ว ทยาล ยเฉล มกาญจนา คณะ

Transcription

1 ว ทยาล ยเฉล มกาญจนา คณะ สาธารณส ขศาสตร สาขาว ชา สาธารณส ขศาสตร รห สว ชา จ านวนหน วยก ต 3 (3-0-6) อาจารย ผ สอน : ศร สะเกษ 1) อาจารย ส นทร ศร เท ยง 2)อาจารย จ ตน ร นดร วงละคร 3)อาจารย ธว ชช ย เอกส นต : บ ร ร มย 1) อาจารย น สรา แผ นศ ลา 2)อาจารย ศ ร นภา ดอนระไทย กล มผ เร ยน น กศ กษาคณะสาธารณส ขศาสตร ช นป ท 3 ค าอธ บายรายว ชา เพ อให น กศ กษาม ความร ความเข าใจเก ยวก บแนวค ดและหล กการบร หารงานสาธารณส ข ภาวะผ น าและ การบร หารจ ดการงานสาธารณส ข การจ ดองค กรสาธารณส ข การวางแผนกลย ทธ ด านสาธารณส ข การบร หารงาน บ คคลและทร พยากรเทคโนโลย ด านสาธารณส ข งบประมาณด านสาธารณส ข ระบบสารสนเทศด านสาธารณส ข และระบบการรายงานด านสาธารณส ข การพ ฒนาค ณภาพงานสาธารณส ข หน วยท 1 เร อง แนวค ดและหล กการบร หารงานสาธารณส ข 1. ความหมายของการบร หารสาธารณส ข การบร หารสาธารณส ข เป นการน าเอาหล กการ ว ธ การ และเทคน คของการจ ดการเก ยวก บการใช ทร พยากรต างๆ มาประย กต ใช ให เหมาะสมส าหร บการด าเน นงานสาธารณส ข เพ อให ประชาชนม อนาม ยสมบ รณ พร อมท งร างกาย จ ตใจ และม ความเป นอย ท ด ในส งคม ด วยการจ ดบร หารด านการส งเสร มส ขภาพ การป องก นโรค การร กษาพยาบาลและการฟ นฟ สภาพให ครอบคล มท กกล มชน 2. ความส าค ญของการบร หารสาธารณส ข - ช วยท าให งานส าเร จบรรล ว ตถ ประสงค ท ก าหนดไว อย างม ประส ทธ ภาพ ซ งม งเน นเร องการจ ดบร การ สาธารณส ขท ด ให ครอบคล มท กล มชน ท าให ประชาชนด ารงช พอย ในสภาพแวดล อมท ด ม ส ขภาพอนาม ยสมบ รณ - สามารถศ กษาและล าด บความส าค ญของป ญหาสาธารณส ขในช มชนได อย างถ กต อง - ก าหนดนโยบายและต งเป าหมายของหน วยงานได เหมาะสม - วางแผนการใช ทร พยากรสาธารณส ขท จ าก ดได อย างม ประส ทธ ภาพ - ควบค มการด าเน นงานสาธารณส ขได ท กระด บ พร อมท งต ดส นใจแก ไขป ญหาต างๆ ขององค การ สาธารณส ขได อย างสมเหต สมผล - สามารถก าหนดมาตรฐานและปร บปร งค ณภาพของบร การสาธารณส ขให เป นท ยอมร บของช มชน - สามารถพ ฒนาก าล งคนให ตรงต อความต องการของหน วยงานาธารณส ขท งของร ฐและเอกชน 3. ขอบเขตการบร หารสาธารณส ข การบร หารสาธารณส ขม ขอบเขตท กว างขวางครอบคล มถ งการจ ดบร การสาธารณส ขท ส าค ญ 4 ด าน ค อ 1.การบร หารด านการส งเสร มส ขภาพ เป นก จกรรมท ม งกระท าเพ อให ประชาชนม ความร ความเข าใจ เก ยวก บการปฏ บ ต ตนให คงไว ซ งการม ส ขภาพอนาม ยท ด ด วยการพ จารณาเน นกล มประชากรเป าหมายท ม อ นตราย การเส ยงส งก อน เช น หญ งม ครรภ เด กทารก เด กว ยก อนเร ยนและเด กว ยเร ยน เป นต นงานท ส าค ญส าหร บการ ส งเสร มส ขภาพ ประกอบไปด วย งานอนาม ยแม และเด ก งานวางแผนครอบคร วงานอนาม ยโรงเร ยน และงาน โภชนาการและงานส ขศ กษา (1)

2 2. การบร หารด านการป องก นโรคจ ดให ม ข นเพ อป องก นการเก ดพยาธ สภาพหร อเจ บป วยต อประชาชน ส วนรวม ม ก จกรรมด งน สร างเสร มภ ม ค มก นในเด กทารกและเด กว ยก อนเร ยน ให ส ขศ กษาแก มารดาและหญ งม ครรภ ให ทราบถ งการปฏ บ ต ตนท ถ กต อง ปร บปร งอนาม ยส งแวดล อม สถานท ท างานและท อย อาศ ย และ ก าหนด มาตรการเพ อป องก นอ บ ต เหต และมลพ ษต าง ๆ 3. การบร หารด านการร กษาพยาบาล การร กษาพยาบาลเป นก จกรรมท กระท าต อบ คคลท ม พยาธ สภาพ ซ ง ประกอบด วยการว น จฉ ยระยะเร มแรกและการร กษาอย างเฉ ยบพล น ม ป จจ ยท เก ยวข องอย 3 ประการ ค อ ผ ให บร การ ผ ร บบร การ และบร การท จ ดให 4. การบร หารด านการฟ นฟ สภาพ เป นกระบวนการท ช วยบ คคลพ การหร อม ป ญหาและอ ปสรรคในการ ด ารงช ว ตอย างไม ปกต ให ทราบถ งศ กยภาพและเป าประสงค ของตนเองท งด านร างกาย จ ตใจ ส งคม และเศรษฐก จ ประกอบด วยก จกรรมหล ก 2 ประการ ค อ ลดหร อจ าก ดความพ การให น อยลงด วยการร กษาพยาบาลทางการแพทย ตามอาการท ปรากฏ และช วยพ ฒนาความแข งแรงและความสามารถของบ คคลเพ อเตร ยมบ คคลให พร อมต อการ ออกไปผจญช ว ตในช มชนต อไป 4. หล กการบร หารสาธารณส ข 4.1 ป จจ ยท ต องค าน งถ งในการบร หารสาธารณส ข 1) ประส ทธ ภาพ (Efficiency) หมายถ ง การด าเน นงานสาธารณส ขด วยการจ ดการเก ยวก บทร พยากรการ บร หาร อ นประกอบด วยคน เง น และอ ปกรณ เคร องม อใช อย างม สมด ลภาพ 2) ประส ทธ ผล (Effectiveness) หมายถ ง ผลความส าเร จหร อการบรรล ว ตถ ประสงค ท ก าหนดไว 3) การประหย ด (Economy) ซ งการประหย ด ม ได หมายความเพ ยงแต การระม ดระว งค าใช จ ายเท าน น ต อง รวมถ งทร พยากรการบร หารอ นๆ ท งด านก าล งคนและอ ปกรณ เคร องม อ เคร องใช 4) ความเป นธรรม (Equity) เพราะความเป นธรรมจะช วยท าให เก ดความเสมอภาค 5) การครอบคล ม (Coverage) ท าให ทราบถ งประส ทธ ภาพของการบร หารสาธารณส ขนอกเหน อจากสม ด ลยภาพของการใช ทร พยากรการบร หารท ม อย 6) ความซ อส ตย และม เก ยรต (Honest and Honour) ท าให เก ดแรงเสร มส าหร บการบร หารงานให เจร ญก าวหน าย งๆ ข นไป 5. โครงสร างระบบการบร หารสาธารณส ข 5.1ป จจ ยน าเข าเป นส วนท จ ดเตร ยมไว ล วงหน าส าหร บใช ในการด าเน นงาน ประกอบด วย คน เง น ว สด อ ปกรณ และว ธ การบร หาร ส าหร บในระบบการบร หารสาธารณส ขน น ป จจ ยน าเข า หมายถ ง ทร พยากรการบร หาร ได แก บ คลากรสาธารณส ข งบประมาณสาธารณส ข ว สด อ ปกรณ เคร องม อเคร องใช ซ งรวมท งยาและเวชภ ณฑ สถาบ นบร การสาธารณส ขและว ธ การบร หารท เหมาะสมก บระบบงานสาธารณส ข 5.2 กระบวนการบร หารเป นข นตอนการจ ดการท ช วยให งานด าเน นไป บรรล ตามว ตถ ประสงค ประกอบด วย - การวางแผนงานสาธารณส ข โดยย ดนโยบายของกระทรวงสาธารณส ขเป นหล ก - การจ ดองค กรสาธารณส ข ตามหล กโดยม การต งว ตถ ประสงค ร วมก น - การบร หารงานบ คคล โดยก าหนดต วบ คลากรตามความร ความสามารถ มอบอ านาจหน าท ตามความ เหมาะสม - การบ งค บบ ญชา โดยวางแผนการควบค มบ งค บบ ญชาให เอ ออ านวยต อการประสานงานและการ รายงานผลการปฏ บ ต งาน - จ ดสรรงบประมาณให เพ ยงพอก บค าใช จ ายในการปฏ บ ต งานม (2)

3 5.3 ผลส มฤทธ หมายถ ง ผลผล ตหร อบร การท ให แก ประชาชน ซ งสามารถใช เป นต วแปรในการ ประเม นผลงานโดยการน าไปเปร ยบเท ยบก บว ตถ ประสงค ท ก าหนดไว ส าหร บงานสาธารณส ขน น ผลส มฤทธ ค อ บร การทางการแพทย และสาธารณส ขท ให แก ประชาชน ซ งส งผลสะท อนไปย งสถานภาพอนาม ยของช มชนหร อ ประเทศชาต น นเอง หน วยท 2 เร อง การบร หารและการวางแผนกลย ทธ ด านสาธารณส ข 1.ความหมายของการบร หารเช งกลย ทธ การบร หารเช งกลย ทธ หมายถ ง การบร หารจ ดการตามว ตถ ประสงค (Management by Objectives MBO) โดยท ว ตถ ประสงค น นต องได ร บ การก าหนด ทบทวนให เหมาะสมก บสภาพแวดล อมท เปล ยนไป เร ยกว า ว ตถ ประสงค เช งกลย ทธ (Strategic Objectives) 2. ความส าค ญของการบร หารเช งกลย ทธ - การบร หารเช งกลย ทธ เป นการบร หารเช งบ รณาการแบบม เป าหมายโดยการด งทร พยากรจากภาคส วน ขององค กร ช มชน มาใช ให เก ดประโยชน ให มากท ส ด - การก าหนดเป าหมายเช งย ทธศาสตร การบร หารต องมองภาพรวมขององค กร มองสถานการณ ท งภายใน และภายนอกท เก ยวข องแล วประเม นสถานการณ - ประเด นหล กในการก าหนดกลย ทธ ในการพ ฒนา ต องด ท งนโยบายร ฐบาล วาระแห งชาต ป ญหาและ ความต องการของคนในพ นท ศ กยภาพช มชนและองค กร ป ญหาภายในขององค กร ทร พยากรท ม อย 3.ระด บของการบร หารเช งกลย ทธ 1.ระด บของการก าหนดกลย ทธ (Hierarchy of Strategies) เป นการต ดส นใจของผ บร หารระด บส งและ คณะกรรมการขององค กร ก าหนด กฎ, ระเบ ยบ, แนวทางในการปฏ บ ต เป าหมายขององค กร (Organizational goals) ก าหนดภารก จ (Mission) ก าหนดว ตถ ประสงค (Objective) ก าหนดกลย ทธ หล กขององค กร 2.กลย ทธ ระด บแผนก (Business Level and Strategy) ก าหนดกลย ทธ ของแนวธ รก จเพ อชนะค แข ง เช น ธ รก จเคร องด มช ก าล ง 3.กลย ทธ ระด บหน าท (Functional Level and Strategy) การพ ฒนากลย ทธ ตามหน าท เช น กลย ทธ การผล ต กลย ทธ การตลาด กลย ทธ การเง น กลย ทธ บ ญช กลย ทธ การบร หารทร พยากรมน ษย 4.ข นตอนของการบร หารเช งกลย ทธ ประกอบด วย - การประเม นสถานการณ - การก าหนดว ส ยท ศน หร อเป าหมายในการบร หาร - การจ ดท าแผนย ทธศาสตร - การน าแผนส การปฏ บ ต และ - การประเม นผลการปฏ บ ต งานตามแผน กระบวนการบร หารเช งกลย ทธ ประกอบด วย ก จกรรมหล ก 4 ก จกรรม - การว เคราะห เช งกลย ทธ (Strategic Analysis) - การก าหนดกลย ทธ (Strategic Formulation) - การน ากลย ทธ ไปส การปฏ บ ต (Strategic Implementation) - การประเม นและควบค มกลย ทธ (Strategic Evaluation & Control 5. ประโยชน และความส าค ญของการบร หารเช งกลย ทธ - ท าให ม ท ศทางในการด าเน นองค การงานท ช ดเจน (3)

