FRIESCH JIERBOECKJEN FOAR 1T JIER. i HOC IT FRIESCH GENOATSCHIP FO AR. SCHUD-, ADHEYTE- m TEALKINDE» FIERDE JIERGONG.

Transcription

1 FRIESCH JIERBOECKJEN FOAR 1T JIER i HOC IT FRIESCH GENOATSCHIP FO AR SCHUD-, ADHEYTE- m TEALKINDE» FIERDE JIERGONG. TO LIEAUWERD, BY G. T. N. SU RING AR»

2

3 SINNE- IN MOANNE- FORTJUESTERINGEN. U n dit jier schilîe er fijf forlj nes telingen oppe yerde lo sjean wezze, twae oonne Simie. ra trye oonne Moanne. Fen dizze schil yen oonne Sinne in alle trye oonne Moanne by mvz sjoen wirde kinne. DE EERSTE, oonne Moanne, de 6 January. by uwz to sjean in ijnnet westelijck diel i'en Europa in Afrika } ijn lieel Amerika, ijmie Atlantische 'va. ijmie Stille Sea, ijnnet easte'lijck diel fen Asien in Ny-Hollân } in ijn alle bekinde eylármen, ày "to Australien beheare. By tre r z

4 r/, it begin, moarns 7 uwre 5 min., it midden 8 uwre 16 min., in it eyn 9 uwre 26 min. De Moanne schil omlrint 6 tomme oerre noardlijcke rânne fortjuesterje, dogge om it de Moanne by awz om 8 uwre in 5 min. ondergiet, kinne \vy de leste lielte fenne fortjuesteringe naet sjean. DE 'FWAEUE oomie Sinne, nachts twissclieu do 20 in 21 January. Yen ringformige fortjues- (cringe, by invz naet to sjean, mar wol ijnnet greatste dicl fen Ny-IIollân, Suwd-Amerika, ia ijime suwdlrjcke eylânnen, dy twissclien dizze beyde lànneu lizze. Ney uwz tijd reckeno iz it foeçin de 20, juwns 7 uwre Ï8 min., it midden 10 uwre g min., in it eyn de 21, moarns 1 uwre o min. 5Ü TREDDE oonne Moanne, nachts twissclien de i in 2 July, by uwz to sjean in ijn heel Europa, Afrika, it westelijck diel fen Asien, ts'uu-d-ameriia in Noard-Amerika } oonne

5 Noard-poalcirkel to. It begin iz de 1, juwns il uwre 26 min., it midden de 2, moarns 1 uwre 4 min., in it eyn 2 uwe 42 min. De Moaime schil ioj tomme oerre suwdlijckerânne fortjuesterje. 2te Fis nes oomie Sinne, de 17 July, by nwz to sjean in ijii heel Europa, it noardlrjck diel feu Asien in oppe westlijcke kusten fennet noardlijck diel fen Afrika. By uwz iz it begin moarns 5 uwre 22 min. 32 sec, it midden 6 uwre 17 min. 6 sec, in it eyn 7 uwre 11 min. 41 sec. De Sinne schil 8 --tomme fortjuestere wmie. Ds FiiFDE oonne Moanne, de 26 December ; by uwz to sjean in ijn heel Europa, Asltn, Afrika, Suwd-Amerika in Ny-HoUân. Xie Moanne schil heel in al fortjuestere wirde. Jly uwz iz it begin juwns 8 uwre 6 min., it begin f enne heele Ibrljuesteringe 9 uwre 6 min,, it midden g uwre 55 min., it begin fenne forljeachlinge 10 uwre 44 min., in it eyn 11 nwre 44 min.

6 JIER-TIJDEN. ÏT FOARJIER begint de 20 Maert, juwns 8 uwre 27 min. DE SIMMER begint de 21 Juny, jnwns 5 uwre 38 min. IJj; HF.AEST begint de 23 September, moams 7 uwre 43 min." DE WINTER begint de 22 December, moarns o uwre 58 min. QÜATERTEMPERS. De eerste de 27 February, 1 in a Maert, Da t-waede de 29, 3i Maey in 1 Jimj', De tred Je de 18, 20 in 21 September. J)e Jierde de 18 ; 20 in 21 December.

7 CHRONOLOGISCHE CIRKELS.. I t g i l d e n tol....,. to D e S i n n e - c i r k e l.»..... '». ss%* j-)e Roomsche I/idiotie s o.. o ù. Ve Epacba.»..»,. -.» - - ^> /?e isiieynaletter,,., -. -». 2'T,

8 i Tijzdey 2 Woansd. JANUARY, æf liet 3i deagen. JILW Decama az Potestaet forkoarn i^g^. S. Decama forstoarn i Tongersd. Fr. Halma b. i Freed 5 Sujuen 6 Sneyn 7 Moandey 8 Tijzdey 9 Woansd. lo Tongersd. Beroerte to Lieauwerd ii Freed To Stearum 3ag huwzen ôfbaernd g3g. Hirde winter begint L. Bos forstoarn 1717 St. Juliaens floed 116/j. FalleMoanne moarns 8 awrc y min. ijmlü Kreeft. Moanne-fortjuesteringe. \ ia Snjuen i3 Sneyn 1.4 Moandey i5 Tijzdey i6 Woansd. Hero OcJcinga forstoarn Leste Admiraliteyt to Harns forbaernd Lieauwerd soent mey jirerhbergh i56y. Greate oerstreaming Keiier, juwiis 11 uwic 5Î min. ijunn Weagscheal,

9 L OUWMOANNE 17 Tongersd. i8 Freed 19 Snjuen 20 Sneyn 21 Moandey 22 Tijzdey 23 Woansd. 2<j Tongersd. 25 Freed 26 Snjuen 27 Sneyn 28 Moandey 29 Tijzdey 3o Woansd. 3i Tongersd. Joxuiner slach i5s6. Hendrik Casimir II bei'n Anna Paulotvna bern IJQ5. (Alhert I Heer fen Egmoiid < by Schagen trogge Friezen (.forsleyn Igo Galama fenne Schier. forsl. to Workura iticyz. Henr. Schotanus forst. i6o3. G. Ilerema rjucht. tatzum i584. Beweging tolieauwerd trogit Committèfen Herstel D. Galama forsleyn ICarel de Greate forstoarn Q / 014. Unie fen Utrecht i5j9- Munstersche freede Nye Moanne, juwnsioviwre 18 min. ijnne Wetterman. De Sïnne ijnne Wetterman,op 7uwre54min. in onder 4 uwre 14 min. Eerste Keiier, moarns 0 uwre 48 min. ijnne Rniip

10 i Freed 2 Snjuen 3 Snejn 4 Moandey 5 Tijzdey G Woansd. 7 Tohgersd. 8 Freed 9 Snjuen io Sneyn n Moandey ia Tijzdey 13 Woansd. 14 Tongersd. FEBRUARY, æf het 28 deagen. E. Eplcema forsloarn i832 Eerste mis fenne Bisschop Petri ijn Oldehove Graef IVïllem fait by Hijn- Iippen ijn 't Lân i3gs. Greate oerstreaming 182a. FolleMoanne juwns 6 uwre It Kastiel to Harns oerjuwne 36 min, ijnne i58o. Lieu\v. Slxtus f en Hemmema bern T ^33 1 JJO> 3urgwerd plondere i58o. De Roomsche GaestKjcken forlitte Lieauwerd i58o. Hedme mey hijust inslijde oer ijz fen Harns ney Amst Festus Hommius bern lerstel fenne Representanten Leste Ketter, æftermiddeys i uwre 38min. jnne Schorpioen.

11 $ E L L E i5 Freed 16 Snjuen 17 Sneyn 18 Moandey Cunerus Pelri eerste Bisschop to Lieauwerdforstoarn i58o. Petrus Tiara forstoarn Lijlze Fesïeljuwn. 19 Tijzdey po Woarisd. 21 Tongersd. Eise Eisinga bern I Freed 23 Snjuen TVillemFrederïk PaulAlexander Lodeivijk bern Mendrlh Casimir'Ihern Brân to Hol werd I5I5. L.fenAitzerna forstoarn Nye Moanne, juwns 5 uwre (î4 min. ijnne Fisschen. De Sirene ijnne Fisschen, op 7 uwre 0 min.!n onder 5 uwre o min. '24 Sneyn i5 Moandey 26 Tijzdey Simon Stijl bern GreaieFesleljuwn. 27 Woansd. Eerste Ketier, æftermiddeys 28 ToKgersd. PVïllem Kavel Frederik bern 1 uwre alruin, ijnne Bolle.

