EFNISYFIRLIT... 1 MYNDASKRÁ... 2 TÖFLUSKRÁ... 2 FYLGISKJÖL INNGANGUR ERU JARÐGÖNG SVARIÐ? HVAÐ ER HÆGT AÐ GERA?...

Transcription

1 Efnisyfirlit EFNISYFIRLIT... 1 MYNDASKRÁ... 2 TÖFLUSKRÁ... 2 FYLGISKJÖL INNGANGUR TILLÖGUR POPPERS VANDAMÁL FYRIR VESTAN ERU JARÐGÖNG SVARIÐ? HVAÐ ER HÆGT AÐ GERA? HEIMILDASKRÁ

2 Myndaskrá 1. mynd. Sauðnaut mynd. Kort af Austurlandi mynd. Tíu bæjir á Íslandi Töfluskrá Tafla 1. Áætlaðar kostnaðartölur fyrir jarðgöng á Íslandi... 7 Fylgiskjöl Fylgiskjal 1. Mannfjöldi 1.des 2002 eftir svæðum og breyting Fylgiskjal 2. Mannfjöldi eftir byggðarkjörnum, kyni og aldri. Fylgiskjal 2 frh. Skipting höfuðborgarsvæðis miðað við landsbyggð. Fylgiskjal 3. Kort af Íslandi ef bæjum væri fækkað niðrí 10 (fyrir utan höfuðborgarsvæðið). 2

3 1. Inngangur Vandamál sem tengjast byggðamálum á Íslandi eiga sér stað að mestu utan Reykjavíkur. Það má segja að landið allt glími við ákveðinn vanda tengt þessum málaflokki nema með örfáum undantekningum. Þessar undantekningar eru stórir staðir eins og t.d. Akureyri, Egilsstaðir og stærri kjarnar sem eru í nálægð við höfuðborgarsvæðið. Reykjavík er mikill segull á atvinnulíf þar sem öll þjónusta og mikið vinnuafl er þar til staðar. Því sækja fyrirtæki í miklu mæli þangað. Eins er þetta farið með þá staði sem nefnt var hér áður, en í minna mæli þó. Akureyri og Egilsstaðir hafa þó nokkuð aðdráttarafl í þeim byggðarlögum sem eru þar í kring. Á síðustu árum hefur aukin áhersla verið lög á gerð jarðganga til þess að styrkja lítil byggðarlög. En jarðgöng eru dýr kostur í sumum tilfellum má einfaldlega byggja upp núverandi veg fyrir talsvert minni upphæðir. Við spyrjum okkur, væri ekki hægt að nýta fjármagnið í annarskonar byggðarstefnu? 1.1 Tillögur Poppers Í Bandaríkjunum eru svipuð vandamál í raun tengd einu svæði, svæði sem nær yfir slétturnar miklu en eins og nafnið gefur til kynna er landið mjög flatt. Svæðið telur 10 fylki sem ná frá North Dakota í norðri og alveg niður að Texas í suðri. Þarna verður með eindæmum kalt á veturna og síðan mjög heitt á sumrin. Að auki er úrkoma þarna lítil enda er svæðið einnig nefnt Hin mikla ameríska eyðimörk. Þarna getur einnig verðið mjög hvasst og jafnframt geta hitabreytingar verið miklar (Britannica Online, Vefheimild 2005). Með öðrum orðum er þetta svæði ekkert sérstaklega gott til búsetu. Landbúnaður er aðal atvinnuvegur í þessum ríkjum og hefur eftirspurn eftir vinnuafli farið minnkandi undanfarin ár. Tækninni er hluta til að kenna en tækniframfarir í landbúnaði hafa minnkað eftirspurn á vinnuafli. Samanlagður fólksfjöldi þessara fylkja er ekki hár og telur aðeins um 6 milljónir manna en í Bandaríkjunum búa um 293 milljónir manna. (CIA World Factbook, Vefheimild 2005) Þar í landi hafa verið settar fram hugmyndir að borga fólki fyrir að flytja burt úr dauðadæmdum byggðarlögum á þessu svæði. Popper hjónin frá Rutgers Háskóla í New Jersey settu þessa hugmynd fram árið Þau lögðu fram sex viðmið til þess að koma upp um þau byggðarlög sem væru varla ættu 3

