اocukluk اa nda Beslenme

Transcription

1 Ay e PALANDـZ فstanbul ـniversitesi T p Fakültesi, Aile Hekimli i Anabilim Dal, فstanbul ضzet اo cuk lar da bes len me du ru mu nun dü zel til me si ço cuk ba k m n n n ce lik li ko nu su ol ma l d r, çün kü be bek ve ço cuk bes len me si nin sa l a et ki le ri mür bo yu fark edi lir. Em zir me zen di ril me li ve des tek len me li dir. Ai le le re bes len me ko nu sun da reh ber lik ya p l ma l, s k kar la lan so run lar için uya r l ma l d r lar. Bu der le me de ye ni do an ve süt ço cuk la r n da an ne sü tü nün ne mi, ek be sin le re ge çi, oyun ve okul ço cuk la r ile er gen le rin bes len me si ne de i nil mi tir. Sum mary Im pro ve ment of the nut ri ti onal sta tus of chil dren sho uld be the prio rity of child ca re be ca use the im pact of in fant and child fee ding on hu man he alth is ob ser ved thro ugh the who le li fe. Bre ast fee ding sho uld be pro mo ted and sup por ted. Pa rents sho uld re ce ive gui dan ce on op ti onal nut ri ti on and com mon fee ding prob lems. This re vi ew is in ten ded to fo cus on bre ast fee ding of in fants, comp le men tary fee ding and fee ding prac ti ce thro ugh child ho od. Anah tar ke li me ler: Bes len me, süt ço cu u, ço cuk, an ne sü tü. Ya a d k la r bü yü me ve ge li me sü re ci ne - de niy le ço cuk la r n bes len me si zel bir ne - me sa hip tir. Hem sa l k la r n sür dür mek hem de sa hip ol duk la r po tan si yel bü yü me ve ge li me he def le ri ne ula a bil me le ri ni sa - la mak için de i en ih ti yaç la r n kar la ya cak içe rik te be sin ler tü ket me le ri ge re kir. Bu be - sin le rin kat k mad de le ri ve ko ru yu cu mad de - ler içer me me si ne zen g s ter mek ge re kir. Ye ni do an ve süt ço cu un da bes len me An ne sü tü: An ne sü tü do um dan iti ba ren Key words: Fee ding, in fant, child, hu man milk. ilk 6 ay için de bir be be in ih ti ya c olan tek be - sin dir. Ge rek li bü tün be sin ge le ri ni içe rir, ba - k l k sis te mi ve be yin gi bi or gan la r n ge li i - mi için de ide al dir. Bi le i mi em zir me sü re ci bo yun ca be be in de i ik ih ti yaç la r n kar la - ya cak e kil de de i i me u rar. An ne be bek ba - n güç len di rir. Ba ta di ya bet gi bi oto im mün has ta l k lar ol mak üze re ato pik has ta l k lar dan, mal nüt rüs yon dan, obe si te den ko rur. Okul ba - a r s n art t r r. B y le ce ya rar la r em zir me d - ne min ce de vam et ti i gi bi ya a m n ile ri d - nem le ri üze ri ne de olum lu et ki le ri var d r 1. 20

2 Sa l k l bir em zir me için be be in do um dan son - ra müm kün olan en er ken d nem de an ne me me si ne ve ril me si ge re kir. B y le ce pro lak tin sa l n m uya r - la rak sü tün gel me si sa la n r. Em zir me d ne mi bo - yun ca süt sal g s n en çok art t ran et ken be be in do ru tek nik le ve s k ara l k lar la em zi ril me si dir. An - ne nin ye ter li su al ma s, üzü lüp yo rul ma ma s da nem li dir. Ge be lik d ne min de an ne sü tü nün üs tün - lük le ri ve uy gun em zir me y n te mi ko nu sun da e i ti - len an ne ler em zir me so ru nu ya a maz lar 2. Ba lan g ç ta be bek her is te dik çe em zi ril me li dir. En uy gun po zis yon be be in yü zü an ne ye d nük ve bur nu me me ba hi za s na ge le cek e kil de kav ran - ma s, vü cu du ve ba ay n hi za da ola cak e kil de omuz la r n dan kal ça s na do ru des tek len me si dir. Be - bek a z y la yal n z me me ucu nu de il are ola y da kav ra ma l d r. Be bek me me yi uy gun e kil de