4 - เป นเคร องม อผล กด นในองค กรม การเปล ยนแปลง ท าให สามารถปร บองค การให เข าก บการเปล ยนแปลง ของสภาพแวดล อมภายนอกได - ท าให ม ผลตอบแทนขององค การท ส งกว าค แข งข น เพราะม ข อได เปร ยบในการแข งข นท เหน อกว า และ ย งย นกว า - ท างานในล กษณะเช งร กมากกว าท จะเป นฝ ายต งร บ และป องก น - องค การสามารถบรรล ว ส ยท ศน ภารก จ และว ตถ ประสงค ขององค การอย างม ประส ทธ ภาพและ ประส ทธ ผลตามมาท ต องการได 6. ความหมายของการวางแผนงานสาธารณส ข การวางแผนงานสาธารณส ข ค อ การเล อกและจ ดความต อเน องของข อเท จจร งและจ ดวางสมมต ฐานซ ง เก ยวข องก บการมองภาพในอนาคตท จะเก ดข น หร ออาจจ าก ดความได ว า การต ดส นใจไว ล วงหน าว าจะกระท า ก จกรรมทางด านสาธารณส ขอะไรบ าง ท าอย างไร เม อไรและใครเป นผ กระท า ประโยชน ของการวางแผนงานสาธารณส ข - ท าให การท างานของบ คคลต างๆ ในหน วยงานสาธารณส ขม การประกอบก น โดยม แผนเป นกรอบ ส าหร บการด าเน นงาน - ช วยท าให เก ดการประหย ดทร พยากร เช น คน เง น ว สด และการจ ดการ แทนท จะต องเส ยเวลาด าเน นการ ไปอย างไม ม ท ศทางโดยไม สอดคล องก บว ตถ ประสงค - ช วยท าให การปฏ บ ต งานส าเร จล ล วงโดยเร วและม ประส ทธ ภาพ - เป นการแบ งเบาภาระของผ เป นห วหน างาน - เป นประโยชน ในการระดมทร พยากรได อย างถ กต องและม ประส ทธ ภาพ เช น ก าหนดความต องการ ด านก าล งคนท งในแง ปร มาณและค ณภาพได เหมาะสมก บความเป นจร ง - เป นประโยชน ในการควบค มก าก บงานเพ อให บรรล ว ตถ ประสงค ท ต งไว - ท าให ทราบป ญหาและอ ปสรรคในการด าเน นงาน และสามารถปร บปร งแก ไขป ญหาท เก ดข นได ท นท วงท 7. ระด บของการวางแผนงานสาธารณส ข 1.การวางแผนนโยบาย (Policy) เป นหน าท ในระด บประเทศหร อระด บกระทรวง โดยก าหนดข นจาก ร ฐบาลอาจแบ งนโยบายเป น 3 ประเภท ค อ 1.1นโยบายหล ก (Principle Policy) ค อนโยบายท ก าหนดข นจากว ตถ ประสงค เช น นโยบายการกระจาย บร การสาธารณส ขไปย งส วนภ ม ภาค นโยบายการสาธารณส ขม ลฐาน 1.2นโยบายเฉพาะเร อง (Specific Policy) หมายถ ง นโยบายท ก าหนดข นมาเป นการเฉพาะเพ อแก ไขป ญหา เร งด วนและต องร บด าเน นการโดยไม รอช า เช น นโยบายการอบรมการจ ดท าแผนพ ฒนาจ งหว ดด านสาธารณส ข 1.3นโยบายการบร หาร (Administrative Policy) หมายถ งนโยบายท ก าหนดข นเพ อเป นประโยชน ส าหร บการบร หารงาน 2. การวางแผนกลว ธ (Strategic Plan) ซ งจะระบ ถ งว ธ การกว างๆ ท จะน ามาใช เพ อบรรล เป าหมาย นโยบาย การขยายบร การ ให ครอบคล มประชาชนในชนบท อาจใช กลว ธ การสร างสถานบร การสาธารณส ขให ครอบคล มท กอ าเภอ ท กต าบลและท กหม บ าน หร ออาจใช กลว ธ การสาธารณส ขม ลฐาน 3.การวางแผนปฏ บ ต การ (Operational Plan) เป นการวางแผนระด บปฏ บ ต งานในระบบการให บร การ สาธารณส ข ได แก หน วยงานสาธารณส ขในระด บอ าเภอและต าบลเป นส วนใหญ ซ งม หน าท จะน าเออแผนกลว ธ ท ก าหนดไว ในระด บส งกว ามาก าหนดเป นแผนปฏ บ ต การ เพ อก าหนดรายละเอ ยดในการด าเน นงานตามกลว ธ ท ได ก าหนดไว 8. ข นตอนการวางแผนงานสาธารณส ข (4)

5 1.ข นตอนการจ ดท าแผน 1.1 การว เคราะห ป ญหา โดยพ จารณาสภาพการด านสาธารณส ขควบค ไปก บสถานการณ ด านอ นๆ เช น ใน ด านเศรษฐก จ ส งคมและการเม องท อาจม ผลต อเน องก นก บป ญหาสาธารณส ข เป นการช วยให ผ วางแผนสามารถ ตระหน กถ งศ กยภาพในการด าเน นการแก ไขป ญหาน นๆ ข อม ลท จะน ามาใช ประกอบในการว เคราะห ป ญหาเป นส งส าค ญอย างย ง เราเอาจ าแนกล กษณะ ของข อม ลท จะน ามาใช ได เป น 4 ประเภทค อ ข อม ลเช งปร มาณ หมายถ ง ข อม ลท น บได เป นต วเลย ข อม ลเช งค ณภาพ ค อ ข อม ลท แสดงค ณสมบ ต ข อม ลท เก ยวข องเปล ยนแปลงตามเวลา เช น จ านวนเด กเก ดใหม ในแต ละเด อน ข อม ลสภาพภ ม ศาสตร 1.2 การก าหนดล าด บความส าค ญของป ญหา เพ อท าการแก ไขก อน หล งว าเป นอย างไร เกณฑ พ นฐานใน การก าหนดล าด บความส าค ญ ขนาดของกล มชนท ถ กกระบทด วยป ญหาต างๆ หร อเร ยกว าขนาดของป ญหาท ม ผลต อประชากร จ านวนมาก สมควรจะได ร บการจ ดอ นด บไว ในอ นด บส ง ความร นแรงและความเร งด วนของป ญหา หมายถ ง ป ญหาท ม ผลกระทบร นแรง เช น การเก ดโรค ระบาดท ท าให ถ งแก ความตายอ นรวดเร ว ซ งม ผลกระทบต อผ ป วยเป นโรคโดยตรง ความเส ยหายในแง การพ ฒนาในอนาคต หมายถ ง ป ญหาท คาดว าจะก อให เก ดผลเส ยต อการพ ฒนา ในอนาคต เช น ป ญหาการเพ มของประชากรย อมม ผลกระทบต อการพ ฒนาทางเศรษฐก จและส งคมในระยะยาว หล กความเสมอภาค การยอมร บและการร วมม อของช มชน ป ญหาท ประชาชนสนใจและยอมร บพร อมท จะให ความ ร วมม อ ย อมสมควรจะถ กจ ดอ นด บไว ในอ นด บต นๆ เน องจากม โอกาสได ร บการแก ไขให ล ล วงได ม เทคโนโลย ท เหมาะสม และประหย ดในการแก ป ญหา 1.3 การก าหนดว ตถ ประสงค และเป าหมาย ตลอดจนกล มเป าหมายและปร มาณงานท ต องท าให ส าเร จ ในช วงระยะเวลาหน งให ช ดเจนการก าหนดว ตถ ประสงค และเป าหมายทางด านสาธารณส ขส าหร บแผนงานต างๆ น น ควรจะประกอบด วยล กษณะต อไปน ก าหนดงานท ช ดเจนและสามารถน าไปปฏ บ ต ได สามารถว ดผลได เพ อประโยชน ในการประเม นผล เป าหมายท ต งไว จะต องสอดคล องก บหล กว ชาและความเป นจร ง 1.4 การก าหนดกลว ธ ท จะให บรรล ว ตถ ประสงค และเป าหมาย เพ อน าไปส การแก ป ญหาให บรรล ว ตถ ประสงค และเป าหมายท ต งไว 1.5 การว เคราะห ป ญหาอ ปสรรคท จะข ดขวางการบรรล ว ตถ ประสงค จะช วยให เราได ทราบถ ง สภาพท แท จร งของสถานการณ ของประเทศ อ นจะม ผลท าให กลว ธ ท ก าหนดไว สามารถบรรล เป าหมายท ต องการ 1.6 การว เคราะห ความเป นไปได ของทางเล อกต างๆ ต องน าเอาอ ปสรรคข ดขวางต างๆ ท ว เคราะห ได มาพ จารณาต อไปว า สามารถท จะแก ไขหร อปร บปร งให ด ข นหร อลดลงได มากน องเพ ยงไร 1.7 การเล อกกลว ธ ท เหมาะสมท ส ด ค อการต ดส นใจว า ในบรรดาว ธ การต างๆ ท ม ผลในกาแก ป ญหาให บรรล ว ตถ ประสงค และเป าหมายท ต องการน นๆ ว ธ การใดเป นว ธ การท เหมาะสมท ส ด ซ งกรณ ท เหมาะสมอาจ พ จารณาได จากหลายแง เช น ในแง ของความค ม โดยเปร ยบเท ยบผลท จะได ร บก บการลงท นท จะต องลงไป (5)