12 i Freed 2 Sujuen 3 Sneyn 4 Moandey 5 Tijzdey 9 Snjuen io Sneyn 11 Moandey 12 Tijzdey i3 Woansd. i4 Tongersd. *^. Rossum forstoarn i5s5. i5 Freed i6 Snjuen MAERT, æf het 3i deagen. Sonoy nimt Stearum ijn I58I. Rennenherg forriedt Grinz oonne Spaenscben i58o. 7- Slijden mey folck oer ijz ney Enkhuwzen Woansd. Rinse Koopmans bern FolleMoanne moarns 5 uwre 7 Tongersd. 11 min. ijnne Faeni. 8 Freed VPïlhm V bern R.Dononœiis forstoarn i585. Almenum ôfbaernd trog Grombach I5I5. Prinses Anna forstoarn pfillemlodewijtehera i56o. Leste Keiier, moarns 6 uwre 12 min. ijnne Stienbock. Willem I az Kening hildge i8i5. JB. Fullenius bern 1640.

13 FOARJIERMOAN NE Sneyn M. Coehoorn forstoarn \ 18 Moandey 19 Tijzdey 20 "V\ r oansd. ai Tongersd. 22 Freed 23 Snjuen 24 Sneyn -O. Jï. Beucher Andreœ forstoarn Greate Pier oerwint de Sassen by Hoorn t5i5. De Sinne ijnne onder 6 uwre. ItFoarjierbeg. Nye Moanne) (Don Jan fen Hastenrijck moai'ns 11 uwre 24 min. ijn- inimt de Riedslieren fen (Frieslân finzen ne Bolle. (De Steaten fen Frieslân for- ^biedje de Socinianen in (Kwakers it lân S. J. Brugmans bern a5 Moandey 26 Tijzdey JVïllem Carel Hendrik Friso boaschet Woansd. 28 Tongersd. 29 Freed 3o Snjuen Greate Pzerforjagget de BorgoenschenuwtHijnîipp [uwns 1 mwre Eerste Ketter, j min. ijnne' Kreeft. 3r Sneyn ArjenRoeïofs bern ÏJ54-

14 i Moandey 2 Tijzdey 3 Woansd. 1 4 Tongersd. 5 Freed 6 Snjuen 7 Sneyn 1 8 Moandey 9 Tyzdey lo Woansd. - ii Tongersd. 12 Freed i i3 Snjuen i4 Sneyn t5 Moandey APRIL, het 3o deagen. æf De Wettergeuzen nimme den Briel ijn Eerste stien leyd fen 't nye stedhuwz to Lieauw Claes fen Adelen forstoarn i56 7. Yerdschodding i58o. It Kleaster to Aelsum ófbaernd I52Î. ff'ïlhelmina Maria Sophia Louisa beru i82<j. MaridLouUa forstoarn iy65. /Soen twissche Wijhe fen î Groustins in S. Sjaerda (.in harren Seerp Beyem to Workum forstoarn i Prins TFïllem I to Lieau- werd I58I. FolleMoanne æftermiddeys 3 uwre 4*nin. ijnue Weagscheal. Peassche. Leste Ketier, moarosouwre 32 min. ijnne Stienbock.

15 GERZMOANNE i 6 Tijzdey 17 Woansd. 18 Tongersd. Epo LiaucTcama 19 Freed 20 Snjuen 2i Sneyn 22 Moandey 23 Tijzdey 24 Woansd. 23 Tongersd. î6 Freed 27 Snjuen 28 Sneyn 29 Moandey 3o Tijzdey 100 o. forstoarn Eerste klassis op it Heerenfeen I63I. Bolle. DouweEpes Hettinga baernt T)eSinneiymxe Pier Foppes Sjaerda-huv?, Bolle, op /j uwre 56 min. in to Oppenhuwzen ï49 r * Poplce Mockejna-hwwz, to onder - uwre Ee ôfbaernd i5oo. 4 min. Brân to Boalsert itfls. De opstân tjinne Sax begint Eerste Keûer, i5oo. moarns 5 uwre Juliiis fen Botnia st. i6i/\. 5ö min. ijnne Jan JFülem Friso boaschet oon Maria Louisa Lânzdey hâden to Stearuui oer de easclien fen Karel de Stoute tjin Frieslân JVye Moanne, moarns 2 uwre 12 min. ijnne

16 M A E Y, æf het 3i deagen. t Woansd. Hartman Galamaîmz, i56^. J Tongersd. Wdl. Prederi* Stedh. boasch. oonalbert.agnesf.o. i Freed Forbuwn feneast-inwestergo mey Albertf.Beyeren i3gg. 4 Snjuen A.lÜf.Schiturmans fors.igjs. FolleMoanne f Aremberg kry 't de fluchtj. moarns x uwre 5 Sneyn < edelen Galama, Beyem in 10 min. ijnne ISonga finzen Schorpioen. 6 Moandey 7 Tijzdey 8 Woansd. i4 Tijzdey i5 Woansd. V.fen Ayta forstoarn Tongersd. Wilhelm. Frederïka Louisa CharlottaMarianneh IO Freed It Blokhuwz to Stearum oon Sonoy oerjuwne i58i. ii Sajuen TViïlem IV to Lieauwerd Leste Ketter, ijnhelle juwns 7 uwre ia Sneyn G. Jongama wer îjnitbestjoer n min. ijnne fen Boalsert set i4{)2. Wetterman. i3 Moandey De Friezen forslcane de Hollânsche float i5i5. Johannes Mulderhem Ï6 Tongersd. C. Vitringa bern 1659, Hijmmel- eartsdey.

17 BLOMMEMOANNE 17 X'Yeed 18 Snjuen [q isneyn,20 Moandey 21 Tijzdey 122 Woansd. 23 Tongersd. Graef Adolf fen 24 Treed a5 Snjuen 26 Sneyn 27 Moandey a8 Tijzdey 29 Woansd. 3o Tongersd. 3i Freed Sonoy nimt it Kastiel fen Stearum ijn i58i. Floris fen IJsselsluin nimt Boalscrt ijn :5i6. Jancke Douwama inne Gelderschen bel. Dockum lôi^. Floris fen IJsselstein forlit Boalsert Nassau sneuvelt i568. Alberlina jignes forstoarn H. Fenema forstoarn i^8j. Scherne Wijbe to Eugeluro deadschetten JVillem II bern Oerienkomste twisschen de Buwte- in Binnendijksters fenne Pijf Dielen It scheel twisschen Schier. in Fetk. to Warns trog ien twaegefjuecht byleyd i3o5- TFillemLodewijh forst. 1620, Js ye J\îoi2iiTie, Æftermiddeys 2 uwrc 4 min. ijnne Bolle. l)e&'nneijnne Twaelingen, op 4 uwre 2 min. 'in onder yuwreäsmin. Eerste Ketter, rooarns 11 uwre 4 min. ijnne Faem. Pinkster.

18 .. ÏUNY, æf het 3o deagen. 1 Snjuen 2 Sneyn 3 Moandey 4 Tijzdey v 5 Woansd. 6 Tongersd. 7 Freed 8 Snjuen 9 Sneyn ïo Moandey il Tijzdey ia Woansd. i3 Tongersd. Tfillem Frederik Hendrik i4 Freed i5 Snjuen Galama, Beyem in Bonga to Brussel onthaedge i568. Ernst Casimir deadschetten i63a. Rienck f en Burmania forstoarn Bonifacius formoard 754. De Wâdljuc by 't read Klif trogge Sax forsleyn 1^98. De Steaten besluwte 't lân onder -«etter to setten Foppe Camstra forstoani i4a5. 'f\fitc» ƒ«ftzjfï 0f Bálthazar æf'termiddeys Beuker forsitoarn 1 uwreijöiïiin ijnnefisschen. KÚVÏI T 7S *^ /^ i>ern ioao. FolleMoanne rïiïcldeys Q.u w- rt; i y min. ïjnne Sjietter. r

19 SIMMERMOANNE i6 Snsyn i 7 Moandey 18 Yijzdey 19 Woansd. 20 Tongersd. 28 Freed 29 Snjuen 3o Sneyn De Frânschen -wirde forsleyn by Wetterloo i8i5. 21 Freed Heege wetterfloed De&'nneijnrie ireeft, op 3 22 Snjuen Floris f en IJsseïstein komt uwre 38 min. to Harns, om Frieslàn oader m onder 8 uwre 22 min. De Karel V to bringen I5I5. 23 Sneyn Johanfen Hottingast Simmer beg. Langste dey. 24 Moandey Epo Doumá forstoarn Eerste Ketier, æftermiddeys Ï5 Tijzdey Prins Wïllem I Stedh. fen 3 uwre 52min. Fr. stelt Bernardfen Merodeijnne Weagscheal. az sijn Luitenant oon i58o. î6 Woansd. Buwn fenne Fetkeapers ijn Eastergo raey Grinz Tongersd. Georg. Coopmans bern Georg fen Saxen ijnhildge i5o4- R. Dodonceus bem Ruardus Acronius az Geref leer.neyboals.berôpp. iö^g TVye J\îo<iiln j uwnsnuwre 35 min. ijnne Twaelingen.

