Борба против трговијата со луѓе Преглед на политиките на Република Македонија

Transcription

1 Борба против трговијата со луѓе Преглед на политиките на Република Македонија 31 Август 2009

2 Како резултат на растечката побарувачка пазарот на проституција на жени се повеќе расте во Европа, Северна Америка и други делови од светот. Додека аналитичарите на општествената култура би требало да се занимаваат со прашањето зошто расте оваа побарувачка, застрашувачките ефекти на овие растечки трендови стануваат се појасни и позабележителни. Милион жени ширум светот се испраќаат од една земја во друга, со цел да им се најде работа во секс индустријата. Често, ова се случува против нивна волја, под закани за насилство кон нив и кон нивните семејства во матичните земји. Во глобалната мрежа на трговија со луѓе, Македонија важи за транзитна земја и поради тоа се соочува со фактот дека нелегално се носат жени од други земји како Србија и Бугарија кои понатаму се префрлаат во земји како Грција и Албанија за оттаму да стигнат во Западна Европа нивната крајна дестинација. Целта на овој краток извештај е да се анализира законската и институционалната поставеност во Македонија, како и Националната стратегија за справување со трговијата со луѓе. Дополнително, овој извештај цели кон тоа да направи споредба помеѓу македонските иницијативи за справување со трговијата со луѓе и стратегијата развиена за спречување на оваа трговија онаква каква што е пропишана од страна на НАТО. Македонија во глобалната мрежа на трговија со луѓе Додека ситуацијата со трговијата со луѓе во светски рамки се повеќе се влошува, што се должи на појавата на повеќе различни форми на оваа трговија, станува се појасно дека владите на сите држави треба да превземат соодветни и засилени мерки со цел да придонесат кон заедничките напори да се намали оваа закана врз глобалната безбедност и човештвото. Потребата од систематично и брзо дејствување произлегува од сериозноста на овој проблем кој истотака може да се забележи и во статистиките поврзани со него. Имено, тие покажуваат дека бројот на луѓе кои живеат во ропство низ светот денес изнесува повеќе од 27 милиони 1. Трговијата со луѓе, според некои статистики, е втората најголема криминална индустрија со годишен профит од над 10 милијарди американски долари. Земајќи в предвид колку е профитабилна оваа трговија за луѓето кои се занимаваат со ваквиот вид на криминал, очигледно е дека справувањето со оваа закана е тешко и со големи предизвици. Југоисточна Европа е еден од регионите во светот каде што овој проблем се сретнува во најголеми размери бидејќи станува збор за регион кој честопати истовремено претставува почетна точка, транзитен регион и последна дестинација во трговијата со луѓе. Поради ова, многу е важно земјите од овој 1 Free International

3 регион да истапат со одржлива стратегија со која би се потенцирала соработката помеѓу нив, со цел да дојде до намалување на трговијата со луѓе во регионот. Во глобалната мрежа на трговија со луѓе, Македонија воглавно е транзитна земја, иако во еден неодамнешен извештај на американскиот Стејт Департмент, Македонија се јавува и во листата на земји кои важат за дестинации, како и за земја од која потекнуваат жртвите на трговијата со луѓе. Во извештаите на Стејт Департментот, земјите се оценуваат според Тиер класификацијата за нивните напори во справувањето со трговијата со луѓе. Во најновиот извештај на Стејт Департментот, Македонија е ставена во Тиер 1 групата, што значи дека земјата се усогласува со минималните пропишани стандарди за искоренувањето на трговијата со луѓе 2. Во останатите групи (Тиер 2, Тиер 2 листата на набљудување и Тиер 3) се наоѓаат земјите кои во целост не ги исполнуваат минималните стандарди но работат во таа насока, или пак земји кои воопшто не ги исполнуваат стандардите. Жртвите на трговија со луѓе, кои воглавно доаѓаат од Молдавија, Романија, Украина и Бугарија, се пренесуваат преку Македонија, Србија, Косово и Албанија во земјите од Западна Европа. Извештајот за човекови права на Стејт Департментот укажува на тоа дека во било кој момент во Македонија (во Велешта, Тетово и Гостивар) престојуваат од 2400 до 2600 жени за да бидат пренесени 3 во западно-европските земји, или продолжуваат да бидат искористувани на различни начини, најчесто сексуално во локалните барови и бордели. За влезни точки во Македонија се сметаат границата со Косово, потоа српската и бугарската граница (Тетово близу Косово, Куманово близу Србија и Крива Паланка, Струмица и Делчево близу Бугарија), додека пак како излезни точки се користат Дојран и Гевгелија близу границата со Грција и Струга близу албанската граница 4. Законски рамки за справување со трговијата со луѓе Владата на Република Македонија има донесено Национална стратегија за справување со трговијата со луѓе. Националната стратегија има за цел создавање на законска рамка која ќе ја подобри ефикасноста на македонските институции во борбата со трговијата со луѓе. Ваквата рамка треба да биде во согласност со Уставот на Република Македонија, Договорот за Стабилизација и Асоцијација со ЕУ и конвенцијата на ООН против транс- 2 Стејт Департмент 2009а 3 Стејт Департмент 2009b 4 Стејт Департмент 2009b 2