6 1.7.2 ในแง ของความสอดคล องก บสถานการณ กลว ธ ท เหมาะสมท ส ดค อ กลว ธ ท สอดคล องก บ สถานการณ แม ว าบางส งคมต องลงท นส งข นกว าอ กว ธ หน งก อาจสมควรเล อกท ามากกว า ผลกระทบของแต ละว ธ เช น ผลกระทบต อขว ญและก าล งใจของผ ปฏ บ ต ตามแผนหร ผลกระทบทางด านเศรษฐก จ ซ งผลกระทบเหล าน ควรน ามาประมวลเพ อช วยในการต ดส นใจเล อกกลว ธ ท เหมาะสม ท ส ด 1.8 การก าหนดงบประมาณ ต องก าหนดวงเง นท จ าเป นตะต องใช ส าหร บการด าเน นงานตามว ธ การ 1.9 การวางแผนโครงการ ข นส ดท ายของการจ ดท าแผนก ค อ การน าข อม ลและ ข อสร ปต างๆ เข ยนลงไว เป นร ปแบบของแผนงานโครงการ 2. ข นตอนการปฏ บ ต ตามแผน น าแผนไปส การปฏ บ ต ตามท ได ก าหนดไว ในแผนงานหร อโครงการแต ละ เร อง โดยการเสนอแผนงานโครงการน นต อผ ม อ านาจเพ ออน ม ต และส งการ ปฏ บ ต ตามแผนงานหร อโครงการน นๆ 3.ข นตอนการต ดตาม ควบค มก าก บ และประเม นผล 3.1 การควบค มก าก บและประเม นผล เป นข นตอนท ท าควบค ไปก บข นตอนการน าแผนไปปฏ บ ต ช วยให ได ทราบถ งความก าวหน าของแผนเป นระยะๆ ท าให ทราบว าสามารถบรรล ว ตถ ประสงค ท ต งไว มากน อยเพ ยงไร 3.2 การปร บแผน การน าผลจากการประเม นท ได ไปใช ประโยชน ท ส าค ญท ส ดค อ การน าไปใช เพ อปร บ แผนท จะปฏ บ ต ในป ต อไป หน วยท 3 เร อง ภาวะผ น าและการบร หารจ ดการงานสาธารณส ข การบร หารเป นเร องท เก ยวก บคนและงาน เป นส งท ม ความส าค ญต อการบร หารงานด งน นจ งต องใช การ ปกครองอย างม ศ ลปะ เพ อให สามารถครองใจคนและได ผลงานท ม ประส ทธ ภาพเก ดค ณภาพ ถ อว าเป นศาสตร และ ศ ลป ในการท างานให ส าเร จล ล วงตามว ตถ ประสงค และเป า หมายท วางไว การด แล การจ งใจจะต องน าก อนท าเป น ต วอย างตลอดจนสร างภาพล กษณ ขององค กรให เป น ท ช นชมย นด 1. ค ณสมบ ต ท ด ของผ น า 1. ม ความร ความสามารถ การใช สต ป ญญาน น ๆ เพ อแก ไขป ญหาต าง ๆ ให ส าเร จล ล วงไปได เม อม สต ป ญญาด ก เก ด 2. เป น ผ ม ส งคมด ค าว าส งคมด ค อจะต องม ล กษณะของการเป นผ น าท ม อารมณ ม นคงม ว ฒ ภาวะ ม ความ เช อม นในตนเองม ความสนใจและใช ก จกรรมต าง ๆ อย างกว างขวางเพ อประโยชน ต อการปฏ บ ต งาน 3. เป นผ ท ม แรงกระต นภายใน ค อม จ ตส าน กเก ดข นในต วของผ น า เป นแรงกระต นท เก ดข นจาก ความส มพ นธ ต อแรงจ งใจท จะโน มน าวให ผ ปฏ บ ต งานม ความปรารถนาท จะท างานตรงน นให เก ด ความส าเร จ 4. เป น ผ ท ม ท ศนคต ท ด และม มน ษย ส มพ นธ ท ด ผ น าจะต องตระหน กในค ณค า และศ กด ศร ของต วเอง ของ ล กน องม ความส มพ นธ ท ด ก บท กคน มองโลกในแง ด ในการท จะท าให ก จการต าง ๆ ประสบผลส าเร จตาม เป าหมาย 2. ล กษณะของผ น าท จะท าให การบร หารงานม ประส ทธ ภาพส งส ด 1. ต องเป นน กเผด จการ หมาย ถ งผ บร หารสามารถจะส งการได อย างเด ดขาด ผลผล ตท ได มาส วนใหญ จะมา ด วยปร มาณ ส วนเร องค ณภาพท จะด ในช วงแรก ๆ หากผ น าสามารถสอดส องด แลอย ตลอดเวลา ผลผล ตก อาจจะม ท งปร มาณและค ณภาพท ด ตามไปด วย 2. ต องเป นน กพ ฒนา ผ น าประเภทน จะต องม ผ ร วมงานท ร ใจ สามารถสร างสรรงานใหม ๆ ตลอดเวลา 3. ต องเป นน กบร หาร ผ น าประเภทน จะใช การท างานด วยว ธ ใหม ๆ เป ดโอกาสให สมาช กได ร วมแสดงความ ค ดเห นแม กระท งในการวางนโยบายต าง ๆ การท างานโดยท วไปจ งเป นไปในล กษณะประชาธ ปไตย ผ ร วมงานจะต องเป นผ ม ค ณภาพเพ ยงพอ สามารถตอบสนองการท างานในระบบใหม ๆ ได เป นอย างด (6)

7 4. ต องเป นน กเผด จการอย างม ศ ลปะ ผ น าประเภทน เป นน กพ ดท เฉล ยวฉลาด จะใช การพ ดเป นการช กชวน ให เก ดการท างานด วยความเต มใจ ม การเสนอแนะและหว านล อม ให เห นคล อยตามไปโดยปร ยาย การบร หารงานในป จจ บ นน ผ บร หารท กคนจ าเป นต องใช ภาวะการเป นผ น าเข ามา เก ยวข องเพราะจะ สามารถได ใช หร อพยายามช ความสามารถของผ ใต บ งค บบ ญชา หร อพน กงานออกมาในการปฏ บ ต งานให มากท ส ด พ งระล กไว เสมอว าพน กงานท กคนม ความส าค ญอย างมากในการปฏ บ ต งาน เป นผ ท ผล กด นให งานท กอย างของ ก จการน นสามารถด าเน นการไปได อย างราบร น การบร หารงานท ด จะต องม ผ บร หารท ม ภาวะ ความเป นผ น าและ เก งงาน เก งคน เก งค ด เก งการด าเน นช ว ตไปพร อม ๆ ก น 3. ความหมายของการบร หาร การบร หารงาน (Management) ค อ กระบวนการท างานก บบ คคลอ น และโดยบ คคลอ นเพ อให บรรล ว ตถ ประสงค ขององค การท ก าหนดไว ภายใต สภาวะแวดล อมท ก าล งเปล ยนแปลง โดยเน นกระบวนการใช ทร พยากร ท ม จ าก ดอย างม ประส ทธ ผลและประส ทธ ภาพ 4. ความส าค ญในการบร หารงานสาธารณส ข ความร บผ ดชอบในการบร หารงานน นเป นหน าท ของบ คลากรท กคนท ปฏ บ ต งานในระด บต างของ กระทรวง ทบวง กรม โดยเฉพาะอย างย งระด บปฏ บ ต การในส วนภ ม ภาคและท องถ นท งระด บจ งหว ด อ าเภอ ต าบล และหม าบ าน ฉะน นส งท จ าเป นส าหร บการบร หารท ม ประส ทธ ภาพก ค อ ความร ความสามารถในการว เคราะห ป ญหา จ ดล าด บความส าค ญของป ญหาและวางแผนการด าเน นงานให สอดคล องก บนโยบายและเป าประสงค ท ก าหนดไว พร อมท งก าก บด แลให งานด าเน นไปตามแผนและประเม นผลงานเพ อปร บปร งแก ไขข อบกพร องต างๆ เพ อให การปฏ บ ต งานบรรล ว ตถ ประสงค และเป าหมายอย างม ประส ทธ ภาพ 5. โครงสร างของระบบบร หาร - ป จจ ยน าเข า (Inputs) หมายถ ง ทร พยากรหร อว ตถ ด บท จ าเป นส าหร บการด าเน นงาน เช น คน เง น ว สด อ ปกรณ เทคโนโลย และข อม ลข าวสาร - กระบวนการบร หาร (Process) หมายถ ง ก จกรรมหร อหน าท ของผ บร หารในการด าเน นงาน เช น การ วางแผน การด าเน นงาน และการประเม นผล - ผลส มฤทธ (Outputs) หมายถ ง ผลผล ต ผล ตภ ณฑ หร อบร การและข อม ลท ได จากการประเม นผลส มฤทธ ก จะเป นผลสะท อนกล บ (feedback) น าไปใช ส าหร บการปร บปร งกระบวนการบร หารและป จจ ยน าเข าต อไปใน อนาคต 6. กระบวนการและหน าท หล กของผ บร หารงานสาธารณส ข ศาสตราจารย ก ล คและศาสตราจารย เออร ว ค (Gulick and Urwick) ได สร ปกระบวนการบร หารงานว า POSDCORB หมายถ งหน าท หล กของผ บร หาร 7 ประการ ประกอบด วย - P-Planning หมายถ ง การวางแผน - O-Organizing หมายถ ง การจ ดองค การ - S-Staffing หมายถ ง การจ ดคนเข าท างาน - D-Directing หมายถ ง การส งการ - Co-Coordinating หมายถ ง ความร วมม อ - R-Reporting หมายถ ง การรายงาน - B-Budgeting หมายถ ง งบประมาณ ส วนเฮ นร ฟาโยล (Henri Fayol) กล าวว า หน าท ของผ บร หารม 5 ประการ ค อ การวางแผน (Planning) การจ ดระเบ ยบองค การ (Organizing) การบ งค บบ ญชา (Command) การประสานงาน (Coordination) และการควบ คม (Control) (7)

8 7.หล กการบร หารจ ดการทร พยากรท ส าค ญในการบร หารสาธารณส ข 1.1ป จจ ยด านก าล งคน ก าล งคนหร อบ คลากรสาธารณส ข หมายถ ง ผ ท ปฏ บ ต งานเก ยวก บการบร หาร หน วยงานสาธารณส ข การให บร การสาธารณส ข การสอนว ชาการสาธารณส ข และการศ กษาว จ ยทางการ สาธารณส ขท งหน วยงานของร ฐบาล ร ฐว สาหก จ เทศบาลและเอกชน ท งในส วนกลางและส วนภ ม ภาค หล กปฏ บ ต ท ส าค ญส าหร บผ บร หารเพ อความส าเร จในการบร หารทร พยากรก าล งคน 1. การวางแผนก าล งคน (Manpower Planning) เป นกระบวนการต ความระหว างว ตถ ประสงค และความ ต องการของหน วยงาน เพ อด าเน นการก าหนดแผนการใช ก าล งคนได อย างม ประส ทธ ภาพในอนาคต โดยอาศ ย หล กการประสานก จกรรมของงาน ท าให เก ดการประสานกลมกล นก น ระหว างงานและผ ร วมงาน 2. การพยากรณ ก าล งคน (Manpower Forecasting) ประกอบด วยการประเม นความต องการด านก าล งคน ท งจ านวน ประสบการณ ความช านาญงานและการผสมผสานของอาช พ รวมไปถ งการโยกย าย การเล อนข น และการศ กษาเพ มเต ม 3.การใช ก าล งคน (Manpower Utilization) โดยการพ จารณาถ งความร ความสามารถ การศ กษา ความ ช านาญงานและความถน ด ท งน ก เพ อประส ทธ ภาพในการมอบหมายและแต งต งให ตรงก บค ณสมบ ต ของบ คคล 4. การพ ฒนาทร พยากรมน ษย (Human Resource Development) ควรพ จารณาองค ประกอบต างๆ ท งใน ด านความร ความช านาญ และความสามารถ ม การเสร มสร างให บ คคลม ท กษะและสามารถพ ฒนาตนเองให เหมาะสมก บการงานอาช พและส งคมแวดล อมและร จ กปร บต วในท กสถานการณ 1.2 ป จจ ยด านการเง นและงบประมาณ งบประมาณ หมายถ ง บ ญช หร อจ านวนเง นท ก าหนดไว เป นรายร บและรายจ าย ฉะน นการงบประมาณก ค อ การจ ดการเก ยวก บเง น ซ งเป นหน าท ความร บผ ดชอบท ส าค ญประการหน งของผ บร หารงานท กระด บ กระบวนการจ ดท างบประมาณ ม ข นตอนท ส าค ญ 3 ประการ 1.ข นเตร ยมการ เป นการจ ดเตร ยมข นแรกโดยให แต ละแผนหร อหน วยงานย อยร างงบประมาณส าหร บ หน วยงานของตนอย างหยาบๆ โดยแสดงถ งก จกรรมและวงเง นท ต องการในช วงระยะเวลาท ก าหนด จากน นเสนอ ข นมาตามระด บข นการบร หารงาน เพ อน ามาประช มพ จารณาถ งความเหมาะสมเป นงบประมาณรวมของหน วยงาน 2. ข นน าเสนองบประมาณ เป นการเสนอแผนการใช จ ายเง นขององค การต างๆ ไปย งหน วยงานกลาง ค อ ส าน กงบประมาณ เพ อว เคราะห และตรวจสอบความเป นไปได ในการใช จ ายเง นขององค การต างๆ ก อนท จะ น าเสนอต อร ฐสภาเพ อขออน ม ต 3.ข นด าเน นการตามงบประมาณ เม อได ร บอน ม ต เง นงบประมาณแล วหน วยงานหร อองค การต างๆ ก จะ ด าเน นตามแผนการท ก าหนดไว ต อไป 1.3ป จจ ยด านว สด อ ปกรณ เคร องม อเคร องใช และสถานบร การ ว สด และอ ปกรณ ตลอดจนเคร องใช ท จ าเป นส าหร บส าน กงานต างๆ ก ม ส วนช วยในการสน บสน นให การ บร หารสาธารณส ขด าเน นไปอย างราบร นด วย ซ งเร ยกรวมก นว า พ สด ซ งหมายถ ง ส งจ าเป นท งปวงท จ ดหาไว ใน หน วยงานเพ อใช ในการปฏ บ ต งาน แบ งออกเป นประเภทใหญ ๆ 2 ประเภทด งน 1. คร ภ ณฑ หมายถ ง เคร องม อ เคร องใช และส งของต างๆ ท ม อาย การใช งานนานๆ ม ความคงทนถาวร และส วนใหญ ม ราคาค อนข างแพง เม อเท ยบราคาต อหน วย 2. ว สด หมายถ ง เคร องใช และส งของท ส นเปล องต างๆ ท ม อาย การใช งานส นและม กจะม ราคาถ กเม อ เท ยบราคาต อหน วย 1.4 ป จจ ยด านเทคน คและว ธ การ หมายถ ง หล กหร อกระบวนการบร หารท เป นท ร จ กและยอมร บก นท วไปในวงการน กบร หาร ม ก จกรรมท ส าค ญ 7 ประการ หร อเร ยกก นย อๆ ว า POSDCORB Model ด งน (8)

9 1.การวางแผนงาน (P = Planning) ว าต องการจะท าอะไร ท าไมจะต องท า จะท าท ไหน จะท าเม อใด จะท า อย างไร และใครเป นผ ร บผ ดชอบ 2. การจ ดองค กร (O = Organizing) ในเร องท เก ยวก บการจ ดโครงสร างของหน วยงาน ก าหนด ว ตถ ประสงค ก าหนดต าแหน งงาน ประสานงาน มอบอ านาจ และหน าท ความร บผ ดชอบ 3.การบร หารงานบ คคล (S = Staffing) ด วยการเตร ยมเจ าหน าท ผ ปฏ บ ต งานให เหมาะสมและเพ ยงพอก บ งานท จะต องปฏ บ ต โดยพ จารณากรอบอ ตราก าล งคนท ก าหนด การค ดเล อก บรรจ ปฐมน เทศและการพ ฒนาท กษะ 4.การอ านวยการ (D = Directing) หร อการบ งค บบ ญชา ซ งรวมท งการควบค มงาน น เทศงาน สร างมน ษย ส มพ นธ และจ งใจ รวมถ งการต ดส นใจเพ อการว น จฉ ยส งการท ถ กต อง 5.การประสานงาน (CO = Coordinating) เพ อการด าเน นงานเป นไปด วยความเร ยบร อยและราบร น ช วย แก ป ญหาข อข ดแย งในการปฏ บ ต งาน ท าให ก จกรรมต างๆ เอ ออ านวยสน บสน นเก อก ลก นและก น ไม ซ าซ อนหร อ เก ดช องว าง ผ ร วมงานท กคนม ความเข าใจก นท งด านการปฏ บ ต งานและการด ารงช พ 6.การรายงานผลปฏ บ ต งาน(R = Reporting) เป นส วนหน งของระบบกรต ดต อส อสารท จ าเป นของ หน วยงานท ต องจ ดให ม ข น เพ อรวบรวมข อม ลเก ยวก บการปฏ บ ต งานไว ส าหร บการประเม นผลความก าวหน าและ ความส าเร จของงาน 7.การงบประมาณ (B = Budgeting) ซ งเป นการจ ดการเก ยวก บระบบการเง นของหน วยงานอ นรวมถ งการ เตร ยมขออน ม ต การจ ดสรร การใช จ ายและการตรวจสอบงบประมาณ 8.หน าท หล กของการบร หารสาธารณส ข ประกอบด วย 2.1 การวางแผนงานสาธารณส ข จะต องพ จารณาถ งองค ประกอบท ส าค ญ 3 ประการ ด งน 2.1.1ว ตถ ประสงค (Objectives) การต ดส นใจในส วนท เก ยวก บว ตถ ประสงค ของหน วยงานใน การวางแผนงานน นๆ ข นแรกต องค าน งถ งป ญหาท ม ล าด บความส าค ญส งส ดก อน ด วยการพยายามค นหาเหต ผล สน บสน นว าท าไมจ งส าค ญท ส ด ก จกรรม (Activities) การต ดส นใจท เก ยวก บก จกรรมต างๆ จะช วยให บรรล ว ตถ ประสงค ท ก าหนดไว ได ก ต องทราบว าก จกรรมไหนบ างท จ าเป นท จะต องจ ดให ม ข น อาจแบ งก จกรรมเป นก จกรรมการบร หาร ก จกรรมการพ ฒนา และก จกรรมสน บสน น ทร พยากร (Resources) การต ดส นใจในการวางแผนงานท เก ยวก บทร พยากรประเภทต างๆ น น ต องทราบถ งชน ดของทร พยากรท ต องการรวมท งก าล งคนและอ ปกรณ เคร องม อเคร องใช 2.2 การด าเน นงานสาธารณส ข ม 2 ข นตอนท ส าค ญ ข นเตร ยมการ ประกอบด วย 1. การต ดส นใจเก ยวก บการบร หารจ ดการก จกรรมสาธารณะส ข ต างๆ ให ด าเน นไปตามแผนท วางไว 2. การต ดส นใจเก ยวก บการจ ดก าล งคนให ปฏ บ ต งานอย างม ประส ทธ ภาพตามแผนการด าเน นก จกรรมท ก าหนดไว ม เทคน คและว ธ การท ต องน ามาพ จารณาประกอบด วย การจ ดการองค การ การอ านวยการและการน เทศงาน 3. การต ดส นใจเก ยวก บการก าหนดและแจกจ ายทร พยากรต างๆ 4. การต ดส นใจเก ยวก บการปฏ บ ต เร องข อม ลข าวสารน นต องทราบว าท าไมจ งต องการข อม ลข าวสาร เฉพาะกรณ เหล าน น เป นข อม ลอะไร จะได มาจากไหนและด วยว ธ การอย างไรและต องทราบว าใครเป นผ ท จะ ร บทราบข อม ลข าวสารน นๆ ข นด าเน นงาน ประกอบไปด วย 3 ข นตอนด งน 1. ประสานงานโครงการสาธารณส ขรวมท งผ ร วมงานและก จกรรม ด วยการจ ดท าแผนภ ม การบร หารท ช ดเจน ก าหนดหน าท ของผ ร วมงานในล กษณะท เก อก ลสน บสน นก นและก น ท าให ท กคนยอมร บและเห นด วยก บ (9)

10 การก าหนดว ตถ ประสงค และเป าหมายของหน วยงาน การแบ งงานก นท าอย างเหมาะสมและท กคนม ส วนร วมและ ร บร การต ดส นใจต างๆ 2. ควบค มและอ านวยการโครงการสาธารณส ขด วยการร กษาไว ซ งมาตรฐานการท างานท ด ด แลการใช ทร พยากรอย างเหมาะสมและประหย ด ประเม นความก าวหน าของงานและปร บปร งการอ านวยการก จกรรม สาธารณส ขต างๆ ให ด าเน นไปตามแผนท วางไว 3. น เทศงานเพ อให แน ใจว างานด าเน นงานเป นไปตรงตามแผนท วางไว ด วยการจ ดตารางการน เทศงาน วางแผนการออกแบบเย ยมน เทศงานอย างร ดก มและด าเน นการน เทศงานให ครบถ วนตามแผนท เตร ยมไว 2.3 การประเม นผลงานสาธารณส ข หมายถ ง การรวบรวม การว เคราะห และการน าเสนอข อม ลส าหร บการต ดส นใจในการวางแผนงาน สาธารณส ข ประเม นความก าวหน าของการด าเน นงาน และ เปร ยบเท ยบผลการด าเน นงานก บว ตถ ประสงค ท ก าหนดไว ในแผนงาน หล กการประเม น - ประเม นนโยบายสาธารณส ข ว าม ความเหมาะสม สอดคล องก บนโยบายทางส งคมและเศรษฐก จของประเทศหร อไม - ประเม นโครงการสาธารณส ขต างๆ ว า สามารถช วยแก ป ญหาทางด านสาธารณส ขของช มชนหร อของประเทศได หร อไม - ประเม นบร การทางแพทย และสาธารณส ขท งหมดว าม ความส มพ นธ ก บว ตถ ประสงค และเป าหมายท ก าหนดไว หร อไม - ประเม นสถาบ นสาธารณส ขต างๆ ว าม ส วนสน บสน นให โครงการสาธารณส ขส าเร จบรรล ตามว ตถ ประสงค ท ก าหนดไว หร อไม 3. ป จจ ยส งแวดล อมท ม อ ทธ พลต อการบร หารสาธารณส ข ได แก ป จจ ยทางการเม องท ม อ ทธ พลต อการ บร หารสาธารณส ข ป จจ ยทางส งคมท ม อ ทธ พลต อการบร หารสาธารณส ข ป จจ ยทางเศรษฐก จท ม อ ทธ พลต อการ บร หารสาธารณส ข ป จจ ยแวดล อมอ นๆ ท ม อ ทธ พลต อการบร หารสาธารณส ข เช น ประชากร การศ กษา อ บ ต ภ ย ธรรมชาต สภาพทางภ ม ศาสตร หน วยท 4 เร อง การจ ดองค กรสาธารณส ข ความส าค ญขององค การ มน ษย เป นส ตว ส งคมท อาศ ยการรวมกล มและแบ งหน าท ในการท างาน เพ อการย งช พและด ารงเผ าพ นธ รวมท งเพ อตอบสนองความต องการในการสะสมเพ อความม นคงในร ปแบบต างๆ ภาระเหล าน จ งเป นป จจ ยท ม พล ง ในการผล กด นให เก ดการจ ดต งและพ ฒนาองค การในร ปแบบต างๆ ข น เช น องค การทางราชการ บร ษ ท/ห าง/ร าน ครอบคร ว โรงเร ยน สถาบ นศาสนาเป นต น เพ อตอบสนองความต องการของมน ษย ความหมายขององค การ ม น กว ชาการได ให ความหมายของ องค การ (Organization) ไว หลายท าน แต ในท น จะขอยกต วอย างท ส าค ญ ได แก Bernard, Mooney, Sherwood ได ให ความหมายขององค การไว ว า บ คคล 2 คนข นไปมาท างานร วมก นเพ อ ให บรรล ว ตถ ประสงค ท ก าหนดไว ร วมก น Hicks, Urwick ให ความหมายขององค การว า เป นกระบวนการจ ดโครงสร างหร อการแบ งงานเป น ประเภทต างๆ แล วมอบหมายความร บผ ดชอบให แก สมาช กด าเน นการปฏ บ ต ให บรรล เป าหมาย ล กษณะและองค ประกอบส าค ญขององค การ จากค าน ยามขององค การด งกล าวข างต น น าไปส ข อสร ปได ว า ล กษณะขององค การ โดยท วไปน น ม องค ประกอบท ส าค ญ 5 ประการ ได แก กล มบ คคล หมายถ ง บ คคลต งแต 2 คนข นไป (10)

