Tinjauan Perlaksanaan Pembelajaran Berkumpulan Di Kalangan Pelajar Institusi Pengajian Tinggi Swasta (IPTS) Di Johor Bahru Khairulhelmi Katip Bazitah Abu Bakar dan Florence Fletcher Malia Fakulti Pendidikan Universiti Teknologi Malaysia, Skudai, Johor Abstrak Kajian ini bertujuan untuk meninjau penggunaan pendekatan pembelajaran berkumpulan ( Cooperative Learning Approach ) bagi pelajar-pelajar di salah sebuah Institusi Pengajian Tinggi Swasta di Johor Bahru. Kajian ini telah dijalankan ke atas pelajar-pelajar yang mengambil matapelajaran Prinsip Pengurusan. Seramai 31 orang pelajar lelaki dan perempuan telah dipilih untuk melaksanakan kajian ini. Keputusan kajian adalah berdasarkan jawapan daripada soal selidik yang telah diberi kepada pelajar. Analisa keputusan kajian menunjukkan kedua-dua golongan pelajar lelaki dan perempuan menggemari pendekatan kerjasama dalam pembelajaran (pembelajaran berkumpulan cooperative learning approach ) dalam menyelesaikan masalah pembelajaran yang dihadapi bagi sesuatu matapelajaran. Antara hasil kajian yang didapati menunjukkan pembelajaran berkumpulan adalah lebih efektif dan mempunyai kesan positif ke atas pelajar, terutamanya dalam meningkatkan kefahaman pelajar ke atas sesuatu matapelajaran. Justeru itu, kajian menunjukkan pendekatan kerjasama dalam pembelajaran berkumpulan untuk menyelesaikan masalah pembelajaran adalah sesuai di kalangan pelajar IPTS tersebut. PENGENALAN Pembelajaran berkumpulan adalah salah satu kaedah pembelajaran yang banyak ditekankan dewasa ini. Pembelajaran ini melibatkan perbincangan, penyelesaian masalah dan aktiviti lain yang dilaksanakan dalam kumpulan yang kecil atau secara berpasangan untuk mencapai matlamat bersama. Pembelajaran berkumpulan melibatkan pengawasan dan penggalakkan interaksi di kalangan pelajar berbanding dengan persaingan pembelajaran atau pembelajaran persendirian (Kagan, 1999). Sebahagian kaedah pembelajaran berkumpulan berorientasikan kepada penguasaan kemahiran asas dan pengetahuan seseorang. Sementara terdapat juga yang berorientasikan pelajar melengkapkan sesuatu projek yang sukar secara berkumpulan, yang menekankan kemahiran berfikir yang lebih kritis dan analitikal. Dalam pembelajaran berkumpulan, para pelajar bertanggungjawab ke atas pembelajaran sendiri dan kumpulan (Gokhale, 1995). Dengan itu, setiap ahli kumpulan bertanggungjawab sepenuhnya untuk memastikan dan komited dalam pembahagian tugas bagi memastikan tercapainya objektif pembelajaran. Elemen-elemen di dalam Muka surat 1/7
pembelajaran berkumpulan berupaya menjadikan pelajar lebih bermotivasi untuk belajar. Merujuk kepada teori perkembangan kognitif, Salvin (1996) berpendapat melalui perbincangan dan bertukar-tukar pendapat di dalam kumpulan pelajar dapat membantu mereka untuk menguasai konsep-konsep penting. Woolfolk (1995) mencadangkan situasi interaksi sesama pelajar adalah perlu untuk membantu proses berfikir pelajar. Menurut Panitz (1996) apabila pelajar diberi tanggungjawab untuk memastikan kejayaan kumpulan, mereka lebih berminat untuk melibatkan diri dalam proses pembelajaran dan berakhir dengan memikul lebih banyak tanggungjawab. Ini bukan sahaja menimbulkan sikap positif dalam pembelajaran bahkan ianya juga akan membentuk hubungan baik di antara ahli dalam pembelajaran bahkan ianya juga akan membentuk hubungan baik di kalangan ahli dalam kumpulan yang sama terutamanya kumpulan yang di mana di dalamnya terdapat perbezaan latarbelakang budaya dan sosio-ekonomi khususnya untuk pelajar di peringkat tertiary (pengajian atas) yang berbilang kaum di Malaysia. Kajian ini dilakukan untuk mengetahui kaedah pembelajaran yang digunakan oleh para pelajar apabila menghadapi masalah dalam pembelajaran bagi sesuatu mata pelajaran. METODOLOGI Kajian dijalankan di salah sebuah Institusi Pengajian Tinggi Swasta di Johor Bahru. Institusi dipilih berdasarkan hubungan yang baik antara pihak pengurusan Institusi dengan penyelidik. Seramai 31 orang pelajar yang mengikuti matapelajaran Prinsip Pengurusan di institusi berkenaan telah terlibat sebagai subjek kajian. Pelajar terdiri daripada 12 orang pelajar lelaki dan 19 orang pelajar perempuan. Pemilihan responden adalah berdasarkan kepada bidang pelajaran yang memerlukan pelajar untuk mengingati, memahami dan menguasai konsep-konsep penting pelajaran serta memerlukan tindakan pelajar sekiranya berhadapan dengan masalah pembelajaran. Kaedah soal selidik telah digunakan dalam kajian ini. Soalan dalam borang soal selidik berlandaskan tiga (3) bentuk iaitu specific responses, checklist responses dan open-ended answers. Pelajar diberi masa selama 15 minit untuk menjawab soal selidik berikut yang merangkumi 15 soalan. Kaedah pengiraan yang digunakan adalah kaedah pengiraan frekuensi (FCM Frequency Count Method ). Dimana, x ialah bilangan pelajar memilih sesuatu kaedah manakala n pula mewakili jumlah keseluruhan pelajar yang terlibat dalam kajian ini. y mewakili peratusan yang diperolehi. x/n X 100 % = y % DAPATAN KAJIAN Jadual dibawah menunjukkan bilangan sampel lelaki dan perempuan yang terlibat sebagai subjek kajian. Responden terdiri daripada pelajar yang mengambil matapelajaran Prinsip Pengurusan. Melayari internet dan lain-lain hanya diwakili oleh sampel perempuan. Mendapatkan bantuan pensyarah, belajar secara berkumpulan dan membuat rujukan di perpustakaan terdiri daripada kedua-dua kumpulan jantina. Berdasarkan sampel kedua-dua kumpulan jantina ini tidak akan membiarkan masalah Muka surat 2/7
begitu sahaja jika menghadapi kesukaran dalam pembelajaran. Bilangan sampel adalah seramai 31 orang, iaitu 19 orang pelajar perempuan dan 12 orang pelajar lelaki. JADUAL 1 : TABURAN RESPONDEN KAJIAN Kaedah Pembelajaran Lelaki Perempuan Bilangan Bantuan Pensyarah 3 4 7 Pembelajaran berkumpulan 8 9 17 Rujukan di perpustakaan 1 3 4 Melayari internet 0 2 2 Membiarkan masalah 0 0 0 Lain-lain 0 1 1 Jumlah 12 19 31 Melalui jawapan dari borang soal selidik yang dikutip, data-data berikut telah diperolehi; JADUAL 2 : MAKLUMAT DAPATAN BERDASARKAN BORANG SOAL SELIDIK. Kaedah Pembelajaran Lelaki Perempuan Bilangan Peratus (%) Bantuan Pensyarah 3 4 7 22.6 Pembelajaran berkumpulan 8 9 17 54.8 Rujukan di perpustakaan 1 3 4 12.9 Melayari internet 0 2 2 6.5 Membiarkan masalah 0 0 0 0.0 Lain-lain 0 1 1 3.2 Jumlah 12 19 31 100.0 Melalui data yang diperolehi, didapati kebanyakan pelajar, iaitu 54.8% menggunakan kaedah pembelajaran berkumpulan untuk menyelesaikan masalah berkaitan sesuatu matapelajaran. Salvin (1995), berpendapat melalui perbincangan dan bertukar-tukar pendapat di dalam kumpulan pelajar dapat membantu mereka untuk menguasai konsepkonsep penting. Hasil data turut menunjukkan peratusan pelajar yang meminta bantuan pensyarah adalah 22.6%, 12.9% membuat rujukan di perpustakaan, melayari internet 6.5% dan lain-lain seperti pembelajaran secara bersendirian sebanyak 3.2%. Dapatan juga menunjukkan pelajar tidak membiarkan masalah mereka berlalu tanpa mencari jalan penyelesaian. Muka surat 3/7
JADUAL 3 : MAKLUMAT DAPATAN KAJIAN BERDASARKAN JANTINA. Kaedah Pembelajaran Bilangan Lelaki Peratus (%) Bilangan Perempuan Peratus (%) Bantuan Pensyarah 3 25.0 4 21.0 Pembelajaran 8 66.7 9 47.4 berkumpulan Rujukan di perpustakaan 1 8.3 3 15.8 Melayari internet 0 0.0 2 10.5 Membiarkan masalah 0 0.0 0 0.0 Lain-lain 0 0.0 1 5.3 Jumlah 12 100.0 19 100.0 Merujuk kepada Jadual 3, tidak dinafikan bahawa pembelajaran berkumpulan adalah kaedah pembelajaran yang diminati oleh kedua-dua pelajar lelaki dan perempuan di IPTS tersebut. Walau bagaimanapun, peratusan pelajar lelaki yang melaksanakan pembelajaran berkumpulan mengatasi peratusan pelajar perempuan sebanyak lebih kurang 20%. Terdapat pelajar perempuan yang menggunakan kaedah pembelajaran secara internet, iaitu sebanyak 10.5% berbanding pelajar lelaki yang tidak langsung menggunakan kaedah tersebut. Berdasarkan kajian yang dilaksanakan didapati 15.8% pelajar perempuan membuat rujukan ke perpustakaan bila menghadapi masalah dalam pembelajaran, sedangkan kaedah ini hanya melibatkan 8.3% pelajar lelaki sahaja. 