4 националниот криминал. Националната стратегија се состои од неколку дела. Во првиот дел јасно се дефинира што е трговијата со луѓе. Во продолжение, стратегијата има за цел да го промени кривичниот законик за да се овозможи судските власти поефикасно да гонат во случаите поврзани со трговија со луѓе. Како трето, стратегијата ја зголемува надлежноста на законот на целата територија на Македонија во поглед на нелегалното преминување на странци. Промените во кривичниот закон треба да овозможат специјална заштита за сведоците. Оваа стратегија истотака повикува на зајакнување во извршувањето на легислативата која се однесува генерално на странци. Шестиот дел од извештајот повикува на интензивирањето на инспекциите на различните бизниси. Други активности предвидени со Националната стратегија се превентивните мерки со кои ќе се намали бројот на случаи на трговија со луѓе, програмите за помош и поддршка на жртвите на трговијата со луѓе, програмите за нивно враќање и реинтеграција, меѓународната соработка и координација во спроведувањето на законите, едукацијата на вработените, координацијата помеѓу различни институции во имплементирањето на програмата, како и останатите програми кои ќе имаат влијание врз јавното мислење. Членовите 418-а, 418-б и 418-в од кривичниот законик даваат дефиниција на трговијата со луѓе со што институциите добиваат правна основа за борба против овој вид на криминал. Овие членови ги спомнуваат различните активности за кои се смета дека се поврзани со трговијата со луѓе. Во Членот 418-а од законот се спомнуваат следните активности како поврзани со трговијата со луѓе: регрутирањето, транспортот, преносот и прифаќањето на луѓе со помош на различни закани или употреба на сила или други видови на присилување, грабнување, измама, злоупотреба на моќта или нечија ранлива положба, давањето или примањето на пари или придобивки за да се добие согласноста на човек кој има контрола врз други луѓе за целите на експлоатација. Екплоатацијата ги вклучува проституирањето на луѓе или други видови на сексуална експлоатација, принудена работа или давање услуги, ропство и ситуации слични на ропство, принудено служење и трговија со органи како кривични дела кои ќе бидат казнети со најмалку 4 години затворска казна 55. Членот 418-б од законот се однесува на сличните услови како тие опишани во претходниот член, само што овој дел се однесува на мигранти. Членот 418-в дефинира кои луѓе се сметаат за престапници и тука го вклучува секој кој е дел од криминална група или пак поддржал или помогнал на ваква група. Но, тие членови кои ќе ја пријават криминалната група пред да биде направено било какво криминално дело, ќе бидат ослободени од обвиненијата. Казните за непочитување на Членот 418-а, б, в се сериозни и се движат од една до десет години затвор. Членот 418-а е најважниот член во македонскиот правен систем за справување со трговијата со луѓе. Овој член е усвоен како промена на 5 Член 418а, 418б, 418в, од кривичниот законик на Република Македонија

5 постоечкиот кривичен закон и е во согласност со Членот 3 од Протоколите од Палермо. Протоколите од Палермо се два протоколи усвоени заедно со конвенцијата на ООН против транс-националниот криминал во 2000 година 6. Сепак, со цел да се зајакне легислативата во престојниот период Министерството за правда ќе прати предлог измени на кривичниот законик на разгледување во Парламентот на РМ. Се предлага нов дел во Членот 418-а кој се однесува на земањето како одговорни службеници на Царинската управа, Министерството за правда и другите јавни институции доколку доказите упатуваат на тоа дека биле вклучени во трговијата со луѓе. Промените во должината на издржувањето на казната се бара да изнесуваат од осум до петнаесет години затвор. Други промени се однесуваат на Членот 418-б и на шверцот на имигранти кој ја регулира одговорноста на службениците вклучени во трговијата со луѓе. 7 Министерството за внатрешни работи има усвоено формула за справување со странски државјани кои се жртви на трговијата со луѓе која се заснова на Законот за организирање и функционирање на јавни институции. Целта на оваа формула е да се зајакне институционалниот капацитет на полицијата за да може да се справува со овој проблем. Владата истотака има издадено документ наречен Стандардни и oперативни процедури за третман на жртви на трговија со луѓе. Државна комисија: Насочување на работата на Министерствата Трговијата со луѓе оди рака под рака со останатите сложени форми на организиран криминал. Поради ова не е доволно кривично да се гонат оние кои се директно поврзани со ваквите криминални дела. Во добро организираните мрежи кои вклучуваат многу транс-национални актери, честопати тие што ќе се фатат се само дел од еден многу поголем ланец на луѓе кои се занимаваат со овој сомнителен бизнис. Целејќи кон тоа да се добие правда за жртвите на трговијата со луѓе, Владата на Р. Македонија треба да обезбеди медицинска помош, програми за реинтеграција и социјално осигурување за нив. На овој начин борбата против трговијата на луѓе ќе се одвива со помош на вклучувањето на различни институции на различни нивоа од процесот. Сите овие институции играат важна улога во процесот на спречувањето на трговијата со луѓе. 6 Според националната годишна програма на Република Македониа за членство во НАТО, пред ратификационата процедура започната во септември 2007, за ратификацијата и имплементацијата на Конвенцијата за Акција против трговија на луѓе од страна на Советот на Европа е во тек. Влада на Република Македонија. Национална годишна програма на Република Македонија за членство во НАТО , Бранислав Закев. Драконски казни за полицајци вмешани во трговија со луѓе. Нова Македонија, Август

6 Институциите треба да работат интергритано ако сакаат да се справат со овој проблем. Затоа, институционалната поставеност е важна и треба да цели кон обезбедување на потребната интеграција. Во Македонија, Министерството за внатрешни работи ги контролира граничните премини, заедно со Царинската служба, но истотака е и надлежно за спроведувањето на Членовите 418-а, б, в на целата територија на Македонија. Министерството за труд и социјална политика има за задача редовно да извршува строги инспекции на различните бизниси со цел да се осигура дека не се случува експлоатација од било каков вид. Дополнително, ова Министерство треба да обезбеди програми за реинтеграција кои би им помогнале на жртвите. Министерстовот за правда, пак, ја подготвува правната рамка и е надлежно за сведоците, како и за процесирањето на случаите. Министерството за образование игра улога на институција која ја подига јавната свест за ваков вид на криминал, додека Министерството за здравство ја обезбедува потребната здравствена помош. Често граѓанскиот сектор има голема улога во едуцирањето на пошироката јавност и делува како извор на идеи за различните политики. Поради тоа што бирократијата на овие министерства често претставува предизвик, се појавува опасноста од неефективно справување со проблемот и затоа формирано е специјално координативно тело - Државна комисија. Оваа комисија делува како чадор, истовремено спојувајќи различни институции кои треба да произведат интегриран склоп на активности против делата кои се подведуваат под трговија со луѓе. Највисоката инстанца во Државната комисија е Државниот секретар кој ја координира работата на комисијата. Државната комисија и Стандардните oперативни процедури како главни столбови на македонската стратегија за справување на трговијата со луѓе Во неодамнешниот извештај на американскиот Стејт Департмент, Македонија се појавува во Тиер 1 групата, придружена од Хрватска како единствена земја од регионот. Следствено, според овој извештај во Македонија е забележано подобрување во полето на дејствување против трговијата со луѓе. Ова претставува признание за досегашниот успех на македонската стратегија, како и поттик за земјата да продолжи да работи на позитивни резултати и да се подобрува. На овој начин, Македонија може да биде добар пример за земјите од регионот. Националната стратегија за борба против трговијата со луѓе се спроведува преку Државната комисија, формирана со владина одлука (објавена во 5

7 Службен весник, бр. 18/20010). Во согласност со оваа одлука Државната комисија ги има следните задачи: 8 - да ја анализира ситуацијата поврзана со трговијата со луѓе и нелегалната миграција, и да ги надгледува мерките кои се превземаат; - да ги координира активностите на соодветните институции; - да соработува со меѓународни организации и невладини организации кои се вклучени во процесот на решавање на овој проблем во регионот; Обидите на Државната комисија да го спречи ваквиот вид на трговија се засновани на постоечката легислатива, како и на два важни документи кои Комисијата ги подготви и усвои: Стандардни Оперативни Процедури и Практики за справување со трговијата со луѓе. Документот Стандардни Оперативни Процедури се заснова на неколку клучни документи, домашни и странски, кои се занимаваат со прашањето за трговијата со луѓе на различни полиња и нивоа, како на пример законите кои се усвоени во националната легислатива, конвенциите и правилниците издадени од страна на ОБСЕ и Интернационалната организација за миграција. Стандардни Оперативни Процедури се однесува на следните подрачја: 9 - Идентификување на жртвите на трговијата со луѓе; - Правниот статус на жртвите на трговијата со луѓе; - Враќање на жртвите во нивните матични земји; - Пружање помош на жртвите на трговија со луѓе пред да се вратат во нивните матични земји; - Обезбедување на помош преку реинтеграција на жртвите по нивното враќање во матичната земја; - Судски процеси во кои жртвите се вклучени како сведоци; Овој документ се состои од 5 дела: Идентификување и давање информации, Почетна помош, Враќање, Реинтеграција и Законски процес. Во секој од овие се содржат корисни информации и се дава одговорот на следните прашања: 8 Државна комисија 2009а 9 Државна комисија 2009б 6

8 - Кои мерки треба да се превземат; - Кога треба да се превземат соодветните мерки; - Кој е одговорен за овие мерки; и - Како ќе бидат спроведени соодветните мерки и како владините институции и организациите од граѓанскиот сектор ќе го помогнат процесот на ова спроведување. 10 Иницијативата за донесувањето на документот Практики за справување со трговијата со луѓе претставува иницијатива на ИОМ (Меѓународна организација за миграции), институција која има мошне богато искуство во борбата против трговијата со луѓе. Овој документ може да се гледа како практичен правилник за обука на граѓанските службеници, судиите и вработените во невладиниот сектор и посебно ги истакнува човековите права и статусот на жртвата по нивното идентификување. Целта на овој правилник е да се зголеми нивото на професионализам и подигне етичкото однесување на соодветните луѓе. На ваков начин, законот ќе се спроведува, додека пак луѓето ќе бидат свесни за тоа што е правилен третман кон жртвите на трговија со луѓе. 11 Иако овој документ е составуван во соработка со луѓе кои имаат доста искуство по ова прашање, тој ќе им помогне на сите оние кои се вклучени во борбата против трговијата со луѓе и кои се соочуваат со секојдневни предизвици на ова поле. Стратешките приоритети на Државната комисија, за престојната година се: Усвојување на Националниот план за акција за периодот од страна на Владата и негоба имплементација; 2. Постојана координација на соработката помеѓу сите релевантни институции и организации кои се борат против трговијата со луѓе; 3. Постојана обука и развивање на вештините кај луѓето кои се засегнати од овој процес; 4. Интензивирање на регионалната и меѓународната соработка; 5. Подобрување на условите за поефикасно препознавање и казнување на криминалните дела поврзани со трговија со луѓе. 10 Државна комисија 2009б 11 Државна комисија 2009ц 12 Државна комисија 2009д 7

9 Подобрувањата на Националната стратегија продолжија и во 2009та година. По ова прашање ИОМ го изјави следното: процесот на ревизија на Националниот план за акција против трговијата со луѓе и нелегалната миграција, кој беше започнат во 2008, продолжи и во 2009, вклучувајќи ја ревизијата и подготвувањето на нова стратегија за периодот [...] Државната комисија која се бори со трговијата со луѓе и нелегалната миграција беше подложена на интензивен процес на состанување и консултации со националните и интернационалните актери и ја заврши предлог верзијата на Националниот план за периодот во април, 2009 година. 13 Промените во Националната стратегија треба да обезбедат подобра законска рамка која би им овозможила на институциите поефикасно да се справуваат со трговијата со луѓе и нелегалната миграција. Р. Македонија има направено забележителен прогрес во полето на координирање на институциите и спојување на легислатива за справување со трговијата со луѓе. Сепак, и покрај овие напори, постои недостиг во имплементацијата на законите. Иако со извештајот од Стејт Департментот, Македонија се класифицира како Тиер 1 група, државата треба да направи поголеми напори во спроведувањето на постоечките закони и процедури. Политиката на НАТО во справувањето со трговијата со луѓе Главната мисија на НАТО не е борбата против трговијата со луѓе. Сепак, бидејќи трговијата со луѓе ги крши основните човекови права и има големо влијание врз стабилноста на една земја, НАТО усвои политика на нултатолеранција кон овој вид на трговија. Оваа политика почна да се применува од Самитот во Истанбул, во јуни 2004 година. Поради тоа што трговијата со луѓе е втората најголема организирана криминална дејност, таа може да игра улога во ослабувањето на дестабилизирањето на кревката стабилност во одредени земји. Со ова, трговијата со луѓе претставува сила која оди против сите обиди на НАТО да им помогне на владите да создадат и одржуваат држава во која се почитуваат законите и човековите права. Затоа, НАТО ја зема одговорност да придонесе кон глобалната борба против трговијата со луѓе. Со цел да се достигнат целите поврзани со трговијата со луѓе НАТО ја истакнува потребата од продлаболување на соработката помеѓу НАТО и другите релевантни институции, како ОБСЕ, ИОМ, ООН и невладиниот сектор. Македонија работи на остварувањето на целите зацртани со оваа политика на НАТО. Годишната програма на Македонија за членство во НАТО ги 13 Ibidem. 8

10 содржи најважните мерки во полето на бора пртови трговијата со луѓе со цел Македонија да може да ги исполни препораките на НАТО. Досега, значителен број на документите предложени од страна на НАТО, се ратификувани и се дел од македонската легислатива. Некои од најважните активности се: 14 - Воведување на нови провизии во кривичниот законик поврзан со трговијата со луѓе; - усвоување на документот Стандардни Оперативни Процедури ; - формирање на датабази во Министерството за внатрешни работи (Секоторот за трговија со луѓе и шверц на имигранти) за престапниците во трговијата со луѓе и датабаза за жртвите во Министерството за труд и социјална политика (Национален механизам за упатување); - подобрување на системот за пружање социјална помош на жртвите. Целосната имплементација на препораките на НАТО ќе има двоен позитивен ефект. Од една страна, ќе придонесе до воспоставувањето на поблиска врска помеѓу Македонија и НАТО, а од друга страна, ќе биде неопходна во борбата против трговијата со луѓе. Препораки Покрај позитивните резултати во имплементацијата на легислативата и обезбедувањето на правилна институционална поставеност во борбата против трговијата со луѓе, бројот на случаи на трговија со луѓе кои полицијата ги откри во 2008 година се навистина скромни во споредба со проценката за бројот на жртви на трговија со луѓе во Македонија. Истотака, бројот на луѓе обвинети за трговија со луѓе во Македонија не се согласува со вистинскиот број на луѓе кои се вклучени во овој вид на организиран криминал. Ова укажува дека е од неопходна важност фаќањето на поголем број на престапници. Овој факт особено е поврзан со сложеноста на ваквиот вид криминални дела. Судиите честопати ги сметаат жртвите како нелегални мигранти и поради тоа престапниците добиваат помала и несоодветна казна или воопшто не се изведуваат на суд. Во овој поглед, потребна е дополнителна и соодветна обука на судиите за да може да се справат со овие проблеми. Транс-националната димензија на трговијата со луѓе бара целосна соработка меѓу земјите со цел ефикасно да се спречи овој проблем. Според Извештајот за трговија со луѓе на американскиот Стејт Департмент, единствените земји во Тиер 1 групата се Македонија и Хрватска. Со цел да се зајакне 14 Влада на Република Македонија

11 регионалната борба против трговијата со луѓе, останатите земји во регионот мора да се подобрат на ова поле преку исполнувањето на минималните стандарди за борба против трговијата со луѓе, поради што би биле преместени во Тиер 1 групата заради нивниот прогрес. Следствено, Македонија треба активно да биде вклучена во делењето на искуства со останатите земји од регионот. Ова би можело да се постигне со сретнувања на владите и интензивирање на соработката помеѓу граѓанските сектори во регионот. 10

12 Библиографија: 1. Годишна програма на Македонија за членство во НАТО (2009). Annual National Program of the Republic of Macedonia for NATO membership (2009). [ Август Член 418-а, 418-б, 418-в од Кривичниот законик на Р. Македонија. Кривичен законик. Article 418a, 418b, 418v of the Criminal Code of the Republic of Macedonia (2009). Criminal Code. [ Август Branislav Zakev(2009). Драконски казни за полицајци вмешани во трговија со луѓе (Draconian punishments for police officers iinvolved in human trafficking). Нова Македонија август 2009 [ 6] Август Free International (2009). [ Август Интернационална организација за миграција (2009). Изјава на вести. International Organization for Migration (2009). News release. [ Август Влада на Р. Македонија (2009). Годишната програма на Македонија за членство во НАТО Government of the Republic of Macedonia(2009). Annual National Program of the Republic of Macedonia for NATO membership [ August Државна комисија за борба против трговија со луѓе и нелегална миграција на Р. Македонија (2009а). Годишен извештај на Државната комисија за 2008 година. Објавен National Commission for Combat Against Human Trafficking and Illegal Migration of the Republic of Macedonia (2009a). Annual report of the National Commission for Published August Државна комисија за борба против трговија со луѓе и нелегална миграција (2009b) National Commission for Combat Against Human Trafficking and Illegal Migration (2009b). 9. Стандардни Оперативни Процедури Standard Operative Procedures. [ Август Државна комисија за борба против трговија со луѓе и нелегална миграција (2009в). Практики. National Commission for Combat Against Human Trafficking and Ilegal Migration (2009c). 11

13 Practicum. [ Август Државна комисија за борба против трговија со луѓе и нелегална миграција (2009г). Должности, одговорности и авторитет на Комисијата. National Commission for Combat Against Human Trafficking and Illegal Migration (2009d). Duties, responsibilities and authority of the Commission. [ Август Стејт Департмент (2009а). Извештај за трговија со луѓе US State Department (2009a). Trafficking in Persons 2009 report. [ August Стејт Департмент (2009б). Извештај за човекови права US State Department (2009b). Human Rights Report. [ Август 2009 Придонеле: Александар Цеков, Филип Тасески 12

14 ПрограмазаНадворешнаибезбедноснаполитика Аналитика-непрофитабилнанезависнаорганизацијапосветенанаасистенцијаналицаи институциисоцелзајакнувањеидолгорочноподобрувањенадемократијатаивладеењетово Р.Македонијакакоипошироковорегионот. Аналитикаеорганизацијазаанализаиистражувањенајавниполитики(тинк-танк)посветена напромовирањеиунапредувањенасоработкатапомеѓусубјектитеиорганизациитево Р.Македонијаипошироковорегионот.