4 sér neina framtíð. Ef þau uppfylltu tvö eða fleiri af eftirfarandi viðmiðunum, átti að kaupa það upp. Íbúar voru helmingi færri nú en árið 1930 Íbúum hafði fækkað um 10% eða meira á síðustu 10 árum Þéttleiki byggðar var innan við tvær manneskjur á hvern ferkílómetra. Miðgildi aldursskiptingar var 35 ár eða hærri. Yfir 20% íbúa lifði undir fátæktarmörkum (samanborið við 13% Bandaríkjamanna) Fjárfesting í nýjum íbúabyggingum á hvern íbúa var 90% undir landsmeðaltali. Popper hjónin eru bæði menntuð sem landfræðingar og hafa beitt sér í málum þeirra ríkja sem tilheyra Slétturíkjunum. Hugmynd þeirra hefur vakið hörð viðbrögð meðal sumra íbúa Slétturíkjanna, svo hörð að ekkert minna en lífverðir hafa orðið að fylgja þeim þegar þau hafa farið um þessi ríki sem um ræðir. Þau vilja meina að byggð í þessum ríkjum, sé í raun og veru dauðadæmd. Ein leið væri að borga fólki fyrir að flytjast burt og sleppa vísundum á þessar gresjur rétt eins og þær voru þegar landnemar tóku til við að nema land. Það kann að hljóma hreint alveg fáránlega að framkvæma þetta en undanfarið hefur þessi hugmynd fengið sífellt meiri athygli. Ekki síst vegna þess að ýmsar spár sem þau settu fram á þessu árum hafa síðan verið rætast. Þetta segir okkur a.m.k að staldra við og hlusta á það sem Popper hjónin hafa verið að segja undanfarið 18 ár. Eins og áður sagði þarf landbúnaður sífellt færra og færra starfsfólk og lítið annað er að gera fyrir þetta fólk sem byggir þessi ríki. Við sáum þetta gerast hérna á Íslandi á 19. öld þegar sveitir landsins voru yfirfullar af fólki sem síðan mörg hver fluttust til Vesturheims. Kaldhæðni að langflestir af þeim fluttust einmitt til þessara ríkja sem hér um ræðir, Manitoba í Kanada og North Dakota í Bandaríkjunum. Grunnvatn á þessum slóðum fer æ minnkandi og eru t.d. árnar í Kansas taldar með þeim menguðustu í landinu vegna mikillar notkunar á skordýraeitri. Brottflutningur fólks af þessu svæði er nú þegar mjög mikil. Sem dæmi má nefna sýslu eina sem hafði íbúa árið 1900 en í dag búa þar minna en 6500 manns. Líklega er minnkandi grunnvatni ekki um kenna.,,litlir bæir sem eitt sem höfðu lifandi miðbæi eru núna heppnir að hafa banka, búð og korn geymslu. (Great plains restoration council, Vefheimild 2005). Þetta er þróun sem minnir margt á hvernig fyrir er komið á t.d. Vestfjörðum. Fólk er að flytjast burt og alveg 4

5 ljóst að þetta fólk er ekki að gera það að gamni sínu. Það er athyglisvert að skoða hvort hugmyndir Popper hjónanna geta leyst þann vanda sem við Íslendingar stöndum frammi fyrir í byggðamálum. 1.2 Vandamál fyrir vestan Atvinna út á landi er mest bundin frumframleiðslu, sjávarútvegi og landbúnaði. Með sífellt betri tækni og framþróun í þessum greinum verður minni þörf fyrir hina vinnandi hönd og því hefur fólk lítið við að vera á þessum stöðum. Atvinna tengd þessum greinum ein og sér getur ekki fjölgað fólki á landsbyggðinni nema þá helst tímabundið með erlendu vinnuafli. Líta verður á landið allt sem einn vinnumarkað og því er ekki hægt að binda fólk niður á einn ákveðin stað. Það kemur á endanum í bakið á mönnum í verri lífskjörum fólks (Axel Hall &.fl., 2002). Hugvit og þekking fólksins í landinu er það sem koma skal og ræður kjörum okkar í framtíðinni. En á endanum er það Reykjavík sem græðir á hugvitinu og þekkingunni. Þar er öll þjónustan við helstu atvinnugreinar landsins og því leitast fyrirtæki við að vera sem næst þeim til að hámarka arð sinn. Fólkið sem hefur verið að flytjast burtu frá landsbyggðinni er unga kynslóðin sem á að sjá um að byggja upp bæina á landsbyggðinni. Það flytur burt til að leita sér að menntun og þekkingu og þá oftar en ekki til stærri byggðarkjarna. Þar finnur það sér maka, kaupir hús og eignast börn. Þetta fólk flytur ekki í litla þorpið sitt aftur á næstunni og því verður nokkurskonar stöðnun í gamla þorpinu því unga fólkið á barneignaraldri er ekki til staðar til að halda hringrásinni gangandi. Í grein sem Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifaði og birtist í Fréttablaðinu (11. nóvember 2004) var búið að heimfæra Popper upp á íslenskar aðstæður og lytu viðmiðunarmörkin svona út. Íbúar eru helmingi færri nú en 1980, íbúum hefur fækkað um 10% eða meira síðasta áratug, miðgildi aldursskiptingar er 35 ár eða hærri, skráð atvinnuleysi er 1% yfir meðal landsatvinnuleysi, laun eru 10% undir landsmeðaltali og endurnýjun húsnæðis er í samræmi við landsmeðaltal. Samkvæmt þessari sömu grein falla nær öll sveitafélög á vestfjörðum inn í heimfærða model Poppers og eru það í raun aðeins Ísafjörður, Tálknafjarðarhreppur og Hólmavíkurhreppur sem eiga einhvern séns á að lifa af ef gengið er út frá kenningum Poppers hjónanna. Á síðustu 24 árum hefur íbúum á Vestfjörðum fækkað um 25% þrátt 5