5.3% pelajar perempuan memilih untuk belajar secara persendirian (lain-lain). PERBINCANGAN Pembelajaran berkumpulan adalah pembelajaran secara aktif yang memerlukan penglibatan dan kerjasama setiap pelajar di dalam kumpulan. Untuk menjayakan kaedah pembelajaran ini beberapa ciri-ciri telah dikenalpasti. Ianya adalah seperti berikut, Memerlukan sikap saling kebergantungan yang positif dikalangan ahli untuk menyelesaikan sesuatu masalah atau tugasan. Setiap individu bertanggungjawab dalam menyelesaikan bahagian kerja masingmasing. Perlukan interaksi secara face to face. Ahli-ahli kumpulan perlu tahu menyesuaikan aplikasi kemahiran interpersonal, komunikasi, kepimpinan dan pengurusan konflik. Penilaian kumpulan secara kerap harus dilakukan untuk memperbaiki kelemahan dalam kumpulan dan meningkatkan kerjasama berkumpulan. Dari kajian yang dilaksanakan, didapati pembelajaran berkumpulan mempunyai lebih kesan positif ke atas pelajar yang menggunakan kaedah ini untuk menyelesaikan masalah pembelajaran mereka. Di antara kesan-kesan yang telah dikenalpasti adalah seperti berikut, Pelajar dapat mengeluarkan idea-idea baru berkenaan masalah yang mereka hadapi dalam sesuatu matapelajaran. Mengurangkan masalah ketidak fahaman mengenai sesuatu matapelajaran. Memberi peluang kepada pelajar berkongsi dan bertukar idea. Membantu pelajar berfikir secara analitikal dan kritis. Muka surat 4/7
Meningkatkan tahap keyakinan pelajar. Meningkatkan tahap penguasaan pelajar terhadap sesuatu matapelajaran. Walaupun mendatangkan kesan yang positif, terdapat sebahagian pelajar yang tidak berminat untuk menjalankan kaedah pembelajaran ini dengan alasan; Ia mengambil masa yang agak lama dan panjang. Kurang kerjasama ahli-ahli dalam kumpulan. Pelajar yang kurang kemampuan ( low ability ) akan ketinggalan. Berlaku dominasi atau penguasaan perbincangan oleh ahli-ahli tertentu (yang aktif). Terpaksa menerima kata putus majoriti. Wujud Free-riders di dalam kumpulan. Cadangan Berdasarkan maklumbalas yang diberikan oleh pelajar yang terlibat di dalam kajian, penyelidik telah menggariskan secara kasar aspek-aspek yang perlu diambil kira apabila ingin menggalakkan pelajar belajar secara berkumpulan. 1. Memperkenalkan pembelajaran berkumpulan kepada pelajar. Pelajar perlu didedahkan dengan teknik belajar secara berkumpulan di peringkat awal persekolahan lagi. Selain itu pelajar perlu diberi penerangan ringkas mengenai perjalanan aktiviti pembelajaran berkumpulan bagi membolehkan pelajar memainkan peranan sepenuhnya dalam perbincangan tersebut. 2. Aktiviti kerja berkumpulan. Semasa aktiviti kerja berkumpulan, setiap ahli kumpulan haruslah berperanan sepenuhnya dalam melaksanakan tugasan yang diberikan secara maksima untuk mendapatkan hasil yang efektif. Secara tidak langsung sebarang masalah yang timbul di dalam sesuatu kumpulan seperti ahli kumpulan yang tidak serasi, kurangnya kerjasama, ahli kumpulan membuat kerja secara individu atau hanya pelajar tertentu yang menguasai kumpulan dapat diatasi. 3. Pelajar mesti mempunyai kemahiran bersosial dan kemahiran kognitif. Pelajar perlu mempraktikkan kemahiran bersosial dan kemahiran kognitif di dalam kumpulan. Kemahiran sosial yang dimaksudkan adalah kemahiran mendengar, berkongsi dan memberi galakan yang digunakan ketika berinteraksi dengan individu lain sama ada secara lisan atau bukan lisan. Selain itu kemahiran sosial akan dipelajari secara tidak langsung semasa pelajar berinteraksi. Dengan adanya kemahiran bersosial dapat membantu mempercepatkan lagi proses penyesuaian sesama pelajar di dalam kumpulan yang terdiri daripada pelajar yang berbeza latar belakang dan wujud perbincangan dalam suasana yang harmoni. Kemahiran kognitif juga dikenali sebagai kemahiran berfikir secara kreatif dan kritis. Merujuk kepada keupayaan untuk memproses maklumat, menentukan hubungkait serta membuat kesimpulan dan keputusan. Kemahiran berfikir diperlukan kerana pelajar perlu membimbing dan dibimbing untuk melibatkan diri dengan proses berfikir tentang kandungan pelajaran pada tahap yang lebih Muka surat 5/7
