาคมส ทธ เสร ภาพของประชาชน ได มองเห น ถ งป ญหา และเห นโอกาสทางนโยบายท เป ดให ท องถ น ม ส ทธ อำนาจ และหน าท ในการจ ด การทร พยากรธรรมชาต และส งแวดล อมตามท บ ญญ ต ไว ในร ฐธรรมน ญแห งราชอาณาจ กรไทย ป พ.ศ พระราชบ ญญ ต กำหนดแผนและ ข นตอนการกระจายอำนาจ พ.ศ และ พระราชบ ญญ ต สภาตำบลและองค การบร หาร ส วนตำบล พ.ศ แก ไขเพ มเต ม (ฉบ บท 5) พ.ศ จ งจ ดกระบวนการรวบรวมข อม ลใน ช มชนและนำไปส การยกร าง ข อบ ญญ ต ตำบล แม ทา เร องการจ ดการป าช มชนตำบลแม ทา พ.ศ ข น โดยผ านความเห นชอบของสภาองค - การบร หารส วนตำบลแม ทา และประกาศใช ใน ท ส ด 18

19 4. การจ ดการพ นท ใช ประโยชน ช มชนเขาเหล ก ในอ ทยานแห งชาต เฉล มร ตนโกส นทร 5 ม ลน ธ ส บนาคะเสถ ยร หร อช อเด มอ ทยานแห งชาต ถ ำธารลอด ต ง อย ในอำเภอศร สว สด จ งหว ดกาญจนบ ร ม เน อท ประมาณ 36,875 ไร แม จะม อ ทยานแห งชาต เฉล มร ตนโกส นทร พ นท ค อนข างน อยแต ม สภาพป าไม อ ดมสมบ รณ ม น ำตกและถ ำธารลอดเป น แหล งท องเท ยวท ม ช อเส ยง ในพ นท อ ทยานแห งชาต ม ท ต งช มชนด งเด มเช อสาย กะเหร ยงโผล ว 1 ช มชน ค อบ านเขาเหล ก ต งอย ด านท ศเหน อของอ ทยานแห ง ชาต ม ประชากร 98 คร วเร อน จำนวน 521 คน ส วนใหญ ย งย ดว ถ การทำไร ข าวหม นเว ยนตามว ถ ว ฒนธรรมของชาวกะเหร ยง การแก ไขป ญหาความข ดแย งและก อให เก ดการบร หารจ ดการทร พยากรธรรมชาต อย างม ส วนร วมได เป นร ปธรรม ในร ปแบบของบ นท กข อตกลงเพ อความร วมม อภายใต โครงการจ ดการพ นท ค มครอง อย างม ส วนร วม ระหว างกรมอ ทยานแห งชาต ส ตว ป า และพ นธ พ ช ก บม ลน ธ ส บนาคะเสถ ยร เม อ 19 เมษายน 2551 เพ อความร วมม อในการดำเน นโครงการจ ดการพ นท ค มครองอย างม ส วนร วม (Joint Management of Protected Areas: JoMPA) ต อเน องจากการดำเน นงานตามบ นท กข อ ตกลงระหว างร ฐบาลไทยก บร ฐบาลเดนมาร ก ขยายการส วนร วมของกล มผ ม ส วนได ส วนเส ยมากข น ภายใต แผนปฏ บ ต งาน (Work Plan) ระด บพ นท ค มครอง แบ งออกเป น 4 โครงการสำค ญ ได แก 5 ภาณ เดช เก ดมะล และ ส ช ย หรด การจ ดการอ ทยานแห งชาต เฉล มร ตนโกส นทร โดยการม ส วนร วมของช มชน และองค กรพ ฒนาเอกชน. ในเอกสารประกอบการส มมนาโครงการ GMS BCI ประเทศไทย เร อง แนวทางการจ ดการ และอน ร กษ ความหลากหลายทางช วภาพในพ นท ค มครองอย างม ส วนร วม, ว นท 21 ธ นวาคม 2552, สำน กงาน GMS BCI ประเทศไทย.กรมอ ทยานแห งชาต ส ตว ป าและพ นธ พ ช.กร งเทพฯ (เอกสารอ ดสำเนา) 19