6 fyrir að íbúum landsins hafi fjölgað um 20% að meðaltali. Ef íbúum Vestfjarða hefði fjölgaði í samræmi við fjölgun á landinu öllu ættu þeir að vera rúmlega helmingi fleiri en þeir eru í dag. Atvinnuleysi er yfir landsmeðaltali í 7 af 11 sveitarfélögum á Vestfjörðum og er það frá því að vera tæp 4% upp í 6,7% í þeim byggðum sem ástandið var yfir landsmeðaltali. Það sýnir sig best í því að á tímabilinu 1990 til 1997 hafði ársverkum fækkað um heil 25% á Vestfjörðum einum og sér. Ef meðalaldur Íslendinga allra er skoðaður þá er miðgildi þeirra 33 ár, þ.e. að helmingur landsins er undir 33 ára aldri. Í þremur hreppum er miðgildið fyrir ofan þau mörk sem Popper hjónin setja sem viðmiðunarmörk. Þetta eru Reykhólahreppur, Súðavíkurhreppur og Kaldrananeshreppur. Meðallaun á Vestfjörðum er yfir landsmeðaltali og skýrist það einkum af því að aðalatvinnuvegurinn er sjávarútvegur og laun í honum eru hærri en störf í ýmsum þjónustugeirum. Meðallaun voru um 225 þúsund kr. á mánuði en 202 þúsund hjá landanum öllum. Hvað væri hægt að gera þá við þennan blessaða útnára sem Vestfirðirnir eru? Hægt væri sem dæmi að koma fólki burt af mest öllum Vestfjörðum og sleppa hreindýrum lausum og flytja inn sauðnaut þar á ákveðin svæði. Við það gæti skapast túrismi með náttúruskoðurum og skotveiðimönnum og ekki síst fólki sem hefði áhuga á eyðibyggðum. Sem dæmi um þetta mætti nefna Hesteyri í Ísafjarðardjúpi, Hornstrandir og Látraströnd í Eyjafirði. Mynd 1. Sauðnaut. Þó svo að byggðarlög fari í eyði er ekki þar með sagt að svæðið deyi út. Hægt er að skapa annars konar aðdráttarafl fólks með réttu hugarfari. Fólk verður að lýta á sína stöðu raunsætt og sætta sig við staðreyndir ef það vill lifa sómasamlegu lífi. En fyrst þarf að breyta hugarfarinu í grasrótinni, stjórnmálamönnum, en það er hægara sagt en gert og verður ekki gert í þessari stuttu greinargerð. Í grein sem Margrét K. Sverrisdóttir (2004) skrifar í Morgunblaðið segir hún; Stjórnvöld...skaffa fjármagn til framkvæmda til að deyfa mesta sársaukann. Þar má 6

7 nefna gerð snjóflóðavarnagarða að ónefndum stórframkvæmdum á hálendinu, en þessar framkvæmdir eiga það sameiginlegt að eyðileggja náttúruna á stórum svæðum. Náttúru sem menn vonast svo til að geta byggt ferðaiðnaðinn á þegar allt um þrýtur. En við sýnum ekki ferðamönnum land án mannlífs Greinilegt er á þessum skrifum Margrétar að hún skilur ekki til hvers hent er mörg hundruð milljónum í gerð snjóflóðagarða víða um land. Oftast er tilgangur þeirra að verja byggð og því mannlíf, peningum sem hefði verið betur varið í að borga þeim til að flytja í stærri kjarna með öruggari og fjölbreyttari vinnu. En svo spyr maður sig líka að því hvort einmitt sé ekki hægt að sýna ferðamönnum land án mannlífs. Þjóðgarðar bæði hér og erlendis eru mikið sóttir og ekki er mikið af byggðum bólum innan þeirra. 2. Eru jarðgöng svarið? Í seinni tíð hefur aukin áhersla verið lögð á gerð jarðganga á Íslandi. Þessar framkvæmdir eru hugsaðar til þess að stytta vegalengdir milli landshluta en ekki síst til þess að styrkja smærri byggðarfélög og sporna við fólksfækkun. En jarðgöng eru dýr lausn og í flestum tilfellum koma aðrir kostir til greina. Spurningin er því, eru jarðgöng góð byggðarstefna? Í jarðgangaáætlun Vegagerðarinnar frá því í janúar 2000 er að finna helstu kostnaðartölur sem tengjast jarðgangagerð á Íslandi. Á áætlun eru samtals 24 göng. Áætlaður kostnaður við þau öll eru rúmir 100 miljarðar og heildar vegalengd er 135 km. Gert er ráð fyrir því að boraðir séu 2,4 km á ári. Það tæki því 56 ár að gera öll þessi göng. En þess ber að geta að við getum ekki ætlast til þess að í öll þessi göng verðir ráðist. Í töflu 1 má finna helstu tölur yfir kostnað á hvern kílómeter. Tafla 1. Áætlaðar kostnaðartölur fyrir jarðgöng á Íslandi. Heimild: Vegagerðin (2000) 1) Lengd í km Gerð m.kr/km 3-5 Einbreið Tvíbreið Tvíbreið Miðað við umferð yfir 1000 bíla á dag. 7

8 Jarðgöng sem eru lengri en 12 km eru talsvert dýrari á hvern kílómeter vegna aukins kostnaðar við margs konar öryggisatriða. Þess ber að geta að hér er aðeins átt við kostnað við jarðgöngin sjálf. Annar kostnaður væri t.d. falinn í byggingu forskála sem kosta um 600 m.kr/km og nýlagningu vegar sem kostar að meðaltali 25 m.kr/km (Vegagerðin, 2000). Flest jarðgöng á áætlun Vegagerðarinnar eru 3-5 km löng og tvíbreið. Þetta eru háar tölur og við hljótum að spyrja okkur um arðsemi slíkra framkvæmda. Henta jarðgöng til þess að bjarga manna bæjarfélögum frá dauða? Ef til vill væri hægt að fara aðrar leiðir og spara fjármagn, sem mætti svo nýta í annarskonar byggðarstefnu. Tökum lítið dæmi frá Vestfjörðum. Í jarðgangaáætlun Vegagerðarinnar eru m.a. jarðgöng í Austur-Barðastrandarsýslu sem áttu að leysa fjallveg um Klettsháls af hólmi. Kostnaður við þessi jarðgöng var áætlaður 2 miljarðar kr. Árið 2001 ákvað Vegagerðin frekar að byggja upp núverandi veg með smávægilegum breytingum. Áætlaður kostnaður við það verk var 420 miljónir kr. Haldið var útboð og kom lægsta boð frá verktaka frá Hólmavík. Boðið hljóðaði upp á 393 miljónir kr. eða 94% af kostnaðaráætlun. 393 miljónir kr. eru um 20% af þeim kostnaði sem áætlaður var við jarðgangagerðina. En allt er þetta spurning um forgangsröð. Hvar á að gera jarðgöng og hvar ekki. Í sumum tilfellum geta jarðgöng breytt miklu fyrir ákveðin svæði. Í því samhengi getum við litið á Hvalfjarðargöngin sem dæmi. Þau hafa breytt miklu fyrir Vesturland og sennilega hefði löngu átt vara búið að gera þau. Samtök sveitarfélaga á Vesturlandi telja í skýrslu sinni,,samgöngubætur og búseta frá 2004 að heildarávinningur ganganna sé rúmar 500 miljónir kr. á ári fyrir Vestlendinga. Önnur stór jarðgöng eru göngin undir Breiðadals- og Botnsheiði á Vestfjörðum. Þau opnuðu 1996 og tengja saman Ísafjörð, Flateyri, Þingeyri og Suðureyri. Þessari framkvæmd hefur ekki tekist að sporna við fólksfækkun á svæðinu, en hugsanlega hefur hún hægt á henni. Á tímabilinu fluttu 39,5 af hverjum íbúum frá Vestfjörðum (Hagstofa Íslands, 2004) sem er það mesta á landinu fyrir þetta tímabil. Hér skal þó tekið fram að tölurnar eru fyrir alla Vestfirði, en ekki bara árifasvæði jarðganganna. Í jarðgangaáætlun Vegagerðarinnar er skilgreind svokölluð samgöngusvæði. Þar er talað um að þjónustumiðstöðvar megi ekki vera lengra en km. Einnig er talað um að í atvinnu- og skólasvæði sé hámarksfjarlægð frá miðstöð km á snjóléttum svæðum og km á snjóþungum svæðum. Eins og jarðgangamál standa á Íslandi í dag þá eru Héðinsfjarðargöng í útboðsferlinum eftir miklar deilur manna á milli um 8