kav ra - ya maz, a z na yal n z me me ucu nu al r sa bu ra s ze - de le nir ve çat lak lar olu ur. Me me ba çat la n n yol aç t a r an ne yi em zir mek ten al ko ya bi lir. Bu nu n le me nin en et ki li yo lu uy gun em zir me tek ni i nin an ne ye iyi re til me si dir. E er çat lak olu tuy sa her em zir me den son ra bi raz süt s k la rak me me ba na sü rül me li ve ku ru ma s bek len me li dir. Te miz lik mal - ze me le ri kul la n l ma s tah ri i ar t ra bi lir. Me me ba - n n ku ru tu tul ma s na zen g s te ril me li, pa muk lu ça - ma r lar kul la n l ma l, s k ban yo ya p l ma l d r 3. Em zir me sü re si en az 10 da ki ka ol ma l, 30 da ki - ka y geç me me li dir. B y le ce be bek hem lak toz ora n yük sek olan n süt ten, hem de ya ora n yük sek olan son süt ten ya rar la na bi lir. Ba a r l bir em zir me nin g s ter ge si be be in 3. gün 3 kez ve 5. gün den son ra gün de 5-6 kez be zi ni s lat ma s d r. Do um son ra s 2. haf ta n n so nun da do um a r l na eri tiy se, ilk ay - lar da ay da 500g ve üze ri a r l k ar t olu yor sa an ne sü tü ye ter li dir 4. An ne sü tü alan be bek ler D vi ta mi ni y nün den des tek len me li dir. An ne nin ça l ma s ve di er k sa sü re li zo run lu ay r l k lar da an ne sü tü nün sa la rak sak lan ma s en iyi ç züm dür. Sa ma i le mi el le ve ya pom pa ile ya - p la bi lir. Sa lan süt üze ri ne ta rih ya z la rak ka pak l cam i e ler için de sak lan ma l d r. An ne sü tü 25 C'de 6-8 sa at, buz do la b n n üst ra f n da (4 C) 5-6 gün, buz luk ta 2 haf ta ve de rin don du ru cu da 3-6 ay sak la - na bi lir. Be be e ver me den n ce ka va no zu s cak su da bek le te rek (ben ma ri y n te mi) l k ha le ge tir me li dir. Mik ro dal ga f r n da s t l ma s ne ril mez 3. An ne sü tü pre ma tü re be bek ler için de en uy gun be - sin dir. Bu yüz den yo un ba k m ih ti ya c ne de niy le a z - dan ala ma yan be bek le rin an ne le ri süt le ri ni dü zen li sa - p don du ra bi lir ler, b y le ce be be in em me ye ba la ya - ca gü ne ka dar süt ya p m n sür dür mü olur lar 5. An ne sü tü ile ye ter li ve ba a r l bir em zir me sa - lan d y sa ilk 6 ay hiç bir ek g da ve su ve ril me si ne ge - rek yok tur. اo cuk is hal ol sa bi le em zir me s k l n n art t r l ma s y la bu du rum la ba edi le bi lir 6. Be bek çok s k ve uzun sü re em mek is ti yor sa, hu - zur suz sa, sert, sey rek ve az mik tar da d k ya p yor - sa, bek le nen a r l k ar t sa la na ma d y sa an ne sü - tün den vaz ge çe rek ma ma ya ba la mak ye ri ne n ce em zir me da n man l ve ri le rek ye ter siz li e yol açan ne den ler be lir len me li, bun la r n or ta dan kal d r l - ma s na ça l l ma l d r. Na di ren an ne sü tü nü ar t r ma - ya y ne lik ça ba la ra ra men 2 haf ta n n so nun da bes - len me nin ye ni den dü zen len me si ge re ke bi lir 4. فlk 6 ay da an ne sü tü ne tak vi ye: Bu, hiç ter cih edil - me yen ve ney se ki s k ge rek me yen bir du rum dur. E er 21

3 ek g da la ra ba la mak ge re ki yor sa an ne sü tü ne ben ze - til mi for mül ma ma lar ter cih edil me li; an cak be be in an ne sü tün den ta ma men vaz geç me me si için bi be ron ye ri ne ka k la bes le mek be nim sen me li dir. ضn ce an ne - nin em zir me si son ra ma ma ve ril me si ve bu uy gu la ma - n n an ne sü tü nün g re ce li ola rak azal d ak am sa at - le rin de ya p l ma s em zir me sü re si ni uza ta cak t r. An ne sü tü hiç ve ri le mi yor sa ma ma mik ta r ve s k - l n be be in ya na g re ayar la mak uy gun olur: ilk 