20 i Moandey Bavius Voorda bern Tijzdey 3 Woansd. 4 Tongersd. 5 Freed 6 Snjuen j Sneyn 8 Moandey 9 Tijzdey lo Woansd. n Tongersd. ia Freed i3 Snjuen i4 Sneyn i5 Moandey i6 Tijzdey J U L Y, æf liet 3i deagen. Hector fen lïoxwier forst. i546. De Walen tjeane Frieslân uwt i Slag to Arum twisschen twae Abten i38o. Feslus Hommius forstoarn fit mormerstiencn kopstik <fen Gijshert Japicx ont- 'ditzen to Boalserf iö23. Tjerk IValta nimt Boalsert wer ijn i494- Bavius Voorda forst, Napoleon slokket iwz lân ijn fgearkomste fen Predikanten Raem. l to Lieauwerd om oer 'tbeh. Ifen't lân to bandeljen Hendrik Casimir wirt Stedh. incap. Gen. fenfriesl Jan Wïllem Friso fordrinzt P. Tiara bern 1S16. Lieutve Fons forstoarn 15oo. FolleMoanne moarns 0 uwre 57 min. ijnne Stienbock. Moanne-for- 'juesteringe. Leste Ketier, moarns 4 uwre 32 min. ijnne

21 HEAMOANNE 17 Woansd. 18 Tongersd. 19 Freed 20 Snjuen 21 Sneyn 23 Moandey 23 Tijzdey 24 Woansd. 25 Tongersd. 26 Freed 27 Snjuen 28 Sneyn 29 Moandey 3o Tijzdey 31 "Woansd. Groef/ere Aremberg to Lieauwerd beyerdge i568. D. -R. Camphuizen forstoarn Aïbrecht fen Saxen komt to Harns ijn it lân i499 - De Sinne ijnne Aïbrecht jen Saxen trog Lieuw, op 4 u. SnitzinBoalserthildge i499-1 va. in onder Georg jen l.alaing forstoarn 7 uwre 58inin. I58I. li'ersi'e Keti er, Aïbrecht f en Saxen rjuecht juwns 9 uwre it Hoaf fen Frieslân op i499' Bier-oproer to Lieauw. 14^7-58 min. ijnne Weagscheal. Siche lâauckama forstoarn i553. TaJeoAebinga forstoarn 1512, Frentjers Heage-schoalle oprjuecht i585. Nye Moanne, moarns 7 uwre 34 min. ijnne Kreeft. Sinne-fortjuesieringe. FollelMocinne æftermiddeys 3 u. 27 m. ijnne Wetierman.

22 AUGUSTUS, æf 5 Moandey 6 Tijzdey - Woansd. 8 Tongersii. Oerwinning fen Hasselt I83I. 9 Freed io Snjuen 11 Sijeyn 12 Moandey i3 Tijzdey i4 Woansd. i5 Tongersd. i6 Freed liet 3l deagen. i Tongersd. Jan fen Heemslede slotfâd to Stearum i4<>9-2 Freed Wûlejïi jllexander Frederik Gonst. Nicol. Mich b. 18 É 8. 3 Snjuen Ernst Casimir wirt Stedhâder Sneyn Jan WïllemFris0 bern 168 j. WühelnünaFreder.Alexandrina AnnaLoaisah Tjerk Hiddes bern WülemFrederikforst. i6i3. M. lajcklama à Nyeholt forstoarn 162S. Gadso Coopmans forstoarn.q.n l O I O. Oerw inning fen Leuven Be Sax belegert Lieauwerd op iiy Leste Keiier} juwns 6 uwre 21 min. ijune Bolle. De Gelderschen besette Boalsert I5I6. æftermiddeys Nye Moanne, Mislukke oonslag fen Rohles 2uwre5gmin. op Snitz in Boalsert is^j. ijnne Lieuw.

23 RISPMOANNE f 17 Snjuen 18 Sneyn Johannes Bonga komt nieye Geuzen ijn Frieslân i5ya Slag by Marsum Moandey 20 Tijzdey 21 Woansd. aa Tongersd. 23 Freed 24 Snjuen 2S Sneyn 26 Moandey 2 7 Tijzdey 28 Woansd. 29 Tongersd. 3i Snjuen DeMunsterschcn by 'theerenf tr. Friezentobek sleyn 1672 It Bildt ijndijcke i5oo. De Friezen tjean ney Dockum in plonderje it huwz fen Offe dy lân-forrieder i4yo. Eerste Ketzer, Juw Jongcima forsleyn by moarns 6 uwre Schoterzijl min. ijnne Schorpioen. D. Meeze forstoarn De Sîjine ijnne ^aem,op 4 uwre 56 min. in [CeniDg IViïlem I bern onder 7 uwre '[ min. HeldendieäfenDouweAukes ijnne seaslag t)in Jlskue Ejse Eisinga forstoarn DeBoergoenschen baerne Epe ZJoïMefiS-h.toIJrnsum i5i6. Zach. Húber bern lïollem-oanne moarns 7 uwre 19 min. ijnne?isschen.

24 s EPTEMBER, æf het 3o deagen. i Sneyn 2 Moandey 3 Tijzdey VFillem IV bern i-ii. Bloksij] trog Dirk van Baarà mei sijn Friezen ijnn Woansd. 5 Tongersd. 6 Freed - Snjuen 8 Sneyn g Moandey 10 Tijzdey ii Woansd. 12 Tongersd. DeSteatenfenFriesl. forbiedje deexercitie-genoatsch Rinse Koopmans forstoarn Bijldplondering to Lieaviwerd /tfift Be minderheyd fenne Steaten hâdt lânsdey tofrentj er Eerste preek bye Gereformeerden to Lieauwerd i566. Wetterfloed i5o3. Leste Ketier, nioarnsôu-wre 20 min. ijnne Twaelingen. i3 Freed l4 Snjuen i5 Sneyn 26 Huwzen to Snîtz ôfbaernd J456. Douwe in Otte Galama belizze Jelm. Sijisma-hnvrz to Warns i4g4- NyeMoanne, uwnsiouwre 4t min. ijnne Faem.

25 HEARSTMOANNE 1 Î6 Moandey 3e dijken trogbritzen isog. 17 Tijzdey i8 Woansd. ig Tongersd. TVïttem I to Brussel az Kening hildge Timwus Fah er forstoarn i Freed 2i Snjuen 22 Sneyn 23 Moandey?.4 Tijzdey 25 Woansd..KoMesfornieltDockum i5j2. Eerste ÏCetier, iuwns - tiwre DeBoergoenschen besette Stearura I5I6. Sjietter. 4o min. ijnne Eîondertjierig feest fenne Heage-schoalle to Frentjer i685. 3orgem. fp'ijbe Sahes to ~DeSinneijime Lieauwerd onthaedge i5i6. Weagscheal, Ev. W^assenbergh bern 1 7 ]^2. op in onder 6 uwre. De Hearst begint. 26 Tongersd. Graef Willem IV sneuvelt by Stearum i34s. 27 Freed Tiete Hommema 15o6. forstoarn 28 Snjuen Greale Pier bestoarait HoornFotteMoannc I5I8. juwnsiiuwre 29 Sneyn 5o min. ijnne Raem. 3o Moandey

26 i Tijzdey 2 Woansd. 3 Tongersd. 4 Freed 5 Snjuen 6 Sneyn j Moandey.8 Tijzdey 9 Woansd, lo Tongersd. ii Freed 12 Snjuen i3 Sneyn i4 Moandey l5 Tijzdey x6 Woansd. 0 C T 0 B E R, æf liet 3l deagen. 3uw Jongama nimt Boalsert ijn i/)9 /. Boalsert dogt de eed oonne Keizer i5a3. Fenna Mastenbroek forst. G.J'ongamavaE.Aylva slagge JuwJonganiaïóBo'Ah.à. i^jó' Douwe Galama onthaedge Oproer in bijldstoarm to Lieauvrerd I5J8. Dy fen Snitz by Bavra-huwz forsleyn i E.A. Borgerforstoarn Nyefennebeliendoon Doecke Nye Moanne, Uemjîiema i5o3. moaras y uwre 1 B. Haringsma fen Snitz in sijn 3i min, îjnne meystânnersijngr.forb Weagscheal. Graef Willem Lodewijk wirt Stedhâder i584- Leste Keiier, œftermiddeys 4uwre34min ijnne Kreeft.

27 w IJ N M 0 A N N E 17 Tongersd. Hertog Albrecht fen Saxen tjocht it lân wer uwt i Freed rg Snjuen [ 20 Sneyn 21 Moandey 22 Tijzdey a3 Woansd. 24 Tongersd. a5 Freed t 26 Snjuen 2- Sneyn 28 Moandey 29 Tijzdey 3o Woansd. Vigle Jen Ayla bern i5o7. Eerste Ketier, mïddeysouwre 29 min. ija- Z? 7 '. is. Groustins fordrinst i3t3. ne Stienbock. Wïllem IV forstoarn ijsr. Lieauwerd komt ondere Sax 149b. De Friezen dogge steande de re o min. eed0011 KemngPAïlJps i555. De Wâdljue soene mey Floris fen IJsselstein oppe Lemmer I5I6. Greate Pier forstoarn i52o. 3i Tocgersd. ij. EpTeema bern De Siïme îiïine Schorpioen,op 7 uwre 0 min. n onder 5 uw- FoïleMoanne æftermiddeys 4 uwre 12min. ijnne Bolle.

28 fovember, æf het 3o deagen. ï Freed Allerheiligen floed i5y2. 2 Snjuen 3 Sneyn 4 Moandey 5 Tijzdey 6 Woansd. j Tongersd. 8 Freed 9 Snjuen io Sneyn ii Moandey i2 Tijzdey i3 Woansd. l4 Tongersd i5 BVeed ^.Winsemius forstoarn D. Hamerster bern iten greate stoarm dogt folie kwea ijn Frieslân i5ig. Hesseï Douwe Ernst fen Aylva bern e Kauselary to Lieauwerd trog it Hoaf ijmvye i5yi. 17. Huber forstoarn i6c). Sleat jouwt him oer oonne Keizer ICarel Roorda forstoarn Joh. Mulder forstoarn Wijtze Camminga forstoarn i6o5. Jjeste ICetier, moarns 1 u-wre i5 min. ijnne Lieuw. NyeMoanne, juwns öuïvre 18 min. ijnne Schorpioen.

29 SLACHTMOANNE 16 Snjuen 17 Sneyn Gerbrand Mochema in Jemme UT. Juwsma to Lieau» werd onthaedge i5i2. 18 Moandey tg Tijzdey 20 Woansd. 2S Moandey 26 Tîjzdey 27 Woansd. 28 Tongersd. 29 Freed 3o Snjuen Frederika Louisa WïllielminOjUwzKemngin, bern L. jen Aitsema bern luoo. 2i Tongersd. Hermannus Huber forstoarn IJ3O. a,2 Freed Graef Jan f en Nassau i535. bern 23 Siîjuen Tflerd fen Boalsert to Lieauwerd onlhaedge i& Sneyn De Gelderschcn nimme Snitz ijn Frentjer -wirt steatsch Eerste Ketier, moarns 8 uwre 28 min. ijnne Fisschen. De Sinne ijnne Sjietter, op 7 uwre 54 niin. in onder 4 uwre G min. FoïleMoanne inoaras 7 uwre 43 min. ijune Twaehngen

30 i Sneyn 2 Moandey 3 Tijzdey 4 Woansd. DECEMBER, æf. 5 Tongersd. Wetterfloed i Freed - Snjuen 8 Sneyn 9 Moandey fo Tijzdey 11 Woansd. 12 Tongersd. i3 Freed i4 Snjuen i5 Sneyn i6 Moandey ~ l liet 3i deagen. 1 Wïïlem I Souverein Foarst I8I3. *». Wasseribemh forstoarn XO2D. PFillemFrederïk George L&- dewijh hern Gerama Frlsius bern i5o8. Seerp Beyem baernt Spe Ayl- vaaxuwz to Wijtmars. i^s5. I Leste ICetier, 1 moarns 8 awre i 55 min. ijnne aem. 1 Greate 'Pier aimt yen koggescliip feu Amsterdam iài5. moarns - uwre j Nye Moanne, j 36 min. ijnnc j Siietter. Haje Holdinga forst. issy. (St. Lucia üoed. It lâa Itwisschen Stearum 5- ^nk- Ihuwzen trogbritzen x^á']. 3. Hoppers forstoarn i5ycj ItH. Nachlmiel foar 't eerst < to Lieauwerd ija it ijpenb.! nuttige 1566.

31 WINTERMOANNE 17 Tijzdey i8 Woansd. Tg Tongersd. 20 Freed 21 Snjuen 22 Sneyn a3 Moandey 24 Tijzdey i5 Woansd. 26 Tongersd. 27 Freed 28 Snjuen 29 Sneyn 3o Moandey 3i Tijzdey Ubho Emmius forstoarn i6a5. Reglement Reformatoir 174S. Eerste Keiier, j moams 5 uwc ] 5î min. ijnnc i Fissch.cn>! De Stedhâder Lalain komt Jie Si nne ijnne to Grinz Schans to Sottrum oprjuechte i58o. Ernst Casimir bern Stienbock, op 8 u. 11 m. in ond.3u.38m. Kirtstedey.De Winter begint. D. Meeze bem Krijst-tijd. 1 l?oïle]s'ïocinne > ii-vvns 9 uw re 5S min. ijnne j Kreeft.?rentjers Heago-schoalle wer W[oanne~fortjuesterinse. \, oprjuechte I8I5. Ernst Casimir komt mey wîjv in folek oer ijz fen! Enkhuwz. to Stearum Jutv Jongama-oonslag op Lieau werd 1496.?etrus Pfierdsma forstoarn J 1811.

32 JiJit uwz wer, neye' âde wijze, Gor> fenn' jeugd oon tjienje' in prijze; Lit, az oar' ljoo uwz misdwacn', Herre', u"wt ljeafde dat forjaen; Lit uwz op uwz stear-dey tinsse, Lit uwz de' earme nead-driît schinsse; Lit uwz, al uwz libben langh, Hâde' uwz quca bejearte' ijn twang'; "ïer in let ney de' Hijmmel trachtje, In om 't ijvigh 't yerdsck' forachtje ; Den sil GOD UWZ, ney dizz' tijd, IJvig sillig meytse' in Wijd! GIJSBERT JAPICX.

33 KIRT OERSîCHT OER FRIESLANS SCHIJDNIS.

34

35 KIRT OERSI-CHT O E E. FRIESLANS SCHIJDNIS, FENNE FIERSTE TIJD OON IT J1ER 1814 TO. T R O G Mr. A. VAN HALMAEL, JR. TWAEDE TIJDROMTE. 11 fr y e F r i e s l â n. EERSTE STIK. (J. W. C. B J 1. JjLowol wy oon dizze tijdromte, dy (lijk az wy ijnne ijnlieding fen uwz oersicht ijn it joargeande Jierboekjen, s, xy, seid habbe,) fen KAEEÎ, *

36 - (iv) de greate (æf, fea it jier y^3 nei Christus bertme) oon it ooimimmen feu AIBRECHT, Hartog fen Sas' sen, az Heer fen Frieslân (d. i. oon it jier 1498) to Ijeapet, de namme juwn habbe îenilfryefries- Idn, moat him dogs nimmen wijs meîtsje wolle, dát dy fryheit so mar daelk, in trogge -wol fen KAREL salme, hier to lân festige ward. It wier eerst onder KAKELS Neifolgers, njuenke lijtzen, sonder tolitting, in sels tjinne wol fen dy Foarsten, dat uwz, Oarren, de tijden bruwkjende } dy harren ijnne hàn kearaen, jearm frydom wuwnen, in dy ija 't forfolg mei alle flijt soclitene fest to hâden, tot jearm ein twisten sels de besten onder harren tvrongen dy sluwpje to littcn. KAKEL hie alhecl naet ija 't sin, lijk az wy dearmei sjean sille, harren dy frydom to schinzen; daerto hiene it RAD- EOUD II in sijn oonhingers alto bjuester forkerne. Wy splitsje dearom dizze tijdromte ijn twae stikken, -wierfen wy, howol tjin uwz eerste foarnioimen, ijn dit Jierboekjen de eerste allinne mar jaen sille, dear boppe tinken uwtdye h. Dit eerste

37 (v) stik besclirieuwt de oergong fenne tijdromte fen onderdienîgheid oon ien freamd Bewâd (dat fen KAKEL,) tot dy fen oprjuechte fryheit; '\\twaede sil de oergong fen dizze tot de Vfer-onderdienigheid oon ien oar freamd Bewâd (dat fenne Hartog fen Sassen,) ijpen lizze. 2. GONDEBALD rejeare oer heel Frieslân, do de foarseide RADBOUD jrwt Denemarken, æf rmiwlk bynamme fen 't eilân Helgolân, nei Frieslân tobekteag, fen ny's trog sijn âde ondersieten, ja trog heel Frieslân, az Kening herkinne ward, it Kerstendom wer begoe to forfolgjen, in foaral it tichte by lizzend Bisdom fen Utrecht mei bjuestere ^68. pleagen besocht. Dit forhellen wy al ijn uwz foargcand Jierboekjen, s. xxxvui. Nei alle tins het GOKDEEALD sîjn ontwijk socht by sijn fordegener, PEPIJN, dy lijkewol ijn dat selle jier kaem to forstearen, in sijn bewâd oon sijn beide soanea (KAÄÏL