11 การจ ดการ หมายถ ง ม การแบ งงานก นท าตามความร ความสามารถ และม การก าหนดอ านาจหน าท ความ ร บผ ดชอบ กระบวนการ หมายถ ง ม การด าเน นงานอย างต อเน อง รวดเร ว ถ กต องประหย ด โดยม การก าหนดเป าหมาย และการแบ งงานเพ อเล ยงความซ าซ อน ระบบ หมายถ ง ม ระบบท ม การปร บต วให สอดคล องก บสภาพแวดล อมอย ตลอดเวลา โครงสร างของความส มพ นธ หมายถ ง ม การจ ดโครงสร างความส มพ นธ ในล กษณะต างๆ เช น การ ต ดต อส อสาร การร วมม อ ร วมใจ การม เป าหมายร วมก นและการม กฎระเบ ยบ เป นต น ประเภทขององค การ การจ าแนกประเภทขององค การน นสามารถจ าแนกได หลายล กษณะ เช น จ าแนกตามความม งหมายท จ ดต งองค การ จ าแนกตามหน าท และความร บผ ดชอบ จ าแนกตามหล กการจ ดระเบ ยบภายในองค การ และจ าแนก ตามหล กการอ นๆ ในท น จะขอกล างถ งประเภทขององค การท จ าแนกตามหล กการจ ดระเบ ยบภายในองค การเพ อให มองเห นความแตกต างในการสร างมน ษยส มพ นธ ในองค การท งสองประเภทน องค การท จ าแนกตามหล กการจ ด ระเบ ยบภายในองค การได แก องค การแบบปฐมภ ม และองค การแบบท ต ยภ ม องค การแบบปฐมภ ม (Primary Organization) เป นองค การท เก ดข นโดยธรรมชาต สมาช กในกล มม ความ ผ กพ นค นเคยซ งก นและก น และม ความส มพ นธ ก นเป นส วนต ว เช น ครอบคร ว เป นต น องค การแบบท ต ยภ ม (Secondary Organization) เป นองค การท ม ความสล บซ บซ อนมากกว าองค การแบบ ปฐมภ ม โดยม การก าหนดบทบาทและหน าท ของสมาช กอย างช ดเจน และม ความส มพ นธ เป นเหต เป นผล เช น บร ษ ท สมาคม หน วยราชการ เป นต น องค การอร ปน ยและองค การร ปน ย องค การอร ปน ย (Informal Organization) องค การอร ปน ยเป นองค การนอกแบบ ซ งหมายถ ง กล มบ คคลมารวมก นเป นส งคมท ไม ม ระเบ ยบแบบแผน ไม ม ร ปแบบเฉพาะไม ม เป าหมายท แน นอน เป นการรวมก นเป นโครงสร างหลวมๆ ไม ม ก าหนเหน าท ช ดเจน องค การร ปน ย (Formal Organization) องค การประเภทน เป นองค การท ม ระเบ ยบแบบแผน ม โครงสร าง ช ดเจน ม ความคงท ม การระบ ส งต างๆ ได ครบถ วน เพ อเป นหล กย ดในการปฏ บ ต งาน ความส มพ นธ ระหว างบ คคล ก เป นไปอย างม ระบบ ม ขอบเขตจ าก ด ขาดอ สรเสร การพ ดค ยเป นเร องและหน าท ท จะต องร บผ ดชอบ การต ดต อส อ สารก ต องเป นไปตามสาย การบ งค บบ ญชา จ งท าให เก ดข อจ าก ดในความส มพ นธ ส วนต ว ความสน ทสนมและความไว วางใจ ซ งก นและก น เช น บร ษ ท ม ลน ธ หน วยราชการ โรงพยาบาล โรงเร ยน เป นต น หล กการจ ดองค การ หล กในการจ ดองค การท ด จะต องม องค ประกอบและแนวปฏ บ ต ด งต อไปน หล กว ตถ ประสงค (Objective) หมายถ ง องค การต องม ว ตถ ประสงค ท ก าหนดไว อย างช ดเจน นอกจากน น ต าแหน งย งต องม ว ตถ ประสงค ย อยก าหนดไว เพ อว าบ คคลท ด ารงต าแหน งจะได พยายามบรรล ว ตถ ประสงค ย อย ซ ง จะช วยให องค การบรรล ว ตถ ประสงค รวม\ หล กความร ความสามารถเฉพาะอย าง (Specialization) หมายถ ง การจ ดแบ งงาน ควรจะแบ งตามความ ถน ด พน กงานควรจะร บมอบหน าท เฉพาะเพ ยงอย างเด ยวและงานหน าท ท คล ายก นหร อส มพ นธ ก นควรจะต องอย ภายใต บ งค บบ ญชาของคนคนเด ยว หล กการประสานงาน (Coordination) หมายถ ง การหาหนทางให ท กๆ ฝ ายร วมม อก นและท างานสอดคล องโดยใช หล กสาม คค ธรรม เพ อประโยชน ขององค การ (11)

12 หล กของอ านาจหน าท (Authority) หมายถ ง การแยกอ านาจบ คคลผ ม อ านาจส งส ดในองค การออกเป น สายไปย งบ คคลท กๆคนในองค การตามหน าท ร บผ ดชอบซ งได ร บมอบหมายอย างเหมาะสม หล กน บางท เร ยกว า Scalar Principle (หล กความลดหล นของอ านาจ) หล กความร บผ ดชอบ (Responsibility) หมายถ ง อ านาจหน าท ควรจะเท าก บความร บผ ดชอบ ค อ บ คคลใด เม อได ร บมอบหมายความร บผ ดชอบก ควรจะได ร บมอบหมายอ านาจให เพ ยงพอ เพ อท างานให ส าเร จด วยด หล กความสมด ล (Balance) หมายถ ง จะต องมอบหมายให หน วยงานย อยท างานให สมด ลก นกล าวค อ ปร มาณงานควรจะม ปร มาณท ใกล เค ยงก น รวมท งความสมด ลระหว างงานก บอ านาจหน าท ท จะมอบหมายด วย หล กความต อเน อง (Continuity) ในการจ ดองค การเพ อการบร หารงานควรจะเป นการกระท าท ต อเน อง ไม ใช ท าๆ หย ดๆ หร อป ดๆ เป ดๆ ย งถ าเป นบร ษ ทหร อห างร านคงจะไปไม รอดแน หล กการโต ตอบและการต ดต อ (Correspondence) ต าแหน งท กต าแหน งจะต องม การโต ตอบระหว างก น และต ดต อส อสารก น ด งน น องค การจ งต องอ านวยความสะดวก จ งให ม เคร องม อและการต ดต ออย างเพ ยงพอ หล กขอบเขตของการควบค ม (Span of control) เป นก าหนดข ดความสามารถในการบ งค บบ ญชาของผ บ งค บบ ญชาคนหน งๆ ว าควรจะควบค มด แลผ ใต บ งค บบ ญชาหร อจ านวนหน วยงานย อยมากน อยเพ ยงใด หล กเอกภาพในการบ งค บบ ญชา (Unity of command) ในการจ ดองค การท ด ควรให เจ าหน าท ร บค าส งจาก ผ บ งค บบ ญชาหร อห วหน างานเพ ยงคนเด ยวเท าน น เพ อให เก ดเอกภาพในการบ งค บบ ญชาจ งถ อหล กการว า One man on boss หล กตามล าด บข น (Ordering) การออกค าส งแก ผ ใต บ งค บบ ญชา น กบร หารหน าห วหน างานควร ปฏ บ ต การตามล าด บข นของสายการบ งค บบ ญชา ไม ควรออกค าส งข ามหน าผ บ งค บบ ญชา หร อผ ท ม ความ ร บผ ดชอบโดยตรง เช น อธ การจะส งการใดๆ แก ห วหน าคณะภาคว ชาน นส งก ดอย อย างน อยท ส ดก ควรจะได แจ ง ห วหน าคณะว ชาน นๆ ทราบด วยเพ อป องก นความเข าใจผ ด และอาจเป นการท าลายขว ญและจ ตใจในการท างานของ ผ ใต บ งค บบ ญชาโดยไม ต งใจ หล กการเล อนข นเล อนต าแหน ง (Promotion) ในการพ จารณาความด ความชอบและการเล อนต าแหน ง ควรถ อหล กว า ผ บ งค บบ ญชาโดยตรงย อมเป นผ ท ปฏ บ ต งานเก ยวก บผ ใต บ งค บบ ญชาของตนโดยใกล ช ดและย อม ทราบพฤต กรรมในการท างานของผ ใต บ งค บบ ญชาได ด กว าผ อ น ด งน นการพ จารณาให ค ณและโทษแก ผ ท อย ใต บ งค บบ ญชาของผ ใดก ควรให ผ น นทราบและม ส ทธ ม เส ยงในการพ จารณาด วย เพ อความเป นธรรมแก ผ ใต บ งค บ บ ญชาและเพ อเป นการเสร มสร างขว ญในการท างานของบ คคลในองค การด วย กระบวนการจ ดองค การ กระบวนการจ ดองค การ ประกอบด วย กระบวนการ 3 ข น ด งน 1. พ จารณาแยกประเภทงาน จ ดกล มงานและออกแบบงานส าหร บผ ท างานแต ละคน (Identification of work & Grouping Work) ในการจ ดองค การน น จะต องพ จารณาตรวจสอบแยกประเภทด ว าม งานอะไรบ างท จะต อง จ ดท าเพ อให ก จการได ร บผลส าเร จตามว ตถ ประสงค จากน นจ งท าการจ ดกล มงานหร อจ าแนกประเภทงานออกเป น ประเภท โดยม หล กท ว างานท เหม อนก นควรจะรวมอย ด วยก น เพ อให เป นไปตามหล กการของการแบ งงานก นท า โดยจ ดจ าแนกงานตามหน าท แต ละชน ดออกเป นกล มๆ ตามความถน ด และความสามารถของผ ท จะปฏ บ ต 2. ท าค าบรรยายล กษณะงาน (Job Description & Delegation of Authority & Responsibility) โดยระบ ขอบเขตของงาน การมอบหมายงาน การก าหนดความร บผ ดชอบของงานผ ท างานแต ละคน และการมอบอ านาจหน าท เพ อใช ส าหร บการท างานตามความร บผ ดชอบท ได ร บมอบหมายให เสร จส นได 3. จ ดวางความส มพ นธ (Establishment of Relationship) การจ ดวางความส มพ นธ จะท าให ทราบว า ใครต องรายงานต อใคร เพ อให งานส วนต างๆ ด าเน นไปโดยปราศจากข อข ดแย ง ม การท างานร วมก นอย างเป นระเบ ยบ เพ อให ท กฝ ายร วมม อก นท างานม งไปส จ ดหมายอ นเด ยวก น โครงสร างองค การสาธารณส ขในส วนกลาง ส วนภ ม ภาคและส วนท องถ น (12)

13 พ.ร.บ.ปร บปร งวกระทรวง ทบวง กรม พ.ศ.2545 ก าหนดให กระทรวงสาธารณส ขม อ านาจหน าท เก ยวก บ การเสร มสร างส ขภาพอนาม ย การป องก น ควบค ม และร กษาโรคภ ย การฟ นฟ สมรรถภาพของประชาชน และ ราชการอ นตามท กฎหมายก าหนด โดยม การจ ดโครงสร างด งน 1. โครงสร างของกระทรวงสาธารณส ขในส วนกลางโครงสร างของกระทรวงสาธารณส ขในส วนกลาง ประกอบด วย ส าน กงาน ปล ดกระทรวง และอ ก 5 กล มภารก จ ด งน 1.1ส าน กงานปล ดกระทรวง 1.2 กล มภารก จด านพ ฒนาการแพทย 1.3 กล มภารก จด านพ ฒนาการสาธารณส ข 1.4 กล มภารก จด านสน บสน นงานบร การส ขภาพ 1.5 หน วยงานในก าก บด แล แต ม ได อย ภายใต กล มใดกล มหน งโดยเฉพาะ 2. โครงสร างของหน วยงานในส วนภ ม ภาคฃ 3. โครงสร างองค การสาธารณส ขในส วนท องถ น หน วยท 5 เร อง การบร หารงานบ คคล 1. ความหมายของการบร หารงานบ คคล ค าว า การบร หารงานบ คคล (Personal Administration) หร อท น ยมเร ยกว า การบร หารทร พยากรมน ษย (Human Resource Management) ม ผ ให ความหมายไว มากมายอาท - ค อ การท าให บ คคลในองค การสามารถปร บต วและเอาชนะป ญหาต างๆ ท เก ดจากองค การท ก าล ง เปล ยนแปลง โดยการใช ท กษะจ งใจ และการม ส วนร วม โดยม ว ตถ ประสงค เพ อให คนยอมร บองค การ - ค อ การด าเน นการท งหลายท งปวงท เก ยวก บทร พยากรมน ษย ในองค การ - ค อ การจ ดการเก ยวก บบ คคล น บต งแต การสรรหาบ คคลเข าไปปฏ บ ต งาน ด แลร กษาบ คคลเหล าน น จนกระท งบ คคลเหล าน นพ นจากการปฏ บ ต งานในองค การ - ค อ กระบวนการเพ อให ได มา และเพ อพ ฒนาความสามารถของบ คคล เพ อให เขาเหล าน นได ท างานอย าง เต มความสามารถ 2. เป าหมายของการบร หารงานบ คคล เป าหมายของการบร หารงานบ คคล ประกอบด วย 4 ประการ ค อ 2.1 ให ได มา (Procurement) ซ งบ คคลท ม ความร ความสามารถเข ามาท างานในหน วยงาน 2.2 พ ฒนา (Development) คนให ม ความร ความสามารถเหมาะสมก บหน วยงาน 2.3 ได ใช ประโยชน (Utilization) จากความร ความสามารถของผ ปฏ บ ต งาน โดยการจ ดให พน กงานท กคน ได ปฏ บ ต งานตามความร ความถน ดของเขา ค อ Put the right man to the right job หร อการใช คนให เหมาะสมก บ งาน อ นเป นหล กการส าค ญของการบร หารงานบ คคล 2.4 บ าร งร กษา (remuneration) ผ ปฏ บ ต งานให ม ความม นคงและอย ปฏ บ ต งานก บองค การตลอดไป หากเรามองทร พยากรในการบร หาร ซ งประกอบด วย 4M ค อ Man (มน ษย ) Money (เง น) Material (ว สด อ ปกรณ ) และ Management (การบร หารจ ดการ) และ Man จะเป นป จจ ยในการบร หารท ม ความย งยากและบร หารได ยากท ส ด ท งน เพราะ Man จะประกอบไปด วย 3 H ค อ - Head ค อ สต ป ญญา ความร ความสามารถ - Hand ค อ ท กษะ ความช านาญ - Heart ค อ จ ตใจ อารมณ ซ งเป นส งท ท าให คนน นเก ดความย งยาก และม ความสล บซ บซ อนมากกว าป จจ ยอ นๆ ท ไม ม จ ตใจ ไม ม อารมณ และความร ส กใดๆ เพราะฉะน น หน วยงานหร อผ ท ท าหน าท ด านการบร หารงานบ คคล (ซ ง อาจจะเร ยกได ต างๆ ก น เช น ผ จ ดการฝ ายบ คคล ฝ ายทร พยากรมน ษย ฝ ายแรงงานส มพ นธ ฝ ายการพน กงาน กอง (13)

