KATALUNIAKO ERREFERENDUMAREN BEZPERA IÑAKI SOTO ESPEKULATU DAITEKE, BAINA GUZTIAREN FUNTSA LANA DA ESKOZIATIK BEGIRA EZ DA EUREN ERREFERENDUMA, BAINA IZANGO BALITZ BEZALA MIKEL ZUBIMENDI GERTATZEN DENA GERTATUTA ERE, EZER EZ DA BERDIN IZANGO GAIZKA AMONDARAIN TREN BATEK BESTE TREN BAT EZKUTA DEZAKE JOXEAN AGIRRE SINADUREN GERRA AINARA AZPIAZU AXPI HASÍ 2017ko irailaren 30a XI. urtea 537. zbk. 0,50 euro mila leiho zabalik www.gaur8.info ARO BATEN LEKUKO ETA PROTAGONISTA HOGEITAKA URTEREN OSTEAN, BETAGARRIK AZKEN KONTZERTUA EMAN ZUEN JOAN DEN UDAN, HATORTXU ROCK-EN. IÑAKI ORTIZ DE VILLALBA BERE BIZITZA ERDIA IZAN DEN TALDEAZ ETA PROIEKTU BERRIEZ MINTZATU ZAIGU. > 22 Juanan RUIZ ARGAZKI PRESS
mila leiho zabalik Arduraduna: Amagoia Mujika Telleria. Erredakzioa: Xabier Izaga Gonzalez. Argitaratzailea: Astero. Lege Gordailua: SS-77/07. Helbidea: Portuetxe 23-2a. 20018 Donostia. P.K.: 1099. Tel.: 943 31 69 99 / Faxa: 943 31 69 98. e-posta: info@gaur8.info. Publizitatea: Euskal Prensa. Tel.: 94 424 72 06. Eskoziar independentistak, Kataluniarekin bat 04 Gidatzeko baimena bai, baina... 07 Gosea pairatzen dutenen kopuruak gora egin du 08 Eusle, lankideekin euskaraz mintzatzeko metodologia 12 «Bakoitzak bere baratzea egin dezan» 17 Gaur 110 urte beteko zituen Uliako transbordadore aitzindariak 18 E.lkarrizketa: Iñaki Ortiz de Villalba 22 Nora hoa, marigorringo? 27 In fraganti: Guillermo Roa 28 Juantxo Egañaren behatxulotik 31 4 8 SINADURAK: 03 Iñaki Soto: Espekulatu daiteke, baina guztiaren funtsa lana da 10 Oier Gorosabel: Neuroplastizitatea 11 Mikel Zubimendi: Gertatzen dena gertatuta ere, ezer ez da berdin izango 16 Ainara Azpiazu AXPI 20 Gaizka Amondarain: Tren batek beste tren bat ezkuta dezake 21 Garazi Goia: Azaleko adimenak 25 Joxean Agirre: Sinaduren gerra 25 Nekane Zinkunegi: Loturen libertatea 30 Ana Elosegi: Udazken koloretan... 18 28 HEZKUNTZA, HIZKUNTZA POLITIKA ETA KULTURA SAILAK (HIZKUNTZA POLITIKARAKO SAILBURUORDETZAK) DIRUZ LAGUNDUA
2017 iraila 30 GAUR8 2 / 3 { datorrena } Iñaki Soto Espekulatu daiteke, baina guztiaren funtsa lana da atzerria Kazetaritza onak patxada behar duela diote askok egun. Breaking news-ak jarraitzeko Internet dago, papera irakurtzeko da. Horretxegatik, papererako idatzitako artikuluek asmo analitikoliterario bat behar dute izan. Hitzek asmo sakonagoa eskatzen dute hemen, gertaerekiko eta pentsamenduarekiko ekidistantzian mugitu behar dira. Horrek arriskuak ditu: pasatuz gero, solemneegiak izateko arriskua dugu, are erridikuluak izateko arriskua ere. Ezin dugu Katalunian gertatuko dena asmatu, ez guk ez inork. Espekulazioa kazetaritza onaren etsaia da, baita pentsamendu onarena ere. Politikan, ordea, agertokiak aurreikustea ezinbestekoa da; gertaerak aurreikustea, alegia, gero gertatu edo ez. GERTAERA Artikulu hau idazten ari naizenean Bartzelonara bidean goaz, osteguna da. Argitaratzen denerako, larunbata, patxada zeharo iraungita egon daiteke. Urgentziak aginduko du, ziur asko. Orain ez dakizkigun gauza asko jakingo ditugu ordurako, agian. Oraingoz ezezagunaren Errepublikan bizi gara. Gertaera batek dena alda dezake, alde batera zein bestera, bai Katalunian eta baita Euskal Herrian ere. Arnaldo Otegik Argien aroa liburuan gure garaian ezohiko gertaerek duten indarra aurreikusi zuen. Gertaerak hemen salbuespenaren neurrikoak izango dira. SALBUESPENA Salbuespen egoera batean bizi baikara eta hortik idazten dugu orain. Euskal herritarrak, ordea, aspaldi bizi gara egoera horretan. Egin -en sorreratik 40 urte bete direnean, gure historia garaikidea hortik idatzi dugula baieztatu daiteke. Espainian, salbuespenezko zerbait baldin badago, horixe demokrazia baita. Gauzak horrela, kataluniarrek ez dirudite salbuespen hori norainokoa izan daitekeen kontziente. Edo hori pentsatu dugu egunotan euskaldun askok. Horrek badu beste buelta bat, ordea. Euskaldunok ez gara kontziente kataluniarrak noraino diren kapaz neurri horiek saihestu edo inhibitzeko. Asmatuko dute, edo ez, baina ez da pentsatu ez dutelako izango. Baita ondo pentsatu ere. PENTSAMENDUA Egunotan argitaratu ditugun artikulu eta iritzietatik eta asko eta oso onak izan dira, espainiar Estatuari buruzko Ferran Requejoren honekin geratzen naiz: «Francamente, es de un nivel analítico e intelectual deplorable. No tanto por lo que piensan, sino sobre todo por desde dónde lo piensan, hay que mirar las plataformas intelectuales desde las que analizan lo que ocurre. Es un Gobierno tercermundista en términos mentales». Amaierako tonuan Federico Krutwig gogoratu eta grazia egin dit. Esanahian, ordea, Joxe Azurmendiri entzundako antzeko hausnarketaz oroitu naiz. Ziur naiz Azurmendik espainiar agintariei buruz berdina pentsatzen duela, baina kasu horretan euskal pentsamenduaren arriskuez ari zen. Ondo pentsatzen ikasi behar dugu, zuzen pentsatzen, pentsamendu-zuzenaren oso desberdina dena, baita politikoki ez-zuzenaren desberdina ere. Ondo pentsatzea lana da. Salbuespen egoera batean bizi gara eta hortik idazten dugu orain. Euskal herritarrak, ordea, aspaldi bizi gara egoera horretan. Espainian, salbuespenezko zerbait badago, horixe demokrazia baita LANA Katalunian gaurtik aurrera zer gertatuko den ezin dugu esan, baina honaino heltzeko agintariek eta herritarrek egin duten lana azpimarratu behar da. Lan itzela. Gure lantaldeak egunotan egindako lana erreibindikatzen amaitu nahi dut. Plataforma eta produktu desberdinetan, formatuekin esperimentatzen, hiru hizkuntzetan Beste guztien baimenaz, Beñat Zalduaren lana aipatu nahi dut. Bere idazteko eta enfokatzeko gaitasuna erabat salbuespenezkoa da. Hau, ordea, talde lana da. Gure kasuan, gainera, komunitate baten lana. Komunitate horren laguntzarekin behin-behineko delegazio bat ireki dugu Bartzelonan. Hau ez da marketina, ezta coaching-a ere. Gure komunitate eta nazioaren konfigurazioan lanak jokatu duen garrantzia azpimarratu behar da. Gertaerez, salbuespenez eta pentsamenduaz harago, independentzia lana da.
atzerria KATALUNIA, ESKOZIATIK Ez da euren erreferenduma, baina izango balitz bezala; Kataluniarekin dago eskoziar independentismoa Eskoziako hiri nagusietan Kataluniarekiko elkartasun ekimenak izan dira. Irudian Glasgowkoa; jendea «The National» egunkariak kaleratutako azalarekin agertu zen. Andy BUCHANAN AFP b MUNDUA / Aimar Etxeberria Korta Hedabideak, sare sozialak eta kalea. Elkartasuna, berotasuna eta babesa. Muturra gehiegi sartu gabe, distantziatik, baina egin du Eskoziak Kataluniako independentzia erreferendumaren jarraipena. Badakite eurek zer den etorkizun politikoaz erabakitzea; zoriak katalanei bestelako patu bat eskaintzea espero dute. Izan daiteke ispiluaren aurrean bere buruaren erreflexua ikusten duelako, baina interes oso bereziarekin ari da jarraitzen Eskozia Kataluniako independentzia erreferendumaren afera. Eskoziarrek badakite zer den nork bere buruaren etorkizun politikoa hautatzea; 2014ko irailaren 18an egin zuten ariketa. Hiru urte pasatxo dira, beraz, Britainia Handiaren baitan jarraitzea erabaki zutenetik, hiru urte pasatxo independentziari ezetz esan ziotenetik %55 aurka, %45 alde. Orain, baina, Katalunian jokatzen da partida; harmailetan toki pribilegiatua hartua dute eskoziarrak. Bi erreferendumen arteko ezberdintasunak alde batera utzita nahiz nabaria izan Madril izaten ari den jarrerak ez duela zerikusirik bere garaian Londresek izan zuenarekin, Eskozia biharko egun historikoari egiten ari zaion jarraipena aztertu dugu. Zer informazio dute eskoziarrek Katalunian gertatzen ari denaz? Nola eta nondik jaso dute informazio hori? Eta zein da eskoziar independentismoaren erantzuna? Zein Katalunia bizitzen ari denak eragiten dion sentipena? «THE NATIONAL», ERREFERENTZIA Eskoziar independentismoa ari da, batez ere, Kataluniako independentzia erreferendumari bozgorailua jartzen. Eta jardun horretan bada erreferentzia n a g u s i b at : T h e Nat i o n a l egunkaria. Eskoziako independentzia erreferendumaren ostean ikusi zuen argia aipatu berripaperak urte bereko azaroaren 24an hain zuzen, eta bere ari da egiten Kataluniako afera. Eguna joan eguna etorri aurki daiteke bihar egingo den erreferendum independentistarekin osatutako azala, baina bereziki hedatu da estelada batekin lagundutako «Sí» handi batek lagundutako portada. Argi eta garbi gaineratzen du azalak gainera: «We support Catalonia s right to choose». Alegia, Kataluniaren erabakitzeko eskubidearen alde gaude ikus eskuineko argazkian gizonezkoak eskuartean duen berripapera. CommonSpace webgunea da Kataluniakoa lehen mailako gertakari politiko bezala hartzen ari den beste hedabide bat. Eta aurki daitezke albisteak The Scotsman eta Herald Scotland hedabide nazionaletan ere, nahiz eta ez izan hain ugariak. Agertu izan direnean, gainera, Katalunia eta Eskoziaren arteko ezberdintasunak plazaratzeko hautua egin dute aipatu hedabideek, Katalunian gertatzen ari denak Eskozian inolako eraginik izan ez dezan ahalegin berezia egingo balute bezala. Eta nola ez, sare sozialak. Kataluniak badu Eskozian bere Julian Assange propioa ere, eta hori George Kerevan da. SNPren legebiltzarkidea Westminsterreko Parlamentuan 2015etik, 2017ko hauteskunde orokor britainiar aurreratuetan galdu zuen bere aulkia.
2017 iraila 30 GAUR8 4 / 5 biltzarkideek osatutako talde batek Estatu espainiarraren jarduna iraingarritzat jo ostean iritsi ziren. ELKARTASUN ADIERAZPENAK, KALEAN Aurrez, talde parlamentario ezberdinek osatutako Kataluniaren aldeko plataforma osatu zuen eta gaur egun erreferendumaren aldeko eragile aktiboa da Twitterren. Besteak beste, gisa honetako esaldiak idatzi izan ditu: «Egin dezakeg u n o ke r r e n a d a M a d r i l g o erregimenak demokrazia katalana zanpatu dezan uztea». Azpimarratzekoa ere Catalanas for Yes izeneko erabiltzailearen jarduna; ezinbestekoa afera katalanari ingelesezko jarraipena egiteko. EDINBURGOKO AKORDIOA, EREDU Kataluniako erreferenduma Holyroodeko hizketagai izatera ere iritsi da. Iragan asteko ostiralean egin zituen Nicola Sturgeon Eskoziako lehen min i s t r o a k g a i a r e n i n g u r u ko adierazpenak Legebiltzarrean, eta, aferaren inguruko bere iritzia zein den garbi utzi bazuen ere, ez zuen kontua Eskoziako egoerarekin nahasteko inolako imintziorik egin. Ezeren gainetik, katalanek euren etorkizun politikoaren inguruan duten erabakitzeko eskubidea babestu zuen Sturgeonek, eta gaineratu zuen arduratuta zegoela erreferenduma oztopatzeko abian ziren saiakeren ondorioz. Zentzu horretan, Estatu espainiarraren eta Kataluniaren arteko aldebiko prozesu baten alde egin zuen, bien arteko elkarrizketan oinarritutako prozesu baten alde, hain zuzen. Aipatu elkarrizketaren adibidetzat jo zuen Britainia Handiko eta Eskoziako gobernuek 2014ko erreferenduma egin zedin sinatu zuten Edinburgoko Akordioa. «Uste dut zuzen nabilela esaten badut Kataluniak bizi duen egoera kezkagarria dela. Benetan espero dut bi gobernuen arteko elkarrizketak abiatzea, egoerari aterabide bat eman diezaioten. Hobe litzateke bien arteko elkarrizketa poliziak botopaperen atzetik edota hauteslekuetan sartzen ikustea baino», adierazi zuen Edinburgoko Ganbaran. Gaineratu zuen guztiz dela zilegi Estatu espainiarra Kataluniaren aterabide independentistaren aurka agertzea, «baina uste dut larria dena zera dela: estatu batek herritarrek euren etorkizuna demokratikoki hautatzeko duten erabakitzeko eskubidearen aurka egitea. Autodeterminazio eskubidea nazioarteko printzipio garrantzitsua da eta espero dut guztiaren buruan eskubide hau errespetatua izatea». «Edinburgoko Akordioa erabat baliagarria den tresna bat da: erakusten du independentziaren inguruan aurkako bi ideia dituzten bi gobernuk akordio bat erdiets dezaketela herritarren erabakitzeko eskubidea bermatzeko». Sturgeonen hitzok alderdi ezberdinetako lege- «The National» egunkaria, CommonSpace webgunea eta SNPko legebiltzarkide ohi George Kerevan dira afera gehien jarraitu dutenak. Holyroodera ere iritsi da Kataluniako auzia Hogeiren bat laguneko ordezkaritza joango da Eskoziatik Kataluniara, «ikastera eta esperientziak trukatzera». Zenbait politikari eta idazlek ikuskaritza lanak egingo dituzte Elkartasuna jasotzeak asko balio duela esango digu Robin McAlpinek ondorengo lerroetako elkarrizketan, eta, irakasgaia jakinda, praktikara eramaten ari dira eskoziar mugimendu independentistako kideak. Mugimendu horien baitan kokatzen da SNP alderdiaren gazte adarra, eta beronen kide da Rory Steel. Bera, beste hogeiren bat lagunekin batera, Bartzelonan da dagoeneko: «Funtsean, eurengandik ikastera goaz hara, esperientziak trukatzera, baina baita gure babesa agertzera ere». SNPko gazteek bidaliko duten ordezkaritzaz gain, bada beste bat ere, politikari eta idazleez osatua. Azken horiek ikuskaritza lanak egingo dituzte biharko erreferendum historikoan. Bada, baina, bi ordezkaritzak batzen dituen zerbait: guztiek bizi izan zuten 2014ko irailaren 18an Eskozian jazo zena, guztiek dakite zer den independentzia erreferendum bat. Kataluniari elkartasuna adierazteko lan horretan agente aktibo izaten ari den beste eragile bat Radical Independence Campaign da. Eragilearen sortzaileetako bat da Jonathon Shafi, eta bera izan zen iragan asteko asteazkenean Glasgown egin zen mobilizazioari ahotsa jarri zionetako bat. Madrilgo Gobernua Kataluniarekin izaten ari den jarrera izan zuen hizpide Shafik, eta esan zuen ez zuela baztertzen Londresek ere jarrera bera hartzea baldin eta Eskozia bigarren independentzia erreferendum baterantz abiatuko balitz. «Estatu espainiarrari aurrekari hori ezartzen uzten badiogu, alegia, Estatu espainiarraren jarrera antidemokratikoa ontzat ematen badugu, baliteke Gobernu britainiarrak aurrekari baliagarritzat hartzea berau». Auzia, erregionala edo estatala baino, Europa osoari eragiten diona dela azpimarratu zuen Shafik: «Mundu osoko demokratei dagokigu Kataluniaren ondoan egotea».
