คล น กเทคโนโลย เพ มผลผล ตและลดต นท นการเพาะปล กม นสาปะหล ง ด วยว ธ จ ดการแบบประณ ต

Transcription

1 คล น กเทคโนโลย เพ มผลผล ตและลดต นท นการเพาะปล กม นสาปะหล ง ด วยว ธ จ ดการแบบประณ ต โดย ผ ช วยศาสตราจารย ดร.เกร ยงศ กด บ ญเท ยง และคณะ โครงการคล น กเทคโนโลย น ได ร บการสน บสน นจาก กระทรวงว ทยาศาสตร และเทคโนโลย ประจาป งบประมาณ พ.ศ มหาว ทยาล ยมหาสารคาม

2 คล น กเทคโนโลย เพ มผลผล ตและลดต นท นการเพาะปล กม นสาปะหล ง ด วยว ธ รจ ดการแบบประณ ต โดย 1. ผ ช วยศาสตราจารย ดร. เกร ยงศ กด บ ญเท ยง 2. นายน พนธ ภาชนะวรรณ 3. นายธ ธนโชต พ ลาช ย 4. ดร. ส ชานาถ บ ญเท ยง โครงการคล น กเทคโนโลย น ได ร บการสน บสน นจาก กระทรวงว ทยาศาสตร และเทคโนโลย ประจาป งบประมาณ พ.ศ มหาว ทยาล ยมหาสารคาม

3 ก บทสร ป ม นส าปะหล ง ถ อเป นหน งในสามของพ ชไร เศรษฐก จและพ ชพล งงานทดแทนท สร างรายได หล กให แก เกษตรกรของภาคตะว นออกเฉ ยงเหน อ ค ดเป นส ดส วนมากกว าร อยละ 50 ของผลผล ตรวมท งประเทศ ส วน จ งหว ดมหาสารคามน นม พ นท ปล กม นส าปะหล งเฉล ย 119, ไร ม จ านวนคร วเร อนของเกษตรกรท เพาะปล ก 12,009 คร วเร อน และพ นท ปล กม นส าปะหล งของอ าเภอบรบ อถ อเป นหน งในอ าเภอท ม การ เพาะปล กมากท ส ดของจ งหว ดโดยม พ นท เพาะปล กประมาณ 32,581 ไร ม จ านวนคร วเร อนของเกษตรกรท เพาะปล ก 3,562 ครอบคร ว ซ งพ นท เพาะปล กม นส าปะหล งของกล มเกษตรกรต าบลว งไชย อ าเภอบรบ อ ถ อ เป นแหล งเพาะปล กม นส าปะหล งท ส าค ญท ส ดแห งหน งของจ งหว ดมหาสารคาม เหต ผลหน งท ท าให เกษตรกร ห นมาเพาะปล กม นส าปะหล งและขยายพ นท ปล กเพ มมากข น เน องจากพ นท ท าเกษตรของอ าเภอบรบ อน นส วน ใหญ เป นพ นท ดอนและม สภาพด นเป นด นทรายจ งเหมาะส าหร บการเพาะปล กพ ชชน ดน ประกอบก บราคา ห วม นสดท เกษตรกรขายได น นม ราคาเพ มส งข น อย างไรก ตามกล มเกษตรกรผ เพาะปล กม นส าปะหล งของต าบล ว งช ยม การใช พ นท เด มเพาะปล กม นส าปะหล อย างต อเน องเป นเวลานานและขาดความร ความเข าใจด านการ จ ดการระบบปล กท เหมาะสม เช น ขาดการปร บปร งบ าร งด น ก อให เก ดป ญหาด นเส อมโทรมและป ญหาด นดาน ซ งเป นสาเหต หล กท ท าให ผลผล ตต า ห วม นม ขนาดเล กขายได ราคาถ ก นอกจากป ญหาท เก ดจากการเพาะปล ก พ ชเช งเด ยวอย างต อเน องและยาวนานแล ว ป ญหาภ ยแล งรามท งการระบาดของเพล ยแป งและไรแดงในไร ม น ย งเป นอ กป จจ ยหน งท ส งผลกระทบท าให เกษตรกรประสบภาวะขาดท นและเป นหน จากการท าไร ม นส าปะหล ง สร ปภาพรวมตามความค ดเห นของผ เข าร บการถ ายทอดโครงการคล น กเทคโนโลย เพ มผลผล ตและลด ต นท นเพาะปล กม นส าปะหล งด วยว ธ การจ ดการแบบประณ ตเม อจบการถ ายทอดเทคโนโลย ของกล มเกษตรกร ต าบลว งช ย อ าเภอบรบ อ จ งหว ดมหาสารคาม 75 คร วเร อน ๆ ละ 1 คน รวมท งส นจ านวน 75 คน พบว า โดย ภาพรวมผ เข าร วมการอบรมการถ ายทอดคล น กเทคโนโลย ส วนใหญ เป นเพศชาย ม อาย ระหว าง ป การศ กษาระด บประถมศ กษา ทราบข าวการอบรมจากหน วยงานในท องถ นและการแนะน าจากคนร จ ก โดย ผ เข าร วมอบรมท งหมดเข าร บการอบรมจากทางคล น กเทคโนโลย คร งน เป นคร งแรก ท งน ผลประเม นความพ งพอใจของผ เข าร บบร การคล น กเทคโนโลย เพ มผลผล ตและลดต นท นเพาะปล ก ม นส าปะหล งด วยว ธ การจ ดการแบบประณ ตเม อจบการถ ายทอดเทคโนโลย ท นท พบว า ผ เข าร บบร การม ความ พ งพอใจต อกระบวนการ ข นตอนการให บร การซ งผลประเม นม ค าเฉล ยอย ในระด บมาก ม ความพ งพอใจต อ เจ าหน าท ให บร การ เช น อ ธยาศ ยด ย มแย มแจ มใส ม ใจให บร การ ซ งผลประเม นม ค าเฉล ยอย ในระด บมาก และ ม ความพ งพอใจต อส งอ านวยความสะดวก เช น สถานท อบรม อาหาร เคร องโสต เอกสารอบรม ซ งผลประเม น ม ค าเฉล ยอย ในระด บมาก ท งน ผลประเม นความคาดหว งว าผ ร บบร การสามารถน าความร ไปใช ประโยชน ได หร อไม ผ ร บบร การร อยละร อยตอบว าน าไปใช ประโยชน ได โดยส วนใหญ คาดว าจะม รายได เพ มข นต อเด อนอย ระหว าง บาท ต อเด อน นอกจากน ผลประเม นความพ งพอใจของผ เข าร บบร การคล น กเทคโนโลย เพ มผลผล ตและลดต นท น เพาะปล กม นส าปะหล งด วยว ธ จ ดการแบบประณ ตภายหล งจากการได ร บการถ ายทอดเทคโนโลย ไปแล ว 1-3 เด อน พบว าผ ร บบร การสามารถน าความร ท ได ร บจากการถ ายทอดเทคโนโลย ไปใช ประโยชน ด านการเพ มรายได หล กจากการเพาะปล กม นส าปะหล ง โดยผลประเม นรายได ท คาดว าจะเพ มข นอย ในช วงกว างข นอย ก บขนาด พ นท เพาะปล กม นส าปะหล งท ถ อครองของเกษตรกรแต ละคร วเร อน ส วนกล มท ไม สามารถประเม นการใช ประโยชน เป นต วเง นได เห นว าสามารถน าองค ความร ใหม ท ได ไปพ ฒนาค ณภาพช ว ตด านการพ ฒนาอาช พและ ส งคม

4 ข ประกาศค ณ ปการ การถ ายทอดคล น กเทคโนโลย เพ มผลผล ตและลดต นท นเพาะปล กม นส าปะหล งด วยว ธ การจ ดการแบบ ประณ ต ส าเร จล ล วงไปได ด วยด โดยได ร บเง นสน บสน นการถ ายทอดเทคโนโลย จากกระทรวงว ทยาศาสตร และ เทคโนโลย ประจ าป งบประมาณ พ.ศ คณะผ ด าเน นการถ ายทอดคล น กเทคโนโลย ขอขอบพระค ณกอง ส งเสร มการว จ ยและบร การว ชาการ มหาว ทยาล ยมหาสารคามเป นอย างส งท ได ประสานงานในการด าเน นการ ถ ายทอดคล น กเทคโนโลย ในคร งน ด วยด ขอขอบพระค ณนายส าน กงานองค การบร หารส วนต าบลว งช ย อ าเภอ บรบ อ จ งหว ดมหาสารคาม ขอขอบพระค ณเกษตรอ าเภอบรบ อ ท ได ให เก ยรต เป นประธานเป ดงาน ขอบค ณ เจ าอาวาสว ดว งห น ต าบลว งช ย อ าเภอบรบ อ จ งหว ดมหาสารคามท ให ความอน เคราะห สถานท โสตท ศน ปกรณ ส าหร บใช ด าเน นการถ ายทอดคล น กเทคโนโลย ต งแต เร มต นจนเสร จส น รวมท งขอขอบค ณก าน น ผ ใหญ บ าน และผ น าช มชนจาก 6 หม บ านของต าบลว งช ย อ าเภอบรบ อ จ งหว ดมหาสารคาม ท ให ความอน เคราะห และ อ านวยความสะดวกในการลงพ นท ของช มชน รวมท งการจ ดเสวนากล มย อย และท ขาดไม ได ค อผ เข าร วมอบรม การถ ายทอดเทคโนโลย จ านวน 75 คนท มาจาก 6 หม บ านของต าบลว งช ย อ าเภอบรบ อ จ งหว ดมหาสารคาม ได แก 1. หม บ านโนนเกษตร หม ท 1 ต าบลว งช ย อ าเภอบรบ อ จ งหว ดมหาสารคาม 2. บ านดอนก อ หม ท 2 ต าบลว งช ย อ าเภอบรบ อ จ งหว ดมหาสารคาม 3. หม บ านว งห น หม ท 3 ต าบลว งช ย อ าเภอบรบ อ จ งหว ดมหาสารคาม 4. หม บ านห วหนอง หม ท 5 ต าบลว งช ย อ าเภอบรบ อ จ งหว ดมหาสารคาม 5. หม บ านดอนด ใหญ หม ท 9 ต าบลว งช ย อ าเภอบรบ อ จ งหว ดมหาสารคาม 6. หม บ านแก นสนาม หม ท 10 ต าบลว งช ย อ าเภอบรบ อ จ งหว ดมหาสารคาม คณะผ ด าเน นการถ ายทอดคล น กเทคโนโลย หว งเป นอย างย งว า โครงการคล น กเทคโนโลย เพ มผลผล ต และลดต นท นเพาะปล กม นส าปะหล งด วยว ธ การจ ดการแบบประณ ตจะก อเก ดรายได ของเกษตรกรในหม บ าน และช มชนสามารถด าเน นการด วยการม ส วนร วมของหม คณะอย างเป นเอกภาพตามหล กสาม คค ธรรมอ น ก อให เก ดผลประโยชน ส วนรวมแก ช มชนซ งม เป าหมายเพ อการพ งพาตนเองอย างย งย นต อไป คณะผ ด าเน นโครงการคล น กเทคโนโลย ธ นวาคม 2557

5 ค สารบ ญ ห วข อ หน า บทสร ป ก ประกาศค ณ ปการ ข สารบ ญ ค สารบ ญภาพ ง สารบ ญตาราง จ บทท 1 บทน า 1 ป ญหาและความสาค ญ 1 ว ตถ ประสงค 2 กล มเป าหมาย 2 พ นท ด าเน นการ 2 ระยะเวลาด าเน นการ 3 การด าเน นโครงการ 3 แผนการถ ายทอดเทคโนโลย 4 การสร างเคร อข ายความร วมม อ 5 แผนการด าเน นงาน 6 ผลผล ต/ผลล พธ ของโครงการ 7 ผลท คาดว าจะได ร บ 6 บทท 2 ว ธ การดาเน นงาน 7 ก จกรรมท 1. ประช มคณะผ ร บผ ดชอบเพ อวางแผนด าเน นงาน และลงพ นท ประสานงานก บผ น าช มชนและผ น าเคร อข ายเกษตรกรผ ปล กม น ส าปะหล งต าบลว งไชย อ าเภอบรบ อ 7 ก จกรรมท 2. อบรมเช งปฏ บ ต การเพ อถ ายทอดเทคโนโลย เพ มผลผล ตและ ลดต นท นเพาะปล กม นส าปะหล งด วยว ธ จ ดการแบบประณ ต 8 - ความส าค ญ ม ลค าทางเศรษฐก จและแนวโน มการตลาดของ ม นส าปะหล ง 8 - เทคโนโลย เพ มผลผล ตและลดต นท นเพาะปล กม นส าปะหล ง ด วยว ธ จ ดการแบบประณ ต 13 ก จกรรมท 3 อบรมเช งปฏ บ ต การ ห วข อ สร างความส ขและภ ม ใจในความเป น เกษตรกรแบบสมาร ทฟาร มเมอร (Smart farmer): ไม ใช ดอกเตอร ก ท าได 33 ก จกรรมท 4. จ ดอบรมเช งปฏ บ ต การ เร อง พอเพ ยงอย างไรให ม ความส ข 39 บทท 3 ผลการด าเน นงาน 42 บทท 4 สร ปผลการดาเน นงาน อภ ปรายผล และข อเสนอแนะ 57 ภาคผนวก 58

6 สารบ ญภาพ ภาพท หน า 1 การสร างเคร อข ายความร วมม อ 5 2 การประช มคณะผ ร บผ ดชอบเพ อวางแผนด าเน นงาน และลงพ นท ประสานงานก บ ผ น าช มชน และผ น าเคร อข ายเกษตรกรเป าหมาย 7 3 ล กษณะประจ าพ นธ และค ณสมบ ต ของม นส าปะหล งพ นธ ระยอง ห วม นส าปะหล งพ นธ ระยอง ล กษณะประจ าพ นธ และค ณสมบ ต ของม นส าปะหล งพ นธ ระยอง ห วม นส าปะหล งพ นธ ระยอง ล กษณะประจ าพ นธ และค ณสมบ ต ของม นส าปะหล งพ นธ ระยอง ห วส าปะหล งพ นธ ระยอง ล กษณะประจ าพ นธ และค ณสมบ ต ของม นส าปะหล งพ นธ ระยอง ห วม นส าปะหล งพ นธ ระยอง ล กษณะประจ าพ นธ และค ณสมบ ต ของม นส าปะหล งพ นธ ระยอง ห วม นส าปะหล งพ นธ ระยอง ล กษณะประจ าพ นธ และค ณสมบ ต ของม นส าปะหล งพ นธ ระยอง ห วม นส าปะหล งพ นธ ระยอง ล กษณะประจ าพ นธ และค ณสมบ ต ของม นส าปะหล งพ นธ เกษตรศาสตร ห วม นส าปะหล งพ นธ เกษตรศาสตร ค ณสมบ ต และล กษณะของด นช ดน าพอง ล กษณะเน อด นแน นท เก ดจากการกดท บของเคร องจ กรกลเกษตร การไถเพ อระเบ ดด นดานด วยไถส ว การใช ไถผานสามเพ อเป ดหน าด นให ล ก การไถยกร องตามแนวต ดขวางก บความลาดเอ ยงเพ อป องก นการชะล าง และพ งทลายของหน าด น การท าลายตาท อนพ นธ เพ อกระต นการเก ดราก การแช ท อนพ นธ ด วยสารเคม เพ อก าจ ดและป องก นเพล ยแป ง การปล กม นส าปะหล งโดยว ธ ป กท อนพ นธ ในแนวด ง ก จกรรมจ ดท าผ งความค ด (Mind map) พอเพ ยงอย างไรให ม ความส ข ก จกรรมน าเสนอผ งความค ด (Mind map) พอเพ ยงอย างไรให ม ความส ข การลงทะเบ ยนเข าร บฟ งการถ ายทอดเทคโนโลย ของเกษตรกร พ ธ เป ดการอบรมเพ อถ ายทอดเทคโนโลย โดยเกษตรอ าเภอบรบ อ ผ เข าร บบร การร วมก นถ ายภาพหม เป นท ระล ก การบรรยายภาคทฤษฏ การม ส วนร วมของผ ร บบร การ ก จกรรมถ ายทอดเทคโนโลย การค ดเล อกพ นธ และเตร ยมท อนพ นธ ม นส าปะหล ง ส าหร บปล กช วงปลายฤด ฝน การก าจ ดว ชพ ชพร อมก บให ป ยและพ นโคนต นม นส าปะหล งอาย 2 เด อน บ นท กใน ง

7 ระหว างการตรวจเย ยมเพ อประเม นโครงการฯ ณ แปลงปล กของกล มเกษตรกรผ ปล ก ม นส าปะหล ง ต. ว งไชย อ. บรบ อ จ. มหาสารคาม การเจร ญเต บโตของม นส าปะหล งอาย อาย 2 เด อน บ นท กในระหว างการตรวจเย ยมเพ อ ประเม นโครงการฯ ณ แปลงปล กของกล มเกษตรกรผ ปล กม นส าปะหล ง ต. ว งไชย อ. บรบ อ จ. มหาสารคาม 62 จ

8 สารบ ญตาราง ตารางท หน า 1 แผนงานถ ายทอดเทคโนโลย 4 2 แผนการด าเน นงาน 6 3 พ นท เก บเก ยว ผลผล ต และผลผล ตเฉล ยต อไร ของม นส าปะหล งท จากประเทศเพาะปล ก ท ส าค ญ 9 4 พ นท เพาะปล ก พ นท เก บเก ยว ผลผล ต ผลผล ตต อไร ราคาขาย และม ลค าของผลผล ต ท เกษตรกรขายม นส าปะหล งได 12 5 ล กษณะทางกายภาพและค ณสมบ ต ของช ดด นท ม การเพาะปล กม นส าปะหล งใน ภาคตะว นออกเฉ ยงเหน อ 23 6 ค ณสมบ ต พ นฐานของ Smart Farmer 36 7 รายช อและข อม ลผ เข าร บบร การคล น กเทคโนโลย เพ มผลผล ตและลดต นท นการเพาะปล ก ม นส าปะหล งด วยว ธ การจ ดการแบบประณ ต 43 8 ผลประเม นผลเม อจบการถ ายทอดเทคโนโลย ท นท 48 9 ผลประเม นความพ งพอใจของผ เข าร บบร การคล น กเทคโนโลย เพ มผลผล ตและลดต นท น การเพาะปล กม นส าปะหล งด วยว ธ การจ ดการแบบประณ ต ผลการต ดตามประเม นภายหล งจากได ร บการถ ายทอดเทคโนโลย ไปแล ว 1-3 เด อน สร ปรายงานการใช จ ายเง น 78 ฉ

9 1 บทท 1 บทนา ป ญหาและความสาค ญ ม นสาปะหล ง ถ อเป นหน งในสามของพ ชไร เศรษฐก จและพ ชพล งงานทดแทนท สร างรายได หล กให แก เกษตรกรของภาคตะว นออกเฉ ยงเหน อ (อ สาน) ในป เพาะปล กและเก บเก ยว 2556/2557 พ นท ปล กม นสาปะหล งของภาคอ สานรวมก นประมาณ 4,177,590 ไร ผลผล ตรวม 3,602 ต น (ค ด เป นส ดส วนมากกว าร อยละ 50 ของผลผล ตรวมท งประเทศ) (Thai Tapioca Starch Association (TTSA), 2013) ส วนจ งหว ดมหาสารคามน นม พ นท ปล กม นสาปะหล งเฉล ย 119, ไร ม จานวน คร วเร อนของเกษตรกรท เพาะปล ก 12,009 ครอบคร ว และพ นท ปล กม นสาปะหล งของอาเภอ บรบ อถ อเป นหน งในอาเภอท ม การเพาะปล กมากท ส ดของจ งหว ดโดยม พ นท เพาะปล กประมาณ 32,581 ไร ม จานวนคร วเร อนของเกษตรกรท เพาะปล ก 3,562 ครอบคร ว (ศ นย ว จ ยและพ ฒนาการ เกษตรมหาสารคาม, 2556) ซ งพ นท เพาะปล กม นสาปะหล งของกล มเกษตรกรตาบลว งไชย อาเภอบรบ อ ถ อเป นแหล งเพาะปล กม นสาปะหล งท สาค ญท ส ดแห งหน งของจ งหว ดมหาสารคาม เหต ผลหน งท ทาให เกษตรกรห นมาเพาะปล กม นสาปะหล งและขยายพ นท ปล กเพ มมากข น เน องจาก พ นท ทาเกษตรของอาเภอบรบ อน นส วนใหญ เป นพ นท ดอนและม สภาพด นเป นด นทรายจ งเหมาะ สาหร บการเพาะปล กพ ชชน ดน ประกอบก บราคาห วม นสดท เกษตรกรขายได น นม ราคาเพ มส งข น (เพ มส งส ดถ ง 4.20 บาทต อก โลกร ม ในป เพาะปล ก 2553/2554) เปร ยบเท ยบก บก อนหน าน (ป เพาะปล ก 2550/2551) ซ งเกษตรกรขายได ราคาเพ ยง 1.73 บาทต อก โลกร ม (สถานการณ ส นค า เกษตรท สาค ญและแนวโน มในป 2556; สาน กงานเศรษฐก จการเกษตร: อย างไรก ตาม จากรายงานการประช มเสวนากล มเกษตรกรตาบลว งไชย อาเภอบรบ อ โดย ศ นย ว จ ยและพ ฒนาการเกษตรมหาสารคาม พบว าเกษตรกรม การใช พ นท เด มเพาะปล กม นสาปะหล ง แบบเก าอย างต อเน องเป นเวลานานและขาดความร ความเข าใจด านการจ ดการระบบปล กท เหมาะสม เช น ขาดการปร บปร งบาร งด น ก อให เก ดป ญหาด นเส อมโทรมและป ญหาด นดาน ซ งเป นสาเหต หล กท ทาให ผลผล ตต า ห วม นม ขนาดเล กขายได ราคาถ ก นอกจากป ญหาท เก ดจากการเพาะปล กพ ชเช งเด ยว อย างต อเน องและยาวนานแล ว ป ญหาภ ยแล งรามท งการระบาดของเพล ยแป งและไรแดงในไร ม น ย ง เป นอ กป จจ ยหน งท ส งผลกระทบทาให เกษตรกรประสบภาวะขาดท นและเป นหน จากการทาไร ม น สาปะหล ง ด วยคาร องขอความอน เคราะห จาก กล มเกษตรกรผ ปล กม นสาปะหล งตาบลว งไชย อาเภอบรบ อ จ งหว ดมหาสารคาม ผ านองค การบร หารส วนตาบลว งไชย เร อง ขอความอน เคราะห ถ ายทอดเทคโนโลย ส ช มชน ตามหน งหน งส อท มค 79005/506 ลงว นท ลงว นท 14 พฤศจ กายน 2556 (รายละเอ ยดตามเอกสารประกอบ) ภาคว ชาเทคโนโลย การเกษตร คณะเทคโนโลย มหาว ทยาล ยมหาสารคาม เป นหน วยงานท ม องค ความร และเทคโนโลย ด านการเกษตร ร วมก บ เคร อข ายความร วมม อเพ อถ ายทอดเทคโนโลย การเกษตรส ช มชน ได แก ศ นย ว จ ยและพ ฒนาการ เกษตรมหาสารคาม ภาค เคร อข ายความร วมม อด านพ ฒนาส งคมและเสร มสร างความเข มแข งแก ช มชน โดยศ นย พ ฒนาส งคม หน วยท 41 จ งหว ดมหาสารคาม และคณะมน ษยศาสตร และส งคมศาสตร มหาว ทยาล ยราชภ ฏกาฬส นธ จ งได จ ดทาข อเสนอโครงการห วข อ คล น กเทคโนโลย เพ มผลผล ตและลด

10 2 ต นท นเพาะปล กม นสาปะหล งด วยว ธ จ ดการแบบประณ ตแก กล มเกษตรกรผ ปล กม นสาปะหล งตาบล ว งไชย อาเภอบรบ อ จ งหว ดมหาสารคาม โดยขอร บการสน บสน นงบประมาณเพ อดาเน นก จกรรม ด งกล าวตามร ปแบบของคล น กเทคโนโลย ในป งบประมาณ พ.ศ ว ตถ ประสงค : 1. เพ อถ ายทอดเทคโนโลย การเพ มผลผล ตและลดต นท นเพาะปล กม น สาปะหล งด วยเทคน คการจ ดระบบปล ก การจ ดการด น-น า-ป ย และการอาร กขาพ ชแบบประณ ต 2. เพ อสน บสน นเกษตรกรดาเน นการใช ประโยชน ท ด นด านเกษตรกรรมให เก ดประโยชน ส งส ด (Agricultural zoning) ในระด บตาบลและขยายไปส ระด บอาเภอและจ งหว ด ต อไป กล มเป าหมาย : ต วแทนสมาช กกล มเกษตรกรผ ปล กม นสาปะหล งตาบลว งไชย อาเภอบรบ อ จ งหว ดมหาสารคาม 80 คน จากจานวนท งส น 568 คร วเร อน จาก 6 หม บ าน ได แก 1. หม บ านโนนเกษตร หม ท 1 ตาบลว งช ย อาเภอบรบ อ จ งหว ด มหาสารคาม ม นายฉลอง พ มพ จ อง ผ ใหญ บ าน เป นประธานกล ม 2. หม บ านดอนก อ หม ท 2 ตาบลว งช ย อาเภอบรบ อ จ งหว ดมหาสารคาม ม นายทองส ข ดวงส ผ ใหญ บ าน เป นประธานกล ม 3. หม บ านว งห น หม ท 3 ตาบลว งช ย อาเภอบรบ อ จ งหว ดมหาสารคาม ม ม นายส รส นธ พรดอนก อ ผ ใหญ บ าน เป นประธานกล ม 4. หม บ านห วหนอง หม ท 5 ตาบลว งช ย อาเภอบรบ อ จ งหว ดมหาสารคาม ม นายส งคม แก วยา กาน นตาบลว งไชย เป นประธานกล ม 5. หม บ านดอนด ใหญ หม ท 9 ตาบลว งช ย อาเภอบรบ อ จ งหว ด มหาสารคาม ม นายอ ดม พรดอนก อ ผ ใหญ บ าน เป นประธานกล ม 6. หม บ านแก นสนาม หม ท 10 ตาบลว งช ย อาเภอบรบ อ จ งหว ด มหาสารคาม ม นายสมชาย จ นสม ผ ใหญ บ าน เป นประธานกล ม พ นท ดาเน นการ : จ ดอบรม ณ ศาลาเอนกประสงค ของว ดว งห นตาบลว งไชย อาเภอบรบ อ จ งหว ดมหาสารคาม ระยะเวลาดาเน นการ : ว นเร มต น - ส นส ดโครงการต องอย ภายในป งบประมาณว นท 1 ต ลาคม ก นยายน 2557

11 การดาเน นโครงการ : ก จกรรมและว ธ ดาเน นงาน เป นการจ ดอบรมเช งปฏ บ ต การ และประเม นผลการดาเน นงาน ประกอบด วย ประช มคณะผ ร บผ ดชอบและดาเน นโครงการฯ ลงพ นท ประสานงานก บ กล มเป าหมายและผ ท เก ยวข อง จ ดเวท ชาวบ านเพ อว เคราะห จ ดแข ง จ ดอ อน ป ญหา และอ ปสรรค (SWOT Analysis) เพ อค นหาศ กยภาพในการเพาะปล กม นสาปะหล งของกล มเกษตรกรผ ปล กม นสาปะหล งตาบลว งไชย อาเภอบรบ อ จ งหว ดมหาสารคาม จ ดอบรมเช งปฏ บ ต การเพ อถ ายทอดเทคโนโลย เพ มผลผล ตและลดต นท น เพาะปล กม นสาปะหล งแบบประณ ต ได แก - เทคน คการวางแผนเพาะปล ก การจ ดการด นและน าในแปลงปล กม น สาปะหล งแบบประณ ตเพ อบร หารจ ดการทร พยากรในพ นท ให เก ดประส ทธ ภาพ ส งส ด - เทคน คการไถเตร ยมด น การปล กด วยท อนพ นธ สะอาด เทคน คการกร ด ท อนพ นธ เพ อกระต นการเก ดราก พร อมท งแนะนาพ นธ ม นสาปะหล งท เหมาะสม ก บสภาพช ดด นและภาพแวดล อม ของพ นท เพ อร กษาระด บผลผล ตและลดป ญหาการระบาดของเพล ยแป ง และไรแดง - เทคน คการผล ตป ยใช เอง การปล กพ ชตระก ลถ วแซมระหว างแถวม น สาปะหล งสาหร บใช เป นป ยพ ชสด การให ป ยม นสาปะหล งตามผลว เคราะห ด นใน แปลงปล ก และเทคน คการจ ดการน าในแปลงเพาะปล กม นสาปะหล งเพ อเพ ม ประส ทธ ภาพการให ป ย ร กษาระด บผลผล ต และลดต นท นการผล ต - เทคโนโลย ป องก นกาจ ดเพล ยแป งและไรแดงในแปลงปล กม นสาปะหล ง ด วยว ธ ฉ ดพ นสารสก ดจากใบย คาล ปต ส (Eucalyptus spp.) ร วมก บ EM (Effective Microorganism) เพ อลดการใช เคม เกษตร ว ทยากร: ผ ช วยศาสตราจารย ดร. เกร ยงศ กด บ ญเท ยง และนายน พนธ ภาชนะวรรณ จ ดอบรมเช งปฏ บ ต การ ห วข อ สร างความส ขและภ ม ใจในความเป นเกษตรกร แบบสมาร ทฟาร มเมอร (Smart farmer): ไม ใช ดอกเตอร ก ทาได ว ทยากร : ผ ช วยศาสตราจารย ดร.เกร ยงศ กด บ ญเท ยง และ ดร.ส ชานาถ บ ญเท ยง จ ดอบรมเช งปฏ บ ต การ ห วข อ พอเพ ยงอย างไรให ม ความส ข ว ทยากร : ดร. ส ชานาถ บ ญเท ยง และนายธ ธนโชต พ ลาช ย ลงพ นท ประเม นผลโครงการ พร อมก บให ข อเสนอแนะและให คาปร กษาแก กล มเป าหมายอย างต อเน องตลอดระยะเวลาดาเน นโครงการ ดาเน นการโดย ผ ร บผ ดชอบหล กและผ ร วมโครงการ 3

