Penterjemahan Bentuk Panggilan Terpilih di dalam OALD

Transcription

1 Penterjemahan Bentuk Panggilan Terpilih di dalam OALD Nurul Hidayah Mohamad Abdillah A G Aniswal aniswal@usm.my Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan Universiti Sains Malaysia Abstract The making of a bilingual dictionary is a complicated process because it includes data acquisition and data analysis of more than one language, i.e. the source language and the target language. It is further complicated when it involves the translation of a monolingual dictionary into a bilingual one. This research will analyse selected address forms in the fourth edition of Oxford Advanced Learner s Dictionary (OALD) monolingual dictionary. It will then critically constrast the address forms with their equivalents in the first edition of Oxford Fajar Advanced Learner s English-Malay Dictionary (OF). This research will be focusing on the address forms in randomly chosen sentences from the OALD and their equivalents in the OF. The social and cultural elements contained in the address forms will be scrutinised. The authors will also identify the translation approaches used for the translated dictionary. The data are analysed eclectically from the perspectives of lexicography, translation studies and sociolinguistics. Early findings show that OALD translators tend to use borrowing and transliteration in translating the address forms identified. It is also observed that there are differences between the sociolinguistic information in the source language and in its translated equivalents in the OF. It is hoped that this research will add to the discussion of bilingual dictionary making and Malay lexicography. Keyword: monolingual dictionary, bilingual dictionary, address forms, sociolinguistics

2 Pengenalan Bentuk panggilan merupakan satu kaedah yang merakamkan pertalian di antara pesapa dan penyapa dan juga sapaan kepada seseorang tertentu. Sistem panggilan juga menunjukkan perhubungan dalam kalangan masyarakat tertentu dan nilai di kalangan anggota masyarakat dalam masyarakat tersebut. Budaya yang berbeza mempamerkan sistem panggilan yang berbeza. Kertas ini akan membincangkan penterjemahan bentuk panggilan bahasa Inggeris dalam Oxford Advanced Learner s Dictionary (OALD) edisi keempat (1989) ke bahasa Malaysia dalam Oxford Fajar Advanced Learner s English- Malay Dictionary (OF) (2000). Tujuan kajian ini adalah untuk mengenal pasti pendekatan yang digunakan dalam menterjemahkan bentuk panggilan yang terdapat di dalam OF (2000). Terdapat tiga aspek analisis untuk kajian ini iaitu analisis dari sudut perkamusan, penterjemahan dan sosiolinguistik. Kajian ini menggunakan gabungan pendekatan ketiga-tiga unsur ini. Bahagian pertama kertas ini memperkenalkan Oxford Advanced Learner s Dictionary (OALD) dan Oxford Fajar Advanced Learner s English- Malay Dictionary (OF). Seterusnya penulis akan membincangkan sistem panggilan dalam budaya penutur bahasa Melayu/Malaysia dan bahasa Inggeris British. Bahagian ketiga akan membincangkan kaedah kajian dan menganalisis contoh-contoh terpilih daripada OALD dan membandingkannya dengan padanan terjemahan dalam OALD dan OF. Analisis contoh-contoh akan menunjukkan kaedah yang diambil oleh penterjemah dalam menyampaikan kandungan dan maklumat daripada bahasa Inggeris kepada bahasa Melayu/Malaysia. Oxford Advanced Learner s Dictionary dan Oxford Fajar Advanced Learner s English- Malay Dictionary Oxford Advanced Learner