14 การเจ าหน าท ) ท งหลายจะต องร บภาระต างๆ มากมาย ต องเก ยวข องก บผ คนท วท งองค การ ด งน นบ คคลท ท าหน าท จะต องม จ ตใจท ม นคงไม หว นไหว สามารถท จะให ค าปร กษาแก ผ ท ม ป ญหาต างๆรวมท งสามารถท จะควบค มตนเอง ตลอดจนแก ป ญหาเฉพาะหน าได อย างด ด วย 3 กระบวนการของการบร หารงานบ คคล กระบวนการของการบร หารงานบ คคล (Personal Process) ม ข นตอนท ส าค ญ ประกอบด วย 3.1 การวางแผนก าล งคน 3.2 การสรรหาและค ดเล อกบ คคล 3.3 การบรรจ แต งต ง และการทดลองปฏ บ ต งาน 3.4 การจ าแนกต าแหน ง 3.5 ค าตอบแทนและผลประโยชน เก อก ล 3.6 การพ ฒนาบ คคล 3.7 ว น ยการปฏ บ ต งาน 3.8 การจ งใจในการปฏ บ ต งาน 3.9 การประเม นผลการปฏ บ ต งาน 3.10 การพ นจากงาน จากข นตอนด งกล าวจะเห นว า การบร หารงานบ คคลน น ม ขอบเขตครอบคล มน บต งแต การวางแผนและ การสรรหาบ คคลเข าไปปฏ บ ต งาน การท าให คนยอมร บองค การ การพ ฒนาความสามารถของบ คคลในองค การ และการด แลร กษาบ คคลเหล าน น จนกระท งบ คคลเหล าน นพ นจากการปฏ บ ต งานในองค การ หน วยท 6 เร อง งบประมาณด านสาธารณส ข (Budgeting and Financial Management) 1. งบประมาณค ออะไร งบประมาณ (Budget) หมายถ ง การวางแผนทางการเง นขององค กรท จ ดให อย ในร ปของต วเลขอย างม ระบบ หร อจ ดท าในร ปเช งปร มาณซ งแสดงเป นหน วยเง นตรา และม การก าหนดระยะเวลาแน นอนในอนาคต เช น รายเด อน รายไตรมาส รายป โดยจะระบ ระยะเวลาเร มต น และส นส ดไว ในงบประมาณเพ อบรรล ว ตถ ประสงค ของ องค กร ส าหร บโรงพยาบาลของร ฐจะวางแผนงบประมาณเป นรายป เร ยกว า ป งบประมาณ ซ งจะเร มต นต งแต เด อนต ลาคม และส นส ดในเด อนก นยายน เช น ป งบประมาณ 2549 จะหมายถ งการวางแผนส าหร บเด อนต ลาคม 2548 ถ ง เด อนก นยายน 2549 เป นต น ซ งอาจแตกต างจากหน วยงานภาคเอกชนท จะเร มต นในเด อนมกราคม และ ส นส ดในเด อนธ นวาคม ประโยชน ของการท างบประมาณ เพ อการวางแผน (Planning) ค อ การก าหนดในเบ องต นว าองค กรต องม รายได และทร พยากรจ านวน เท าไรจ งจะสามารถบรรล เป าหมายและว ตถ ประสงค ขององค กรได เพ อการควบค ม (Controlling) โดยการรวบรวมข อม ลรายได และทร พยากรท ใช ไปตามความเป นจร ง เม อส นส ดระยะเวลาด าเน นการ และประเม นว าผลการด าเน นงานน นบรรล เป าหมายและว ตถ ประสงค หร อไม 2. ประเภทของงบประมาณ ตามระเบ ยบราชการจะแบ งงบประมาณออกเป นประเภทต าง ๆ และในการใช จ ายเง นจะต องใช จ ายให ตรงตาม ว ตถ ประสงค งบประมาณในแต ละประเภท งบบ คลากร ค อ งบประมาณรายจ ายท ม ว ตถ ประสงค ให จ ายแก บ คลากรภาคร ฐเป นประจ า (14)

15 งบด าเน นงาน ค อ งบประมาณรายจ ายท ม ว ตถ ประสงค ให จ ายเพ อการบร หารงานประจ าและให หมายรวมถ ง รายจ ายท ก าหนดให ใช จ ายจากงบรายจ ายอ นใด เพ อการบร หารงานประจ า ซ งม ใช รายจ ายในงบบ คลากร งบลงท น งบเง นอ ดหน น หร องบรายจ ายอ น งบลงท น ค อ งบประมาณรายจ ายท ม ว ตถ ประสงค ให จ ายเพ อการลงท น และให หมายรวมถ งรายจ ายท ก าหนดให ใช จ ายจากงบอ นใดในล กษณะ ค าคร ภ ณฑ ค าท ด น และส งก อสร าง หร อค าใช จ ายท เก ยวเน องก บค า คร ภ ณฑ ค าท ด นและส งก อสร าง งบเง นอ ดหน น ค อ งบประมาณรายจ ายท ม ว ตถ ประสงค ให จ ายเพ อช วยเหล อ สน บสน นการด าเน นงาน หร อ จ ายเป นค าบ าร งแก หน วยงานของร ฐและหน วยงานอ สระตามร ฐธรรมน ญ ซ งม ใช ราชการส วนกลางตามกฎหมาย ว าด วยระเบ ยบบร หารราชการแผ นด น ร ฐว สาหก จ องค การระหว างประเทศ องค กรปกครองส วนท องถ น น ต บ คคล เอกชน และก จการอ นเป นสาธารณประโยชน งบรายจ ายอ น ค อ งบประมาณรายจ ายท ม ว ตถ ประสงค การจ ายท ไม เข าล กษณะประเภท งบรายจ ายใดงบ รายจ ายหน ง ด งกล าวข างต น และส าน กงบประมาณก าหนดให ใช จ ายจากงบรายจ ายน 3. โครงสร างงบประมาณของโรงพยาบาล ภายใต นโยบายด านส ขภาพของร ฐบาล ค อ 30 บาทร กษาท กโรค ซ งขณะน ได เปล ยนเป น 30 บาท ช วยคนไทย ห างไกลโรค ได ม หล กการในการจ ดสรรงบประมาณทางด านสาธารณส ขในร ปแบบการเหมาจ ายรายห ว และแปร ผ นตามจ านวนประชากรท มาข นทะเบ ยน ต วอย าง ป 2548 ร ฐบาลก าหนดงบเหมาจ ายรายห วไว ท 1,500 บาท/คน/ป โรงพยาบาล ก ม ประชากรท มา ข นทะเบ ยน 50,000 คน ด งน นโรงพยาบาล ก จะได ร บงบประมาณ 75 ล านบาท (มาจาก 1,500*50,000) ***ขณะน ร ฐบาลได ก าหนดงบเหมาจ ายรายห วไว ท 1,659 บาท/คน/ป ซ งต วเลขในส วนน จะเปล ยนแปลง ได ข นก บสภาพแวดล อมทางการเม อง และเศรษฐก จ*** ซ งงบประมาณท ได จากการเหมาจ ายรายห วน จะเป นงบประมาณหล กท ใช ในการด าเน นก จการของ โรงพยาบาลและเง นงบประมาณด งกล าวจะถ กแบ งออกเป นหมวดต าง ๆ เพ อน าไปใช ในแต ละก จกรรมต างก น ด งน หมวดเง นงบประมาณ ได แก (1) งบบ คลากร เป นงบประมาณประเภทแรกท ห กออกจากงบเหมาจ ายรายห ว ส าหร บเป นค าใช จ าย ด านบ คลากร ได แก เง นเด อน เง นประจ าต าแหน ง เง นส าหร บผ ไม ประกอบเวชปฏ บ ต ส วนต ว เง นเบ ยเล ยงเหมาจ าย สว สด การค าร กษาพยาบาล สว สด การค าเช าบ าน เป นต น (2) งบลงท น งบประมาณท ใช จ ายส าหร บการจ ดหาคร ภ ณฑ ท ด น อาคารและส งก อสร าง โดยร ฐบาลจะ สน บสน นเฉพาะการลงท นขนาดใหญ ซ งโรงพยาบาลจะต องท าแผนของบประมาณต อส วนกลาง แต ถ าเป นการ ลงท นขนาดเล กจะใช เง นนอกงบประมาณซ งอย ภายใต การต ดส นใจของผ บร หาร หมวดเง นนอกงบประมาณ เง นส วนน จะแบ งเป นหมวดหล ก ได แก (1) เง นกองท นหล กประก นส ขภาพถ วนหน า (Universal Coverage; UC) งบประมาณส วนน ได ร บ การจ ดสรรแบบเหมาจ ายรายห วต อป และเป นส วนท ห กเง นเด อน และเง นกองกลางออกแล ว งบประมาณหมวด UC = (งบรายห ว*จ านวนประชากรท ข นทะเบ ยน)-เง นเด อน-เง นกองกลาง งบประมาณในหมวดน จะใช จ ายเป นงบด าเน นงานท เก ยวข องก บการด แลผ ป วย และการสร างเสร ม (15)