38 (VI) in KARLOMAH) neiliet, twissche wae er dat, nog by sijn libben, fordield bic, ijn sokker focgen, dal 'Priesïán oon KAKEL tofoel. Dizze broaren 'wieren ijotusschcn onicns, in bleauwen it so lang KARLOMAN 771. iibbe, waems dead ii heele Rijk oerbvocht op KAKEL, de greate bynamme, in dizze namme ijn folie tingen wirdig, meer az de oerheersebers fen letter tijden, dy barren sijn bewâd toegenje, in mei ien sotte greatsprekkerye sijn namme stcez oon mei liarres forienje, KAREL ïiie lijkewol ijn 't eerst so folie tliuwz to forstellen, dat er oon GOTOEBALDS saeken naet to komme koe, in RADEOUD so't bim behagge, ïejearje in woelje Ktte moast. Licht hie er him ijn 't forfolg cak -wol blicuvre litten, az RADBOUD aaet iiwt ien ijnfiemc haet tjin it Kerstene geloave, him meie ijvige fyenen fenne Franken, de Sassen, (dear wy al ien reis minnig fen spritsenhabbe,) in bynamme mei jcarm oonfierder. Kening (æf, alweï folgens da Frankene Kronijken, Hartog,) WITIKIHD æf WIDOEKIHD, forbuwn hie. De oavlog twisschen 772. KAKEL inne Sassen hie, kirt nei KARLOMANS dead.

39 (vu ) al ieu, begin nomn, in KAREI> schîjset do <îe eerste oonfaller, æf ïeare de fornyer fenne âde fjuechtery? west to habben, 't jinge ooa sijn bejearte, om it Kerstene geloave (lijke goed trog hokfoar middels) ijn Sassen-làn to festigjen in uut to briedjen, to wijtgen lijk et. Hy oerwon sijn fyesen, in brochte harren onder, foar ien diel to minsten; mar ai hy forfolgens neacïsæke ward ijn Italien (also fier fen honk) to oarlogjen, stcenen jæ, dy naet îo goed onder 't sim wicrnc, wer op, in jearai oonfierder --4. de foarneamde WITIXIKD behoafdc 't naet folie vrirk to kostjen, om de Friezen ijn jearm buwn oer to heljen. Jæ nioasica ùogs aî gauw tver foar EAREL ondcrdwacn ; FUEBOCD flechte fen ny's nei Se- -j-5, nemarken, in nu ward GOHDEEALD (schijnt ifwol,) wer oppe troau set. Min moat hierby tijge betinsse, dat RADBOUD, krekt aï sijn foarsiet, de eerste [en dy nammo, ijn it Kerstene geloave egentlijk de fordruwking fenne Franken haette, (sjog it foargeande Jierboekjcn, s. xxix,) in dat de wijze, wîerop min do de vvanleauwigen to de Ijeafdwirdîgste In oer-

40 ( vin ) schienste fen alle Goadstjiensten betwong, naevne Kei schiklijt wier om to raeitsjen dat jæ har ljeaf hiene in foreerne; den sil men RADBOUDS neitinssenis meer achting jaen, az KAREL sijnes (ijn dit stik,) fortjienet. 3. Mar ien fjoer, dat naet uwteasge mar mei gei welt beditsen iz kin in sil licht wer uv.'tboarstje; in RADBOUD wier ien Fries, dy min de nekke wol tobrekke kin, mar naet buwgje, ôf al, den iz 't mar foar ien lijtz torn, in todat er káns sjocht om 777. de holle wer op to stekken. Do, ijtlijke jieren dearneî, GONDEBALD mei KAREL nei Spaenjen teag, in ijnne so bekinde az berofte neèrlage fenne Franken to Roncefalles, meie puwk fenne Frankene adel in ridderschip heldheftig kaem to sneuveljen, forschijne RADBOUD wer ijn Friesïdn. Mar nu koe er it weropnomn bewâd mar ien pear jier festhâde Hy moast alweroon nei Denemarken -wijkje, in

41 (IX) iz dear (folgens uwz Kronijken,) lijtz dearnei ijn ballingschip forsloarn. Of 't hy, œf eak sijubroar, bern, in bynamme soancn al œf naet neilitten liabbe mei, wy sille naet wer fcn har sprekke, in tiwz foartoon meer tiwtsluwljende by uwz tjimvirdig Frîesïdn ophâde ) waems bestean az Keiimkrijk KAREÏJ nu goe tochte to neat to dwaen. In hiermei beginnet egentlijk uwz twaede tijdromte. 4. Dit uwz tjinwirdig Friesïân, wierto dotcilijds de beide Stellingwerven naet mei rekkene warden (so 't wy miene), schijuet trog KAKEL ijn trye Graefschippen fordield wirdcn to wezz.en 3 dat fen Eastei-gou-we, (wier ienige pleatsen to beheardcn dy neyerhânz ondere Sân Waden befet wirden binne,) dat fen Westergouwe, in dat fen Stearum, fen hokker leste nu it meerste diel trogge seeweagen ijnswolge iz. De tjinwirdige Grietenijen East- in ffest-stellingwerf, dear nei alle schijn do dizze

42 (*) uamme jiot naet hiene, schijne ieö die' u-wtnickke to habben fen it Graefsehip Islegoutve (ÏJssellân), dat, nci 't tiwz foarkomt, ien Sassensch, naet ien Vrlesch Graefschîp -west iz, æf to minsten neamd «a?d. Eltz fen dizze Graêfschippen stoe onder ien Graef. Dizze hie it bewâd oer horgerlijte in krîjgssaeken to gelijk. ïlj v.'ard trogge Frankene foarst oonstelle, in op sijn ber stelle er de onder him steanderjuechtcrs, in rjuechtäbeampten oon, -wierfen liy do eerstbeneamde nei alle schijn steez uwttc Lânsicten kcas. Hy siet foar ijn 't Rjuecht, az oare saeken feu jiette greater belang him naet forîettcn; ijn sokken fal stelde er ien ijn sijn pleats oon, Hy sist foar (sciden wy) ijn 't Bjuecht, in dat woï ijn 't licegste Rjuecht, dear üin berop fen wier nei lieeger, az dear nin bysonderc Gescinten fennc Foarst (hokker fen tijd to tijd op Foarstene lest de forschaete oarden feia 't Rijk trogreisgen, in alle saeken, dear j æ kondschip fen krijgen, ôfdiene,) ijn 't lân wieren. Eak de fordieling fenne Gracfschippen

43 (*) ijn forscliaete rjucchtskrijten schijnot do pleals hân to habben. Oer ijtlijke Graefschippen stoe ien Hartog; dit scîiijnet wissernoag to -wezzen, lijk az; ealc dat hy allinne oere oarlo.»smacht to sizzen bic. Mar ho o folie Graefscliippcn onder ien Hartog stoenen, îz (nei 't ivwz tinkt) naet foar fest uvît lo meitsjen, in hong cak ôf fen forschaetc tofallen. Tiîuwlt hie iéu aîlo Fricsclie Graerschîppen (dear "VTiereiae fest foîïo raeer az tryc,) onder him, mar æf dizze ien fcsts wenje ijn ien fen dy Graefschippea hie, in wier earne den, tinne wy naet sizzc. Eak iz it naet tinkelijk dat al dy Graven lijke hecgen steat ia lijke folie bewàd in snâciit hienc. Wy sille dcarmei sjean dat Masiergo, PVesiergo, in Stearum (clear ien great diel fen it tjimvirdig Noardlïollân onder beliearre,) to geare ién gracîo rjuechtskrijte uwtmakkene, lijkernoag ien bysondere Ofdieling fennc Friesche Graefschippen; in dat, nel alle schijn, de Graef fen JVesiergo heager ateat, bevrâd in macht bic az de Graven fen Stearinn in JEastergo,