2 haf ta 7-8 kez ml, 3-4 haf ta 6-7 kez ml, 2. ay 5-6 kez ml, 3. ay 5 kez ml, 6. ay 4 kez ml. Cam bi be ron ter cih edil me li, de lik le ri çok kü çük ve ya çok bü yük ol ma ma l d r 3. An ne sü tü ne ben ze til mi for mül ma ma lar te min edi le mi yor sa inek sü tü su ile ka r t r l p 100 g içi ne 5 g (sil me bü yük çay ka ) e ker ek le ne rek kul la n la - bi lir. Ka r t r ma ora n 1 aya ka dar 1 k s m inek sü tü - ne 1 k s m su, 1-4 ay ara s 2 k s m inek sü tü ne 1 k s m su ek lin de ol ma l d r. D r dün cü ay dan son ra su lan d - r l ma dan kul la n la bi lir. An cak be be in inek sü tü aler - ji si bul gu la r y nün den iz len me si uy gun olur 7. Ek be sin le rin ba lan ma s : An ne sü tü alan be bek - le re al t n c ay dan iti ba ren ek be sin ler ve ril me ye ba - la n r 8,9. Bu d nem de be be in be sin ih ti yaç la r ar tar. Tek ba na an ne sü tü ile bu ih ti yaç lar kar la na maz. Sin di rim sis te mi ise an ne sü tü d n da ki be sin le ri sin dir me ye ha z r ha le ge lir. Ka t be sin le ri çi ne yip yu ta bi lir. Di ler ç k mak üze re dir. Des tek siz otu ra bil - di i, ba ve bo yun ha re ket le ri ni kon trol ede bil di i için bes le mek de nis pe ten ko lay olur. ف te bu d nem - de onu an ne sü tün den da ha yo un ve pür tük lü be sin - le re al t r mak ge re kir 10. An ne sü tü al ma yan be bek ler de ek be sin le re 4. ay - dan son ra ba la na bi lir. فlk ba la na cak ek be sin ler mey ve pü re si, yo urt, pi rinç unu ile ha z r lan m mu hal le bi ol ma l d r. Bir tat l ka y la ba la n p bir kaç gün de art t r l r. Bir ü nü olu tu ra cak mik ta ra ula a na ka dar ay n ün - de em zir mek de ge re kir. Ek be si ni ilk kez bir le ü nün de ver mek ola s bir aler jik re ak si yo nu er ken fark et me ye yar d m c olur. Mey ve pü re si ne ba lar - ken ilk 1-2 gün yal n z su yu nu ver mek al ma s n ko - lay la t r r. Se çi le cek mey ve ler el ma, ar mut, ef ta li ve muz ola bi lir. Por ta kal, man da li na ve çi lek aler ji yap ma ola s l ne de niy le da ha geç ve ril me li dir. Mu - hal le bi yi ha z r lar ken inek sü tü ye ri ne ha z r ma ma kul la n l ma s ter cih edil me li dir. Bu nun için 1 su bar - da su ve 2 sil me tat l ka pi rinç unu pi i ri lir. Il - y n ca içi ne 6 l çek toz ma ma ka t la rak ka r t r l r. Seb ze çor ba s ya par ken 1 pa ta tes, 1 kü çük boy ha - vuç, 1 tat l ka pi rinç ve ya ir mik, 1 çor ba ka zey tin ya ve 2 su bar da su için de pi i ri lir. Bir iki gün su yu ve ri lir, son ra seb ze le ri de ko yu la rak pü re ya p l r. Al t k ça di er mev sim seb ze le ri (ka bak, s - pa nak, ke re viz, kar na ba har, may da noz) ve 7. ay dan iti ba ren k y ma ek le nir 3. Ek be sin le re ba lar ken a a da ki il ke le re dik kat et me li dir 3,7,10-12 : Ek be sin ler be be e kar n aç ken ve ril me li dir. Ba lan g ç ta gün de bir den faz la ek be sin le kar - la t r ma ma l, di er ün ler de an ne sü tü ne de vam edil me li dir. Her ek g da ya n ce kü çük mik tar lar la 'tat t r ma' ek lin de ba la ma l, mik ta r gün ler için de art t r l ma l d r. Ek be sin ler ha z r la n r ken tuz kul lan ma ma ya zen g s te ril me li dir. 1 ya n dan iti ba ren ai le sof ra s - na otur du un da tuz lu ye mek ler yi ye bi lir. Ba z be bek ler ek be sin le rin ta d n sev me ye rek 22

