Makabagong pamamaraan ng pagtuturo, tuon ng Pambansang

Transcription

1 Ambag-salita: Hapô -nangangalumata, (eng) haggard hal. Hapung-hapô ako sa kaiisip sa aming darating na pagsusulit. Tomo 1 Blg. 4 Pebrero 2009 Makabagong pamamaraan ng pagtuturo, tuon ng Pambansang Seminar 2009 ni Rowell D. Madula Ikalawang Sangandiwa, tagumpay! Sa ikalawang pagkakataon, matagumpay na naisagawa ang Sangandiwa 2008: Worksyap ng mga Kritikal na Gradwadong Pag-aaral sa Araling Filipino ng Emergent Research Center for Language, Media, and Culture ng Kolehiyo ng Malalayang Sining, Pamantasang De La Salle- Maynila sa Bro. Andrew Gonzales Building, Oktubre Layunin ng worksyap na ito na sanayin at hubugin ang mga gradwadong mag-aaral mula sa iba t ibang pamantasan na maging kritiko, iskolar, at publikong intelek- twal sa kani-kanilang larangan. Isinusulong rin nito ang pagkakaroon ng diskurso at praktis na inter/ multidisiplinaring riserts kung saan ang mga papel na kalahok ay nagsasaalang-alang ng pagiging bukas sa pananaw ng ibang disiplina. Malikhain ka bang titser? Ito ang pangunahing tanong na bibigyang-pansin sa paglulunsad ng taunang Pambansang Seminar ng Departamento ng Filipino, Pamantasang De La Salle- Maynila, sa darating na Mayo 6-8 na gaganapin sa CSB International Convention Center, De La Salle Hotel School. Narito ang listahan ng mga naging fellows at ang titulo ng kanilang mga papel sa nakaraang Sangandiwa: Bb. Marian Caampued, DLSU-M : Sarsarita ti Bagi ket Satsarita ti Ili: Kuwentong Buhay at Likhang Sining ng mga Kababaihan sa Baguio, Muling Pagsasalaysay ng Buhay at Pakikibaka sa Kordilyera. G. Zig Dulay, UP Diliman : Sa Wikang Ipinaghele ng Bagong Henerasyon: Isang Pagtatanghal sa Wikang Filipino sa Kandungan ng Postmodernismo. G. Jesster Fonseca, San Beda College : The Present-Day Social Ministry of the Philippine Catholic Church. G. Rowell D. Madula, DLSU-M : Espasyong Bakla sa Rebolusyong Pilipino: Pagsipat sa sundan sa pahina 4 Ekonomiya at Teknolohiya ng Pagtuturo ng Filipino: Mga Metodo, Estratehiya, at Teknika ang napiling tema para sa taong ito. Pangunahing layunin ng seminar-worksyap na mabigyan ng pagkakataon ang mga guro na higit na mapagyaman at makapagbahagi ng kanilang mga natatanging mga pamamaraan sa pagtuturo ng asignaturang Filipino. Ilan sa mga imbitadong maging tagapagsalita sina Dr. Isagani Cruz, Dr. Tereso Tullao, Dr. Jovy Peregrino, at Dr. Lydia Liwanag. Inaasahang lalahok sa gawaing ito ang mga guro sa lahat ng antas, publiko man o pribado. Ang rehistrasyon ay tatlong libo limandaang piso (P ) bawat kalahok para sa kit na naglalaman ng libro, jornal, at handawts, pananghalian at meryenda sa umaga at hapon sa loob ng tatlong araw. sundan sa pahina 4 Dr. Mangahis at Prop. Encabo nagbasa ng papel sa UCLA ni Evangeline Encabo Nagbahagi ng kanilang mga kaalaman sa pagtuturo ng wika at kulturang Filipino sina Dr. Josefina Mangahis, Tagapangulo, at Prop. Evangeline Encabo, kapwa mula sa Departamento ng Filipino sa isang pandaigdigang kumperensyang pinamagatang Conference on Languages of Southeast Asia na ginanap sa University of California, Los Angeles (UCLA), Enero 30- Pebrero 1. Nilalayon ng kumperensya na mapagsamasama ang mga guro at iskolar mula sa iba t ibang bansa upang makapagpalitan ng bagong ideya at makapagbahagi ng awtput ng riserts ukol sa pagtuturo ng wika at kultura. Gayundin, ninanais nitong magkaroon ng ugnayan ang mga mga kalahok na nagsundan sa pahina 5

2 BALITA Seryeng Panayam Ruth Elynia Mabanglo, isinagawa Itinatanghal ng Departamento ng Filipino ng Pamantasang De La Salle - Maynila ang Seryeng Panayam : Parangal kay Dr. Ruth Elynia Mabanglo. Ang taun-taong Seryeng Panayam at itinataguyod ng Departamento ng Filipino na nagtatanghal ng buwanang panayam ng kaguruan hinggil sa kanilang bago at natatanging pananaliksik at iba pang co-kurikular na gawain. Ito rin ay pagbibigay-pugay sa mga dakilang alagad ng Filipino at Filipinolohiya. Si Dr. Ruth Elynia Mabanglo ang napiling parangalan sa taong ito sa kanyang husay at natatanging galing bilang premyadong manunulat, kritik, edukador pati na sa kanyang patuloy na pagtangkilik at pag-ambag sa Departamento ng Filipino bilang Sentro ng Kagalingan sa Wika. Siya ay kasalukuyang nagtuturo sa Center for Southeast Asian Studies sa University of Hawaii at Manoa, koordineytor ng Department of Hawaiian and Indo-Pacific Languages and Literature, maging ng Filipino at Philippine Literature Program. Naging bahagi ng pakultad ng Departamento ng Filipino ng Pamantasang De La Salle-Maynila si Dr. Mabanglo. Inilunsad ang Seryeng Panayam sa pagtalakay ni Prof. Maria Ainyle Ephraimmee Orara, guro, makata, at nag-iisang supling ni Dr. Mabanglo, ang isa sa mga popular na tula ng kanyang ina sa: Dahil Ibig Kitang Makilala: Tugon sa 'Kung Ibig Mo Akong Makilala' ni Elynia Bilang Persona ng Tula at Bilang Makata Hunyo 20, 2008 Narito ang iba pang panayam na matagumpay na naisagawa: Prop. Louie Jon Sanchez Kung Ibig Mo: Isang Eksplorasyon sa Tekstyong Mabanglo sa Teksto ng Mahal na Birhen ng Piat, Cagayan Hulyo 11, 2008 G. Allan Derrain Ang Katotohanan Tungkol kay Inocencia Binayubay (a.k.a. Inday) sundan sa pahina 5 Mga Libro ni Dr. Garcia, matatagpuan sa mga internasyunal na silid-aklatan Isang malaking karangalan para sa mga manunulat ang maiimbag at maisalibro ang kanilang mga akda. Pangunahing layunin nito na maipaabot sa mas nakararaming mambabasa ang mga akdang pinag-ukulan ng talino at panahon ng manunulat. Bukod rito ang maisama sa mga silid-aklatan sa ibang bansa ang mga aklat ng mga Pilipinong manunulat ay isang karangalan para sa mga Pilipino. Tatlong aklat ni Dr. Lakangiting Garcia ang matatagpuan sa mga internasyunal na silid-aklatan. Ang librong Tatlong Kaisang Puso ay makikita sa Washington Library, Stockholm Library, Calgary Public Library, Vancouver Public Library, at New York Public Library. Samantala, ang Mga Tanong sa Sagot ay kasama sa mga aklat ng Calgary Public Library. Ang 3 Mata ng Diyablo ay mahahanap rin sa San Francisco Public Library at sa isang aklatan sa Japan. Ang mga naturang aklat ay nailimbag rito sa Pilipinas at ngayon ay maaari ng basahin ng mga Pilipino at mga dayuhang nasa ibang bansa mula sa mga nasabing aklatan. A Ang Musa, ipinalabas na! 2 Sa isang komunidad sa riles, may matandang manggagamot, si Tatang (Tata Nanding Josef), ang nakagawa ng mirakulo nang magpasagasa sa tren ang isang binatang mangingibig. Sinasabi na nakakapanggamot si Tatang sa pamamagitan ng tula at ng kanyang Musa (Ryza Cenon). Isang kagila-gilalas na pangyayari pa ang maglalagay sa komunidad upang matuklasan nila ang susunod na mangagagamot sa riles. Tampok ang mga berso ng dalawang muhon ng Panitikang Filipino na sina Jose Corazon de Jesus aka Huseng Batute at Amado V. Hernandez, ang maikling pelikulang Musa (The Muse) ay ipinapakita ang kapangyarihan ng tula bilang gamot ng katawan, isipan, bayan at kaluluwa. Ang Musa ang panibagong ambag ni Dexter Cayanes, direktor, manunulat, prodyuser,at guro, katuwang ang National Commission for Culture and the Arts (NCCA). Gamit ang railroad story, ipinipinta nito ang kuwento ng pag-asa at magic realism sa isang lipunang patuloy na naghahanap ng magsasalba sa mga sakit at pagpapahirap na kanlang kinakaharap. Si Cayanes ay propesor sa Departamento ng Filipino ng Pamantasang De La Salle - Maynila. Siya ay nagtapos ng kanyang BA at MA digri sa Unibersidad ng Pilipinas. Kasalukuyan niyang tinatapos ang kanyang disertasyon para sa digring PhD Araling Filipino sa DLSU-M. Ang pelikulang Panggaris na kalahok sa Cinemalaya Philippine Independent Film Festival, ang unang proyekto ni Cayanes. Itinanghal ang pelikula sa Ishmael Bernal Gallery, UP Film Institute sa noong ika-27 ng Pebrero, ikapito ng gabi, bilang bahagi ng pagdiriwang ng UP February Arts Month A Si Prop. Dexter Cayanes, ang direktor at manunulat ng pelikulang Ang Musa na ipalalabas ngayong Pebrero katuwang ang NCCA.

3 EDITORYAL NUMERO Maraming mag-aaral ang taun-tao ay bumabagsak sa sabjek na Math. Ang iba ay nagkakaroon na ng phobia rito, natatakot sa mga numero. Ngunit kahit sino, kapag nakita ang mga numerong ito, tiyak mahihintatakutan: Mahigit 236,900 na mga trabahador at empleyado ang inaasahang matatanggal sa unang tatlong buwan sa taong ito. Sa Marso, madadagdagan pa ito ng mahigit 700,000 magsisipagtapos sa kolehiyo. Mahigit sa 590,000 OCWs ang nanganganib na mawalan ng trabaho at pabalikin ng bansa dahil sa global financial crisis. Noong nakaraang taon, mahigit 10.7 milyong Pilipino ang unemployed at underemployed at inaasahang lolobo pa hanggang 12 milyon sa taong ito. Ayon sa pag-aaral ng IBON noong kalagitnaan ng taong 2008, 73% ng pamilyang Pilipino ay hindi makabili ng pagkain. Samantalang 67.4% ang hirap sa pagbabayad ng pamasahe. May 68.23% ang hindi alam kung saan makukuha ang pampaaral sa kanilang mga anak. At 73.38% ang walang pambili ng gamot o pampagamot. Sa halos 90 milyong populasyon ng Pilipinas, 46 milyon rito ang nagugutom ayon sa SWS Survey noong Pebrero Noong nakaraang taon, ang gastusin ng bawat pamilyang Pilipino ay nagtaasan, mula pamasahe, bigas, gamit, matrikula, gasolina, at maging buwis na ating binabayaran ay nagmahal. Kung titingnan naman natin ang mga numerong sangkot sa mga kontrobersiya at eskandalong kinaharap ng pamahalaan, mukhang hindi talaga mararamdaman ang kahirapan sa bansa. Ang NBN-ZTE deal na nagkakahalaga ng $329-M, ang P1B-President Diosdado Macapagal-Arroyo Boulevard na sinasabing sumobra ng P631M sa totoong halaga, ang IMPSA deal na sinasabing naibulsa ni dating Justice Secretary Hernani Perez ang mahigit sa $2M, ang P35 bi- Nakababahala ang mga ganitong numero. Hindi man natin lubos na nauunawaan ang mga implikasyon nito sa ating pang-araw-araw na pamumuhay, ang ating mga karanasan ang siyang nagpapadama sa atin ng mga kahulugan ng numerong ito. lyong halaga ng PEACe bonds kung saan P1.4B nito ay napunta umano sa CODE- NGO, ang Jancom garbago contract na sumobra umano ng humigit-kumulang sa P390 bilyon. Hindi pa rin nalilinaw ang mga numerong P260M ng Jose Pidal account, ang P200M ng Lualhati Foundation, ang P728M fertilizer scam at ang P3.1 bilyong irrigartion scam. Nakababahala ang mga ganitong numero. Hindi man natin lubos na nauunawaan Ang pagkain sa bawat mesa ay nananatiling ilusyon at panaginip para sa maraming pamilyang Pilipino. ang mga implikasyon nito sa ating pangaraw-araw na pamumuhay, ang ating mga karanasan ang siyang nagpapadama sa atin ng mga kahulugan ng numerong ito. Habang patuloy na lumalaki ang bilang ng mga Pilipinong nawawalan at/o naghahanap ng trabaho, ang mga pamilyang patuloy na nagugutom, ang mga kabataang hindi nakakapag-aral, patuloy ring lumalaki ang mga pinag-uusapang maanomalyang halaga na maaaring naibulsa ng mga tao sa gobyerno. Nakakalulungkot isipin na sa kabila ng lahat ng ito, hindi pa rin maramdaman ang sinasabing kaunlaran ng ating bansa, batay sa mga propaganda ng pamahalaan. Ang pagkain sa bawat mesa ay nananatiling ilusyon at panaginip para sa maraming pamilyang Pilipino. Ang pamahalaan ay nananatiling nangangako ng himala sa halip na making sa panawagan ng mga mamamayang Pilipino. Sa halip na pagbigyan ang panawagan, narito ang mga ilan sa mga numerong sagot ng pamahalaan: Noong Mayo 2008, 887 na ang bilang ng mga kaso ng extrajudicial na pagpatay sa mga lider at miyembro ng iba t ibang progresibong sektor at organisasyon mula taong Nasa 185 naman ang dinukot at hindi na muling nakita. Samantalang nasa 204 naman ang nakakulong dahil sa kaniang pagiging kritikal sa pamahalaan. Sa kasalukyang kalagayang pampulitika at pang-ekonomiko ng bansa, ang bawat mamamayan ay nararapat na gampanan ang kanilang tungkulin bilang bahagi ng bansang ito. Hindi sapat na magpakadalubhasa lamang sa mga larangang kinabibilangang, na mag-aral at magsunog pa lalo ng kilay, ang magsulat at magsalita na lamang. Hinihingi ng ating panahon ang makilahok ang bawat mamamayan na kumilos at ipanawagan, isulong ang tunay na mga pagbabago sa ating lipunan. A 3