atzerria Iritsi dira Eskoziara ere Kataluniaren hotsak eta, modu batean edo bestean, izan du aferak eraginik bertako mugimendu independentistarengan. Ondo ezagutzen ditu Robin McAlpin estratega politiko eta Common Weal thin tank-aren zuzendariak Eskoziako independentisten ajeak. Distantziatik baina gertutik ari dira jarraitzen katalan independentisten mugimenduak, zoriak bestelako patu bat eskainiko dielakoan. Badaki Eskoziak Kataluniak independentziaren inguruak erabakiko duela bihar? Erresuma Batuan egin den gaiarekiko jarraipena nahiko mugatua izan dela esan dezakegu eta, ondorioz, ez da iritsi lehen mailako afera politiko baten maila hartzera. Eskozian, baina, eta bistako arrazoien ondorioz, beste dimentsio bat hartu du aferak, bai independentzia zaleen bai hedabide independentisten artean batez ere. Ondorioz, handiagoa da gaiarekiko sektoreok duten jakintza. Finean, baina, esan behar da Erresuma Batua ez dela atzerriko albisteak serioski hartzearen aldekoa, are gutxiago herrialde ez anglosaxoiez ari bagara. Zer da eskoziar gizarteak bihar Katalunian gertatuko denaren inguruan dakiena eta nondik jaso du informazio hori? The National egunkaria eta CommonSpace webgunea bezalako hedabide independentistek gaiaren inguruko jarraipen zabala egin dute. Bestelako hedabide nazional batzuek ere eskaini dizkiote lerro batzuk aferari, nahiz eta profil baxuko albisteak izan diren oro har. Eta Eskoziako BBC kateak berak ere egin du zerbait. Alegia, mainstreamak jarraitu du afera, nahiz eta ez nukeen esango lehentasunezko kontu bat izan denik euretako askorentzat. Normala denez, independentistek sare sozialak baliatu dituzte informazioa hedatzeko. Zein da eskoziar gizartean Katalunian gertatzen ari denarekiko gailentzen den sentimendua? Argazkiak: Raul BOGAJO ARGAZKI PRESS «Uste genuen gurea gogorra izan zela, baina sobera erasokor ari da erantzuten Madril» Une hauetan shock sentsazio batez hitz egingo nuke. Hemen uste genuen gurea [2014ko independentzia erreferenduma] zaila izan zela, baina Madril kontuari erantzuten ari zaion modua sobera erasokorra eta harroa da. Eskoziar alderdi politikoei dagokionez, zuhurtzia jarrera bat hartu dutela esango nuke, kanpoko herrialde baten mugimendu independentistaren baitan ez eragiteko hautua. Baina, orokorrean hitz eginda, Kataluniarekiko berotasun eta sinpatia maila ikaragarria da Eskozian. Bada, aktiboki, Kataluniako erreferendumari babesa adie- ROBIN MCALPINE ESTRATEGA POLITIKOA Begi bat Katalunian jarrita dabil azken denboran Common Weal-eko zuzendaria. Berotasunez eta sinpatiaz ari dira bizitzen Katalunian gertatzen ari den guztia. Aimar Etxeberria Korta razten ari zaion eragile edo mugimendurik? Radical Independence Campaign-eko kideak modu oso organizatuan ari dira elkartasun ekimenak antolatzen eta, pixkanaka, Eskozia osora ari dira hedatzen hauek. Ez dakit zenbaterainoko eragina izan dezaketen ekimenok, baina ongi dakigu hemen elkartasunak asko balio duela. Nahiko nuke Kataluniatik ikustea Eskozia bere babesa ematen ari zaiela, nahiko nuke sentitzea gure gurari positibo guztiak eurekin dituztela. Ari dira mugimendu hauek Katalunia eta Eskoziaren arteko alderaketarik egiten? Kontu ia biblikoa da hemen Eskoziak ezin duela bere independentzia prozesua munduko beste edozein herrialdetakoarekin alderatu. Unionismoak saldu nahi izan du ez dagoela autodeterminazio eskubidearen aldeko mugimendu demokratiko globalik, saldu izan du mugimendu hauek arrangura ezberdinak dituzten erregio isolatuen kontuak direla. Baina dialektika hori gatazka sozial ororekin ikusi dugu. Horrek, baina, ez dauka errealitatearekin zerikusirik. Uste duzu bihar Katalunian gertatuko denak izan dezakeela eraginik Eskoziaren etorkizun politikoan? Ez dut uste biharko erreferendumaren emaitzek nolabaiteko eraginik izan dezaketenik Eskoziaren prozesu independentistaren baitan. Erresuma Batuak ezarria dauka jada aurrekari bat: posible da bi gobernuen arteko akordio baten ondorioz antolatutako independentzia erreferendum bat egitea. Uste dut oso zaila litzatekeela eurentzat atzerapauso nabarmena eman eta printzipio hori hankaz gora botatzea. Nolanahi ere, bada antzerakoa izango den zerbait: Londresek ez dio Eskoziari bigarrenez bozkatzen utziko. Ezezkoaren garaipena argi ikusten zutelako bultzatu zuten Edinburgorekiko akordioa, baina zentzu horretan bederen amaitu dira ziurtasunak. Ez dute bigarren aukerarik bultzatuko.
2017 iraila 30 GAUR8 6 / 7 Reem BAESHEN AFP C IKUSMIRA GIDATZEKO BAIMENA BAI, BAINA DEBEKUAK ASKO DIRA ORAINDIK Saudi Arabiako emakumeek hamarkada luzez egindako aldarrikapen bat egia bihurtzea lortu dute: gidatzeko baimena eskuratu ahal izatea eta auto bat gidatzeagatik giltzaperatuak ez izatea. Aurrerapauso handia da eta hala ospatu dute Saudi Arabiako emakume ekintzaileek. Nazioartean ere oihartzun handia izan du Salman erregearen iragarpenak, erreinu ultrakontserbadorearen irudia nolabait zuritzen lagundu duena. Hala ere, oraindik asko dira emakumeek beraien eguneroko bizitzan jasan behar dituzten debekuak. Familiako gizonezko baten baimena derrigorrezkoa dute gauza txikiena ere egiteko. Atzerrira joan nahi badute edo ebakuntza bat egin behar badute, aitaren, anaiaren, senarraren... oniritzia behar dute. Familiakoak diren gizonekin soilik izan dezakete harremana, musulmanak direnekin bakarrik ezkon daitezke, burutik hanketaraino beltzez estalita joan behar dute... Muturreko kode horiek ez errespetatzearen ordaina kartzela da, oraindik ere. Ainara Lertxundi
atzerria Hamabi urtez j a r r a i a n, 2 0 0 3 t i k 2 0 1 5 e r a b i - t a r t e a n, m u n d u a n gosea sufritzen zutenen kopuruak behera egin zuen. Joera hori ikusita, nazioarteak anbizio handiko helburu bat jarri zuen: 2030erako gosea mundu osoan bukatutzat ematea. Aurreikuspenak baikorrak ziren. Amerikan uzta apartak jasotzen ari ziren urtez urte eta Afrikan bertan ere hobekuntza nabarmena zen nekazaritza ekoizpenetan. Iaz, baina, atzerapauso nabarmena eman zen. Hala, 2003tik lehen aldiz, aurreko urtean baino jende g e h i a g o d a g o s e mu n du a n uneotan. Dagoeneko 815 milioi pertsona dira egoera horretan daudenak. Egoera ikusita, elikaduraz arduratzen diren Nazio Batuetako erakundeek alarma piztu dute elikadura-segurtasunari eta nutrizioari buruzko azken estatistikok aurkezterakoan. 2016an, aurreko urtean baino 38 milioi pertsona gehiagok jas at e n z uten g o s e a ; p e ntsa, 2012ko kopurura itzuli gara jada. Dagoeneko ehun pertsonatik 11 daude gose munduan. Klima aldaketa eta gatazkak dira atzerapauso horren arrazoi nagusiak. Eta herri batzuetan, gainera, bien erasoa jasan dute: lehorte edo uholdeek gerraren eragina handitu dute. GOSETE LARRIA LAU HERRIALDETAN Hala gertatu da, batez ere, Afrikan eta Asiako hainbat herrialdetan. «Azken 25 urteotan herri gehienek gosea gutxitzeko aurrerapauso nabarmenak eman badituzte ere, lorpenok eten egin dira edo atzerapausoak eman dira gatazkak pairatzen dituzten eskualde gehienetan», jasotzen du Nazio Batuetako erakundeek egindako txostenak. Horren erakusle, Asian 520 milioi pertsona dira behar bezala elikatzeko elikagai nahikorik ez dutenak; Afrikan, 243 milioi, eta, Latinoamerikan eta Kariben, 42,5 miloi inguru. GOSETEEN LOTSA Azken urteotako joera aldatu eta gosea pairatzen dutenen kopurua igo egin da b JENDARTEA Pablo Ruiz de Aretxabaleta Gaur egun eskura ditugun teknologia eta aberastasunak kontuan hartuta gosete kopuruak gora egitea guztiz lotsagarria dela uste dute arazoaren aurka diharduten Nazio Batuetako erakundeek. Iaz, azken hamabi urteotan lehen aldiz, gora egin du gosea pairatzen dutenen kopuruak, klima aldaketa eta gatazkak tarteko. Nazio Batuen Elikadura eta Nekazaritza Erakunderen arabera, gosea sufritzen dutenen bi heren gatazka guneetan bizi dira. Lau herrialdetan egoera bereziki larria da. Hego Sudanen gosete egoera sortu da eta antzeko egoeran daude Yemen, Somalia eta Nigeriako iparmendebaldea ere. «Elikadura segurtasun ezak gora egin du munduan eta, egun ditugun teknologia eta aberastasunak kontuan hartuta, lotsagarria da», salatu du David Beasley Munduko Elikagai Programako zuzendariak. «Ezin ditugu alarmak albo batera utzi. Ez dugu 2030erako gosete eta elikadura gabezia era guztiekin bukatuko elikadura-segurtasuna urratzen duten faktore guztiei heldu gabe. Gizarte baketsu eta inklusiboak bermatzea ezinbestekoa da helburu hori lortzeko», adierazi dute Nazio Batuetako erakundeek. Elikadura eta Nekazaritza Erakundearekin batera, Nekazaritza Garapenerako Nazioarteko Funtsak, Osasunerako Mundu Erakundeak, Munduko Elikadura Programak eta Unicefek aurkeztu dute iazko egoerari buruzko txostena. 155 MILOI HAUR ELIKATU GABE Txostenean jasotzen denez, haurren desnutrizio kronikoak behera egin du munduan 2005 eta 2016 bitartean, %29,5etik %22,9ra. Baina oraindik 155 milioi haurrek jasaten dute. Eta bost urte baino gutxiagoko hamabi haurretik batek desnutrizio larria bizi du, 52 milioi haurrek alegia. Emakumearen egoera ere aztertzen du txostenak. Ugaltzeko adinean diren munduko emakumeen herenak anemia du eta horrek haur askoren osasuna eta nutrizioa arriskuan jartzen ditu. Errefuxiatu eta desplazatuen kopurua ere nabarmen igo da gatazken ondorioz, pertsonok arrisku bizian jarriz. 2007 eta 2015 bitartean desplazatu kopurua bikoiztu egin zen, eta, iaz, 64 milioi lagunek euren etxeetatik ihes egin behar zuten gerren ondorioz.
2017 iraila 30 GAUR8 8 / 9 «Gaur egun bederatzi herrialdetan biztanleen %10etik gorak egin behar izan du ihes. Somalian eta Hego Sudanen %20 baino gehiago dira, eta, Sirian, %60tik gora», salatzen du txostenak. Baina indarkeria horren gogor jasaten ez duten herri batzuetan ere igo da goseteak kaltetutakoen kopurua, El Niño fenomeno klimatikoak eragindako lehorteen eta uholdeen ondorioz batik bat. EGOERA EKONOMIKOAREN ERAGINA Hala ere, Nazio Batuetako erakundeak baikor agertu dira. «Munduan gosea jasaten duten pertsonen kopuruak gora egitea eragin duten arrazoiak gatazken areagotzea, klima aldaketa eta ekonomiaren beherakada izan dira. Baikorrak izateko arrazoiak ditugu. Sudanen gatazka egora ez da uneotan hain larria eta Sirian ere garapen positiboa ikusi dugu. Berreskurapen ekonomikoa dugu beste albiste ona, batez ere Latinoamerikan», adierazi du Jose Graziano da Silva Nazio Batuen Elikadura eta Nekazaritza Erakundeko zuzendari nagusiak. «Karibeko urakanek eta Afrika mendebaldeko uholdeek nekazaritza ekoizpena murriztu dezakete, baina elikagai ekoizpenaren joera orokorra positiboa da. Hainbat herritan zereal ekoizpenean errekorrak lortu dira», nabarmendu du Da Silvak. Aurten munduko zereal ekoizpena inoiz baino handiagoa izatea espero da, 2.611 tonara iritsiz. Argentinan eta Brasilen izan diren aurrerapenek eragin dute hazkundea, baita Afrikako hegoaldeko arto uztek eta Afrikako iparraldeko gari uztek ere, iaz El Niño fenomenoaren erasoa jasan zutenak. Errekorrak errekor, hala ere, herritar ugariren egoera latza da oso. Pentsa, 2014an gosea pairatzen zuten herritarrak %6,3 baziren Latinoamerikan, iaz %6,6 ziren, guztira 42,5 milioi pertsona. Hego Amerika izan da egoera gehien okertu den tokia. Kostas Stamulis Elikadura eta Nekazaritza Erakundeko zuzendariordearen arabera, arazoa ez datza Aurreko orrialdean, errefuxiatu somaliar bat, malnutrizio larria pairatzen duen semearekin. Goian, Somaliako errefuxiatuak Kenyan, ura garraiatzen. Abdurrashid ABDULLE- Tony KARUMBA AFP gatazketan edota ezbehar naturaletan, ekonomiaren geldotzean baizik. Bere iritziz, oinarrizko produktuen prezioak jaitsi direnez, esportazioen bidez estatu batzuek lortzen zituzten diru-sarrerek behera egin dute, eta, ondorioz, elikagaiak eskuratzeko euren ahalmena gutxitu egin da. Beraz, elikagai gutxiago zituzten eskura Hego Amerikan; atzerriko herriekiko menpekotasunaren adibide argia. «Esportaziotik diru-sarrera gutxiago eskuratu ostean, gobernuek ez dute gizarte babese ko sareak hornitzerik izan, lehen egiten zuten moduan», azaldu du Stamouliusek. «Azken 25 urteotan herrialde gehienek gosea gutxitzeko aurrerapausoak eman badituzte ere, lorpenok eten egin dira edo atzerapausoak eman dira gatazkak dauden eskualdeetan» Egoera bereziki larria da lau herrialdetan. Hego Sudanen gosete egoera sortu da eta antzeko egoeran daude Yemen, Somalia eta Nigeriako ipar-mendebaldea ere Haitiko egoerak kezka bizia sortzen du, goseteak gogor kolpatu baitu herrialdea. Azken h i r u u r t e o t a n, h e r r itarren %46,8k pairatu du gosea. Malnutrizioak bestelako aurpegiak ere baditu. Hazkunde ekonomikoko garai baten ondoren, adibidez, txiroenek kalitate txarreko elikagai eta diet e n a l d e e g iten dute, e t a, ondorioz, gehiegizko pisua eta osasun arazoak areagotu egiten dira. Iaz, mundu osoan bost urtetik beherako 41 milioi haurrek gehiegizko pisua zuten. Baina ekonomiaren hazkundeak ere ez du beti gosea desagerraraztea edo jaistea bermatzen. «Hazkunde ekonomikoa ez da gosearen aurkako bermea», onartu du Gilber Houngbo Nekazaritza Garapenerako Nazioarteko Funtseko presidenteak. Gosea sortzen duten baldintzen aurrean prestatzeko eta gosearekin bukatzeko politika eta ekintza globalekin bat egiteko dei irmoa egin du: «Gosearen aurka borrokatu nahi badugu, landa inguruetan epe luzerako planekin konpromisoa hartu behar dugu». Gosearen Kontrako Ekintza erakundeak salatzen duenez, gosea ez da bakarrik gatazken ondorioa; sarri, gerra-arma bat ere bada. «Milaka lagunek ihes egiten dute indarkeriatik, babes bila. Ur eta elikagairik gabe, atzean uzten dituzte oinarrizko baliabide guzti-guztiak. Askotan, egoera horretan, bizirauteko behar duten laguntza ere ezin dute eskuratu. Izan ere, hori oztopatzea gerra-taktika bilakatzen da», salatu du gogor gobernuz kanpoko erakundeak. Aldi berean, goseak eta elikadura-segurtasun ezak tentsioak eta gatazkak sortu, areagotu eta usteltzea ekartzen dute.