44 (XII) Het de wetten belangjet, dear KAIÎEL de Friesche Graefschippen ijn 't gemien nei bestjoere liet, dizze binne, foar ien diel to minsten, to uwz komd. Jæ "wierne ijn 't Latijnsch beschreauwn, in binne neimels oudere namme fen leges Frisionum ijn druwk uwtjuwn. Dat boek kinne wy lijkwol naet hâile foar ien folkommene forgearing, æf foar it folkommen Friescfa. Wetboek, op lest fen KAREL, in nei oonlieding fenne besteande Lânswenten to geare brocht. Ijn 't foarbygean moat me hier merkbijte, dat KAKEL to wijs wier, om i'én algemien Wetboek foar sijn heel Rijk forfirdigje to wollen. ït blijket, oareweis in eak uwtte oonhelle wetten, dat de Friezen dotijds ijn fjouwer soarten æf stânnen (klassen) fen minsclien fordield wieren. Dear wierene Edelen, d. i. de rijksten æf begoedsten, waem KABEL muwlk jiette ienige bysondere foarrjuechten 7 Hjkaz sijn Frankene Adel besiet, tokinnehet; Fryen, d. i. sokken dy naet so folie goed hiene, mar fen nimmen op hún sels ôfhingen; Liten, d.i. lijfegeneboeren, it eindom fenne Lânhearen, oon it lânscindom festknotte 3

45 ( XIII ) dy de sietten fen jearm Hearen, foar hette lijtz foardiel dat jæ dear fen rispene, bebouwen; in Slaven æf knechten, d, i. sokkendy alheelinlibbenslangtjienstber wieren in dy me lijkfoarwat dwaen littekoe, sonder dat jæ dearfoar aet foar har salme fortjiennen. Ds bern bleauwne ijnne aders steat, it wijf kaem in dy fen har man. KAREL noani de Friezen jearm eerfrjueclit, jearm rjuecht op har aders neilittenschip ôf. Az wy it goed fettje, den wol dit sizze: dat, dear hy de Friezen om earm werstân tjinne Frankene wapens in jearm btiwu meye Sassen, foar lijf- in goedfellige Ijue hâdde, hy, SAREL, feststelle, dat nin Fries sijn aders huwz in hoaf, neirjuecht, eevvjekoe. Mar nei alle schijn, sdbinste de Foarst, vraem dat goed also tofoel, de soanen jearm heite neilittenschip az ien woldied, jefte {beneficium), in op dy selle wijze kaem it goed foifolgens oppe bernsbern, mar it eindom bleauw by de Foavst. Op dokken wijze ward meierdied it Lienrjuecht ijnfieve. Eak kin me wol neigean, dat KAREJ. wol hette goed az sijn bysonder eindom (Domein) iju

46 ( XlV ) 'FtiesMn besitten habbe sil, dat er dan alheel, æf to minsten wol by lîielen, to Licii juwn habhe mei. Füarre tijd fennc Sassen -wier to minsten it lienrjuccht hier ijn 't lân al hette bekind; want îjnne bier aex to formeldjen, foar dy tijd ijnsette, áde Friesche Wetten wirt bynammcns fen Liengoed spritsen. ït sprekket uwt him sels, dat it besit fen dizze beneficies jearrnbesitters jiette mear az oar ljue oonne Foarst ijienstber mekke, in nei alle schijn to it bewijsjen fen ien in oar bysondere tjienstberheden njuenke him forplichte : want Foarsten jaene selsum hette wei om neat; einling, wieren de forwacbjers fen dizze beneficies, îijke goed az jæ dy har jern oon jearm bern neilitte woene, dear trog îjnne beegstc rr.iete ôfhingjonde fen jearm Oerheer. Belangjende de tjerke, stoe Frieslân onder it Bisdom fen Utrecht 3 in dear mei wer onder it Aertsbisdom fen Keulen, tot oon de tijden fenne Heformatie ; mar op bokken wijze hier ijn dy iere tijden de tjerke bestjoerd. ward, iz naet heel klear.

47 ( XV") 5. So wier den "Fneslân onderdienig oonne oermacïit fen KAREL de Greate, in iz dear onder bleauwn so lang hy libbe het. Meerst hádden de Lânsieten harre vestig, intjiennen jearmnye Master, (dy, oppe eerste dcy fcnit jier Soi,'teRomen trogge Paus az Keiserfen 801. ît Westen kroane ward,) sels tjin sijn fyenen, in jearm âde frjuenen. Mar dat jæ him holpen habbe soene om Romen ijn to nimmen, dit îz ien forteltje, allijke falsch a& de wolbykinde bulle fen KAKEL (dear lîjkewol de Kronijkschrieuwers, âde in nye > so heeg mei weirinne,) in de dear ijn forfette ijnstelling fen it Potestaetschip. Lijkewol scbijnet dizze bulle forsïeril to wezzen foarre tijd fenne Graef fen Hollân? "WIL- 1EM Iï, Roomsch-Iiening (fen waem hiernei) y waeia jæ trogge Friezen az ien oprjuecht stik oonbean -wirden iz, in dy har, mei de dearijn forfette foarrjuechten, bekreftige het, îijkaz naet mei sijkerheit tjinspritzen \i«irde kin; in sont dy bekreftiging habbe also de

48 ( XVI ) Friezen harren mei rjuecht (tinktuwz), om it oer ein hâdjenfcn jearm frydonimen op dy bulle beroffen, al iz it eak dat WILLEM de brief fen KAREL naet iju sijaes ijafloeie litten liet. 6. Deenen, "Mar de Noardsche Foîken, in bynatnmen de lieten "wijlens KARELS rejearing, Frieslân 809 lijkemin betjcan az foarbinne. ïenreis schijne jæ œf. g I0 sels dizze oarden ien heel torn ijn besit hâden, in de ijnwenners to bjuester fordruwkt in mishânle to lmhbeu. KAREL wier neadsœke harren hier ien tijd lang "wjoedje to litten, in him eerst to kearjen nei dy Deenen, dy om in by de Piivier de TVeser ijn sijn Rijk fallen wierne, Az er dizze rivier oertein wier, fornoam er al gouw, dat jearm Kening dotertijds GODFRIED forstoarn (æf formoard) wier, 't jiuge him ijn steat stelle, om mei dy sijn mijg in ueifolger, HEJHMIKG, eerst ien wapenstilstân, forfol- 8n. gens de frcde to, sluwtjen. Ondertusschen hiene de

49 ( XVII ) Noarmánnen Frieslán (so sizze de Frankene sclirieuwers,) fen sels forlitlen. Mar muwlk hie de Fries MAGÏÏDS FORTEMAN, vyaem uwz Kronijken ijn dizze tijd az de eerste Potestaet formeldje, him, onder meiwittenschip in goetinken fen it Frankene Besîjoer, oon it haed fen sijn LânzJjue stelle, de freamde roavers forjegge, in to lean bierfoar hierhetteto sizzen krijgen. De namrae fen Potestaet doare wy him lijkewol naet jaen: want (nei 't uwz tohjket) het dj namme sijn opkomst oon de strak fornaelde brief to tankjen, in kin ako foar dat âj optocht wier, 't jinge me naet ijn dirae tijd stelje mei, naet ijn bruwk west liabbe. KAREL het dizze foarfallen naet ang oerlilbe. Trye jieren dearnei ontfleag sijn gaest oonne ierde, iu 8i4 hâde mei iens op sijn Eijk to besieljen. 7. Sijn ienige neilittene wettige soan, LODEWIJK de fromme, dy folie to folie meie ljuefenne tjerlteopliï'e, (icn ding dat tijge noedlik iz ijn ien Foarst') folge him.

50 ( XYlïï ) az Keiser in Kening op. Hy joeg oonne Friezen it rjueclit op jearm aders neilittenschip werorn ; æf, om ijune menear fen it Lienrjuecht to sprekken, hy foroare de henijîcia (sjoch 4) "wer ijn allodia (fry goed). IJn 't forfolg, in foaral onder sijn lettere opfolgers, dreagen de bcsitters fen sok allodicteî goed, daer naet by machte wieren om it saline to fordegenjen, dit oon jearm Foarsten op, eak wol oon machtiger Heeren az jre-sels wieren, in forbuwnen îiar mei iens om tjienst in hilde to bewijsjen; - æf (mei oare wirden) foroaren jearm allodia ijn feuda, onder betingst fen hoed in forsijkering ijn it besit. Mar uwz Friezen wisten fen soks naet fen. Jæ fîelen barren machtig, æf to minsten stoutmoediger noag, wat harres wier, sonder sokken freamde iiolp, to fordegenjen, in so koam it, dat jæ eak ijn letter tijd, do de huwgenisse fen KAUELS benejlcies eak al lang uwtslijten wier, fen nin Hen to sîdzen wisten. (Mar hieroer to uei.)