4 BALITA Makabagong pamamaraan... mula sa pahina 1 Kaugnay nito, iniimbitahan rin ang mga guro ng asignaturang Filipino sa lahat ng antas na magpasa ng kanilang banghay-aralin o abstrak ng kanilang nais ipakitang-turo sa anumang paksa. Dahil ang pakitang-turo ay bibigyan lamang ng 7 hanggang 10 minuto, inaasahang ang isang banghay-aralin ay para lamang sa isang micro-teaching. Ang mapipiling banghay-aralin ay ilalathala bilang katitikan ng seminarworksyap. Ang huling araw ng pagpapasa ng banghay-aralin o abstrak ay sa ika-28 ng Pebrero. Ipababatid naman sa ika-13 ng Marso ang mga nakapasang banghay-aralin o abstrak. Ang banghay-aralin ay kinakailangang nakapokus sa sumusunod: 1. Inobasyon sa paggamit ng mga estratehiyang pampagtuturo; 2. Paggamit ng media, teknolohiya at iba pang resorses; 3. Mga proseso sa paglinang ng kurikulum at ebalwasyon na ginagamit sa mga programa, kurso at/o worksyap; 4. Pinakamainam na praktis na kaugnay ng programa sa Filipino ayon sa kurikulum ng DepEd/CHED ugnayan sa Direktor Pambansang Seminar 2009, Departamento ng Filipino, Kolehiyo ng Malalayang Sining, 2401 Taft Avenue, Manila, 1004, o mag- kina Raquel E. Sison- Buban (sison-bubanr@dlsu.edu.ph), Dolores Taylan (tayland@dlsu.edu.ph), Genaro R. Gojo Cruz (gojocruzg@dlsu.edu.ph), at Marilou D. Bagona (bagonam@dlsu.edu.ph), o tumawag sa (02) loc 509/552. Itinataguyod ng Departamento ng Filipino ng Pamantasang De La Salle Maynila ang taunang pambansang seminar-worksyap bilang gawaing akademiko, panriserts at ekstensyon para sa kapakanan at kagalingan ng mga guro at administrador ng bansa. A Kung mayroong mga katanungan ukol sa Pambasang Seminar 2009, maaaring makipag- Mga fellow ng Sangandiwa 2008: Nakatayo (kaliwa pakanan): Rowell Madula, Zig Dulay, Adrian Remodo, Jesster Fonseca, at Joseph Rosal. Nakaupo (kaliwa pakanan): Marian Caampued, Jaymee Siao, Lourdes Nacionales, at Mariko Ozaki. Ikalawang Sangandiwa... mula sa pahina 1 Paglaya at Pagpapalaya ng mga Bakla sa Andergrawnd. Bb. Lourdes Nacionales, Commission on Population : Determinants of Unintended Pregnancy/ Childbearing: Re-Analysis of the 2003 Philippie National Demographic and Health Survey (NDHS) Bb. Mariko Ozaki, UP Diliman : Lola s Hope: Between Local and Global Experiences. G. Adrian Remodo, Ateneo de Naga University : Pagkamoot sa Pagkasabot: Groundowkr for Bikol s Search for Wisdom. G. Joseph Rosal, DLSU-Manila : Patterns of Fishers Involvement in Maternal, Newborn, and Child Health in Talim Bay, Lian, Batangas. Bb. Jaymee Siao, UP Diliman : Spatial Trauma: The Bridge as a Postmodern Socio-Cultural Phenomenon. Mapapansin ang lawak at daybersidad ng mga diskursong tinatalakay ng mga papel na iniharap sa ikalawang Sangandiwa. Ito ay batay na rin sa isa sa mga pangunahing layunin ng nasabing worksyap na maibukas ang mga pag-aaral mula sa iba t ibang larangan sa iba pang pagtingin na batay rin sa iba pang disiplina. Ayon kay Dulay, malaki ang naitulong ng Sangandiwa upang higit niyang mapaunlad ang kanyang sinimulang pananaliksik ukol sa postmodernismo at wikang Filipino. Sa unang tingin, mukhang magiging problematiko ang paghaharap-harap ng mga papel sa Sangandiwa dahil magkakaiba kami ng disiplinang pinagmumulan, ngunit sa huli, lalo nitong pinagyaman, hindi lamang ang aming karanasan, kundi maging ang aming kaalaman ukol sa pananaliksik sa ibang larangan. Gayundin, makikita rin ang pagkakatulad naming lahat, ang pag-aambag sa Araling Filipino, dagdag pa niya. Nagsilbi namang mga tagabasa t kritiko ng worksyap sina Dr. Dominador Bombongan Jr., Pangalawang Dekano, Kolehiyo ng Malalayang Sining, Dr. Dinah Roman Sianturi, Direktor ng Bienvenido N. Santos Creative Writing Center, Dr. Lakangiting Garcia at Dr. Rizalyn Mendoza mula sa Departamento ng Filipino, Dr. Roland Baytan at Dr. Jonathan David Bayot ng Departamento ng Literatura, Prop. Jose Ma. Arcadio Malbarosa ng Departamento ng Agham Panlipunan, Dr. Maxwell Felicilda mula sa Departamento ng Pilosopiya, at Dr. Roberto Mendoza ng Departamento ng Sikolohiya. Pinamunuan ni Dr. Feorillo Demetrio ang Sangandiwa A 4

5 BALITA Dr. Mangahis... mula sa pahina 1 susulong ng kani-kanilang sariling wika. Mayroong animnapu t tatlong delegado mula sa iba t ibang pamantasan sa Amerika at Southeast Asia ang nagbasa ng papel. Ibinahagi ni Dr. Mangahis ang kanyang pag-aaral na pinamagatang Acquisition of a Second Language and Assimilation of a Culture; samantala, ibinahagi naman ni Prop. Encabo ang kanyang papel na Filipino Language and Culutral Immersion Program for Singaporeans: Curriculum Design and Implementation. Binasa rin ni Ms. Encabo ang isa pang papel na Functional Syllabus and Prototype Teaching Materials for Basic Filipino Course, kung saan co-author niya si Ms. Irene Villarin-Gonzaga ng DLSU-Dasmariñas. Matapos ang tatlong araw na kumperensya, masasabing matagumpay na naabot ang layunin nito sapagkat limampu t tatlo ang riserts na naibahagi at nagkaroon ng malawak na ugnayan ang mga kalahok sa pamamagitan ng pagpapalitan ng mga imbitasyong makibahagi sa iba pang kumperensyang inilulunsad ng kani-kanilang organisasyon at pamantasan. Ang nasabing kumperensya ay proyekto ng UCLA at UC-Berkeley Center for Southeast Asian Languages. A Dalawa sa mga poster ng seryeng panayam 2008 na inilunsad ng Departamento ng Filipino. Seryeng Panayam... mula sa pahina 2 at ang Pagsugo sa mga Pinoy Supermaid sa Iba t ibang Panig ng Mundo Agosto 6, 2008 Prop. Marilou Syjueco Ang Panglaw sa Taludturan ni Ruth Mabanglo Agosto 21, 2008 Dr. Rizalyn Mendoza Gaano Katotoo ang Totoo na Pinatutuhanan ni Mabanglo sa Anyaya ng Imperyalista Setyembre 26, 2008 Prop. Genaro Gojo Cruz Ang Bata sa Tula ni Mabanglo Oktubre 10, 2008 Prop. Dexter Cayanes Ang Kritika kay Anonuevo sa Kanyang Kritika kay Mabanglo Nobyembre 14, 2008 Prop. John Torralba Ang mga Lalaki ni Mabanglo Disyembre 5, 2008 A Ani 34, inilunsad Pitong guro mula sa Departamento ng Filipino ang naging bahagi ng ika-34 na ANI, isang antolohiya ng mga akdang pampanitikan na inilalabas ng CCP Literary Arts Division. Sa edisyong ito, ang Spirituality and Healing ang naging tema. Tumutukoy ito sa ugnayan ng mga tao sa Diyos at sa Dakilang Lumikha. Nilinaw na walang ito pagkiling sa anumang relihiyon o sekta ng pananamplataya. Napabilang sa ANI 34 ang mga akda nina Prop. Nonon Carandang, Dr. Rakki Siso- Buban, Prop. John Torralba, Dr. Dolores Taylan, Prop. Dexter Cayanes, Prop. Genaro Gojo Cruz, G. Vincent Lester Tan, kasama ang AB PHM graduate na si Joey Chua. Ginanap ang paglulunsad ng ANI 34 noong ika 17 ng Disyembre sa CCP. A 5

6 OPINYON Usapang Berde PROP. RAMILITO CORREA Pangalawang Tagapangulo Departamento ng Filipino Paghataw ng CLA Faculty at Co-Academic Personnel sa Green Idol 09 Tuwing Pebrero, hindi lamang Buwan ng Pag-ibig ang mahalagang okasyon para sa mga Lasalyano. Ito rin ang panahon kung kailan isinasagawa ang DLSU Mission Statement University Week at ang CLA Day. At isa sa pinakapinananabikang gawain ng pagdiriwang na ito ay ang Green Idol. Nagsimula ang Green Idol (mula sa ideya ng popular na American Idol) noong Pebrero, Isa itong fund raising activity ng Cultural Arts Office na ang nagtatanghal ay mga co-academic personnel, iba pang kawani, pakultad at maging mga administrador ng ating Pamantasan sa pamamagitan ng mga piling stage presentation tulad ng pag-awit, pagsayaw, pagtugtog, at pagsasadula. Tatlong sunud-sunod na taon na rin akong naging bahagi ng bawat presentasyon bilang isa sa mga fakulti ng Kolehiyo ng Malalayang Sining (CLA). Sa unang pagkakataon, bumuo noon ng faculty & student choral si Dr. Teresita Fortunato bilang dating Pangalawang Dekana sa tulong ni Dr. Antonio Hila bilang conductor at musical director. Inawit namin noon ang The Prayer at Smoke Gets in Your Eyes. Kasama rin sa presentasyong ito ang pagsayaw ng mga piling fakulti at co-academic personnel ng Don t Cha at Flashdance sa pangunguna naman ni dating Dekano Dr. Antonio P. Contreras. Nang sumunod na taon, Pebrero 2008, sa temang Hits of the 80 s, muling nagsanib-pwersa ang fakulti, academic service personnel at administrador ng CLA upang bumuo ng musical play at dance number na Phantom of the Opera, Flamenco at Raining Men. Siyempre pa, isa ako sa mga kumanta ng Phantom. Ngayong taon, ang selebrasyon ay may napapanahong temang Tawag ng Kalikasan bilang pagtugon sa nagaganap na global warming. Muli, nagsama-sama sa paghataw ang piling fakulti ng CLA mula sa Departamento ng Filipino, Pilosopiya, Agham Pampulitika, Kasaysayan, Sikolohiya, International Studies, TRED, at CLA Office. Sina Mr. Lemuel Cacho ng Agham Pampulitika at Mr. Jeremiah Joven Joaquin ng Pilosopiya ang siyang gumawa ng iskrip tungkol sa kalikasan. Isinama nila sa iskrip ang mga sikat na awitin ng Eraserheads tulad ng Pare Ko, Huwag Kang Matakot, Super Proxy, Kailan, Huwag Mo Nang Itanong, at Ang Huling El Bimbo. Sila rin ang nagsilbing banda na kumanta ng mga ito kasama sina Mr. Yves Bugarin ng Agham Pampulitika, Dr. Julio Teehankee, Ms. Javerri Bo Templanza, Mr. Neil Baquiran at Ms. Fe Pangilinan na mula naman sa International Studies Department. Gumanap naman ng mahahalagang papel sina Dr. Leni Garcia (Pilosopiya) bilang Diwatang Lenkayat; Mr. Dante Leoncini (Pilosopiya) bilang Senior Amante; Mr. Warlito Borja (TRED) bilang Juanito; Ms. Tintin Calub (Pilosopiya) bilang Punong Tinkamat; Ms. Maybelle Baraca (CLA Office) bilang Inang Exalta at Inang Kalikasan; Dr. Bobby Mendoza bilang Punong Bobmito at ako bilang Punong Ramito. May ispesyal na pagganap din sina Vice- Dean Dr. Jun Bombongan (TRED) at Mr. Ivan Pineda bilang pasaway na mga bubuyog. Ang mga tree cutters naman na tauhan ni Senior Amante ay ginampanan nina Mr. Michael Chua at Mr. Ricky San Jose (History); Mr. Ignacio Ver (Philosophy); Dr. Rito Baring, Mr. Christian Voltaire Metin, at Mr. Giovanni Gabe (TRED); Kasama rin si Dr. Yum Demeterio (Filipino) na espesyal ding pinasasalamatan dahil siya rin ang malikhaing nagdisenyo ng head dress ng mga taong-puno at props ng mga tree cutters. Ang mga taong-puno naman ay ginampanan nina Dr. Jeanne Peracullo (Pilosopiya); mga co-academic personnel na sina Virgie Mañago (Agham Pampulitika), Fem Aguilar (TRED), Kat Gonzales, Beth Gabiosa, Gina Espenilla at Tina Loyola (CLA office); at siyempre pa, si Sa kabuuan, umani ng papuri at paghanga ang ginawang presentasyon ng CLA mula sa nanood na estudyante, co-academic personnel, iba pang kawani, kapwa-fakulti, at maging sa mga administrador. Malou Bagona (Filipino). Ang presentasyon ng CLA ay sa direksyon ni Mr. Dennis Apolega sa tulong ni Ms. Beverly Sarza at sa koryograpiya ni Dr. Leni Garcia na pawang mga taga Departamento ng Pilosopiya. Sa kabuuan, umani ng papuri at paghanga ang ginawang presentasyon ng CLA mula sa nanood na estudyante, co-academic personnel, iba pang kawani, kapwa-fakulti, at maging sa mga administrador. Inilalaan ko ang kolum na ito upang pasalamatan ang lahat ng nanuod, aktibong nakisangkot, sumuporta, at mainit na tumanggap sa Green Idol 09. Nawa y magtuluy-tuloy ang mahahalagang gawaing katulad nito. Sa lahat ng bumubuo ng Kolehiyo ng Malalayang Sining, Happy CLA Day noong Pebrero 16, 2009!!! Hanggang sa susunod na kolum... A 6