12 หมายเหต : - มหาว ทยาล ยมหาสารคาม คณะเทคโนโลย ภาคว ชาเทคโนโลย การเกษตร สน บสน น บ คลากร เทคโนโลย และโสตท ศน ปกรณ - ศ นย ว จ ยและพ ฒนาการเกษตรมหาสารคาม สน บสน น บ คลากร เทคโนโลย และ พ นท ศ กษาด งาน - ศ นย พ ฒนาส งคม หน วยท 41 จ งหว ดมหาสารคาม สน บสน น บ คลากร องค ความร ด านพ ฒนาส งคม และการประสานงานก บพ นท - มหาว ทยาล ยราชภ ฏกาฬส นธ คณะมน ษยศาสตร และส งคมศาสตร สน บสน น บ คลากรและองค ความร ด านบร บทช มชน 4 ตารางท 1 แผนงานถ ายทอดเทคโนโลย ก จกรรม แผนงาน 1. ประช มคณะผ ร บผ ดชอบเพ อ วางแผนงานดาเน นโครงการฯ 2. ลงพ นท ประสานงานก บ กล มเป าหมายและผ ท เก ยวข อง 3. จ ดเวท ชาวบ านเพ อทา SWOT Analysis 4. อบรมเช งปฏ บ ต การเพ อ ถ ายทอดเทคโนโลย เพ มผลผล ต และลดต นท นปล กม นสาปะหล ง แบบประณ ต 5. อบรมเช งปฏ บ ต การ: สร าง ความส ขและภ ม ใจในความเป น เกษตรกรแบบสมาร ทฟาร ม เมอร (Smart farmer) ไม ใช ดอกเตอร ก ทาได 6. อบรมเช งปฏ บ ต การ: พอเพ ยงอย างไรให ม ความส ข 7.ประเม นผลโครงการ พร อม ก บให ข อเสนอแนะและให คาปร กษาแก กล มเป าหมาย 8. สร ปผลโครงการและ จ ดเตร ยมรายงานฉบ บสมบ รณ ผลงาน ; จานวนผ สม ครเข าร บ ถ ายทอดเทคโนโลย ไม น อยกว าร อยละ 80 ของผ ย นใบสม คร และข อม ลการ ว เคราะห SWOT ของพ นท ไตรมาสท 1 ไตรมาสท 2 ไตรมาสท 3 ไตรมาสท 4 ต.ค. พ.ย ธ.ค. ม.ค. ก.พ. ม.ค. เม.ย พ.ค ม.ย. ก.ค. ส.ค. ก.ย. ผ ร บการถ ายทอด เทคโนโลย ม ความพ ง พอใจต อความร และ ร ปแบบท ได ร บการ ถ ายทอดไม น อยกว า ร อยละ 80 ผ ร บการถ ายทอด เทคโนโลย ม การนา ความร ท ได ร บ ถ ายทอดไปใช ประโยชน ไม น อยกว า ร อยละ 80 รายได จากการขาย ผลผล ตม นสาปะหล ง ท เพ มข นของ เกษตรกร ไม น อย กว าร อยละ 20

13 5 3. การสร างเคร อข ายความร วมม อ ศ นย ประสานงานคล น กเทคโนโลย หน วย มหาว ทยาล ยมหาสารคาม มหาว ทยาล ยมหาสารคาม คณะเทคโนโลย ภาคว ชาเทคโนโลย การเกษตร ศ นย ว จ ยและพ ฒนาการ เกษตรมหาสารคาม ศ นย พ ฒนาส งคม หน วยท 41 จ. มหาสารคาม กล มสมาช กผ ปล กม น สาปะหล งตาบลว งไชย องค การบร หารส วน ตาบลว งไชย มหาว ทยาล ยราชภ ฏกาฬส นธ คณะมน ษยศาสตร และส งคมศาสตร ภาพท 1 ร ปแบบการสร างเคร อข ายความร วมม อ

14 6 ตารางท 2 ผลผล ต/ผลล พธ ของโครงการ ผลผล ต/ผลล พธ ของโครงการ ค าเป าหมาย (หน วย น บ) ข อม ลท ต องจ ดเก บ 1. จานวนผ ร บการถ ายทอดเทคโนโลย (คน) ไม น อยกว า 60 แบบใบสม คร คร วเร อน 2. ร อยละความพ งพอใจของผ ร บการถ ายทอดฯ ไม น อยกว าร อยละ 80 แบบประเม นผลฯ 3. ร อยละผ ร บการถ ายทอดฯ ม การนาไปใช ไม น อยกว า 80 แบบต ดตามฯ ประโยชน 4. จานวนสถานประกอบการท นาผลงานว จ ย ไปใช ประโยชน (แห ง/ราย) ไม น อยกว า 3 แห ง/ ราย แบบฟอร มการนาไปใช ประโยชน ผลท คาดว าจะได ร บ ทางเศรษฐก จ คร วเร อนเกษตรกรกล มผ ปล กม นสาปะหล งตาบลว งไชย อาเภอบรบ อ จ งหว ดมหาสารคามท เข าร บการถ ายทอดเทคโนโลย สามารถเพ มผลผล ตเฉล ยต อไร เพ มข นจากเด ม เฉล ยไม น อยกว า ร อยละ 20 สามารถลดต นท นการผล ตต อไร เฉล ยไม น อยกว าร อยละ 10 และม รายได เพ มข นจากเด มเฉล ยไม น อยกว า ร อยละ 20 ต อการเพาะปล กม น 1 ร น และสามารถข บเคล อน การใช ประโยชน ท ด นด านเกษตรกรรมเพ อเพาะปล กม นสาปะหล งด วยเทคโนโลย ประณ ตทดแทน ว ธ การเพาะปล กแบบเด มได อย างม ประส ทธ ภาพ ทางส งคม ช มชนเป าหมายม ความภ ม ใจในอาช พเกษตร ร วมก นบร หารจ ดการ ทร พยากรและ แลกเปล ยนเร ยนร เพ อเข าถ งเทคโนโลย และข อม ลข าวสารเพ อประกอบการต ดส นใจ ของหม คณะอย างเป นเอกภาพ ตามหล กสาม คค ธรรมอ นจะก อให เก ดผลประโยชน โดยรวมแก ช มชนซ ง ม เป าหมายเพ อการพ งพาตนเองอย างเข มแข งและย งย น

15 7 บทท 2 ว ธ การดาเน นงาน การดาเน นงานโครงการคล น กเทคโนโลย ภายใต ห วข อ คล น กเทคโนโลย เพ มผลผล ตและลด ต นท นเพาะปล กม นสาปะหล งด วยว ธ จ ดการแบบประณ ต แก กล มเกษตรกรผ ปล กม นสาปะหล งตาบล ว งไชย อาเภอบรบ อ จ งหว ดมหาสารคาม ประกอบด วยก จกรรมต าง ๆ ด งน ก จกรรมท 1. ประช มคณะผ ร บผ ดชอบเพ อวางแผนดาเน นงาน และลงพ นท ประสานงานก บผ นา ช มชนและผ น าเคร อข ายเกษตรกรผ ปล กม นสาปะหล งตาบลว งไชย อาเภอบรบ อ จ งหว ดมหาสารคาม การประช มคณะผ ร บผ ดชอบเพ อวางแผนดาเน นงาน และลงพ นท ประสานงานก บผ นาช มชน และผ นาเคร อข ายเกษตรกรผ ปล กม นสาปะหล งตาบลว งไชย อาเภอบรบ อ จ งหว ดมหาสารคาม ม ผ เข าร วมได แก ผ ร บผ ดชอบและผ ร วมโครงการฯ นายกองค การบร หารส วนตาบลว งไชย ปล ด องค การบร หารส วนตาบลว งไชย กาน ล ผ ใหญ บ าน และผ นากล มเกษตรในพ นท เป าหมาย (ภาพท 2) เพ อช แจงทาความเข าใจถ งว ตถ ประสงค ของโครงการฯ และร ปแบบการถ ายทอดเทคโนโลย ส กล ม เป าหมายและต วช ว ดต างๆ ตลอดท งหาร อถ งแนวทางการดาเน นก จกรรมและกรอบระยะเวลา ดาเน นงานให ครอบคล มในแต ละต วช ว ด ภาพท 2 การประช มคณะผ ร บผ ดชอบเพ อวางแผนดาเน นงาน และลงพ นท ประสานงานก บ ผ นาช มชน และผ นาเคร อข ายเกษตรกรเป าหมาย

16 8 ก จกรรมท 2. อบรมเช งปฏ บ ต การเพ อถ ายทอดเทคโนโลย เพ มผลผล ตและลดต นท นเพาะปล กม น ส าปะหล งด วยว ธ จ ดการแบบประณ ต การอบรมเช งปฏ บ ต การเพ อถ ายทอดเทคโนโลย เพ มผลผล ตและลดต นท นเพาะปล กม น สาปะหล งด วยว ธ จ ดการแบบประณ ตประกอบด วยส วนสาค ญสองส วน เน อหาส วนแรก เป นร ปแบบ การบรรยายประกอบส อ PowerPoint เพ อให ผ ร บบร การให ร บทราบถ งความสาค ญ ม ลค าทาง เศรษฐก จและแนวโน มการตลาดของม นสาปะหล ง และเน อหาส วนท สอง เป นเทคโนโลย เพ มผลผล ต และลดต นท นเพาะปล กม นสาปะหล งด วยว ธ จ ดการแบบประณ ต ท งสองส วนม รายละเอ ยดด งน ความสาค ญ ม ลค าทางเศรษฐก จและแนวโน มการตลาดของม นสาปะหล ง ม นสาปะหล ง (Manihot esculenta Crantz) เป นพ ชร อนทนแล ง เหมาะสมสาหร บปล กใน ด นร วนปนทราย และเป นพ ชอาหารท สาค ญเป นอ นด บ 5 ของโลกรองจากข าวสาล ข าวโพด ข าว และ ม นฝร ง ม นสาปะหล งเป นพ ชท เก บสะสมอาหารในร ปของคาร โบไฮเดรตหร อแป งไว ในราก โดยท วไป ห วม นท ม อาย 12 เด อนท ได ร บปร มาน าฝนเพ ยงพอและไม ม ฝนตกช กขณะเก บเก ยว จะม องค ประ กอบส วนใหญ เป นแป งถ งร อยละ ด งน นม นสาปะหล งจ งเป นพ ชท สาค ญชน ดหน งท เป นแหล ง คาร โบไฮเดรตท ให พล งงานแก คนและส ตว ได ด ท ส ด ม นสาปะหล งท ปล กเพ อการค าจาแนกออกเป น 2 ชน ด ค อ ม นสาปะหล งชน ดหวาน (Sweet type) และม นสาปะหล งชน ดขม (Bitter type) ซ งม นสาปะหล งชน ดน เป นม นสาปะหล งท ให ปร มาณ แป งส ง จ งน ยมใช ในอ ตสาหกรรมการแปรร ปต าง ๆ ประเทศไทยสามารถปล กม นสาปะหล งได ท กภาค และปล กได ตลอดป แต เกษตรกรส วนใหญ จะปล กช วงต นฤด ฝน (เด อนพฤษภาคม - ม ถ นายน) และ ช วงปลายฤด ฝน (เด อนต ลาคม - พฤศจ กายน) เน องจากการปล กในช วงฤด ฝนให ผลผล ตห วสดส งกว า ในช วงอ น ๆ ห วม นสาปะหล งท ผล ตได ในประเทศไทยส วนใหญ จะใช เป นว ตถ ด บท สาค ญใน อ ตสาหกรรมม นเส นและม นอ ดเม ด และอ ตสาหกรรมแป งม นสาปะหล ง ผล ตภ ณฑ ม นสาปะหล งหล ก ในประเทศไทย ประกอบด วย ม นเส น ม นอ ดเม ด แป งม นสาปะหล ง ท งในร ปของแป งม นด บและแป ง ม นแปรร ป เอทานอล รวมท งนาไปผล ตภ ณฑ เหล าน ไปใช เป นว ตถ ด บท หลากหลาย ในโซ อ ปทาน ผล ตภ ณฑ ม นสาปะหล งเร มจากส วนต น ค อ เกษตรกรผ ปล กม นสาปะหล งจาหน ายผลผล ตให แก ลานม น โรงการแปรร ป หร อพ อค าคนกลาง ลานม นจาทาการแปรร ปห วม นสาปะหล งสดเป นม นเส น เพ อจาหน ายแก ผ ส งออก โรงงานแปรร ปม นอ ดเม ด โรงงานอาหารส ตว ฯลฯ สาน กว จ ยเศรษฐก จการเกษตร สาน กเศรษฐก จการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ (2556) ได รายงานส นค าเกษตรท สาค ญและแนวโน มในป 2557 กรณ ม นสาปะหล ง ในป เพาะปล ก 2555/56 ว าผลผล ตม นสาปะหล งรวมในตลาดโลกขยายต วเพ มข นร อยละ 2.95 ต อป เน องจาก ประเทศผ ผล ตสาค ญได แก ลาว โมซ มบ ก พม า คาเมอร น ไนจ เร ย กานา และก มพ ชา (ตารางท 3) ได ม การขยายพ นท การผล ตเพ มข น เพ อให สอดคล องก บความต องการของตลาดและการบร โภค และ เพ อให สอดคล องก บความต องการเพ อใช ในโรงการอ ตสาหกรรมท ขยายต วอย างต อเน อง โดยเฉพาะ อย างย งความต องการของตลาดเอเช ยท ม ความต องการใช ในอ ตสาหกรรมแอลกอฮอล และเอทานอล อย างไรก ตาม ม นสาปะหล งย งคงเป นพ ชอาหารหล กท สาค ญต อความม นคงด านอาหารของคนในทว ป แอฟร กา