20 1) การจ ดทำฐานข อม ลเพ อการบร หารจ ดการ พ นท ค มครอง ประกอบด วย ก จกรรมหมายแนว เขตท ด นท ใช ประโยชน โดยช มชนอย างม ส วนร วม ประกอบด วยร ฐ/ราษฎร/และผ ม ส วนได เส ย ม และฟ นฟ ทร พยากรธรรมชาต รวมถ งก จกรรม ด านอ นๆ เช น ด านการอนาม ยและว ฒนธรรม ประเพณ ท ส งผลให ช มชนเก ดความส ขในการ ดำรงช ว ต การจ ดทำแนวเขตท ด นท ใช ประโยชน ของช มชน ม กรอบการดำเน นการ เช นเด ยวก บมต คณะร ฐมนตร 30 ม ถ นายน 2541 ท กำหนดให ดำเน นการควบค มขอบเขตพ นท ม ให ขยายเพ มเต ม รวมถ งการกำหนด ให ต องม เง อนไขการใช พ นท ให เป นไป ในร ปแบบของการอน ร กษ ท ย งย น เพ อให เก ดผลกระทบต อทร พยากร ธรรมชาต และส งแวดล อมน อยท ส ด 3) การหน นเสร มว ถ ช ว ตตามแนว ทางเศรษฐก จพอเพ ยง ส งเสร มการ ดำรงช ว ตด วยว ถ เศรษฐก จพอเพ ยง ลดรายจ ายเสร มอาช พท ม รายได เพ มข น โดยไม ส งผลกระทบทางลบ ต อระบบน เวศ 4) การสน บสน นการดำเน นงาน ของคณะกรรมการพ นท ค มครอง ให คณะกรรมการและท ปร กษา พ นท ค มครอง ได ดำเน นก จกรรม ตามบทบาทและภารก จได อย าง เข มแข งและย งย น เคร องหมายแสดงแนวเขตซ งท กฝ ายท เก ยวข อง ให การยอมร บ และม แผนท แสดงแนวเขตกำก บ การจ ดแผนผ ง แสดงการใช ท ด นเพ อก จกรรม ต างๆ รวมถ งบร เวณป าท เก บไว เป นป าช มชน ม ข อตกลงร วมในการใช ประโยชน พ นท ผ อนปรน ท ชาวช มชนและเจ าหน าท อ ทยานฯ/ เขตร กษา พ นธ ส ตว ป า เห นชอบร วมก นและถ อปฏ บ ต อย าง จร งจ ง 2) การพ ฒนาศ กยภาพแกนนำช มชนเพ อการ อน ร กษ ม งเน นให ช มชนม กรรมการท เข มแข ง ม เคร อข าย และการรวมต วก นทำก จกรรมอน ร กษ เม อม การต งถ นฐานของประชาชนมากข น แทบ ไม ม ความเป นไปได ในการย ายช มชนออกนอก พ นท เด มได อ กต อไป เข าข ายไม สามารถเคล อน ย ายราษฎรออกจากพ นท ได ขณะท แนวความค ด ในการย ายช มชนออกนอกพ นท ก ไม สามารถ แก ไขป ญหาได เช นก น เพราะหลายคร งนำไปส การส ญเส ยการจ ดการพ นท ในสองส วน เน องจาก พ นท ใหม ไม ม ความเหมาะสมในการทำการเกษตร เท าพ นท เก า จ งเก ดการย ายกล บส พ นท เด ม นอกจากน ย งทำให เก ดการซ อขายเปล ยนม อ ท ด นได และม ราคา ทำให การขยายร กป าใหม เก ดข นเสมอ 20