7 OPINYON Bongga 88 DR. LHAI TAYLAN Reward Mula sa Langit Marami na tayong narinig na mga kwento tungkol sa mga nawalan at/o nakawala ng kung anu-anong bagay, importante man o hindi gaya halimbawa ng pitaka, alahas, payong, panyo, cellphone, bag, at iba pa. Iba t ibang damdamin din ang naririnig natin mula sa mga taong nawawalan ng gamit panghihinayang, pagkainis, at kung minsan ay galit sa sarili dahil hindi naging maingat sa kanilang gamit. Para sa iba naman ay okey lang ang mawalan dahil mapakikinabangan naman ng sinumang nakapulot/ nakakuha ang nawala sa kanila. Basta wag lang gamitin sa masama, ito ang madalas nating naririnig sa mga nawawalan ng pera patungkol sa taong nakapulot/nakakuha ng pera nila. Pero paano naman kapag tayo na ang nakapulot ng pera o pitaka? Ano naman kaya ang mararamdaman natin? Noong isang gabing papunta kami sa Mall of Asia, may nakitang pitaka sa upuan ng taxi ang anak kong si EJ. Mommy o, na-forgot ng passenger ang wallet nya dito sa cab, sabi ng anak ko habang ipinakikita sa akin ang nakuha niyang pitaka. Akina itatago ko muna, sabi ko sa kanya, tatawagan natin ang mayari pag-uwi natin. Bakit Mommy, kasi teacher ka kaya alam mo ang lahat ng number ng tao in the world? inosenteng tanong ng anak ko na nagpangiti sa akin. Hindi anak, sagot ko. Alam ko lang kung ano ang gagawin. Mababalik natin ito sa kanya. Ilang tanong ang muling naglaro sa isip ko. Paano na kaya sa aking pagtanda, isusulat ko rin ba ang PIN ng aking ATM cards at ilalakip kasama nito? Nang nasa bahay na kami, tiningnan ko ang laman ng pitaka sa pagbabakasakaling may makukuha akong address o number na maaari kong gamitin para makontak ang may-ari nito. Pero wala akong nakitang anuman. Ang laman ng walet ay limandaang piso, SSS ID, isang Mabuhay Miles card ng PAL, isang BPI ATM card at isang Metrobank ATM card. Iisa lang ang pangalan ng babaeng nakasulat sa apat na cards, palatandaang ang pangalang ito ang siyang nagmamay-ari ng pitaka. Nalungkot at nanlumo ako matapos kong tingnan ang laman ng pitaka. Nalungkot ako dahil walang address o telepono akong nakita. Nanlumo ako dahil kasama ng dalawang ATM cards ang PIN ng mayari. Nakasulat ang mga ito sa isang maliit na papel. Kasama rin ang transaction slips ng huling withdrawal na ginawa ng may-ari ng cards nitong buwan ng Pebrero. Sa transaction slip ng BPI, nakasulat na ang remaining balance ay mahigit pang P19,000 at sa Metrobank naman ay mahigit pang P23,000 ang remaining balance. Sa isip ko ay naglalaro ang mga tanong na bakit kailangang ilagay ng may-ari kasama ng cards ang kanyang PIN? Paano kung ibang tao ang nakakuha ng kanyang pitaka at winidrow kaagad ang lahat ng kanyang pera? Tiningnan ko ulit ang SSS ID, doon ko napansin na matanda na ang may-ari ng pitaka, sa kanyang birthday na nakasulat sa card, nalaman kong 1955 siya ipinanganak. Alam ko na ngayon ang sagot sa tanong ko, maaaring laging nalilimutan ng may-ari ang kanyang PIN kaya isinulat na niya at inilakip sa parehong cards. Kasama rin ang transaction slips para maalala niya kung magkano ang kanyang huling winidrow at kung magkano pa ang laman ng card niya. Ilang tanong ang muling naglaro sa isip ko. Paano na kaya sa aking pagtanda, isusulat ko rin ba ang PIN ng aking ATM cards at ilalakip kasama nito? Makakaiwan rin kaya ako ng mahalagang gamit sa taxi o kung saan man? Kung sakali, hahanapin kaya ako ng makakapulot ng gamit ko para ibalik ito sa akin? Napausal ako ng panalangin na sana ay huwag naman akong maging makakalimutin pagtanda ko. Kinabukasan, sa aking klase, tinanong ko ang aking mga estudyante kung mayroon sa kanilang gustong magboluntaryong maghanap ng may-ari ng pitakang napulot ng anak ko sa taxi. Dalawang bagay ang layunin ko: Una, ang isali sila sa paggawa ng isang mabuting bagay. Pangalawa, ang ituro sa kanila ang pagsasauli sa may-ari ng anumang bagay na kanilang napulot nang hindi ko talaga ito itinuturo o ikinikwento lang sa kanila. Hindi naman ako nabigo. Dalawang estudyante kong lalaki ang nagtaas ng kamay at nagsabing kami po ma am. Napagkasunduan namin na pupunta sila sa Metrobank o kaya sa BPI na malapit sa La Salle at doon nila itatanong ang kontak number ng may-ari ng pitaka. Sa harap ng kanilang mga kaklase, ipinagkatiwala ko sa kanilang dalawa ang pitaka. Nang muli kaming magkita ng aking klase, tinanong ko ang dalawang nagboluntaryo kung ano ang nangyari. Nalaman ko na isa na lamang pala sa kanila ang naghanap sa mayari ng pitaka. Sa tulong ng Metrobank, naibalik sa tunay na may-ari ang pitaka. Nagpasalamat ako sa aking estudyante sa kanyang tulong at kabutihang-loob. Tinanong naman siya ng kanyang mga kaklase, ano ng reward mo, ano ng reward mo? Sige na sabihin mo sa min ano ang binigay sa yo? Sumagot siya, Walang binigay sa akin. Pero meron akong reward mula sa langit. Nakangiti ako sa buong oras ng pagtuturo ko sa klaseng ito. Dama ko ang pagmamalaki sa aking sarili bilang isang gurong Lasalyano at bilang guro ng mga Lasalyano. A 7

8 ANUNSYO/BALITA BASA KA NA BA? Bukas ang DANUM sa lahat ng mga mag-aaral ng De La Salle University-Manila (DLSU-M) na nagnanais na sumali dito. Makipag-ugnayan lamang kay Paula ( ) o Marie ( ) para sa paraan ng pagsali. MGA PROGRAMA NG DEPARTAMENTO NG FILIPINO GRADWADO: MA Araling Filipino medyor sa Wika, Kultura, at Midya (MAARFIL) PhD Araling Filipino medyor sa Wika, Kultura, at Midya (PHARFIL) ANDERGRAD: AB Philippine Studies major in Filipino in Mass Media (ABPHM) Para sa mga detalye ng mga programa ng departamento, makipagugnayan lamang sa Office of the Registrar, Graduate Admission Office (GAO) o Departamento ng Filipino (telepono blg loc. 552 o 509) ng Pamantasang De La Salle- Maynila. Dr. Fortunato, nagpanayam hinggil sa wika Tinalakay ni Dr. Teresita Fortunato ng Departamento ng Filipino ang Kasalukuyang Kalagayan ng Pagtuturo ng Wika sa Antas ng Kolehiyo sa nakaraang Pambansang Kumperensiya sa Wika at Panitikan 2009 sa Pulungang Recto, Bulwagang Rizal sa UP Diliman, Peb. 19. Ang naturang tatlong araw na kumperensya ay may temang Ang Ambag ng Akademya sa Pagpapaunlad ng Wikang Filipino at PAnitikan ng Pilipinas sa Loob ng Isandaang Taon ay itinaguyod ng Pambansang Samahan sa Wika, Ink na dinaluhan ng mga guro mla elementary hanggang kolehiyo, mga iskolar sa wika at panitikan, at mga administrador ng mga paaralan sa buong bansa. A NSPC 09 dinaluhan ni Dr. Fortunato Nagsilbi bilang hurado at lektyurer si Dr. Teresita Fortunato ng Departamento ng Filipino, kasama si G. L. Ivan Pineda ng Departamento ng Teolohiya sa nakaraang National Secondary Schools Press Conference (NSPC) 2009 na ginanap sa Camarines Sur National High School, Naga City, Camarines Sur. Ang NSPC ay ang taunang patimpalak na isinasagawa ng Department of Education (DepEd) para sa mga mag-aaral sa mababang antas ukol sa pamamahayag. Ang tema sa taong ito ay pinamagatang Campus journalists responsibility in climate change and global warming. Naging hurado si Dr. Fortunato sa indibidwal at pang-grupong kategorya. A Pagbati sa mga Filipino Medyor! Pinakamahusay na Thesis sa Andergrad: Jasper Cleto, Moireen Espinosa, at Angelie Llanilo Cultural Development Award : Ramon Juson III Lahat ng mga nagsipagtapos sa ika-154 Commencement Exercises noong ika-7 ng Pebrero

9 Ang mga Batang Iranian at ang Kapangyarihan ng Pagsasalin ni Genaro Gojo-Cruz Katatapos ko lang ang isang proyekto ukol sa pagsasalin ng mga kuwentong-pambata ng bansang Iran, mula Ingles patungo sa wikang Filipino. Kasama ko sa proyektong ito ang iba pang manunulat na sina Raymund Magno Garlitos, at ang mag-asawang sina John Enrico Torralba at Elyrah Salanga-Torralba. Sa kabuuan sampung kuwentong pambata ng bansang Iran ang aming isinalin. Tatlo sa mga ito ang a- king isinalin. Ito ay isang proyekto ng Iran Cultural Section. Inilathala sa isang aklat ang aming mga salin sa pamagat na "Ang Lihim ng Sapa at iba pang kuwentong-pambata ng Iran" at inilunsad sa Museo Pambata noong isang taon. Isa ang bansang Iran sa mga bansang may maunlad na produksyon ng mga kuwentongpambata. Kapansin-pansin ang mahigpit na ugnayan ng kanilang pananampalataya sa kanilang panitikang pambata. Instrumento ang kanilang panitikang pambata upang higit na hubugin ang mga bata batay sa kanilang kinagisnang pananampalataya at kultura. Mahigpit ang kanilang pagdidisiplina sa mga batang Iranian. Ngunit sa kabila nito, sa aking pagsasalin ng tatlo sa sampung kuwento, nakitaan ko rin ng pagkakahawig ang mga ito sa kultura ng pamilya at/o batang Pilipino. Halimbawa, malapit din sa kanila ang mga paksang may kaugnayan sa pamilya, paggalang sa matatanda, pagsasalin ng mga nakagawiang tradisyon sa mga bata, pagiging bayani sa munting paraan, at iba pa. Kapansin-pansin din na ang kuwento ay nakapaloob pa rin sa isang kuwento. Itinuturo ko sa Kolehiyo a n g sining ng pagsasalin. A t batay sa aking karanasang maisalin ang mga kuwentong pambata ng bansang Iran, nakita kong mala- king tulong ang pagsasalin upang mabuwag ang pader at maalis ang mga stereotyping ukol sa ibang lahi o bansa. Malaking tulong ang pagsasalin upang makita ang pagkakahawig ng paniniwala, kalinangan o kultura at di ang pagkakaibaiba. Samakatuwid, maaaring maging panimulang hakbang ang pagsasalin ng mga teksto upang masolusyunan ang anumang digmaan o di pagkakaunawaan. Tulay ito upang higit na makamit ang isang magandang samahan at pagkakaisa ng mga bansa. Aaminin kong dahil sa karanasan kong ito sa Samakatuwid, maaaring maging panimulang hakbang ang pagsasalin ng mga teksto upang masolusyunan ang anumang digmaan o di pagkakaunawaan. Tulay ito upang higit na makamit ang isang magandang samahan at pagkakaisa ng mga bansa. pagsasalin ng mga kuwentong pambata ng bansang Iran, may pinaghuhugutan na ako ngayon ng kaalaman ukol sa pagtuturo ng mga teorya sa pagsasalin. Higit pa rito, napatunayan kong iba-iba man tayo ng lahi, wika at teritoryo, lahat tayo ay tao na dumaan sa pagkabata na ang tanging malasakit ay mahalin ang/ng pamilya, maglaro sa isang kapaligirang ligtas at maganda. A 9

10 LATHALAIN Di nga ba t walang bisa ang wika kung hindi nito binibigyang buhay ang diskurso t kultura ng bansa? Sinasabing hindi pa sapat ang corpus ng wikang Filipino upang pasiglahin ang intelektuwalismo sa bansa. Maski nga mga intelektuwal, sila mismo ang nagsasabing walang ganap na kapangyarihan ang wikang Filipino para dalumatin ang kaganapan at kaisipang makabago at napapanahon. Sabi nila, ang mga salitang multikultural, polysemic, aporia, multivocal, pluralismo, postmoderno, at multidiskurso ay ilang salitang hindi kayang uliratin sa diwang Filipino at hindi kayang ilapat sa ortograpiya ng wikang Filipino. Lahat ng nabanggit ay nakaugat sa kalingang Kanluranin; kung kaya t, nasa banyaga ang wika at nasa banyaga ang kaalamang nakatahi t nakalublob sa mga salita. Sangandiwa ang diwa ng kaibahan at paghiwalay sa bitag ng Eurosentrisismo na sumasanga-sanga palayo nang palayo sa imperyalismo ng mga ismo. Ang sangandiwa ang kaisahan ng pagkakaiba. Kabuuan ito ng maramihang pakikisangkot. Kinikilala nito ang kaisahan at kasarinlan bago magsangasanga. May talastasan na tayong Filipino dahil nagkamalay na tayo sa sitwasyon ng sarili at bansa (Nuncio at Morales-Nuncio 2004). Talastasan ang sangandiwa, sangandiwa ang talastasan. Kinikilala nina Zeus Salazar at Prospero Covar ang talastasang bayan at/o talastasan ng bayan at sinasabi ni Virgilio Enriquez na mapagpalaya ito bilang kamalayan, diwa at praktika ng ma- mamayan. Sangandiwa ang geopisikal at geopolitikal na pagkahiwahiwalay ng mga pulong napapaligiran ng mga tubig sa arkipelago ng Pilipinas. Mayroon itong mga sariling kaalamang-bayan mula Batanes hanggang Tawi-Tawi at maski hanggang sa ibayong bansa naglalakbay ito sa diasporang Filipino. Sumasanga-sanga ang kaakuhang Filipino sa iba t ibang bansa bilang lakas-pagggawa, profesyonal, akademiko, at iba pa. Mayaman at matatag ang etnolinggwistikong kultura t mga wika na nakapayong sa pambansang hangarin ng pagkabansa. Sa gitna nito, lumalakas ang kontradiksyon at epekto ng globalisasyon na lamunin ang mga bansa sa iisang bisyong pangkalakalan at pampulitika at sa iisang diskursong global. Daynamiko itong humuhulma sa mga katawan at isipan sa gitna ng nakakaenganyong DVDs, Nike, Toyota, Lacoste, Gameboy, Nokia at marami pang ibang nakasisilaw at nakapaglalaway na retorika at kalakaran ng kosmopolitanismo. Politikal na usapin itong bumabagtas sa isyu ng pagkapanalo, pagkatalo, dayaan at reklamo sa panahon ng eleksyon. Arena ito ng publikong pamomook na nakasalalay sa malayang pamamahayag at pagpapahayag ng mamamayan sa panahon ng pakikisangkot sa pambansang industriya ng politika. Ang pambansang industriya ng politika ay pinamamahalaan ng mass media at pribadong spindoctors upang linisin at pabanguhin ang impormasyon sa mata t tenga ng publiko. Kalituhan, kawalang-kibo, kamangmangan, pasubali ang mga sukli nito. Kasaysayan ito ng kasalukuyan mula 1986 hanggang ngayon kontemporaryong pagsilang ng diwa ng kasarinlan mula sa neokolonyalismo, diktadurya, imperyalismo, multinasyonalismo, at globalismo. Bagaman may kasarinlan, hindi ganap ang paghulagpos. Sa maka-kaliwa, at maka-kanang puwersa ng bayan at sa pagtatalabang gitna t laylayan sa lipunan, nagsasalpukan ang mga grupo na pinapaandar ng istruktura ng puwersa kontra sa kaakuhan/ahensya ng pagkatao at pagka- mamamayan. Sinilang at sinisilang ang sangandiwang katauhan sa krisis sa kasaysayan ng kasalukuyan mula 1986 hanggang sa susunod pang mga taon. Sa pagkakawatakwatak ng usapin at pagdagsa ng usap-usapan, tungkulin ng isang mamamayan na pag-aralan ang kasaysayan at linangin ang kanyang wika, pagkatao, kaisipan at kultura upang iharap ito sa madla sa pamamagitan ng pakikipagtalastasan tungo sa makabuluhan, aktibo at nagkakaisang pagbabago t pag-unlad. At dahil nasa isang malayang bansa tayo, magsasanga-sanga ang mga dila t diwa, paa t bisig para tupdin ito. Sa bandang huli, kabuuan ito ng maramihang pakikisangkot. Sangandiwa ito ng kapilipinuhan (2004). Sangandiwa ang hypothetical moment ni Habermas, hyperreality ni Baudrillard, mirror of reality ni Rorty, postmodernism ni Lyotard, power ni Foucault, intertextuality nina Kristeva at Barthes, unconscious ni Freud, Ubermench ni Nietszche poetikang bagay nina Lumbera, bagong formalismo ni Almario, pahiwatig ni Maggay, loob nina Mercado, Alejo, Miranda at Emmanuel Lacaba; pagmemeron ni Ferriols; babaylan nina Datuin, bagong kasaysayan ni Salazar, dalumat-pagkatao ni Covar, mapagpalayang sikolohiya ni Enriquez, bakla ni Neil Garcia Ngunit sa lahat ng ito, metapora lamang ang lahat. Pagsibol ito ng binhi sa kaisapan tungkol sa sarili at sa bansa. Pagpapatatag ito ng haligi ng karunungang Filipino at pagsasanga ng matatayog na puno ng kalinangang Filipino. Pagdami ito ng mga hitik na prutas ng diskurso t praktika, hanggang maging binhi ang mga buto, muli t muli, para sa mas malalim at mas malawak na larangan sa loob at labas ng ating sarili t bansa (2004). Maramihang diwa, maraming bibig at dila, isang damukal na satsat, sang katerbang problema, samutsaring opinyon, walang katapusang talastasan. Ang anyo t nilalaman ng kaalamang Filipino y nabubuo sa paglinang ng diskursong panloob at panlabas na may lalim at lawak. Samakatuwid, sangandiwa ang labas, loob, lalim at lawak ng lahat. Sa ganitong bisyon, magsasanga-sanga ang diwa ng sarili at bansa. Saan kaya ito paroroon? A SANGANDIWA nina Elizabeth Morales Nuncio at Rhod Nuncio 10

11 Sa Muling Paglalakbay ni Enrico C. Torralba PANITIKAN Tikim sa BERSO Laging ang mga diwa ninyo ay naglalakbay Sa mga daang nakatalik ng talampakan Nang sa gayon ay matunton ang mga salaysay Na nalikha ng mga musmos na panagimpan. Muling ninyong pinagliliyab ang mga init Na unang nagparikit sa inyong mga dibdib, Hinahawan ang mga damo sa lugar na liblib Upang mga mata ay magtagpo kahit nakapikit Ang mga dating ulirat ay muling binubuklat Upang mapagmasdan ang mga naiwang bakas Ng panunulay ng mainit na hininga sa balikat At ang mga pagdapo ng labi sa braso at balat. Subalit itong mga taon ay sadyang hambog At mga dating hulagway ay pilit na ipinalilimot. Ngunit batid ninyong paglalakbay man ay nakapapagod, Tanging himpilan ng gunita ay mga puso ninyong handog. (Para kina Dan at Lhai) Ang hindi masabi, nasa gilid ng balintataw talimhaga ni Rhod V. Nuncio Namamanglaw ang liwanag sa dapit-hapon ng iyong pagtatangka Sa pasikot-sikot na daang-bituka ng iyong pagkamangha At di sinasadyang binuhay si Ka Tacio sa balon ng sugat ng bayan Ang iyong pagdadamdam, na ika y isinilang sa puntod mong inilaan Sa dami ng usang kumakaripas sa singhal ng kuting Sa lawak ng dagat na malunod ang isang tutubi Bakit hindi nakita ng nag-uulyanin kong paningin Na sa laksa-laksang kaluluwa, hubad ang iyong pinapansin Sadyang sa musa ng taong grasa, humahalimuyak ang basura Tila sa kaliwa t kanang pagkaduling, tiklop ang mga diwata Mukhang sadsad na ang iyong baba sa laylayan ng iyong paa Kalalakad nang kalalakad bitbit ang bakyang dinaplisan ng tinta Sa mundong itong kulang, nagnanaknak ang pukyutan Sa gitna nitong daan, dumadaloy ang luhang pinagpawisan Bahag ang buntot mong sumasayaw sa saliw ng tugtuging baliw Maya-maya y huhuni ang ibon, lasing kang iiyak at bibitiw Sa koro ng aking talambuhay, bubulwak ang tinta sa sugat Sisisid ang kislap ng isip sa matatayog na haligi ng balintataw Pigil-hininga kong lalanguyin ang maalikabok na batis ng buhay Hanggang mapagod ka, hanggang lubayan mo ako, aking pananaw. 11

12 LATHALAIN LATHALAIN Magsimula muna tayo sa Simpleng Pangarap para sa ating Panitikang ni Genaro Gojo-Cruz Pambata May isang Preschool akong napuntahan, sa labas pa lamang ng maliit na paaralang ito, nakaagaw ng pansin sa akin ang life size na imahen ni Snow White sa kanilang gate. Katulad na katulad ng makikita sa mga kartun na ipinalabas ng Walt Disney, sa mga item na kanilang ibinebenta tulad ng bag, notebook, lapis, pencil case, payong hanggang sa mga laruan, t-shirt, medyas, sombrero at kung anu-ano pa ang kanyang itsura. Parang di nauubos ang ngiti ni Snow White, maganda at makulay ang kanyang suot na bestida na para lamang sa mga prinsesang nakatira sa palasyo at kakulay pa ng watawat ng Amerika. Bagamat itim na itim ang buhok ni Snow White ay maputing-maputi naman ang kanyang kutis. Kaya sa pagpasok pa lamang ng bata sa paaralan, ang imahen na agad ni Snow White ang bubungad sa kanya isang imahen ng babaeng malayung-malayo sa kanyang itsura, sa kanyang kapaligiran, sa kanyang kultura at kasaysayan. Kaya nga, sa aking karanasan bilang guro at manunulat para sa mga batang Pilipino, nakita kong malaki ang nagagawa ng paaralan o ng sistemang pang-edukasyon ng Pilipinas sa pangkabuuan upang ilayo ang mga batang Pilipino sa kanyang sariling wika, kultura at kasaysayan. Ginagawang banyaga ng edukasyon ang mga batang Pilipino sa kanyang sariling bansa. Sa murang edad pa lamang kasi, isinusungalngal na agad sa bata ang isang wikang banyaga o ang wikang Ingles, sa halip na patatagin muna at turuan siya gamit ang kanyang unang wika (mother tongue). Nanatiling bingi ang edukador ng bansa, kahit napatunayan na ng mga pananaliksik sa mga bansang mauunlad na higit ang pagkatuto ng bata kung ituturo sa kanya ang mahahalagang konsepto o kaalaman sa wikang kanyang nakagisnan. Ang matinding problema, ang mahihirap na konsepto ay higit na nagiging mahirap dahil itinuturo ang mga ito sa wikang dapat pang pag-aralan. Kaya sa halip na direktang natutunan ang mga aralin, kailangan pang pag-aralan ang wikang Ingles bago pa matutunan ang koseptong nakapaloob dito. 12 Bukod pa rito, itinuturo na rin sa kanya ang mga nursery rhyme sa wikang Ingles at tinambakan ng mga imported na aklat-pambata, na kung babasahin at susuriing mabuti ay malayungmalayo sa kanyang buhay at karanasan bilang batang Pilipino. Bukod na sa wikang

13 banyaga nakasulat ang mga kuwentong ito, ibang-iba rin ang itsura ng mga nakalarawang bata asul ang mga mata, blonde ang buhok, maputi ang balat at iba pa. Ibang-iba rin ang mga paksa o isyung tinatalakay sa mga kuwento halimbawa, slavery o pang-aalipin, snow, migrasyon, at iba pa. Bukod pa sa higit na makukulay, makikinis ang pahina at palabat ng mga banyagang aklat. Kaya nga, di nakapagtatakang higit na kilala at iniidolo ngayon ng mga batang Pilipino si Hans Christian Andersen, Aesop Fables, Superman, Batman, Ronald McDonald, Jollibee kaysa kina Jose Rizal, Andres Bonifacio, Severino Reyes o Lola Basyang, Rene O. Villanueva, Butirik, at iba pa. Kung ang katuparan ng kanilang pangarap ay ang makapangibang- bansa upang maglingkod sa ibang lahi, kaysa manatili sa Pilipinas at paglingkuran ang kapwa Pilipino o ang Pilipinas. Sa ganitong kalagayan, makikita ang kabuluhan at halagang ginagampanan ng panitikang-pambata kung gagamitin ito bilang instrumento di lamang ng pagbibigay kaalaman kundi ng pagmumulat. Sa pagsisimula ng mga bansang ngayon ay mauunlad sa Kanluran, una nilang inatupag ang paglikha at paglalathala ng mga aklat-pambata para sa mga bata. Bahagi ng kanilang programang pangkaunlaran at pang-edukasyon ang pamumudmod ng mga libreng aklat-pambata sa mga paaralan, aklatan, tahanan at iba pa, na isinulat ng kanilang mga manunulat sa kanilang sariling wika. Ganito ang ginawa ng mga bansang Germany, Amerika, Iran, Japan, at ngayon ay ng New Zealand at Singapore. Maliban sa proyektong Mental Feeding Program ng Nutrition Center of the Philippines (NCP) noong 1977 na nagpasimula ng Aklat Adarna sa ilalim ng rehimeng Ferdinand E. Marcos, wala ng makikitang programa ang pamahalaan ukol sa paglikha at paglalathala ng mga aklat- pambata para sa mga batang Pilipino. Ang produksyon ng mga aklat-pambata sa Pilipinas sa kasalukuyan ay nasa kamay ng mga pribadong publikasyon, NGOs at mga indibidual. Kung kaya maituturing na isang negosyo ang paglalathala ng mga aklat-pambata sa Pilipinas, na may layuning kumita, gawing kalakal o commodity ang mga aklatpambata. Bukod sa programang tulad ng Aklat Adarna (na ngayon ay pribado na rin naman), walang malinaw na layuning pangkaunlaran at pambansa ang aktibong produksyon ng mga aklat-pambata sa Pilipinas sa kasalukuyan. Di nakikita ng kasalukuyang pamahalaan, sa pamamagitan ng Departamento ng Edukasyon ang halaga ng panitikang-pambata sa paghubog ng kaisipan ng mga batang Pilipino, upang gawin silang kapakipakinabang na mamamayan ng bansa sa hinaharap. Di nakikita ng pamahalaan na mabisang instrumento ang panitikang-pambata upang maging makabayan ang mga batang Pilipino. Ngunit tila taliwas ito sa pangarap ng kasalukuyang pamahalaan na gawing alipin ng buong mundo ang matatalinong Pilipino. Kung tutuusin pa nga, higit na nakikinabang o nagbibigay benepisyo sa pamahalaan ang pagiging di makabayan ng mga Pilipino. Wala nga namang aangal kung sakaling baguhin ang Konstitusyon ng Pilipinas o ibenta man sa mga dayuhan ang lahat lupain sa Pilipinas. Higit na madaling pumaloob sa anumang kasunduan pang-ekonomiya sa ibang bansa kung ang ipinapangako nga naman nito ay dagdag na trabaho sa mga Pilipino kahit panandalian lamang. Si Jose P. Rizal at ang Panitikang Pambata Ang malay na paglikha ng mga babasahin para lamang sa mga bata ay naganap nang isalin ni Jose Rizal ang limang kuwento ni Hans Christian Andersen sa wikang Tagalog. Namatay si Hans Christian Andersen noong ika-4 ng Agosto 1875, at pagkaraan lamang ng labing-isang taon, isinalin ni Rizal ang lima sa maraming kuwento ni Andersen. Natapos ni Rizal ang pagsasalin ng mga kuwento ni Andersen noong ika-14 ng Oktubre 1886 sa Leipzig na isang mahalagang siyudad sa Sahonyang Aleman. Ayon kay Virgilio Almario: ang totoong paglikha ng panitikan o babasahing ukol lamang sa mga batang Filipino ay naganap nito lamang hati ng ika-19 siglo. Sa abot ng kasalukuyang salisik, si Jose Rizal ang unang nagsikap na lumikha sa mga bata. Ang limang salin sa Tagalog ni Rizal ng limang kuwento ni Andersen ay ang sumusunod: Ang Puno ng Pino (The Pine Tree), Si Gahinlalaki (Thumbelina), Ang Pangit na Sisiu ng Pato (The Ugly Duckling", Ang Sugu (The Angel) at Ang Batang Babaing Mai Dalang Sakafuego (The Little Match Girl). At noong ika-11 ng Nobyembre galing sa Berlin, ipinadala na ni Rizal ang mga nabanggit na kuwento sa kanyang mga pamangkin na sina Emilio, Angelica at Antonio na mga anak ng kanyang kapatid na babae na si Narcisa. Ganito ang paglalarawan ni Maria Elena Paterno sa kanyang artikulong A History of Children's Literature in the Philippines ukol sa mga ipinadalang salin ni Rizal sa kanyang mga pamangkin sa Pilipinas: The manuscript was written and illustrated in his own hand, bound in leather and sent home, with a dedication to his nephews and nieces. Its audience was limited to the Rizal Family until 1954, when it was published (11). Maituturing na mahalagang yugto ng kasaysayan ng panitikang-pambata ng Pilipinas ang ginawang ito ni Rizal. Ipinakikita nito na nasa kamalayan na niya ang kahalagahan ng paglikha ng mga babasahin para lamang sa mga bata. Nakitang solusyon ni Rizal ang LATHALAIN LATHALAIN pagsasalin upang makalikha ng mga babasahin para lamang sa mga bata, na bagamat mga banyagang kuwentong-pambata, ay nagawa niyang iangkop ang mga ito sa pangangailangan ng kanyang mga pamangkin sa Pilipinas. Lubhang mahalaga para kay Rizal ang pag-aangkop ng mga babasahin sa kalagayan ng mga bumabasa nito. Pinatunayan ito ng kanyang akdang may pamagat na Ang Pagtuturo. Ayon kay Rizal: sa halip ng mga Nobena, Rueda, Trisahiyo, at Misteriyo, na walang katuturan, ni upang palusugin ni gisingin ang pananampalataya sa halip ng mga aklat na iyan, inuulit namin, ay hindi ba mabibigyan ang isang bata ng magagaang na akda tungkol sa kabaitan at kagandahang- asal, sa heograpiya at kasaysayan ng Pilipinas, at higit sa lahat ng isang akdang nauukol sa Pagsasaka ngunit nasusulat sa wikang sinasalita nila, yamang ang karamihan sa mga mamamaya'y walang hinaharap kundi ang pagbubungkal at pagtatanim sa lupa, ang pag-aalaga ng mga hayop, na sadyang nababagay sa bayang ito? (13) Marahil, ang sinabing ito ni Rizal ang naging batayan niya upang piliin at isalin ang mga kuwento ni Andersen. Nakita niya ang kahalagahan ng pagsasalin lalo na sa mga kulang palad na sa kawalang kaya'y hindi makatungo sa lalong mabubuting paaralan upang makapagtamo ng lalong mabubuti't kapakipakinabang na kaalaman. Sinikap ni Rizal maiangkop ang salin ng mga kuwentong-pambata ni Andersen sa wikang naiitindihan ng kanyang mga pamangking nakatira sa Pilipinas. Ganito ang nakasaad na paliwanag sa isang kuwentong isinalin ni Rizal: Pino: "pine tree" sa wikang Ingles. Ang pamagat ng kuwentong ito sa isinaling-wikang Ingles nina Ginang E.V. Lucas at H.B. Paul ay "The Fir Tree", ngunit ginamit ni Rizal ang salitang "pino" sapagkat magkawangis ang dalawang punong ito "pine tree at fir tree" at sa dahilang lalong kilala ang puno ng pino dito sa atin (109). Bukod dito, makikita ang tunay na malasakit ni Rizal sa paglikha ng mga akda o kuwento para lamang sa mga bata, nang isulat niya ang pahambing na pagsusuri sa dalawang magkahawig na pabula ng bansang Hapon at ng Pilipinas, ang Suri Kani Kassen o Labanan ng Matsing at Alimango, sa ilalim ng artikulong may pamagat na Two Eastern Fables. Ito ay nalathala sa Treubner's Oriental Record, bilang 245, sa London noong buwan ng Hulyo, Ayon kay H. Hern sa kanyang artikulong Ang Kasaysayan ni Pagong at ni Matsing na isinalin din ni Rizal sa wikang Español: sundan sa pahina 16 13

14 OPINYON Saling-pusa ROWELL MADULA mal-edukasyon Kaso #1: Gib me payb? Sa pag-aaral ng College Editors Guild of the Philippines (CEGP) taong 2007, sa 100 batang pumapasok sa grade 1, 66 lamang rito ang makakapagtapos ng elementarya. Sa 66 na ito, 58 lamang ang tumutuloy ng hayskul kung saan 43 lamang ang tuluyang makapagtatapos rito. Sa kolehiyo, 23 lamang ang makatutuntong rito na tuluyang baba sa 14 na gradweyt ng kolehiyo. Malinaw ang problema, hirap ang mga kabataang makapagpatuloy ng pag-aaral. Sa 15 taong kinakailangang igugol ng mga kabataan sa pag-aaral, hindi pa nakatatapos ng 6 na taon, marami na ang hindi nakakapagpatuloy. Maraming dahilan ang maaaring ibigay, ngunit alam natin ang ugat ng problemang ito, ang kahirapan. Kamakailan ay ipinanukala ng Commission on Higher Education (CHED) na gawing limang taon ang mga kursong kinukuha sa kasalukuyan ng apat na taon lamang. Ayon sa programang Philippine Main Education Highway, ang pagdaragdag ng isa pang taon sa kolehiyo ay makatutulong upang maiangat ang kalidad ng edukasyon sa Pilipinas at makasabay sa pamantayan ng ibang bansa. Bawat Pilipino ay naghahangad ng mataas na kalidad ng edukasyon, ngunit hindi ito nakabatay sa haba ng panahong iginugugol ng bata sa pag-aaral. Sa kasalukuyang kalagayan ng edukasyon, sa dami ng kinakaharap na problema ng DEPED at CHED, hindi makatutulong ang isa pang taon sa kolehiyo. Taun-taon ang mga pampublikong paaralan at pamantasan ay kinakailangang pagtiisan ang sirang mga upuan, masisikip na klasrum, ang siksikan sa isang klase, ang kulang at mali-maling mga libro, ang nabubulok na pasilidad, at marami pang iba. Sa mga pribadong paaralan naman, nariyan ang taun-taong pagtataas ng matrikula sa gitna ng kawalang-katiyakan ng pagtataas ng kalidad ng edukasyon nito. Para sa maraming magulang, ang edukasyon lamang ang maipapamana nila sa kanilang mga anak. Isang kayamanang hindi makukuha ninuman. Kadalasan nang iginagapang ng mga magulang ang pag-aaral ng kanilang mga anak, minsan pa nga y maging ang mga estudyante ay kinakailangan makigapang na rin upang makatapos ng pag-aaral sa pamamagitan ng paghahanap ng trabaho habang pumapasok sa paaralan. Marami ang maaaring maganap sa loob ng isang taon. Malaking bahagdan ng populasyon sa bansa ang iniraraos lamang ang bawat araw sa kanilang buhay. Sa halip na makatulong ang planong pagdaragdag na ito ng isa pang taon sa kolehiyo, ito ay malinaw na dagdag pahirap at pasakit sa mga pamilyang Pilipino. Kaso #2: Walang freecut sa klase ni Ma am! Ika-6 ng Nobyembre, sa pagbubukas ng ikalawang semestre sa University of the Philippines-Diliman, sinabihan si Prop. Sarah Raymundo ng tagapangulo ng Departamento ng Sosyolohiya na si Dr. Clemen Aquino, na huwag ng pumasok sa kanyang mga klase kasabay ang balitang denial of tenure sa kanyang pagiging guro. Sa kabila nito, pumasok pa rin si Ma am. Isang mahalagang usapin sa mga guro ang tenureship. Ito ang nagbibigay-kasiguraduhan sa mga gurong patuloy na makapagtuturo sa pamantasan at sa kanyang mga mg-aaral. Mas nagkakaroon ng kalayaan ang kapangyarihan ang isang tenured na guro. Ibig sabihin, hindi siya maaaring tanggalin ng walang sapat at matibay na dahilan. Kilala si Prop. Raymundo bilang isang magaling na guro sa Sosyolohiya. Ayon sa Congress of Teachers/ Educators for Nationalism and Democracy (CONTEND), natupad naman ni Prop. Raymundo ang academic requirements na hinihingi para sa kanyang tenureship, pero bakit ipinagkakait ito sa kanya? Matibay ang mga paninindigan ni Prop. Raymundo sa mga isyung panlipunan. Laban siya sa mga panunupil sa karapatan ng mga guro at mga magaaral. Isa siya sa mga mariing nananawagan sa pagpapalitaw sa mga nawawalang magaaral ng UP na sina Karen Empeno at Sheryl Cadapan na pinaghihinalaang dinukot ng mga militar. Ang kanyang mga progresibong paniniwala ang isa sa maaaring dahilan upang patigilin ang patuloy na pagmumulat ni Prop. Raymundo sa kanyang mga mg-aaral. Pinagyaman ng mahabang kasaysayan ng progresibong kaisipan at pagkilos sa UP ang kalakarang transparency, accountability, due process, debate ng mga idea at ang pagtindig laban sa witch-hunting at red baiting. Ipagtanggol ang mga kalakarang ito, lalo pa sa gitna ng umiigting na komersyalisasyon at politikal na panunupil sa kampus, sa sektor ng edukasyon, at sa bansa, dagdag pa ng CONTEND. Sa akademya, mahalaga ang papel na ginagampanan ng mga guro at mga mag-aaral. Ngunit lagi t lagi sila rin ang nagiging biktima ng kawalang-katarungan at panunupil ng karapatan sa mga paaralan. Sa gitna ng mga ganitong problema, ang mahalaga ay ang patuloy na paglaban, at alam natin hanggang sa huli, hindi magbibigay ng freecut sina Ma am at Sir sa araw-araw na pagharap sa mga tunggalian. Kaso #3: High na High Sa kontrobersiyang idinulot ng Alabang Boys, marami ang nagsabing talamak ang bentahan sa mga paaralan sa buong bansa. Lulong umano sa ipinagbabawal na gamot ang mga mag-aaral, maging ang mga guro. Dahil rito, ipinag-utos ng DEPED at CHED ang random drug testing sa mga paaralan. Ito ay bahagi ng programa ng pamahalaan na solusyunan ang sundan sa pahina 17 14

15 OPINYON Kolum JOEL ORELLANA Buhay at Pelikula Madalas nating sinasabi na ang pelikula ay parang buhay. Pero ang tila katotohanan sa likod nito, kadalasan ay isinasabuhay natin ang nangyayari sa pelikula. Parang mga eksena sa pelikula ang nangyari kay Mang Andres, 88 anyos, tubong Bataan. Kasama si Mang Andres sa mahigit 18,000 libong war veterans na nakipaglaban sa giyera ng Amerika at Hapon noong World War II. Hindi ko kaanu-ano si Mang Andres ngunit ang nag-uugnay sa amin ay ang aking ama na isa ring war veteran. Naaalala ko sa ilang kuwento ng aking ama noong bata pa ako, napakahirap nang kanilang pinagdaanan noong panahon ng giyera. Sadyang malupit daw ang mga Hapon sa mga bihag nilang Pilipino at Amerikano. Isang beses nga daw, nang lusubin ng mga Hapon ang kanilang lugar, nagpanggap na may malaria ang aking ama upang hindi lapitan ng mga Hapon. May ilan nga daw nagpapanggap na babae para hindi 'galawin.' Parang isang pelikula di ba? Matagal nang pumanaw ang aking ama at sumunod na tumatak na lamang sa akin ang pag-aasikaso ng aking kapatid sa benepisyo na matatanggap ng aming pamilya sa pagiging war veteran ng aking ama. Isa ako sa mga maraming anak ng war veteran na natulungan ng mga benepisyong inilaan Sa panahon ng krisis pangekonomiya, malaking tulong ang pangyayaring ito para sa mga pamilya ng Pilipinong tumulong sa digmaang namagitan sa Amerika at Hapon. ng pamahalaan. Kakaunti lamang ang impormasyon ko kay Mang Andres. Sa katunayan, sa telebisyon ko Ang kwento ni Mang Andres ay isa lamang sa maraming halimbawa ng pinagdamutan ng pagkakataon. Parang pelikula, kung kailan malalaman ni Judy Ann ang tunay niyang ama ay saka pa nilagutan ng hininga ang taong magsasabi nito. lamang napulot ang ilang datos na ginamit kong materyal para sa pitak na ito. Laman ng mga pahayagan at telebisyon ngayon ang pagkaka-apruba ng pamahalaang Amerika ng mga benepisyo ng Filipino war veterans. $9,000 daw para sa mga war veteran na nasa Pinas at $15,000 para sa mga nasa Amerika. Sa panahon ng krisis pang-ekonomiya, malaking tulong ang pangyayaring ito para sa mga pamilya ng Pilipinong tumulong sa digmaang namagitan sa Amerika at Hapon. Sabi sa mga balita, kung kumpleto ang mga papel ng war veteran ay maaari nang makuha ang benepisyo sa maikling panahon. May ilan ngang kinatawan ang pamahalaang Amerika na narito na sa Pilipinas upang asikasuhin ang proseso ng pagbibigay ng mga benepisyong ito. Ang ilan, nagpunta na sa mga ospital kung saan ang ilang mga beterano ay nakaratay na sa kama. Si Mang Andres, tahimik na sa kanyang kinalalagyan. Ang hirap na kanyang dinanas noong giyera ay hindi man lang nasuklian ng pagkakataong ito. Namayapa si Mang Andres isang araw bago aprubahan ni Barrack Obama, ang Pangulo ng Amerika, ang nasabing economic stimulus package. Isang malaking kondisyon kasi sa pagbibigay ng benepisyo ay kailangang nabubuhay pa ang beteranong kwalipkadong tumanggap nito. Hindi pwede ang proxy, hindi pwede ang kabiyak, hindi pwede ang mga anak o kamag-anak. Ang kwento ni Mang Andres ay isa lamang sa maraming halimbawa ng pinagdamutan ng pagkakataon. Parang pelikula, kung kailan malalaman ni Judy Ann ang tunay niyang ama ay saka pa nilagutan ng hininga ang taong magsasabi nito....may dedlayn ang kabayanihan ngayon. Kasama na ng lupa ang katawan ni Mang Andres na sumangga sa mga panlalait ng mga Hapon sa panahon ng giyera. Ngunit nananatiling buhay ang kabayanihan ni Mang Andres para sa marami. Ang nakalulungkot lamang isipin, may dedlayn ang kabayanihan ngayon. A 15

16 Magsimula muna tayo... mula sa pahina 13 Sa Treubener's Record, bilang 245, ay may isang lathalaing sinulat ni Doktor Rizal tungkol sa dalawang katha-katha. Ang isa'y sa Hapon, at ang isa pa'y sa Kapuluang Pilipinas, at ang dalawang ito'y may nakaparaming pagkakawangis na hindi maaaring pag-alinlanganang iisa ang pinagmulan nila (156). Pinatunayan ni Rizal sa kanyang akda na ang nabanggit na pabula laganap at nakikilala sa buong Pilipinas. Ipinahayag din niya ang pagnanais na matuklasan ang iba pang mga bakas ng pabulang ito sa iba pang kapuluan. Sa pagsusuri ni Rizal, nakita niyang higit na likas o natural ang pabulang nanggaling sa Pilipinas samantalang ang pabulang Hapones naman ay higit na nagpapakita na pagiging sibilisado o kaunlaran na kalagayang panlipunan ng Hapon. Ang ganitong pagsusuri ni Rizal sa pabulang ng mga Hapones ay di sinangayunan ni Hern. Ganito ang pananaw ni Hern: LATHALAIN Hindi ako nahahandang tumawad sa kahalagahan ng gayong kuru-kuro, datapuwat hindi ako sumasang-ayon sa mga kaisipan ng palaaral na ginoo nang idugtong niya ang sumusunod: "Ang lusong ng bigas, ang pambayo o halo, ang pukyutan, ang itlog, ay nagsitulong sa mga nagngangalit na alimango," at ito ay nagpapahiwatig sa atin ng malayang paghaka ng bayang Hapon. Hindi lamang ang mga nilikhang may buhay kundi pati ng mga bagay na walang ay nangagsasalita at nagbibigay ng payo, dumaramdam at gumagalaw gaya ng mga iba. Ngayon nga, ang pagkakaragdag ng ganang kanya ng panghakang Hapon sa tanging kasaysayang ito ay hindi dapat akalaing isang katangian ng mga hapon (160). Samakatuwid, di ang kinikilalang pabulang isinulat ni Rizal ukol sa pagong at matsing ang tinutukoy na nalathala sa Treubner's Oriental Record, kundi ang kanyang pahambing na pagsusuri sa dalawang pabula ng mga Hapones at ng mga Pilipino. Ganito ang paglilinaw ni Almario sa naturang akda ni Rizal: Ang lumabas sa Trubner's Oriental Record ay hindi ang popular din ngayong kuwentong pagong at matsing na may kalakip na drowing ni Rizal. Huli kong nakita na nakaeksibit na retrato ng mga drowing na ito ni Rizal sa bagong museo sa likod ng Dambanang Rizal sa Calamba, Laguna. Ang mga drowing na ito ay ginawa ni Rizal nang mas una sa istoryang nalathala sa London. Idinrowing niya ang pabula noong 1885 sa Paris bilang kontribusyon album ni Paz Pardo de Tavera. Mahalagang kilalanin ang pahambing na pag-aaral na ito ni Rizal ng mga nabanggit na pabula dahil ipinakilala nito ang kuwentongbayan ng Pilipinas sa mundo. Nalathala naman sa isang isyu ng La Solidaridad noong ika-31 ng Disyembre ang alamat ng Mariang Makiling. Lahat tayo ay dumaan sa pagkabata... Kaya nga lahat ay maaaring makasulat ng kuwentong pambata. Kayang-kaya ninuman ang sumulat ng kuwentong-pambata. Tunay na mahalaga sa pagbakas ng kasaysayan ng panitikang pambata ng Pilipinas ang mga ginawang ito ng Rizal. Ang mga pagsisikap na ito ni Rizal ay nagsilbing tuntungang-bato ng mga sumunod sa kanya, na nagpakita rin ng malasakit na makalikha ng mga babasahin para lamang sa mga batang Pilipino, at higit pang mapaunlad ang panitikang-pambata ng Pilipinas sa pangkabuuan. Paanong sumulat para sa mga batang- Pilipino? Mahalagang kilalanin muna kung sino ang batang Pilipino. Malaking bahagi ng populasyon ng Pilipinas ay binubuo ng mga bata, kaya nga sinasabing bata pa ang populasyon ng Pilipinas. Dahil dito, malaki ang pangangailan ng bansa para sa libreng edukasyon, serbisyong pangkalusugan, murang pabahay, tubig, pagkain, seguridad at iba pang batayang pangangailangan. Malimit na sabihin na ang bata ay yaman ng bansa o ang mas madalas marinig sa mga talumpati ng mga politiko na ang kabataan ay pag-asa ng bayan. Pero sa katotohanan, ang mga bata ay hadlang sa kaunlaran para sa ating kasalukuyang pamahalaan. Sa halip na ibigay ang mga batayang pangangailangan ng bata, nakitang solusyon ng pamahalaan na paigtingin ang kampanya para sa paggamit ng contraceptives. Kailangang pigilan ang pagdami ng bata kung nais na makamit ang pag-unlad ng bansa. Samakatuwid, ang batang Pilipino ay kapos sa maraming bagay. Taliwas sa paniniwala ng ilang manunulat ng panitikang-pambata na ang Pilipinas sa kanila ay ang Maynila lang, marami pa ring mga batang Pilipino ang di nakapag-aaral, kung nakapag-aaral man ay walang kuryente ang bahay, kulang sa maiinom na tubig at pagkain, malayo ang nilalakbay upang makapasok sa paaralan, kulang sa aklat, lapis, klasrum, guro, at iba pa. Kaya nga kailangang maisulat ang mga kuwentong-pambata ukol sa mga batang Pilipino nakapagitna sa digmaan, na di elite o nabibilang sa middle class. Kailangang maisulat sila bilang mga tauhan sa mga kuwentong magbibigay sa kanila ng kapangyarihan upang ma-empower sa halip na ipilit sa kanila ang mga kuwentong maka-maynila, maka-elite at maka-middle class lamang. Di nila kailangang matutunan ang ukol sa mga karapatan nila bilang bata, tulad ng laging iginigiit ng mga aral sa mga pamantasan sa Maynila at nagkukunwaring eksperto sa mga bata o panitikang pambata, dahil kung tutuusin, kung di man sila nagaaral, talagang gusto nilang tumulong sa kanilang mga pamilya sa pagtatanim sa bukid, sa mga gawaingbahay, sa paghahanapbuhay ng kanilang mga magulang ito ang kanilang mga paaralan. Ang karapatan nila ay mabigyan ng pagkakataon sa kanilang munting paraan at kakayahan na makatulong sa kanilang pamilya. Normal na bahagi ng kanilang buhay pagkabata ang pagtulong sa kanilang pamilya. Labis ang kanilang katuwaan kapag nakikita nilang kahit papaano ay gumiginhawa ang kanilang pamilya. Kaya nga, hanggat di naisusulat ang mga kuwento ukol sa kakapusan ng mga batang Pinoy, mananatiling kuwento ng mga batang elite at kabilang sa middle class ang ating mababasa. Paanong maituturing na panitikang-pambata ang mga ito kung tungkol o nakatuon lamang sa mga batang nasa Maynila? Lahat tayo ay dumaan sa pagkabata. At di lamang tayo dumaan sa pagiging bata, higit pa, tayo ay mga batang Pilipino. Kaya nga lahat ay maaaring makasulat ng kuwentong pambata. Kayang-kayang ninuman ang sumulat ng kuwentong-pambata. Kaya nga, di ako naniniwala sa mga kumperensiya, worksyap o kaya ay mga samahan ukol sa pagsulat ng mga kuwentong-pambata na kung tutuusin ay maka-kanluran sa istilo at pamamaraan. Kaya nga, kung wala namang balak na manalo sa Palanca, PBBY, at kung anu-ano pa, ang isang manunulat ng mga kuwentong-pambata, di niya nakikita ang halaga ng mga kumperensiya, worksyap o patimpalak na ito sa kanya. Kung tunay na pambata ang mga ito, 16

17 LATHALAIN/BALITA/OPINYON kailangang gawin ito sa harap o kasama ng mga bata. Kailangang mga bata ang judge ng kuwento dahil para sa kanila naman talaga ang babasahing ito. Ang pagdiriwang ng panitikan o aklat pambata ay kailangang gawin sa labas ng Museo Pambata, Pambansang Aklatan o ng CCP, kasama ng mga batang Pilipino at di lamang matatanda na taun-taon ay silasila na lamang ang nagkikita-kita. Kung nais pakinisin ang isang bagong kuwento, ikuwento mismo ito sa mga bata. Batay sa ekspresyon ng kanilang mukha, sa kanilang mga sambitla, makikita kung ano ang kahinaan at kakulangan ng kuwento. Ito sa palagay ko ang katutubong paraan natin ng pagpapakinis o pagwo-worksyap sa kuwento. Di yaong nakaupo ang mga panelists na parang alam na alam nila ang lahat at ang kinabukasan ng kuwento sa nakasalalay sa kanilang mga sasabihin. Di sila ang target na mambabasa ng mga kuwentong-pambata. Sa aking pagiging manunulat, sa panahon ng aking pagmumuni-muni, napatunayan kong ang aking mga pagkukuwento sa mga batang lansangan sa Binondo ang tunay na nakatulong sa akin upang makasulat ng mga kuwentong nakatuntong sa lupa. Kaya nga sa ngayon, tulad ng ginawang pagsasalin ni Rizal sa mga kuwento ni Andersen, simplehan muna natin ang ating pangarap para sa panitikang-pambata. Pakinggan muna natin ang mga batang Pilipino sa labas ng Maynila marami sa kanila ang nabubuhay sa kakulangan. Isulat natin ang tungkol sa kanila. At pagkatapos na matupad ang pangarap nating ito, saka natin isunod ang iba pa nating pangarap dahil libre at ginastusan na pamahalaan ang produksyon ng mga aklat-pambata, libre na itong mahahawakan ng mga batang Pilipino sa buong kapuluan. Wala na sa National Bookstore ang mga aklat pambata, kundi nasa kanilang mga paaralan, aklatan, plasa, hanggang sa kanilang tahanan at ilalim ng kanilang mga unan bago matulog. At marami ng batang Pilipino na kung bibigyan ng pangalawang buhay ay pipiliin uling maging Pilipino. Kapag nangyari itong mga simpleng pangarap natin, doon ko pa lamang masasabing tunay na kumakalinga ang sambayanang Pilipino sa mga bata, na di malupit lipunang Pilipino sa kanila dahil silang talaga ang tunay na yaman at pag-asa ng ating bansa. A Alay-Aklat, inilunsad ni Genaro Gojo-Cruz Bilang bahagi ng outreach program ng Departamento ng Filipino, inilunsad ang proyektong Alay Aklat sa Kabataang San Joseño. Layunin ng proyektong ito na magbigay ng mga aklat sa Muzon High School, isang pampublikong paaralan na matatagpuan sa San Jose del Monte City. Kasalukuyang pinamumunuan ni Genaro R. Gojo Cruz ang paghingi ng mga aklat sa mga pribado at pampublikong institusyon, embahada, at iba pang samahan bukas sa pagsusulong ng edukasyon para sa mga kabataan. Sa kasalukuyan, nakapagbigay na ng mga donasyong aklat ang Philippine Educational Theater Association (PETA), National Commission for Culture & the Arts (NCCA), National Historical Institute (NHI), Adarna House, Prop. Lakan Garcia, pinarangalan Ang CEM Recognition Awards ay parangal na iginagawad sa mga indibidwal at institusyon na nagpapamalas ng pagpapaha- laga sa pagsusulong ng mataas na kalidad ng edukasyon sa buong bansa. Through their continued pursuit of academic excellence and their steadfast involvement in CEM s educational programs, these awardees contribute Inc., at Komisyon sa Wikang Filipino (KWF). Inaasahan ding magbibigay ng mga aklat na ukol sa kanilang mga bansa ang iba t ibang embahada sa Pilipinas. Inaasahan na maibibigay ang mga aklat sa darating na Marso. Sa mga nagnanais pang mag-ambag ng mga aklat para sa proyektong ito, maaaring makipag-ugnayan kay Genaro R. Gojo Cruz, Departmento ng Filipino, Pamantasang De La Salle-Manila, 2401 Taft Avenue, Manila, telepono bilang loc. 509 at gojocruzg@dlsu.edu.ph A Pinarangalan ng Center for Educational Measurement Inc. (CEM) si Dr. Lakangiting Garcia bilang resource person at konsultant sa Language and Literature Filipino at Drama Education and Theatre Arts. mal-edukasyon... mula sa pahina 14 problema sa illegal na droga. May mga mag-aaral na nagsasabing wala namang problema rito dahil kung malinis at hindi talaga gumagamit ang isang tao, wala siyang dapat ipangamba. Mukha ngang walang problema, pero may kasabihan nga tayong marami ang namamatay sa maling akala. Ang ganitong klaseng programa ay nangangailangan ng pondo. Sa dami ng kaklangan sa mga paaralan sa kasalukuyang panahon, ang pondong ilalaan sa drug testing ay maaaring educational improvement in our country, dagdag pa ng CEM. Gayundin, nagsilbing isa sa mga hurado si Dr. Garcia sa pagbibigay-parangal ng CEM sa mga natatanging guro na nagpakita ng demonstrasyon sa pagpapaunlad ng kanilang profesyon at pag-aambag sa pagkatuto ng mga magaaral. A ipampagawa na lamang ng mas maraming klasrum, o pandagdag sa kakarampot na sahod ng ating mga guro. Masosolusyunan ba ng paghahanap ng mga positibo sa droga ang problema natin sa bentahan nito sa mga paaralan? Hindi. Inililihis tayo ng mga ganitong programa sa tunay na problema. Kinakailangang mahuli ang mga malalaking isdang nagbebenta at nasa likod ng talamak na bentahan ng ipinagbabawal na gamot. Kung mayroon mang nararapat na bigyan ng drug test ay walang iba kundi ang mga politiko at ang mga tao sa Malakanyang. A 17

18 LATHALAIN ni Joselito D. Delos Reyes M.A. Philippine Studies Itong-ito ang nangyayari sa bansa. Polisiyang English Only (EO) sa loob ng bakuran ng paaralan. Hindi na nasiyahan ang pamahalaan sa ilampung taon ng pagiging kolonya ng Amerikano na nagsailalim sa atin sa pagsasalita ng Ingles, heto t may mahigpit na kautusan ang ilang institusyon na gamitin ito upang lunsaran ng pagkatuto sa kabila ng pagbabandila ng tatlong konstitusyon na dapat linangin ang Wikang Filipino. Dagdag na pataw pa ang pag-uutos ni PGMA kamakailan na nag-aatas na puspusang gamitin ang Ingles bilang wikang panturo sa lahat ng antas ng paaralan. Ayon nga kay Prof. Virgilio S. Almario ng U.P. Diliman: Sa puso ng ating mga puso, gusto natin ang Ingles. Baka marami sa atin ang lihim na pumapalakpak sa utos ng pangulo dahil naniniwala tayo na Ingles ang susi sa ating kaunlaran bilang tao at bilang bansa. Baka nga. Dahil isa tayong human resourcesexporting nation. Dahil isa tayo sa nagpupunyaging maging sentro ng Business Process Outsourcing (BPO) industry sa mundo. Dahil kailangang kailangan ng mundo ang guro sa Ingles. Dahil global economy na at dapat tayong sumabay kung hindi man manguna. Sa kabila ng kontradiksyong ito, hindi mapasusubalian ang pangangailangan ng bayan sa Ingles kaysa Filipino, na kung hihiramin ko ang termino ni Ariel Dim. Borlongan, Ingles na wikang patatas, at Filipino na wikang kamote. Ang pagkatuto ng Ingles ay isang palatandaan na may pinag-aralan, may sopistikasyon, puwera pa ang aspektong kabuhayan na kayang ibigay ng isang magaling umingles na hindi kayang ibigay ng bihasa sa wikang kamote. Malapit sa puso ko ang isyung inilalahad ni Peter S. Dash, ang may-akda ng artikulong English Only (EO) in the Classroom: Time for a Reality-Check. Doble-talim sa akin ang isyu dahil una, guro ako sa Filipino at Panitikan, may sumampiyad pang English 3 na Speech and Oral Communication na naligaw sa aking mesa dahil sa kakulangan ng guro sa aming pamantasan (kontradiksyon na naman). Ikalawa, dati kong trabaho ang maging Project Manager sa isang e-content engineering firm sa Ortigas na bahagi ng BPO industry. Harapan kong nasaksihan ang mabigat na kahingian na dapat ay mahusay akong umingles dahil dolyar ang aming pinag-uusapan at Amerikano ang aming kliyente na kailangang kausapin lagi o di kaya y sulatan. Samantalang ngayon, dalawang semestre ko nang pinagtatangkaang hubugin ang mga magaaral na nagpapakadalubhasa sa edukasyon na nagmemedyor ng Filipino. Talagang madaling makabunggo ng kontradisyon sa buhay at panahong ito. Marunong marahil akong mag-ingles dahil natanggap ako sa isang multinational company noon. Bukod sa management at public relations work experience na taglay ko, mabigat ang dinaanan kong interview, dalawang oras nang walang patumanggang inglesan sa aking naging immediate boss at sa may-ari ng kompanya. Natanggap ako at nakapagtrabaho dito ng halos isang taon bago ako liparin ng tadhana sa akademya at magturo na nga ng Filipino. Masaya ang naging amo ko noon sa Ortigas dahil sa diumano y galing ko sa pag-ingles. Natuwa ang ilang kliyente dahil diumano y nakasumpong sila ng...a person they can clearly speak and write with. Hindi ko kailanman ipinagparangalan ang kakayahan kong umingles nang mabuti. Tama na sa akin na naging trabaho ko ito. Hindi sopistikasyon ang dahilan ko kung bakit kailangang gumilas akong umingles, ekonomiya pa rin. Pera, kabuhayan, dede, at diaper ng anak. Dahil aminin man natin o hindi, hindi malinang ang Filipino sa pinakamataas na potensiyal nito, sa intelektwalisasyon nito dahil sa napakalaki at napakasakit na bikig: ekonomiya. Ayon pa rin kay Dash, ekonomiya rin ang dahilan kung bakit nagkakandarapang matuto sa Ingles ang Hapon at Korea. Mas marami silang maiintindihang wika, mas makapagpapabuti sa ekonomiya ng dalawang power house na bansang ito sa mundo. Kung sila 18

19 LATHALAIN ngang mapera y nag-aaral mag-ingles, tayo pa kayang nagugutom na bansa? Siya nga naman. Samakatuwid, dapat munang maging kritikal at praktikal ako ngayon. Kailangan ang Ingles. Ni hindi pa makita ang anino ng intelektwalisadong Wikang Filipino. At sa pangangailangan ng Ingles na ito dapat sipatin ang kalagayan ng bansa sa usaping pangwika. English Only o Bilinggwalismo Ito ang pangunahing argumento ni Dash. Isinagawa ayon sa kanya ang EO policy sa Korea bilang lunsaran ng pag-aaral. Muli, ekonomiya ang dahilan. Ipinatupad na nagbunga ng maraming pag-aaral at debate ang EO policy dahil sa malabis nitong kahigpitan. Binanggit niya, ayon naman sa iba t ibang pag-aaral, ang epekto ng EO policy. Nahati sa dalawa ang mga edukador, isang pro at anti. EO versus Bilinggwalismo. At ano ang higit na mabisa upang matutong umingles ang mga Koreano. Hindi umaayon si Dash sa mahigpit na kahingian ng EO policy. Ayon sa kanya, dapat munang may matibay na pundasyon ang mga guro upang maituwid ang mga inaasahang kamaliang idudulot ng EO lalo na sa gramatika. Dagdag pa ng konglusyon niya:...it would seem that Korean English teachers need to better gain that confidence and level of skills which would make them use more spoken English. Ang kasanayan ay dapat na nagmumula sa guro, kaya marapat lamang diumanong pagtuunan ng pansin ang pagsasanay dito, na kung hindi pa aplikable na makapagturo ng Ingles ang gurong Koreano, maaaring gamitin ang bilinggwalismo gaya ng ginagawa ng karaniwang paaralan sa Filipinas. Totoong may dahilan upang magmadali dahil kailangang sumabay sa teknolohiya at ekonomiya, ngunit sa pagmamadaling ito nagiging...english classes may be but a romanticized ideal rather than a point of arrival sometime in the intermediate future. Abot sa ating bansa ang suliraning ito ng Korea, palatandaan ang dagsa ng mga mag-aaral na Koreano sa buong bansa na nagnanais matuto ng Ingles. Palatandaan pa rin ang pagsulputan ng mga online English teaching courses sa bansa na humahatak hindi lamang sa mga guro sa Ingles kundi ng iba t ibang asignaturang napahawakan ng English module. Maaaring isang pag-aaral ang maibunsod ng kompetisyong ito ng guro sa bansa. At wari ko, natatalo ang institusyon dahil lamang uli sa isang dahilan: suweldo/ekonomiya. Patuloy na mararamdaman ang usaping ito dahil sa pagahahanap ng proverbial greener pasture ng mga aba ngunit magagaling nating guro. Ngunit ibang usapin ito. Dapat ba o hindi ang EO policy sa atin? Kung mayroon tayong maituturing na kalamangan sa ibang bansang maunlad sa Asya, ito ay ang kasanayan natin sa Ingles. Nakabaon sa ating kultura ang mga langib ng pangongolonya o pang-iimperyo (depende sa politika ng babasa) ng Amerikano. At mahirap itong mabura. Nag-catapult tayo sa kakayahang mag-ingles kaya in-demand ang lakas paggawang Filipino sa buong mundo. Ang kakayahan nating umingles ang nagbibigay ng kailangang oxygen sa naghihingalo nating ekonomiya. Sabi ng isang kaibigang Call Center Director sa Makati, nauubusan na daw sila ng mare-recruit. Halos wala pa sa limang porsiyento ng naga-apply sa ngayon ang may kakayahang umingles at may potensiyal na magtrabaho sa call center na isa pa ring lucrative na trabaho sa kabila ng krisis pandaigdig. Nakababahala diumano dahil habang patuloy na lumalaki ang kanilang kompanya, ay siya namang pagkaubos ng lakas paggawa. Nag-catapult tayo sa kakayahang mag-ingles kaya in-demand ang lakas paggawang Filipino sa buong mundo. Ang kakayahan nating umingles ang nagbibigay ng kailangang oxygen sa naghihingalo nating ekonomiya. Kaiba sa Korea, naniniwala akong hindi EO policy ang solusyon. Ang kalidad ng produkto ay nakabatay nang malaki sa kalidad ng gumawa nito: ang mga guro. Hindi rin naman perpekto ang grammar ng Amerikano, pansin ko ito sa pagtatrabaho sa BPO. Basta makasulat lamang at basta makapagsalita at makapagpahayag nang malinaw (iyong hindi naman Freddie Roach na pag-ingles). Wika nga, hindi pan-textbook ang kanilang ginagamit sa totoong buhay. Na kabaligtaran ng paaralan natin ngayon. Textbook na textbook. Ngunit sa kabila ng aral na aral na pag-iingles ng mga Pinoy, kulang naman sa kumpiyansa na maaaring ibigay ng EO policy. Ngunit maaari din namang ang EO policy ay isang kulungan na magkukulong sa mag-aaral at bumura sa mumunting kumpiyansa nito sa sarili, sabi nga ni Dash. Sabi ng kaibigan ko: higit sa lahat, confidence kasunod ang grammar, hindi diction na madaling ituro sa matatanggap sa call center. Naniniwala akong kailangan nating palaganapin at paunlarin ang Filipino. Ngunit habang aandap-andap ang kabuhayan ng bawat Pinoy, kailangang sumabay din ang kanyang kaalaman at kasanayan sa Ingles, sa paraang EO man o hindi. Dahil higit sa lahat, kailangan muna nating mabuhay bago maging intelektwal. A Babasahin Almario, Virgilio S. Nagbabasa ka ba? groups.yahoo.com/group/thefilipinowriter/ message/1812 Borlongan, Ariel Dim. Alamat ng Makata Galian 6. Galian sa Arte at Tula Dash, Peter S. English Only (EO) in the Classroom: Time for a Reality-Check asian-efl-journal.com/december_08_zn.php 19