9 framkvæmdina sjálfa og tímasetningar tengdar henni. Næstu göng yrðu svo göng milli Dýrafjarðar og Arnarfjarðar. Áætlaður kostnaður við þau er 2,3 miljarður kr. Þessi göng koma ekki til gera svæðið að heilsteyptu samgöngusvæði þar sem vegalengdir eru lengri en skilgreindar eru hér að ofan. Ef til vill má bæta vegi á Barðaströnd og sleppa því að tengja Suðurfirði Vestfjarða við Ísafjarðardjúp, því ef ráðist yrði í göng milli Dýrafjarðar og Arnarfjarðar neyðast menn til þess að gera önnur göng undir Dynjandisheiði sem er stærsti faratálminn á þessari leið milli Suður- og Norðurfjarðanna. Á Austurlandi eru mörg göng á áætlun eins og mynd 2 sýnir. Hér er nánast sett gat á milli allra fjarða og undir einn (Berufjörður). Við spyrjum, væri ekki hægt að spara eitthvað af þessum 29 miljörðum og nýta þá í aðrar aðgerðir til að sporna við fólksflótta? Áætlaður kostnaður í miljörðum króna 3, ,5 2, Samtals 29,5 miljarðar Mynd 2. Kort af Austurlandi. Kortið sýnir öll jarðgöng á áætlun Vegagerðarinnar frá árinu Kort frá Landmælingum Íslands. 9

10 3. Hvað er hægt að gera? Byggðastefna ríkisstjórnar Íslands hefur undanfarin ár einkennst af eyðileggingu lands og nýtingu á orkulindum sem óþarfi er að eyða. Þannig hefur orkufrekur iðnaður einkennt þessa stefnu sem á að auka atvinnumöguleika þessara svæða og fjölbreytni í þjónustu. En er kostnaðurinn við þennan iðnað, ásamt þeim ómetanlegu náttúruminjum sem skemmast, þess virði að fórna? Afköst þessara verksmiðja sem verið er að byggja er einungis dropi í hafið fyrir þau stórfyrirtæki sem standa að baki þeirra. Forstjórar líta einungis á Ísland sem einn af mörg þúsund stöðum sem hægt er að misnota með því að fá ódýra orku og gott vinnuafl á hagstæðu verði. Þeim er alveg sama um landið svo lengi sem þeir fá seðla í vasann. Eigum við Íslendingar ekki að reyna frekar einhverjar aðrar leiðir til þess að efla hag og velsæld þjóðarinnar ásamt því að halda landinu og umhverfi þess hreinu, fallegu og án forljótra stórverksmiðja? Á síðustu öld tókst Íslendingum að hefja sig úr því að vera ein af fátækari þjóðum heims í það að verða ein af þeim ríkari. Á þessum tíma hefur fólk stöðugt verið að flytja meir og meir úr dreifbýli í þéttbýli höfuðborgarinnar eins og sést á mynd í fylgiskjali 1. Sú staðreynd að höfuðborgarsvæðið er eina svæði landsins sem fer stækkandi hlýtur að benda til þess að eitthvað sé að virka, þar sem efnahagslíf þjóðarinnar fer stöðugt batnandi og kaupmáttur er sífellt að aukast. Útfrá þessum staðreyndum viljum við að stjórnvöld hætti að eyða peningum í byggðastefnu sem á aldrei eftir að borga sig og að í staðinn verði svæði höfuðborgarinnar styrkt, en þess má geta að áætluð útgjöld til byggðamála árið 2002 voru í kringum milljarðar kr (Tryggvi Þ. Herbertsson & fl., 2003) en stærsti þátturinn í þessum kostnaði er Jöfnunarsjóður sveitarfélaganna, 5.3 milljarðar, sem felur í sér að færa fjármuni frá fjölmennum sveitarfélögum til þeirra fámennari. Hvers eiga íbúar stærri svæða að gjalda. Skemmst ber að nefna uppbyggingu Sundabrautar, sem myndi ekki bara auka aðgengi að borginni heldur einnig minnka flutningskostnað út á land, en hún hefur verið á dagskrá í fjölda ára og alltaf er sagt að ekki sé nóg fjármagn til þessa að leggja í þær framkvæmdir sem þarf til þess að setja hana upp. Við áttum okkur á því að það er frekar fjarstæðukennt að segja,,burt með byggðastefnu án þess að líta á aðra möguleika til betri velferðar í landinu. Það mun alltaf vera til fólk sem kýs frekar að búa úti á landsbyggðinni frekar en á suð-vestur horninu og þessvegna 10

