การบร หารโดยใช โรงเร ยนเป นฐาน (School - Based Management : SBM ) ดร.สมศ กด ดลประส ทธ การบร หารโดยใช โรงเร ยนเป นฐาน (School - Based Management :

Transcription

1 1 การบร หารโดยใช โรงเร ยนเป นฐาน (School - Based Management : SBM ) ดร.สมศ กด ดลประส ทธ การบร หารโดยใช โรงเร ยนเป นฐาน (School - Based Management : SBM) เป นแนวค ด ใน การบร หารโรงเร ยนท ร เร มในประเทศสหร ฐอเมร กา ซ งได ร บอ ทธ พลจากกระแสการบร หาร แนวใหม ในทางธ รก จท เน นความพ งพอใจของผ ร บบร การ และผล กด นให ม การ กระจายอานาจไปส หน วยปฏ บ ต ให มากท ส ด ในทางการศ กษาได ม กระแสการปฏ ร ปการศ กษา โดยเน นการกระจายอานาจการบร หารและการจ ดการศ กษาไปย งสถานศ กษา และให ผ ม วน เก ยวข องได ม ส วนร วมในการจ ดการศ กษา เม อประเทศไทยม นโยบายปฏ ร ปการศ กษา โดยได กาหนดสาระเก ยวก บการศ กษาใน ร ฐธรรมน ญแห งราชอาณาจ กรไทย พ ทธศ กราช 2540 การดาเน นการให เก ดผลตามเป าหมาย การปฏ ร ปการศ กษาเร มเป นร ปธรรมมากข น เม อม การประกาศใช พระราชบ ญญ ต การ ศ กษาแห งชาต พ.ศ.2542 โดยย ดหล กการกระจายอานาจ และการใช ประชาชนและส งคมม ส วนร วมในการจ ดการศ กษา เพ อม งให การจ ดการศ กษาม ค ณภาพ สนองตอบต อความ ต องการของผ เร ยน ผ ปกครอง และช มชนมากท ส ด แนวทางด งกล าวเป น หล กการสาค ญของ การบร หารโดยใช โรงเร ยนเป นฐาน (SBM) หล กการสาค ญของการบร หารโดยใช โรงเร ยนเป นฐาน (SBM) ได แก หล กการ กระจายอานาจไปย งสถานศ กษา หล กการม ส วน ร วม หล กการค นอานาจการจ ดการศ กษาให ประชาชน หล กการบร หาร ตนเองและหล กการ ตรวจสอบและถ วงด ลหล กการกระจายอานาจการบร หารและการจ ดการศ กษาตาม พระราชบ ญญ ต การศ กษาแห งชาต มาตรา 39 กาหนดให กระทรวงกระจายอานาจไปย ง สถานศ กษาโดยตรง 4 ด าน ได แก ด านว ชาการ งบประมาณ การบร หารงานบ คคลและการ บร หารท วไป หล กการม ส วนร วมได กาหนดให การบร หารสถานศ กษาย ดหล กการให ส งคมและ ช มชนม ส วนร วมในการจ ดการศ กษา โดยบร หารในร ปคณะบ คคล เร ยกว าคณะ กรรมการสถานศ กษา ตามมาตรา 40 ม ต วแทน 6 กล ม ได แก ผ แทน ผ ปกครอง ผ แทนคร ผ แทน องค กรช มชน ผ แทนองค กรปกครองส วนท องถ น ผ แทนศ ษย เก าของสถานศ กษาและ ผ ทรงค ณว ฒ โดยม ผ บร หารสถานศ กษาเป นกรรมการและเลขาน การ ม บทบาทหน าท กาหนดนโยบายและจ ดทาแผนพ ฒนาค ณภาพสถานศ กษา ให คาปร กษา แนะนา และ สน บสน นการดาเน นงานของสถานศ กษา ประสานความร วมม อก บหน วยงานอ น รายงานผล การจ ดการศ กษาตามระบบการประก นค ณภาพการศ กษา และม อานาจหน าท อ น ท ได ร บการ กระจายอานาจจากส วนกลางใน 4 ด าน ค นด านว ชาการ ด านงบประมาณ ด าน การ บร หารงานบ คคล และด านการบร หารงานท วไป