tinggi (pelajar institusi pengajian tinggi misalnya). Kemahiran berfikir membantu pelajar melibatkan diri dalam perbincangan kumpulan secara lebih aktif sama ada sebagai pengajar atau sebagai orang yang diajar. 4. Pembentukan kumpulan pelajar. Bilangan optima yang dicadangkan ialah empat (4) orang yang mana membolehkan mereka berbincang secara berpasangan. Setiap kumpulan kecil adalah lebih baik sekiranya terdiri daripada pelajar yang berbeza etnik. Pelajar sendiri mengakui bahawa aktiviti berkumpulan memberi peluang kepada mereka untuk lebih mengenali rakan daripada etnik lain. Dalam masyarakat yang berbilang bangsa proses integrasi etnik perlu digalakkan memandangkan di dalam pergaulan mereka seharian, iaitu di luar masa kelas pelajar lebih senang berada di dalam kelompok etnik yang sama yang berkemungkinan tahap keupayaan kognitif mereka adalah hampir sama. Justeru itu, sesuatu kumpulan tersebut perlulah terdiri daripada pelajar yang berbeza tahap kebolehannya. Keupayaan kognitif seorang pelajar dapat ditingkatkan dengan bantuan rakan sebaya yang lebih berkebolehan (Woolfolk, 1995). Cadangan Untuk Kajian Lanjutan Kajian ini dijalankan di dalam situasi kelas yang terdiri daripada pelajar pelbagai tahap kebolehan dalam suatu subjek sahaja di IPTS, maka kajian lanjutan perlu dilakukan terutama bagi subjek-subjek yang sukar untuk dikuasai dalam pembelajaran secara individu. KESIMPULAN Maklum balas daripada responden merupakan maklumat yang sangat berguna bagi menilai kesesuaian sesuatu kaedah pembelajaran dilaksanakan. Dapatan kajian menunjukkan bahawa pelajar lebih cenderung untuk berbincang secara berkumpulan ketika menghadapi masalah dalam pembelajaran. Melalui pembelajaran secara berkumpulan akan meningkatkan kefahaman pelajar terhadap sesuatu matapelajaran. Ini secara tidak langsung berupaya meningkatkan pencapaian pelajar kerana dengan adanya interaksi sesama mereka menyebabkan berlakunya perubahan dalam kognitif pelajar. Di mana di dalam membincangkan teori perkembangan kognitif, Woolfolk (1995) mencadangkan situasi interaksi sesama pelajar adalah perlu untuk membantu proses berfikir pelajar. Teori penerangan kognitif menjelaskan bahawa melalui penerangan yang diberikan kepada rakan menyebabkan berlakunya proses penstrukturan kognitif yang mana ia membantu proses pengekalan maklumat. Banyak kajian telah menunjukkan, apabila pelajar digalakkan belajar secara berkumpulan atau bersama-sama, pengetahuan mereka dalam kemahiran perhubungan (sosial) akan meningkat dan mereka juga akan mampu menyelesaikan masalah secara berkumpulan. Disamping itu mereka juga akan saling bantu membantu dalam penyelesaian masalah. Muka surat 6/7
RUJUKAN Gokhale, A.A (1945). Collaborative Learning Enhances Critical Thinking. Journal of Technology Education. Hasmah Binti Din, (2000). Cooperative Learning Approach in English Essay Writing Task : UKM 3rd Year BA(ELS). Student s Perception Project Paper. B.Ed. Tesl, Universiti Kebangsaan Malaysia. Panitz, (1996). 67 Benefits of Cooperative Learning. http:/home.capercod.net/-tpanitz/tedarticles/cooperative.htm(27/02/02). Salvin, R.E. (1995). Cooperative learning among students: Theory, research and Implication for active learning. http://www/scov.csos.jhu.edu/sfa/cooplearn.htm. Salvin, R.E. (1996). Research on cooperative learning and achievement: what we know, what we need to know. Contemporary Education Educational Psychological, 21, 433-69. Spencer Kagan, (1999). Cooperative Learning. Resources for Teachers, Inc. Woolfolk, A. E. (1995). Educational Psychology (6th Edition). Boston: Allyn & Bacon. Muka surat 7/7