11 viljum við koma með aðra hugsanlega lausn á vandanum. Sú lausn myndi fela í sér að fækka bæjarkjörnum landsins úr rúmlega 100 í 10 fyrir utan höfuðborgarsvæðið. Þeir bæjir sem standa eftir sjást á mynd 3 hér fyrir neðan en skiptingin sem höfð var er með í fylgiskjali 2 ásamt fylgiskjali 3 sem sýnir kort af Íslandi ef þessir bæjir fengju að vera. Einnig er að finna þá bæji sem við töldum að yrðu innan höfuðborgarsvæðis í framtíðinni í fylgiskjali 2 frh. Ísland: 10 bæir Fólksfjöldi Ísafjörður Sauðárkrókur Akureyri Húsavík Egilsstaðir Höfn Vík í Mýrdal Selfoss Reykjanesbær Stykkishólmur Vestmannaeyjar Mynd 3. Tíu bæjir á Íslandi. Eins og sést á þessari mynd þá standa Akureyri, Selfoss og Reykjanesbær frekar hátt uppúr en íbúafjöldi þar er líka frekar hár í dag miðað við aðra staði. Ástæðan fyrir því að Höfn og Vík eru hafðir með á þessari mynd er sú að við trúum að þar sé mikilvægur grunnur fyrir ferðaþjónustu á Suðurlandi og mikilvægi þessara staða er að verða meiri með hverju árinu eftir því sem ferðamennska eykst á landinu, auk þess sem að þarna er að myndast öflugt svæði fyrir erlenda kvikmyndagerðamenn til að sækja og taka upp myndir og auglýsingar. Þannig ætti að vera hægt að byggja upp t.d. kvikmyndaiðnað og þjónustu við þessháttar viðskiptafyrirtæki á þessu magnaða náttúrusvæði. Okkar skoðun er að það eigi að borga fólki til þess að flytja hvert á land sem það vill svo lengi sem þeir séu innan þessara marka. Ekki er tekið tillit til bænda þegar litið er á þessa flutninga en þeir eru nauðsynlegir allavega enn sem komið er og veita mikilvæga 11

12 þjónustu í tengslum við mjólk, kjöt og aðrar landbúnaðarvörur. Það má ekki vanmeta þeirra þátt í velgengni Íslands en einnig verður að líta á að tímarnir eru að breytast og aðstæður til landbúnaðar með. Það er sífellt að verða auðveldara að halda úti stórum búum og þessvegna má sjá fyrir sér að í framtíðinni eigi bændum eftir að fækka og þá væri skynsamlegt að byggja upp sveitabæji nálægt þeim byggðakjörnum sem standa eða allavega nálægt vegum þeirra á milli svo að flutningskostnaður haldist niðri. Einnig viljum við vernda umhverfið og náttúruna sem Ísland hefur uppá að bjóða en með því að fækka bæjarfélögum þá teljum við að það geti gengið upp. Við viljum auka atvinnulíf ásamt því að gera Ísland að eftirsóttari ferðamannastað fyrir ólíka hópa. Það er líka mikilvægt að lífsviðhorf og gæði fólks sem býr úti á landi séu jafngóð og þeirra sem búa á höfuðborgarsvæðinu en með því að gera byggð þéttari á þennan hátt þá teljum við að það takist. Með því að fækka bæjum landsins niður í 10 aukast atvinnumöguleikar í þeim bæjum sem eftir verða, menning verður meiri og lífsviðhorf fólks breytist. Hægt er að halda uppi ferðaþjónustu fyrir það svæði sem er í kringum bæinn og þar á meðal hægt að auglýsa þá bæi sem eftir standa og eru auðir. Nú myndu flestir spyrja,,en hvað á að gera við þá bæji og þær sveitir sem verða útundan?. Svarið við þeirri spurningu er tæmandi og krefst þess að fólk horfi aðeins útfyrir kassann með það í huga að draga að ferðamenn og iðnað sem kemur sér vel fyrir landið en ekki einhverjar endalausar verksmiðjur sem í raun eru einungis skammtímalausn, því ekki eru orkulindirnar endalausar. Við komum með nokkrar hugmyndir sem hafa reynst öðrum landsvæðum og löndum í heiminum vel eftir að byggð í ákveðnum kjörnum hvarf eða leystist upp. Sem dæmi um lausn eru svokallaðir draugabæjir en þeir eru mjög vinsælir í mörgum ríkjum Bandaríkjanna auk þess sem hægt er að finna þá í Englandi og Svíþjóð. Draugabæjir eru sögulegir staðir sem hafa skilið eftir sig leyfar af gamalli frægð staðarins. Þær leyfar geta verið í stórfyrirtækjum sem farið hafa á hausinn, rústir og illa farin hús ásamt hinum ýmsu kennimörkum sem oftast einkenna staði. Þetta yrðu hálfgerðir safnabæjir í stað safnahúsa og væri jafnvel hægt að hafa þarna listasýningar eða leyfa kvikmyndamönnum að nýta sér það rými sem þarna væri í friði frá öllum skarkala sem fylgir lifandi byggð. Til þess að umgengni á þessum stöðum héldist sæmileg væri síðan hægt að setja sérstök lög um þessa staði sem myndu hjálpa til við að halda þeim við, t.d. umhverfislög, hvað má og má ekki gera í bænum og svo framvegis. 12