2 2 ความสาเร จของการบร หารโดยใช โรงเร ยนเป นฐาน (SBM) นอกจากจะย ดหล กการของ SBM และแนวทางตาม พ.ร.บ.การศ กษาแห งชาต แล ว เง อนไขความสาเร จท สาค ญประการ หน ง ค อ กฎ ระเบ ยบท จะนาส การปฏ บ ต จะต องม ความช ดเจนนาไปปฏ บ ต ได และจะต อง สร างความเข าใจให ก บผ ท ม ส วน เก ยวข อง โดยเฉพาะคณะกรรมการบร หารการศ กษาต อง เข าใจบทบาทหน าท และความร บผ ดชอบของตนเอง เพ อให การบร หารโดยใช โรงเร ยนเป น ฐานม ประส ทธ ภาพส งส ด นาไปส การพ ฒนาค ณภาพของผ เร ยนท เป นเป าหมายสาค ญของ การปฏ ร ปการศ กษา แนวค ดและหล กการ SBM 1. สาระสาค ญของการบร หารโดยใช โรงเร ยนเป นฐาน (SBM) จากการว จ ยเร อง การศ กษาแนวทางการบร หารและการจ ดการศ กษาของ สถานศ กษาในร ปแบบการบร การโดยใช โรงเร ยนเป นฐาน ของรองศาสตร ตราจารย ดร.อ ท ย บ ญประเสร ฐ (2542) ได สร ปสาระสาค ญ ด งน 1.1 ความเป นมา การบร หารโดยใช โรงเร ยนเป นฐานเป นแนวค ดในการบร หารโรงเร ยนท ร เร มใน ประเทศสหร ฐอเมร กาในช วงทศวรรษท 1980 แล วแพร หลายไปย งประเทศอ น แนวความค ดน ม ความเช อมโยงก บการปฏ ร ปการศ กษาและการกระจายอานาจ ทางการศ กษา ซ งเก ดจากความไม พอใจของผ เก ยวข องก บระบบการบร หารจ ด การศ กษาของร ฐ ม การศ กษาและผล กด นให เก ดนโยบายท ช ดเจนและต อเน อง ป จจ บ นม การบร หารโดยใช โรงเร ยนเป นฐานครอบคล มท วประเทศสหร ฐอเมร กา แพร หลายไปย งประเทศอ น ๆ รวมท งกาล งจะถ กนามาใช ในประเทศไทยตามสาระ บ ญญ ต ของพระราชบ ญญ ต การศ กษาแห งชาต พ.ศ.2542 มาตรา 40 ต งแต เด อน ส งหาคม พ.ศ.2545เป นต นไป 1.2 แนวความค ดพ นฐาน แนวค ดเร องการบร หารโดยใช โรงเร ยนเป นฐานน นได ร บอ ทธ พลมาจากกระแสการ เปล ยนแปลงของโลกธ รก จอ ตสาหกรรมท ประสบ ความสาเร จจาก หล กการ ว ธ การ และกลย ทธ ในการทาให องค การม ประส ทธ ภาพและม ประส ทธ ผล ผลการปฏ บ ต งานม ค ณภาพ สร างกาไรและสร างความพ งพอใจแก ล กค าและ ผ เก ยวข องย งข น ความสาเร จด งกล าวน ทาให ประชาชนและผ เก ยวข องเห นว า การพ ฒนา ค ณภาพการศ กษาให ด ข นน น ต องปร บกระบวนการและว ธ การท เคยเน นแต เร องการเร ยนการ สอน ปร บไปส การบร หารโดยการกระจายอานาจไปย งโรงเร ยนท เป นหน วยปฏ บ ต และให ม

3 3 ส วนเก ยวข องได ม ส วนร วมในการบร หารและจ ดการศ กษาอย างแท จร ง 1.3 ความหมาย จากการประมวลแนวความค ดของน กว ชาการและองค การต าง ๆ จานวนมาก อาจสร ป ได ว า การบร หารโดยใช โรงเร ยนเป นฐานเป นกลย ทธ ในการปร บปร งการศ กษา โดยเปล ยน อานาจหน าท ในการต ดส นใจจากส วนกลางไปย งแต ละโรงเร ยน โดยให คณะกรรมการโรงเร ยน (School Council หร อ School Board) ซ งประกอบด วย ผ ปกครอง คร สมาช กในช มชน ผ ทรงค ณว ฒ ศ ษย เก า และผ บร หารโรงเร ยน (บางโรงเร ยนม ต