Oier Gorosabel Fisioterapeuta eta osteopata Neuroplastizitatea osasuna / hiriaren lo(r)aldia / harremanak 3 BEGIRADA: Umetxo baten kasua aurkeztu didate: hilabete gutxi zituenean, herpes simplex birusarekin kutsatu omen zen; konplikazioak izan zituen eta kutsadura garunera pasatu zitzaion. Osatzea kosta zitzaion, baina, zorionez, azkenean infekzioa gainditu zuen. Halere, umeak hain txikiak direnean garatu gabe daudenez, ezin izaten dira horrelako lesioen ondorioak osotasunean neurtu harik eta haurrok oinez, berba egiten eta bestelako gauzak egiten hasten diren arte. Horrela gertatu zaie guraso hauei: duela gutxi hasi dira konturatzen umeak hitz egiteko eta janaria irensteko dituen ezintasunez; eta orduan kezka eta egonezina nagusitu zaie. Gurasoon egoera gogorra da, hori ezin ukatu: edozer egiteko prest daude, alaba laguntzeko, baina osagileek itxaron egin behar dela esaten diete. Ados nago: ez dago arazo bat tratatzerik, harik eta arazoa bera argi manifestatu arte. Horregatik, itxarotea gogorra bada ere, umeari hazten laga behar zaio. Eta anomaliak agertu ahala tratatu. Esandako moduan, gurasook jada hasi dira sumatzen sintoma bat z u k. B e r b a e g i t e ko zailtasunak oraindik ezin dira ondo aztertu: bi urte inguruko ume batez ari gara. Baina irensteko zailtasunak s u m at z e n h a s i d i r a, adibidez; eta horrek garuneko zein gune lesionatua dagoen markatzen digu, tratamendu posibleen bideak irekiz. Tratamenduei buruz ari garenez, ez zaigu komeni esperantza faltsuak haizatzea: nerbio ehunak ez dira muskuluak edo azala bezain errez birsortzen, eta nekez errekuperatzen dira guztiz. Beraz, ondorioak geratzen dira. Halere, g a l d e t u z i d at e n e a n, gurasooi itxaropenezko leihatila bat ireki nahi izan nien. Neurologia etengabeko ikerketan ari den eremua izanagatik, oraindik ez ditugu ulertzen gure Neurona berriak sortu daitezke lehen ez zeuden lekuan. nerbio sistemaren erantzun batzuen zergatiak; baina, ulertu ez arren, egoera berrietara egokitzeko ahalmen harrigarriaren adibideak ezagutzen dira. Ahalmen horri neuroplastizitatea esaten zaio; ikerketa-lerro interesgarria benetan. Esate baterako: gizon transexual batzuei (emakumezko sexu-organoekin jaioak, alegia), gizonezko genital berriak egiten zaizkie, kirurgiaren bidez. Horrela sortutako zakilek, eginahalak eginda ere (klitoriaren nerbio zuntzak berrerabiltzea, eta abar), ez dute berezko zakilaren sentikortasunik... printzipioz. Izan ere, azken urteotako ikerketak garunean izandako aldaketa interesgarri batzuk neurtzen hasi dira. Oso modu sinplean esanda: emakume jaiotako pertsona horrek zakil normala izateko gogo handia du; hain gogo handia, ezen, bere garunean neurona lotura berriak sortzeko gai izan den, hortik genitaletara bitarteko nerbio-bide berriak irekiz. Uler ezazue ongi kontzeptu hau: ez da lesionatutako neurona bat sendatu; neurona guztiz berria sortu da, lehen ez zegoen lekuan. Konturatzen zarete nolako potentziala duen horrek? Juanan RUIZ ARGAZKI PRESS Berriro diot: ez dut gorputzaren autosendatze ahalmenari buruzko zientzia-fikziorik egin nahi, eskrupulorik gabeko iruzurgileak elikatuz. Bakarrik esan nahi dut gorputza, eskatzen bazaio, erantzun bat ematen saiatzen dela. N i r e l a g u n e n umearen kasura bueltatuz, bere ahalmenen eta gabezien neurrira egokitutako inguru batean murgilduz gero, lesionatutako gunea suspertuko dugu, eta, neuroplastizitate horri esker, nerbio-bide berriak irekitzeko aukera handiagoa izango da. Azken urteotan aurrerakuntza handiak egin dira estimulazio goiztiarra deritzon arlo honetan, osasun, hezkunt z a e t a z e r b i t z u sozialak integratzen dituena. Ume honen k a s u r a ko b i d e e z i n aproposagoa. www.abante.eus
2017 iraila 30 GAUR8 10 / 11 { asteari zeharka begira } Mikel Zubimendi Gertatzen dena gertatuta ere, ezer ez da berdin izango herria Iraultza momentuak halakoak dira: inork ezin ditu kontrolatu, ezta lemazainek ere. Dinamika propioa dute, aurreikusitako planak ez dira osoki betetzen eta beti dago letra larriz idatzitako «X faktore» bat Bihoa aitorpena ezeren aurretik: ez dakit zer pasatuko den bihar Katalunian. Ezta etzi eta etzidamu ere. Eta norbaitek hau edo beste hura gertatuko dela biribil-biribil badio, egia errebelatua balitz moduan, %100eko ziurtasunarekin, onar iezadazue gomendioa: ez sinetsi. Mesfidantzaz jokatu halako edo holako pronostikoekin. Izan ere, egotekotan, pronostiko bakarra dago: pronostiko ziurrik egitea ezinezkoa da. Are, esango nuke ez Puigdemontek, ez Junquerasek, ez Rufianek, ezta Rajoyk ere ez dutela zehazki gertatuko denaz ziurtasun erabatekorik; susmoak eta desirak bai, baina ziurtasunik ez. Horrelakoak baitira iraultza momentuak. Kaia atzean utzi duen itsasontzi baten modukoak dira: behin itsaso zabalean daudela, hainbeste eman eta hainbeste kentzen duen itsasoaren kapritxoen menpe, inork ezin ditu aldagai guztiak erabat kontrolatu, ezta lemazainek eurek ere. Dinamika propioa dute iraultzek, aurreikusitako planak ez dituzte zehatz mehatz jarraitzen eta beti dago letra larriz idatzitako X faktore bat, sorpresa eta indeterminismoa altzoan dakarrena. Halakoak dira historiaren azkartzea dakarten une iraultzaileak, Katalunian eta munduko edozein txokotan. Tximeletak urdailetan dabiltza hegal egiten, nerbioen dantzan. Normala ere bada sentimendua, ezin ezkutatu edo erreprimitzekoa. Eszitazioa sumatzen da edonon, ilusioa, jakin-mina. Irekiko ahal dituzte hautetsontziak bihar goizeko bederatzietan? Eta arratsaldeko zortzietan zein izanen da mundu osoa begira eta zain duen mezuaren funtsa? Parte hartzea jakinda, nahiz eta azken emaitzak ez, lehertuko al da Kataluniako kaleetan zoriontasun eztanda frenetikorik? Edonola, gertatzen dena gertatuta ere, bi kontu oso argi geratuko direlakoan nago: batetik, Kataluniako herriaren zati oso handi baten borondate irmoa independentziarako bidea bururaino eramateko, eta, bestetik, Espainiaren eskaskeria, bere izaera errepresiboa, politikari muzin egin eta makilakadaren logikari atxikitzen zaion porrot egindako Estatu baten argazkia. Nola eta noiz aldarrikatuko duen independentzia Kataluniako Govern-ak ikuskizun dago. Noraino eramango dituen Espainiak bere kolpeak ere bai. Euskal Herritik begiratuta, eta bost hamarkadaz asto makilatuarenak eta bost pasatu eta eutsi izanak ematen duen perspektibarekin, oraindik urruti, krudelkeriaren eremuetaraino eramateko tentatua izan daitekeela pentsatzerik badago. Edonola ere, herri mobilizatu bat daukate aurrean, oso preparatua, liberatua, irmoa. Eta demostratu dute, ongi demostratu dutenez, irribarrea ezpainetan, arrosa eta botopaperak eskuetan, kaleen kontrola ez dutela sekula ere galdu. Badaramatzatela dagoeneko aste batzuk Espainiarekiko kateak hautsita, joko politiko osoa aldatu duen Kataluniako legalitate propioari obedituz, Espainiaren desesperazioari lasaitasunez erantzunez, masiboki, mobilizazio iraunkor betean. Guardia Zibila da espainiar soluzio bakarra logikaren aurrean defentsa kolektiboa lehenetsiz, askatasun zibil eta nazionalaren alde tinko, irabazteko batuta ekinez. Buruan testosterona dutenen aurrean, burmuina erabiliz, nerbioak ez galtzeko patxadaz eta begi zorrotzarekin beti. Biharko egunak dakarren aro aldaketa oso aspalditik borrokatutako aukera da, denboran iraunkorra izan den ahalegin baten fruitua. Gaur-gaurkoz, Kataluniako legalitateak dioenaren arabera, independentzia aldarrikatzetik hamabost egun eskasera daude. Horrelako une eder eta kitzikagarri bat bizi ahal izateak, belaunaldi bezala, pribilegio bat izan behar du, ohore betea. Sentimendu hori denon barne erresumetan goxoki atxiki eta pozik atera behar da, harrokeriarik gabe baina oso harro. Besteak beste, hainbeste eman eta arrazoi bat edo beste biharko eguna bizitzerik ez dutenekiko errespetua erakustea delako. Han bizi eta biziko dutena beldurgarri ederra da, hemen bizi eta biziko duguna bezala. Askatasunaren ordua denontzat azkartu baitu Kataluniak.
herria Bi hilabeteko esperientzia labur eta sinplea izan arren, nabarmena da Eusle metodologiak duen eragina. Hori erakusten dute hamahiru lantokitako testigantzek. Batez beste euskararen erabileran 15,3 puntuko igoera neurtu dute ariketa bukatu eta berehala (%60,8tik %76,1era igaro dira). Hiru hilabeteko atsedenaldiaren ondotik, nahiz eta pixka bat jaitsi, 10,6ko gorakadari eutsi diote. Ohitura aldaketa dezente finkatu da, hortaz. Gainera, lankide guztiek egiten dute euskara gehiago, bai aitzinetik nolabaiteko ohitura zutenek eta bai euskaraz hagitz gutxi edo batere solastatzen ez zirenek. Aldahitz proiektuaren tresna nagusia da Eusle metodologia. Hizkuntza ohituren aldaketak nola gertatzen diren aztertzen duen ikerketa-ekintza da Aldahitz. Erdaratik euskarara aldatzeko prozesuak nola erraztu ikertzen du. Pello Jauregi EHUko irakasleak zuzentzen du, eta Pablo Suberbiola Soziolinguistika Klusterreko ikerlari-teknikariak koordinatu. Azken horrek bere bulegoan hartu du GAUR8, Andoaingo Martin Ugalde kultur parkean, egiten ari diren lana azaltzeko. ALDAKETARAKO GAKOAK Duela zazpi urte abiatu zen egitasmoa, kezka batetik: posible da erdaraz solasean hasi den bikote bat euskarara pasatzea? Halako bikoteak aurkitu eta aztertu zituzten, eta aldaketa errazteko ekarpenik egiterik bazuten galdetu zioten beren buruari. Hurrengo pausoa lantokietan eman zuten, erdaraz hasi eta euskaraz mintzatzera igaro diren lankideak topatuz eta hori nola egin duten ikertuz. EHU eta Soziolinguistika Klusterraz gain, bertze sei kide ditu Aldahitzek: Ahize-AEK, Artez, Elhuyar, Emun, Gipuzkoako Foru Aldundia eta Lakuako Gobernua. Sare horrek premia zehatzak plazaratzeko eta kasuak topatzeko balio izan die. Kasu horiek aztertuz, aldaketarako gako batzuk identifikatu EUSLE METODOLOGIA Ariketa erraz bat lankideekin euskaraz mintzatzen laguntzeko b HIZKUNTZA / Maider Iantzi Goienetxe Behin hizkuntza ohitura bat hartzen denean aldatzea hagitz zaila izaten da. Edo ezinezkoa. Zenbat aldiz aditu ote dugun hori Baina Eusle metodologiarekin egindako esperientzien emaitzek bertze zerbait erakusten dute, argi eta garbi: baldintza egokietan, posible da gaztelaniaz mintzatzen ziren lankideak euskarara pasatzea. zituzten. Adibidez: hurbileko lankide bat egoten zen beti euskaraz mintzatzen zena eta bere hizkera egokitzen zuena jakinda lagunak ez zuela ongi ulertzen. Hori konfiantza giroan gertatzen zenez, hanka sartzea, ikastea eta eguneroko praktikak aldatzea posible zen. «Goazen saiatzera halako harremanak artifizialki bultzatzen. Goazen metodologia bat Metodo hau erabiltzen du lantalde batek bere burua euskaraz egitera behartzeko. Lurrikara txiki bat sortzen da eta eragina lantalde osora zabaltzen da, baita ondoko sailetara ere Eusle aitzakia da. «Egoera zehatz batean nolako aldaketek egiten dute posible nik zuri euskaraz egitea irrigarri sentitu gabe?». Halako planteamenduei ematen die bide diseinatzera baldintza egokiak sortzeko», erabaki zuten. 2012an jaio zen Eusle eta 2013tik 2016ra hamahiru lantoki publiko eta pribatu aldatu ditu. Tresnak bizi-bizi segitzen du eta esperientzia gehiago izanen dira. Bi liburu kaleratu dituzte metodologia azalduz eta datu eta testigantzak emanez, bat 2015ean eta bigarrena aurten. Horiek baliatuz, batzuek tresna beren kasa aplikatu eta beren bertsioak sortu dituzte. BALDINTZA ETA ARAUAK Zenbat eta bertsio eta esperientzia gehiago, hobeki da Pablo Suberbiolarentzat, baina zorrotza da Eusle metodologia zer den eta zer ez azaltzean. Liburuetan kaleratutako emaitzak metodologia honenak dira. Eskatzen dituen baldintza eta arauak bete dituzten lantokietakoak. Euslen parte hartuko duten lantaldeek 10 eta 30 lagun bitarte izan behar dituzte eta denek ulertu behar dute euskara. Gainera, sail naturala behar du, egunero maiz egoten diren kideez osatua. Hauek beren borondatez eta erabakiz parte hartu behar dute. Astero-astero galdetuko diete lankide guztiei dinamikarekin segitu nahi duten ala ez. Ez badaude gustura, edozein unetan utz dezakete. Horrek konfiantza ematen diela dio Suberbiolak. Hogei laguneko taldea bada, aitzinera jarraitzeko gutxienez hamabostek nahi izan behar dute. «Aldekotasun handiko talde bat bilatzen dugu. Ez bada hala, ez gara konbentzitzen saiatzen. Hotzak gara horretan, hoztasunak batzuetan eragin oso onak dituela uste dugulako. Gaia beraien mahaira eramaten du: beren lantokia da, beren egoera eta esperientzia, onerako eta txarrerako. Hori indartzea ona da; bestela soilik euskara teknikariaren ardura dela dirudi. Eta denena da». EUSLEA Euslearen figura da dena mugitzen duena. Esperientziak irauten duen bi hilabeteetan taldea osatzen duten kide guztiekin euskaraz egiteko konpromisoa hartzen du Eusleak, idatziz zein ahoz, baina bereziki ahozkoari ematen diote garrantzia metodologian. Bost lankideko eusle bat, hori da proportzioa. Taldekideek aukeratzen dituzte eusleak, euskaraz erraz moldatzen diren lagunen artean. Eusleak ez direnek ere hartzen dute ardura bat: erdaraz egiteko ez eskatzea. Azken batean, metodo hau erabiltzen du lantalde batek bere burua euskaraz egitera behartzeko. Lurrikara txiki bat sortzen da eta eragina lantalde osora zabaltzen da, baita ondoko sailetara ere, hauek zerbait mugitu dela ikusten baitute. Lankideen arteko euskararen erabileraren hiru neurketa egi-
2017 iraila 30 GAUR8 12 / 13 15,3 ten dira: lehena dinamika hastan, bigarrena bukatzean, eta azkena hiru hilabeteko atsedenaren ondotik, ohitura berriak zenbat finkatu diren jakiteko. ZERK EGITEN DU ZILEGI ALDATZEA? Aipatu dugu jendeak liburuak irakurri eta Eusleren bere bertsioak sortu dituela. Irakasle batzuek ikastetxeetan aplikatu dute. Pablo Suberbiolak agertu du Eusle lantokietarako diseinatuta dagoela eta sinplea izan arren gogoeta aunitz dagoela gibelean. Erantsi du hasita daudela metodologia honen egokitzapen bat sortzen hezkuntza mundurako. «Eusle metodologiak balio du aitzakia bat emateko erdaraz egiten nionari euskaraz egiteko. Zentzua ematen dio eta posible egiten du. Aukera ematen dio jokaera berri bati. Bestela zer dela-eta aldatu? Zerk egiten du zilegi?». Soziolinguistika Klusterreko ikerlariak dio halako galderak direla interesgarriak, eta ez mantra bat bezala aditzen dugun «ezagutzak aurrera egiten du, baina erabilerak ez neurri berean» errepikatzea. Eusle aitzakia da. «Egoera zehatz batean nolako aldaketek egiten dute posible nik zuri euskaraz egitea irrigarri sentitu gabe?». Halako planteamenduetara eramaten gaitu Euslek. Txip aldaketa inportantea da. puntu igotzen da lantokiko euskararen erabilera esperientzian zehar. Amaitu eta hiru hilabetera igoera horretatik 10,6 mantentzen da. 11,4 Horixe da euskarazko ohitura bat finkatzea lortu den lankideen arteko elkarrizketen ehunekoa, bai esperientzian zehar eta baita berau bukatu ondotik ere. de horretatik, lan mundua abiapuntu ona da, hain sakonak ez diren erlazioetatik hasteko. ULERRIZKETA ETA ULER-SAIOAK Euslez gain, bertze bi metodologia prestatzen ari dira Aldahitz proiektuan: Ulerrizketa eta Uler-saioak. Hauek ere lan mundurako dira. Hirurekin sistema oso bat eskaintzea da asmoa. Urte amaierarako txosten bana argitaratuko dute Ulerrizketa eta Uler-saioak metodologiekin eta 2018an aplikatzeko moduan egonen dira. Eusle erabili ezin den kasuetarako dira biak. Ulerrizketan, lankide bat dagoenean euskara gaitasun baxuagoa duena inguruko lau lagunek konpromisoa hartzen dute hari euskaraz egiteko ulertzeko moduan. Uler-saioei dagokienez, euskaraz ez dakiten edo hagitz gutxi dakiten bizpahiru lankide daudenean aplika daitezke. Oinarrizko mailara iristeko metodo bat eskaintzen diete. Ondoko orrialdeetan Eusle esperientzia bizitu duten bi lantalderen testigantzak bildu ditugu, Oñati eta Iurretako udaletakoak. «BATERA JOANGO GARA» Taldearen babesa ere ematen du, ikuspegi kolektibotik egiten delako, «batera joango gara», erabakitzen dute lankideek. Kontent dira tresnaren sortzaileak zein probatu duten langileak. Asmo batekin sortu zen eta betetzen du: hala erabakitzen duen jendeari euskaraz egitea errazten dio. Bitxikeria gisa, lantoki batean hain gustura zeuden lortutako hobekuntzekin ez zutela atseden hartu nahi izan. Bestalde, galestar ikerlari bat jarraitzaile bihurtu zaie eta tesia egiten ari da Euslerekin. Suberbiolak adierazi du badutela hipotesi bat: harreman sakonetan gehiago kostatzen da hizkuntza ohiturak aldatzea, jokoan dagoena aunitz delako. Al- Pablo Suberbiola, GAUR8rekin solasean. Gorka RUBIO ARGAZKI PRESS
herria «Taldea naturala denean eta konpromisoa hartzen duenean, ederki doa ariketa» PASKUAL ELUSTONDO XABIER ZABALETA OÑATIKO UDALA Eusle metodologiak laguntzen du, baina ez du lortzen joera erabat aldatzea. Gauza gehiago egin behar dira. Horixe, Oñatiko Udaleko langileen ondorioa. Xabier Zabaleta eta Paskual Elustondo, Oñatiko Udaleko lankideekin. Juanan RUIZ / ARGAZKI PRESS Oñatiko Udaleko hamabost langilek aplikatu zuten Eusle metodologia, 2015eko udazkenean. Udaletxeko lehen solairuan, elkarren ondoan dauden eta harremana duten Idazkaritza eta Kontu-hartzailetza sailetakoak ziren. «Zuek asko hitz egiten duzue euskaraz», erraten diete kanpotik. Egia da. Denek dakite, ez dago arazorik edonorekin mintzatzeko, eta hala lan egiten dute, baina barreneko harremanetan gaztelaniara pasatzeko dezenteko joera zegoen eta hori aldatzeko esku hartzea erabaki zuten. «Euskararen inguruko erabaki batzuk hartuak ditu Udalak, euskara tresna izateko ahal den guztian. Eta ahal den guztia asko da. Erabaki politikoak zure jarduerara eraman behar dituzu», esplikatu du Paskual Elustondo kontu-hartzaileak. Udal hau batez bestekoa baino euskaldunagoa da, baita Gipuzkoa mailan ere. «Langile mordoxkatxo bat naturalki euskaraz aritzen gara, ez dakien herritarren bat etortzen zaigunean kenduta. Baina ahal den guztia, %100, ez da lortzen». Erdararako joera dutenak eusle Paskual eusle naturala da. «Denekin euskaraz egiten dut beti eta denak euskaraz zuzentzen zaizkit». Hortaz, metodologiak ez dio pertsonalki eragin; kideengan ikusi ditu aldaketak. Eusle naturalaz gain, programatua ere izan da, baina, zinez, konpromisoa gaztelaniarako joera zutenek hartzea nahi izaten zuten, bertzela ez zelako alderik sumatzen. «Beraientzat bai zen esfortzu kontziente bat. Ingurukoek ikusten zuten ahalegin hori eta lagundu behar zitzaiela. Orduan nabaritzen zen asko». Programa martxan jarri, eta lehen unetik handitu zen euskararen erabilera, jendearen kontzientziak eraginda. Gero, etenaldia egin zuten ikusteko ea metodologia efektiboa zen euslerik ez zegoenean. «Nabaritzen zen euslea zegoenean euskarak leku gehiago zuela bai lan kontuetan eta bai kontu informaletan ere. Programa lagatzean jaitsi egin zen, baina ez hasierako mailara». Kontu-hartzailearen ondorioa hau da: «Eusle metodologiak laguntzen du, funtzionatzen du, baina ez du lortzen joera erabat aldatzea. Gauza gehiago egin behar dira. Pauso oso garrantzitsua litzateke euskaraz hitz egin ez baina ulertzen dutenek esango balute: Háblame en euskara». Gainontzeko sailetara zabaldu Oñatiko Udalean esperientzia gehiago ere egin dituzte euskara bultzatzeko, Urrezko Bikain ziurtagiria lortzea tartean. Xabier Zabaleta euskara teknikaria da eta, lankideak bezala, gustura gelditu zen Euslerekin. Halere, arazo batzuk ikusten zituen. Adibidez, hamabost laguneko talde honek euskaraz gehiago egiten zuen, baina zer gertatzen zen bertze sailekin? Bertze sailetako langileekin ere erlazioa zutenez, berriro agertzen zen gaztelaniarako joera. Hortaz, gainontzeko udal langileekin ere antzeko esperientzia bat abiatu zuten. 32 langilerengana zabaldu zen eta gorabehera gehixeago izan ziren. Eusleren baldintzetako bat da taldekideen %80ak izan behar duela parte hartzeko borondatea eta justu samar ibili ziren, «ez kontra zeudelako, beharrik ikusten ez zutelako baizik». Zabaletak dioenez, programa honek taldea egotea eskatzen du. «Norbere erabakiek indarra izateko taldea behar dute atzean. Talde hori naturala denean eta konpromisoa hartzen duenean, oso ondo funtzionatzen du. Aldiz, taldea gehiago zabaltzen bada, ez bada hain trinkoa, gehiago kostatzen da», adierazi du. Halere, ariketa ona izan da. «Kontzientzia hartzeko balio izan du»
2017 iraila 30 GAUR8 14 / 15 Elhuyar Aholkularitzak egin zien eskaintza. Euskararen erabilera planak, proiektuak eta herritarren batzarrak bideratzen laguntzen die honek. «Gustatu zitzaigun eta horregatik animatu ginen. Ez genuen momentu batean ere kezkarik izan. Beldur bakarra zen jendeak eusle izan nahi ez izatea, baina ez da egon arazorik», adierazi digu Izaskun Izurieta Iurretako Udaleko langileak. «Hainbat bulego ditugu eta ez gaude langile guztiak elkarrekin. Horrek baldintzatu gintuen. Orduan, 11 lankidek parte hartu genuen borondatezko ekintza honetan, harreman handia daukagun bi sailetako kide guztiok: Gobernazio saila eta Kontu-hartzailetza». 2015-2016 epealdirako aurkeztu zieten programa; otsail batean hasi ziren eta azkeneko emaitzak irailean jaso zituzten. «Lehenengo txanda lau aste izan ziren jarraian jarduera hau egiten; gero, hiru astetan euslerik gabe egon ginen; ondotik, berriro aritu ginen bi astez, hiru asteko atsedena hartu genuen eta beste bi astetan berriro martxan egon zen jarduera. Azkenik emaitzak jaso genituen». «Oso pozik eta harro gaude» Balorazio ona egin zuten bukatu zenean: «Lehenengo eta behin, jendea animatu egin zen borondatezko lan honetan. Guztira zortzi astetan egon zen ekintza martxan eta oso emaitza positiboak ikusi genituen. Hasieran, gure euskararen erabilera maila %78koa zen. Hiru astetako atsedenaldiaren ondoren %84ra igo zen eta azkenengo fasea amaituta %81ean finkatu zen. Oso pozik eta harro gaude. Hau udal euskalduna da, baina nabaritu genuen esfortzu batekin gehitxoago egin ahal dela». Eusle metodologian, kide guztiek euskara ulertu behar dute. Hori da baldintza bat. Bestalde, taldea ados egon behar da parte hartzeko, %80a gutxienez, eta hemen %100a egon zen prest. Izurietaren iritziz, «konstantzia» garrantzitsua da hizkuntza «Euskaraz segitu behar duzula barneratzen duzu eusle zarenean» IZASKUN IZURIETA IURRETAKO UDALA «Laneko denboratik ez du apenas ezer hartzen eta konturatzen zara eragiten duela». Hitz horiekin animatzen du Izaskun Izurietak esperientzia probatzera. Maider Iantzi Goienetxe Luis JAUREGIALTZO ARGAZKI PRESS ohiturak aldatzeko. «Hemen, harremanak urte askotakoak dira. Nahiz eta lan esparru batean egon, duela hogei urte hasi baduzu harreman bat pertsona batekin erdaraz, hori egun batetik bestera edo zortzi astetan aldatzea oso gaitza da, joera hori delako. Baina konturatu ginen eragin ahal duela, agian harreman pertsonalean ez baina lanekoan bai. Eta zelan konpromisoa zen bai idatziz bai berbaz eusleak beti euskaraz erantzungo zuela, pertsona batzuetan bai igarri zela aldaketa, asko gainera». Izaskunek berak ez zuen inorekin gaztelaniaz egiteko ohiturarik. «Borondate onez eusle izateko pertsonarik euskaldunenak aukeratu genituen eta behin programa bukatutakoan konturatu ginen beharbada eusleak ez dutela izan behar euskaraz aritzea hain finkatuta edo barneratuta duten pertsonak. Eusle izendatzen zaituztenean baduzu aukera ezetz esateko, baina bai pentsatzen dut eraginkorragoa izango litzatekeela eusleak horrenbesteko ohiturarik ez baleuka euskaraz hitz egiteko edo idazteko». Irudipen hori izan zuten Iurretan, Oñatin bezalaxe. Oñatiko Paskual bezala, eusle izan zen Izaskun. «Hemen bagaude pertsona batzuk berez eusleak garenak, baina eusle izendatzeak esaten dizu adiago egon behar duzula. Elkarrizketa batzuk erdaraz badoaz erdaraz egin zenezake agian, eta, eusle izatean, barneratzen duzu gehiago euskaran mantendu behar duzula. Gainera, inork ezin dizu exijitu erdaraz erantzuteko. Halako konpromisoak inportanteak dira». «Kontuz, erdaraz zabiltza!» Taldearen babesa aunitz sentitzen da. Kontzientzia ere bai. «Badakizu aste horietan programara gaudela zuzenduta. Ez du lanik ematen. Bost minutuko fitxa bete behar duzu astean behin. Ez da ezer. Baina bai barneratzen duzu esperientzia berri batean zaudela. Nik hori nabaritu nuen lankideengan. E, kontuz, erdaraz egiten zabiltza! esaten zion batek besteari». Beren artean erdaraz egiten zuten banaka batzuek arraro sentitu gabe euskaraz mintzatzeko ohitura hartzea lortu dute. Esperientzia bukatu eta hala segitzen dute. «Bat bada ere inportantea da, kosta egiten delako aldatzea. Badago kide bat bereziki ahal den neurrian eta bere mugekin baina euskaraz egiteko ohitura hartu eta eusten diona». Ohituretan eragiten jarraitu 2016-2017 epealdian metodologia berdina erabiltzen jarraitu dute, baina udal barrura begira, ez Soziolinguistika Klusterreko ikerketan. Jende gehiagok parte hartu du, Hirigintza saila ere sartu da, eta hor ere emaitza onak lortu dituzte. «Igartzen da kontzientzia apur bat dagoenean, proiektuaren barruan sartuta dagoela dakienean, jendea gehiago saiatzen dela. Esperientzia ona izan da, nahiz eta ez den argitaratu. Gure barnekoa izan da, ohituretan eragiten jarraitzeko». Lantokiak Eusle metodologia probatzera animatuko lituzte Izaskun Izurietak, «benetan baietz. Eskatzen duen esfortzua minimoa da, norbere laneko denboratik ez du apenas ezer hartzen eta konturatzen zara pertsonengan eragiten duela».
irritzia: { } Ainara Azpiazu AXPI
2017 iraila 30 GAUR8 16 / 17 Juan Carlos RUIZ ARGAZKI PRESS C IKUSMIRA «BAKOITZAK BERE BARATZEA EGIN DEZAN» Ikasturtea edota urtea hasteko orduan bada egiteko esanguratsu bat: agenda aukeratzea. Hortik aurrera, norberaren lana izaten da egunez egun agenda zikintzea; egitekoz, proiektuz, planez... Desiratuena izaten da norberak bere agendaren gainean agintzea, eta ez alderantziz. Baina borroka hori ez da beti lantegi erraza izaten. Jakoba Errekondo paisajistak eta Antton Olariaga komikigileak agenda berezia josi dute elkarlanean: Landareak lantzen izenekoa. Argia -k argitaratu du eta aste honetan aurkeztu dute Donostiako Bretxa azokan, baserritarren postuen artean. Izan ere, agenda baratzera estu lotua dago. Landareak zaintzeko sasoi bakoitzean zer lan egin eta nola azaltzen du gida-liburuak. Euskal Herriko klima mapa eta urteko ilgora-ilbehera eta ilberri-ilzaharren zikloa ere jasotzen du. Errekondok aurkezpenean esan zuenez, «bakoitzak bere baratzea egin dezan atera dugu gida-liburu hau. Agendak aholku batzuk ematen ditu, baina garrantzitsuena hutsuneak dira, bakoitzak bete beharrekoak, egiten dituen lanekin, dituen asmoekin, planoekin, marrazkiekin, aholkuekin... Denborarekin agenda hau bihurtuko da baratzezainaren liburu partikularra, ez da beste horrelakorik izango inguruan. Hori eginez ikasten da. Nire obsesioetako bat da: jendeak ez ditu gauzak apuntatzen. Ikasteko, hobetzeko eta aurrera egiteko bide bakarra hori da». Liburua Antton Olariagaren ilustrazioekin jantzia dago. Bere hitzetan, «nik agenda hau zikindu egin dut eta zuen obligazioa da agenda hau zikintzea». Norberak bere baratze propioa duenez, lurra lantzen ez dutenentzat ere balio du 2018rako agenda horrek; proiektuak, erronkak eta ametsak ere erein, tarteka ureztatu eta gertutik eta pazientziaz zaindu behar izaten direlako. amagoia.mujika@gaur8.info
herria ULIAKO TRANSBORDADOREA Munduan mota honetako lehena izan zen eta gaur 110 urte beteko lituzke b HISTORIA / Oihane Larretxea de la Granja Martxan jarraitu izan balu, gaur 110 urte beteko lituzke. Errealitatea tristeagoa da, urte gutxira desagertu baitzen Donostiako Ulia mendiko transbordadorea, pertsonak garraiatzeko lehena munduan. Leonardo Torres Quevedo ingeniariak sortua, gailurra eta egun aterpetxea dagoen gunea lotzen zituen. 280 metro pezeta baten truke. Donostiako funikularra aipatzen badugu, nahi gabe eta b a t - b a tean, I g e l d o k o a n pentsatzen dugu. Ulertzekoa. Liburu zein aldizkarietan jasotako testuek eta albisteek zein antzinako zuri-beltzeko argazkiek erakusten digute, ordea, hiriak izan zuela beste funikular berezi bat ere, lehenago eraikia gainera. Ulian zegoen eta aspaldian utzi zion jendea garraiatzeari, baina gaur 110 urte betetzen dira mundua harritu zuen garraiobide hura martxan jarri zela. 1907. urteko irailaren 30ean egin zuen lehen bidaia. Leonardo Torres Quevedo Kantabriako Bide ingeniariak diseinatu zuen, eta Donostian baino lehenago Suitzan aurkeztu zuen proiektua, 1889an. Baina egitasmoak ez zuen aurrera egin. Garaiko prentsa artikuluak gogorarazten dituzten erreferentziek, gainera, asmakizuna ironiaz jasoa izan zela ere aipatzen dute. Uliako transbordadorea, transbordadore-funikularra ere deitua, hango jatetxea eta mendian zegoen jolas parkearen goialdea batzeko eraiki zen: 280 metroko distantzia osatzen zuen, eta 28 metroko altueran ibiltzen zen. Joan-etorria pezeta baten truke egiten zuen, eta, garaiko testuen arabera, lehen zazpi urteetan 60.000 pertsonak baino gehiagok erabili zuten. Irteera geltokia egurrezko etxola bat zen, eta goiko geltokiarekin metalezko sei kableren bidez lotuta zegon. Hauek, nolabait, errailen funtzioa betetzen zuten, bertatik jendea hartzen zuen plataforma pasa ahal izateko. Plataforma horretatik zintzilik, jendea sartzen zen etxola edo kaiolatxoa. Alboko irudian ondo ikus daitezke egitura eta Ulia mendiko transbordadoreak hamalau bat pertsona garraiatzen zituen bidaia bakoitzean. Bertako jolas parkearen baitan zegoen, ibilbideak hiru minutu irauten zituen eta 280 metroko distantzia betetzen zuen. Gure Gipuzkoa funtsa
2017 iraila 30 GAUR8 18 / 19 Denbora gutxira teleferikoak eraiki ziren Suitzan, Frantziako Alpeetan, Austriako Tirolen eta Brasilen. HAMAIKA ASMAKIZUN xehetasunak. «Amaierarik ez zuen» kable baten bidez, eta 1,5 zaldiko potentzia eta 1.200 biraminutuko indarra zuen motor elektriko bati esker, plataforma behetik gora mugitzen zen, hiru minutu eta erdi irauten zuen bidaia osatuz. Testu batzuen arabera, gehienez ere hamalau pertsona sartzen ziren joan-etorri bakoitzean; beste batzuek jasotzen dutenez, hamazortzi inguru. Behin bidaia hasita energia elektrikoarekin arazorik izanez gero, ontzitxoak behealdeko geltokira bueltatzeko gaitasuna zuen gidariak esku balazta batekin abiadura neurtzen zuen bitartean. Horretan ere pentsatu zuen Torres Quevedok. Ingeniariak Suitzan hasieran ezezkoa jaso arren, eta Estatu espainiarrean bere lehen proiektuek argirik ikusi ez zuten arren, Uliako transbordadoreak haizea bere alde jarri zuen: sekulako arrakasta lortuta, 1916ko abuztuan antzeko azpiegitura bat inauguratu zuen Kanadan, Niagarako ur-jauzien gainean. Egun oraindik martxan dago, eta, istripurik ez izateaz gain, jatorriko egitura ez da ia ezertxo ere moldatu. The Spanish Aerocar bezala ezaguna, monumentu nazionaltzat dute bertan. 550 metroko distantzia osatzen du 76 metroko altueran, eta 25 pertsona eraman ditzake joan-etorri bakoitzean, 7 kilometro orduko abiaduran. Nobedade handia izan zen transbordadorea hirian eta donostiarren atentzioa bereganatu zuen. Garai haietan tranbia Donostian oso garatua zegoen, baina halakorik sekula ez zuten ikusi bertakoek. Arrakastak, ordea, desiratutakoa baino gutxiago iraun zuen lehiakide gogorra jaio zelako bost urte geroago: Igeldoko jolas parkea eta hara igotzeko eraikitako funikular ederra, gaur egun ezagutzen dugun bera. Aisialdi guneak berak suposatzen zuen berrikuntzaz gain, hiriaren erdigunearekin zuen lotura Uliakoak eskaintzen zuena baino erosoagoa zen, eta, hortaz, askoz gehiago erabiltzen zen. Denbora gutxiz martxan egon arren, Uliako azpiegituraren arrakasta ezin du inork ukatu. Uliako transbordadorea Sociedad de Estudios y Obras de Ingenieria de Bilbao izeneko enpresak finantzatu zuen. Beste proiektu batzuentzat ez zuen dirurik topatu, ordea, Torres Quevedok Transbordadorea eraikitzeko proiektua Suitzan aurkeztu zuen aurrena Torres Quevedok, baina ez zioten onartu. Bertan fardelak eramateko funikularrak bazeuden, baina ez pertsonak Leonardo Torres Quevedo 1852an jaio zen Kantabriako Iguña bailaran. Ama hangoa zuen eta aita, bera bezala bide ingeniaria, Bilbokoa; familia hantxe bizi zen. Bizkaiko hiriburuan egin zituen Batxilergoko ikasketak, baina aurrerago Parisen eta Madrilen ibili zen, Bide Ingeniaritzan goi ikasketak egiteko. 1873an, ordea, ikasketak eten zituen behin-behinean boluntario bezala Bilbon gudan aritzeko. Hirugarren Gerra Karlistan karlistek hiriburua hartu zuten eta hura defendatzera bueltatu zen. Setio-egoera amaitzean, hurrengo urteko maiatzean, Madrilera itzuli zen ikasketak amaitzera, baita ondo amaitu ere, bere promozioko laugarren onena izan baitzen, 1876an. Apenas hamar urte ondoren patentatu zuen transbordadorea Estatu espainiarrean, Estatu frantsesean, Suitzan proiektua ondoren bertan arbuiatua izan zen arren, Alemanian, Ameriketako Estatu Batuetan, Erresuma Batuan, Austrian Oro har garraio makinak garatzen aritu zen, besteak beste transbordadoreak, globo gidatuak eta bimarana. Gaur hain arrunta iruditzen zaigun urrutiko agintea garatu zuen, munduan lehena: telekinoa. Asmakizuna Parisko Zientzien Akademian aurkeztu zuen, esperimentu gisa, 1903an. Benetako proba hiru urte geroago heldu zen. Bilboko portuan erakutsi zuen arrakastaz Alfontso XIII.a erregearen aurrean, itsasertzetik txalupatxo bat gidatuz. Ingeniariak automatekin ere saiakerak egin zituen, 1914an sortu zuen xake jokalaria kasu. Adimen artifizialeko historiako lehen automatatzat har daitekeen asmakizuna, alegia. Gerra hasi zen urtean zendu zen Madrilen, 1936an. Historia eta memoria berekin ondo portatu ez dela uste duenik badago, egin zituen ekarpenekin bere izena modu bidegabean itzalean dagoela iritzita
Gaizka Amondarain Irakaslea Tren batek beste tren bat ezkuta dezake 3 BEGIRADA: osasuna / hiriaren lo(r)aldia / harremanak Luzaroan bizi izan dugun momenturik epikoena da, inon epikarentzako lekurik geratzen bada. 40 urte behar izan dira, baina Kataluniakoari esker, erregea biluzik geratu da azkenean mundu guztiaren begi-bistan. Ikusi nahi ez zutenek ere onartu behar izan dute agerikoa zena. Lehertu dira 78ko erregimenak demokraziari jarritako zutoinak. Hau ez da atzo hasi, eta ez da bihar bukatuko. Baina gaur, inoiz baino aitzakia gutxiago geratzen da erdibidetan ibiltzera ohitu diren horientzat guztientzat. Katalanei zerbait eskertzekotan, horixe eskertu beharko diegu beti. Elefantea mugitzeko gai izan dira. Eta elefantea mugitzearekin batera, zirkua hankaz gora jarri dute bat-batean. Gauzen ordenarekin eroso zeudenek alde batera edo bestera egin beharko dute momenturen batean, katalanek aurrera egingo baitute berean eta horrek usteltzen hasiak ziren urak mugiaraziko ditu, halabeharrez. Zailena egiteko daukate oraindik, ordea. Inork ez zuen esan erraza izango zenik. Elefantea mugiaraztea lorpen bat da bere horretan, baina elefanteak azpian ere harrapa zaitzake. Arrazoia edukitzearekin bakarrik ez zoazelako inora, indarra duena bestea denean. Argi utzi du historiak hori behin eta berriz, egoskor. Ikusitakoak ikusita, dena den, segurua dena da gauzak ez direla berdinak izango aurrerantzean. Behin erregea parez pare eta biluzik ikusi duzula, jantzi berri batekin agertuta ere, ez zaitu inork hola eta hola engainatuko. Kataluniako gizartearen gehiengoaren eta Espainiar erreinuaren arteko arrakala sakonegia da honezkero, egunen batean urak baretu eta lehengora itzul daitezkeela sinisteko. Ikusteko dago zer gertatuko den. Nola egingo dioten aurre Estatuaren makineria guztiari. Zein puntutaraino tenkatuko duten soka batzuek eta besteek. Noraino iritsiko den independentziaren aldekoen konpromisoa Madriletik hango herritar, funt z i o nario e t a a g i ntariak g e r o e t a gehiago estutzen hasten direnean. Zalantza handiena uneotan hori baita, zer egingo duten beraien bidean aurrera egiteko Estatuari desobeditzea beste aukerarik geratzen ez zaienean. Eta horretan ere, hemendik ikusita behintzat, bai herritarrek eta baita haien politikoek ere erakutsitako konbentzimendua eredugarria izan da orain arte. Kataluniakoak lurrak mugitu ditu. Ezin zuen bestela izan. Izotz mendi honetan ere igarri da lurrikara, nola ez. Ikusteko dago erreplikarik edukiko duen epe laburrera, behinola sumendi izandako paraje gainbeheratsuan. Hemen dena konplikatuagoa dela ematen baitu beti. Elefantea egongelan daukagulako ere izan daiteke. Baina egun osoa elefantea noiz mugituko begira egotearekin ez goaz inora. Hori ere ikasi beharko genuke Kataluniatik. Askatuko zaituen zain bazaude, zaude lasai, zaude ziur askatuko zaituela. Gehiengo guztiek dute gutxiengo hiperaktibatu eta konprometitu bat bere ernamuinean. Inurri saldo bat, denak norabide berean bidea egiteko prest. Eta harritzekoa litzateke, hemen, 78ko erregimenaren aurka hamarkadak borrokan daramatzan herrialdean, Kataluniako prozesuak eskaintzen digun aukera historikoa ez aprobetxatzea norabide berean indar egin eta bigarren arrakala bat sortzeko. Baina gerta daiteke. Eta gertatzen bada, ez da elefantearen ardura izango. Erabakitzeko eskubidea katalanei esker irabazten ari garen honetan, etorkizuneko Euskal Herria pentsatu eta eraikitzen hasteko unea ailegatu dela ematen du. Eta horretarako tokian tokiko errealitatetik abiatzen den herri mugimendu zabal eta eraldatzailea beharrezko du herri honek. Konplizitateak ehunduz baino ezingo da lortu. Gehiengoak irudikatzen dituzten argazkiak ondo daude, baina gehiengoak aktibatzeko gai izango diren gutxiengo konbentzitu konplizeak dira ezinbestekoak. Herri honi lapurtutako ilusioa bueltatuko dion inurri saldo hori. AMONDARAIN
2017 iraila 30 GAUR8 20 / 21 { koadernoa } Garazi Goia Azaleko adimenak herritarrak Auzoan egin behar dituzten eraikuntza lan batzuen ildotik kezka handia sortu zaie askori. Azalpenak emateko hitzaldi batzuk antolatu ditu Londresko Udalak eta jende asko gerturatu da. Haserre dago jendea. «Goizean zein ordutan hasiko dira lanak? Asteburuetan ez dira kamioiak batera eta bestera ibiliko, ezta? Bizitegi-auzoetan errespetatu beharreko hots mailen arautzea ezinbestekoa da». Eta antzeko aipuak entzun ditut. Jendez gainezka dago aretoa. «Arratsaldea jai hartu dut hona etorri ahal izateko». «Loa asaldatzen badit, kexatu egin naiz». Horrelakoak gara. Gure egunerokotasuna normaltasunetik ateratzen duten gauza praktikoen aurka segituan erreakzionatzen dugu. Jeneralizatuz, noski. Lantegian inklusio astea da hau eta hainbat hitzaldi antolatu dira. Dislexia daukan gizon batek, desgaitasun horrek sortu dizkion trabak partekatu ditu, eginkizun batzuetarako bere trebetasuna zalantzan jarriz aurreiritziak entzun beharra tokatu zaio askotan. Minbizia gainditu duen emakume gazte batek, lanera itzultzean jasan behar izan zituen erreakziok kontatu ditu hurrena. Haur txikiak dituen beste emakume batek, amatasuna eta zuzendar itza postua bateragarriak direla eta oreka aurkitu daitekeela argudiatuz, bere ibilbide profesionalari buruz hitz egin du. Aste osoan zehar, bazkalorduan antzeko hitzaldiak eskaini dizkigute langile guztioi. Gelak ez dira bete. Jangela beti bezala toperaino beteta dago. Uber taxi zerbitzuak Londres hirian ibiltzeko zuen lizentzia eten egingo zuela argitara eman zuen aurreko astean Londresko garraio erakunde ofizialak. Segurtasunari lotutako araudi batzuk ez zituela bete leporatu zion eta kontratatutako gidari batzuen jarrera desegokiak salatu zituen. Ez dituzte xehetasun guztiak argitara eman, baina emakumeei egindako erasoak ere tartean daude. Izugarrizko arrakasta izan du Uberrek duela bost urte martxan jarri zenetik. Teknologia start-up bat bezala hasi zen, eta orain dagoeneko 40.000 gidari ditu kontratatuta Londresen, eta Uberreko ordezkariek azken egunetan esan duten bezala, 3,5 milioi pertsonak erabiltzen dute hirian haien zerbitzua. Enpresaren bigarren urteurreneko ospakizunetara joateko aukera izan nuen, eta enpresaren ekintzaile eta berritzaile aldeak garbi nabaritzen ziren: gauzak aldatzeko eta benetako aldaketa sozial bat sortzeko grina bistakoak ziren. Sortu den iskanbilari erantzunez, Uberreko ordezkariak diskurtso emozionalarekin hasi ziren, haien langileen azalean jartzeko eskatuz, berrogei mila pertsona lanez kanpo utziko zituztela esanez; aniztasunaren kontra egindako erasoa zela ere esatera ausartu ziren batzuk, gidarien portzentaje handi bat gutxiengoan dagoen jatorrikoak dira-eta. Londresko jende askori komenentzia bat kentzen diotela ere esan dute behin eta berriz. Aipatzekoa da Uberrek eskaintzen dituen prezioak taxi tradizionalenak baina askozaz merkeagoak direla. Irudikatzen dituzue 700.000 pertsona erabakitzeko eskubidea aldarrikatzen Bilboko kaleetan? Imajinatzen duzue jendeak arratsalde bat jai hartuko balu gure kulturaren aldeko eztabaida batera joateko? Change.org eskaera-plataforman 700.000 pertsona baino gehiagok eman dute izena azken hiruzpalau egunetan, Uberri babesa emanez. Twiterren ere milaka eta milaka mezu argitaratu dira. Hasierako erreakzio emozionaletik publikoki barkamena eskatzera pasatu da Uberren zuzendari orokorra, Dara Khosrowshahi. Gertaera jakin batzuk ekidin zitzaketela eta errore batzuk egin dituztela onartu ditu. Hemendik aurrera zuhurtzia handiagoz jokatuko dutela promesa ere egin du. Hiru aste ditu Uberrek apelazio formala aurkezteko. Irudikatzen dituzue 700.000 pertsona erabakitzeko eskubidea aldarrikatzen Bilboko kaleetan? Imajinatzen duzue jendeak arratsalde bat jai hartuko balu gure kulturaren aldeko eztabaida batera joateko? Zenbaitetan irabazten digun funtsik gabeko adimenak.
herritarrak «Letrak eta musika jorratzeko, beti izan dugu kontuan beste batzuek egindako bidea» Duela 24 urte, Gasteizko institutu bateko lagun talde batek «zarata egiten hastea» erabaki zuen, inolako pretentsiorik gabe. Eta hasi baziren, hasi ziren. Zenbait hilabeteren buruan, maketa bat grabatu zuten, ezusteko arrakasta izan zuena, eta oholtzarik oholtza hasi ziren, lehenengo diskoa argitaratu arte hiruzpalau urte joan ziren arren. Konturatzerako, baina, Betagarri euskal musika talde erreferentziala zen, Euskal Herrian eta kanpoan. Milatik gora kontzertu eman zituzten 22 urtean, eta, bi urteko isilaldiaren ondoren, Lakuntzan, Hatortxu Rock jaialdi erraldoian, beren azken kontzertua eman zuten joan den uztailaren 28ko gauean. Eta ez zuten huts egin gazte andanaren aurrean, beren ibilbide luzearen mailari eutsita. «Esker hitzak baino ez ditugu», esan zuten euskal preso politikoen aldeko jaialdiaren antolatzaileek, «oholtza gainean eta haietatik kanpo Betagarrik erakutsi duen elkartasuna» gogoraraziz. Iñaki Ortiz de Villalbak ez du soberako aurkezpenik behar. Bizitza erdian ahotsa jarri dion taldearen ibilbideaz jardun du GAUR8rekin, euskal musikan lorratz nabarmena utzi duen etapa horretaz eta haren amaieraz, baina baita berri baten hasieraz ere, dagoeneko abian baitu bere hurrengo proiektua. Hatortxu Rockeko kontzertua etapa baten bukaera izan zen. Agian, nolabait, horrela izan zen, azken finean Betagarri aparkatuta utzi dugu-eta guztiok. Badakizu, gauzak bukatzen direnean, beste batzuez hasten zara pentsatzen. Betagarrirekin, pentsa ia-ia 22 urte eman ditugula, azkenengo bietan jotzeari utzi genion-eta. Ikusten genuen taldeak ere aire apurtxo bat behar zuela eta arnasa hartu behar genuela IÑAKI ORTIZ DE VILLALBA BETAGARRIKO ABESLARIA Hatortxu Rock jaialdian eman zuten kontzertu gogangarria Betagarriren agurra izan zen. Taldeko abeslari Iñaki Ortiz de Villalbak proiektu berri bati ekin dio jada. Xabier Izaga Gonzalez guztiok. Bi urte horiek hausnartzeko izan ziren, eta hausnarketa horren bueltan, uztea erabaki genuen. Hala ere, Hatortxu Rocken jotzeko elkartu zineten. Bai, lehendik hitzartuta zegoen. Jaialdi horrek izan behar zuen agian garai berri bateko lehen kontzertua edo garai zaharreko azkena. Azkenean bigarrena izan zen. Horrela erabaki genuen denon artean, ez jarraitzea Betagarrirekin. Ez dago zergati nagusi bat, baina asko daude; azken finean, beste bide batzuk jorratzea erabaki genuen. Hatortxukoa oso hunkigarria izan zen, oso kontzertu polita; batetik, Obrent Pas-ekin eta hainbat euskal talderekin partekatu genuen agertokia, eta, bestetik, kontzertuaren, jaialdiaren motiboa guztiz bihotzekoa zen, eta guk oso gustura egin jo genuen horrelako marko batean. Esanguratsua da Betagarrik bere azken kontzertua aldarrikapen marko batean egin izana. Zuen ibilbidean argi utzi duzue alderdi hori. Bai, noski. Guk badakigu nondik gatozen, eta, nolabait, garai bateko semeak gara. Hainbat iturritatik edan genuen, ez bakarrik letren edukiak jorratzeko, baizik eta musikarena ere bai; beti izan dugu kontuan beste batzuek egindako bidea, ezta? Gu 90eko hamarkadan garrantzitsuak izan ginen, 2000koan ere bai, eta Katalunian badugu iragan bat oso esanguratsua. 1.030 kontzertu inguru jo ditugu, eta horietatik Katalunian 300 inguru izango ziren. Guk zenbait uda eman ditugu Kataluniatik atera gabe. Orduan Katalunia Euskal Herrira begira zegoen. 2000. urtean, pentsa zer arrakasta genuen han, gure zuzeneko bat bertan grabatu genuela: Zuzenena. Zuzenena, bi zentzutan: zuzenekoena eta egokiena. La Mirona aretoan, Gironan, grabatu genuen, 2004. urtean, uste dut. Izugarrizko arrakasta zuen Betagarrik Katalunian, bere musikagatik, transmititzen zuelako, baina baita euskal talde bat zelako, euskaraz abesten zuelako; kataluniarrek antzekotasun bat ikusten zuten. Orain badirudi guztiz alderantziz gertatzen dela, euskaldunok Kataluniara begira gaudela, eta seguruenik hainbat talde ere bai. Gure historian, Katalunia eta han grabatutako diskoaren kontuaz gain, beste gauza aipagarri asko izan dira. Japonian izan gara, Alemanian eta Suitzan 60 kontzertu inguru egin ditugu, euskara oro har Europan zehar eraman dugu... Europan esanguratsuak izatea oso garrantzitsua zen guretzat. Gogoan dut beti iragartzen zutela Betagarri taldeak Francok debekatu zuen hizkuntzan abesten zuela. Alemanian oso kezkatuta zeuden Gernikarekin, horren jabe baziren; ez ziren nazionalisten oso lagun, ordea. Haiek, ezkertiarrek batez ere, naziekin lotzen zuten nazionalismo guztia, eta zu saiatzen zinen nazionalismoak ez duela zertan baztertzailea izan azaltzen, nazio bat aldarrikatzea faxismoarekin lotzen duen ideia horri aurre egiten... Eztabaida sakonetan sartzen ginen Alemanian! Garrantzitsua da kanpoan abestea? Oso garrantzitsua, niretzat interesgarriena. Kanpora ateratzea, zure musika kanpora ateratzea, gauzak partekatzea, hitz egitea, beste herrialde batzuetan nola bizi diren ikustea, han lagunak eta ezagunak izatea... oso aberasgarria da. Azken batean, taldea bai, jakina, musika egitea, jotzea eta abar ondo dago, baina, nire ustez, Betagarrik egin duen gauzarik garrantzitsuena kanpokoekin, ez bakarrik Kataluniakoekin, baizik eta Europako eta beste leku batzuetako jendearekin, Madril, Valladolid, Espainiako beste herri eta hiri batzuetako kideekin partekatzea, gertutasun bat izatea, elkartasun bat sortzea izan da. Haiek esandakoa da: «Guk ere Euskal Herria maite dugu, zuena bezalako taldeak maite ditugu». Eta hori, pentsa, garai nahiko latzetan esaten ziguten. Taldeak eman digun onena harreman horiek izan dira.
2017 iraila 30 GAUR8 22 / 23 Oker ez banago, zure bokazioa ez zen musika, ezta? Ez, ez, inondik inora! Guri musika gustatzen zitzaigun, eta garai hartan Gasteizen talde gutxi zeuden, are gutxiago euskaraz kantatzen zutenak. Zeudenak punk eta heavyak ziren. Gure erreferentea Gasteizen, argi eta garbi, Hertzainak izan ziren; ni haien jarraitzaile sutsua nintzen. Beraz, haien kontzertuetara joaten ginen, eta, azkenean, euskal musika osoari erreparatu genion. Ska gustatzen zitzaigun, euskaraz abestea gustatzen zitzaigun, institutuko lagun talde bat ados jarri ginen horren inguruan eta Betagarri taldea sortu genuen, inolako asmo berezirik gabe Baina nahi gabe ere... Nahi gabe, bai. Guk hiru urte eman genituen maketa batekin, baina jendea gure kontzertuetara joaten zen. Eta inork ez zigun disko bat grabatzerik eskaini. Argazkiak: Juanan RUIZ eta Iñigo URIZ ARGAZKI PRESS Maketa hark izan zuen arrakasta ere ez zenuten espero, nonbait. Ez, ez. Ni harrituta geratu nintzen, esate baterako, Galiziako tipo batek deitu zidanean, maketa hori jarrita, bere aretora jotzera joan behar genuela esateko. «Hau zeharo flipatuta dago», pentsatu nuen nik momentu hartan, baina ikusi genuen oihartzun handia izan zuela. Azken batean, lagun talde bat zineten. Bai, baina handik eta hemendik deitzen ziguten eta gu joan egiten ginen. Edonola ere, lehenengo diskoa ateratzea kostatu egin zitzaigun, eta pentsatzen genuen beste talde batzuek, hainbeste jotzen ez zutenek eta horrenbesteko arrakastarik ez zutenek, diskoa ateratzen zutela eta guk ez genuela horretarako eskaintzarik. Egia esan, ez genuen eskaintzarik. Azkenean, Mil a Gritos Records, Soziedad Alkoholikakoen diskoetxea sortu zen eta hainbat talde bultzatu zituen, tartean gu. Lehen disko hark [ Betagarri ], hedapen eta oihartzun handia izan zuen, eta bidean jarri gintuen. «Hatortxukoa oso hunkigarria izan zen, oso kontzertu polita; batetik, Obrent Pas-ekin eta hainbat euskal talderekin partekatu genuen agertokia, eta, bestetik, kontzertuaren, jaialdiaren motiboa guztiz bihotzekoa zen» Eta ezinbesteko erreferentzia bihurtu zineten Euskal Herriko musikan. Arabarrak izanda gainera! Eta nire ustez, taldeak Araban eragina izan zuen, gazteengan eta jende askorengan Tira, hau ez nuke nik esan beharko, eta agian gehiegi esatea da, baina Araban gauzak ikusteko moduan gazteriaren zati batean eragina izan du Betagarrik, beste hainbat euskal taldek bezala. Ez dakit zeuk esan behar duzun ala ez, baina badirudi hala dela. A, eta guk ez dugu inongo konplexurik izan arabarrak garela esateko; harro, gainera! Izenetik hasita. Bi adieratan, gainera, ikatza egiteko txondorrari botatzen zaiona eta bestea. Hedabideetan askotan gaizki jarri dute: Betagorri, Betiegarri, Betegarri era guztietara Betagarri izan ezik. Jakina, jendeak ez zuen hitza ezagutzen, baina Araban bai, erabiltzen da, gure amak eta amamak Eharin [Gasteiz ondo-ondoko herrixkan] erabiltzen zuten sua bizitzea adierarekin, haizearen bidez edo egurra botaz: «emaiozu betagarri». Eta erdararekin nahastuta ere erabiltzen da: date más betagarri, bizkortu adi, alegia. Eta hori gelditu zen gehienbat. Txondorrari dagokiona Kanpezu eta Mendialdetik kanpo ez da oso ezaguna. Egin duzue etapa honen balantzerik? Lehen esan dizudan bezala, hau nire bizitza izan da, ez bizitza osoa, baina erdia bai. Eta istorioak eta pasadizoak eta gorabeherak milaka izan dira, onak eta txarrak, denetatik izan dugu. Ezingo nuke bakar bat nabarmendu. Ez dakit, esaterako, gogora datorkit Japoniako areto bat, jendez bete zen, gu euskaraz kantatzen, hemen funtzionatzen zuen ikuskizun bat eskaini eta han ere funtzionatzen zuela ikustea Letra ulertu gabe ere, gure musika ulertzen zutela eta dantzan ari zirela ikustea izugarria izan zen. Eta izugarria izan zen, halaber, hemengo [Gasteizko] gaztetxean egin genuen lehen kontzertua, edo Madrilen jotzea, Caracol aretoan adibidez, edo gune okupatu batean eta milaka lagun euskarazko abestiak entzuten, non eta Madrilen. Horrelako gauzek harritu egiten zaituzte, eta betiko gelditzen dira. Gasteizko jaietan, Foru enparantzan edo txosnetan jotzea ere, familiakoak kontzertuetan ikustea... Nire gurasoek ez dakit zer pentsatzen zuten, beharbada ezkontzetan eta jaunartzeetan jotzeko taldea ginela-edo! «Ea gure mutilak zer egiten duen» etorriko ziren lehen aldiz. Flipatuta geratu ziren. Nola erabaki zenuten egingo zenuten musika mota? Betagarri nolabait berezia izan zen musika berezia egiten zuelako. Esate baterako, gu Kataluniara joaten ginen eta bagenekien han oso gustukoa zutela ska, baina ska klasikoa, ska jamaikarra. Guk ska, rock eta punk musikak nahastu nahi genituen, eta uztarketa horretatik, lelo akuilatzaileetatik, rocketik, metaletatik zerbait berezia sortu zen, entzutean «hau Betagarri da» esaten zenuena; erritmoa, soinua, aho-
herritarrak tsa horregatik zen nolabait berezia. Eskaini genuena ez zen betikoa, barrutik sortutako gauza bat izan zen, eta taldeak bazuen arrakasta zuzenean. Orduan, hemen, Euskal Herrian, martxa eta dantzatzea gehienbat trikitiaren bidez ezagutzen genuen. Horregatik 90eko hamarkadan Skalariak eta Betagarri zentzu horretan bi talde esanguratsu izan ziren. Negu Gorriak jotzeari utzita zegoen ordurako, beranduxeago Fermin hasi zen baina Negu Gorriak mestizajean ikaragarriak ziren: ska, reggae, hardcore Erraztasun hori zuten. Gu ska eta rockean finkatu ginen apur bat, eta ildo horretatik jo genuen. Diozunez, ahotsak eta metalek ere ezaugarritu dute taldea. Bai. 90eko hamarkadan ez zegoen metaldun bandarik. Potato zegoen, baina Potato reggaea zen, oso patxadatsua, erdaraz eta Betagarri euskal munduarentzat pizgarri bat izan zen. Negu Gorriak taldean eta Kortaturen Azken guda dantza -n ere bazeuden metalak, eta guk hasieratik metalak erabili genituen, eta ondoren talde askok erreparatu ziguten guri eta Skalariei beren taldeak egiteko, metalak sartzeko, hala nola E.T.S., Skakeitan, Itziarren Semeak, Ze Esatek!... Egun talde esanguratsuak dira, astebururo jotzen ari direnak. Vendetta Skalariak-en ondorengoa da, baxu jotzailea talde horretakoa zen, bateria ere azken txanpan horiekin ibilia... eta badakit ETSko abeslaria gure kontzertu guztietara etortzen zela... Lehenengo diskoa grabatzea kostatu zitzaizuen, baina gero, alderdi horretatik ere, talde emankorra izan zarete. Bai, gutxi gorabehera bi urtean behin disko bat grabatu izan dugu. Kanpoan, esan bezala, asko ibili zarete, batez ere Katalunian, eta, 2000tik aurrera, gehiago. Argentinara eta Ameriketako Estatu Batuetara euskal etxeen bitartez joan ginen. Boisen Berri Txarrak taldearekin batera jo genuen. Alemanian harreman onak egin genituen, hango diskoetxe batek disko bat argitaratu zigun eta proposatu zizkigun birak onartu genituen. Guk orduan kanpoan jotzeko txipa genuen, eta harremanak badituzu eta jotzeko baldintzak baldin badaude, joan egiten zara, ez? Oso zaila zen Euskal Herritik ateratzea, eta galera handirik ez zegoen bitartean eta ez zegoen galerarik, zeren, esaterako, Alemanian lo egiteko ez genuen gasturik, jaten ematen ziguten... ez, hara joateak ez zigun gastu handirik eragiten. Eta Katalunian katxea genuen, baldintza onetan joaten ginen, ez denbora «Zenbait lagun disko bat garatzen laguntzen ari zaizkit, abestiak ari gara» egiten pasatzera; musikatik bizitzera, hemen bezala. Kanpora ateratzeko, hazia bota behar da, itzultzeko. Askotan ez duzu lortzen. Hemendik aurrera, zer? Egin duzu planen bat? Zerbait egingo dugu, ez? Uste dut ildo beretik jarraituko dudala musika aldetik. Nik sortu ditudan kantuak beste esparru batera eraman nitzake, baina ez dut nahi. Uste dut Betagarriren halako jarraipena egingo dudala. Baduzu talderik? Oraindik izena ez dago zehaztuta. Zenbait lagun disko bat garatzen laguntzen ari zaizkit, abestiak egiten ari gara. Eta hor gabiltza Enriko Rubiños, Vendettako bateria-jotzailea, Ruben Anton talde bereko tronpetista, Andoni Garcia Matxain, Lauroban eta Emon taldean egondako gitarra-jotzailea, Julen Barandiaran Txiki baxu-jotzailea, Izaro bakarlariarekin jotzen ari dena... Ikusten duzunez, guztiak dira gipuzkoarrak, Ruben Anton Vendettako tronpetista [nafarra] izan ezik. Ruben ere proiektuan sartuko da- eta. Oraingoz diskoa prestatzen ari gara, eta gero ikusiko dugu taldean gelditzen diren, beren proiektuekin bateragarria den Nik musikariak behar nituen, hauekin banuen harremana, batez ere Enriko eta Rubenekin, lagunak gara-eta, hainbat lekutan elkartutakoak. Badakit mugak daudela, beste proiektu batzuetan daudela eta beren taldeek lehentasuna izango dutela. Sanferminetan esan nien, gaupasa batean, nirekin jotzeko prest egongo ziren, eta esan zidaten: «Iñaki, apuntatzen gara». «Ziur zaudete? Begiratu zer ordu den», esan nien nik, eta eurek baietz, baietz. Eta hor gabiltza kantuak prestatzen, Tolosa eta Gasteiz artean. Ikusiko dugu zer fruitu ematen duen... Beraz, momentuz proiektua lagun arteko disko bat egitea da, eta, gero, gerokoak. Horixe da. Ez dakit, litekeena da ahal izanez gero udara begira proiektu hori defendatzea ikusiko dugu. Durangorako prest egongo da? Ez, ez dugu astirik. Gainera, oraindik tronboia falta zaigu. Tronboia airean da [barrez]. Zer-nolako sentsazioak dituzu? Oraindik entsegu gutxi egin ditugu, baina badakit oso musikari onak direla. Nik baditut kantu batzuk eginda, eta letrekin Onintza Enbeitak lagunduko dit. Onintza ETBko programa batean ezagutu nuen, eta ondoren Whatsapp bidez galdetu nion letra batzuk egiten lagunduko zidan. Berak «jakina!» erantzun zidan.
2017 iraila 30 GAUR8 24 / 25 Sinaduren gerra Eztabaida zaharra da. Ez zaizkit inoiz gustatu edozein kausa politikoren alde edo kontra manifestuak sinatzeko prest dauden intelektualak; ez dakit zergatik duten filosofo, idazle eta artistek auzi politiko baten aurrean zorroztasun gehiago, esate baterako, sendagileek, suhiltzaileek edo harakinek baino. Urteak eman ditut idazle eta artistei elkarrizketa luzeak egiten, eta, bakoitza berean miresgarriak, apartak eta are jenialak izan badaitezke ere, beren esparrutik ateratzen direnean galduta ikusi ditut, beste gremio batzuetakoak bezain galduak bai behintzat. Kataluniako procés-aren aurrean lehenik eta erreferendumaren aurrean ondoren, badirudi intelektual guztiak mobilizatu direla. Aurretik ere zerrendak egon ziren alde eta kontra. Hilaren 17koa izan da mediatikoena: Erreferendum-tranparen aurkako manifestu bat aurkeztu zuten Madrilen ezkerreko 960 intelektualek. Tartean izen handiak: Marse, Isabel Coixet, Cristina Almeida, Cercas, Montero, Martinez de Pison eta asko miresten ditudan idazle batzuk ere bai tartean, Millas eta Marias, esate baterako. Manifestuaren sinatzaileok Parlamentaren lege tramitazioak juzgatzeko orduan zeinen eskakizun demokratiko zorrotzak zituzten ikusita, neure buruari galdetu nion ea non egon ote ziren 2006an Parlament horrek Estatutuaren erreforma tramitatu, Madrilgo Kongresutik pasatu, erreferendumean onartu eta lau urte geroago Konstituzionalak erabat inausita utzi zuenean. Manifestua kaleratu eta hamar egunera kontseilaritzetako goi-karguak atxilotzeko, Generalitateko diru-kontuetan esku hartu eta adierazpen eskubideak murrizteko Guardia Zibila mobilizatu zenean beste manifestu bat aterako zutela pentsa zezakeen norbaitek, baina ez zen halakorik gertatu; sinaduren zerrenda gehituz joan zen aitzitik, eta bi milatik gora izatera iritsi. Onartzen dut kausa bat arriskugarria denean, jazarpen baten mehatxua dagoenean edo iritzi publikoaren kontrakoa denean behinik behin, sinadura batek izan dezakeela meriturik. Meritua tristea da, ordea, edozertarako prest dagoen Estatua alde duzunean. Kataluniarrek kulturako ordezkarien beste zerrenda batekin erantzun dute eta hauek ere bi mila izenera iritsi dira. Munduan zehar zientzialarien zerrenda bat egiten ari omen dira erreferendumaren alde. Jendeak zerrendak egiteko duen grina ikusirik, ez legoke gaizki independentziaren aldekoek eta kontrakoek zerrenda bana egingo balute Katalunian. Botoa ez zen sekretua izango, baina bai argigarria. Joxean Agirre 0 Loturen libertatea Nekane Zinkunegi Barandiaran Datorren hilabeteak, urriak, egun seinalatu asko dizkin guretzat. Edo seinalatuak ditun lotzen gaituzten familia soketan behintzat. 6an, sei urte beteko ditun etxeko osaba hil zela. 12an, 62 egingo dizkin aitak. 17an, lau urte beteko ditun amaren aldeko aitona hil zela, eta 26an, 50era helduko dun ama. Egun seinalatu horiei guztiei, ordea, beste bat gehituko dien hik. Urriaren 4an alde egingo baitun putzuaren beste aldera, duela lau urte bezala, han egongo haiz urriko eta datozen hir u z p a l au h i l a b e t e e t a ko e g u n seinalatuetan. Baina urriaren aurretik, hire bizitzan beste egun seinalatu bat sortzeko bokazioa izan dinagu kuadrillako neskek. Gaurkoa izango dun egun hori, misterio handirik baliatu ez badugu ere, agurtzeko afaria eta parranda antolatu ditugulako. Misteriorik eza nire izaeraren parte dun, badakin kosta egiten zaidala ilusioa egiten didaten gauzak isilpean edukitzea. Eta uste dinat hik ere nahiago dunala, guztia sorpresan jasotzea baino, zenbait xehetasun kontrolpean izatea. Hiretzat abenturaren hasiera izango dena, etxekoren batentzat atzerako kontaketa ere izango dun: amak, seguru asko, joan orduko jarriko din atzera kontua martxan; eta hasiko dun itzultzeko zenbat egun, aste, hilabete falta diren kontatzen. Nik ahal dunan ondoen pasatzea opa dinat, ahal dunan gehien gozatzea, egunerokotik ihes egiteko hartu nahi dunan distantziak itzuleran gauzak beste era batera ikusteko perspektiba ematea. Bitartean, ea norekin partekatzen ditudan edozein taberna eta jatetxetako platerak. Ea norekin komentatzen ditudan BECeko finaleko eta hara arteko saioetako bertsoaldiak. Ea nork bidaltzen dizkidan Interneteko deskontu orrietan ikusitako eskaintzak. Behintzat, Whatsappez komunikatzeko aukera izango dinagu, GIFak bidaltzeko obsesio zoroa sartzen zaidanerako ondo etorriko dun. Badizkinagu egun batzuk hi joan aurretik eta itzultzen haizenean ere izango dinagu zertaz aritu. Bitartean, gozatu! Errim e mu s i k a t a l d e ko l a g u n e k d i o t e n bezala: «Libertatea delako zeri lotu hautatzea».
2017 iraila 30 GAUR8 26 / 27 HUTSA NEKAZARITZA ETA ELIKADURA EKOLOGIKOA Nora hoa, marigorringo, amona mantangorri, katalingorri? EHKO Kolektiboaren marigorringoa Gasteizen iraganen den Bionekaraba azoka ekologikoan ikusten ahalko dugu heldu den urriaren 7an. EHKO Euskal Herriko biobaserritar akroekologiko eta herritarren kolektiboa da. Muga administratiboen gainetik, Euskal Herriko biolaborariak biltzen dituena. Zehatz mehatz definitzea zaila bada ere, agroekologian oinarritzen den nekazaritza eredu bioekologikoa bultzatu nahi du. EHKOren amona mantangorria agertzen den aldiro, seguru egon begi bistan duzuen hori ekologikoa, bertakoa, etxaldekoa eta herrikoia dela. Eta, hain zuzen, katalingorria erakusten duen identifikatzaile bat sortu du EHKO Kolektiboak, gaur egun Euskal Herriko 64 etxaldek eskuratu ahal izan dutena. Identifikazio tresna honek laborantza bioekologikoa, bertakoa, etxaldekoa eta herrikoia egiten duten Euskal Herriko biobaserriak identifikatzen eta ezberdintzen ditu. Identifikatzaileak etxaldeak bere osotasunean identifikatzen ditu eta ondorioz ez da produktuari emana zaion label bat. EHKO zigilu hori eskuratzen duen etxalde oro lan kolektibo baten egitera konprometitzen da, Europako araudi ekologikoari gehitutako arauak errespetatzera, sistema bioindustrialetatik desberdintzeko eta baserritar/herritar harremana ziurtatzeko. Etxalde batentzat EHKO identifikatzailea eskuratzeko lehen baldintza, Europak proposatzen duen biozigilua lortzea da gutxienez. Eta horren ondoren, EHKO Kolektiboaren barne araudiak agroekologian oinarritutako arau zorrotzagoak eta ainitzagoak gehitzen dizkio. Onarpen komisio bat sortua izan da etxaldeen identifikazio egitasmoa ziurtatzeko. Komisio hori bost lagunek osatzen dute, tartean EHKO Kolektiboko talde eragileko kideak eta baita herritarrak ere. Onarpen komisioak kide laborarien jarraipena egiten du eta zalantzazko kasuak aztertzen ditu. Baina zer eta nola aztertzen du komisioak? EHKOren identifikatzailea habian jartzeko, konpromisoen agiri bat marraztua izan da nekazarien arteko hainbat bilkura eta gero (arlo ezberdinak bilduak izan dira nekazarien artean). Konpromisoen agirian, etxaldeak EHKOren irizpideak betetzen dituela eta Kolektiboarekiko eskatzen diren konpromisoak hartzen dituela sinatzen du. Orotara zazpi konpromiso eta hazkuntza, agronomia, salmenta eta alde soziala jasotzen dituzten hamabosten bat baldintza biltzen dituen dokumentua da konpromisoen agiria. Eta EHKO Kolektiboaren lana ez da identifikazio lan horretara soilik mugatzen. Identifikatzaile huts bat baino askoz gehiago da EHKO, gure gizartearen antolaketa itzulipurdikatu nahi duen gogoeta da. Zeintzuk dira itzulipurdi horren hitz gakoak? Elikadura burujabetza, energi berriztagarrien garapena, nekazari txikien biderkatzea, gure kontsumo ohituren aldaketa, bertako ekoizpena bertakoentzat, baserritar nekazaritza herrikoia. Gogoeta ildoak ez dira eskas eta agroekologiak bizitzaren arlo anitz kontuan hartzen dituelako erran genezake proiektu politiko bat dela, jendartearen bizi antolaketa proposamen berri bat jorratu nahi duena. ENEEK Agroekologiaren aplikazioaren beharra gero eta begi bistakoagoa da, bereziki txirotasuna pairatzen duten herrietan. Funtsezko eztabaida bilakatzen hasi da maila ezberdinetan. Euskal Herrian bertan ere, saia gaitezen amona mantangorriari bere espazioa eskaintzen! Hurrengo hitzordua Gasteizen izanen da, urriaren 7an. Izan ere, Bionekaraba merkatu ekologikoak EHKO Kolektiboari bertan izateko gomita luzatu dio. EHKOrekin batera, Euskal Herriko biharko Basa Herria izan gaitezen! ENEEK Euskadiko Nekazaritza eta Elikadura Ekologikoaren Kontseilua
herritarrak infraganti GUILLERMO ROA Zientzia eta teknologia kontatzen ditu, asterik aste, Euskadi Irratiko «Norteko Ferrokarrilla» saioan. Kimikan doktorea da, baina ikerketaren bideak baino gehiago tentatu zuen dibulgazioarenak eta kasik bi hamarkada daramatza Elhuyarren horretan; zientzia laborategietatik atera eta jendartean dagokion tokian jarri nahian. Hilabete hasieran jarri zuen martxan, hamalaugarrenez, Norteko Ferrokarrilla Euskadi Irratian. Zientziaz eta teknologiaz aritzen da bertan Guillermo Roa ostiral iluntzez eta, errepikapena, larunbat eguerdiz. Teknopolis Euskal Telebistako saioan ere aritzen da Elhuyar Fundazioko komunikatzailea. Berez Norteko Ferrokarrilla irratsaioak 21. denboraldia abiatu du, Roaren aurretik Pili Kaltzada, Lurdes Ansa eta Oier Araolazak gidatu baitzuten. Guillermo Roa da bere izena baina ia jende guztiak Willy deitzen dio. «Haurra nintzela eskolan ingeleseko irakaslea hasi zen Willy deitzen eta horrekin geratu naiz. Pentsa, aitak ere Willy esaten dit!». Kimikan doktorea da eta Elhuyar Fundazioan egiten du lan 1999. urteaz geroztik. «Doktoretza egiteak balio izan zidan konturatzeko ez nintzela ikerlari ona, hori ez zela nire esparrua. Dibulgazioak, berriz, askoz gehiago tentatzen ninduen eta horrela iritsi nintzen Elhuyarrera». Hasieran aldizkarian testu dibulgatzaileak idazten zituen nagusiki. Eta horretan ari zela iritsi zitzaion irratira salto egiteko aukera. «Oierrek uztea erabaki zuenean, Elhuyarren galdetu ziguten ea gutako norbait animatuko ote zen. Nagore Rementeriak eta biok altxatu genuen eskua. Ezagutzen genuen irratia, kolaborazioak egitera joaten ginen, eta gustatzen zitzaigun». Urtebete inguru eman zuten Nagorek eta Guillermok Oierren ondoan irratiko martxa barrutik ezagutzen, eta, 2004ko irailean, saioaren gidaritza hartu zuten. Nagore Rementeriarekin batera bizpahiru urtez aritu eta gero, hamarkada bat baino gehiago da Roak bakarrik gidatzen duela Norteko Ferrokarrilla. «Hasieran oso gaizki egiten nuen. Ez zait batere gustatzen hasierako programak entzutea. Gogoratzen naiz Oier Araolazak esaten zigula gure estiloa bilatu behar genuela eta ez berea errepikatu. Eta nik ez nekien estiloa izatea zer zen ere. Bidean ikasi dut, esatari batzuetatik eta besteetatik jasoaz. Euskadi Irratian bertan laguntza handia izan dugu. Behin eskatu nion Arantxa Iturberi ea bere zuzeneko programa bat barrutik ikus nezakeen eta hiru ordu eman nituen bertan, isil-isilik». IRRATIAN IKUSTEN EZ DENA Izan ere, entzuleak irratia entzun egiten du, baina ez du ikusten hor barruan gertatzen den eta mugitzen den guztia. Magia berezia du irratiak, kanpotik eta barrutik. «Nire lehen sentsazioa izan zen irratian beti denak korrika dabiltzala, baina irribarre batekin. Ez dakit nire lehen pertzepzio hori egia osoa ote den. Denborarekin begiratuta, irribarreak agertzen eta desagertzen joan dira. Baina egia da irratian entzuten dena baino askoz gauza gehiago daudela. Keinu askoko jarduna da, oso adierazkorra. Eta esatariak etengabeko komunikazioa du teknikariarekin, konplize garrantzitsuak dira». Irratiko pasilloetan presaka ibili arren, entzulearengana iristen den ahotsak patxada transmititu behar du. Egoera kontrolpean duela kontatu behar du ahots horrek. «Nire programan garrantzitsua da patxada hori. Gaueko solasaldi bat da, entretenimendua, eta lasaitasuna behar da zientziaz eta teknologiaz hitz egiteko. Behin, lanera bidean, sekulako auto istripua ikusi nuen. Auto bat airean ateratzen ikusi nuen. Izugarria. Pentsatu nuen hildakoak egongo zirela. Zorionez, ez zen halakorik izan. Baina larrialdietara deitzea eta autora gerturatzea egokitu zitzaidan. Sekulako sustoarekin iritsi nintzen irratira, oso urduri eta asaldatuta. Eta presioa sentitu nuen. Eseri eta patxada transmititu behar nuen, ezer ez zela pasa eta zientziarekin zoriontsua nintzela helarazi behar nion entzuleari. Ariketa garrantzitsua izan zen. Horrelakoak gertatzen dira». Esan bezala, ostiral iluntzetan izaten da Norteko Ferrokarrilla. «Normalean ez dugu zuzenean grabatzen, baina batzuetan bai. Oso giro berezia izaten da ostiral iluntzetan irratian. Isiltasuna, lasaitasuna, argi asko itzalita... asko gustatzen zait. Batzuetan, baina, futbola izaten da eta gure saioa bertan behera utzi behar izaten dugu. Kirolak, batez ere futbolak, agintzen du eta ez zait oso justua iruditzen. Arrazionalki ulertzen dut eta, gainera, behin oso garbi esan zidaten: futbolak dirua ematen du eta zure programak ez». Zientzia eta teknologia euskaraz dibulgatzeak, beraz, ez omen du diru askorik mugitzen. Beste gauza batzuk mugituko ote ditu. «Desfase handia dago zientziak gizartean duen garapenaren eta industrian duen garrantziaren artean eta kalera komunikatzen denaren artean. Inertzia historikoa ere hor dago... egia da, hala ere, badaudela dibulgazioan dabiltzan izar batzuk, jende asko erakartzen dutenak». Zientzialarian lana oso barrura begirakoa izaten da. Baina azken urteotan asko dira laborategitik atera eta zertan ari diren kontatzen ari diren ikerlariak. «Nik tesia egin nuen garaian ez zitzaidan burutik pasatu ere egiten ikertzen ari nintzena, egiten ari nintzena, kontatzeko aukera. Zertarako? Egia da hori aldatu egin dela, zientzialari asko konturatu dira garrantzitsua dela egiten dutena gizarteari kontatzea. Gainera, zientzialari asko konturatu dira dibulgatzaile onak direla». Zientzia ulertzeko eta, beraz, gozatzeko, ez da nahikoa dibul-
2017 iraila 30 GAUR8 28 / 29 Guillermo Roa, «Willy» inguruko gehienentzat, Euskadi Irratiko estudioetan. Oraintsu abiatu duena bere hamalaugarren denboraldia da «Norteko Ferrokarrilla» saioa gidatzen. Jon URBE ARGAZKI PRESS tu behar izan dute, erabaki asko hartu behar izan dituzte bidean eta sekulako lana egin dute». Egindako bidea oparoa izan da, eta, egungo panorama, aberatsa. «Euskal Herria hain txikia izanda, harrigarria da zenbat esparrutako ikerlariak dauden. Astronomiako taldeak, arkeologiakoak, biologoak, kimikariak, matematikariak, fisikariak... dibertsitate handia dago eta jende oso ona». Esparru oso desberdinetako zientzialariak izanagatik, normalean tasun komun bat izaten dute: ez dira konforme egoten beren egoerarekin eta prekarietatea bizi dute. «Agintariek asko hitz egiten dute zientziaren eta ikerketaren beharraz, baina gero hori ez da dirutan gauzatzen. Europako hainbat tokitan bekadunek egin dute ikerketa urte askoan. Egoera horiek mingarriak dira». ARGITASUNA, HURBILTASUNA gatzailea ona izatea. Hartzaileak ere jarri behar du bere partetik. «Badago asko erabiltzen den esaldi bat ez zaidana batere gustatzen: Azaldu nire amonari azalduko zeniokeen bezala. Arazoa ez da azalpenaren zailtasuna. Nire ustez entzun nahi duenaren jarrera da arazoa. Nahiz eta entzuten dudana ez dudan erabat ulertzen, jarrera irekia daukat ahal dudana harrapatzeko. Hori da jarrera onena, eta, horri esker, azkenerako gauzak ulertzen amaitzen duzula iruditzen zait. Egia da matematika, esaterako, oso-oso aurreratuta dagoela eta oso puntu abstraktuan dagoela. Azken ikerketa matematikoa ulertzeko, asko jakin behar duzu matematikaz. Beharbada biologian errazagoa da gauzak ulertzea, nahiz eta punta-puntako biologia konplexua izan. Baina hartzailearen jarrerak dena baldintzatzen du. Eduki begiak eta belarriak irekita eta egon gauza harrigarriak deskubritzeko prest». Eta zientzia ulertzen denean, zirraragarria da. «Pentsatzen dut hori arlo guztietan gertatzen dela; ekonomian, historian... zerbait ulertzen duzunean, gertaera historiko baten eskema buruan daukazunean, ja ez da testuliburu bateko izen eta urteen zerrenda, zerbait bizia bihurtzen da eta emozionatu egiten zara. Zientzian berdina gertatzen da; zeozer ulertzen hasten zarenean, mundua ulertzen hasten zara. Eta sentsazio hori oso berezia da. Gogoratzen naiz Kimikako hirugarren mailan nengoenean, nola une batean sentitu nuen gai nintzela, gutxi gorabehera, edozer gauza zertaz egina zegoen esateko. Behin oinarri hori eta lasaitasun hori buruan edukita, askoz errazago egin nuen aurrera. Uste dut hori ez dela zientzian bakarrik gertatzen, bizitzaren arlo guztietan baizik. Abstrakzio puntu hori gainditu eta mundua ulertzen hasi zaren sentsazioa sekulakoa da». ZIENTZIAK EUSKARAZ IKASI DU Zientzia eta teknologia dibulgatzea, jendartearen gehiengora iritsaraztea, modu ulergarrian eta, gainera, euskaraz. «Euskaraz dibulgatzea ez dut bizi aparteko lan bat bezala. Egia da alor batzuetan zailxeagoa dela euskal hiztunak topatzea. Baina, «Zeozer ulertzen hasten zarenean, mundua ulertzen hasten zara. Horretarako jarrera irekia behar da: eduki begiak eta belarriak irekita eta egon gauza harrigarriak deskubritzeko prest» «Euskal Herria hain txikia izanda, harrigarria da zenbat esparrutako ikerlariak eta zientzialariak dauden. Dibertsitate handia dago eta jende oso ona» Irratian hasi zenean bere estilo propioa topatzeko aholkua eman ziotenetik joan dira hamahiru urte. «Dagoeneko nire estiloa dudala esan dezaket; batzuek gustuko dute, eta, beste batzuek, batere ez. Argitasuna eta hurbiltasuna garrantzitsuak dira niretzat. Azalpen bat eman behar dudanean, entzuleak dagoeneko dakizkien gauzekin abiatzen naiz, gauza ebidenteekin, eta gero horren gainean eraikitzen du diskurtsoa, mailak igoz. Nire tonuaren oinarria hori dela uste dut. Autokritika bat egin behar dut: batzuetan denbora gehiegi pasatzen dut gauza ebidente horiek azaltzen». Norteko Ferrokarrillera gonbidatu asko igotzen dira astez aste. «Asko nabaritzen da gonbidatuek nire tonuarekin konektatzen dutenean. Gertatu izan zait gonbidatua nire jokoan ez sartzea eta gaizki pasatzea. Baina baita alderantziz ere. Batzuetan ordu erdian sekulako kimika sortzen da aurretik ezagutzen ez zenuen pertsona batekin». Kimikari baten hitzetan, zer da bi pertsonen arteko kimika? «Ikusten ez diren xehetasunetan oinarritutako zerbait da». normalean, egun izaten dira. Beharbada Norteko Ferrokarrilla hasi zenean ez zen horrela. Orduan ere baziren zientzialarien artean euskal hiztunak, baina akaso lana ingelesez edo gazteleraz egiten zuten. Baina gero eta errazagoa da zientziaren munduan euskal hiztunak topatzea eta kolaboratzaile oso onak izan ditugu beti. Hasiera hartan, esaterako, bazen EHUn irakasle talde bat oso konprometituta zegoena dibulgazioarekin eta haiek jarri dute oinarria. Irratira etortzen ziren arazorik gabe eta euskaraz inork lantzen ez zituen gaiak lantzen zituzten. Haien meritua handiagoa da gurea baino. Terminologia bera asmaamagoia.mujika@gaur8.info
Ana Elosegi Serna Harremanak Hezkuntza Elkarteko kidea Udazken koloretan... 3 BEGIRADA: osasuna / hiriaren lo(r)aldia / harremanak Badator udazkena, zuhaitz hostoak kolore anitzez jantzita. Berdeak, marroiak, gorrixkak, urre koloreak lirain daude basoak. Bideetan hosto mordoa jausita, hosto mordoa dantzan. Gure ondotik maite dugun pertsona bat joaten denean, hostoaren antzera eten egiten da mundu honetako harremana, baina ez betiko harremana. Gaur egun hainbat eta hainbat teoriak dioten moduan, ba omen dago haratago ere bizitza. Hor bakoitzaren usteak eta fedeak dute lekua. Baina zein ezberdina den nola eta noiz hiltzen garen. Hau da, udazken garaian hiltzea, zahartzaroan, aitona-amona bihurtuta, bizitzaz gozatu eta gure ibilbidea egin ondoren edo 40 urte bete berri. Are eta gogorragoa da oraindik haurrak hiltzen direnean. Txikitatik jasotzen dugun ideia da denok zahartzaroan hilko garela, eta gu gure seme-alaben aurretik. Hori baita bizi legea! Baina, tamalez, askotan naturak bere lege zaharrak puskatzen ditu, eta gure seme-alaba txiki naiz nerabeen heriotzari aurre egin behar diogu, zurbil. Gerta daiteke ere udara goxoan, helduaro eztian, 48 urterekin joatea. Eta hori ere ez zaigu ondo etortzen, maite dugunaren heriotza normalean inoiz ez zaigulako ondo etortzen. Lagun baten semea moto istripuz hil zen, eta emakume batek esan zion beste bati: «Hil zen bihurgune hori ez zen, bada, bihurgunerik txarrena». Eta askotan lanera noala pentsatzen dut nire baitan semea hiltzen den bihurgune hori dela zalantzarik gabe munduko bihurgune guztien artean txarrena. Nola hiltzen garen ere garrantzitsua da dolua lantzeko garaian. Heriotza naturala izan den, hildakoak bere buruaz beste egin duen, lan istripu edo gaixotasun bat izan den tartean, indarkeriarik izan den Izan ere, doluaz gain beste emozio batzuk nahastu daitezke (amorrua, kulpa ), eta, ondorioz, dolua asko korapila daiteke, edo ez. Eta buruari bueltaka hasten gara behin eta berriro, zurrunbilo bat bailitzan. «Zergatik ez nion esan hura? Eta beste hura? Zergatik haserretzen nintzen hainbeste? Zergatik gertatu zaio berari? Bi umeren aita gaztea zen...». Eta denboraren poderioz, laguntza handiz eta indarrak lagunduta, galderoi pixkanaka-pixkanaka erantzunak ematen joaten gara. Eta galderetatik onarpenera pasatzen gara. Batzuk lehenago eta besteak beranduago, bakoitza bere tempo propioan. Udazken koloretan Iratiko basoan egon daitezkeen kolore adina modu daude dolua egiteko. Eta denak dira zilegi. Batzuetan joera izaten dugu besteen doluak epaitzeko; «gizona hil zaio eta beste batekin ikusi dut», «semea hil eta ez du negarrik egiten», «bi urte pasa dira eta dagoeneko buelta emanda behar luke» eta justu horrek ez digu laguntzen. Gure dolua gurea da eta laguntza da behar duguna: norbaitek atea jo eta kroketa batzuk eskaintzea, haurrak ikastolara eramatea, terapiara joaten laguntzea. Besarkada isilak, belarri goxoak isilik entzuten dutenak, eta, batzuetan, isiltasunean alboan egoten dakiten pertsona zoragarriak Modu berean dolu mota asko daude: banaketak, heriotzak, herri aldaketak, Badator udazkena, basoak kolorez janzten diren sasoia. lan aldaketak. eta bakoitza pertsona horrentzat garrantzitsua. Dolua landu eta banaketa hori onartu eta asimilatzearekin batera, berriz dator bizitza, naturak egunero oroitzen digun bezala, jaio eta hil egiten garelako eta direlako Udazkenaren eta neguaren ondoren udaberria baitator! Benito Lertxundik kantatzen duen bezala... Udazken koloretan, landen lurrinak zeharkatuz, hitaz oroit eta higan nauk. Zuhaitz biluziaren gerizpean orpondoa, orbelaren hilobi, horiz eta gorriz dena lokarturik, dena lokarturik. Eskuratu hostoa xume bezain eder, hain soila bere heriotzean, zuhaitz guztiaren bizkortasunez hain betea, non erortze honen duintasunak hiri kantatzera naraman. Jagoba MANTEROLA ARGAZKI PRESS
2017 iraila 30 GAUR8 30 / 31 Juantxo EGAÑA BRANGULI. ARXIU NACIONAL DE CATALUNYA AGIRRE, COMPANYS ETA KATALUNIAKO ERREPUBLIKA 1934. urteko urriaren 6an, Generalitateko presidente Lluis Companysek, Kataluniako Errepublika aldarrikatu zuen. Gobernu espainolak gerra egoera deklaratu eta Companys eta bere kontseilariak atxilotu eta kartzelatu zituen. Epaitu egin zituzten eta 30 urteko kartzela zigorrera kondenatu, altxamendua leporatuta. 1936. urteko otsaileko hauteskundeak eta gero amnistia eman zieten. Gerra zibil bete-betean, 1937ko uztailaren 22an, Jose Antonio Agirre lehendakariak Bartzelonara bisita ofiziala egin zuen, Generalitateko presidente Lluis Companys berak gonbidatuta. Generalitatean bertan eta Bartzelonako udaletxean egin zioten harrera eta Agirre zenbait kontseilarirekin elkartu zen Kataluniako euskal delegazioan. Goiko argazkian, ezkerretik eskuinera, Manuel Irujo, Lluis Companys, Carme Ballester, Jose Antonio Agirre eta Maria Zabala ageri dira, 1937ko uztailaren 24an Montserratera egindako bisitan. Josep Brangulirena da argazkia. Katalunian eta bereziki Bartzelonan Errepublika garaian eta Gerra Zibilean gertaturikoak bere kamerarekin zorrotz jaso zituen argazkilari horrek. La hormiga de oro eta La Vanguardia argitalpenetan aritu zen, besteren artean.
9 7 7 1 8 8 7 6 7 5 0 0 1 7 0 9 3 0