17 9 ตารางท 3 พ นท เก บเก ยว ผลผล ต และผลผล ตเฉล ยต อไร ของม นสาปะหล งท จากประเทศเพาะปล ก ท ส าค ญ ในป เพาะปล ก 2555/56 โลกม ผลผล ต ล านต น เพ มข นจาก ล านต น จากป เพาะปล ก 2554/55 ค ดเป นร อยละ 0.05 ท งน ในป 2555/56 ไทยกล บมาเป นผ ผล ตอ นด บ 2 ของ โลก ซ งในป เพาะปล ก 2553/54 ผลผล ตม นสาปะหล งของประเทศไทยต ดอย ในอ นด บ 4 ของโลก เน องจากประสบป ญหาการระบาดเพล ยแป งส งผลให ผลผล ตลดลงมาก ท งน ป 2556/57 FAO คาด การณ ว า ผลผล ตม นสาปะหล งโดยรวมจากประเทศผ ผล ตสาค ญของโลกจะเพ มข นร อยละ 1.41 เม อ เท ยบก บป เพาะปล ก 2555/56 และม แนวโน มเพ มส งข นเร อย ๆ ท กป ซ งทว ปแอฟร กา ละต นอเมร กา เอเช ย และโอเช ยเน ย ม ผลผล ตเพ มข นร อยละ 1.32 ร อยละ 1.75 ร อยละ 1.41 และร อยละ 4.37 ตามลาด บ โดยผ ผล ตรายใหญ 5 อ นด บแรก ค อ ไนจ เร ย ไทย อ นโดน เซ ย บราซ ล และกานา เน องจาก ทว ปเอเช ยย งคงม ความต องการใช ในอ ตสาหกรรมต อเน องเพ มส งข น โดยเฉพาะอย างย งความต องการ ใช ในอ ตสาหกรรมแอลกอฮอล และเอทานอล และม นสาปะหล งย งคงเป นพ ชอาหารหล กท สาค ญต อ ความม นคงด านอาหารของทว ปแอฟร กา สถานการณ การผล ตม นสาปะหล งของประเทศไทย ระหว างป เพาะปล ก เน อท เพาะปล ก พ นท เก บเก ยว ผลผล ต และผลผล ตต อไร เพ มข นอย างต อเน องเฉล ยร อยละ 1.02 ร อยละ 1.82 และร อยละ 0.79 ต อป ตามลาด บ เน องจากราคาม นสาปะหล งอย ในเกณฑ ด ภาคร ฐม การดาเน น โครงการแทรกแซงตลาดม นสาปะหล งอย างต อเน อง ส งผลให เกษตรกรขยายพ นท ปล ก และการ ระบาดของเพล ยแป งลดลงมาก รวมถ งเกษตรกรด แลร กษาด ข น ส งผลให ผลผล ตต อไร เพ มส งข น ในป เพาะปล ก 2555/56 ประเทศไทยม เน อท เก บเก ยว 8.14 ล านไร ผลผล ต ล านต น และ ผลผล ตต อไร 3.48 ต น เท ยบก บเน อท เก บเก ยว 8.51 ล านไร ผลผล ต ล านต น และผลผล ต ต อไร 3.51 ต นในป เพาะปล ก 2554/55 พบว า เน อท เก บเก ยว ผลผล ต และผลผล ตต อไร ลดลงร อยละ 4.35 ร อยละ 5.26 และร อยละ 0.85 ตามลาด บ เน องจากเกษตรกรปร บเปล ยนไปปล กพ ชอ น เช น

18 อ อยโรงงาน ข าวโพดเล ยงส ตว และยางพารา ประกอบก บพ นท ปล กม นสาปะหล งแซมในสวนยาง พารา ซ งป จจ บ นยางพาราเจร ญเต บโตไม สามารถปล กแซมได อ ก หากพ จารณาถ งความต องการใช ม นสาปะหล งของประเทศผ ผล ต ท งในทว ปแอฟร กา เอเช ย และละต น อเมร กา ใช บร โภคภายในประเทศเป นหล ก ประมาณมากกว าร อยละ 90 ของผลผล ต ท งหมด โดยอย ในร ปห วม นสดและในร ปผล ตภ ณฑ ยกเว นประเทศไทยท ม การใช ในประเทศร อยละ ของปร มาณผลผล ตท ผล ตได ป 2556 ความต องการใช ม นสาปะหล งเพ มข นจากป ท ผ านมา ซ ง เพ มข นในส วนท ใช เพ อเป นว ตถ ด บอาหารและพล งงาน โดยความต องการใช ม นสาปะหล งสาหร บ อ ตสาหกรรม เอทานอลในทว ปเอเช ยเป นป จจ ยหล กท ทาให ความต องการใช ม นสาปะหล งของโลก ขยายต วเพ มข น โดยคาดว าประเทศจ นม ความต องการใช เอทานอลประมาณ 1,000 ล านล ตร สาหร บ ประเทศเว ยดนาม ร ฐบาลม มาตรการบ งค บใช ส วนผสมเอทานอลร อยละ 5 ในน าม นเบนซ น ในป 2557 สาหร บในกล มประเทศแอฟร กาและละต นอเมร กา ม มาตรการส งเสร มให ใช แป งม นสาปะหล ง ทดแทนธ ญพ ชนาเข า โดยประเทศบราซ ล ม มาตรการให ผสมแป งม นสาปะหล งร อยละ 10 ในแป งสาล ทาให การบร โภคแป งม นสาปะหล งส งข น ส วนประเทศไนจ เร ย ต งแต ป 2548 ม กฎหมายบ งค บให ผสม แป งม นสาปะหล งในแป งสาล ร อยละ 10 แต สามารถปฏ บ ต ได เพ ยงร อยละ 5 เน องจากป ญหาการขาด แคลนแป งม นสาปะหล ง อย างไรก ตามร ฐบาลย งม การเร ยกเก บค าธรรมเน ยมการนาเข าแป งสาล ทาให ต องเส ยภาษ รวมร อยละ 100 เพ อสร างส วนต างราคาและจ งใจให ม การเพ มการผล ตในประเทศ นอกจากน หลายประเทศในกล มประเทศแคร เบ ยน และแอฟร กาตะว นออก ม การใช ม นสาปะหล งใน อ ตสาหกรรมการผล ตเบ ยร เช น เคนยา ม นโยบายลดภาษ สรรพสาม ตในการผล ตเบ ยร จากม น สาปะหล ง และประเทศโมซ มบ ก อ ตสาหกรรมการผล ตเบ ยร ใช ม นสาปะหล งเป นว ตถ ด บส งถ งร อยละ 70 สาหร บความต องการใช ม นเส นและม นอ ดเม ดเพ อเป นว ตถ ด บสถานการณ ส นค าเกษตรท สาค ญ และแนวโน ม ป 2557 อาหารส ตว ม มากในละต นอเมร กา และแคร เบ ยน สาหร บย โรป ความต องการ ใช ม นสาปะหล งในอ ตสาหกรรมอาหารส ตว ม แนวโน มลดลง เน องจากไม สามารถแข งข นก บธ ญพ ชของ ย โรปได ส วนเอเช ย ความต องการใช เพ อเป นว ตถ ด บอาหารส ตว ลดลง เน องจากผลตอบ แทนท ได ร บ น อยกว าการแปรร ปเป นผล ตภ ณฑ อ น ยกเว นประเทศไทย คาดว าความต องการใช เพ อเป นว ตถ ด บ อาหารส ตว เพ มข นตามการผล ตส ตว ป กท เพ มข น จากสถ ต การส งออกม นสาปะหล งในป ปร มาณและม ลค าการส งออกผล ตภ ณฑ ม นสาปะหล งของโลก (ม นเส น ม นอ ดเม ด และแป งม นสาปะหล ง) ขยายต วเพ มข นร อยละ 5.69 และ ร อยละ ต อป ตามลาด บ ประเทศผ ส งออกรายใหญ ค อ ไทย ม ส วนแบ งการตลาดร อยละ รองลงมาได แก เว ยดนาม และอ นโดน เซ ย ม ส วนแบ งการตลาดประมาณร อยละ และ ร อยละ 2.55 ตามลาด บ ป 2554 ประเทศผ ผล ตม นสาปะหล งท สาค ญของโลกม ปร มาณการส งออก 8.74 ล าน ต น ม ลค า 3,106 ล านดอลลาร สหร ฐ เม อเท ยบก บผลผล ตในป 2553 ท ส งออกได 8.10 ล านต น ม ลค า 2,314 ล านดอลลาร สหร ฐ เห นได ว าปร มาณและม ลค าการส งออกเพ มข นร อยละ 7.90 การตลาดผลผล ตม นสาปะหล งเข าส กระบวนการแปรร ปท งหมด โดยแปรร ปเป น ม นเส น ม นอ ดเม ด แป งม นสาปะหล ง และเอทานอล เพ อใช เป นว ตถ ด บในอ ตสาหกรรมต อเน อง เช น อาหาร ส ตว อ ตสาหกรรมอาหาร สารความหวาน ผงช รส กระดาษ ส งทอ เป นต น โดยความต องการใช ภาย ในประเทศในแต ละป ประมาณร อยละ ท เหล อร อยละ ส งออก นอกจากน ในช วงป ความต องการใช ม นสาปะหล งในประเทศลดลงร อยละ 2.45 ต อป เน องจากราคาม น สาปะหล งปร บต วส งข น ทาให ความต องการใช ม นเส นเพ อเป นว ตถ ด บอาหารส ตว ลดลง โดยห นไปใช 10

19 กากม นสาปะหล งทดแทน ส วนแป งม นสาปะหล ง ความต องการใช ในแต ละป ใกล เค ยงก น สาหร บ ความต องการใช เพ อผล ตเอทานอลม แนวโน มเพ มส งข น และในป 2556 คาดว าความต องการใช ใน ประเทศเพ มข นจากป ท ผ านมา เน องจากความต องการใช เพ อผล ตเอทานอลเพ มส งข น โดยภาคร ฐม การส งเสร มการใช เอทานอลจากม นสาปะหล งโดยกาหนดให ผ ซ อตามมาตรา 7 ใช เอทานอลจากม น สาปะหล งในส ดส วนท เพ มข น ม ลค าการส งออกม นสาปะหล งในช วงระหว างป ปร มาณและม ลค าการส งออก ผล ตภ ณฑ ม นสาปะหล ง ได แก ม นเส น ม นอ ดเม ด และแป งม นสาปะหล ง เพ มข นร อยละ 4.37 และ ร อยละ ต อป ตามลาด บ โดยการส งออกม นเส น และแป งม นสาปะหล ง ม แนวโน มเพ มส งข น ส วนการส งออกม นอ ดเม ดม แนวโน มลดลง เน องจากอด ตไทยส งออกม นอ ดเม ดไปสหภาพย โรป เป นหล ก แต ป จจ บ นราคาม นอ ดเม ดจากไทยไม สามารถแข งข นก บธ ญพ ชของสหภาพย โรปได ประกอบ ก บการค าม นอ ดเม ดท ซบเซามาเป นเวลานานทาให การกระต นความต องการใช ม นอ ดเม ดจะม ค าใช จ ายมาก ผ ประกอบการไทยจ งห นไปหาตลาดใหม ๆ ทดแทน ในป 2556 คาดว าม ปร มาณการส งออก 7.88 ล านต น ม ลค า 84,290 ล านบาท เม อเท ยบก บป 2555 ท ส งออกได 7.78 ล านต น ม ลค า 83,542 ล านบาท พบว า ปร มาณและม ลค าการส งออกเพ มข นร อยละ 1.31 และร อยละ 0.90 ตามลาด บ เน องจากผลผล ตม นสาปะหล งท เพ มข น และประเทศค ค าม ความต องการใช ผล ตภ ณฑ ม น สาปะหล งอย างต อเน อง ท งน การส งออกม นเส นข นอย ก บผลผล ตและราคาธ ญพ ชของประเทศค ค าท สาค ญ ค อ จ น ส วนแป งม นสาปะหล ง ม การใช ในอ ตสาหกรรมท หลากหลายมากข น ทาให ความต องการใช ขยายต ว ป จจ บ นจ นเป นประเทศผ นาเข าผล ตภ ณฑ ม นสาปะหล งรายใหญ ท ส ดของไทย เน องจากม ความต อง การม นเส นเพ อนาไปผล ตแอลกอฮอล และแป งม นสาปะหล งเพ อใช ในอ ตสาหกรรมกระดาษและส งทอ ตลาดหล กท สาค ญของผล ตภ ณฑ ม นสาปะหล งส วนใหญ อย ในทว ปเอเซ ย โดยราคาท เกษตรกรขายได ณ ไร นา เพ มข นร อยละ 8.92 ต อป เน องจากผลผล ตม นสาปะหล งลดลง ประกอบก บในป ราคาส นค าพ ชทดแทน เช น ข าวโพดเล ยงส ตว และข าวสาล ท งในและต างประเทศม ราคาส งข น มาก ทาให ความต องการใช ม นสาปะหล งท งในและต างประเทศขยายต วเพ มมากข น ส งผลให ราคาส งอ อกส งข น เป นเหต ให ราคาท เกษตรกรขายได ส งตามไปด วย โดยราคาส งออกม นเส น ม นอ ดเม ด และ แป งม นสาปะหล ง เพ มข นร อยละ ร อยละ และร อยละ 9.07ต อป ตามลาด บ ในป 2556 คาดว าราคาท เกษตรกรขายได เฉล ยก โลกร มละ 2.11 บาท ราคาส งออกม นเส น เฉล ยก โลกร มละ 6.90 บาท ราคาส งออกม นอ ดเม ดเฉล ยก โลกร มละ 7.25 บาท และราคาส งออก แป งม นสาปะหล งเฉล ยก โลกร มละ บาท เม อเท ยบก บป 2555 พบว า ราคาท เกษตรขายได เพ ม ข นร อยละ 1.93 เน องจาก ประเทศค ค าย งคงม ความต องการผล ตภ ณฑ ม นสาปะหล งอย างต อเน อง ประกอบก บผลผล ตข าวโพดเล ยงส ตว ต างประเทศลดลง และภาคร ฐได ดาเน นนโยบายแทรกแซงตลาด ม นสาปะหล งด วยว ธ ร บจานา จ งช วยด งราคาม นสาปะหล งไม ให ตกต าช วงท ผลผล ตม นสาปะหล งออกส ตลาดมาก สาหร บราคาส งออกม นอ ดเม ด และแป งม นสาปะหล ง เพ มข นร อยละ 2.26 และร อยละ 2.89 ตามลาด บ ส วนราคาส งออกม นเส นลดลงร อยละ 4.17 (ตารางท 4) 11

20 12 ตารางท 4 พ นท เพาะปล ก พ นท เก บเก ยว ผลผล ต ผลผล ตต อไร ราคาขาย และม ลค าของผลผล ต ท เกษตรกรขายม นส าปะหล งได ท งน แนวโน มของสถานการณ ม นสาปะหล งในป เพาะปล ก 25556/57 แนวโน มของ สถานการณ ในป 2557 (คาดคะเน ณ เด อนก นยายน 2556) คาดว าผลผล ตม นสาปะหล งจะมาจาก เน อท เก บเก ยว 7.98 ล านไร ผลผล ต ล านต น และผลผล ตต อไร 3.60 ต น เท ยบก บเน อท เก บ เก ยว 8.14 ล านไร ผลผล ต ล านต น และผลผล ตต อไร 3.47 ต นในป 2556 พบว า เน อท เก บ เก ยวลดลงร อยละ 1.92 เน องจากเกษตรกรปร บเปล ยนไปปล กพ ชอ น เช น อ อยโรงงงาน ยางพารา รวมถ งพ นท ปล กม นสาปะหล งแซมในสวนยางพาราซ งป จจ บ นยางพาราเจร ญเต บโตไม สามารถปล ก แซมได อ ก ส วนผลผล ตและผลผล ตต อไร เพ มข นร อยละ 1.66 และร อยละ 3.66 ตามลาด บ เน องจาก ม ฝนตกกระจายทาให ม นสาปะหล งเจร ญเต บโตด ประกอบก บเกษตรกรม การเล อกใช ท อนพ นธ ท ด เหมาะสมก บสภาพของพ นด น และม การบาร งด แลร กษาท ด เช น แช ท อนพ นธ ก อนการเพาะปล ก เพ อลดผลกระทบจากการแพร ระบาดของเพล ยแป ง แนวโน มการตลาดในป 2557 คาดว าความต องการใช ในประเทศจะเพ มข นจากป ท ผ านมา เน องจากผล ตภ ณฑ ม นสาปะหล งสามารถใช ในอ ตสาหกรรมต อเน องได หลากหลาย เช น อาหารส ตว อ ตสาหกรรมอาหาร สารความหวาน ผงช รส กระดาษ ส งทอ เป นต น รวมถ งอ ตสาหกรรมเอทานอล ซ งภาคร ฐกาหนดให ใช เอทานอลจากม นสาปะหล งและจากกากน าตาลในส ดส วนร อยละ 38 และร อย ละ 62 ตามลาด บ ซ งคาดว าจะใช ม นสาปะหล งเป นว ตถ ด บในการผล ตเพ มข นจาก 1.60 ล านต นห วม น สด ในป 2556 เป น 3.00 ล านต นห วม นสด ในป 2557 ส วนแนวโน มการส งออกในป 2557 คาดการณ ว าสถานการณ ส งออกจะเพ มข นจากป ท ผ านมา เน องจากผลผล ตม นสาปะหล งเพ มส งข น และความต องการของตลาดท งในร ปของม นเส น และแป งม นสาปะหล ง ขยายต วเพ มข นอย างต อเน อง โดยเฉพาะประเทศจ น ซ งเป นประเทศผ นาเข าหล กของไทย ย งคงม ความต องการผล ตภ ณฑ ม น สาปะหล งของไทยเพ มข นอย างต อเน อง ส วนราคาท เกษตรกรขายม นสาปะหล งในป 2557 คาดว า

21 น าจะใกล เค ยงก บป ท ผ านมา อย างไรก ตามหากผลผล ตม นสาปะหล งของเพ อนบ าน โดยเฉพาะก มพ ชา เว ยดนาม และลาว ขยายต วเพ มข น จะส งผลทางลบต อราคาม นสาปะหล งท เกษตรกรขายได ท งน ป จจ ยท ม ผลต อการส งออกม นเส นไทยข นอย ก บตลาดจ น เน องจากไทยส งออกม นเส นไป จ นกว าร อยละ 99 ของการส งออกม นเส นท งหมด ด งน นมาตรการและนโยบายของจ นจ งส งผลต อการ ส งออกม นเส นของไทย ซ งมาตรการและนโยบายท ส งผลทางบวกต อการส งออกม นเส นไทย ค อ นโยบายห ามการผล ตเอทานอลจากธ ญพ ช และนโยบายส งเสร มการผล ตเอทานอลเป นอ ตสาหกรรม ใหญ ซ งมาตรการด งกล าวส งผลให ความต องการม นเส นจากไทยส งข น ส วนมาตรการและนโยบายของ จ นท ส งผลทางลบต อการส งออกม นเส นของไทย ค อ ในป 2555 จ นชะลอการนาเข าม นเส นจาก ไทย เน องด วยป ญหาฝ นในม นเส น ซ งส งผลกระทบด านมลพ ษต อประชาชนจ น นอกจากน ป ญหาด าน ราคาส งออกม นเส นของประเทศค แข ง ค อ เว ยดนาม ซ งต ากว าไทย ก ส งผลกระทบต อการส งออกม น เส นไทยไปจ น เน องจากจ นจะนาเข าม นเส นจากเว ยดนามก อนไทย ด งน นไทยต องปร บปร งค ณภาพ ม นเส นให ม ค ณสมบ ต ตรงก บความต องการของจ น ต องเจรจาเพ อให จ นผ อนปรนการขนถ ายม น เส นไทย ณ ท าเร อท ห างไกลช มชน เพ อล กเล ยงป ญหาและความข ดแย งในช มชน รวมถ งต องลดต นท น การปล กม นสาปะหล ง เพ อให สามารถแข งข นด านราคาส งออกก บเว ยดนามซ งม ต นท นการปล กม น สาปะหล งท ต ากว าประเทศไทย 13 เทคโนโลย เพ มผลผล ตและลดต นท นเพาะปล กม นสาปะหล งด วยว ธ จ ดการแบบประณ ต 1. การเล อกพ นธ ม นสาปะหล งให เหมาะสมก บพ นท ม นสาปะหล งพ นธ ด ท กรมว ชาการเกษตรให การ บรองสาหร บปล กในพ นท ภาค ตะว นออกเฉ ยงเหน อ ได แก 1.1 ม นสาปะหล งพ นธ ระยอง 90 ม นสาปะหล งพ นธ ระยอง 90 เป นพ นธ ม ลาต นส งประมาณ เซนต เมตร ลาต นโค งปานกลาง ม ส น าตาลอมส ม ม การแตกก งแขนง ให ผลผล ตเฉล ยน 4 ต นต อไร เป นพ นธ ท ม ปร มาณแป งในห วสดส งท ส ดเฉล ย 24 % เม อปล กในฤด ฝน แต หากปล กในฤด แล งจะม ปร มาณแป งใน ห วสดส งท ส ดเฉล ย % (ภาพท 3 และ 4) ม นสาปะหล งพ นธ ระยอง 90 ม ข อด ค อ ต นทานต อ โรคใบไหม ปานกลาง ตอบสนองต อป ยและสภาพแวดล อมได ด แต ม ข อจาก ด ค อ การแตกก งแขนงของ ม นพ นธ น ม กเป นอ ปสรรค ในการจ ดการด านกาจ ดว ชพ ชและการใส ป ย รวมท งเป นอ ปสรรคในการเก บ เก ยวห วม น รวมท งต นพ นธ ม อาย ส นและส ญเส ยความงอกเร ว ไม เหมาะสาหร บปล กปลายฝน

22 14 ภาพท 3 ล กษณะประจาพ นธ และค ณสมบ ต ของม นสาปะหล งพ นธ ระยอง 90 ภาพท 4 ห วม นสาปะหล งพ นธ ระยอง ม นสาปะหล งพ นธ ระยอง 5 ม นสาปะหล งพ นธ ระยอง 5 ม สาต นตรง ลาต นม ส เข ยว ส งประมาณ เซนต เมตร เป นพ นธ ท ให ผลผล ตต อพ นท ส ง ให ผลผล ตเฉล ยน 4.4 ต นต อไร แต ปร มาณแป งในห วต า กว าพ นธ ระยอง 90 ค อ ม ปร มาณแป งในห วสดส งท ส ดเฉล ย 23.3 % เม อปล กในฤด ฝน แต หากปล กใน ฤด แล งจะม ปร มาณแป งในห วสดส งท ส ดเฉล ย 28 % (ภาพท 5 และ 6) ม ข อด ค อ สามารถปร บต วได ด ต อสภาพแวดล อม โตเร วสามารถค มว ชพ ชได ด ห วม นเร ยงก นเป นช น ขนาดห วใกล เค ยงก น แต ม ข อ

23 จาก ด ค อ หากเก บเก ยวเม ออาย 12 เด อน ปร มาณแป งในห วสดจะต ามาก ท อนพ นธ สามารถเก บไว ได นาน 30 ว น 15 ภาพท 5 ล กษณะประจาพ นธ และค ณสมบ ต ของม นสาปะหล งพ นธ ระยอง 5 ภาพท 6 ห วม นสาปะหล งพ นธ ระยอง 5

24 1.3 ม นสาปะหล งพ นธ ระยอง 72 ม นสาปะหล งพ นธ ระยอง 72 ม สาต นตรง ลาต นม ส เข ยว ยอดและก านใบม ส ม วง แตกก งแขนงน อย ส งประมาณ เซนต เมตร เป นพ นธ ท ให ผลผล ตต อพ นท ส ง ให ผลผล ตเฉล ย 5.2 ต นต อไร แต ปร มาณแป งในห วต ากว างพ นธ ระยอง 90 ค อ ม ปร มาณแป งในห วสดส งท ส ดเฉล ย 22 % เม อปล กในฤด ฝน แต หากปล กในฤด แล งจะม ปร มาณแป งในห วสดส งท ส ดเฉล ย 28 % (ภาพท 7 และ 8) ม ข อด ค อ สามารถปร บต วได ด ต อสภาพแวดล อม โตเร วสามารถค มว ชพ ชได ด ห วม นเร ยงก น เป นช น ขนาดห วใกล เค ยงก น แต ม ข อจาก ด ค อ หากเก บเก ยวเม ออาย 12 เด อน ปร มาณแป งในห วสด จะต ามาก อ อนแอต อโรคใบไหม 16 ภาพท 7 ล กษณะประจาพ นธ และค ณสมบ ต ของม นสาปะหล งพ นธ ระยอง 72

25 17 ภาพท 8 ห วสาปะหล งพ นธ ระยอง ม นสาปะหล งพ นธ ระยอง 7 ม นสาปะหล งพ นธ ระยอง 7 ม สาต นตรง ลาต นม ส น าตาลอ อน ยอดและก านใบม ส เข ยวอ อน ใบกลางร ปหอก แตกก งแขนงน อย ส งประมาณ เซนต เมตร ห วม ล กษณะเร ยวยาว เน อห วส ขาว เปล อกห วส ขาวนวล เป นพ นธ ท ให ผลผล ตต อพ นท ส ง ให ผลผล ตเฉล ยน 6.1 ต นต อไร แต ปร มาณแป งในห วต ากว างพ นธ ระยอง 90 ค อ ม ปร มาณแป งในห วสดส งท ส ดเฉล ย 23 % เม อปล กใน ฤด ฝน แต หากปล กในฤด แล งจะม ปร มาณแป งในห วสดส งท ส ดเฉล ย % (ภาพท 9 และ 10) ม ข อด ค อ สามารถปร บต วได ด ต อสภาพแวดล อม โตเร วสามารถค มว ชพ ชได ด ห วม นเร ยงก นเป นช น ขนาดห วใกล เค ยงก น แต ม ข อจาก ด ค อ อ อนแอต อโรคใบไหม และไรแดง ภาพท 9 ล กษณะประจาพ นธ และค ณสมบ ต ของม นสาปะหล งพ นธ ระยอง 7

26 18 ภาพท 10 ห วม นสาปะหล งพ นธ ระยอง ม นสาปะหล งพ นธ ระยอง 9 ม นสาปะหล งพ นธ ระยอง 9 ม สาต นตรง ลาต นม ส น าตาลอมเหล อง ยอดและก านใบ ม ส เข ยวอ อน อมชมพ ใบกลางร ปหอก แตกก งแขนงน อย ส งประมาณ เซนต เมตร ห วม ล กษณะเร ยวยาวเน อห วส ขาว เปล อกห วส น าตาลอ อน เป นพ นธ ท ให ผลผล ตต อพ นท ส ง ให ผลผล ต เฉล ยน 4.9 ต นต อไร แต ปร มาณแป งในห วต ากว าพ นธ ระยอง 90 ค อ ม ปร มาณแป งในห วสดส งท ส ด เฉล ย 24 % เม อปล กในฤด ฝน แต หากปล กในฤด แล งจะม ปร มาณแป งในห วสดส งท ส ดเฉล ย % (ภาพท 11 และ 12) ม ข อด ค อ สามารถปร บต วได ด ต อสภาพแวดล อม โตเร วสามารถค มว ชพ ชได ด ห วม นเร ยงก นเป นช น ขนาดห วใกล เค ยงก น แต ม ข อจาก ด ค อ อ อนแอต อไรแดง ไม เหมาะสาหร บปล ก ในพ นท ด นร วยเหน ยว หากเก บเก ยวเม ออาย 12 เด อน ปร มาณแป งในห วสดจะต ามาก

27 19 ภาพท 11 ล กษณะประจาพ นธ และค ณสมบ ต ของม นสาปะหล งพ นธ ระยอง 9 ภาพท 12 ห วม นสาปะหล งพ นธ ระยอง ม นสาปะหล งพ นธ ระยอง 11 ม นสาปะหล งพ นธ ระยอง 11 ม สาต นตรง ลาต นม ส น าตาลอมเหล อง ยอดม ส น าตาล อมเข ยว ก านใบส น าตาลอมแดง ใบกลางร ปหอก แตกก งแขนงน อย ส งประมาณ เซนต เมตร ห วม ล กษณะเร ยวยาว เน อห วส ขาว เปล อกห วส น าตาล เป นพ นธ ท ให ผลผล ตต อพ นท ส ง ให

28 ผลผล ตเฉล ยน 4.77 ต นต อไร แต ปร มาณแป งในห วต ากว าพ นธ ระยอง 90 ค อ ม ปร มาณแป งในห วสด ส งท ส ดเฉล ย 25.8 % เม อปล กในฤด ฝน แต หากปล กในฤด แล งจะม ปร มาณแป งในห วสดส งท ส ดเฉล ย 42.8 % หากเก บเก ยวเม ออาย 12 เด อน ปร มาณแป งในห วสดจะส ง (ภาพท 13 และ 14) ม ข อด ค อ สามารถปร บต วได ด ต อสภาพแวดล อม โตเร วสามารถค มว ชพ ชได ด ห วม นเร ยงก นเป นช น ขนาดห ว ใกล เค ยงก น แต ม ข อจาก ด ค อ เป นม นสาปะหล งพ นธ หน ก สะสมน าหน กในห วช า 20 ภาพท 13 ล กษณะประจาพ นธ และค ณสมบ ต ของม นสาปะหล งพ นธ ระยอง 11 ภาพท 14 ห วม นสาปะหล งพ นธ ระยอง 11

29 1.7 ม นสาปะหล งพ นธ เกษตรศาสตร 50 ม นสาปะหล งพ นธ เกษตรศาสตร 50 เป นพ นธ ล กผสมระหว างพ นธ ระยอง 1 ก บพ นธ ระยอง 90 เก ดจากการพ ฒนาพ นธ ร วมก นโดยน กว ชาการจากมหาว ทยาล ยเกษตรศาสตร กรมว ชาการ เกษตร และศ นย เกษตรเขตร อนนานาชาต แนะนาให เกษตรกรปล กเน องในวาระครบรอบ 50 ป ของ มหาว ทยาล ยเกษตรศาสตร ม นสาปะหล งพ นธ เกษตรศาสตร 50 สามารถปล กได ท วประเทศ ด วย ค ณสมบ ต ท อนพ นธ งอกได ด ลาต นส งใหญ ลาต นม ส น าตาลอมเหล อง ยอดม ส ม วง ก านใบส ม วง ใบ กลางร ปหอก แตกก งแขนงน อย ส งประมาณ 150 เซนต เมตร ห วม ล กษณะเร ยวยาว เน อห วส ขาว เปล อกห วส น าตาล ห วดกและม ล กษณะเป นกล มสามารถเก บเก ยวได สะดวก และย งม ปร มาณแป งใน ห วส ง เป นพ นธ ท ให ผลผล ตต อพ นท ส ง ให ผลผล ตเฉล ยน 4.4 ต นต อไร แต ปร มาณแป งในห วต ากว า พ นธ ระยอง 90 ค อ ม ปร มาณแป งในห วสดส งท ส ดเฉล ย 23 % เม อปล กในฤด ฝน แต หากปล กในฤด แล งจะม ปร มาณแป งในห วสดส งท ส ดเฉล ย 28 % หากเก บเก ยวเม ออาย 12 เด อน ปร มาณแป งในห ว สดจะส ง (ภาพท 15 และ 16) ม ข อด ค อ สามารถปร บต วได ด ต อสภาพแวดล อม โตเร วสามารถค ม ว ชพ ชได ด ห วม นเร ยงก นเป นช น ขนาดห วใกล เค ยงก น แต ม ข อจาก ด ค อ เป นม นสาปะหล งท แตกก ง แขนงมาก ทาให เป นอ ปสรรคต อการจ ดการ ด วยล กษณะเด นด งกล าว ทาให ม นสาปะหล ง พ นธ เกษตรศาสตร 50 เป นพ นธ ท เกษตรกร น ยมปล กมากท ส ดในประเทศ ซ งม พ นท ปล กถ ง 3,791,104 ไร หร อค ดเป นร อยละ ของพ นท ปล กม นสาปะหล งท งประเทศ นอกจากน การท ห วม นสาปะหล งพ นธ เกษตรศาสตร 50 ม ปร มาณแป ง ในห วส ง ทาให มาตรฐานของการผล ตแป งของโรงงานแป งม นสาปะหล งใช ว ตถ ด บน อยลง ข อม ลของ สมาคมแป งม นสาปะหล งไทยพบว าหล งป พ.ศ การผล ตแป ง 1 ก โลกร ม ต องใช ห วม นสด 4.59 ก โลกร ม จากเด มใช 4.75 ก โลกร ม จะลดว ตถ ด บลง 0.16 ก โลกร ม ด งน นเฉพาะป พ.ศ ประเทศไทยผล ตแป งม นสาปะหล งจานวน 2,300,300 ต น โรงงานใช ห วม นสดลดลง 368,048 ต น 21 ภาพท 15 ล กษณะประจาพ นธ และค ณสมบ ต ของม นสาปะหล งพ นธ เกษตรศาสตร 50

30 22 ภาพท 16 ห วม นสาปะหล งพ นธ เกษตรศาสตร การเตร ยมด นเพ อเพาะปล กม นสาปะหล ง ด นเป นทร พยากรและเป นป จจยการผล ตพ ชท สาค ญ ท งน พ นท ปล กม นสาปะหล งในภาค ตะว นออกเฉ ยงเหน อส วนใหญ จ ดอย ในกล มด น (Great group) สองกล ม ค อ กล มด น Paleustults ได แก ด นช ดโคราช วาร น ยโสธร และด นชดสต ก และกล มด น Quartzipsamment ได แก ด นช ด ส ตห บ พ ทยา มาบบอน และด นช ดห วยโป ง ซ งม ล กษณะของเน อด นเป นร วน (Loamy Paleustults) และเน อด นทราย (Sandy Quartzipsamment) อย างไรก ตามพ นท ม การเพาะปล กม นสาปะหล งมาก ท ส ดค อ กล มด น Paleustults พบมากท ส ดค อด นช ดโคราช และด นช ดส ตห บ ส วนพ นท เพาะปล กม น สาปะหล งของตาบลว งไชย อาเภอบรบ อ จ งหว ดมหาสารคาม ส วนใหญ เป นด นช ดน าพอง (ภาพท 17) ภาพท 17 ค ณสมบ ต และล กษณะของด นช ดน าพอง

31 พ นท เพาะปล กม นสาปะหล งในภาคตะว นออกเฉ ยงเหน อม ล กษณะทางกายภาพเป นคล นลอน ลาด สมบ ต ของเน อด นโดยท วไปเป นด นท ม เน อด นเป นดนร วนปนทราย ม ส ดส วนของเน อด นเหน ยว บางส วนในด นช นล าง เน อด นล กษณะด งกล าวม สมบ ต ระบายน าด ปานกลางถ งระบายนาด ม การอ มต ว ด วยด างต า ม ความจ ในการอ มน าต า ทาให ม ปญหาด นขาดนาในช วงฤด แล ง ม ปร มาณอ นทร ย ว ตถ ใน ด น ฟอสฟอร ส โพแทสเซ ยม และความจ ในการแลกเปล ยนประจ บวกต า และม ความเป นกรดจ ดถ ง กรดปานกลาง (ตารางท 5) นอกจากน ด นย งม ข อจาก ดท สาคญค อ ม ป ญหาจากการชะล างพ งทลายได ง าย โดยเฉพาะอย างย งในพ นท ท ม ความลาดเอ ยง 23

32 ตารางท 5 ล กษณะทางกายภาพและค ณสมบ ต ของช ดด นท ม การเพาะปล กม นสาปะหล งในภาคตะว นออกเฉ ยงเหน อ 24

33 สาเหต สาค ญท ทาให ด นเพาะปล กม นสาปะหล งในภาคตะว นออกเฉ ยงเหน อเส อมค ณภาพ 1) ด นในพ นท น นม การเพาะปล กม นสาปะหล งเพ ยงชน ดเด ยวต ดต อก นเป นเวาลา นาน โดยไม ม การปล กพ ชชน ดอ นหม นเว ยน ไม ม การปร บปร งบาร งด น โดยการใช ป ยอ นทร ย หร อป ย เคม ในส ดส วนท เหมาะสม ในท ส ดด นบร เวณน นก ขาดสมด ลของธาต อาหารพ ช เพราะธาต อาหารใน ไม ม การเต มธาต อาหารพ ชชดเชย ทาให ด นม ความอ ดมสมบ รณ ต า ส งผลให ม นสาปะหล งท ม เพาะปล ก ม การเจร ญเต บโตและม ผลผล ตลดลงเร อย ๆ จนถ งระด บท ไม ค มท น 2) ปล กม นสาปะหล งโดยม การใช ป ยอ นทร ย ป ยเคม หร อใช ท ง 2 อย าง แต ใช ใน อ ตราส วนท น อยเก นไป ปร มาณธาต อาหารท ใส ไม เพ ยงพอต อความต องการใช ประโยชน ของพ ช ทาให ธาต อาหารเด มท ม อย ในด นถ กด ดไปใช และลดต าลงไปลงไปเร อยๆ 3) ไม ม การควบคมการส ญเส ยเน อด นและน า หร อม การควบค มการส ญเส ยไม ด พอ ทาให เก ดการชะล างพ งทลายของดนในพ นท ท กป ส งผลให เก ดการส ญเส ยหน าด นท ม คณภาพด เช น เม ดด นเน อละเอ ยด อ นทร ยว ตถ และธาต อาหารพ ชในด นอย างต อเน อง ทาให หน าด นบนต น เป นเหต ให องค ประกอบของเน อด นบนม ส ดส วนของอน ภาคเม ดทรายมากข นจนกลายเป นด นเน อหยาบท ขาด ธาต อาหารพ ชและให ผลผล ตพ ชต าลงเร อย ๆ ป ญหาท กล าวมาน ล วนเป นสาเหต หล กท ทาให พ นท เพาะปล กม นสาปะหล งเส อมโทรมหร อม ค ณภาพต า ด นม ปร มาณอ นทร ย ว ตถ ธาต อาหารพ ชในด นต า เน อด นเป นเป นด นทรายหร อด นร วนปน ทรายไม อ มน า ก กเก บป ยธรรมชาต ต าหร อด ดย ดป ยเคม ท ใสลงไปได น อย เก ดการชะล างและพ งทลาย ได ง าย ทาให ปล กม นสาปะหล งแล วได ผลผล ตต าาถ งต ามาก ท ง ๆ ท โดยท วไปแล วหากเพาะปล กม น สาปะหล งในด นท ม การจ ดการด เช น ม การใชป ยและปร บปร งด น น นสามารถเพาะปล กม นสาปะหล ง ให ได ผลผล ตห วม นสดได ส งถ ง 8-10 ต นต อไร การเตร ยมด น ถ อเป นข นตอนท ม ความสาค ญอย างย ง เน องจากระบบรากของม นสาปะหล ง ต องการช องว างของอากาศในด นมาก ด งน นจ งต องเตร ยมด นให โปร งด วยการไถให ล ก ท งน เกษตรกร ไม ควรไถพ นท เพาะเตร ยมด นในขณะท ด นม ความช นส ง เพาราะจะทาให น าหน กของเคร องจ กรกล เกษตรท ใช ไถเป ดหน าด นไปกดท บด นช นล างให เป นแผ นด นด นดาน (ภาพท 18) 25 ภาพท 18 ล กษณะเน อด นแน นท เก ดจากการกดท บของเคร องจ กรกลเกษตร

34 ในกรณ ท ด นม ป ญหาการเก ดแผ นด นดานข นในช นใต ด นควรใช ไถส ว (ภาพท 17) หร อไถผาน สาม (ภาพท 19) กดลงไปในระด บล กเพ อระเบ ดด นดาน ซ งจะช วยให ด นม การระบายน าด ข น การใช ไถผานสามให เก ดประส ทธ ภาพส งส ดน นควรไถในขณะท ด นม ความช นพอเหมาะไม แห งหร อไม ช น จนเก นไป การไถในขณะท ด นม ความช นเหมาะสมจะช วยให ไถเป ดหน าด นได ในระด บความล กมากกว า 30 เซนต เมตร จากน นตากด นไว 7-10 ว น ก อนใช ไถฝานเจ ดไถเพ อย อยด นอ กคร งหน ง ในกรณ ท พ นท เพาะปล กม ความลาดเอ ยงควรใช ไถยกร อง (ภาพท 20) ไถเพ อยกร องตามแนวต ดขวางก บความลาด เอ ยงเพ อป องก นการชะล างและพ งทลายของหน าด น 26 ภาพท 19 การไถเพ อระเบ ดด นดานด วยไถส ว

35 27 ภาพท 20 การใช ไถผานสามเพ อเป ดหน าด นให ล ก ภาพท 21 การไถยกร องตามแนวต ดขวางก บความลาดเอ ยงเพ อป องก นการชะล าง และพ งทลายของหน าด น

36 3. การเตร ยมท อนพ นธ เพ อปล กม นสาปะหล ง 3.1 เล อกใช ท อนพ นธ ท ม ความแข งแรง อาย เฉล ย เด อน ปราศจากโรคแมลง 3.2 เล อกใช ท อนพ นธ สดหร อท อนพ นธ ท ได จากการต ดกองท งไม เก น 15 ว น ต ดท อน พ นธ ให ม ความยาม เซนต เมตร ด วยม ดหร อเล อยท คมและสะอาด 3.3 ทาลายตาท อนม นสาปะหล ง 3-4 ตา น บจากตาท อย ล างส ด เพ อตระต นการเก ด ราก (ภาพท 22) แล วนาท อนพ นธ ท เตร ยมเสร จไปแช ด วยสารไทอะม โทแซม (25 % WGX) หร อ อม ดาโคลพร ด (70 % WG) อ ตราสาร 4 กร ม ต อน า 20 ล ตร หร อใช สาร ไดโนท ฟ แรน (10 % WG) อ ตราสาร 40 กร มต อน า 20 ล ตร แช นาน 5-10 นาท (ภาพท 23) จากน นนาไปผ งลมให แห งก อนปล ก ว ธ การด งกล าวสามารถกาจ ดเพล ยแป งท ต ดมาก บท อนพ นธ และย งสามารถป องก นการเข าทาลายของ เพล ยแป งหล งปล กได นาน 1 เด อน 28 ภาพท 22 การทาลายตาท อนพ นธ เพ อกระต นการเก ดราก ภาพท 23 การแช ท อนพ นธ ด วยสารเคม เพ อกาจ ดและป องก นเพล ยแป ง

37 29 4. การปล กม นสาปะหล ง 4.1 กาหนดตาแหน งและร ปแบบการวางท อนพ นธ การกาหนดตาแหน งและร ปแบบ การวางท อนพ นธ ปล กม นสาปะหล งเป นเทคน คสาค ญท ส งผลกระทบต อเปอร เซนต การงอกและการ เก ดราก แม ว าร ปแบบการวางท อนพ นธ ท เกษตรกรน ยมทาโดยท วไปม 3 ร ปแบบ ค อ ปล กโดยว ธ วาง ท อนพ นธ ในแนวด ง วางท อนพ นธ แบบเอ ยง และวางท อนพ นธ ตามแนวนอน ท งน จากรายงานผลการ ว จ ยเปร ยบเท ยบร ปแบบการวางท อนพ นธ ต อประส ทธ ภาพการงอกและการกระต นการเก ดรากของม น สาปะหล ง พบว าการปล กโดยใช ท อนพ นธ ท ม ความยาว 20 เซนต เมตร ป กล กลงไปในด น เซนต เมตร ม การเก ดรากและการแตกยอดได เร วท ส ด 4.2 กาหนดความล กของท อนพ นธ หล กในการพ จารณาเพ อกาหนดความล กของท อน พ นธ ท ปล กใช ว ธ ประเม นจากความช นของด นเป นหล ก ท งน โดยท วไปน ยมปล กท ระด บความล ก เซนต เมตร 4.3 กาหนดระยะห างของท อนพ นธ การกาหนดระยะปล กท เหมาะสมในการเพาะปล ก ม นสาปะหล งโดยท วไปใช น ยมใช ระยะห างระหว างต นต อระห างระหว างแถวประมาณ 80:80 80:100 หร อ 100:100 เซนต เมตร ซ งจะได จานวนต นเฉล ย 1,600-2,500 ต นต อไร (ภาพท 24) ภาพท 24 การปล กม นสาปะหล งโดยว ธ ป กท อนพ นธ ในแนวด ง 5. การจ ดการธาต อาหารพ ชในแปลงปล กม นสาปะหล ง การจ ดการธาต อาหารพ ชเพ อส งเสร มการเจร ญเต บโตและเพ มผลผล ตม นสาปะหล งท ปล ก แบบประณ ต ควรเร มดาเน นการต งแต ข นตอนการเตร ยมด น กล าวค อ

38 5.1 การไถกลบเศษว ชพ ชและเศษม นสาปะหล งในข นตอนการเตร ยมด น เพ อให ด น ร วนโปร ง หร อเกษตรกรอาจนาว สด เหล อท งทางการเกษตร เช น แกลบด บ ฟางข าว กากอ อย ฯลฯ มาใช เพ มปร มาณอ นทร ย ว ตถ ในด น 5.2 การรองพ นด วยธาต อาหารพ ชก อนปล ก ธาต อาหารท ใช ในการรองพ นหร อรอง ก นหล มก อนปล กม นสาปะหล งน น สามารถใช ได ท งป ยอ นทร ย และป ยเคม ท งน การใช ป ยอ นทร ย ใน อ ตรา ก โลกร มต อไร จะช วยเพ มผลผล ตและเพ มเปอร เซ นต แป งให แก ม นสาปะหล งท เพาะ ปล กในพ นท ด นแน นท บได อย างม น ยสาค ญ หากเล อกใช ป ยเคม ส ตรท แนะนา ค อ ใช ใน อ ตรา ก โลกร มต อไร 5.3 หากต องการเพ มอ ตราการเจร ญเต บโตและเพ มผลผล ตม นสาปะหล งหล งปล ก ส ตรป ยเคม ท กรมว ชาการเกษตรแนะนา ค อ ส ตร หร อ หร อ อ ตรา 50 ก โลกร มต อไร ท งน อ ตราการใช ป ยให พ จารณาตามล กษณะเน อด นของพ นท ปล ก เช น พ นท ปล กท เป น ด นร วนเหน ยวหร อด นร วนปนทราย แนะนาให ใช ในอ ตรา ก โลกร มต อไร ส วนม นสาปะหล งท ปล กในพ นท ท เป นด นทรายควรให ป ยเพ ยงคร งเด ยวเม อพ ชม อาย 1 เด อนหล งปล ก โดยให ป ยในขณะ ท ด นม ความช น ด วยว ธ โรยข างแถวปล กแล วพรวนด นกลบ 5.4 กรณ การให ป ยว ธ การฉ ดพ นทางใบในร ปแบบสารละลาย ร วมก บการให ธาต อาหารเสร ม เช น ฮอร โมน ว ตาม น เพ อให สามาถซ มผ านเข าไปส พ ชทางปากใบ ป ยท น ยมใช ส วนใหญ ค อ ส ตร (ย เร ย) ร วมก บจ ลธาต ท ม องค ประกอบของเหล ก ทองแดง ส งกะส ฯลฯ เพ อสร าง ความสมด ลของการเจร ญเต บโตและการสร างห วเพ อสะสมอาหารของพ ช ท งน ช วงเวลาท เหมาะสม สาหร บการให ป ยด วยว ธ การฉ ดพ นทางใบในร ปแบบสารละลายควรดาเน นการในช วงเข าเพราะเป น ช วงท ปากใบของพ ชเป ด และไม ควรฉ ดพ นในขณะท ไม ม กระแสลมพ ดแรงเพราะกระลมจะพ ดเอา ละอองป ยไปท อ นทาให ส นเปล องโดยใช เหต 6. การป องก นกาจ ดว ชพ ชในแปลงปล กม นสาปะหล ง การป องก นกาจ ดว ชพ ชในแปลงปล กม นสาปะหล งน ยมปฏ บ ต ก นโดยท วไปม 3 ว ธ ค อ 6.1 การป องก นกาจ ดว ชพ ชในแปลงปล กม นสาปะหล งด วยว ธ เขตกรรม เป นการ ป องก นกาจ ดว ชพ ชโดยเน นการเพ มข ดความสามารถในการแข งข นระหว างม นสาปะหล ง (พ ชหล ก) และว ชพ ช เช น การเล อกปล กม นสาปะหล งท สามารถปร บต วเข าก บพ นท ปล กได ด การใช ท อนพ นธ ท แข งแรงปราศจากเพล ยแป ง การกาหนดระยะปล กท เหมาะสม การปล กพ ชแซม การคล มด นด วยเศษ พ ชหร อว สด เหล อท งทางการเกษตร เช น แกลงด บ ฟางข าว หญ าแห ง ฯลฯ 6.2 การป องก นกาจ ดว ชพ ชในแปลงปล กม นสาปะหล งด วยว ธ กล ได แก การใช แรงงานคนถอน ด ง ต ด หร อถาก การใช เคร องจ กรต ดหร อไถกลบ ท งน การป องก นกาจ ดว ชพ ชใน แปลงปล กม นสาปะหล งด วยว ธ กลควรทาคร งแรกเม อพ ชม อาย 21 ว นหล งปล ก หร อไม เก ดน ว นหล งปล ก 6.3 การป องก นกาจ ดว ชพ ชในแปลงปล กม นสาปะหล งด วยว ธ ใช สารเคม สารเคม สาหร บใช ป องก นกาจ ดว ชพ ชในแปลงปล กม นสาปะหล งจาแนกได 2 ประเภท ค อ ประเภทใช ท นท หล งปล กก อนว ชพ ชงอก และประเภทใช ภายหล งจากท ว ชพ ชงอก สารเคม ประเภทใช ท นท หล งปล ก ก อนว ชพ ชงอก ม ว ตถ ประสงค เพ อควบค มการงอกของว ชพ ช โดยใช ท นท หล งปล กม นสาปะหล งหร อ ช าท ส ดไม ควรเก น 3 ว น น บจากว นปล ก ต วอย างสารเคม ท ใช ท นท หล งปล กก อนว ชพ ชงอก ได แก 30

39 ไดย รอน เมทาคลอร อลาคลอร ส วนการใช สารเคม เพ อกาจ ดว ชพ ชภายหล งจากท ว ชพ ชงอกม ข อควร ระว ง ค อ ห ามไม ให สารเคม สาผ สก บใบหร อส วนของอ นของม นสาปะหล งโดยตรง เพราะจะทาให พ ช ได ร บผลกระทบจากฤทธ ของสารเคม ได ต วอย างสารเคม เพ อกาจ ดว ชพ ชภายหล งจากท ว ชพ ชงอก ได แก พาราควอท ไกลโฟเสท 7. การป องก นกาจ ดเพล ยแป งในแปลงปล กม นสาปะหล ง ว ธ ป องก นกาจ ดเพล ยแป งในแปลงปล กม นสาปะหล งปฏ บ ต ได ด งน 7.1 การป องก นกาจ ดเพล ยแป งด วยว ธ กล กรณ พบการระบาดของเพล ยแปลงใน แปลงปล กม นสาปะหล ง เกษตรกรจะต องถอนต นม นท งหมดแล วนาต นท พบการระบาดไปทาลายโดย การเผาหร อฝ งกลบ หากต องการปล กม นสาปะหล งซ าในท เด ม ให ทาการป องก นกาจ ดโดยทาความ สะอาดแปลง กาจ ดเศษว ชพ ช และเศษซากต นม น เพ อต ดวงจรช ว ตของเพล ยแป ง จากน นให ไถ พรวนด นท งไว อย างน อย 14 ว น แล วปล กใหม โดยใช ท อนพ นธ ท สะอาด ปราศจาก เพล ยแป งตาม ว ธ การท แนะนาข างต น 7.2 การป องก นกาจ ดเพล ยแป งด วยช วว ธ ภาย หล งจากท เกษตรกรทาลายต นม น สาปะหล งท พบการระบาดแล ว ควรใช เช อราบ วเวอร เร ยฉ ดพ นให ท วแปลงโดยจะต องฉ ดในช วงเย นท อากาศ ไม ร อนมากและความช นส มพ ทธ มนอากาศไม ต ากว า 50% โดยฉ ดซ า 2-3 คร ง แต ละคร ง ห างก น 10 ว น สปอร ของเช อราบ วเวอร เร ยจะสร างเส นใยเข าทาลายอว ยวะต างๆ ของเพล ยแป งและ ระบาดส เพล ยแป งต วอ น หล งจากน นให เกษตรกรหม นส งเกตว าจะม แมลงช างป กใส ซ งเป นแมลงศ ตร ธรรมชาต ของเพล ยแป งเข าไปทาลายเพล ยแป งโดยธรรมชาต หากไม ม ให นาแมลงช างป กใสไป ปล อย เพราะแมลงช างป กใส 1 ต ว สามารถก นเพล ยได 150 ต ว ตลอดอาย 10 ว น 7.3 การป องก นกาจ ดเพล ยแป งโดยใช สารเคม สารเคม ท น ยมใช ฉ ดพ นเพ อป องก น กาจ ดเพล ยแป งในแปลงปล กม นสาปะหล ง ได แก ไทอะม โทแซม 25 % WG อ ตราส วน 2 กร ม ใช ร วมก บ ไวท ออยล หร อนายาจ บใบชน ดเข มข น 40 ม ลล ล ตร ผสมน า 20 ล ตร โดยนาไวท ออยล ต ให เข า ก บน าก อนท จะผสมสารฆ าแมลง สามารถฉ ดพ นได เน อท ประมาณ 1-2 งาน นอกจากกาจ ดเพล ยแป ง โดยใช สารเคม ย งสามารถป องก นเพล ยแป งได ต อเน อง ว น 8. การเก บเก ยวม นสาปะหล ง ม นสาปะหล งท ปล กโดยท วไปจะม การสะสมแป งส งส ดเม ออาย 8 เด อนข นไป และจะม การ สะสมแป งส งส ดเม ออาย เด อน ด งน นการพ จารณาถ งช วงระยะเวลาท เหมาะสมสาหร บการเก บ เก ยวห วม น เกษตรกรควรพ จารณาจากอาย ของต นม นสาปะหล งก อนข ดห วม น ท งน ควรเก บต นม นไว ใช สาหร บเป นท อนพ นธ ปล กในร นต อไป ท งน แนวทางดาเน นการเก บเก ยวห วม นสาปะหล งทาได 2 ว ธ ค อ 8.1 ว ธ การดาเน นการเก บเก ยวแบบด งเด มซ งใช แรงงานคน ในการดาเน นการท ก ข นตอน ท งการข ด การต ดเหง าและการขนย ายห วม นสดข นรถบรรท กขนย าย 8.2 ใช เคร องข ดม นสาปะหล งซ งใช แทรกเตอร เป นต นกาล งเพ อทาการข ดห วม น สาปะหล งข นมาจากด น แทนว ธ การข ดด วยแรงงานแบบเด ม 31

40 32 เอกสารอ างอ ง กรมว ชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ ค ม อการเพ มผลผล ตม นสาปะหล งโดยการ กระจายพ นธ ด และขยายท อนพ นธ ม นสะอาด. กรมว ชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและ สหกรณ. 32 หน า. ขน ษฐา ส ทธ บร บาล การประเม นค าความช นในด นโดยใช ด ชน พ ชพรรณบร เวณไร ม น สาปะหล ง อาเภอครบ ร จ งหว ดนครราชส มา. วารสารวนศาสตร 30, 3 (ก.ย.-ธ.ค. 2554) ดลมน ส กาเจ ปล กม นสาปะหล งได ไร ละ 30 ต น ความสาเร จ เขาใหญ เอฟเวอร กร น. คมช ดล ก 23 มกราคม 2557 หน า 12 ธนาคารแห งประเทศไทย. สาน กงานภาคตะว นออกเฉ ยงเหน อ ผลกระทบของเขตการค าเสร อาเซ ยน (AFTA) ต อส นค าเกษตรกรรมสาค ญของไทย กรณ ข าว ยางพารา น าตาล (อ อย) ม นสาปะหล ง ก ง และน าม นปาล ม. รายงานการศ กษาว จ ยเร อง/ ธนาคารแห งประเทศไทย สาน กงานภาคตะว นออกเฉ ยงเหน อ. ขอนแก น : หจก.โรงพ มพ คล งนานาว ทยา. 58 หน า. ปกป อง ป อมฤทธ ม นสาปะหล งพ นธ ใหม เน อแป งข าวเหน ยวหน งเด ยวในโลก. วารสารเคห การเกษตร 38, 5 (พ.ค. 2557) รต รส เจาะล กพ นท ห วยบงแนะเทคน คเพ มผลผล ตม นสาปะหล ง 2 เท า แบบฉบ บอน ร กษ ด น และน า. น ตยสารไม ลองไม ร 9,99 (ต.ค. 2552) วล ยพร ศะศ ประภา แผนท ความเหมาะสมของเทคโนโลย การผล ตม นสาปะหล ง. กร งเทพฯ : กรมว ชาการเกษตร. 62 หน า. ส เทพ สหายา เต อนภ ยการระบาด: เพล ยแป งและไรแดงในม นสาปะหล ง. วารสารเคห การเกษตร 38, 6 (ม.ย. 2557) ศ ภวรรณ ใจแสน ย คทองม นสาปะหล ง: พ ชพล งงานแห งอนาคต. กร งเทพฯ : นาคา อ นเตอร ม เด ย, 140 หน า. อภ ชาต ศร สอาด ค ม อการปล กม นสาปะหล งย คใหม. กร งเทพฯ : นาคา อ นเตอร ม เด ย. 120 หน า.

41 33 ก จกรรมท 3 อบรมเช งปฏ บ ต การ ห วข อ สร างความส ขและภ ม ใจในความเป นเกษตรกรแบบ สมาร ทฟาร มเมอร (Smart farmer): ไม ใช ดอกเตอร ก ทาได ด วยกรมส งเสร มการเกษตรได ข บเคล อนนโยบาย Smart Farmer และ Smart Officer โดยม ว ตถ ประสงค หล กเพ อให เป นแนวทางการพ ฒนา เกษตรกรไทยเป น Smart Farmer โดยม Smart Officer เป นเพ อนค ค ด สามารถปฏ บ ต งานได อย างม ประส ทธ ภาพ พร อมก บได จ ดทาค ม อการ ดาเน นงานซ งประกอบด วย 3 ส วน ค อ ส วนท 1 เป นกรอบนโยบาย Smart Farmer และ Smart Officer ของกระทรวงเกษตรและ สหกรณ โดยเน อหาในส วนน นามาจากค ม อแนวทางการข บเคล อนนโยบาย Smart Farmer และ Smart Officer ส วนท 2 เป นแนวทางการพ ฒนา Smart Farmer และ Smart Officer เน อหาในส วนน ประกอบด วยหล กการ ว ตถ ประสงค เป าหมาย กรอบแนวทางการดาเน นงาน ก จกรรมการดาเน นงาน แผนปฏ บ ต งาน สร ปบทบาทหน าท ของส วนกลางหร อเขตจ งหว ด และความสอดคล องของแนวทาง การดาเน นงานของกรมส งเสร มการเกษตรและกระทรวงเกษตรและสหกรณ สาหร บข บเคล อนการ ดาเน นงานในพ นท ได มอบหมายให เขตเป นผ ร บผ ดชอบหล ก ส วนท 3 เป นค ม อการใช งานโปรแกรมท กรมส งเสร มการเกษตรพ ฒนาข นเพ อสน บสน นการ ปฏ บ ต งานข บเคล อนนโยบาย Smart Farmer และ Smart Officer ให ม ประส ทธ ภาพย งข น เน อหา ประกอบด วยรายละอ ยดเก ยวก บข นตอนและว ธ การบ นท กข อม ลตามแบบฟอร ม และร ปแบบรายงาน ต างๆ คาจาก ดความ 1. Smart Farmer หมายถ ง บ คคลท ม ความภ ม ใจในการเป นเกษตรกร ม ความรอบร ในระบบ การผล ตด านการเกษตรแต ละสาขา ม ความสามารถในการว เคราะห เช อมโยงและบร หารจ ดการผล ต และการตลาด โดยใช ข อม ลประกอบการต ดส นใจ คาน งถ งค ณภาพและความปลอดภ ยของผ บร โภค ส งคมและส งแวดล อม 2. Existing Smart Farmer หมายถ ง เกษตรกรท เป น Smart Farmer อย แล ว เน องจากผล จากการค ดกรองสามารถผ านค ณสมบ ต ด านรายได ท ไม ต ากว า 180,000 บาทต อคร วเร อนต อป 3. Developing Smart Farmer หมายถ ง เกษตรกรท ย งไม เป น Smart Farmer เน องจาก ผลจากการค ดกรองย งไม สามารถผ านค ณสมบ ต ท งด านรายได ท ไม ต ากว า 180,000 บาทต อคร วเร อน ต อป ซ งเป นเกษตรกรกล มเป าหมายท ต องได ร บการพ ฒนาในด านต างๆ เพ มเต มตามความต องการ ของเกษตรกรแต ละราย 4. Smart Farmer ต นแบบ หมายถ ง เกษตรกรท ผ านการพ จารณาเป น Existing Smart Farmer แล ว และผ านค ณสมบ ต ของ Smart Farmer ต นแบบในแต ละสาขา จานวน 10 สาขาหล ก ได แก ข าว ปาล มน าม น ยางพารา ข าวโพดเล ยงส ตว ม นสาปะหล ง อ อยโรงงาน ประมง ปศ ส ตว เกษตรผสมผสาน Young Smart Farmer และสาขาอ น ๆ ม ความโดดเด นในการทาการเกษตรใน สาขาน นของแต ละพ นท และสามารถ เป นต นแบบและเป นบทเร ยนให ก บเกษตรกรรายอ นๆ ได 5. เกษตรผสมผสาน (Integrated Farm) หมายถ ง การทาก จกรรมการเกษตรหลายๆ อย าง ร วมก นในฟาร ม และสน บสน นเก อก ลซ งก นและก น ซ งอาจเป นพ ชก บพ ช พ ชก บส ตว ส ตว ก บส ตว หร อการเล ยงส ตว ก บประมง เป นต น

42 6. เกษตรกรร นใหม (Young Smart Farmer) หมายถ ง ผ ท ม ความสนใจหร อประกอบอาช พ ทางด านการเกษตร ไม จาก ดเพศ อาย ระหว าง ป จบการศ กษาระด บช นประถมศ กษาป ท 6 ข นไป และเป น Smart Farmer เน องจากผลจากการค ดกรองสามารถผ านค ณสมบ ต ด านรายได ท ไม ต ากว า 180,000 บาทต อคร วเร อนต อป 7. การถอดบทเร ยนของ Smart Farmer ต นแบบ หมายถ ง การนาองค ความร ประสบการณ และป จจ ยแห งความสาเร จหร อล มเหลวในการทาการเกษตรของ Smart Farmer ต นแบบมาเป น บทเร ยนท สามารถนาไปสร ป ส งเคราะห เป นช ดความร ค ม อ ส อร ปแบบต างๆ เพ อให เกษตรกรราย อ นๆ หร อผ สนใจได นาไปปร บใช ให เหมาะสมก บตนเองได ต อไป 8. รายได ไม ต ากว า 180,000 บาทต อคร วเร อนต อป หมายถ ง รายได จากการทาการเกษตร ของคร วเร อนเกษตรกร เป นรายได ท เป นเง นสดจากการจาหน ายผลผล ต ผลพลอยได และส งอ นใดท ได จากกระบวนการผล ตทางการเกษตรซ งได จากการจาหน ายตามจานวนหร อปร มาณท คร วเร อน เกษตรกรได ร บไม ต ากว า 180,000 บาทต อคร วเร อนต อป ท มาของ Smart Farmer ค อ เกษตรกรท ม ความร ในเร องท ทาอย ม ข อม ลประกอบการ ต ดส นใจ ม ความตระหน กถ งค ณภาพส นค าและความปลอดภ ยของผ บร โภค ม ความร บผ ดชอบต อ ส งแวดล อม/ส งคม ม ความภ ม ใจในความเป นเกษตรกร ม ความรอบร ทางว ชาการและนโยบาย ใช เทคโนโลย มาช วยเหล อเกษตรกร สร างความเข มแข งแก เกษตรกรและองค กรเกษตรกร ม งนาเกษตรกรส Green Economy และ Zero waste agriculture ม ความภาคภ ม ใจในองค กรและความเป นข าราชการ โดยได กาหนดแนวทางการดาเน นการไว ด งน 1) ต งศ นย ข อม ลเกษตรท กระทรวงเกษตรและสหกรณ ม ข อม ลท งแหล งผล ต ฤด กาลท ผลผล ต ออก ปร มาณผลผล ต สภาพภ ม อากาศ ราคาส นค า การตลาดท งในและนอกประเทศ ป จจ ยการผล ต การเต อนภ ย โดยเช อมก บศ นย ข อม ลของสาน กงานเศรษฐก จการเกษตร (สศก.) ให ศ นย เทคโนโลย สารสนเทศและการส อสาร สป.กษ. ต งเป น War Room เช อมข อม ลลงท กจ งหว ด เพ อให ข าราชการ นาไปแนะนาเกษตรกร โดยสร างเป นเคร อข ายข อม ล ให ดาเน นการด วน 2) ท กจ งหว ด โดยเกษตรและสหกรณ จ งหว ดทาแผนการพ ฒนาการเกษตรระด บจ งหว ด โดยม ข อม ล Zoning ส นค าเกษตรท กชน ดในจ งหว ด ม ทะเบ ยนเกษตรกร ท ต งฟาร ม แหล งรวบรวมผลผล ต และกระจายส นค าการตลาดภายในภายนอกจ งหว ด แหล งแปรร ป ต นท น ราคา การตลาด สภาพด น แหล งน า ฤด กาล ฯลฯ ท งน ให เสร จภายใน 31 ธ นวาคม 2555 เพ อวางแผน Zoning ส นค าเกษตร ต อไป 3) ปร บร ปแบบการส งเสร มการเกษตรใหม โดยให ท กหน วยงานท ทางานส งเสร ม สร างอาสา พ ฒนาการเกษตร เพ อเข าพบหาเกษตรกรในแต ละกล ม เป นกลไกในการข บเคล อนการเกษตรในร ป Green Economy และ Zero waste agriculture ทางานแบบบ รณาการ และทาแผนเช งร ก เข าหา เกษตรกร โดยให ข อม ลด านการตลาด นาการผล ต 4) ให ท กหน วยงานสร างย วเกษตรกร เพ อรองร บการขาดแคลนเกษตรกรท ม อาย ส งข น และ ขาดแคลนแรงงานเกษตรและผล กด นให เป น Smart Farmer 5) สร างความภาคภ ม ใจและความม นคงในอาช พเกษตรกรรม โดยเช ดช ผ นาเกษตรกรท ม ความร ปราชญ ชาวบ าน ผล กด นพระราชบ ญญ ต ค มครองท ด นเพ อเกษตรกรรม การประก นภ ยพ ชผล และการค มครองสว สด ภาพของเกษตรกร ให ปล ดกระทรวงเกษตรและสหกรณ ดาเน นการในส วนของ 34

43 กฎหมายต าง ๆ และท กหน วยงานทาบ ญช เกษตรกรต วอย างท ประสบความสาเร จ นามาประมวลองค ความร ของท องถ นเพ อเผยแพร โดยนามาหาหล กว ทยาศาสตร รองร บ นอกจากน การข บเคล อนนโยบาย Smart Farmer และ Smart Officer บ รณาการร วมก บ นโยบาย Zoning และนโยบาย Commodity ในกรอบแนวค ด Zoning = Area + Commodity + Human Resource โดยดาเน นการข บเคล อนและบ รณาการนโยบายต างๆ ประกอบด วย โครงการ One ID Card for Smart Farmer เพ อตรวจสอบส ทธ ของเกษตรกรและบร การ e-services ด าน ต างๆ ของกระทรวง การสารวจ ค ดกรองเกษตรกรและแบ งเกษตรกรออกเป น 3 กล ม ประกอบด วย Smart Farmer ต นแบบ Existing Smart Farmer และ Developing Smart Farmer ว าในพ นท ม แต ละกล มเท าไร และนโยบาย Zoning เป นเคร องม อท สาค ญในการพ จารณาความเหมาะสมของการ ผล ตส นค าเกษตรชน ดต างๆ ในพ นท รวมท งนโยบาย Commodity เพ อเป นข อพ จารณาในการ กาหนดปร มาณการผล ตส นค าเกษตรชน ดต างๆ ในพ นท เช นก น หล งจากน นนาข อม ลท งหมดนาเสนอ ในร ปแบบแผนท และเจ าหน าท ของกระทรวงเกษตรและสหกรณ ในพ นท ไปดาเน นการ เม อนาข อม ล เกษตรกรแต ละรายลงแผนท ก จะทราบได ว า เกษตรกรท ย งเป น Developing Smart Farmer เน องจากสาเหต ใด เช น ปล กพ ชในพ นท ไม เหมาะสม ม กระบวนการผล ตท ไม ด ทาให สามารถกาหนด โครงการและก จกรรมเพ อพ ฒนาและส งเสร มเกษตรกรรายน นๆ ได ตรงตามความต องการ รวมท งการ ดาเน นงานและการต ดต อประสานงานของ Smart Officer ท ม ความร ความเช ยวชาญในพ นท และองค ความร ทางด านการเกษตรสาขาต าง ๆ ของกรม โดยใช ระบบเทคโนโลย สารสนเทศและการส อสารใน การช วยเหล อ ให คาปร กษาก บเกษตรกรในพ นท รวมท งการเร ยนร และถ ายทอดบทเร ยนซ งก นและก น เป าหมายของการพ ฒนา เกษตรกรท วประเทศได ร บการพ ฒนาเป น Smart Farmer โดย เป นบ คคลท ม ความพร อมม ความร ความเช ยวชาญในการประกอบอาช พด านการเกษตรตลอดห วงโซ ค ณค าการผล ตทางการเกษตรท ดาเน นการ สอดคล องก บว ถ ช ว ตและล กษณะการประกอบการของแต ละบ คคล ให ความสาค ญในการใช องค ความร และข อม ลประกอบการต ดส นใจ ม การนาเทคโนโลย ภ ม ป ญญาและว ธ การปฏ บ ต ท ด มาใช หร อพ ฒนา โดยตระหน กถ งค ณภาพมาตรฐานและปร มาณตาม ความต องการของตลาด รวมถ งความปลอดภ ยต อผ บร โภคและส งแวดล อมเป นสาค ญ ค ณสมบ ต ของ เกษตรกรท ม ค ณสมบ ต เป น Smart Farmer นอกจากต องม รายได จากการทา การเกษตรของคร วเร อนเกษตรกรไม ต ากว า 180,000 บาทต อคร วเร อนต อป และต องม ค ณสมบ ต พ นฐาน ตามต วบ งช พ นฐาน 6 ข อ ตามรายละเอ ยดในตารางท 6 35

44 ตารางท 6 ค ณสมบ ต พ นฐานของ Smart Farmer 36

45 37 ตารางท 6 ค ณสมบ ต พ นฐานของ Smart Farmer (ต อ) การพ ฒนา Smart Farmer 1) การสารวจและค ดกรองเกษตรกร (1) ค ดกรองอาสาสม ครเกษตรหม บ านเป น 2 กล ม ค อ Existing Smart Farmer และ Developing Smart Farmer (2) ใช เกณฑ รายได และค ณสมบ ต 6 ข อ 15 ต วบ งช ตามท กระทรวงเกษตรและ สหกรณ กาหนด (3) ใช แบบฟอร มการสารวจและประเม นค ณสมบ ต ของ Smart Farmer ของ กระทรวงเกษตรและสหกรณ เป นหล ก หากคณะทางานฯ ระด บจ งหว ดม การสารวจตามแบบฟอร มน อย แล ว สามารถนาข อม ลมาใช โดยไม ต องทาการสารวจใหม (4) สาน กงานเกษตรอาเภอและสาน กงานเกษตรจ งหว ดเป นผ เก บรวบรวมข อม ลและ บ นท กในระบบโปรแกรมของกรมส งเสร มการเกษตร 2) การกาหนดแนวทางการพ ฒนาอาสาสม ครเกษตรหม บ านให เป น Smart Farmer (1) กาหนดประเด นการพ ฒนาแบบเฉพาะเจาะจงให เหมาะสมก บอาสาสม ครเกษตร หม บ านแต ละคน (2) จ ดม งหมายในการพ ฒนาอาสาสม ครเกษตรหม บ าน - อาสาสม ครเกษตรหม บ านท อย ในกล ม Developing Smart Farmer ต องพ ฒนาให ผ านเกณฑ รายได และม ค ณสมบ ต ครบ 6 ข อ ค อยกระด บให เป น Existing Smart Farmer - อาสาสม ครเกษตรหม บ านท อย ในกล ม Existing Smart Farmer ต อง

46 พ ฒนาให ผ านเกณฑ ต วบ งช ครบท ง 15 ต วบ งช ค อพ ฒนาให อย ในระด บส งส ดของ Existing Smart Farmer - อาสาสม ครเกษตรหม บ านท อย ในระด บส งส ดของ Existing Smart Farmer แล ว ต องพ ฒนาให ม ความเป นเล ศตามความถน ดของตนเอง และเป นผ นาการพ ฒนาการ เกษตรในพ นท รวมถ งการต อยอดให เป นอาสาสม ครเกษตรหม บ านช นแนวหน าในระด บอาเภอ จ งหว ด และประเทศ (3) เสร มสร างให อาสาสม ครเกษตรหม บ านไปต อยอดการพ ฒนา Smart Farmer ระด บกล ม/องค กรเกษตรกร และระด บหม บ าน/ช มชนของตนเอง (4) ดาเน นการค ขนานพร อมก นระหว างการพ ฒนา Smart Farmer แบบรายบ คคล ก บการพ ฒนาในระด บกล ม/องค กรเกษตรกร และระด บหม บ าน/ช มชน โดยใช เกณฑ ค ณสมบ ต และต ว บ งช ของ Smart Farmer ระด บกล ม/องค กรเกษตรกร และระด บหม บ าน/ช มชน ท กรมส งเสร ม การเกษตรกาหนดข น (5) ในการพ ฒนาอาสาสม ครเกษตรหม บ านไม เน นการฝ กอบรม แต ใช หลายว ธ ร วมก น เช น การมอบงาน การสอนงาน และการเร ยนร จากการทางาน เป นต น 3) เป าหมายการพ ฒนา อาสาสม ครเกษตรหม บ านท กคนม ค ณสมบ ต พ นฐานในการเป น Smart Farmer 4) การถอดบทเร ยน Smart Farmer ต นแบบ โดยในระยะแรกกาหนดให ถอดบทเร ยน Smart Farmer ต นแบบ 7 สาขา ตามท ได ร บมอบหมายจากกระทรวงเกษตรและสหกรณ ได แก ปาล มน าม น ยางพารา ข าวโพดล ยงส ตว ม นสาปะหล ง อ อยโรงงาน เกษตรผสมผสาน และ Young Smart Farmer ดาเน นการจ งหว ดละ 7 ราย (สาขาละ 1 ราย) ยกเว นสาขาท ไม ม การเพาะปล ก/ผล ต ในจ งหว ด 38

47 ก จกรรมท 4. จ ดอบรมเช งปฏ บ ต การ เร อง พอเพ ยงอย างไรให ม ความส ข 39