20 BALITA Seryeng panayam, inilunsad ng DANUM Inilunsad ng DANUM (Dalubhasaan ng mga Umuusbong na Mag-aaral ng Araling Filipino) ang isang seyeng panayam na nagtatampok sa iba t ibang isyu ukol sa wika, kultura at midya. Nilalayon ng programang ito na imulat ang mga mag-aaral sa mga diskursong may kinalaman sa Araling Filipino. Ang Kalagayan ng Pamamahayag sa Pilipinas Isang di-malilimutang sandali ang pagbubukas ng pang-akademikong taon ng DANUM sa pamamagitan ng napakamakabuluhang panayam. Inimbitahan ng organisasyon ang publisher ng pinakakilalang broadsheet sa Pilipinas, ang Phillipine Daily Inquirer (PDI) na si G. Isagani Yambot. Tinalakay sa panayam na pinamagatang Ang Kasalukuyang Kalagayan ng Pamamahayag sa Pilipinas ang mga hamon na kinakaharap ng mga Pilipinong mamamahayag sa kanilang paggampan ng tungkulin. Bago pa man magsimula ang panayam ay umaapaw na ang mga estudyante sa harap ng Miguel 410. Ang tagumpay na ito ay higit pang nadagdagan nang nagsalita na mismo si G. Yambot tungkol sa mga iba t ibang proseso ng pagpapatakbo ng isang pahayagan. Sa katunayan ay nagawa pa nga niyang magbiro upang mapukaw pa lalo ang kamalayan ng odyens. Bilang isang kilalang tao sa kanyang larangan, nag-iwan rin siya ng mahahalagang tips na siyang magagamit ng mga estudyante lalo na ang mga nasa AB-PHM. Ang Whatever sa/at Kulturang Popular Ang pangalawang panayam naman ay kinatatampukan naman ni John Enrico C. Torralba na bukod sa pagiging isang propesor ng Departamento ng Filipino ay bihasa rin siya sa larangan ng Media/Cultural Studies, Creative Writing, Philippine Literature, Philippine Studies at higit sa lahat ay Popular Culture. Naging sentro ng kapana-panabik na panayam na ito ay ang konsepto ng WHATEVER sa ating kulturang popular upang mapaliit ang malawak na sakop ukol sa diskursong ito. Isa sa mga naging tampok na bahagi ng usapan ay pagpapalalim sa konsepto ng tunggalian. Binigyang-diin ni Prop. Torralba ang pagpapalalim ng usapin sa gahum o hegemoniya. Ang panayam na ito ay nag-iwan ng inspirasyon sa mga mag-aaral ng wika, kultura at mass midya sa Pilipinas. Dahil sa magaling na pagtatalakay, nagkaroon ng mainam na pundasyon ang mga mag-aaral na siyang aapakan nila para simulan ang kanilang tunay na laban sa kolehiyo. Ang Kultura at Kalagayan ng mga Bakla Kinakailangang wakasan ang anumang uri ng diskriminasyon, panghuhusga at pagsasamantala sa mga mamamayan mula sa mga pang-ekonomiko, kultural hanggang sa pangkasariang kalagayan ng mga mamamayan. Ito marahil ang pinupunto ng panayam na ginanap noong ika- 10 ng Oktubre sa Tereso Lara na pinamagatang Kultura at Kalagayan ng mga Bakla sa Pilipinas. Tinalakay ni Prof. Rowell Madula, ang tagapagsalita ng nasabing panayam, ang kalagayan ng mga bakla sa lipunang Pilipino at ang mga paghuhusga at diskriminasyong nararanasan nila. Nagsimula ang panayam sa pagbalangkas ng kasaysayan ng konsepto ng pagiging bakla. Lingid sa kaalaman ng lahat, kasama na ako doon, mayroon ng mga lalaking nagbibihis babae noong sinaunang panahon, sila y yaong mga lalaking walang kakayahang magkaroon ng anak. Tinuturing na normal na kalagayan sa lipunan ang pagkakaroon ng ganitong penomena. Ang karamihan pa nga sa mga ito y mga babaylan at nakikilahok sa panlipunang gawain, ginagawa nila ang kalimitang ginagawa ng mga babae sa lipunan, at maari din silang mag-asawa ng kapwa lalaki. Kung gayon papaano nagsimula ang diskriminasyon? Tulad ng diskriminasyon sa mga babae, nagsimula ang diskriminasyon sa mga bakla ng simula tayong sakupin ng mga Kastila. Mariing tinutulan ng simbahan ang pagsasama ng parehas ang kasarian sa paniniwalang tanging lalaki at babae lamang ang nararapat magsama, dahil ang pagtatalik ay dapat magbunga ng anak na hindi kailanman mangyayari sa parehas na kasarian. Kasama ng mga miyembro ng DANUM si Philippine Daily Inquirer Publisher, G. Isagani Yambot at ang ang kanilang tagapayo na si Prop. Rowie Madula. Dahil sa higpit ng kapit ng relihiyon sa ating p a m u m u h ay bilang Pilipino, n a g p a t u l o y ang ganitong p a n i n i w a l a hanggang sa kasalukuyan. Patuloy pa ring pinangingilagan ang mga bakla sa kasa- 20

21 lukuyan, ginagawang katatawanan at patuloy ang diskriminasyon.narito pa nga ang pagkakaroon ng napakaraming salitang iniugnay sa mga bakla halimbawa dito ang Pa-mhin o mga baklang nagbabalot-kayo bilang tunay na lalaki, narito din ang Pa-girl o ang lantad na pagiging bakla kung saan nagsusuot pa ng damit at nagkikilos babae at Silahis o pwede sa babae at lalaki. Ginagamit din ang salitang bakla bilang pantawag sa mga lalaking matatakutin o naduduwag. Patuloy pa rin ang pagkakahon sa mga bakla sa mga industriya, tinuturing ang mga bakla na pam-parlor lang. Natapos ang panayam sa paglalahad na ang mga bakla upang maging tunay na malaya ay nararapat lamang na makilahok at makiisa sa laban ng iba pang sektor sa lipunan. Mga Teorya at Kritika Tinalakay ni G. Caloy Conde, correspondent ng New York Times at Tribune Herald, mga pahayagang internasyunal, ang Teorya sa Pamamahayag noong ika-21 ng Nobyembre sa Ariston Estrada Auditorium. Binigyang-pansin ni Conde ang mga mamamahayag sa kanilang tungkuling maghatid ng patas at wastong pagbabalita sa kanilang mga mambabasa. Gayundin ay tinalakay din ang kahalagahan ng mga makabagong teknolohiya sa pamamahayag kagaya ng website, blog at podcast na kilala rin bilang new media. Ipinaalala niya na ang paggamit ng ganitong tipo ng midyum sa pamamahayag ay may kaakibat na matinding responsibilidad. We will soon see that these old media denizens improving journalism using new media, and the public will be the better for it. Because, really, if there s anybody who s in the best position right now to use new media to improve journalism, it s those who are already in the newsrooms, and not some blogger in a pajama trying his shrillest best to carve a niche in a crowded market by turning blogging into a tool for what amounts to nothing but heckling (Makikita natin sa hinaharap, na ang old media ay maaaring umunlad sa pamamagitan ng mga makabagong pamamahayag. Dahil kung mayroon mang mga taong nasa mahusay na posisyon para gumamit ng new media upang paunlarin ang pamamahayag ay iyong mga nasa loob na ng newsrooms at hindi ang ilang mga blogger na nakasuot ng pajama na ginagawa ang lahat ng pinakamalaswang paraan upang gumawa ng pangalan sa isang siksikang merkado para lamang gawing kasangkapan ang blogging para mamahiya ng iba), paglilinaw ni Conde. A BALITA/LATHALAIN Ang Pagdaloy ng DANUM Mula sa salitang Iloko na ang salin sa wikang Tagalog ay tubig, ang DANUM o Dalubhasaan ng mga Umuusbong na Mag-aaral sa Wikang Filipino ay natatanging organisasyon ng mga mag-aaral sa Pamantasan ng De La Salle. Binuo noong 2005 sa tulong ng Departamento ng Filipino, nagsilbi itong lunduyan ng mga mag-aaral na nagmamahal sa wika at kalinangang Filipino. Itinuturing na isang propsesyunal na organisasyon sa ilalim ng Council of Student Organizations (CSO) ang DANUM. Pinagbubuklod nito ang mga mag-aaral na may interes sa midya, kultura at wika sa Pilipinas, lalo pa yaong mga kumukuha ng kursong Philippine Studies. Ito ang organisasyon ng mga mag-aaral na itinuturing na pangunahing tagapagsulong ng paggamit ng wikang Filipino sa iba t ibang larangan at disiplina. Lan sa mga adhikain ng DANUM ang makapaglunsad ng mga programa at proyektong makapag-aambag ng makabuluhang mga pagbabago sa midya, ang makapagpaunlad pang lalo ng kulturang Filipino, at makatulong sa intelektwalisasyon ng wikang Filipino. Sa kasalukuyan, ito ay pinangungunahan ng mga mag-aaral na sina Marie Angeli Syjueco Pangulo, Paula Leonor Venturina Ikalawang Pangulo, Patricia Mae Alfonso Kalihim, at Joyce Anne Ramos Ingat- Yaman. Nagsisilbi naman bilang mga Tagapangulo sina Ralph Quiambao Akademiks, April Maniacup Gawain, Elaine Espiritu Ugnayang Panlabas, at Jarvis Vernon Ong Publisidad. Nagsisilbing gurong tagapayo ng DANUM si Prop. Rowell Madula ng Departamento ng Filipino. Inihahandog ng DANUM ang serye ng mga lektyur na tumatalakay sa tatlong larangang pinahahalagahan nito: wika, kultura, at midya. Nais ng organisasyon ang mapaglingkuran ang mga mag-aaral ng Philippine Studies at makapagbukas ng isang lugar para ipaalam sa iba pang mag-aaral ng pamantasan ang mga kaalaman tungkol sa sariling kulturang kinabibilangan. Bukod sa mga lektyur, naghahanda rin ng mga gawain ang DANUM na tumutugon sa bisyon-misyon ng pamantasan habang naipagmamalaki ang pagka-pilipino ng mga Lasalyano. Kaakibat ang Departamento ng Filipino sinusubok at patuloy na itinataguyod ng DA- NUM ang pagmamalaki sa midya, kultura at wikang Filipino para sa pag-unlad at pagbuo ng kaakuhang Pilipino. A 21

22 LATHALAIN Kuya Center ni Ma. Josefina R. Marfori AB PhM Mga batang lalaki na nagtatakbuhan, nagkukulitan at nagtatawanan. Tila hindi mababakas sa kanilang mga mukha ang mapait nilang nakaraan bilang dating mga batang kalye. Iyan ang madadatnan kapag bumisita sa orphanage ng Kuya Center sa Cubao Quezon City. Ang Kuya Center ay isang non-government na organisasyon na itinayo ng mga Agustinian brothers at misyonaryo na nanggaling pa ng Italya, kaakibat ng mga Pilipinong misyonaryo na walang ninais kundi ang makatulong sa kanilang kapwa. Ang Kuya Center ay naging bahay ng higit sa isandaang mga lalaking batang kalye na kanilang hinikayat na manirahan na lamang sa kanila hanggang matulungan sila ng organisasyon makapag-aral at mabalik sa kanilang mga pamilya. Dito ay pinapakain sila ng tama, tinuturuan sila ng magagandang asal at ng importansya ng edukasyon, at angmaging ang kabuluhan ng pananampalataya sa Diyos sa buhay ng isang tao. Nasa edad lima hanggang labingwalo ang mga bata na nanirahan sa Kuya Center. Natatagpuan nila ang mga bata sa ibat ibang parte ng Maynila at nahihikayat nila ito sumama at manirahan muna sa kanila sa pamamagitan ng isang misyonaryong nagdadamit at nagpapanggap din na taong kalye na kinakaibigan ang mga bata at nagpapakita ng malasakit bilang isang nakatatandang taong kalye hanggang sa sumama na ito sa kaniya sa organisasyon. Dahil nag-aanyaya ng mga volunteer ng organisasyon, nagkaroon ako ng pagkakataon makilala si Michael, isang 12 years old na batang lalaki na nanggaling pa sa Antipolo. Mapungay ang kaniyang mga mata at ang ngiti sa kaniyang mukha ay hindi matanggal. Mahilig siyang magtanong, magsulat, at magkulay. Mapayat ang kaniyang katawan pero nang ako ay magpasama sa kaniya para bumili ng aming tinapay sa tindahan na malapit sa Center, napansin ko na napakalakas niyang kumain. Hindi pangkaraniwan ang istorya ni Michael. Sa edad na siyam, siya ay nakulong. Matapos niya itong banggitin ay ipinakita niya ang tattoo na gawa sa asul na tinta na hindi na muling matatanggal sa kaniyang kanang braso. Sapilitan daw itong nilagay sa kaniya sa loob ng kulungan bilang marka ng isang batang nakulong. Hindi legal na kulungin ang mga bata pero dahil sa sistema na mayroon ang Pilipinas, ang mga batang tulad ni Michael ay nauuwi sa mga kulungan. Matapos hulihin habang sila ay sumisinghot ng rugby, si Michael, sampu ng kanyang mga kasama ay pinosasan ng mga pulis. Nagulat ako dahil sa amo ng kaniyang mukha, hindi ko maisip na humantong siya sa ganoong klase ng gawain. Nagawa niya daw ito dahil sa tindi ng gutom na kaniyang nararamdaman. Hindi ko siya masisisi. Gayunpaman, hindi pa rin nararapat na siya ay ikinulong. Sa gaan ng tono ng kaniyang munting boses, nagmistulang mababaw lamang ang aming usapan kahit ito ay ang kabaliktaran. Nagtaka din ako kung papaano siya napunta sa kalye. Nasimula daw iyon dahil binubugbog 22

23 siya ng kaniyang ama na lasenggero at nakikita din niya ang kaniyang ina na duguan. Dagdag pa rito, ang kaniyang nag-iisang kuya ay nabaril dahil sa isang away. Sumakit ang aking puso para sa kaniya ng marinig ko ang tindi ng kaniyang karanasan subalit kung kaniyang ikwento ang mga pangyayari na kaniyang pinagdaanan parang isang normal na kaganapan lamang. Siya rin ay pumapasok sa isang pampublikong paaralan at nais niya makatapos ng pag-aaral upang maging isang abogado baling araw. Naniniwala ako na mararating niya ito. Isa lamang si Michael sa mga bata na napunta sa organisasyon na may katangi-tanging istorya. LATHALAIN Sumakit ang aking puso para sa kaniya ng marinig ko ang tindi ng kaniyang karanasan subalit kung kaniyang ikuwento ang mga pangyayari na kaniyang pinagdaanan parang isang normal na kaganapan lamang. Napaisip ako kung ano pa kaya ang istorya ng ibang mga bata na kabilang sa Kuya Center na nakapagbibigay ng bagong pag-asa sa mga kabataang katulad nila. Ang hiling ko lamang ay sana dumami pa ang mga organisasyon na katulad nito na nakakatulong sa mundo upang gawin itong isang mas mabuti at magandang lugar na tirahan ng mga kabataang pag-asa ng ating kinabukasan. A 23

24 Eksena, Eksena atbp. PAMATNUGUTAN <Punong Patnugot> ROWELL D. MADULA/<Tagapamahalang Patnugot> JOEL ORELLANA/<Lupon ng mga Tagapayo> DR. JO MANGAHIS, PROP. NONON CARANDANG, DR. RHOD NUNCIO, DR. RAKKI SISON- BUBAN, DR. LHAI TAYLAN, DR. FANNY GARCIA, PROP. RAMIL CORREA/<Kalihim> MALOU BAGONA MGA KONTRIBYUTOR PARA SA ISYUNG ITO: GENARO GOJO CRUZ, JOHN ENRICO TORRALBA, EVANGELINE ENCABO, JOSELITO DELOS REYES, MA. JOSEFINA MAR- FORI, DANUM PASASALAMAT DR. ROLANDO TOLENTINO, DR. LAKANGITING GARCIA, DR. FEORILLO DEMETERIO, DR. GERRY TORRES, PROP. DEXTER CAYANES, GERG ANROL CAHILES, DEPARTAMENTO NG LITERATURA PAMUHATAN Departamento ng Fillipino, Room 402, William Hall, De La Salle University-Manila/ Telepono: (02) lokal 509. / Address: