Citološki nalaz punktata dobijenog tankom iglom u dijagnozi Hodžkinovog limfoma

Transcription

1 3 195 UDC: Citološki nalaz punktata dobijenog tankom iglom u dijagnozi Hodžkinovog limfoma Ružica Nedeljkov-Jan i, Biljana Mihaljevi, Andrija Bogdanovi, Milan Petrovi Klini ki centar Srbije, Institut za hematologiju, Beograd Cilj. elijski sastav tumorskog tkiva kod Hodžkinovog limfoma je karakteristi an. Pažljivom citomorfološkom analizom uzorka dobijenog punkcijom tankom iglom mogu e je, po nekim autorima, u visokom procentu dijagnostikovati ovaj histološki dobro definisan oblik limfoma. Me utim, ima autora koji smatraju da je precizna dijagnoza Hodžkinovog limfoma citološkom analizom punktata limfnih žlezda izuzetno teška. Stoga je cilj ove studije da proceni dijagnosti ku ta nost citomorfološke analize punktata, kao i mogu nost koriš enja ove metode za postavljanje preliminarne ili kona ne dijagnoze ovog oblika limfoma. Metode. Prikazani su rezultati analize 34 uzorka dobijena punkcijom tankom iglom, kod bolesnika ispitivanih i le enih u Institutu za hematologiju Klini kog centra Srbije u Beogradu. Preparati su bojeni metodama May-Gruenvald-Giemsa i Papanicolaou. Rezultati. U razmazima punktata limfnih žlezda nalaz tipi nih multijedarnih Reed-Sternbergovih elija bio je od dijagnosti kog zna aja. Nalaz jednojedarnih varijanti neoplazmatskih elija (Hodžkinovih elija) tako e je veoma zna ajan. elijski milje u pozadini pomenutih tumorskih elija bio je heterogen po sastavu. inili su ga: mali limfociti, plazma elije, eozinofilni leukociti i retikularne elije. Pomenute elijske forme na elijskim preparatima li ile su na one vi ene na histološkim presecima izva enih limfnih žlezda. Pore enjem citoloških nalaza punktata sa kasnije postavljenim histološkim dijagnozama Hodžkinovog limfoma, utvr ena je visoka podudarnost i ona je iznosila 85,2%. Zaklju ak. Citološko ispitivanje punktata limfnih žlezda u dijagnostici Hodžkinovog limfoma i pored razvoja savremenijih metoda koje se koriste da bi se potvrdila dijagnoza ove neoplazme, i dalje zadržava svoje zasluženo mesto. K lj u n e r e i : Hodžkinova bolelst; histocitološki preparati, tehnike; limfne žlezde; biopsija tankom iglom; dijagnoza, diferencijalna; osetljivost i specifi nost. Uvod Punkcija limfnih vorova tankom iglom predstavlja važno dijagnosti ko sredstvo u ispitivanju limfadenopatija. Njeni nalazi su posebno korisni kod bolesnika sa metastatskim karcinomom ili granulomatoznim zapaljenjima infektivne prirode kao što je tuberkuloza (1, 2). Definitivna citološka dijagnoza metastatske maligne bolesti je izvodljiva zahvaljuju i pažljivoj citološkoj analizi punktata dostupne limfne žlezde u korelaciji sa istorijom bolesti, kao i podesnoj primeni imunocitohemije. Na infekciju mikobakterijom tuberkuloze treba posumnjati ukoliko se u punktatu tankom iglom dobije kazeozni materijal, epiteloidne i Langhansove džinovske elije. Pouzdana definitivna dijagnoza zasniva se na nalazu acido-rezistentnih bacila nakon bojenja citoloških preparata po Ziehl-Neelsenu (1). Limfoproliferativnoj neoplazmi tipa Hodžkinovog limfoma (HL) istraživa i tokom dvadesetog veka posve uju veliku pažnju uprkos maloj incidenci (oko 1% od ukupnog broja malignih bolesti koji se godišnje registruju u razvijenim zemljama). Ovo interesovanje je rezultat kompleksne patogeneze, kao i upadljivih klini kih i epidemioloških karakteristika ove bolesti (3 6). Za razliku od složenog patogenetskog mehanizma ove bolesti, njena dijagnoza, još od po etka dvadesetog veka pa do današnjih dana, podrazumeva kombinaciju klini kog ispitivanja sa jedne i morfoloških studija sa druge strane. Tako i savremena klasifikacija tumora limfnog tkiva koju je dala Svetska zdravstvena organizacija daje više mogu nosti za preciznu citološku dijagnozu svih tipova limfoma, s obzirom na to da više isti e zna aj elijske morfologije, imunofenotipije, genetskih nalaza i Nedeljkov-Jan i R, et al. Vojnosanit Pregl 2005; 62(3):

2 196 3 klini kih osobina nego histološke arhitekture tumorskog tkiva (7). Dijagnosti ki kriterijumi za HL podrazumevaju prisustvo tumorskih multijedarnih Reed-Sternbergovih (RS) elija u odgovaraju em elijskom okruženju koje ini promenljivi broj malih limfocita, plazma elije, histiociti, eozinofili i polimorfonuklearni leukociti (8). Aspiracija tankom iglom je jednostavna, bezbedna procedura koja je pogodna za inicijalni pristup bolesnicima, ukoliko se razmatra dijagnoza HL (9 12). Me utim, za kona nu dijagnozu i supklasifikaciju ove bolesti neophodna je histološka analiza uzorka tkiva (13). Ovo ispitivanje je sprovedeno sa ciljem da se nakon detaljne citomorfološke analize punktata limfnih vorova utvrdi dijagnosti ka preciznost ove metode. Metode Rezultati Punktati limfnih žlezda varirali su u celularnosti, od niske (26,4%) i srednje (52,8%) do izrazito visoke (20,8%). Na dva hipocelularna preparata ve i deo populacije elija inilo je nekoliko agregata srednje velikih limfocita, imunoblasti, neutrofili i brojna kolagena vlakna. U jednom slu- aju elijsku populaciju punktata inili su uglavnom neutrofilni granulociti. Multijedarne gigantske elije nisu identifikovane. Redukovana celularnost na razmazima aspirata limfnih žlezda verovatno je odraz fibroze koja formira deo stromalnog okruženja kod HL. U našoj grupi bolesnika odmakla fibroza doprinela je da dva uzorka dobijena punkcijom budu neadekvatna, sa trakama fibrocita uz intercelularni matriks, pa je i citološka dijagnoza bila lažno negativna (slika 1). U periodu od marta do maja godine u Institutu za hematologiju Klini kog centra Srbije u Beogradu sprovedeno je ispitivanje kod bolesnika sa klini ki signifikantnom perifernom limfadenopatijom. U ovu studiju su uklju ena 34 bolesnika kod kojih je postavljena preliminarna dijagnoza HL. U ostalim pregledanim punktatima na ene su promene tipa nespecifi ne reaktivne hiperplazije, granulomatozne promene, metastaze solidnih neoplazmi, kao i veliki broj svih tipova nehodžkinskih limfoma. Nakon citoloških analiza indikovana je hirurška biopsija sa histopatološkom verifikacijom, pri emu je postavljana i kona na dijagnoza. Za punkciju limfnih žlezda koriš en je suv špric zapremine 20 ml i igla kalibra 0,80 50 mm (21G). Uobi ajeni postupak aspiracije perifernih limfnih žlezda podrazumeva da se nakon plasiranja igle u tkivo izmenjene limfne žlezde, povla enjem klipa šprica u igli stvara negativan pritisak. Pre nego što se igla izvu e, dva do tri puta se menja njen pravac dok je u tkivu tumora. Procedura se u ve ini slu ajeva ponavlja da bi se obezbedio adekvatan materijal za citološku analizu. Kada se materijal dobijen punkcijom istisne na 3 4 staklene plo ice, ostavlja se da se suši na vazduhu. Pored May-Gruenvald-Giemsa (MGG) bojenja sprovedeno je i Papanicolaou bojenje. Anatomske lokalizacije na kojima je ra ena punkcija bile su: 19 cervikalnih limfnih vorova, 3 aksilarna, 7 ingvinalnih i 5 supraklavikularnih. Za postavljanje dijagnoze HL bio je neophodan nalaz multijedarnih RS, monojedarnih Hodžkinovih (H) elija, okruženih mešovitim zapaljenskim infiltratom u kome se naj eš e sre u mali limfociti, eozinofilni i neutrofilni granulociti, plazmociti i retikularne elije. Dijagnoze postavljene na materijalu dobijenom punkcijom limfnih šlezda upore ivane su sa histološkim nalazima. Pre mikroskopske analize reprezentativni uzorci tkiva tumora su nakon fiksiranja u formaldehidu i pravljenja parafinskih kalupa, bojeni pomo u hematoksilin-eozina. Sl. 1 Punktat limfne žlezde kod HL redukovane celularnosti uz brojna kolagena vlakna (MGG 400). Razmazi punktata limfnih žlezda sadržali su heterogenu populaciju hematolimfoidnih elija. Na njima su se mogli uo iti mali limfociti, esto brojni eozinofili, plazmociti, retikularne elije i neutrofili. Predominantne elije tog mešovitog zapaljenskog infiltrata su najve im delom bili naizgled normalni mali limfociti i centrociti. Nalaz karakteristi nih, veoma retkih tumorskih multijedarnih RS elija i monojedarnih H elija bio je od presudnog dijagnosti kog zna aja. RS elije uo ene na citološkim preparatima su pre nika oko 3 5 puta ve eg od malih limfocita i bojene MGG imale su razli it stepen bazofilije citoplazme. U citoplazmi nije bilo granula. Njihovo jedro je bilo ili re e multilobusno, rastresitog hromatina, sa po jednim ili dva prominentna jedarca boje jorgovana (slika 2). Krupna, upadljiva jedarca posebno su dolazila do izražaja na preparatima bojenim metodom po Papanicolaou. Ponekad je jedarce iznosilo jednu etvrtinu jedarnog dijametra. U elijama tumora je nukleocitoplazmatski odnos bio visok. Na preparatima su uo avane i retke tumorske elije u stanju mitoze. Mononukleusne varijante sa tipi nim mrežastim jedarnim hromatinom i prominentnim tamnoljubi astim jedarcima su bile brojne u 3 slu aja koji su kasnije histološki supklasifikovani kao limfocitna deplecija HL (slika 3).

3 3 197 Sl. 2 Limfociti, centrociti, eozinofili, plazmociti i jedna Reed-Sternbergova elija (MGG 400). Sl. 3 Nekoliko monojedarnih Hodžkinovih elija okruženih limfocitima i centrocitima (MGG 400). Citomorfološkom analizom limfocita koji okružuju RS-H elije zapaženo je da je kod njih odnos citoplazme i jedra nizak, te da nema tamnijeg bojenja periferije bazofilne citoplazme, što se moglo videti kod limfadenopatija u okviru sindroma mononukleoze. Jedra su im okruglog oblika, bez grudvastog hromatina, a jedarca nisu uo ljiva. Histopatološka analiza biopsiranih limfnih žlezda kod 34 bolesnika pokazala je klasi ne morfološke osobine HL. Supklasifikovanjem u odre ene podtipove utvr eno je da je 21 bolesnik imao tip nodulske skleroze, 11 tip mešovite celularnosti, a 2 oblik limfocitne deplecije. Definitivan patohistološki nalaz je upore ivan sa ranijim citološkim i utvr ena je visoka podudarnost koja je iznosila 85,2%. Diskusija Citomorfološka analiza punktata limfnih žlezda dopunjuje histološko ispitivanje uzoraka dobijenih biopsijom i posebno je korisna u dijagnozi infektivnih i reaktivnih limfadenopatija, limfoma i metastatskih tumora (14, 15). Naime, klasifikacija limfoma koju je dala SZO isti e, pored histološkog, i dijagnosti ki zna aj citomorfoloških, imunofenotipskih i molekulskih nalaza (7). Ovakav stav daje i ve u ulogu citološkoj dijagnozi limfoidnih neoplazmi. Limfadenopatija je obi no deo sindroma mnogih zaraznih, zapaljenskih, imunoloških i neoplasti kih bolesti (14). Kod tipi nog klini kog nalaza koji ukazuje na infektivnu ili zapaljensku prirodu promena nije potrebno histološkom analizom limfne žlezde potvrditi dijagnozu. Me utim, ponekad je benigna limfadenopatija pra ena zna ajnim promenama u krvnoj slici, pa je klini aru teško da je odvoji od malignih limfoproliferativnih poreme aja, tako da je neophodno na initi citomorfološku i histološku verifikaciju promena u limfnim žlezdama. Iako je za krajnju dijagnozu i supklasifikaciju bolesti nesumnjivo neophodno ispitivanje tkiva ukoliko se razmatra dijagnoza HL i dalje je potreban jednostavan, brz inicijalni pristup bolesnicima, posebno mladim. Citološka punkcija je jednostavna, efikasna i bezbedna procedura, pogodna i zbog uštede vremena u smislu skra enja dijagnosti ke procedure (15, 16). Punkcija tankom iglom koristi se u primarnoj dijagnostici, u postupku odre ivanja stepena rasprostranjenosti limfoma, kao i u utvr ivanju recidiva bolesti. Imunofenotipizacija elija u uzorcima punktata limfnih žlezda zna ajno dopunjuje citomorfološke studije. Upotrebom floucitometra se brzo, objektivno i precizno odre uje profil površinskih markera limfoidnih elija. Prema mišljenju izvesnog broja autora primena citomorfološke analize punktata u evaluaciji HL je donekle ograni ena (2, 11). U retkim slu ajevima HL citološki nalaz može biti sli- an apscesu, odnosno prisutni su masivni neutrofilni infiltrati i nekroza. Takvi slu ajevi se mogu pogrešno proglasiti za supurativni limfadenitis dok se upornim traganjem ne uo i minimalan broj neoplazmatskih elija (12, 17). Nekroza i masivna infiltracija neutrofilima izuzetno retko može biti glavni nalaz u razmazima punktata kod bolesnika sa HL tipa nodularne skleroze, što se desilo i u jednom našem slu- aju. Citolog mora imati na umu i mogu nost da limfomski proces nije zahvatio u celosti limfni vor, te da je igla u toku punkcije doprla samo do mesta sa reaktivnim, ali ne i neoplasti kim infiltratom. Nereprezentativan uzorak kojim emo dobiti lažno negativnu dijagnozu HL mogu je i u slu aju odmakle fibroze u analiziranoj limfnoj žlezdi. Pored same prirode bolesti, kod le enih bolesnika su i primenjeni terapijski modaliteti (kako polihemio-, tako i radioterapija) zna ajno uve avali stepen fibroze u zahva enim limfnim žlezdama. Aspiracijom na mestu ožiljnog tkiva posle radioterapije uo avani su fragmenti metahromatskog materijala. Tako e, prisustvo aspirirane ve e koli ine krvi može kamuflirati ionako retke RS-H elije u punktatu, tako da precizna citološka dijagnoza nije izvodljiva. U ovu analizu su uklju ena 34 bolesnika sa HL od kojih je kod 20 (58,8%) bio primarno dijagnostikovan tumor, a kod 14 (41,2%) je utvr en recidiv bolesti. Primenom uobi ajenih kriterijuma citodijagnostike kod 27 bolesnika zaklju eno je da se nedvosmisleno radi o dijagnozi HL. elij-

4 198 3 ski sastav punktata u dva slu aja je sa velikom verovatno- om nagoveštavao da se tako e radi o infiltraciji limfne žlezde HL. Kod nalaza koji su sa velikom verovatno om nagoveštavali postojanje HL i koji su zapravo smatrani kao pozitivni, nivo dijagnosti ke senzitivnosti bio je 85,2%, sli no drugim brojnim ispitivanjima (9, 10, 18). U pore enju sa histološkom procenom, analiza punktata obojenih po metodi MGG omogu ava generalno bolji uvid u odnos razli itih tipova limfoidnih i ostalih elija prisutnih u limfnoj žlezdi. Posebni problemi postoje u identifikovanju monojedarnih H elija, dok je prepoznavanje RS elije zbog njihovog tipi nog izgleda daleko jednostavnije. Analizovanjem punktata koji su ušli u ovu studiju uverili smo se da se vidljivost i H i RS elija poboljšava koriš enjem Papanicolaou bojenja jer se u tom postupku hemolizira aspirirana krv, a crveno obojena jedarca doprinose da se elije tumora bolje istaknu. Krupne retikulo-endotelne elije (uo ene u 19 razmaza) skretale su pažnju i, kako je iskustvo pokazalo, upozoravale da je potrebno tragati za RS elijama. Velike, bizarne retikularne elije retko se sre u kod benignih limfadenopatija, a i kada se nalaze, njihov broj nije ve i od jedne do dve po vidnom polju. Bilo je jasno da ukoliko na preparatu eš- e sretnemo retikularne elije, moramo dijagnozu HL ozbiljnije razmotriti i tražiti i druge elemenate koji tome mogu doprineti. Na završetku istraživanja i sticanja iskustva u citodijagnostici pridružujemo se onim citolozima koji su mišljenja da su slede i citomorfološki kriterijumi dovoljni za dijagnozu HL: prisustvo RS elija (binukleusnih ili multinukleusnih), prisustvo H elija (mononukleusnih sa prominentnim nukleolusom) i identifikovanje zrelih i stimulisanih limfocita (centrocita), eozinofilnih leukocita, plazma elija i pleomorfnih retikuloendotelnih elija u pozadini elija tumora (10, 11, 13, 15). Što se ti e diferencijalne citološke dijagnoze, HL treba odvojiti od reaktivne limfadenopatije, angioimunoblastnog T- elijskog limfoma i T- elijama bogatog B- elijskog limfoma. U citološkom nalazu svakog od nabrojanih entiteta mogu se sresti i retke RS sli ne elije (19). Definitivna dijagnoza HL podrazumeva identifikaciju klasi nih RS elija. U grani nim slu ajevima citolog nije obavezan da postavi definitivnu dijagnozu samo na bazi citomorfološke analize. Od velike pomo i mogu biti imunocitohemijska markiranja na citološkim preparatima, s obzirom na to da su RS elije CD30 i CD15 pozitivne (17). U oko 50% slu ajeva RS elije su pozitivne na LMP-1 protein Epstein-Barrovog virusa (20). Imunocitohemijski nalaz e pomo i i da se prepozna atipi na reaktivna folikularna hiperplazija, jer u ovoj benignoj proliferaciji izostaje nalaz monoklonskih neoplasti nih elija. U T- elijskim nehodžkinovim limfomima monoklonske tumorske elije su CD3 pozitivne, a u B- elijskim CD20 pozitivne. U okviru ove studije imunocitohemijska markiranja nisu koriš ena. Zu Youli sa saradnicima (21) preporu- uje da se nakon veoma brzog Papanicolaou bojenja razmazi sa H/RS elijama imunofenotipiziraju koriš enjem tehnike elijskog transfera. Prethodno bojenje ne ošte uje imunoreaktivnost CD15 i CD30 antigena na H/RS elijama. Ovaj metod prema pomenutim autorima poboljšava citološku dijagnostiku HL. U slu ajevima atipi nih citoloških nalaza koji nisu u korelaciji sa klini kim nalazima i gde od pomo i nisu ni imunocitohemijska markiranja, završnu re u kona noj dijagnozi ima histološka analiza. U prikazanoj seriji od 34 uzorka bilo je 5 sa atipi nim citološkim sastavom. Na kraju, mi se pridružujemo grupi autora koji smatraju da se analiza punktata limfne žlezde, pod uslovom da je dostupan adekvatan uzorak za ispitivanje, može smatrati pouzdanom dijagnosti kom metodom. U postavljanju preliminarnih dijagnoza kod slu ajeva HL postižu se sasvim zadovoljavaju i rezultati, kao što je pokazano i u ovom našem ispitivanju. Zaklju ak Validnost citološke analize, pored veštine interpretacije citologa, umnogome zavisi i od injenice da li je preparat koji se tuma i reprezentativan. Opstanak morfološke metode, pored sofisticiranih dijagnosti kih procedura, pokazuje da su jednostavna morfološka ispitivanja neophodna ne samo patolozima ve i citolozima, doprinose i da se ne zapostavi stalan kontakt sa bolesnicima. Citološku analizu punktata, kao brzu i jednostavnu metodu, treba koristiti u svakodnevnoj praksi za dijagnostiku limfadenopatija. LITERATURA 1. Kumarasinghe MP, Tilakaratna A. Tangles in smears of granulomatous lymphadenitis-a clue to the diagnosis. Singapore Med J 1999; 40(8): Gupta AK, Nayar M, Chandra M. Reliability and limitations of fine needle aspiration cytology of lymphadenopathies. An analysis of 1,261 cases. Acta Cytol 1991; 35(6): Marafioti T, Hummel M, Foss HD, Laumen H, Korbjuhn P, Anagnostopoulos I, et al. Hodgkin and Reed- Sernberg cells represent an expansion of a single clone originating from a germinal center B-cell with functional immunoglobulin gene rearrangements but defective immunoglobulin transcription. Blood 2000; 95(4): : Urba WJ, Longo DL. Hodgkin's disease. N Engl J Med 1992; 326(10): Staudt LM. The molecular and cellular origins of Hodgkin's disease. J Exp Med 2000; 191(2):

5 Haluska FG, Brufsky AM, Canellos GP. The cellular biology of the Reed-Sternberg cell. Blood 1994; 84(4): : Jaffe ES, Harris NH, Stein H, Vardiman JW. Hodgkin's lymphoma. In: World Health organization classification of tumors: pathology and genetics of tumours of haematopoietic and lymphoid tissues. Washington, DC: IARC Press; p Burke JS. Hodgkin's disease: histopathology and differential diagnosis. In: Knowles DM, editor. Neoplastic hematopathology. 2nd ed. New York: Lippincott Williams&Wilkins; p Moreland W, Geisinger KR. Utility and outcomes of fine-needle aspiration biopsy in Hodgkin's disease. Diagn Cytopathol 2002; 26(5): Jimenez-Heffernan JA, Vicandi B, Lopez-Ferrer P, Hardisson D, Viguer JM. Value of fine needle aspiration cytology in the initial diagnosis of Hodgkin's disease. Analysis of 188 cases with an emphasis on diagnostic pitfalls. Acta Cytol 2001; 45(3): Chhieng DC, Cangiarella JF, Symmans WF, Cohen JM. Fine-needle aspiration cytology of Hodgkin's disease: a study of 89 cases with emphasis on falsenegative cases. Cancer 2001; 93(1): Moriarty AT, Banks ER, Bloch T. Cytologic criteria for subclassification of Hodgkin's disease using fineneedle aspiration. Diagn Cytopathol 1989; 5(2): Skarin AT. Approach to the patient with supsected lymphoma. In: Canellos GP, Lister TA, Sklar JL, editors. The lymphomas. Philadelphia: WB Saunders; p Daskalopoulou D, Tamiolakis D, Tsousis S, Apostolikas N, Marakidou S. Sources of discrepancies in the diagnosis of Hodgkin's disease by fine needle aspiration. Arch Anat Cytol Pathol 1996; 44(4): Tatomirovi Ž, Bokun R, Škuleti V, Radi O, Risti L, Tuki Lj, et al. Hodgkin's limphoma of the parotid gland: report of case and literature review. J BUON 2003; 8: Stewart CJ, Duncan JA, Farquharson M, Richmond J. Fine needle aspiration cytology diagnosis of malignant lymphoma and reactive lymphoid hyperplasia. J Clin Pathol 1998; 51(3): Watanabe K, Yamashita Y, Nakayama A, Hasegawa Y, Kojima H, Nagasawa T, et al. Varied B-cell immunophenotypes of Hodgkin/Reed-Sternberg cells in classic Hodgkin's disease. Histopathology 2000; 36(4): Fulciniti F, Vetrani A, Zeppa P, Giordano G, Marino M, De Rosa G, et al. Hodgkin's disease: diagnostic accuracy of fine needle aspiration; a report based on 62 consecutive cases. Cytopathology 1994; 5(4): Mourad WA, al Nazer M, Tulbah A. Cytomorphologic differentiation of Hodgkin's lymphoma and Ki-1+ anaplastic large cell lymphoma in fine needle aspirates. Acta Cytol 2003; 47(5): Jaffett RF. Viruses and Hodgkin's lymphoma. Ann Oncol 2002;13 Suppl 1: Zu Y, Gangi MD, Yang GC. Ultrafast Papanicolaou stain and cell-transfer technique enhance cytologic diagnosis of Hodgkin lymphoma. Diagn Cytopathol 2002; 27(5): Rad je primljen 18. III god. Abstract Nedeljkov-Jan i R, Mihaljevi B, Bogdanovi A, Petrovi M. Vojnosanit Pregl 2005; 62(3): FINE-NEEDLE ASPIRATION CYTOLOGY IN HODGKIN S LYMPHOMA Background. Cell composition of tumor tissue in Hodgkin s lymphoma is considered to be specific. According to some authors, precise cytomorphological analysis of the specimen obtained by fine needle enables the diagnosis of the histologically well-defined form of lymphoma in a high percentage of cases. However, other authors consider the precise diagnosis of HL based on cytological analysis of a lymph node puncture specimen extremely difficult. The aim of this study was to a assess the diagnostic accuracy of cytomorphological analysis, as well as the possibility of application of this method in establishing the preliminary or even final diagnosis of this form of lymphoma. Methods. Thirty four samples were analyzed, obtained by fine needle aspiration, in patients examined and treated at the Institute of Hematology, Clinical center of Serbia, Belgrade. Smears were stained by May- Grünvald-Giemsa and Papanicolau methods. Results. The finding of typical multinucleate Reed-Sternberg cells in the smears of lymph node puncture specimen was diagnostically significant, as well as the finding of mononuclear variances of the neoplastic cells of anunusual morphology (Hodgkin s cells). The cell environment in the background of the above-mentioned tumor cells was heterogene-

6 200 3 ous. It was composed of small lymphocytes, plasma cells, eosinophils and reticular cells. These cell forms, found in cell preparations, resembled those seen in the tissue sections of the relevant extirpated lymph nodes. The comparison of the cytological findings in the fine needle specimen to the subsequently established histological diagnoses of HL revealed a high correlation of 85.2%. Conclusion. Cytological examination of fine needle lymph node specimens is still significant for the diagnosis of HL in spite of the development of more sophisticated methods used for verification of the diagnosis of this neoplasm. K e y w o r d s : Hodgkin disease; histocytological preparation techniques; lymph nodes; biopsy, fine-needle; diagnosis, differential; sensitivity and specificity. Correspodence to: Ružica Nedeljkov-Jan i, Klini ki centar Srbije, Institut za hematologiju; Koste Todorovi a 2, Beograd, Srbija i Crna Gora. Tel Ext