21 การจ ดทำแนวเขตท ด นท ใช ประโยชน ของช มชน ม กรอบการดำเน นการเช นเด ยวก บมต คณะร ฐ- มนตร 30 ม ถ นายน 2541 ท กำหนดให ดำเน น การควบค มขอบเขตพ นท ม ให ขยายเพ มเต ม รวมถ งการกำหนดให ต องม เง อนไขการใช พ นท ให เป นไปในร ปแบบของการอน ร กษ ท ย งย น เพ อให เก ดผลกระทบต อทร พยากรธรรมชาต และส งแวดล อมน อยท ส ด ภายใต หล กการพ น- ฐานในการดำเน นงานสำค ญ ด งน การสำรวจแนวเขตพ นท ใช ประโยชน ช มชน ม ได เป นการสำรวจเพ อออกเอกสารส ทธ ให บ คคลใด แต ดำเน นการเพ อให ได ข อม ล ท ถ กต อง เพ อนำไปส การจ ดการท เหมาะ- สมตามแต สถานะภาพและสถานการณ ท เป นไปได ในแต ละพ นท ต อไป เก ดกลไกการดำเน นงาน ท ห วหน าพ นท อน ร กษ มอบหมายให เจ าหน าท ท ประจำ อย ในหน วยพ ท กษ ต างๆ ต องเข ามาม บท- บาทในการร วมค ดและร วมก จกรรมก บ ช มชน รวมถ งกระบวนการสำรวจและว - เคราะห ข อม ลพ นฐานช มชนด วย เสนอแนวค ดการปร บโครงสร างการดำเน น งานของพ นท ค มครองให ยอมร บการท ม ช มชนต งอย ในพ นท ร บผ ดชอบของหน วย งานเอง และควรม ฝ ายประสานงานช มชน เป นร ปธรรม การสำรวจข อม ลแนวเขตเน นวงรอบนอก เพ อย ดหล กว าจะร กษาบร เวณผ นป าใหญ ให ได ท นเส ยก อน ม เช นน นจะทำให เก ดการ ล าช าและกระทบก บทร พยากรป าผ นใหญ อย างไม ท นการ เก ดกลไกการสำรวจข อม ลการใช ท ด นของ ช มชนท ม ส วนร วมจากช มชนและเจ าหน าท พ นท ค มครอง โดยจำเป นต องให ช มชน สำรวจข อม ลท เป นป จจ บ นของช มชนก อน และร วมพ จารณาหล กการร วมก บฝ ายร ฐ ท ได ร บการยอมร บจร ง 21

22 สถาบ นส งแวดล อมไทย 5. ภาค ท องถ นร วมจ ดการเขาอ งคาร...ตำนานภ เขาไฟ 6 เขาอ งคาร เป นภ เขาไฟท ด บแล วขนาดย อมต งอย ในเขตอำเภอ นางรอง อำเภอเฉล มพระเก ยรต และอำเภอละหานทราย จ งหว ดบ ร ร มย เด มเร ยก เขาพระอ งคารหร อภ เขาลอย ม ร ปร างเหม อนพญาคร ฑ ส วนห วค อเขาหล บ (ตำบลถาวร) ส วนลำต วจะ ประด ษฐานโบราณว ตถ ม ป กขวาย นไปท ศตะว นตก (บ านตะก ดตาสา ต.หนองไทร) ป กซ ายย นไปทางท ศตะว นออก (บ านเจร ญ ต.เจร ญส ข) ส วนหางเป นเน นเขาท ศเหน อบ านสวายสอ (ต.ถนนห ก) ในตำนานจะม พระอ งคารธาต รอบพระพ ทธบาทจำลอง และใบเสมาศ ลาแลง 8 ค ส นน ษฐานว าสร างข นระหว าง พ.ศ สม ยทวารวด ต อมา พ.ศ ม การสร างว ดและศาลาเก บรอยพระพ ทธบาทท บ านเจร ญส ข เน นเขาท ส งท ส ดของเขาอ งคาร ม ความส งประมาณ 330 เมตร จากระด บ น ำทะเลปานกลาง ชาวบ านเร ยกว า เขาป าช า เพราะเคยใช เป นท ฝ ง เก บศพหร อเผาเก บกระด กของชาวบ านท อาศ ยบร เวณรอบเน นน นอก จากน ย งม แหล งโบราณสถานอ นควรอน ร กษ หลงเหล อให เห นอย 6 ทองจ นทร หอมเนตร และศ ร ช ย แซ ล ม ภาค ท องถ นร วมจ ดการเขาอ งคาร... ตำนานภ เขาไฟ. ในเอกสารประกอบการส มมนาโครงการ GMS BCI ประเทศไทย เร อง แนวทางการจ ดการและอน ร กษ ความหลากหลายทางช วภาพในพ นท ค มครองอย างม ส วนร วม, ว นท 21 ธ นวาคม 2552, สำน กงาน GMS BCI ประเทศไทย.กรมอ ทยาน แห งชาต ส ตว ป าและพ นธ พ ช. กร งเทพฯ (เอกสารอ ดสำเนา) 22

23 เขาอ งคารได ร บการประกาศเป นเขตป าสงวน แห งชาต ป าเขาอ งคารตามกฎกระทรวง ฉบ บท 383 เม อป พ.ศ ครอบคล มพ นท ตำบล ตาเป ก อำเภอนางรอง และตำบลถาวร อำเภอ ระหานทราย (สม ยน น) ม เน อท 27,681 ไร และ ได มอบพ นท 6,825 ไร ของเขตป าเศรษฐก จ (โซน E) ให แก สำน กงานปฏ ร ปท ด นเพ อเกษตร- กรรม ในป พ.ศ ต อมาก ม ช มชนเข ามาต ง ถ นฐานขยายพ นท ทำก นร กล ำเข ามาใกล เขต อน ร กษ (โซน C) มากข น ซ งผลการประเม นพ นท โซน C ของทร พยากรธรรมชาต และส งแวดล อม จ งหว ดบ ร ร มย ล าส ดในป พ.ศ. 2550/51 พ นท อน ร กษ เหล อประมาณ 15,000 ไร เศษเท าน น ช มชนรอบๆ เขาอ งคารท งใกล ไกลต างพ งพ งการ เก บหาของป าในบร เวณเขาอ งคารตลอดท งป โดยเฉพาะช วงเด อนม ถ นายน-ก นยายน เพราะ ม เห ดต างๆ มากท ส ด รสชาต อร อย ไม สากล น เช น เห ดโคน เห ดปลวก เห ดระโงก เห ดผ ง และ พ ชผ กจำนวนพวก ดอกกระเจ ยว เปรกะด บ ดอกด น กระบ ก อ น น ไข มดแดง ผ กหวาน และ ของป าต างๆ อ กมากมาย ป าเขาอ งคารแบ งการจ ดการเป น 2 ส วน ได แก พ นท อน ร กษ โซน C ท เป นยอดเขาส ง สภาพป า อ ดมสมบ รณ แต ก ม ท ราบล มลำห วย และแอ ง กะทะในบางพ นท เป นเหต ให ชาวบ านท เคยต ง รกรากมาก อนจ บจองพ นท ทำก น ทำนาอย ใน โซน C หลายราย ส วนบร เวณรอบนอกเป น พ นท ป าเส อมโทรม โซน E ท อะล มอล วยให ชาวบ านทำก น แต ก พบการซ อขายแทนส ทธ และล กลอบขยายแนวเขตล ำเข าไปในโซน C อย บ าง จะพบมากบร เวณตำบลสะเดา ตำบล หนองไทร นอกจากน ก ม พ นท ก นให ส มปทาน ทำโรงโม ห น พ นท ป าเขาอ งคารท งสองบร เวณ ม หลายหน วยงานเก ยวข อง แต ส วนใหญ ต งอย นอกพ นท และห างไกล จ งทำให ไม สามารถจ ด การก บความต องการใช ประโยชน จากเขาอ งคาร ได อย างม ประส ทธ ภาพ การแก ไขป ญหาเช งร ก ย งเป นข อจำก ด ทำให ฝ ายปกครองท ง 3 อำเภอ ค อ อำเภอนางรอง อำเภอละหานทราย และ อำเภอเฉล มพระเก ยรต ต องร บภาระในการต ด- ตามและกำก บอย างเข มงวด ต อป ญหาการบ ก- ร กพ นท ทำก น ต ดไม ไฟป า และเก บหาของป า อย างอ สระ แล วย งพบว าม ป ญหาแนวเขตป าไม ช ดเจนอ กด วย การทำงานของภาค