16 ส ขภาพแก ประชาชน เช น การจ ดซ อจ ดหายาและเวชภ ณฑ การส งเสร มป องก นควบค มโรค โครงการต าง ๆ ท ส งเสร มส ขภาพแก ประชาชน จ ดหาว สด อ ปกรณ ทางการแพทย เป นต น (2) เง นบ าร ง เป นหมวดเง นท โรงพยาบาลได ร บจาก - การเร ยกเก บจากผ มาร บบร การตามส ทธ เช น ผ ป วยช าระเง นเอง ส ทธ ข าราชการ/ร ฐว สาหก จ ประก นส งคม ค าธรรมเน ยม 30 บาท เป นต น - เง นท ได ร บจากการบร จาคจากบ คคลต าง ๆ หร อองค กรเอกชนเพ อน าไปใช ในการพ ฒนาโรงพยาบาล หมวดเง นบ าร งน สามารถใช จ ายในด านต าง ๆ เช น ค าว สด อ ปกรณ คร ภ ณฑ เง นปฏ บ ต งานนอกเวลาราชการ ของบ คลากร (OT) เง นเด อนล กจ างช วคราว เป นต น โดยอย ในความควบค มของคณะกรรมการบร หารโรงพยาบาล ซ งจ านวนของเง นบ าร งในแต ละโรงพยาบาลจะไม เท าก นข นก บจ านวนผ ป วย ก จกรรมพ เศษท โรงพยาบาล ด าเน นการ การร บบร จาค เป นต น รายจ ายท ห ามจ ายจากเง นบ าร ง 1. รายจ ายในล กษณะบ าเหน จ บ านาญ 2. ค าซ อมแซมบ านพ ก หร ออาคารท พ ก ซ งม ใช เป นการต อเต มปร บปร งท ม ราคาเก นกว า 100,000 บาท 3. ค าท ด นและส งก อสร างท ม ราคาเก นกว า 500,000 บาท 4. ค าคร ภ ณฑ ท ม ราคาเก นกว า หน วยละ 200,000 บาท 5. รายจ ายเพ อซ อยานพาหนะ เว นแต รถจ กรยาน 2 ล อ รถจ กรยานยนต รถพยาบาล หร อรถกระบะ ซ งซ อเพ อทดแทน ค นเด ม ท ม อาย การใช งานไม ต ากว า 7 ป 6. ค าใช จ ายในการเด นทางไปราชการต างประเทศ รายจ ายห ามจ ายตามข อ 2,3 และ 4 ถ าจ าเป นต องจ ายเก นกว าวงเง นท ก าหนด หร อถ าจ าเป นต องจ ายตาม รายจ ายข อ 5 ให ขอท าความตกลงก บส าน กงบประมาณ (3) อ น ๆ - เง นจากโครงการส งเสร มส ขภาพ (สสส) เป นโครงการท ม เง นท นจากการเก บภาษ ธ รก จ บ หร ส รา เพ อ น ามาใช ในการสร างส ขภาพแก ประชาชน จะสน บสน นในกรณ ท หน วยงานต าง ๆ ต องการท าโครงการเพ อสร าง เสร มส ขภาพ - เง นสน บสน นโครงการจากองค การบร หารส วนต าบล (อบต.) - เง นจากกองท นฉ กเฉ น (Contingency Fund; CF) หร อ งบประมาณเพ อความม นคงของระบบประก น ส ขภาพ เป นเง นท ใช สน บสน นกรณ โรงพยาบาลม ป ญหาด านการเง น โดยสามารถขอเง นส วนน ไปย งกระทรวงได อย างไรก ตามเง นนอกงบประมาณ จะเป นหมวดเง นท โรงพยาบาลจะใช จ ายได อย างคล องต วมากกว า ท า ให บร หารงานได รวดเร ว เพราะควบค มด แลโดยคณะกรรมการบร หารของโรงพยาบาล แต ท งน ก ต องน าไปใช จ าย ส าหร บการด แลผ ป วย และการส งเสร มส ขภาพแก ประชาชนเท าน น ซ งคณะกรรมการบร หารก จะต องม ความ ซ อส ตย ส จร ต และม ค ณธรรม ในการพ จารณาด วย หน วยท 7 เร อง ทร พยากรเทคโนโลย ด านสาธารณส ข 1. ความหมาย การจ ดสรรทร พยากร หมายถ ง การจ ดหา จ ดมอบ หร อจ ดแบ งทร พยากรให ก บหน วยงานต างๆ เพ อให หน วยงานหร อบ คลากรได ใช ทร พยากรท เหมาะสมเพ อการด าเน นงานส เป าหมายขององค กร การจ ดสรรทร พยากรม ความส าค ญต อระบบการบร หารงานค ณภาพด วยสาเหต ส าค ญ 2 ประการ ค อ สาเหต 1 ทร พยากรเป นต นท นการผล ต / การบร การ สาเหต 2 ทร พยากรเป นจ ดเร มต นของค ณภาพ (16)

17 2. ทร พยากรท ใช ในการผล ต / การบร การ แบ งได 2 ประเภทค อ ประเภทท 1 ทร พยากรบ คคล หร อทร พยากรมน ษย หมายถ ง บ คคลท ปฏ บ ต งานในองค กรท กคน ประเภทท 2 ทร พยากรด านเทคโนโลย / เคร องจ กร / อ ปกรณ ส าน กงาน หร อส งอ านวยความ สะดวก หร อ ส งท สน บสน นให การท างานเก ดประส ทธ ภาพ 3.หล กการจ ดสรรทร พยากร (Provision of Resource) การจ ดสรรทร พยากรเพ อให การด าเน นงานบร หารงานค ณภาพบรรล เป าหมาย และว ตถ ประสงค ค ณภาพ จะต องค าน งถ งหล กการส าค ญ 8 ประการต อไปน 1. ความต องการใช ทร พยากร ได แก จ ดสรรจ านวน ขนาด ค ณภาพ และค ณล กษณะของทร พยากรต องม การจ ดให เหมาะสม ตรงก บความต องการของหน วยงานในการสร างผลงานค ณภาพ 1.1 ม ข อม ลจากหน วยงาน แสดงความต องการ จ านวน ขนาด ค ณภาพ และค ณล กษณะของทร พยากร 1.2 ฝ ายจ ดสรรทร พยากรก ต องว เคราะห สถานการณ ความต องการของหน วยงานท ต องการทร พยากร ว า เป นข อม ลความต องการท ถ กต อง และเหมาะสม จ งอน ม ต ให ฝ ายจ ดหาด าเน นการจ ดหาต อไป 1.3 ฝ ายจ ดหาทร พยากร ก ต องม แผนการจ ดหาท ม ประส ทธ ภาพ สามารถจ ดหาทร พยากรได ตรงก บความ ต องการ ท นเวลาและม ประส ทธ ภาพ 2. ระยะเวลาของการใช ทร พยากรหร อการจ ดหาม ความเหมาะสม 3. การเพ มปร มาณ ค ณภาพ หร อประส ทธ ภาพของทร พยากร เพ อใช ในกระบวนการปร บปร งงานอย าง ต อเน อง ฝ ายจ ดสรรทร พยากรต องพ จารณาอย างรอบคอบถ งว ธ การจ ดหาให ได ทร พยากรค ณภาพส งต นท นต า 4. ม การวางแผนจ ดสรรทร พยากรท งระยะยาว ตามแผนการขยายงานและแผนระยะส นหร อแผนกลย ทธ เพ อให เก ดประโยชน ส งส ดโดยใช ต นท นต าท ส ดด วย 5. การจ ดท าแผนงบประมาณต องม ความสอดคล องก บแผนการจ ดสรรทร พยากร เพ อให การจ ดสรร ทร พยากรด าเน นการได ไม เก ดป ญหาขาดแคลนงบประมาณ 6. การจ ดสรรทร พยากรต องค าน งถ งผลกระทบท เก ดข นท งภายในองค กร และภายนอก ค อส งแวดล อม ซ งม กฎหมายส งแวดล อมควบค มอย แล ว การจ ดทร พยากรต องน ากฎหมายท เก ยวข องมาพ จารณาด วย 7. การจ ดสรรทร พยากรต องค าน งถ งความประหย ด เพราะต นท นการผล ตต า ได ส นค าราคาต า ล กค าพอใจ แต ความประหย ดม ได เก ดจากการลดค ณภาพส นค า ด งน นการจ ดสรรทร พยากรต องก อให เก ดค ณภาพส ง ต นท นต า ล กค าพอใจ 8. ม ระบบประเม นผลการจ ดสรรทร พยากร และการใช ทร พยากรเป นระยะ โดยใช หล กเกณฑ 7 ข อ ข างต น หน วยท 8 เร อง ระบบสารสนเทศด านสาธารณส ขและระบบการรายงานด านสาธารณส ข ความร ท วไปในระบบสารสนเทศด านสาธารณส ข ข อม ล (Data) ค อข อความจร งเก ยวก บเร องใดเร องหน งซ งบอกสภาพการณ หร อเหต การณ ต าง ๆ ท เก ดข น แล ว ม ความหมายและสามารถใช ประกอบการต ดส นใจในเร องหน ง ๆ ได สารสนเทศ (Information) หมายถ งความร ในเร องหน ง ๆ ท ได ประมวลและว เคราะห มาจากข อม ลในเร อง น น ๆ และข อม ลท เก ยวข อง โดยสามารถตอบสนองความต องการของผ ใช ได สาระสนเทศท ด ต อง ตรงตามว ตถ ประสงค ของผ ใช มาจากแหล งข อม ลท เช อถ อได ม ความถ กต องและท นสม ย ม ความครบถ วน ม ค าอธ บายหร พจนาน กรมท ช ดเจน (17)

18 ม ความเป นมาตรฐาน ระบบสารสนเทศ (Information System) ค อระบบท ประกอบด วยส วนต าง ๆ อ นได แก ผ ใช ระบบ ผ พ ฒนา ระบบ บ คคลท เก ยวข อง ผ เช ยวชาญในสาขาระบบคอมพ วเตอร ท งฮาร ดแวร และซอฟต แวร ต วแบบการว เคราะห ระบบเคร อข าย และฐานข อม ลท ท างานร วมก น ระบบสารสนเทศสาธารณส ข (Health Information) หมายถ ง สารสนเทศท เก ยวก บส ขภาพอนาม ยของ ประชาชน รวมถ งข อม ลด านทร พยากรสาธารณส ข และก จกรรมสาธารณส ข สารสนเทศส ขภาพ ม 5 ประเภท ได แก ข อม ลด านประชากร เศรษฐก จและส งคม ข อม ลด านสถานส ขภาพ ข อม ลด านทร พยากรสาธารณส ข ข อม ลด าน ก จกรรมสาธารณส ข และข อม ลด านการบร หารจ ดการ ประโยชน ของสารสนเทศส ขภาพ ค อท าให ทราบสถานส ขภาพ ป ญหาส ขภาพ ป ญหาส ขภาพอนาม ยของ ประชากรป ญหาและอ ปสรรคในการให บร การสาธารณส ข ประส ทธ ภาพและประส ทธ ผลของการด าเน นงาน บร การสาธารณส ข เพ อใช เป นแนวทางในการวางแผนเพ อแก ป ญหาสาธารณส ขได อย างถ กต องและเหมาะสม ข อม ลด านประชากร เศรษฐก จและส งคม ข อม ลประชากร หมายถ ง ข อม ลท เก ยวก บรายละเอ ยดของบ คคลแต ละคน เช น อาย เพศ ระด บการศ กษา สถานภาพสมรสอาช พ ศาสนา เช อชาต สถานท อย อาศ ย และข อม ลด านการเปล ยนแปลงประชากร เช น การเก ด การตาย การย ายถ น ข อม ลด านเศรษฐก จ หมายถ ง ข อม ลเก ยวก บเศรษฐก จท งในระด บท องถ นและระด บประเทศ เช นผล ต ภ ณฑ มวลรวมในประเทศ (Gross Domestic Product : GDP) อ ตราการเต บโตของ GDP รายได ประชาชาต เฉล ยต อคน เง นท นส ารอง ข อม ลด านส งคม - ข อม ลทางด านการศ กษา เช น จ านวนโรงเร ยนในแต ละระด บ จ านวนน กเร ยนในแต ละระด บช น ระด บ การศ กษาส งส ดของประชากร อ ตราส วนน กเร ยนต อคร - ข อม ลด านส งคม เช น อ ตราการว างงาน ความเช อของประชาชนต อส ขภาพ พฤต กรรมส ขภาพ อ ตราการ ออกก าล งกาย อ ตราการส บบ หร การใช สารเสพต ด - ข อม ลด านการเม อง เช น อ ตราการเป นสมาช กพรรคการเม อง อ ตราการม ส วนร วมในการด าเน นงาน สาธารณประโยชน ช มชน อ ตราการใช ส ทธ เล อกต งในแต ระระด บ นโยบายของร ฐในด านสาธารณส ข เศรษฐก จ ส งคม และส งแวดล อม - ข อม ลด านท อย อาศ ยและส งแวดล อม หมายถ ง ข อม ลล กษณะของบ านว สด ท สร าง ความสะอาดบร เวณ บ าน การใช ส วม การก าจ ดขยะ เป นต น ใช ประโยชน เพ อทราบสถานภาพ และวางแผนแก ป ญหาส ขภาพได ตรงจ ด ข อม ลด านส ขภาพ หมายถ ง ข อม ลท เก ยวข องก บส ขภาพของบ คคลและช มชนต งแต เก ด เจ บป วยจนตาย ข อม ลด าน น จ งเป นเร องราวของสถ ต ช พ (vital statistics) อ นได แก ข อม ลการเก ด การเจ บป วยและการตาย ข อม ลการเก ด หมายถ ง ข อม ลเก ยวก บการเก ดไม ว าจะเป นเก ดม ช พ หร อเก ดไร ช พ ย งรวมถ งภาวการณ เจร ญพ นธ ด วยสารสนเทศท สร างจากข อม ลด งกล าวน ค อ อ ตราการเก ดอย างหยาบ(crude birth rate) อ ตราการเจร ญพ นธ รวม (total fertility rate) เจ าบ านหร อ มารดาของทารกจะเป นผ แจ งเก ดต อนายทะเบ ยนท องท ท เก ดภายใน 15 ว น ผ ร บ แจ งจะออกใบส ต บ ตรไว เป นหล กฐาน ป จจ บ นข อม ลการเก ดน นส าน กบร หารการทะเบ ยน กรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทยเป นผ เก บรวบรวม ข อม ลการตาย หมายถ ง ข อม ลเก ยวก บการตายไม ว าจะตายด วยสาเหต ใด สารสนเทศท สร างข นจากข อม ลการตาย ค อ อ ตราการตายอย างหยาบ อ ตราตายตามเพศอาย สาเหต การตาย อาย ข ยเฉล ย อ ตราการตาย ตามกฎหมายหากการ ตายเก ดข นในเขตเทศบาล เจ าบ านต องแจ งต อนายทะเบ ยนราษฎรท องถ น ส าหร บนอกเขตเทศบาลต องแจ งต อนาย ทะเบ ยนต าบล หร อผ ใหญ บ าน หร อผ ช วยผ ใหญ บ าน ซ งเป นผ ช วยนายทะเบ ยนต าบลภายใน 24 ช วโมง ผ ร บแจ งจะ (18)