13 Önnur lausn væri að búa til svokallaða paintball bæji en sú afþreying verður sífellt vinsælli og má þess geta að í sumum stórborgum er það orðið vandamál þegar fólk er farið að hópa sig saman nálægt íbúðabyggð og fara í paintball leiki án leyfis. Þetta gerir það að verkum að hverfi verða illa farin og möguleiki er á eignaskemmdum. Áður en þetta verður vandamál hér heimafyrir þá væri hægt að setja upp nokkra bæji með það að markmiði að laða að þá hópa sem vilja stunda þessa afþreyingu. Þetta þyrftu ekki að vera margir staðir og það er hægt að hugsa sér að fyrir þá sem eru mikið fyrir þessa íþrótt þá myndu þeir jafnvel sækja landið til þess að taka þátt í einstökum keppnum sem byðust í kjölfarið. Þriðja lausnin sem við stingum uppá hefur nú þegar verið í umræðu hjá bæjarfélögum á Reykjanesi en hún felur í sér að byggja upp formúlubraut fyrir Formúlu 1 keppnislið í þeirri íþrótt. Þarna væri hægt að nýta einhverja af þeim eyðibæjum sem hefðu myndast og þá þyrftu aðstandendur liðanna ekki að hafa áhyggjur af hávaðamengun eða húsnæðisskorti þar sem hægt væri að nýta þau hús sem eftir stæðu í bænum. Þetta hefði einnig jákvæð áhrif á ferðamennsku og auglýsingu fyrir landið þar sem að Formúla 1 er eitt af vinsælli sjónvarpsefnum í heiminum í dag. Ásamt þessum leiðum sem nefndar hafa verið viljum við benda á að margt annað er til í stöðunni, eins og að byggja upp þjóðgarða, skemmtigarða (Disney Iceland) og margt fleira. Eins og áður hefur komið fram þá er listinn óendanlegur og þarf fólk bara að leggja höfuðið í bleyti, koma með hugmyndir og framkvæma þær. Davíð Þór Guðjónsson Ingólfur Pálsson Ragnar Heiðar Þrastarson Steinþór Traustason 13

14 Heimildaskrá Axel Hall, Ásgeir Jónsson & Sveinn Agnarsson (2002) Byggðir og Búseta, þéttbýlismyndun á Íslandi. Reykjavík: Hagfræðistofnun Háskóla Íslands. 213 bls Britannica Online, Encyclopedia Brittanica inc. skoðað 1.mars 2005 CIA world factbook, Central Intellegence Agency skoðað 1.mars 2005 Great plains restoration council: skoðað 28. febrúar 2005 Hagstofa Íslands 2004, Hagtíðndi, mannfjöldi, 89 árgangur nr. 4, Hagstofa Íslands 24 bls Hagstofa Íslands 2005, Hagtölur: Mannfjöldi eftir byggðakjörnum, kyni og aldri : /temp/mannfjoldi/byggdakjarnar.asp Margrét K. Sverrisdóttir. (2004). Allt í stakasta lagi á landsbyggðinni. Morgunblaðið 22.ágúst. Árvakur Sigríður Dögg Auðunsdóttir. (2004) Átta sveitarfélög á Vestfjörðum eiga sér vart framtíð. Fréttablaðið 11. nóvember. Frétt útgáfufélag. Tryggvi Þ. Herbertsson, Grétar Þ. Eyþórsson & fl. (2003). Fólk og fyrirtæki: Um búsetu og starfsskilyrði á landsbyggðinni.reykjavík: Hagfræðistofnun Háskóla Íslands og Byggðarannsóknastofnun 202 bls. Vegagerðin 2000, Jarðgangnaáætlun, Vegagerðin 65 bls. Vífill Karlsson 2004, Samgöngur og búseta: Áhrif Hvalfjarðarganga á búsetuskilyrði og búsetuþróun á Vesturlandi. Samtök sveitarfélaga á Vesturlandi, 273 bls 14

15 Fylgiskjal 1. 15

16 Fylgiskjal 2. Mannfjöldi eftir byggðarkjörnum, kyni og aldri 2003 Ísafjörður Sauðárkrókur, Skagafirði Hólmavík, Hólmavíkurhreppi 398 Hvammstangi, Húnaþingi vestra 583 Bíldudalur, Vesturbyggð 233 Blönduós, Blönduóssbæ 888 Patreksfjörður, Vesturbyggð 701 Skagaströnd, Höfðahreppi 582 Tálknafjörður, Tálknafjarðarhreppi 327 Hofsós, Sveitarfélaginu Skagafirði 180 Þingeyri, Ísafjarðarbæ 330 Varmahlíð, Sveitarfélaginu Skagafirði 133 Flateyri, Ísafjarðarbæ 307 Hólar, Sveitarfélaginu Skagafirði 92 Bolungarvík 944 Strjálbýli á Norðurlandi vestra Suðureyri, Ísafjarðarbæ 331 Laugarbakki, Húnaþingi vestra 82 Súðavík, Súðavíkurhreppi 191 Samtals Krossholt, Vesturbyggð 14 Strjálbýli á Vestfjörðum 814 Húsavík, Húsavíkurbæ Grímsey, Grímseyjarhreppi 93 Laugar, Þingeyjarsveit 94 Reykhólar, Reykhólahreppi 121 Kópasker, Öxarfjarðarhreppi 138 Drangsnes, Kaldrananeshreppi 88 Strjálbýli á Norðurlandi eystra Hnífsdalur 419 Raufarhöfn, Raufarhafnarhreppi 252 Samtals Þórshöfn, Þórshafnarhreppi 370 Bakkafjörður, Skeggjastaðarhreppi 106 Akureyri Reykjahlíð, Skútustaðahreppi 208 Siglufjörður Samtals Ólafsfjörður, Ólafsfjarðarbæ 994 Dalvík, Dalvíkurbyggð Egilsstaðir, Austur-Héraði Hrafnagil, Eyjafjarðarsveit 136 Vopnafjörður, Vopnafjarðarhreppi 569 Hauganes, Dalvíkurbyggð 158 Hallormsstaður, Austur-Héraði 59 Hrísey, Hríseyjarhreppi 180 Neskaupstaður, Fjarðabyggð Kristnes, Eyjafjarðarsveit 53 Seyðisfjörður 730 Litli-Árskógssandur, Dalvíkurbyggð 132 Eskifjörður, Fjarðabyggð 972 Grenivík, Grýtubakkahreppi 294 Reyðarfjörður, Fjarðabyggð 671 Svalbarðseyri, Svalbarðsstrandarhreppi 207 Fáskrúðsfjörður, Austurbyggð 599 Hjalteyri, Arnarneshreppi 45 Breiðdalsvík, Breiðdalshreppi 177 Samtals Fellabær, Fellahreppi 373 Stöðvarfjörður, Austurbyggð 262 Höfn, Sveitarfélaginu Hornafirði Strjálbýli á Austurlandi Djúpivogur, Djúpavogshreppi 385 Eiðar, Austur-Héraði 41 Nesjakauptún, Sveitarfélaginu Hornafirði 85 Borgarfjörður eystri, Borgarfjarðarhreppi 97 Samtals Samtals Vík í Mýrdal, Mýrdalshreppi 296 Stykkishólmur Kirkjubæjarklaustur, Skaftárhreppi 141 Strjálbýli á Vesturlandi Skógar, Rangárþingi eystra 26 Borgarnes, Borgarbyggð Samtals 463 Grundarfjörður, Grundarfjarðarbæ 843 Ólafsvík, Snæfellsbæ Selfoss, Sveitarfélaginu Árborg Hellissandur, Snæfellsbæ 412 Rauðalækur, Rangárþingi ytra 34 Rif, Snæfellsbæ 144 Reykholt, Bláskógabyggð 164 Búðardalur, Dalabyggð 246 Laugarvatn, Bláskógabyggð 176 Hvanneyri, Borgarfjarðarsveit 193 Laugarás, Bláskógabyggð 120 Reykholt, Borgarfjarðarsveit 33 Hvolsvöllur, Rangárþingi eystra 712 Bifröst, Borgarbyggð 210 Þorlákshöfn, Sveitarfélaginu Ölfusi Kleppjárnsreykir, Borgarfjarðarsveit 45 Strjálbýli á Suðurlandi Borðeyri, Bæjarhreppi 23 Hveragerði Samtals Eyrarbakki, Sveitarfélaginu Árborg 580 Stokkseyri, Sveitarfélaginu Árborg 465 Keflavík, Reykjanesbæ

17 Fylgiskjal 2 frh. Hella, Rangárþingi ytra 635 Njarðvík, Reykjanesbæ Flúðir, Hrunamannahreppi 296 Sandgerði Sólheimar, Grímsnes- og Grafningshreppi 65 Garður, Gerðahreppi Árbæjarhverfi, Sveitarfélaginu Ölfusi 58 Grindavík Hafnir, Reykjanesbæ 120 Vogar, Vatnsleysustrandarhreppi 833 Vestmannaeyjar Strjálbýli á Suðurnesjum 99 Samtals Reykjavík Ísafjörður Akranes Sauðárkrókur Álftanes, Bessastaðahreppi Akureyri Garðabær Húsavík Grundarhverfi, Reykjavík 507 Egilsstaðir Hafnarfjörður Höfn Kópavogur Vík í Mýrdal 463 Mosfellsbær, meginbyggð Selfoss Mosfellsbær, Mosfellsdalur 213 Reykjanesbær Seltjarnarnes Stykkishólmur Strjálbýli á höfuðborgarsvæði 431 Vestmannaeyjar Samtals Samtals Vefur Hagfræðistofu Íslands 2.mars Tölur miðast við 31. desember

18 Fylgiskjal 3. Kort af Íslandi ef bæjum væri fækkað niður í 10 (fyrir utan höfuðborgarsvæðið). 18