วแทนน กเร ยนเป นกรรมการ ด วย) ได ม อานาจในการบร หารจ ดการศ กษาในโรงเร ยน ม หน าท และความร บผ ดชอบในการ ต ดส นใจท เก ยวข องก บงบประมาณ บ คลากร และว ชาการ โดยให เป นไปตามความต องการ ของน กเร ยน ผ ปกครอง และช มชน 1.4 หล กการ หล กการสาค ญในการบร หารแบบ (School-Based Management โดยท วไป ได แก 1) หล กการกระจายอานาจ (Decentralization) ซ งเป นการกระจายอานาจการจ ด การศ กษาจากกระทรวงและส วนกลางไปย ง สถานศ กษาให มากท ส ด โดยม ความเช อว าโรงเร ยนเป นหน วยสาค ญในการเปล ยนแปลงและ พ ฒนาการศ กษาเด ก 2) หล กการม ส วนร วม (Participation or Collaboration or Involvement) เป ด โอกาสให ผ เก ยวข องและผ ม ส วนได ส วนเส ยได ม ส วนร วมในการบร หาร ต ดส นใจ และร วมจ ด การศ กษา ท งคร ผ ปกครองต วแทนศ ษย เก า และต วแทนน กเร ยน การท บ คคลม ส วนร วมใน การจ ดการศ กษา จะเก ดความร ส กเป นเจ าของและจะร บผ ดชอบในการจ ดการศ กษามากข น 3) หล กการค นอานาจจ ดการศ กษาให ประชาชน (Return Power to People) ใน อด ตการจ ดการศ กษาจะทาหลากหลายท งว ดและองค กรในท องถ นเป นผ ดาเน นการ ต อมาม การร วมการจ ดการศ กษาไปให กระทรวงศ กษาธ การ เพ อให เก ดเอกภาพและมาตรฐานทาง การศ กษา แต เม อประชากรเพ มข น ความเจร ญต าง ๆ ก าวไปอย างรวดเร ว การจ ดการศ กษา โดยส วนกลางเร มม ข อจาก ด เก ดความล าช าและไม สนองความต องการของผ เร ยนและช มชน อย างแท จร ง จ งต องม การค นอานาจให ท องถ นและประชาชนได จ ดการศ กษาเองอ กคร ง 4) หล กการบร หารตนเอง (Self-managing) ในระบบการศ กษาท วไป ม กจะ กาหนดให โรงเร ยนเป นหน วยปฏ บ ต ตามนโยบายของส วนกลาง โรงเร ยนไม ม อานาจอย าง แท จร ง สาหร บการบร หารโดยใช โรงเร ยนเป นฐานน น ไม ได ปฏ เสธเร องการทางานให บรรล เป าหมาย และนโยบายของส วนรวม แต ม ความเช อว าว ธ การทางานให บรรล เป าหมายน นทา ได หลายว ธ การท ส วนกลางทาหน าท เพ ยงกาหนดนโยบายและเป าหมายแล วปล อยให โรงเร ยน

4 4 ม ระบบการบร หารด วยตนเอง โดยให โรงเร ยนม อานาจหน าท และความร บผ ดชอบในการ ดาเน นงาน ซ งอาจดาเน นการได หลากหลายด วยว ธ การท แตกต างก น แล วแต ความพร อมและ สถานการณ ของโรงเร ยน ผลท ได น าจะม ประส ทธ ภาพส งกว าเด ม ท ท กอย าง กาหนดมาจากส วนกลาง ไม ว าจะโดยทางตรงหร อทางอ อม 5) หล กการตรวจสอบและถ วงด ล (Check and Balance) ส วนกลางม หน าท กาหนดนโยบายและควบค มมาตราฐาน ม องค กร อ สระทาหน าท ตรวจสอบค ณภาพการบร หารและการจ ดการศ กษาเพ อให ม ค ณภาพและ มาตรฐานเป นไปตามกาหนดและมาตรฐานเป นไปตาม กาหนด และเป นไปตามนโยบายของชาต จากหล กการด งกล าวทาให เก ดความเช อม นว าการบร หารโดยใช โรงเร ยนเป นฐาน จะ เป นการบร หารงานท ทาให เก ดประส ทธ ภาพ และประส ทธ ผลมากกว าร ปแบบการจ ดการศ กษาท ผ านมา 1.5 ร ปแบบการบร หารโดยใช โรงเร ยนเป นฐาน จาการศ กษาพบว า ม ร ปแบบท สาค ญอย างน อย 4 ร ปแบบ ได แก 1) ร ปแบบท ม ผ บร หารโรงเร ยนเป นหล ก (Administration Control SBM) ผ บร หาร เป นประธานคณะกรรมการ ส วนกรรมการ อ น ๆ ได จากการเล อกต งหร อค ดเล อกจากกล มผ ปกครอง คร และช มชน คณะกรรมการม บทบาทให คาปร กษา แต อานาจการต ดส นใจย งคงอย ท ผ บร หารโรงเร ยน 2) ร ปแบบท ม คร เป นหล ก (Professional Control SBM) เก ดจากแนวค ดท ว า คร เป นผ ใกล ช ดน กเร ยนมากท ส ด ย อมร ป ญหาได ด กว าและสามารถแก ป ญหาได ตรงจ ด ต วแทน คณะคร จะม ส ดส วนมาก ท ส ดในคณะกรรมการโรงเร ยน ผ บร หารย งเป นประธาน คณะกรรมการโรงเร ยนบทบาทของคณะกรรมการโรงเร ยนเป นคณะกรรมการบร หาร 3) ร ปแบบท ช มชนม บทบาทหล ก (Community Control SBM) แนวค ดสาค ญ ค อ การจ ดการศ กษาควรตอบสนองความต องการและค าน ยมของผ ปกครองและช มชนมากท ส ด ต วแทนของผ ปกครอง และช มชนจ งม ส ดส วนในคณะกรรมการโรงเร ยนมากท ส ด ต วแทน ผ ปกครองและช มชนเป นประธานคณะกรรมการ โดยม ผ บร หารโรงเร ยนเป นกรรมการและ เลขาน การ บทบาท หน าท ของคณะกรรมการ โรงเร ยนเป นคณะกรรมการบร หาร 4) ร ปแบบท คร และช มชนม บทบาทหล ก (Professional Community Control SBM) แนวค ดเร องน เช อว า ท งคร และผ ปกครองต างม ความสาค ญในการจ ดการศ กษาให แก เด ก เน องจากท ง 2 กล มต างอย ใกล ช ดน กเร ยนมากท ส ด ร บร ป ญหาและความต องการได ด ท ส ดส ด ส วนของคร และผ ปกครอง (ช มชน) ในคณะกรรมการโรงเร ยนจะม เท า ๆ ก นแต มากกว า ต วแทนกล มอ น ๆ ผ บร หารโรงเร ยนเป นประธาน บทบาทหน าท ของคณะกรรมการโรงเร ยน

5 5 เป นคณะกรรมการบร หาร 1.6 ป จจ ยท เอ อและป จจ ยท เป นอ ปสรรคต อการดาเน นการนาร ปแบบการบร หาร โดยใช โรงเร ยนเป นฐานไปใช 1) กระจายอานาจหน าท การบร หารจากหน วยงานบร หารส วนกลางไปย ง คณะกรรมการโรงเร ยนอย างแท จร ง 2) ได ร บการยอมร บจากผ เก ยวข องท กฝ าย ท งหน วยงานส วนกลาง บ คลากรใน โรงเร ยน ผ ปกครองและช มชน 3) ม การประชาส มพ นธ ท ด ม ระบบการส อสารท ม ประส ทธ ภาพเพ อให ท กฝ ายได ร บร ข อม ลสารสนเทศตรงก น 4) บ คลากรในสาน กงานเขตการศ กษาและในโรงเร ยนจะต องได ร บการอบรม หร อ ให ความร เก ยวก บการบร หารโดยใช โรงเร ยน เป นฐาน 5) ทาการฝ กอบรมคณะกรรมการโรงเร ยน เก ยวก บบร หารและการจ ดการศ กษา เช น การทางานเป นท ม การประช ม การต ดส น ใจส งการ นโยบาย การวางแผนปฏ บ ต การบร หารการเง น การบร หารบ คคล การบร หารงาน ว ทยาการ หล กส ตรการเร ยนการสอน การประเม นผล เป นต น 6) ได ผ บร หารโรงเร ยนท ม ความร ความสามารถ ม ภาวะผ นาท เหมาะสม พ ฒนา ความร ท กษะ และภาวะผ นาให ผ บร หารเพ อ เป นผ นาการเปล ยนแปลง (Change Agent) ท ด 7) ผ บร หารคณะกรรมการโรงเร ยน บ คลากรในโรงเร ยนร บทบาทหน าท ของ ตนเอง และของผ ท เก ยวข องอย างช ดเจน 8) ม การให รางว ลสาหร บโรงเร ยนท ประสบความสาเร จในด านการบร หาร และ จ ดการศ กษา โดยใช โรงเร ยนเป นฐาน ป จจ ยท เป นท เป นอ ปสรรค ได แก การเปล ยนร ปแบบแต ไม เปล ยนว ธ การบร หารงานและการ ทางาน อานาจการต ดส นใจผ กขาดอย ในคณะกรรมการโรงเร ยน ไม กระจายไปท ว โรงเร ยน ผ บร หารย งใช ความค ดเห นส วนต วในการต ดส นใจ การข ดแย งระหว าง ผ บร หารคร และคณะกรรมการโรงเร ยน 1.7 ประสบการณ การบร หารโดยใช โรงเร ยนเป นฐานในต างประเทศผ ว จ ยได ศ กษา เอกสารท กล าวถ งประสบการณ การบร หารโดยใช โรงเร ยนเป นฐาน ในประเทศ ต าง ๆ ได แก สหร ฐอเมร กา น วซ แลนด ออสเตรเล ย สาธารณร ฐเกาหล ส งคโปร อ สรเอล และสหราชอาณา จ กร พบว า 1) ในประเทศเหล าน นต างประสบป ญหาความไม พ งพอใจในค ณภาพการศ กษา จ ง

6 6 ได หาทางปร บปร งและพ ฒนาและต างใช ว ธ การ ปฏ ร ปการศ กษาโดยการกระจายอานาจการศ กษาไปย งหน วยปฏ บ ต ท ใกล ช ดผ เร ยนมาก ท ส ด ได แก โรงเร ยน คร ผ ปกครอง และช มชน 2) ในการดาเน นกระจายอานาจการศ กษาได ลดบทบาทในส วนกลาง ค อ ร ฐบาล กลางกระทรวงศ กษาธ การ หร อมลร ฐ ให ทาหน าท เ ก ยวก บนโยบายการสน บสน นทร พยากร กาหนดมาตรฐานและตรวจสอบค ณภาพการศ กษา โดยมอบอานาจเก อบท งหมดไป ให โรงเร ยนดาเน นการบร หารและจ ดการศ กษา โดยในบางประเทศม เขตการศ กษาเป น หน วยงานเช อมโยงระหว างส วนกลางก บสถานศ กษา 3) ผ ปกครอง ช มชน ม ความพ งพอใจในการศ กษามากข นเน องจากได ม ส วนร วมใน การจ ดการศ กษา คร อาจารย และบ คลากร ทางการศ กษาม ขว ญและกาล งใจด ข น ม ความร ส กเป นเจ าของและร บผ ดชอบต องานมากข น 4) ย งไม ได ม การศ กษาอย างจร งจ งว าการบร หารโดยใช โรงเร ยนเป นฐานทาให ผล สมฤทธ ทางการเร ยนของน กเร ยนด ข นมากน อยเพ ยงไร แต ก พบว า การบร หารร ปแบบน ไม ม ผลทางการเร ยนลดลงส งท เห นได ช ดก ค อ อ ตราการออกกลางค นของน กเร ยนลดลง อ ตราการ เร ยนต อส งข น 5) ความสาเร จของการกระจายอานาจการศ กษา อย ท ร ฐบาลให ความสาค ญและ ดาเน นการอย างจร งจ ง บางประเทศ เช นออสเตรเล ย นายกร ฐมนตร ได ดารงตาแหน ง ร ฐมนตร ว าการกระทรวงศ กษาด วยและท กประเทศล วนแต ใช การศ กษาเป นเคร องม อในการ พ ฒนาประเทศท งส น 1.8 ป ญหาและข อเสนอแนะท ได จากประสบการณ การบร หารโดยใช โรงเร ยนเป น ฐานในต างประเทศป ญหาท สาค ญ ค อ 1) ใช เวลาในการทางานเพ มข นในแต ละว นและส วน ใหญ ต องใช เวลา 5 ป ข นไป กว าจะเห นผล 2) ความคาดหว งของโรงเร ยนจะม มากใน 2 ป แรก เม อม อ ปสรรคและใช เวลามากจะขาดความกระต อร อร น 3) คณะกรรมการโรงเร ยนบางแห ง ย งขาดค ณสมบ ต ท เหมาะสม บางช มชนหาคนมาเป นกรรมการได ยาก 4) ความข ดแย ง ระหว างโรงเร ยน คร และช มชน ข อเสนอแนะท สาค ญ ค อ 1) ร ฐต องม ความจร งใจในการกระจายอานาจ 2) เขต พ นท การศ กษาต องทาหน าท ประสานงาน เช อมโยง อานวยความสะดวก สน บสน นและ ประชาส มพ นธ ให โรงเร ยนม ความเข มแข ง และสามารถบร หารจ ดการด วยตนเองได 3) โรงเร ยนต องปร บแนวทางการทางานใหม จากการคอยร บนโยบายและคาส งมาเป นการ บร หารจ ดการด วยตนเอง โดยความร วมม อก บคร ผ ปกครองและช มชนต องพ ฒนา คณะกรรมการโรงเร ยนให ม ความร ความสามารถในการบร หารโรงเร ยนได 1.9 การบร หารโดยใช โรงเร ยนเป นฐานในประเทศไทย

7 7 จากการศ กษาเอกสารและส มภาษณ ผ เก ยวข อง เก ยวก บประสบการณ การบร หารในประเทศ ไทยท ม แนวค ดเช นเด ยวก บการบร หารโดยใช โรงเร ยนเป นฐาน พบว า 1) ป ญหาสาค ญของการบร หารการศ กษาในภาพรวมของกระทรวงศ กษาธ การ ได แก 1) ม การรวมอานาจไว ท ส วนกลาง 2) ขาดเอกภาพในการบร หาร 3) ขาด ประส ทธ ภาพในระบบประก นค ณภาพและมาตรฐานการศ กษา 4) ขาดการม ส วนร วมของ ประชาชน 5) ขาดการพ ฒนานโยบายอย างเป นระบบและต อเน อง 6) ขาดความเช อมโยงก บ องค การปกครองส วนท องถ นและหน วยงานอ น จากป ญหาด งกล าวนามาซ งความค ดในการ ปฏ ร ปการศ กษา โดยม งเน นการกระจายอานาจการศ กษาและการม ส วนร วมของผ เก ยวข อง เป นหล ก 2) ได ม ความพยายามดาเน นการปฏ ร ปการศ กษาต งแต ป พ.ศ.2517 และในระยะ ต อมาอ กหลายคร ง แต ไม ประสบความสาเร จ เน องจากการม ส วนเปล ยนแปลง ทางการเม องจนในท ส ด ได ม ร ฐธรรมน ญแห งราชอาณาจ กรไทย พ.ศ.2540 ซ ง บรรจ สาระสาค ญในมาตรา 81 ให ม การออกกฎหมายทางการศ กษา จ งเป น ความพยายามของกระทรวงศ กษาธ การ ทบวงมหาว ทยาล ย สาน กงาน คณะกรรมการการศ กษา แห งชาต และหน วยงานท เก ยวข องได ร วมดาเน นการ จนม การตราพระราชบ ญญ ต การศ กษาแห งชาต พ.ศ.2542 ข น โดยม หล กการสาค ญในการลดบทบาทและอานาจของกระทรวงการศ กษา ศาสนา และ ว ฒนธรรม ให ทาหน าท กาหนดนโยบาย แผนและมาตรฐาน การศ กษา สน บสน นทร พยากร การต ดตาม ตรวจสอบ และประเม นผลการ จ ดการศ กษา (มาตรา 31) โดยม งกระจายอานาจการบร หารว ชาการ งบประมาณ บ คลากร และบร หารท วไป ไปย งเขตพ นท การศ กษาและ สถานศ กษาให มากท ส ด (มาตรา 39) โดยให สถานศ กษาข นพ นฐานและ สถานศ กษาระด บอ ดมศ กษาต ากว าปร ญญา บร หารงานโดยคณะกรรมการ สถานศ กษา (มาตรา 40) 3) จากอด ตท ผ านมาพบว า ผ ปกครองและประชาชนม ส วนร วมในการจ ดการศ กษา น อยมาก ส วนใหญ ม ส วนร วมในการเป นคณะกรรมการโรงเร ยน ซ งเป นเพ ยงคณะกรรมการท ปร กษา ม ส วนร วมในการบร จาคและหาทร พยากรสน บสน นโรงเร ยน ทาการประชาส มพ นธ และร วมก จกรรมท โรงเร ยนจ ดข น 4) คณะกรรมการศ กษา หร อคณะกรรมการสถานศ กษา ม มาต งแต เร มประกาศใช พระราชบ ญญ ต ประถมศ กษา พ.ศ.2464 และในการปร บปร งแก ไขกฎหมายในระยะต อมาก ได กาหนดให ม คณะกรรมการสถานศ กษาด วย แต บทบาทหน าท ของคณะกรรมการด งกล าวไม ปรากฏผลในทางปฏ บ ต มากน ก เน องจากเป นเพ ยงคณะกรรมการท ปร กษา ส วนอานาจการ

8 8 ต ดส นใจย งอย ท ผ บร หารสถานศ กษา 5) ผลกระทบท อาจเก ดข นจากการปร บโครงสร างการกระจายอานาจการบร หาร และการจ ดการศ กษาจากส วนกลางไปย งสถานศ กษาในการดาเน นการกระจายอานาจส สถานศ กษา อาจทาให เก ดผลกระทบทางด านการเม อง การปกครอง การกาหนดนโยบาย การนานโยบายไปปฏ บ ต การจ ดโครงสร างองค การ การเปล ยนแปลงว ฒนธรรมองค การ งบประมาณการต อต านของผ เส ยอานาจ ความพร อมของหน วยงานและบ คลากรในส วนกลาง ระด บกระทรวง ความพร อมของสถานศ กษา คณะกรรมการสถานศ กษา การเช อมโยงระหว าง สถานศ กษาข นพ นฐาน สาน กงานเขตพ นท การศ กษา และคณะกรรมการการศ กษาข นพ นฐาน ภาระงานของคร และผ บร หาร การตรวจสอบ เวลา การจ ดการเร ยนการสอนและผลการเร ยน 1.10 แนวทางการบร หารโดยใช โรงเร ยนเป นฐานในประเทศไทย 1) หล กการ หล กการพ นฐานในการกาหนดร ปแบบการบร หารโดยใช โรงเร ยนเป นฐาน ได แก 1) หล กการกระจายอานาจ 2) หล กการม ส วนร วม 3) หล กการค นอานาจจ ดการศ กษาให ประชาชน4) หล กการบร หารตนเอง 5) หล กการตรวจสอบและถ วงด ล 2) ร ปแบบท เหมาะสมก บร บทและกฎหมายการศ กษาของไทยในป จจ บ น ค อ ร ปแบบ การบร หารโดยใช โรงเร ยนเป นฐานท ม ช มชน เป นหล ก (Community Control SBM) คณะกรรมการสถานศ กษาประกอบด วย กรรมการ ท เป นต วแทนจากกล มต าง ๆ 6 กล ม ได แก ผ แทนผ ปกครอง ผ แทนคร ผ แทนองค กรช มชน ผ แทนองค กรปกครองส วนท องถ น ผ แทนศ ษย เก าของสถานศ กษา ผ ทรงค ณว ฒ กล มละไม น อยกว า 2 คน และม จานวนเท า ๆ ก น ให คณะกรรมการสถานศ กษาเล อกกรรมการคนหน งม จานวนเท า ๆ ก น ให คณะกรรมการสถานศ กษาเล อกกรรมการคนหน งเป นประธาน และอ กคน หน งเป นรองประธาน โดยผ บร หารสถานศ กษาเป นกรรมการและเลขาน การ โดยตาแหน ง สาหร บจานวนคณะกรรมการสถานศ กษาควรอย ในด ลพ น จและข นอย ก บขนาดของโรงเร ยน ซ งควรอย ระหว าง คน คณะกรรมการม วาระการทางาน 2 ป และอาจได ร บการแต งต งอ กได 3) ว ธ การได มา สถานศ กษาแต งต งคณะกรรมการช ดหน ง ทาหน าท สรรหากรรมการท เป นผ แทนจาก กล มบ คคลต าง ๆ ท ง 6 กล ม ท งน อาจทาได โดยการเล อกต งหร อการสรรหาและแต งต งแล วแต ความเหมาะสม เม อได รายช อผ สมควรได ร บการแต งต งแล ว ผ บร หารสถานศ กษาเสนอให ผ อานวยการสาน กงานการศ กษา ศาสนา และว ฒนธรรม เขตพ นท การศ กษาเป นผ แต งต ง 4) บทบาทหน าท ให คณะกรรมการสถานศ กษาม บทบาทหน าท และความร บผ ดชอบ ท งการเป นคณะ

9 9 กรรมการบร หารสถานศ กษา และการเป นท ปร กษาแก ผ บร หารสถานศ กษา โดยให ม บทบาท หน าท ท วไป บทบาทหน าท ในการบร หารสถานศ กษา ท งด านว ชาการ บ คลากร ธ รการ งบประมาณ อาคารสถานท บร การ แผนงานและโครงการ ศาสนา และว ฒนธรรม 5) ข อจาก ดและเง อนไขในการนาร ปแบบไปใช ควรม โครงการนาร องทดลองการบร หารโดยใช โรงเร ยนเป นฐานในโรงเร ยนท อาสาสม คร และม ความพร อมก อน เพ อศ กษาป ญหา อ ปสรรคและได ว ธ การท เหมาะสม แล ว จ งค อย ๆ ขยายผลไปย ง โรงเร ยนอ น ๆ จนครบท กโรงเร ยนท วประเทศ นอกจากน ควรม การ ว จ ยและพ ฒนาควบค ไปก บโครงการนาร องเพ อให ได ร ปแบบและแนวทางการดาเน นการท เหมาะสมย งข น 1.11) ความส มพ นธ ระหว างสถานศ กษาก บเขตพ นท การศ กษา คณะกรรมการและสาน กงานการศ กษา ศาสนา และว ฒนธรรม เขตพ นท การศ กษา ม อานาจหน าท ในการกาก บ ด แลสถานศ กษาข นพ นฐานและสถานศ กษาระด บอ ดมศ กษา ระด บต ากว าปร ญญา รวมท งพ จารณาการจ ดต ง ย บ รวม หร อเล อกสถานศ กษา บทบาท หน าท เป นผ ประสานงานและอานวยความสะดวก สน บสน น ส งเสร ม และช วยเหล อ สถานศ กษามากกว าการเป นหน วยงานบ งค บบ ญชาระด บส งกว าสถานศ กษา 1.12) กลย ทธ ในการนาร ปแบบบร หารโดยใช โรงเร ยนเป นฐานไปปฏ บ ต กลย ทธ สาค ญ ได แก 1) การประชาส มพ นธ 2) กาหนดบทบาทหน าท ของ คณะกรรมการสถานศ กษาให ช ดเจน 3) การสรรหาและการค ดเล อกคณะกรรมการ สถานศ กษา 4) การพ ฒนาคณะกรรมการสถานศ กษา 5) การสน บสน นให บ คลากรใน สถานศ กษาร วมปฏ บ ต งานก บคณะกรรมการสถานศ กษา 6) การสร างเคร อข าย คณะกรรมการสถานศ กษา 7) การกาหนดมาตรฐานการดาเน นงานของคณะกรรม การสถานศ กษา 8) พ จารณาให สว สด การ บร การและส ทธ พ เศษแก คณะกรรมการ สถานศ กษา 1.13) ข อเสนอแนะเช งนโยบาย 1) สถานศ กษาควรใช หล กการบร หาร 2 ประการ ค อ หล กการบร หารตนเอง (Self-Management) ให สถานศ กษาม อ สระในการบร หารจ ดการ และหล กธรรมาภ บาล (Goof Governance) ให ม การบร หารจ ดการท ด ย ดค ณธรรม โปร งใส และสนองประโยชน ต อ องค การช มชนและประเทศชาต 2) ควรเตร ยมความพร อมด านระบบและบ คลากร ม การจ ดระบบบร หารท ม ประส ทธ ภาพ ม การเตร ยมความพร อมแก ผ บร หารโรงเร ยน คร และประชาชนให ม ความร ความสามารถในการจ ดการก อนทาหน าท คณะกรรมการสถานศ กษา 3) ควรดาเน นโครงการนาร องการบร หารจ ดการในระด บเขตพ นท การศ กษา และ

10 10 ระด บสถานศ กษา โดยเน นการกระจายอานาจการศ กษาและการบร หารแบบ SBM 4) ควรกาหนดบทบาทหน าท ระเบ ยบและแนวปฏ บ ต ต าง ๆ โดยละเอ ยดใน กฎกระทรวง และกฎหมายท เก ยวข อง ก อนท สถานศ กษาต าง ๆ จะนาร ปแบบการ บร หารแบบ SBM ไปใช...