4 red de de bi lir, s rar la an ne sü tü nü ara ya bi lir. Fark l bir be si ni 9-10 kez tat t k tan son ra al a bi le ce i ni g z nü ne ala rak, de i ik gün ler de, ke yif li ol du u za - man lar da ye ni den de ne mek ge re kir. Ek be sin ler ha z r la n r ken el te miz li i ve di er hij - yen ku ral la r na uy ma la r ko nu sun da ai le ler e i til me li dir. Eri kin ler için ha z r lan m kat k ve ko ru yu cu mad de içe ren pa ket len mi, don du rul mu, kon ser ve be sin ler le ha z r mey ve su la r be bek ler için uy gun de - il dir. Ta ze ha z r lan m do al be sin ler ve ril me li dir. Ai le le rin blen der kul lan ma ma la r ko nu sun da uya r l ma la r ge re kir. Ak si hal de be bek pür tük lü be - sin le re al a maz ve iler de nem li bes len me so run la - r ya ar. Cam ren de ve iri de lik li tel süz geç kul la n - la bi lir. Bu e kil de ha z r la nan be si ne al t k tan son ra - ki a a ma ça tal la eze rek ver mek tir. Ba z be bek ler pür tük lü be sin le ri yu tar ken zor la n r ve ü re bi lir. An ne le re bu du ru mu so uk kan l l k la kar la ma la r, a r tep ki ler den ka ç n ma la r üt len me li dir. Be be - in ür me sin den kor kup te la a ka p l ma ma l, ka - a da ha az mik tar ko ya rak ye ni den de ne me li dir. Pür - tük le rin bir sü re için kü çül tül me si de ne ne bi lir ay ara s gi de rek an ne sü tü nün bes len me de ki a r l aza l r, ek g da al m ar tar. Seb ze çor ba s na al t k tan son ra tar ha na ve di er çor ba lar d nü üm lü ola rak ve ri lir. Kah val t için tu zu ç ka r l m pey nir, re - çel ve ya pek mez, ek mek içi, te re ya uy gun dur. ضn - ce le ri bun lar ha z r ma ma ve ya süt için de ka r t r l r - ken do ku zun cu ay dan iti ba ren kah val t ta ba n da ay - r ay r su nul ma l d r. Yu mur ta sa r s na 7-8. ay lar da, be ya z y la bir lik te ver me ye ise 12. ay dan son ra ba la - ma l d r. Bir ya n dan n ce bal ve ril me me li dir Do ku zun cu ay dan iti ba ren mer ci mek ve di er bak la gil ler ün ler de ye ri ni al r. Ba l k, ta vuk ve ai le sof ra s n da var olan di er ye mek le re de al t r l r ay dan son ra be bek ler için zel bir ey pi ir me ye ge rek yok tur. Di er ai le bi rey le riy le ay n sof ra da ev ya p m ye mek le ri ye me le ri uy gun olur 13. Be bek ka r k bes len me ye ba a r ile geç se de an ne sü tü nü 1 ya n dan n ce, müm kün se 2 ya n dan n ce kes me me li dir. Yal n z ca ge ce le ri em zi ril se bi le hem en fek si yon has ta l k la r ve aler ji den ko ru yu cu et ki si de vam eder, hem de an ne-be bek ba n pe ki ti rir 3. Oyun ço cu u nun bes len me si Oyun ço cuk lu u d ne min den iti ba ren bes len me nin en nem li il ke si sa l k l bes len me al kan l k la r n n ka - za n l ma s d r. Bu d nem de ya p lan bes len me ha ta la r obe si te, di ya bet ve ate rosk le oz risk le ri ni be ra be rin de ge ti rir. Bu nun nü ne ge çe bil mek için ya p l ma s ge re - ken en nem li ey ai le de ki bü yük ço cuk ve eri kin le - rin bes len me e kil le ri nin r nek olu tur ma s d r. Bir lik - te ai le sof ra s na otur ma al kan l n n sür dü rül me si, faz la tuz tü ke ti min den ka ç n l ma s, sa lam, so sis, cips, ket çap, bis kü vi, e ker le me, gof ret, mey ve su yu ve ko - la l içe cek le rin ola bil di in ce k s t la n p, ev de pi mi, be sin ge le ri ni den ge li içe ren yi ye cek le rin se çil me si, ara ün ler de mey ve ve ril me si nem le vur gu lan ma l - d r. Di sa l aç s n dan ün ler den son ra f r ça la ma al kan l n n ka za n l ma s na ve ge ce süt ve ril me me si - ne dik kat çe kil me li dir 13. Okul ço cu u ve er gen le rin bes len me si Okul ça ço cuk la r ve er gen ler ev d n da uzun - ca za man ge çir dik le ri için tü ket tik le ri be sin le rin kon tro lü es ki ye oran la zor la r. Bu nok ta da sa l k l be sin ler ko nu sun da ev de, okul da ve med ya ara c l - y la e i ti le rek bi linç ka zan ma la r çok nem li dir. 23