ต างๆ เพ อร วมก นอน ร กษ ฟ นฟ ป าเขาอ งคาร เป นการผน กกำล งท กฝ าย และต างคนต างก ม ภารก จท ม งม นส เป าหมาย ร วมก น แต คำน งอย เสมอว าเคร อข ายฯ ช มชน และท องถ นต องเป นแกนนำ หน วยงานต างๆ จะ สน บสน นเพ อให แกนนำม ความเข มแข ง ท งน ม ก จกรรมในด านการประช ม อบรม ศ กษาด งาน การสน บสน นก จกรรมของช มชน อาท เฝ าระว ง สำรวจความหลากหลายทางช วภาพ สำรวจเพ อ 23

24 พ ฒนาแหล งท องเท ยว เป นต น โดยภาค ท สำค ญ ได แก สถาบ นส งแวดล อมไทย (TEI) สถาบ น พ ฒนาประชากรและ ช มชน (PDA) สำน ก งานทร พยากรธรรม- ชาต และส งแวดล อม จ งหว ดบ ร ร มย (ทส.จ.) สำน กงานจ ดการป าไม นครราชส มา หน วย- งานด านปกครอง ทหาร น กศ กษาและอาจารย คณะวนศาสตร มหา- ว ทยาล ยเกษตรศาสตร อ ทยานแห งชาต เขา- ใหญ การท องเท ยว แห งประเทศไทย และสำน กงานจ งหว ดบ ร ร มย เป นต น การพ ฒนาอย างเป นกระบวนการเพ อให เก ด ความย งย น ได แก 1) การสร างองค ความร การ จ ดการป าแก คนในพ นท ได แก การสำรวจความ หลากหลายทางช วภาพ ม ลค าทางเศรษฐศาสตร รอบเขตป า ตลอดจนความเช อมโยงว ถ การผล ต รอบเขตป าท ผ กพ นก บคนในช มชน 2) การคำน ง ถ งส ทธ ในการจ ดการทร พยากรร วมก นระหว าง พ นท ได แก การจ ดทำแนวทางอน ร กษ ร งว ด และ แบ งโซนพ นท ร บผ ดชอบระหว างตำบล เพ อยก ระด บเป น ป าช มชน สามารถกำหนดระเบ ยบ 24 การทำงานของภาค ต างๆ เพ อร วมก นอน ร กษ ฟ นฟ ป า เขาอ งคาร เป นการผน กกำล ง ท กฝ ายและต างคนต างก ม ภารก จ ท ม งม นส เป าหมายร วมก น แต คำน งอย เสมอว าเคร อข ายฯ ช มชนและท องถ นต องเป นแกนนำ หน วยงานต างๆ จะสน บสน น เพ อให แกนนำม ความเข มแข ง กฎเกณฑ ท เป นมาตรฐานเด ยวก น 3) การเช อม โยงองค ความร จากป าเขาอ งคารบ รณาการส การ เร ยนร ท งใน และนอก ระบบของช มชน คร น กเร ยน รอบแนวป า ได แก การพ ฒนาหล ก- ส ตร หน วยเร ยนร ท องถ น ศ นย เร ยนร ร ปแบบเศรษฐก จพอ- เพ ยง 4) การบ รณา การแผนและความ ร วมม อภาคร ฐ อปท. ช มชนในพ นท และ เพ มมาตรการเผยแพร ประชาส มพ นธ ท หลาก- หลายช องทาง 5) การพ ฒนาศ กยภาพเคร อข าย องค กรช มชนให เข มแข ง และม ก จกรรมเสร ม รายได แก กล ม ได แก ก จกรรมการท องเท ยว ม คค เทศก เพ มม ลค าจากป า (แบบอน ร กษ ) สม นไพร 6) กำหนดกต กาในการใช ประโยชน จากป าเขาอ งคาร เช น การเก บหาของป า การ ทำน บำร งศาสนาสถานบนเขา การท องเท ยว การครอบครองส ทธ ในท ด น เป นต น