51 ( XÏX ) 8. IJn dizze tijd fijne wy ien Fries fen ien tijge fa j; bekind in romroft adelik slachte oppe Bisschopps stoel fen Utrecht, in, ien jier miiinig dearnei, dy sijn broar jxiei hette gesach ijn J?riesïdji belclaeid. De eerste (de Bisschop) wier FREDERIK FEU ADELEW, fen waem men scit, dat er uwt it bloed fen Koning ADGILLÜS II (sjoch i e ïijdromle n) ontspruwten wier. Hy ward ien jier minnig dearnei (838) formoard, so 't schijnt trog todwaen æf op hiet feime Keiser sijn oarde wijf, JUDITH, dochter fen WELF, ien Graef ijn Beyerldn, waems boasch mei LODEWIJK hy foar bloedschânnig forkleare. Az de man him naet óf joen hie mei tingen dy him nael daelk oongongen, lijkaz folie Gaestlijken fen iere in letter tijden, tinkelijk -wier him dit naet oerkomd. Mai- sijn uwnk het muwlk nimmen leard hun dearfoarto wachtjen in de albemoeyers binne jiette naet uwtrotte. Men wol, dat sijn broar, ALBERIK, him opfolge. De soneamde Potestaet hiet APEIBMR FES ADELEN.

52 (XX) Onderwijlens hie Keiser LODEWIIK, jiette foar sîjn boascli mei JDDITH foarschreauwn, sijn soan IIOTHARIÜS, az sijn opfolger ijn 't Keiserrijk oonstello, in sijn oare soanen, PEPIIN in LODEWIJK, cltz, ien ]>art fen sijn bewâd, az Keninkrijk toleid. Do er ijn 't forfolg by Jrorra jiette ien soan krijge, KAREL 829. bieten, schinste er oon dizze, op sijn segsde jier, cat al'ien Keninkrijk. Dit allegeare, foaral it leste, joeg to greate onîesten oonkediöge, mar uwz bestek lit naet to dy to formeldjen. Wijlens, ja ijnne mids 8'jO. feit dizze beroerten, kaem de Keiser tq forslearen, in natuwrrlîk vrard dearnu (az 't koe) jiette heftiger twiste az foarhinne, todat der einlings ien soen 843. mekke in it Rijk fordicld vrard, wierby Friesldn onderc macht rekke fen LODE-WIJK., de Tjufscher bynamme, soan fen LODE-WIJK. de fromme, Wijlens de oarlog, dear trog dizze soen ien ein oon kaem, hie LODEWIIK de Tjutscher sijn broar, Keiser LOTHABIÜS, trachtge de Sassen, LODEWIJK

53 ( SXÎ ) sijn onderdienen, tjin him oon to bisjen, Dizze hiene fen tijd to tijd al meer in meer lye moaten fenne oermoed fen sommige greate Lânheeren in fenne oónmietigingen fenne Gaestlijken, dear 't eak onder wieren dy folie lân besieten, in dy harren dear ia boppe de haet fen 't folk oppe hals helle liiene. LoiiiARiEs forspriek de gemieneljue sijn holp, ia nu warden al gouw Lânheeren in Gaestlijken fordreauwn } de âde wentcn in wetten fenne foarfaders herslelle 3 ja sels icnigsins de âde Goadstjienst; to minsten de Christlijke ward jamk forfolge. It liie foar LODEWIJK folie ijn de ojproerigen ijmie team to twingjen; einlûigs lokke it him dogs, in freaslijk wier nu de wtek dy er noam, æf âj er oonne forgrijmme Greaten in twangsjeake Moeintsen toliet to nimmen. Koppjen, hingjen, ljeabrekken wier ien tijd lang oonne orde fenne dei (om reis ien kinstwird to bruwkjen fenis: gruwelrijke Fransche liberalismus); it lœste wier it lot fen ien tolleaz oontol. De Sassen, dy dizze opstân beguwn hiene, in dear so swier foar bloedje moasten, hiene de namme fen Sieïïinga oonnomt!.

54 ( XXH ) Dit moast muwlk wol so folie sizze az herstelden, in it lijket uwz naet alheel mis oontonimmen, dat ien diel fen harre wenne het ijnne beide Stellingwerven t æf muwlk wol neyerhânz dearhinne de wijk nomd het; wierfen den dizze Grietenyen jearm namrne krijgen habbe meye. Foarsijker habbe de Friezen goe boerschip mei har hâden, in muwlk binne jse do beguwn harren onder de Friezen mei to rekkenjen, mar jae binne to de tijden fenne Har togen fen Sassen to op har selz bleauwn onder har ein bestjoer. Op sijn tijd sille wy mei kirte wirden, jearm schijdnis op har sels forhelje. S 10. Wijlens de fordere rejearing fen Kening LODEWIJK de Tjutscher, fijnt men forschaele ijnfallen fenne Koardsche Folken ijn uwz Frieslán to boek stelle Fenne eerste sprekke sommige op it jier 846, do de Noannannen twaereis trogge Friezen forslein wirden wezze, mar foarre tredde reis har forslein, in ien

55 ( XXIII ) oonsjeanlike oarlogsbmvt meinimd liabbe soene. îeri twaede ijnfal forrneldje uwz Kronijken op it jier 802, 85a, do jæ, trogge ijn 8 neamde ADELBRIR FES ADELEN, tigte by it flek Collam forslein wirden wezze soene, in dearom bar wer wei makke habbe. Hette dearnei 869. warden jæ, by ien nye ijnfal, folgens dy selle Kronijken, trog HESSEL HERMAKA forjegge, dy by dit foarfal swier forwuwn ward, in, ien jier mînnig deavnei 8^3. (folgens sommigen,) ijn ien lijksoartige strijd koam to fallen; 't jjnge heel wol bard wezze kin, howol do ien sijkere ABDAGÜS, ien fenne Graven trog Kening LOBEWIJK ijn Frieslân oonstelle, it oarlogsfolk tjin har oonfiere. Ondere oersten fen dizze ijnfallers ontmoetje \vy îen Deen, ERIK (by oareschrieuwersb-okis,) namms, ày eerst trog Keiser LODEWIJK mei bette bewâd ijn it domellige Frieslân (mar naet ijn dizze oarden) beschinst wirden wier. Forfolgens, az er it by Keiser LOTHAÏUÜS forkerne hie, naom er sijn toflecbt to Kening LODEWIJK, dy him ien ontliâd oonwijsg? ijn Sassenlàn, tigte by de Deensche lânpealen, wierfsm

56 ( xxvr ) 12. Dizze libbe naet lang, in der schijnet wijlens sijn bestjoer hier ijn 't Ián naet folie bard to -wezzen, 879. az alwer ien freaslike ijnfal fenne Noardsche folkcn, dy eerst op Sassenlán oonfoelen, op it folk feune Kening ien greate oerwinning behellen, in oeraî ruwten in roaven, Jæ mekken wol mei LODEWIJK, az dizze sels op har oonteag, in ien diel fen harren 881. ijn Nijmegen belegerde, ien fordraeg, wiernei de ijn dy sted opslettene heap ôfteag, mar al gouw kearen jæ weroni, (æf 't dit nu dy selle heap, æf ien oare west het,) in teagen nu ijn ît egentlijke Frankrijk op, in fen dear oer Utrecht nei Norden ijn it tjinwirdige East-Friesîdn, dear me har to stean brocht in jæ alheel forslein warden, meerst trogge kloekheid in stânlieftiglieid fen ien sijkere REMBERTUS, Bisschop fen Hamburg in J&remen. ÏOJ4ÖO soene dear ijn in nei de eerste oonfal forslein wezze, jiette folie meer oppe flecht. (Oare schrieuvrers bringe lijkewol dizze slag op it jier 88/f-) ~"

57 ( XXVII ) De Noarmannen herfetten jiet ien reis de ooufal ijn it fokende jier, mar ijn oare Lânsoarden. 88 Ï- S 13- lvei de dead fenne jongere JLODEWIJK. ward sijn 882. hroar, Keiser KAREL de tjojcke > uwz Heer. Dizze stelle ien leger tjinne Noarmannen (dy nu wer to wirk wieren ijn it hart fen Tjutschïdn to wocdjen,) onder it befel fen ARKDLPH, lofter soan fen KARLO- MAK, bi-oar fenne strak neamde LODEWIJK, in also mijg fenne Keiser. Onder dit folk -wieren folie Friezen. IJn 't eerst warden de Noarmannen slein, in jearm oerschot binnen de sted Haslou besletten. Neierhânz moast me har lijkewol de frye ôftocht toslean; in by dat foarfalliet GODTRIED, ien fen jearm Oonfierders, him to 't Kerstcndom oerhelje, in krijge do ien ÏYankene Px'insesse to wijf, in il Iiarlogdom Friesldn to 'n boaschjeft. Oare schrieuwers litte it foarkomme, az ôf de bekearing fen GoDFRiED it bedingst wier, dear me de Noar-

58 ( XXVIH ) mannen, dy nin diel habbe woeneoon sijn lot, de frye ôftocht onder tostoe. To dat Hartogdom Frieslân nu beheare foarsijkerlik eak uwz Heitelân, dat trog dizze (so't biet bekeerde) barbacr, frcaslik, mar naet lang fordruwkt ward. Al gouw rekke er deiles meie Keiser, waeins Lânnen sijn oonhingjérs naet betjean litte koenen. Dizze liet him do mei forried uwtte foeten helpje, in, ôfschien GODFRIBDS stalke, SIEGFRIED him az erfgenamme drein hie in hier stán bâde woe, de Friezen forsleagcn him in 887. fordreauwen him in sijn folk. Alleronrjuechlfirdigst in ontankber wier dit weischiussen fen it trouwe Frieslân oonne fordomlike "SSoarman, in mei rjueclrt lekje sels sæftsedige Schijdschrieuwers de Keiser heeglik hieroer. Mar jæ litte uwz mei ien opmerkje, hofolle pleagen hy deartrog oer sijn oare lânnen brocht in eak oer him sels. De fordrirwkten in mishânnelen wez ït ien treast nee! har leare, dy fordruwkje in mishânnelje wolle, ien leer, dat eltz steatkindige onrjuechtfirdigheid ier œf let har sels straf jet!

59 ( XXÏX ) Kirt dearnei fuwnen de Tjutschers goe, de Keiser jearm Kening, dy (nei't sommige foarjoegen) teikens fen onwijzens joeg, ôf to settjen, in sijn mijg ARKULPH, dear wy fen seid habbe, ijn sijn pleats to steljen; œf, lijkaz it eak foardrein wirdt, 888. ARKELPH twong, mei liolp fenne Keiser sijn trouwleaze Lienmannen in Beampten, sijn ijuechtmietige Heer him sijn iroan ocrtojaen. IJn 't forfolg ward ARWULPH eak Keiser, neidat lijkewol KAREL eerst, fen macht in steat ontdien, ijn earmoed in illinde sijn iibbcn einge hie Keiser ÁMULPH, de leste spruwt fen Kun, de 896. greate, dy de Keiserskroan fen it Westen dreag, rejeare tot oon sijn dea, dy trye jier letter foarfoel. 89a. Hy brocht, jitte foar sijn forheeging tot Keiser (ijn 890 œf 891,) de Noormannen ien greate slag to, nei 't me mient ijn it oard dear nu Leuven leit, wierhij de Friezen trog jearm strijdfirdigheid uwt-

60 ( XXX ) mîntcn. In doeken toonicl soe oppe selle pleats, great 900 jier dearnei, trogge neikomuielingen fen ien diel fen ARHULPH sijn onderdienen, Friezen in Ilollânners, in tot fordegening fen ien diel fen ARHULPH sijn Rijk, forny'd wirde ijnne heilige strijd tjin ien Folk, naet ijn namme, mar wol ijn wezzen lijkebarbaersch, lijke trouweleaz, raar naet so strijdfirdig az de Noarmannen. Sijker wier, de foarfallen fen lettere deagen binne faek naet oarz, az fornyingen, hette oarz wijsge, fen it jinge eer schijd iz. Om ijn Romen kroane to wirden, moast ARHULIH tly sted oerwaldigje, dear him de Friezen, bynarame dy beëasten it Flie, eak al wer mei to holpene. Hier kin it optinksel fen it ijnninimen fen Romen trogge Friezen onder KAREL de greate tijge best fen dinne komd wezze. S ARNUWHS soan, LODEWIJK, il bern byneamd, folge him op in rejeare eak mar kjrte jierea. Mei

61 ( XXXI ) îiini stoar ICAXEL de greate slachte ijn Tjutschïûii alheel uwt, in sont ward dat Kijk ien Tziesrijk, dear de ICeiserskroan fen it West oon forbirwn bleaivw. De eerste Foarst dy keazen ward op ried in nei de ôfstàn fen OTTO, Hartog fen Sassen, dy jæ eerst oonstelle woene, wier KOENRAAD, Hariog fen Frankenïân. Men het him KOEHKAAD de I 911- neamd, in hy rejeare (nei 't hiet to minsten) tot ijn 919. ICirts foar him koam (918) to forstearen RADBOUD, Bisschop fen Utrecht, jiette ien neikommeling (wol me babbe) fenne leste Friesche Kening. Hy hie de sedel fen sijn Bisdom fen Utrecht nei Dimter forpleatsge, omdat de eerstneamde sted trogge Seenen æf oare Noarmaiinen foar ien diel forwoastge wier, in jiette aloon trog har oerfallen ward. It îz wol nei to gean, dat FHesldn, oon Utrecht pealjende, by sokke foarfallen naet altijd fry rekke. S KOEHRAAD I sijn opfolger wier HISDRIK, Hartog g36.

62 ( XXXII ) fen Sassen, byneamd defuwgelfanger, in meerst al HniDBiK I. Hy rejeare 17 jier. "Wîjlens sijn rejearing ward, trog KAREL de ienfddige, Kening fen Frankrijk, it Graefschip liollân, dat mei oon it âde Frîesldn beheare hie, oon ien sijkere Graef DURK weischinst, æfto minsten dizze DÜRK. -ward az Graef oer dat oard trogge Kening ijn it eervelik besit dearfen befestige, in mei hún begint de wolbekinde eervopfolging fen it i e Graeflijke Hollânsche Huwz. To dit Graefschip ward ien diet fen it tjinwirdig 2V' oard-ilottân, tot oon Alkmaer to, rekkene to behearen, mar it iz naet allijke klear, liofîer it him eastwert uwtstrekke bet. Sijker iz it, dat Frieslân beëasten it Flie der naet to beheare 923, koe, ïn dit iz uwz nu gènoag. lenige jieren letter krîjge DURK er jiette eak de tjerke fen Mgmond mei bar tobehear by, mar dit giet uwz Hjkemin oon, dear wy uwz, (so az seid iz,) allinne by it tjinwirdig Frieslân ophàde -wolle.' IJntusschen, ôfschien de Kening fen Frankrijk it Graefschip oon DURK schinst hie, koam' it, trogge ôfstân æf oergong fen it âde

63 ( XXXIJI ) Kuiiinkrîjk Lotharingen trog af fen KAKEL op HIKDRIX., fo'rfolsous onder it Haedbcstjocr fen it Tjutsche Rijk. Un dizze beide oppe kant oonleikenc jieren, 927, fijntme wer spritsen fen ijnfallen fennc Deenen, tlear wy fen svtye soene, az 't naet Vt'ïer dat me beschreauwn fuwn, dat by dizze ijnfallen jank ien Noarman œf Deen hier benæfler bleanw. him kerstenje liet, in sijn slachte foartplantgc. So soa it, onder oare meer, west habbe niei ODO BOTKIA, dear iea dochter uwt it slachte fen CAMMIEGIIA, al ier uwt ïngelân oerkomd, to wijf krijge? in de stanifaer vfard fen ien fenne foarneamsle Friesche slachten. Ondcrlusschcn binne der, dear dit foar ien forteltje hâde, in dy slachtsnatnme ófliedje fenne Friesche foarnamme BOTTE. 17. HiKDRiK. toam to forstearen, az er nei Itálien reisje woe omme Keiserslroan him oppe holle setje

64 { XXXÏV ) to litten; want æfschien LODEWIJK it hem, KOEHRAÀD in HiMDMt ondere Tjutsche Keîsers rekkene wirde "va har sels foar ICeisers fen it West hâdene, in der eak nin oar wijlens jearm rejearing de ICeisernamme drein het, dogs -wier nin ien fen harren az Keiser kroanc wirden; in folgens it eerfrjuecht koam nei de dea fen LODEWIJK il bern, da Kciserskroan oon KA.REL de ienfâdige to, dear wy al az Kening fen Frankrijk fen spritsen habbe, in dy do de ienigste -wier uwtte greate KARELS bloed, de ienigste tominsten dy deaifoar erldnd ward. Q36- OTTO Ï, eak de greate neamd, folge sijn heit ' Hianitnc op, in ward ijn 962 trogge Paus kroanc. De Dacnen, dy trog dizze sijn heit mei twang kerstene wieren, dîzzc wijze fen oertjuwgjen blcauw j az ruc hier uwt.sjean kin, jictte al ijn bruwkme, mar sont (dat feu scls sprekt) wer fen it Kerstcne geloave ôfîaueiï wieren, warden trog OTTO, dy scls, krekt az HINDRIIC, nei Denemarken teag, wer betvnngiï. Mor sommigen fen har forlieten leare jearm heüelân, æf beschuwlen har ijn ontogouklijke