s Dictionary of Current English, tajuk lengkapnya, atau secara singkatnya OALD, merupakan sebuah kamus ekabahasa bahasa Inggeris yang disusun khas untuk pembelajaran bahasa Inggeris sebagai bahasa asing. OALD edisi keempat yang ketua editornya A. P. Cowie, merupakan edisi yang diperkemaskinikan dan diperkembangkan daripada kamus pertama yang terkenal dan diusahakan oleh A S Hornby A Learner s Dictionary of Current English (1948), untuk pelajar bahasa Inggeris peringkat maju. Pengulas kamus ini mengatakan bahawa tiada kamus bahasa Inggeris yang dengan terancangnya disusun sebagai kamus khusus untuk pelajar bahasa Inggeris di seluruh dunia dan ia satu-satunya yang mesra pelajar. Satu unsur yang penting dalam penyusunan kamus ini ialah penyampaian maklumat budaya Inggeris. Edisi kelapan yang terkini (OALD:2010) masih mengekalkan nama A.S. Hornby kerana edisi itu memperkembangkan usaha dan tindakan Hornby dalam menyusun kamus untuk pelajar asing (Swan dalam OALD, 2010: vii). Edisi terkini ini menggunakan teknologi masa kini dalam perkamusan seperti, adanya bentuk digital dan boleh juga dicapai secara maya oleh penggunanya. Pembelajaran bahasa Inggeris yang berkesan sentiasa mementingkan kepada kepekaan terhadap budaya Inggeris. Dalam hal ini, yang dimaksudkan dengan budaya Inggeris adalah luas dan tidak berfokus hanya kepada budaya nyata, iaitu artifak semata-mata (Huxley, [1932]1955; lihat juga Katan, [1999]2004) tetapi menyeluruh dan mengambil kira sistem budaya yang merangkumi khazanah unsur-unsur yang berkait rapat yang secara keseluruhannya membentuk jati diri sesuatu kelompok manusia, iaitu sosiofak dan mentifak (Huxley, [1932]1955); lihat juga Katan, [1999]2004). Dalam konteks ini, bahasa kiasan seperti 2

3 idiom sebagai contoh, mencerminkan sosiofak dan mentifak bahasa dan budaya Inggeris. Maklumat ini dihuraikan di bawah masukan kamus dan juga melalui contoh ayat dan ilustrasi. Dalam konteks kajian ini, yang dimaksudkan dengan budaya ialah semua penggunaan bahasa dan perilaku yang dikaitkan dengan penutur asli bahasa Inggeris British (Newmark, 1988). Budaya bahasa Inggeris British perlu dibezakan daripada bentuk bahasa Inggeris yang lain kerana penyusunan dan penerbitan kamus OALD adalah berdasarkan penggunaan semasa bahasa Inggeris British. Walau bagaimanapun, berdasarkan maklum balas pengguna kamus dari seluruh dunia, OALD (2010) sudah memasukkan maklumat bahasa Inggeris yang lain, seperti sebutan bahasa Inggeris Amerika. Pendekatan yang diambil oleh Hornby hampir 70 tahun dahulu diteruskan seperti gambar untuk membantu pelajar memahami dan mendapat gambaran yang lebih jelas mengenai takrifan perkataan-perkataan sukar dan yang berunsurkan budaya Inggeris British khususnya. Oxford Fajar Advanced Learner s English- Malay Dictionary (OF) dijual sebagai kamus dwibahasa bahasa Inggeris-bahasa Malaysia yang berasaskan kamus monolingual OALD (1989). Sebenarnya, kamus ini merupakan terjemahan kamus OALD (1989) (OF, 2000). Penerbit OF menyifatkan usaha menterjemah kamus asal itu sebagai pilihan yang lebih baik daripada merangkakan dari awal sebuah kamus dwibahasa (OF, 2000: Prakata). Yang menariknya, dari peringkat awal kamus pelajar bahasa asing, Palmer dan Hornby menyifatkan terjemahan sebagai kaedah yang terakhir dalam pengajaran kosa kata bahasa Inggeris kepada pelajar asing (Cowie, 1999: 39). Menurut Hornby (1938: 22 dalam Cowie, 1999: 39), Translation was to be resorted to where other procedures [of teaching vocabulary] are difficult, impossible or wasteful of time - in other words it was a procedure of last resort. Penterjemah OF, Prof Asmah Hj Omar mengakui bahawa salah satu cabaran utamanya ialah terjemahan unsur-unsur sosiolinguistik yang antaranya merupakan terjemahan gantinama. Asmah (dalam OF, 2000: Catatan Penterjemah) mengatakan bahawa Menterjemah gantinama Inggeris bukanlah perkara yang mudah [ ] Masalah dengan I tidak sebesar dengan you Beliau menggunakan pendekatan yang memastikan bahawa psikobudaya bahasa penerima iaitu bahasa Melayu/Malaysia diberi perhatian dalam kamus terjemahan yang terhasil. Beliau membezakan you tidak formal yang diterjemahkan sebagai awak, kamu, atau engkau. Untuk you formal, pilihannya antara encik, cik, tuan, puan, saudara dan saudari atau gelaran seperti Tan Sri, Puan Sri dan sebagainya (dalam OF, 2000: Catatan Penterjemah). Dalam keadaan formal bahasa Melayu dan bahasa Malaysia mungkin disifatkan sebagai sinonimi di Malaysia. Walau bagaimanapun dalam konteks kajian ini, dalam membincangkan unsur psikobudaya bahasa Melayu/Malaysia, bahasa Melayu digunakan kerana tanggapannya ialah asas kepada psikobudaya bahasa Melayu/Malaysia ialah perilaku dan peradaban yang berasaskan sosio-budaya orang Melayu sebagai kayu ukur untuk semua aspek budaya; artifak, sosiofak dan mentifak (Huxley, [1932]1955; lihat juga Katan, [1999]2004). Dalam konteks ini juga, psikobudaya bahasa Malaysia disifatkan sebagai satu aspek daripada kelompok yang lebih luas, iaitu psikobudaya yang berteraskan psikobudaya Melayu. Isu yang menarik di sini ialah perubahan bentuk melalui terjemahan dari kamus ekabahasa kepada kamus dwibahasa. Kedua-duanya, OALD dan OF, masih berfungsi sebagai kamus pelajar (silang rujuk Cowie, 1999). 3

4 Pekamus awal kamus ekabahasa pelajar mereka susunan kamus supaya kamus untuk pelajar asing memberi tumpuan kepada kosa kata yang terkawal, maklumat yang terperinci tentang fungsi perkataan khususnya perkataan sukar dan tatabahasa (Cowie, 1999:175). OALD (1989) seperti kebanyakan kamus bahasa Inggeris sebagai bahasa asing untuk pelajar maju berasaskan leksikografi yang berdasarkan bahasa Inggeris sebenar: present and teach real English (Kernerman, 2007: 140). Di samping itu, satu prinsip dalam perkamusan yang dipelopori oleh Hartmann (1979), dan yang diguna pakai masa kini ialah pertalian yang rapat di antara pengguna kamus dan kamus (lihat juga, Béjoint, 1994). Yang dikatakan di sini ialah setiap kamus sebenarnya ada fungsi yang khusus dan sasaran yang khusus. Gantinama dan Sistem Panggilan Kertas kerja ini akan menganalisis tindakan yang diambil oleh penterjemah dalam memberi padanan terjemahan untuk gantinama bahasa Inggeris I dan you. Bentuk you bahasa Inggeris tidak membezakan tu dan vous (bahasa Perancis) dan tu dan Usted (bahasa Sepanyol). Bahasa Inggeris tidak ada bentuk vous dan Usted. Bentuk I dan you lebih rumit dalam bahasa Melayu. Sekiranya bahasa Perancis dan bahasa Sepanyol ada dua bentuk formal untuk you (bahasa Inggeris), bentuk dalam bahasa Melayu lebih terperinci. Di bawah disertakan jadual ringkas padanan penggunaan I dan you dalam bahasa Melayu. JADUAL 1 KATA GANTI NAMA DIRI DALAM BAHASA INGGERIS DAN BAHASA MELAYU Personal Pronouns/Kata Kata Ganti Nama Diri (Bahasa Melayu) Ganti Nama Diri (Bahasa Inggeris) Kategori Padanan Kategori Penggunaan I You first pronoun second pronoun Aku Saya Beta Hamba Patik Awak Hambo Kawe Anda Awak Kamu Kamu Pak Mak Su Ani Angah Ustaz, Tan Sri & Yang Arif kata ganti nama diri pertama (yang lazimnya digunakan) kata ganti nama diri pertama (bahasa Diraja) kata ganti nama diri pertama (bentuk dialek) kata ganti nama diri kedua (yang lazimnya digunakan) kata ganti nama diri kedua (bahasa Diraja) kata ganti nama diri pertama (bentuk gelaran kekeluargaan/ persanakan) kata ganti nama diri pertama (bentuk gelaran kurniaan) kasar, mesra & situasi kurang formal hormat, sopan & formal wujud tanda kekuasaan, digunakan oleh individu yang lebih berkuasa & situasi formal wujud tanda kekuasaan, digunakan oleh individu yang mempunyai kuasa yang rendah & situasi formal mesra & situasi kurang formal hormat, sopan & situasi formal kasar & situasi kurang formal hormat (kurang sedikit daripada penggunaan anda & situasi kurang formal wujud tanda kekuasaan, diberikan oleh individu yang lebih berkuasa & situasi formal mesra, tanda hormat, diberikan oleh individu yang lebih muda & situasi kurang formal sopan, tanda hormat & situasi formal 4

5 Sumber: Dipetik dan diubah suai daripada Amat Juhari Moain. Sistem Panggilan dalam Bahasa Melayu: Suatu Analisis Sosiolinguistik, Unsur-unsur sosiolinguistik mempengaruhi pemilihan padanan untuk gantinama I dan you. Dalam domain yang berbeza, bentuk I mengambil padanan yang berbeza: aku digunakan dalam kalangan rakan yang akrab bertukar kepada saya dalam keadaan rasmi seperti dalam mesyuarat di tempat kerja dan menjadi patik apabila orang sama bertutur dengan kerabat di raja. Pertukaran ini tidak mengambil kira penggunaan dalam dialek. Hang sebagai gantinama kedua dalam dialek Kedah amat mesra sekali dalam kalangan ahli keluarga dan sahabat yang akrab. Tetapi sekiranya digunakan oleh orang yang tidak dikenali untuk menyapa seseorang ataupun digunakan oleh pegawai bawah kepada ketuanya, disifatkan sebagai sangat biadab orang itu tidak tahu bahasa. Istilah persanakan atau istilah kekerabatan (bahasa Indonesia) atau kinship terms (bahasa Inggeris) ialah perkataan yang digunakan untuk merujuk kepada orang dalam sesuatu keluarga (Yule, 2010:268). Semua bahasa mempunyai istilah persanakan tetapi yang ditakrifkan sebagai keluarga berbeza mengikut kelompok bangsa dan masyarakat yang berbeza. Dalam bahasa Watam (ditutur di Papua New Guinea) sebagai contoh, padanan untuk uncle iaitu adik atau abang bapa orang Inggeris ialah aes tetapi uncle iaitu adik atau abang kepada ibu ialah akwae (Yule, 2010: 268). Dalam konteks ini, bahasa dan budaya Melayu lebih terperinci. Secara umumnya padanan pak cik boleh digunakan untuk uncle bahasa Inggeris. Walau bagaimanapun dalam sistem kekeluargaan Melayu, bentuk pak singkatan daripada bapa, merujuk kepada lelaki yang sepakat dengan bapa pesapa dan dibezakan pula dengan kedudukannya dalam keluarga iaitu yang pertama iaitu sulong: pak long, yang kedua atau tengah: pak ngah, ketiga, keempat dan seterusnya sehingga kepada yang bongsu iaitu pak su. Sistem yang sama juga digunakan untuk bapa saudara bagi pihak ibu. Sistem ini juga wujud dalam budaya orang Thai (Sumalee Nimmanupap, 1994). Oleh yang demikian, perbincangan kertas kerja ini berasaskan perbezaan di antara kedua-dua bahasa ini bersertakan perincian yang mendalam dalam bahasa Melayu. Berasaskan perincian dalam bentuk rujukan ini, penggunaan rujukan untuk I dan you juga berbeza dalam bahasa Melayu. Bentuk-bentuk ini digunakan sebagai gantinama you oleh pesapa. Sebagai contoh: Uncle Thomas, are you coming with me? Padanan dalam bahasa Melayu you tidak mudah: Pak Cik Thomas, awak datang dengan saya? Pertamanya, seperti dalam jadual di atas, terdapat banyak padanan untuk you dalam bahasa Melayu iaitu awak, kamu, hang dan engkau. Pemilihan bentuk yang sesuai juga mencerminkan pertalian di antara pesapa dan penyapa, nilai hormat di antara mereka, keadaan dan juga penggunaan dialek. Sebagai contoh, hang dikira tidak sopan dalam dialek Utara Semenanjung Tanah Melayu tetapi bentuk yang akrab dalam kalangan kawan. Oleh yang demikian, penggunaan yang berbeza akan menunjukkan pertalian dan kesantunan pesapa dan penyapa. Sekiranya pesapa dan penyapa merupakan bapa saudara dan anak saudara kandung, dalam budaya penutur bahasa Melayu, ada beberapa kemungkinan padanan untuk Uncle Thomas dan you seperti berikut: 5

6 Sekiranya Thomas bapa saudara tengah, adik atau abang kandung bapa pesapa dan pesapa adalah anak bongsu bapanya Pak Ngah (Thomas) datang dengan Su? Sekiranya Thomas bapa saudara tengah, adik atau abang kandung ibu pesapa, dan pesapa adalah anak bongsu ibunya Pak Ngah Thomas datang dengan Su? Dapat dilihat bahawa tidak ada perubahan untuk bapa saudara, adik atau abang kepada bapa atau ibu seperti dalam bahasa Watam di atas. Walau bagaimanapun, perubahan akan berlaku sekiranya kedudukannya dalam keluarga berubah. Keduanya, pak cik ialah bentuk yang tepat untuk bapa saudara kandung kedua bongsu dan juga bentuk sosial umum untuk lelaki yang sebaya dengan bapa atau ibu pesapa. Pak bertukar kepada mak untuk padanan yang sama bagi jantina perempuan. Dalam keadaan kedua ini, iaitu cik, ialah bentuk hormat umum tidak rasmi untuk mana-mana orang lelaki atau perempuan yang sebaya dengan ibu bapa pesapa. Padanan dalam bahasa Inggeris yang sesuai ialah uncle dan aunty untuk bapa saudara dan ibu saudara. Dalam konteks ini juga yang sebaliknya juga berlaku, iaitu untuk ujaran balas: Niece/Nephew of Uncle Thomas: Uncle Thomas, are you coming with me? Uncle Thomas : Yes, I m coming. Padanan bahasa Melayu Pak Ngah Thomas : Ya, Pak Ngah datang ni. Dalam contoh ini, gelaran dalam keluarga digunakan sebagai gantinama pertama. Malah dapat dilihat juga bahawa dalam bahasa Melayu, nama seperti nama untuk pangkat (Tan Sri), jawatan (Uztaz), pertalian, persaudaraan digunakan sebagai gantinama (silang rujuk Amat Johari Moain, 1985; Sumalee Nimmanupap, 1994). Dalam konteks ini juga, penggunaan nama gelaran, pertalian kekeluargaan, jawatan dalam bahasa Inggeris masa kini tidak digunakan dengan cara yang sama. Penggunaannya terhad dan selalunya dalam konteks mesra dan tidak rasmi atau santai seperti: Come to Mama (Come to me) Mama di sini merujuk kepada ibu. Oleh yang demikian, dalam budaya bahasa Melayu, penggunaan gantinama pertama dan kedua mengambil kira banyak perkara yang berkaitan dengan unsur-unsur sosiolinguistik. Seperti 6

7 yang ditujukan secara ringkas di atas, siapa yang bertutur dengan siapa yang lawan tutur, tempat pertuturan, fungsi pertuturan tersebut, konteks pertuturan: keakraban, domain, dan fungsi, penting dalam menentukan gantinama yang sesuai. Kaedah Kajian Kajian ini akan menganalisis ayat contoh asal bahasa Inggeris OALD dan padanan terjemahannya dalam OF. Analisis akan dilakukan dari sudut makna ayat-ayat contoh dengan mengambil kira: a. isu perkamusan iaitu penyampaian makna kata masukan yang berkaitan b. perbandingan makna dari sudut sosiolinguistik c. tindakan terjemahan yang dilakukan oleh penterjemah dalam penyampaian makna ayat contoh asal. Untuk kertas kerja ini, penulis hanya berfokuskan kepada I dan you. Kajian ini hanya melibatkan ayat contoh dalam abjad A sahaja, iaitu dari halaman 1 sehingga halaman 104. Ayat-ayat contoh dipilih berdasarkan ciri-ciri tertentu iaitu: a. ayat-ayat tersebut merupakan ayat komunikasi, b. mengandungi kata ganti nama diri pertama I dan kata ganti nama diri kedua you dan sebaliknya. Terdapat sejumlah 41 ayat contoh, mewakili sejumlah 34 kata masukan yang didapati memenuhi ciri-ciri yang ditetapkan untuk kajian ini. Ayat-ayat contoh ini kebanyakannya terdiri daripada ayat ringkas, ayat gabungan dan ayat kompleks. Jumlah ayat-ayat contoh yang mengandungi kata ganti nama diri pertama I dan kata ganti nama diri kedua you ialah sebanyak 29 ayat. Manakala ayat-ayat contoh yang mengandungi kata ganti nama diri kedua you dan kata ganti nama diri pertama I pula adalah sebanyak 9 ayat. Analisis Contoh dan Perbincangan Analisis contoh dibahagi kepada tiga bahagian iaitu Konteks Keformalan (awak), Unsur Jantina dan Pelesapan. Konteks Keformalan (Awak) Di bawah merupakan analisis ayat contoh asal OALD dan padanan bahasa Melayu dalam OF. Contoh 1: Kata masukan arrest. Teks Sumber (OALD, 1989: 55) Teks Sasaran (OF, 2000: 80) arrest IDIOM (be/place sb/put sb under arrest) - I am placing you under arrest for attempted burglary. arrest IDIOM (be/place sb/put sb under arrest) - I am placing you under arrest for attempted burglary. Saya menahan awak kerana percubaan mencuri. Dalam contoh ini, kemungkinan besar I ialah seorang pegawai polis dan you, orang yang ditahan. Dalam konteks ini, you mungkin sesiapa sahaja seperti remaja, orang dewasa, tua, berpangkat, dsbnya. Awak digunakan dalam bahasa Melayu dan di sini, awak menunjukkan jurang di antara polis dan orang yang ditahan. Tetapi awak menghadkan kelompok masyarakat yang terlibat, sebagai contoh tidak mungkin orang yang mempunyai gelaran. Padanan untuk arrest ada dalam ayat terjemahan iaitu menahan. 7

8 Contoh 2: Kata masukan atone Teks Sumber (OALD, 1989: 64) Teks Sasaran (OF, 2000: 94) atone - I have treated you unkindly how can I can I atone (for it)? atone - I have treated you unkindly how can I can I atone (for it)? Saya telah memperlakukan awak dengan kejam bagaimanakah saya menebus dosa saya? Kata masukan atone bernilai formal dan dari segi penggunaan boleh dikatakan arkaid. Nilai formal ini tidak dapat dilihat dalam terjemahan. Saya dan awak tidak menunjukkan tahap kesalahan yang diakui oleh I. Atone diberi padanan yang merupakan ungkapan. Walau bagaimanapun, menebus dosa boleh menampung tahap kesalahan I. Jarak I dan you hilang dalam terjemahan. Contoh 3: Kata masukan all 1 Teks Sumber (OALD, 1989: 28) Teks Sasaran (OF, 2000: 42) all 1 - You ve had all the fun and I ve had all the hard work. all 1 - You ve had all the fun and I ve had all the hard work. Awak sahaja yang berseronok-seronok, sedangkan saya terpaksa bekerja keras. Contoh 3 misalnya memperlihatkan bahawa individu yang bercakap berada dalam keadaan kurang berpuas hati dengan orang yang dilawan bercakap, wujud situasi kurang formal di sini. Justeru, kata ganti nama diri pertama aku mungkin lebih sesuai untuk situasi seperti ini. Perbincangan 1 Hampir ke semua ayat-ayat yang dipilih mengandungi konteks sosial yang agak kurang jelas. Oleh itu sukar untuk penterjemah membuat andaian padanan yang paling baik. Bentuk panggilan formal seperti puan, encik, saudara dan saudari, kelihatan lebih sesuai digunakan apabila individu yang bercakap itu diberi padanan sebagai saya. Manakala, bentuk panggilan kurang formal seperti kamu dan awak kelihatan lebih sesuai digunakan apabila individu yang bercakap itu diberi padanan sebagai aku. Tetapi, malangnya di dalam beberapa ayat contoh yang dipilih, ternyata keadaan ini tidak diambil kira oleh penterjemah. Unsur Jantina Contoh 4: Kata masukan accompany Teks Sumber (OALD, 1989: 8) Teks Sasaran (OF, 2000:11) accompany - I must ask you to accompany me to the police station. accompany - I must ask you to accompany me to the police station. Saya terpaksa mengajak puan menemani saya ke balai polis. Dalam contoh ini, you diberi maklumat jantina dalam terjemahan. Perkataan accompany diberi padanan mengajak. Penambahan maklumat jantina perempuan mungkin dapat memberikan nilai kepada Saya jurang di antara yang berkuasa/pengaruh dengan yang kurang kuasa/pengaruh. Penambahan ini menimbulkan persoalan nilai gender. Dalam bahasa Inggeris, kecenderungannya sekarang adalah untuk politically correct. Persoalannya di sini adakah nilai ini wujud dalam psikobudaya bahasa Melayu. 8

9 Contoh 5 Kata masukan act 2 Teks Sumber (OALD, 1989: 12) Teks Sasaran (OF, 2000: 17) act 2 - I don t understand their language, you ll have to act as interpreter. Nilai puan di sini adalah kepada bentuk rasmi. act 2 - I don t understand their language, you ll have to act as interpreter. Saya tidak faham bahasa mereka, puan terpaksa bertindak sebagai jurubahasa. Contoh 6 Kata masukan arrangement Teks Sumber (OALD, 1989: 54) Teks Sasaran (OF, 2000: 80) arrangement - I ll make arrangement for you to be met at the airport. Puan digunakan di sini. Nilai formal dikekalkan. arrangement - I ll make arrangement for you to be met at the airport. Saya akan mengatur supaya puan disambut di lapangan terbang. Perbincangan 2 Selain itu, ternyata penterjemah lebih cenderung untuk menterjemahkan kata ganti nama diri kedua you dalam konteks formal kepada puan yang merujuk kepada kaum wanita. Sedangkan kata ganti nama diri ini hanya diterjemahkan beberapa kali sahaja sebagai encik yang merujuk kepada panggilan untuk kaum lelaki. Penggunaan kata ganti nama diri puan dalam hal ini kelihatan dipengaruhi oleh konteks keadaan misalnya apabila individu yang bercakap ingin memohon bantuan orang yang dilawan bercakap, atau apabila orang yang bercakap bersedia menyediakan bantuan kepada yang dilawan bercakap. Pelesapan (Reduction) Contoh 7: Kata masukan alone Teks Sumber (OALD, 1989: 31) Teks Sasaran (OF, 2000: 47) alone - I ve told you before leave my things alone! alone - I ve told you before leave my things alone! Saya sudah katakan dahulu jangan ganggu barangbarang saya! Contoh terjemahan menunjukkan tindakan terjemahan literal dilakukan. Dalam percakapan bahasa Melayu, terdapat beberapa padanan dan salah satunya ialah: Saya dah kata jangan ganggu barang saya! Dalam contoh ini, alone tidak ada padanan. Singkatan dalam bahasa Inggeris tidak dipadankan dengan singkatan dalam bahasa Melayu. Ayat contoh menjadi formal. Di samping itu, barang-barang juga literal daripada things. 9

10 Contoh 8: Kata masukan afraid Teks Sumber (OALD, 1989: 21) Teks Sasaran (OF, 2000: 31) afraid - Have you any milk? I m afraid not. afraid - Have you any milk? I m afraid not. Ada susukah? Saya rasa tak ada. Dalam contoh ini, ayat terjemahan yang terhasil adalah tidak formal, iaitu sama seperti mana ayat dalam teks asal menerusi penggunaan sinkof tak mewakili tidak. Manakala you telah digugurkan daripada diterjemah, kerana penterjemah mengandaikan ia merupakan unsur sampingan dalam ayat. Contoh 9: Kata masukan as Teks Sumber (OALD, 1989: 57) Teks Sasaran (OF, 2000: 83) as - Why didn t you catch the last bus as I told you to? as - Why didn t you catch the last bus as I told you to? Mengapa tidak naik bas yang terakhir seperti yang saya suruh? Situasi tidak formal yang wujud dalam ayat sumber, dikekalkan dalam ayat terjemahan dengan pengguguran you daripada diterjemah. Melalui cara ini, kelihatan bahawa hubungan antara pesapa dan penyapa adalah rapat atau mesra. Perbincangan 3 Selain itu, tinjauan awal juga mendapati bahawa terdapat kata ganti nama diri pertama I atau kata ganti nama diri kedua you yang tidak diterjemahkan. Hal ini melibatkan contoh 7, 8, dan 9. Berdasarkan contoh-contoh di atas, didapati bahawa penterjemah telah menggugurkan kata ganti nama diri kedua you daripada diterjemahkan. Manakala kata ganti nama diri kedua I pula hanya diterjemahkan kepada satu padanan sahaja iaitu saya. Jelas bahawa penterjemah telah menggunakan pendekatan pelesapan iaitu pendekatan yang membolehkan penterjemah menggugurkan sesuatu nama tertentu atas alasan nama tersebut (i) tidak begitu penting dalam budaya bahasa sasaran; serta (ii) bersifat sampingan dalam teks (Newmark, 1981: 117). Kesimpulan Hakikatnya, penterjemahan kata ganti nama diri I dan you adalah amat sukar dilakukan memandangkan terdapat begitu banyak pilihan serta pelbagai bentuk penggunaan bagi setiap bentuk panggilan tersebut dalam bahasa Melayu. Pendek kata tiada peraturan yang tegas dalam membuat pilihan. Maka beberapa perkara perlu dipertimbangkan dalam hal ini sepertimana yang telah disarankan oleh Asmah (OF, 2001: vii) iaitu faktor jarak sosial, formaliti, hubungan kekeluargaan, peristiwa bahasa dan peristiwa sosial. Di samping itu, terjemahan contoh ayat menunjukkan bahawa fungsi kamus iaitu memberi huraian makna kata masukan melalui contoh ayat tidak kesampaian. Rujukan Amat Juhari Moain, Sistem Panggilan Dalam Bahasa Melayu: Suatu Analisis Sosiolinguistik. Tesis Ijazah Doktor falsafah, jabatan Pengajian Melayu, Universiti Malaya. Cowie, A.P. (1999). English Dictionary for Foreign Learners: A History, Oxford: Oxford University Press. 10

11 Gottlieb, H., dan Mogensen, J. E. (2007). Dictionary Visions, Research and Practice, Amsterdam: John Benjamins Publishing Company. Hornby, A.S. (1948). A Learner s Dictionary of Current English, Oxford: Oxford University Press. Hornby, A.S. (1989). Oxford Advanced Learner s Dictionary of Current English, Edisi 4, Oxford: Oxford University Press. Hornby, A.S. (2010). Oxford Advanced Learner s Dictionary of Current English, Edisi 4, Oxford: Oxford University Press. Hornby, A.S. (2000). Oxford Fajar Advanced Learner s English-Malay Dictionary, (Penterjemahan dan Editor Umum Asmah Hj Omar), Kuala Lumpur: Penerbit Fajar Bakti Sdn Bhd. Huxley, A. (1955). Brave New World, London: Penguin Books. Katan, D. (2004). Translating Cultures, Manchester: St Jerome Publishing. Kernerman, I. J. (2007). What s so good or bad about advanced EFL dictionaries? dalam Gottlieb, H., dan Mogensen, J. E. Dictionary Visions, Research and Practice, Amsterdam: John Benjamins Publishing Company, ms: Sumalee Nimmanupap. (1994). Sistem Panggilan dalam Bahasa Melayu dan Bahasa Thai, Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. Yule, G. (2010). The Study of Language (Edisi 4), Cambridge: Cambridge University Press 11