19 ออกใบมรณบ ตร ป จจ บ นข อม ลจากใบมรณบ ตรจะถ กส งไปย งส าน กบร หารการทะเบ ยนโดยผ านทางระบบ อ เลคทรอน คส และกระทรวงสาธารณส ขจะใช ฐานข อม ลน ในการท าสถ ต การตายรายงานในสถ ต สาธารณส ขต อไป ข อม ลการเจ บป วย หมายถ ง ข อม ลเก ยวก บป ญหาการเจ บป วยและการร กษาพยาบาล เช น ชน ดของการป วย (ช อ โรค)ระยะเวลาท ป วย (ร กษาท สถานพยาบาล) ชน ดของว ธ การร กษา (การให ยา การผ าต ด) สารสนเทศท สร างจาก ข อม ลการเจ บป วยม อ ตราอ บ ต การณ ของโรคใดโรคหน ง อ ตราความช กของโรคใดโรคหน ง บ คคลท ท าหน าท เก บรวบรวมด านเจ บป วยแต ระด บของสถานพยาบาล - ระด บสถาน อนาม ย เจ าหน าท สาธารณส ขช มชน ผ ช วยพยาบาลหร อผด งครรภ พน กงานอนาม ย ท าหน าท ให การ ร กษาพยาบาลท สถาน อนาม ย จะเป นผ บ นท กข อม ลด านเจ บป วยไว ในทะเบ ยนผ ร บบร การ - ระด บโรงพยาบาลช มชน แพทย หร อพยาบาลท ท าหน าท ในการร กษาพยาบาลแทนแพทย บ นท กข อม ลด านการ เจ บป วยไว ในบ ตรตรวจ จากน นพน กงานเวชระเบ ยนน าไปบ นท กในบ ตรรายงานโรคต อไป - ระด บโรงพยาบาลท วไปโรงพยาบาลศ นย แพทย ผ ท าหน าท ว น จฉ ย ร กษาและบ าบ ดโรค บ นท กข อม ลด านเจ บป วย ในบ ตรตรวจโรค จากน นพน กงานเวชระเบ ยนน าไปบ นท กในบ ตรรายงานโรคต อไป ข อม ลด านทร พยากร ข อม ลด านทร พยากรบ คคล หมายถ ง ข อม ลท เก ยวก บบ คคลท กประเภทท ท าหน าท ให บร การสาธารณส ขอาจเป น บ คคลท ได ร บการฝ กฝนด านน โดยเฉพาะ เช น แพทย เภส ชกร พยาบาล ผด งครรภ น กว ชาการสาธารณส ข พน กงาน อนาม ย หร อเอกชนในร ปอาสาสม คร ส งคมสงเคราะห แพทย แผนโบราณ ผ ส อข าวสาธารณส ข ผ บ นท กข อม ลด านทร พยากร ค อเจ าหน าท ฝ ายทะเบ ยนประว ต ของหน วยงาน ได แก ห วหน าสถาน อนาม ย ผ อ านวยการโรงพยาบาล สาธารณส ขอ าเภอ สาธารณส ขจ งหว ด ข อม ลม ประโยชน ในการจ ดอ ตราก าล งให เหมาะสมก บป ญหาสาธารณส ข ท องถ น ข อม ลด านการเง น หมายถ ง ข อม ลเก ยวก บงบประมาณในการท างานซ งอาจได มาจากหลายแหล งเช น จากร ฐบาล เอกชนองค กรในหร อต างประเทศ ผ บ นท กข อม ล เช น ฝ ายการเง น ฝ ายการต างประเทศ หร อฝ ายว จ ย แล วแต แหล ง ว ตถ ประสงค ของเง นงบประมาณน น ข อม ลด านว สด และคร ภ ณฑ หมายถ ง ข อม ลท เก ยวข องก บท ด น ส งก อสร างและอ ปกรณ ท ใช ในการให บร การ สาธารณส ขอ นได แก ยา เคร องเวชภ ณฑ สารเคม ต าง ๆ ว สด ส าน กงาน ยานยนต และอ ปกรณ ทางการสาธารณส ข ได แก ยา เคร องเวชภ ณฑ สารเคม ว สด ส าน กงาน ยานยนต อ ปกรณ ทางการแพทย ผ บ นท กได แก เจ าหน าท เจ าหน าท ว สด ภ ณฑ ของส าน กงาน ข อม ลด านก จกรรมสาธารณส ข หมายถ ง ข อม ลท เก ยวข องก บงานบร การสาธารณส ขและการปฏ บ ต งานบร การ สาธารณส ข อ นได แก ข อม ลด านส งเสร มส ขภาพ ด านการป องก นและควบค มโรค ด านการร กษาพยาบาล และด าน การฟ นฟ สภาพให แก ประชาชน ข อม ลด านการบร หารจ ดการ หมายถ ง ข อม ลท ใช ในการวางแผน ควบค มก าก บงาน ว เคราะห สถาณการณ และการ ประเม นผล ข อม ลด านการบร หารจ ดการแบ งได เป น 2 ประเภทค อ ข อม ลด านนโยบาย และข อม ลประกอบการ บร หารจ ดการ เช น ด ชน ภาวะส ขภาพ ค ณภาพของการให บร การสาธารณส ข การม ส วนร วมของช มชน งบประมาณ ท ได จากร ฐบาลและเอกชน การจ ดระบบสารสนเทศส ขภาพ ข นตอนในการสร างสารสนเทศในระบบสารสนเทศ ม 9 ข นตอน ได แก ก าหนดผ ใช ก าหนดความต องการของผ ใช ก าหนดว ตถ ประสงค ของระบบสารสนเทศ ก าหนดสารสนเทศท ต องการจากระบบ ก าหนดรายการข อม ลท จ าเป น ก าหนดแหล งข อม ลหร อว ธ การเก บรวบรวมข อม ลและพ จารณาค ณภาพของข อม ล สร างฐานข อม ลและจ ดการ ฐานข อม ล ว เคราะห ข อม ลและก าหนดร ปแบบการน าเสนอสารสนเทศ (19)

20 - ระบบสารสนเทศเพ อการควบค มด านการปฏ บ ต งาน ใช ในการตรวจสอบก จกรรมการด าเน นงานต าง ๆ ว าม ประส ทธ ภาพหร อประส ทธ ผลหร อไม 2. ระบบสารสนเทศสาธารณส ขเพ อการบร การ เก ยวก บการจ ดการทางการแพทย และสาธารณส ข เช น - ระบบสารสนเทศการบร การ เก ยวก บการจ ดการเก ยวก บผ ป วย การร บผ ป วย การจ าหน ายผ ป วย การส งต อ น ด - ระบบสารสนเทศทางคล น ก เช น ระบบเวชทะเบ ยนผ ป วย ระบบแพทย บ นท กข อม ล ว น จฉ ยและส งยา 3. ระบบสาธารณส ขเพ อการเพ องานว ชาการ เก ยวข องก บองค ความร ด านสาธารณส ขท งท เป นทางการและไม เป น ทางการ เช นระบบการประช มว ชาการทางไกลทางด านสาธารณส ข ระบบเคร อข ายสารสนเทศส ขภาพช มชน ระบบ สารสนเทศด านส ขภาพส าหร บประชาชน เผยแพร ความร ด านโรคภ ยไข เจ บและการด แลร กษาต วเอง การเก บรวบรวมข อม ลทางด านสาธารณส ข น นท าได โดย เก บจากการท าส ามะโน เก บจากการส ารวจด วยต วอย าง และเก บจากลงทะเบ ยน ระบบทะเบ ยนเป นระบบการบ นท กข อม ลลงในแบบพ มพ ท ก าหนดให หร อท ตกลงร วมก นระหว างผ ปฏ บ ต ผ บร หารและผ วางนโยบาย หร อการก าหนดแบบบ นท กท เร ยกว า แบบระเบ ยน และแบบรายงานของผ ใช ข อม ล เพ อ การบร หารภายในองค กรหร อท องท ระบบสถ ต ช พ หมายถ ง การจดทะเบ ยนตามกฎหมาย การบ นท กและรายงานเช งสถ ต เก ยวก บเหต การณ ท เก ดข น และการเก บ รวบรวม ว เคราะห การน าเสนอผล และการแจกแจง สถ ต ไปตามเหต การณ ช พต าง ๆ ซ งรวมถ งการเก ด ม ช พ การตาย การตายคลอด การแต งงาน การหย า การร บบ ตรบ ญธรรม การยอมร บหร อการยกเล กความผ กพ นต อ ก นทางกฎหมายและการแยกขาดจากก นทางกฎหมาย การจดทะเบ ยนประชากร หมายถ ง การจดทะเบ ยนท ท าให ทราบจ านวนประชากร และค ณล กษณะพ นฐานของ ประชากรและค ณล กษณะพ นฐานของประชากรท กระจายอย ท วประเทศ เป นการจดทะเบ ยนราษฎรท กคนใน ประเทศ ครอบคล มท กเพศ และท กอาย อย างต อเน องการจดทะเบ ยนประชากรของประเทศไทย เป นงานทะเบ ยน ราษฎรซ งเร มม มาพร อมก บการจดทะเบ ยนคนเก ด คนตาย ตามพระราชบ ญญ ต การตรวจสอบบ ญช ส ามะโนคร ว การจดทะเบ ยนคนเก ด คนตาย คนย ายต าบล u3614. ทธศ กราช 2460 พระราชบ ญญ ต การตรวจสอบบ ญช ส ามะโนคร ว สถ ต สาธารณส ข สถ ต สาธารณส ข ค อ ข อม ลท แสดงถ งภาวะส ขภาพของจ านวนประชากร การควบค มและการป องก นโรค การอนาม ย การบร หารงานในหน วยงานสาธารณส ข หร อเปร ยบเสม อนบ ญช ทางสาธารณส ข แบ งออกเป น 2 ประเภทค อ 1. สถ ต ช พ (vital statistics) ค อสถ ต ท เก ยวข องก บเหต การณ ท ม ความส าค ญต อช ว ต เป นด ชน อธ บายภาวะส ขภาพ ของประชากรช วงเวลาใดเวลาหน ง ซ งส วนใหญ น ยมใช ช วงเวลาหน งป ประกอบด วย การเก ด การตาย การเจ บป วย ยกเว นเร อง การย ายถ น จะคล ายก บสถ ต ทางประชากร ซ งท าโดยว ธ ส ามะโนประชากร 5ป 10ป ใช ช วงเวลานานกว า 2. สถ ต ส ขภาพ (health statistics) หมายถ งสถ ต ท แสดงถ งการควบค ม การป องก น การอนาม ยและการบร หารงาน ในหน วยงานสาธารณส ข เช น สถ ต การบ าบ ดและการป องก นโรค การส งเสร มส ขภาพอนาม ย การอนาม ย ส งแวดล อม การบร หารส วนราชการและหน วยงานสาธารณส ข รวมท งการรายงานก จกรรมสาธารณส ข สถ ต ส ขภาพม ประโยชน ค อ - ท าให ทราบถ งขนาดและป ญหาส ขภาพ - ช วยให การพ ฒนาโครงการสาธารณส ขต าง ๆ เป นไปอย างม หล ดการและเหต ผล - ช วยในการก าหนดนโยบายและวางแผนสาธารณส ขและว ธ การบร การสาธารณส ข - ช วยในการประเม นผลโครงการพ ฒนาสาธารณส ขของชาต - ช วยในการว เคราะห ว จ ยภาวการณ ต าง ๆ ทางด านการแพทย และการสาธารณส ขของประเทศ (20)