5 ضzel lik le h z l bü yü me d nem le rin de et, ba l k, süt ve süt ürün le ri nin tü ke til me si, ya, e ker ve sod yum içe ri i nin k s t lan ma s nem ta r. Di ye tin ye ter li lif içer me si ge rek li dir. Bu ih ti yaç tam ta h l ek me i ve ku ru bak la gil ler le kar la na bi lir. Kat k mad de le ri içe ren ve ya ya pay tat lan d r c la r n kul la n l d yi ye - cek ve içe cek ler den uzak du rul ma l d r 14. Vi ta min des te i Do um dan iti ba ren tüm be bek le re D vi ta mi ni des te i ( U) ve ril me li dir. Bu des tek en az 2 ya na ka dar sür dü rül me li dir. 6 ay l k tan iti ba ren 2 ya na ka dar mul ti vi ta min ve ri le bi lir, bu sü re 5 ya na ka dar uza t la bi lir. Sa l k Ba kan l 'n n be bek ve ço cuk iz lem pro - to kol le rin de 4 ay l k tan iti ba ren 12. ay n so nu na dek, en az 5 ay sü rey le 10 mg/gün de mir des te i ve ril me - si yer al mak ta d r. Son ola rak bü tün ço cuk lar için uy gun tek bir bes len - me prog ra m yok tur. Te mel il ke le re sa d k kal mak ko u - luy la, be bek ve ço cuk la r n da mak tat la r na, ih ti yaç la r - na, sa l k du rum la r na ve eko no mik ko ul la ra uy gun, gün lük de i ik lik le re aç k bir bes len me prog ra m ile sa l k l ve mut lu ço cuk lar ye ti tir mek müm kün olur. Kay nak lar 1- Agos to ni C, Bra eg ger C, Dec si T, Ko la cek S, Ko letz ko B, Mic ha el sen KF, Mi hatsch W, Mo re no LA, Pun tis J, Sha mir R, Sza jews ka H, Turck D, van Go udoe ver J. Bre ast-fee ding: A Com men tary by the ESP - GHAN Com mit tee on Nut ri ti on. J Pe di atr Gas tro en te rol Nutr 2009; 49(1): At c A, Po lat S, Tur han AH. An ne sü tü ile bes len me. Tür ki ye Kli nik le - ri Pe di at rik Bi lim ler Bes len me ve Me ta bo liz ma Has ta l k la r ضzel Sa - y s 2007; 3(6): G k çay G. 99 Say fa da Be bek Bes len me si, Tür ki ye ف Ban ka s Kül tür Ya y n la r, 2. bas k, Gür E. فlk 6 Ay da Süt اo cu u nun Bes len me si. Sa l k ta ve Has ta l k ta Bes len me ف.ـ. Cer rah pa a T p Fa kül te si Sü rek li T p E i ti mi Et kin lik - le ri Sem poz yum Di zi si 2004; 41: K k sal N, Ak p nar R, K se H, Say r m K. Pre ma tü re ve Ye ni do an Bes - len me si. Gün cel Pe di at ri 2003; 1: K k sal G, ضzel HG. Be bek bes len me si. Sa l k Ba kan l Ya y n la r, An - ka ra, Gür E. Ta mam la y c Bes len me. Türk Pe di at ri Ar i vi 2006; 41: World He alth Or ga ni za ti on. Glo bal stra tegy for in fant and yo ung child fee ding. Ge no va Comp le men tary Fee ding: A Com men tary by the ESP GHAN Com mit tee on Nut ri ti on. J Pe di atr Gas tro en te rol Nutr 2008; 46(1): Ya c RV. اo cuk luk ça n da bes len me. Gün cel Pe di at ri 2005; 1: Kal ka no lu Siv ri S. Ta mam la y c Bes len me. Kat k Pe di at ri Der gi si Bes len me de Ye ni lik ler I-II, 2006; 28(2-3): K k sal G. Ta mam la y c Be sin ler ve Be bek Bes len me sin de ki ne mi, Tür ki ye Kli nik le ri Pe di at rik Bi lim ler Bes len me ve Me ta bo liz ma Has - ta l k la r ضzel Sa y s 2007; 3(6): G k çay G, Ga ri pa a o lu M. اo cuk luk ve er gen lik d ne min de bes len - me. Sa ga Ya y n la r, فs tan bul, Sü o lu ضD. اo cuk luk اa n da Bes len me: Okul اo cu u nun Bes len me - si. Sa l k ta ve Has ta l k ta Bes len me ف.ـ. Cer rah pa a T p Fa kül te si Sü - rek li T p E i ti mi Et kin lik le ri Sem poz yum Di zi si 2004; 41: