Сахар и Боби Хашеми секој може

Transcription

1 Сахар и Боби Хашеми секој може

2 Dru{tvo za izdava~ka dejnost PABLI[ER DOO, Skopje ul. Ruzveltova 19-2/2 tel Direktor Glaven urednik Urednik Teodor Aleksov Aleksandar Sazdov Bojan Sazdov Naslov na originalot Sahar and Bobby Hashemi ANYONE CAN DO IT Copyright Sahar and Bobby Hashemi, 2005 Copyright za makedonskoto izdanie PABLI[ER, 2010 Prevod Gorica Popova Ova izdanie e poddr`ano od Site prava se zadr`ani. Nitu eden del od ova izdanie ne smee da bide prepe ~a tuvan, kopiran ili objavuvan vo koja bilo forma ili na koj bilo na~in vo elek tronskite ili pe~ateni te mediumi, bez pismena soglasnost od izdava~ot.

3 Сахар и Боби Хашеми секој може

4 4

5 Размислувате да започнете бизнис за кој секогаш сте сонувале? Па што ве спречува во тоа? Дали е тоа стравот од непознатото? Дури и ако размислувате да започнете сопствен бизнис, можеби чувствувате дека сте заглавени на местото каде што сте се га? Иако, да се биде заглавен може да ви се стори како подoбро од соочувањето со стравот. Со стравот од непознатото, од на пуштањето на зоната на безбедноста. Претприемаштвото е како океан за кој не постои мапа. Но прашајте се дали имате волја и решителнот да ја напуштите цврстата подлога под нозете и да запловите по немирните и понекогаш застрашувачки води пред вас. Ако е така, книгата Секој може ќе ви помогне да се соочите со не кои од тие стравови, да одговорите на некои од недофатливите прашања за сето она со што претприемачот мора да се соочи кога еднаш ќе донесе одлука да тргне по тој (како што понекогаш се мисли) неостварлив сон. Авторите Сахар и Боби Хашеми се брат и сестра, динамичен тим што создаде еден од најпрепознатливите и најуспешните брендови во Велика Британија денес - Кофи рипаблик (Coffee Republic). Сахар и Боби мораа да ја напуштат зоната на безбедноста, оставајќи ги своите сигурни работни места, и тргнаа во непознатото. Но, ова не се ниту деловни мемоари ниту пак корпоративна историја. Ова е лична приказна на двајца обични луѓе кои успеаја, на кои тоа им тргна од рака. Секој може е инспиративна книга што ги следи почетокот и развојот на една вистинска приказна за успехот. Сахар и Боби ве водат низ својот прв разговор (кога е посеано семето на таа идеја), преку пишувањето на бизнис-планот, нао ѓањето на имиња, подигањето на пари, отворањето на првата про давница, претворањето на фирмата во трговско друштво со ограничена одговорност, па до ден-денес, кога Кофи рипаблик има милионски обрт, вработува илјадници луѓе и има над 100 кафетерии ширум Обединетото Кралство. 5

6 Секој може им нуди голем број лекции на претприемачите што имаат идеи и го урива митот дека само посебни луѓе можат да започнат успешни бизниси. Напишана е со неформален стил и е полна со совети и цитати. Во текстот се вметнати копиите на оригиналниот бизнис-план, раните недоволно обмислени идеи и суровите, со текот на времето, занемарени писма со негативни одговори од банките. Чекор по чекор, Сахар и Боби го водат читателот низ секој од аспектите на започнувањето на бизнис. Тој процес за нив не беше секогаш лесен, но едно е сигурно, тоа беше најплодното патување на кое тргнале. 6

7 Секогаш кога ќе ве прашаат дали можете да завршите некоја работа, одговорете: Се разбира дека можам. А потоа запнете и видете како ќе ја завршите. Теодор Рузвелт Ќе видите нешто и ќе речете: Зошто? А јас сонувам нешто што никогаш не било и велам: Зошто да не?. Џорџ Бернард Шо Оваа книга е посветена на: Споменот на нашиот татко кој нѐ научи на вредностите на напорниот труд и на посветеноста. На нашата мајка која нѐ научи да сонуваме. На сите што некогаш работеле за Кофи рипаблик... Поради вас овој сон стана реалност. 7

8 8

9 Признанија Решивме да ја напишеме оваа книга затоа што веруваме дека имаме што да кажеме, а со тоа што ги поврзавме нештата што сме ги направиле со она што ни се случуваше како резултат на тоа, читателот ќе може да стекне претстава за патот во претприемаштвото. За сите оние што имаат амбиции да тргнат по тој пат, оваа книга може да се покаже како корисна затоа што претставува студија на реалниот живот. На нашето писателско патување му пристапивме на истиот начин како кога тргнавме во претприемаштво. Кога почнавме, немавме претстава како да ја раскажеме нашата приказна... знаевме само што сакаме да постигнеме. Претпоставувавме дека сѐ друго ќе разбереме патем. Во текот на настанувањето на оваа книга, бевме изненадени од сличноста на процесите на пишувањето и објавувањето со процесите на самото претприемаштво. Сѐ почнува од ламбичката - од оној момент кога ќе посакате да напишете книга. Потоа ист ра жувате идеи за својата книга за да откриете дали на пазарот пос тои побарувачка за таква книга (истражување на пазарот), а потоа сето тоа го пишувате во предлогот за книгата (вашиот биз нис-план). Некаде патем, ќе се случи оној а-ха миг, моментот кога ќе го најдете насловот. Потоа барате издавач (финансирање) и, кога ќе го завршите сето тоа, почнувате да ја пишувате книгата (имплементација). Потоа ќе морате да го продавате и да го реклами рате крајниот резултат. Истиот процес и истите орудија ги развивме за да ја основаме Кофи рипаблик. Ги доживеавме и истите еуфорични успеси и потресни падови. Исто како и на патувањето во претприемаштво, и на ова па тување е бесценета помошта на луѓето што ги среќавате на тој пат, и на тие луѓе сакаме да им се заблагодариме: 9

10 На Фрисо ван Орање, кој едно студено јануарско утро, во ка фете ријата Кофи рипаблик, на улицата Флит го смисли насловот Секој мо же - наслов што ги оформуваше значењето и постоењето на оваа кни га. На Марк Алин од издавачката куќа Капстоун, кој едно сиво јануарско попладне во кафетеријата Кофи рипаблик во Чизвик, ѝ рече на Сахар: Навистина сакам да ја објавам вашата книга, кажете ми што треба за да ми дозволите да го направам тоа. На Кит Броди, нашиот уредник, кој со духовитост и разбирање ги прифаќаше понекогаш анархичните, но секогаш перфекционистички каприци и барања на еден претприемач (кому пишувањето не му оди лесно). На Грејс О Бирн од Капстоун, која состави сѐ и ги претвори ракописите, белешките и импресиите во вистинска опиплива книга. Конечно, голема благодарност за здружените напори на тимовите од Капстоун и Џон Вајли: посебно на Кетрин Џеронимус, Џулија Лампам, Оријана Ди Машо, Ајен Кемпбел и Адријан Вестон. Секој креативен напор, што на крајот ќе фати корен во реалноста, е резултат на тимска работа, и оваа книга немаше да постои без вас. И на крајот. Постојано нѐ прашуваат дали сме имале или сме немале некакви ментори додека ја развиваме Кофи рипаблик. Кога размислуваме сега за тоа, да, сме имале. Наши ментори беа нашите неизвршни директори: Нитин Шах, Стивен Томас и Николас Џефри. Ви благодариме затоа што цело време ни дававте поддршка. Зошто Фондот на Принцот? 1 Оваа книга ја нарековме Секој може и тој наслов го одразува начинот на кој нѐ воспитуваа нашите родители. Тие нѐ научија да веруваме во себе и да ја негуваме довербата во сопствената процена. Тоа што родителите ни ја дадоа оваа верба во себе е најголемиот подарок што постои. Има толку многу млади луѓе на кои, за жал, не им ја подариле онаа самодоверба што е потребна за да ги остварат своите соништа. 1 Фонд на Принцот (Prince s Trust) е Фондација основана од Принцот од Велс во 1976 година. Нејзината цел е да им помага на млади луѓе да започнат самостојно некој бизнис. 10

11 Во такви случаи, Фондот на Принцот ја игра својата улога, отстранувајќи дел од товарот и пречките што ќе се најдат на патот на овие млади луѓе. На тој начин Фондот им овозможува на нај добар начин да ги искористат своите вродени способности и таленти. Фондот на Принцот им помага да одат напред, кон иднината во која постои слобода на избор и можност за остварување на нивните цели. На тој начин Фондот на Принцот е физичка манифестација на идејата дека Секој може. Дури неодамна, сличноста меѓу максимата на Фондот Дека ти го можеш тоа и насловот на нашата книга, ни посочи колку е скапоцена улогата што Фондот на Принцот ја игра за младите луѓе на возраст од 14 до 30 години, овозможувајќи им своите неискористени потенцијали да ги претворат во реален успех. Нивната Програма за започнување на бизнис нуди кредити со ниски камати, менторски и други видови услуги. Вџашувачки е податокот дека дури 60% од нивните почетници, и по третата година, сѐ уште работат - што е двапати повисок резултат од националниот просек! Досега помогнале млади луѓе да отворат фирми. Тоа, во просек, изнесува еден бизнис на секој половина час во секој работен ден. Не знаевме ништо за видовите фирми што ги поддржува Фондот на Принцот, сѐ додека не дојдовме на идеја да ангажираме некој од нив да изработи фотографија за кориците на книгата. Навистина бевме вчудовидени од талентот што го откривме. Избравме да соработуваме со Стјуарт Холис, чија приказна за успехот е неверојатна. Имал жена и дете, бил невработен и сонувал да почне да заработува пари од својата страст кон фотографијата. Фондот на Принцот му помогнал со кредит од фунти со ниска каматна стапка и со заем за маркетинг во висина од 200 фунти. Го поврзале со деловен ментор, пензиониран сметководител, кој го научил сѐ што не знаел во врска со стопанисувањето и чија помош била од бесценета вредност. Накусо, Стјуарт сега, токму во ова време, правеше фотографии на Тони Блер, а и редовно има ангажмани од ББЦ. Приказни слични на оваа на Стјуарт има многу. Првите 50 фирми на кои Фондот им помогнал, имаат обрт од речиси 148 милиони фунти и вработуваат луѓе. Фондот на Принцот, едноставно, 11

12 ги отстранува пречките и им овозможува на младите луѓе да ги ак тивираат претприемачките квалитети што ги има во себе секој од нив. Ноември 2002 година, Лондон 12

13 ПРЕДГОВОР Дали следнава слика ви се чини позната? Неколку страшни деловни идеи отсекогаш ви биле комотно сместени некаде во малиот мозок. Дури и скришно се занесувавте со помислата да тргнете во сето тоа и да видите дали тие идеи можете да ги претворите во стварност. Навистина верувате дека сте го нашле концептот што може да помине и, уште повеќе, убедени сте дека токму вие сте вистинската личност што би му вдахнала живот. Не само што имате специфична идеја за бизнис за кој едноставно знаете дека ќе биде успешен туку отсекогаш сте мечтаеле еден ден да започнете нешто свое, да бидете сами свој шеф. Копнеете за слободата, за независноста, за возбудата и за задоволството што го дава оживотворувањето на сопствената визија, со сите награди што одат со тоа. Па сепак, ништо не преземате во врска со тоа! Постојано ја одлагате потрагата по својот сон за некоја неодредена дата во далечната иднина. Дотогаш, тој сон останува нешто што сте си го ветиле себеси, по што ќе тргнете некој ден и, така, тој станува вашата светлина на крајот од тунелот, големата иднина за која сега можете само да сонувате, нешто што ви помага да го пребродите секојдневниот шаблон на работното место ПОСТАВЕТЕ СИ ГО ОВА ПРАШАЊЕ: ЗОШТО НЕ ТРАГАТЕ ПО СВОЈОТ СОН СЕГА? Дали е тоа затоа што се наоѓате во својата зона на безбедност 2, а претприемаштвото е скок во непознато? И покрај тоа што сами си 2 Терминот означува работа на неопределено работно време, со високи и стабилни приходи 13

14 признавате дека местото не е доволно возбудливо и инспиративно за да се остане тука, тоа е сепак безбеден, цврст брег што најдобро го познавате, а претприемаштвото е океан за кој немате мапа, тој е длабоко сино море од кое стравувате. Прашањето со кое навистина сте соочени е: Дали имате волја и решителност да го оставите зад себе копното и да се предадете на пловидба низ немирните и неопознати води на претприемаштвото кога не сте 100% сигурни дека вашата идеа е вистинската? И самиот поглед кон океанот пред вас, можеби несигурноста, прашањата без одговор, она за што верувате дека е недостиг на стручност од ваша страна и оној генерален страв од непознатото, се доволни да ве убедат да си седите мадро во својата зона на безбедност и да не тргнете напред. Немате претстава како би изгледало кога би се решиле да го направите тоа. Секој може е нашиот одговор на прашањата на кои одговорите постојано се измолкнуваат, прашања за она со што се соочува еден претприемач кога донесува одлука дали да тргне напред во потрага по својот сон. Ние знаеме како ќе изгледа тоа затоа што и сами сме седеле во истата зона на безбедност во која сега седите и вие и сте си ги поставувале истите прашања со кои ќе се соочите и вие доколку решите да тргнете напред. Пред неколку години ние бевме како вас - двајца луѓе што имаат сигурни работи, но сонот за нешто подобро, сместен некаде во малиот мозок, едноставно не нѐ напушташе. Тргнавме во тоа и доживеавме да ја раскажеме оваа приказна на страниците што следуваат. Не сме предавачи на некое од бизнис-училиштата, па затоа, нема ни да ви презентираме сува, академска приказна. Исто така, не се преправаме дека ова е учебник што дава конечни одговори на прашањето како да се започне нов бизнис. Ова, исто така, не се ниту деловни мемоари ниту пак корпоративна историја што би го прикажала животот на компанијата што ја основавме, Кофи рипаблик. Ова е нашата лична приказна. Таа, донекаде, е комбинација на сѐ погоре спомнато, но и едноставна човечка приказна за двајца амбициозни претприемачи кои го следеа својот деловен сон. Ние двајцата, според многу нешта, сме како вас. Но ние престанавме да размислуваме за тоа, и навистина влеговме во таа вода, ги реализиравме своите цели и, патем, многу научивме. 14

15 Ќе ви раскажеме како ни беше кога го напуштивме комодитетот на лесните работи - за кои се школувавме поголем дел од своите животи - за да скокнеме во светот на кафето и малопродажбата, што ни беше целосно непознат. Патувањето на кое тргнавме беше највозбудливата и најдра гоцената авантура за која некогаш сме сонувале, но беше и повеќе од деловна авантура. Поскоро би можело да се рече дека тоа беше па тување низ животот. Нашата приказна ве води, чекор по чекор, низ предизвиците и тешкотиите, низ успесите и неуспесите, низ радостите и фрустрациите од почетокот на работата на една фирма. Ќе ви објасниме што правевме и како го правевме тоа, и можеби така ќе ви дадеме поттик и малку сознание за да поверувате дека и вие го можете тоа. Нема да ги прикриваме тешкотиите ниту пак да ви ветуваме мирно патување, но ви гарантираме дека тоа е пат на кој најмногу сме научиле. Иако е тоа и понатаму само работа, доколку и вие решите да тргнете по тој пат, тоа ќе биде најдобрата забава што сте ја доживеале некогаш. Животот е или смела авантура или ништо. - Наполеон Водејќи ве низ нашите процеси на размислување, поттикнување, па дури и на полноќните чкртаници и нејасни приказни, ќе ги доживеете во живо патилата и восхитот на Претприемачкото па тување. А тогаш, ако се најдете на пресвртница на која ќе морате да решите дали да го следите својот сон или да останете во зоната на без бедноста, можете да одговорите на следново прашање и сами да го донесете решението: Зошто не го следите својот сон? 15

16 16 Накусо за тие чекори Штотуку тргнувате на патување кое започнува со идеја, а завршува со берзанската реалност на компанијата. Во текот на тоа патување постојат низа клучни чекори врз основа на кои направивме мапа на нашето патување и ја напишавме оваа книга. Веруваме дека во претприемаштвото постои процес, мето доло гија чекор по чекор што секој може да ја следи. Општо кажано, таа ги вклучува следните чекори: Чекор 1 - Дали сте подготвени да станете претприемач? Ќе ве убедиме дека секој може да стане претприемач. Ќе го демистифицираме митот дека претприемачите се натчовечки битија (тие сигурно не се тоа). Тогаш ќе можете свесно да решите дали претприемаштвото е за вас или не е. Чекор 2 - Дали имате ГОЛЕМА идеја? Доколку сте се решиле за претприемачки живот, каков бизнис ќе започнете? Како ви се пали онаа ламбичка во главата? Или, ако веќе имате добра идеја за која размислувате со ноќи, како знаете дека вреди да се тргне во нејзина реализација? Чекори Процес на претворање на идејата во бизнис. Кога конечно ќе решите да тргнете самостојно во бизнис и ја има те основната идеја, што е следното? Чекорот 3 е првиот чекор што го преземате со својата идеја - ис тражување на пазарот. Чекорот 4 е пишувањето на бизнис-план. Чекорот 5 е прибирањето на фондови. Чекорот 6 е имплементацијата на идејата, нејзиното прет ворање во вистински бизнис Чекорот 7 е за тоа како да го водите бизнисот што сте го создале - Создајте го и тој ќе дојде.

17 Чекор 8 - Дали да се развивате или не? Кога еднаш ќе ја имплементирате својата идеја, што е следното? Клучот не е само во тоа да заживее сонот. Станува збор за создавањето на живо стопанисување и за снаоѓањето во неизбежните прашања за развојот што следува. Честопати нѐ прашуваат колку време ни требаше за да го изодиме овој пат со Кофи рипаблик. Одговорот е: речиси една година. Пресекот на временскиот распоред беше приблично ваков: Наоѓање на идеја: Истражување на идејата: Пишување на бизнис-план и наоѓање на пари: една ноќ и еден ден два месеца три месеца Наоѓање на простор и имплементација; Опремување и отворање на продавница седум месеца Развој 1-7 локации Развој 7-25 локации Развој локации 2 години 1 година 2 години 17

18 18

19 ПРВА ГЛАВА МОЖЕ ЛИ СЕКОЈ ДА БИДЕ ПРЕТПРИЕМАЧ? ДА СЕ БИДЕ ИЛИ НЕ ПРЕТПРИЕМАЧ? ДАТУМ: 2 ноември 1994 година. МЕСТО: МРАЧНА ЗИМСКА ВЕЧЕР ВО ТАЈЛАНДСКИОТ РЕСТО РАН БЛИСКУ ДО КИНГС РОУД, ЛОНДОН САХАР: Навистина ми недостигаат лесното капучино и нискокалоричните земички од оние њујоршки еспресо-барови. Многу беа добри. Не можам да верувам дека во Лондон не постои ништо слично. БОБИ: Знаеш, тоа е супер идеја за бизнис. Додека бев кај Леман, еден колега ми остави на масата проспект на некој американски синџир кафе-барови. Зошто ние да не отвориме еден таков синџир, сега во Лондон е вистинската можност за тоа. САХАР: Затоа што јас сум адвокат! Не реков дека сакам да продавам кафе, туку само дека сакам да го пијам! Јас не сум личност за бизнис. БОБИ: Верувај ми, ова е супер идеја за бизнис. Ајде да го направиме тоа. САХАР: Почнуваш да ме нервираш. Не го минав сиот живот учејќи за да кренам раце од правото и да отворам кафе-бар. Најди некој од своите пријатели од бизнис-училиштето и отворете еден заедно. Јас сигурно ќе ви бидам муштерија секој ден, двапати дневно. Сахар никогаш не се гледаше себе како претприемач. Всушност, не би било претерано да се рече и дека идејата да започне сопствен бизнис никогаш не ѝ паднала на ум. Потребата за кафе-барови, што ја почувствувала како клиент, ја претвори во нешто за што не ни сонуваше дека ќе биде - во претприемач. Од друга страна, Боби 19

20 знаеше многу за бизнисот и за сето она што претставува тој на почетокот. Му недостигаше еден најбитен момент што е неопходен за да стане претприемач - добра идеја. Така, ние двајцата стигнавме до претприемаштвото од целосно поинакви насоки. Сахар како клиент, Боби со пламена желба да започне сопствен бизнис. Не постои еден, директен пат што сите претприемачи мора да го следат. На патеката на претприемаштвото можете да се најдете на различни начини. Сѐ може да почне како комбинација на: ГОЛЕМА идеја, што не ве напушта Недостиг на пазарот што сте го забележале како клиент (случајот со Сахар) Длабока желба да бидете капетан на својата душа, господар на својот брод. (Доста ви е од политизирањето во фирмата.) Несреќни околности (на пример, ако ја загубите работата) што ќе ве поттикнат. Неочекуван настан што може да ве натера, речиси, случајно да налетате на добра можност за започнување на бизнис. Или, едноставно, здодевност поради статус квото. Какви и да се мотивите, веруваме дека мнозинството луѓе мислат дека тоа не е решение, затоа што се наведени да мислат дека не може баш секој да биде претприемач и дека претприемаштвото е резервирано за визионери со натчовечки карактеристики. Ние сакаме да ви докажеме дека претприемаштвото е опција отворена за секого. Тоа не е вродено, туку се учи. Тој потенцијал сите ние го носиме внатре во себе, само треба човек да знае како да го активира. 20 Правило 1: Заборавете го фалбаџискиот тип Ричард Бенсон. Без оглед на тоа колку написи од весници ќе прелистате, тие ќе ви бидат доволни да стекнете впечаток дека сите што започнале некаков бизнис се надарени со еден вид генијалност, но ние веруваме дека тоа е мит и со сите сили сакаме да го урнеме. Приказната и општоприфатеното мислење сторија да веруваме дека доколку не сте натопорено екстровертни, доколку не сте го сакале бизнисот уште од мали, (по можност да сте го заработиле својот прв милион продавајќи слатки на игралиштето) или докол

21 ку не сте надарени со вонземски вештини, тогаш започнувањето на сопствен бизнис не е за вас. Луѓето велат: Доколку во текот на сиот свој живот не сте имале исклучителни лидерски способности, заборавете го претприемаштвото. А најлошо од сѐ, ако не сте го напуштиле училиштето и ако сте добро едуцирани и на професионалното скалило сте го достигнале вообичаеното или, пак, прилично успешно ниво, тогаш дефинитивно треба да го отпишете претприемаштвото како опција за својата иднина. Глупости. Вистината е дека општоприфатеното мислење треба да се отфрли! Тоа, едноставно, не е точно. Секакви луѓе започнуваат различни бизниси и имаат успех во нив. Не постои фоторобот на претприемач. Единствената разлика меѓу оние што веќе успеале и вас е тоа што тие решиле истите орудија со кои и вие располагате да ги искористат во потрагата по својот, а не по туѓиот сон. За влијанието Ричард Бренсон се виновни општоприфатените заблуди. Само погледот кон него како важно се перчи секаде низ светот, е доволен да помислите дека, длабоко во себе, некој како вас го нема она што е потребно за такво нешто. Вие верувате дека претприемаштвото бара алхемиска формула резервирана за генијалците. Ова се добрите вести: не бара! Како што е сигурно дека не е секој успешен бизнис како Вирџин, така и секој успешен (и среќен) бизнисмен не мора да има бренсоновски квалитети за да стане успешен. Завртете се околу себе низ главната улица, затоа што повеќето брендови за малопродажба, што ќе ги видите таму, некогаш биле само претприемачи-почетници. Она што не го гледате е дека зад тие почетоци не стојат лица на деловни генијалци. Мнозинството од нив не знаеле ништо за стопанисувањето, а малкумина тргнале со идеја да станат претприемачи. Единствено ги познавале и ги сакале своите производи, а нивните фирми се формирале врз нивната посветеност на некој идеал. Историјата е полна со претприемачи од сите форми и големини. Размислете и ќе видите дека Кристифор Колумбо е еден од раните примери. Неговата голема идеја била да најде побрз пат до Азија, пловејќи на запад наместо на исток, за да биде трговијата уште поисплатлива. На тој пат ја открил Америка! На Колумбо му требале шест години врз основа на својот бизнис-план да го убеди шпанскиот крал Фердинанд да ја финансира неговата експедиција. 21

22 Кога ја добил поддршката на Круната и финансиска поткрепа, купил бродови, најмил луѓе (менаџерски тим) и шест месеца подоцна ги раширил едрата (основање на фирма). Сто години по Колумбо, првите колонисти имале друга голема идеја: да отидат во Америка и да го искористат новиот пазар за злато, сребро и скапоцени камења. Нашите бестрашни истражувачи биле соочени со истата задача како и кој и да е друг претприемач, да најдат финансии за својот потфат или од Круната или од трговските компании. Така и тие запловиле кон непознатите територии за да основаат свои фирми. За таквите луѓе размислуваме како за пионери, но нивните активности се, всушност, корен на она што денес го нарекуваме претприемаштво. Историјата е полна со успешни луѓе кои ја виделе својата шанса и ја зграпчиле. Сите тие се претприемачи. Можеби зборот претприемач е изум на нашето време, но она што тој го претставува е старо колку што е старо и човештвото. 22 Правило 2: Претприемништвото не е карактеристика на личноста. Треба да се разбере дека не постои некаков универзален претприемачки тип човек. Не постои збир на карактеристики што однапред би можеле да определат дека, ако ги поседувате, имате поголеми шанси да успеете во својата работа. Во претприемаштвото збо руваме за 'дисциплина што секој може да ја научи. Таа се учи, таа не е вродена. Според зборовите на гуруто на претприемаштвото, Питер Друкер: Тоа не е карактеристика на некоја личност, за триесет години сум видел дека луѓе со многу различни лични карактеристики и темпераменти добро се снаоѓаат во претприемачките предизвици. Некои претприемачи се егоцентрични, а други се болно доследни конформисти. Едни се дебели, други се слаби. Некои се постојано загрижени, други се олабавени... некои се многу шармантни, а некои имаат помалку дух од смрзнатата скуша! Сопругата на Питер Друкер го започнала својот бизнис на осумнаесет години, кога го забележала недостигот на помагала за слух. Колку е тоа невообичаено? Чувме еден добар одговор на прашањето што е претприемач, и тој гласи: Тој е како слонот. Тешко е да го опишете, но ќе го препознаете кога ќе го видите!

23 Најдобрата, а можеби и единствената дефиниција што навистина ги опишува и ги опфаќа сите претприемачи, би била дека во ос новата дејствуваат на ист начин: тие започнуваат сопствениот бизнис и го регулираат. Погенерално, тие ја препознаваат шансата и тргнуваат по неа. Правило 3: Секој може да научи да се однесува како претприемач Бидејќи не постои еден тип личност погодна за претприемач, секој може да се ангажира и да завладее со вештините што ќе го направат претприемач. Питер Друкер вели: Секој што може да се соочи со донесување на одлуки, може да научи да биде претприемач и да се однесува претприемачки. Претприемништвото е поскоро облик на однесување отколку карактеристка на личноста. Верувам дека, кога ќе најдете идеја и ќе решите да тргнете по неа, вие почнувате да се однесувате претприемачки без да сте свесни за тоа. Една карактеристика заедничка за сите претприемачи е сонот и волјата да се направи сѐ за да се претвори тој сон во реалност. Вие ја создавате сликата на крајниот производ, а потоа се враќате наназад и работите за да ја реализирате. Вреди да се нагласи дека претприемачите се разликуваат од пронаоѓачите. Пронаоѓачите се генијалци што смислуваат идеи, а претприемачите се оние што прават бизнис од идеите (честопати од идеи на други луѓе). Пронаоѓачите се потпираат на својот инстинкт и на генијалноста. Тоа се Томас Едисоните на овој свет и ги има неколкумина. Претприемачите, од друга страна, го следат проце сот што, за некои, е работа на интуицијата, но кој сите можат да го научат. Во основата, претприемачите поминуваат низ истиот процес претворајќи ги ситните идеи во оперативен бизнис. Чекорите што треба да ги направат се релативно јасни и ќе ги поминеме во вториот дел од оваа книга (истражување на пазарот, бизнис-план, наоѓање на пари, имплементација). Следејќи го тој процес од почетокот, можете да научите да се однесувате претприемачки со помош на орудијата што сите ги носиме во себе. Тие орудија се трудољубивата работа, посветеноста, упорноста и решителноста. Сите претприемачи се потпираат на нив. Но тие орудија треба да се активираат. Страста што ја негувате за својата идеја ќе го направи тоа. 23

24 Кога ќе се случи тоа, ќе почнете да се однесувате претприемачки и во секој друг аспект на својот живот, не само во бизнисот. Ќе бидете ангажирани во настојувањето да ги добиете нештата што ги сакате. Речиси во ништо, нема да го прифаќате не како одговор. Правило 4: Страста ќе ги активира вашите претприемачки квалитети Таа е вашето гориво! Суштинскиот предуслов да се однесувате како претприемач е да имате страст кон својата деловна идеја. Страста ќе го разбуди претприемачот во вас. И клучот за будење на претприемачот во вас е да бидете што поблиску до нешто што во вас буди страст. Доколку го направите тоа, страста станува гориво за вашето претприемачко патување - таа го движи светот. Тој оган во стомакот ќе ги извлече сите квалитети што веќе ги поседувате, а треба само да ги активирате. Доколку не ве движи идеја, ќе ви биде многу тешко да најдете мотивација за напорна работа и да ги надминете сите пречки. Доколку не го сакате тоа што го работите, долгото и макотрпно патување едноставно нема да вреди. Напорната работа ќе биде само напорна работа, а не нешто што, едноставно, треба да го сработите на патот до својот сон. Во тој случај, подобро е да работите од девет до пет. Накусо, страста е таа што прави да се однесувате претприемачки и што ги поттикнува сите квалитети што ви се потребни на тој пат. Секоја претприемачка приказна почнува како страст кон некоја идеја. А секој може да најде нешто кон што ќе чувствува страст. 24 Правило 5: Не ви се потребни стручност и вештина Ќе се изненадите кога ќе дознаете дека мнозинството претприемачи немале ни обука ни искуство во областа во која започнале да работат. Всушност, поголемиот број од нив немале ни некакво посериозно деловно искуство (како што е, на пример, водење на компанија) кога почнувале. Според сѐ, се чини дека започнувањето на сопствен бизнис ги научило сѐ што треба да знаат. Со други зборови, актот на започнувањето станува најголемиот извор на сознанија за прет

25 приемачот. Тоа е бизнис-училиште сместено во центарот на реалниот свет. Кога почнавме да го пишуваме нашиот прв бизнис-план, Сахар мислеше дека нема да успее ако не магистрира на деловна администрација. Боби на тоа одговори: Сахар, штотуку тргнуваш во најдоброто бизнис-училиште на светот. Понекогаш недостигот на директно искуство и знаење оди во корист на претприемачот. Ние тоа го нарекуваме важно е да не знаеш на што си, затоа што тоа ти овозможува да мислиш само на крајниот производ и да бидеш безгрижно несвесен за пречките што ти стојат на патот. Вообичаениот начин на размислување ве принудува да мислите шаблонски, а како претприемач - не ви треба шаблонско размислување. На тој начин, недостигот на искуство ви ја дава широкоумноста што ви е потребна за да ја совладате неизвесноста и да работите на остварувањето на својата цел. Ова не значи дека ќе можете да поминете без процена на своите силни и слаби страни. Патем, секогаш се трудите да ги научите неопходните вештини. Некои можете и сами да ги научите, за други најмете луѓе или ангажирајте професионалци да ви помогнат. Во секој случај, морате да бидете реални во процената на самите себе. Правило 6: Секој може - но дали секој сака? Дали претприемаштвото е за вас? И покрај тоа што сите можат да го работат тоа, не тврдиме дека започнувањето на сопствен бизнис е за секого. Морате да си поставите едно фундаментално прашање: Дали сакам да бидам претприемач? Би било мудро да размислите дали сакате да тргнете по тој пат? Тоа не е само избирање на кариера. Започнувањето на сопствен бизнис е лично, исто колку што е и деловното прашање. Колку што е кариера, тоа е толку и стил на живот. Тоа го одразува не само она што го работите туку и она што сте. За претприемачите, овие две нешта, честопати, се едно исто. Тие тесно ги врзуваат своите лични интереси за својот бизнис. Тоа е меч со две острици. Добрата страна на тоа е што работите нешто што вам лично ви одговара, што го сакате тоа и што ги држите сите конци во свои раце. Лошата страна е тоа што ова внесува голема неизвесност во вашиот живот и што никогаш не можете да се ис 25

26 клучите. Барем на почетокот, вие и вашата работа сте едно. Тоа е емотивна посветеност за која треба да се подготвите. Еден пријател, претприемач, еднаш ни рече: Започнувањето на свој бизнис не е поинакво од започнувањето на што и да е друго. Она што често се пренебрегнува е можноста за самоосознавање што ја дава тој пат. Мислам дека, во крајна линија, тоа е и најголемата добивка. Кога е во прашање самоосознавањето, навистина веруваме дека секој претприемач од самото ова патување заработува милиони, без оглед на нивото на мерливиот успех. 26 Правило 7: Предупредување успехот не доаѓа многу лесно. Степенот на неуспехот е 99% Многу луѓе сонуваат за успех. Според мене, успех може да се постигне само преку постојан неуспех и интроспекција. Успехот, всушност, претставува 1 процент од вашата работа што е резултат на 99 процента од она што го нарекуваат неуспех. - С. Хонда, јапонски индустријалец. Претприемаштвото е проект што бара огромно време и ја бара вашата душа. Тоа е напорна работа. Ќе слушнете повеќе одбивања и обесхрабрувачки изјави отколку што можете и да замислите, и ќе морате да одите понатаму, наспроти критиките со кои ќе се среќавате на секој чекор. Потребно е повеќе време да ги остварите своите сништа отколку што мислите или се надевате. Сето она за што стравувате дека може да се случи, сигурно ќе се случи. Сето она што навистина сакате да се случи, едноставно нема да се случи. Секој претприемач ќе ви каже дека на почетокот немал претстава колку ќе биде тешко. Но, ако влезете во тоа, ви ветуваме дека тоа ќе биде најдоброто нешто што сте го направиле во својот живот. Ниту еден претприемач што се соочил со реалноста не зажалил поради тоа. Од сегашната гледна точка, тие уживале во секој миг. Многумина со носталгија гледаат на минатите денови. Кога ќе се свртат назад, сите тешкотии и напорни искачувања сега им се чинат романтични. Би сакал да можам да бидам онаков каков што бев кога сакав да бидам онаков каков што сум сега.

27 Правило 8: Морате сами да решите што ќе правите. Вие морате да ја донесете одлуката и само вие можете да го сторите тоа. Да бидеш претприемач не е ништо славно, исто како што ни да работиш за друг, не е под честа. Сѐ се сведува на тоа што сакате ВИЕ од својот живот и од својот ден. Претприемаштвото мора да биде нешто што го сакате. Ви предлагаме внимателно да размислите дали сакате да продолжите понатаму. Занемарете ги книгите и прашањата за претприемачите како: Дали го сакате неуспехот? Дали одбивањето го дочекувате со радост? Имате ли фантастични лидерски карактеристики? Дали сте екстра креативни? Дали сте исклучително харизматични и дали ве бидува со луѓе? Таквите книги ја зацврстуваат конвенционалната слика за претприемачот како натчовечко битие. Тие суптилно ја изнесуваат мислата дека не може баш секој да биде успешен претприемач. Како може некој да го сака неуспехот? Како е можно да знаете дали сте креативни ако сте студирале право и цел живот сте работеле во некоја адвокатска фирма, како што е случајот со Сахар? Како можете да бидете добар водач ако никогаш не ви е дадена можност за тоа? Ако страста е гориво во вашиот резервоар, тогаш со претприемаштвото во себе ќе откриете квалитети за кои ниту сте знаеле дека ги имате. Ако порано сте работеле здодевна работа во опкружување што сте го мразеле, логично е да не знаете кои се позитивните карактеристики на вашата личност и дека поради тоа ќе ви недостига самодоверба. Но за започнување на бизнис е неопходна посвесна одлука од онаа кога праќате молба за работа. Ги нема оние што се занимаваат со ангажирање на луѓе ниту пак има кадровско одделение. Бидејќи нема да одите на разговор за работа, ќе морате да се тестирате сами. Овде се прашањата што можете да си ги поставите пред да го започнете патувањето. ТЕСТИРАЈТЕ СЕ: ДАЛИ Е ПРЕТПРИЕМАШТВОТО ЗА ВАС? Дали сте подготвени во целост да се посветите на спроведувањето на својата идеја? 27

28 28 Дали вашиот приватен живот е подготвен за тоа, вие во целост да му се посветите на својот бизнис? Имате ли други обврски што би ве спречиле да ѝ се посветите на својата нова идеја? Имате ли доволно истрајност да останете на тоа сѐ додека не успее? Претпоставете дека секогаш е потребно повеќе време од она што сте го предвиделе вие. Дали сте подготвени за напорна работа? Дали сте подготвени да речете не кога вам други ќе ви речат не? Дали сте подготвени да ги засукате ракавите и да направите сѐ сами - без оглед на тоа колку е ниско тоа нешто? Претприемаштвото не е врзано само за идеи. Чувствувате ли длабоко во себе силна страст која ќе направи идејата да ви успее? Ако вашиот одговор на сите овие прашања е позитивен, тогаш ја имате семката на тајната состојка потребна за да станете успешен претприемач и да го оживеете својот сон. Покажувате први знаци на посветеност. Правило 9: Не можете да бидете претприемач со половина сила Не веруваме во површно занимавање со претприемаштво. Тоа бара посветеност. Знаеме дека оваа фраза звучи повеќе од излитено. Треба да се соочите со вистината - сите зборуваат за посветеност. И не пренебрегнувај ја посветеноста само затоа што фразата станала клише. Таа навистина е клучот на успехот. На патот помеѓу вашата идеја и еден солиден бизнис стои минско поле од стравови, пречки, одбивања и обесхрабрувања. Посветеноста е единствениот начин да поминете преку тоа минско поле и преку пречките на него. Ако страста е вашето гориво, тогаш посветеноста е моторот. Таа ви ја дава движечката сила за да ги надминете пречките и да стигнете до своето одредиште. Колку ви е посилна страста, толку повеќе моторот добива во забрзувањето; и, тоа е она што ќе ве пренесе преку пречките до патот, понекогаш без да сте свесни за тоа. Кога еднаш ќе му се посветите на нешто, речиси ништо веќе не може да ве спречи да ја оставрите својата цел.

29 Сѐ додека човек не се посвети на нешто, постои колебање, можност да се повлече, неделотворност. Земајќи ја предвид секоја форма на иницијатива, постои основна вистина чие непознавање убива многубројни идеи и бескрајни планови: оној миг кога навистина ќе се посветите, се појавува Провидението. Се случуваат редица нешта кои инаку никогаш не би се случиле. Цела редица настани следуваат поради таа одлука, свртувајќи во ваша корист многубројни незабележливи случајности, средби и материјална помош, за кои не сте можеле ни да сонувате. Сѐ што ќе помислите - можете. Почнете. Смелоста во себе носи ум, моќ и магија. - Гете Кај посветеноста е добро тоа што таа секогаш го претставува дијаграмот на порастот. Не очекувајте да бидете целосно посветени на самиот почеток. Во третата глава ќе објасниме како ќе станувате сѐ попосветени штом ќе почнете да работите на претворањето на вашата идеја во реалност. Но, во оваа фаза, за да станете претприемач, потребна ви е само посветеност. Правило 10: Не трудете се ако го правите тоа само заради пари Желбата да се збогатите не е доволно добра причина за да започнете бизнис. И покрај тоа што отворањето на сопствен бизнис е најдобар начин да стекнете богатство, тоа не треба да биде причината поради која влегувате во бизнис. Ако парите ви се единствената мотивација, бизнисот, речиси сигурно, нема да ви успее. Ако ги погледнете мнозинството претприемачи што заработиле богатство, ќе видите дека тоа дошло како резултат на остварување на некаква нефинансиска цел. Бил Гејтс никогаш не изјавил дека неговата мисија била да стане најбогат човек на светот. Таа била да има персонален компјутер на секоја маса и во секоја куќа. Татко ни нѐ научи на оваа максима: Не трчајте по парите. Парите нека трчаат по вас. Ако навистина имате голема идеја и ако сте посветени на нејзиното остварување, парите навистина ќе трчаат по вас. Обично можам да направам разлика меѓу луѓето кои имаат оган во стомакот и оние што ги гледаат идеите само за да се збо- 29

30 гатат. Мене ми се потребни претприемачи што го поставуваат прашањето, како да ми успее овој бизнис?, а не оние што прашуваат, како да се збогатам? - Артур Рок, Харвардска ревија за бизнис ЗАБОРАВЕТЕ СЀ: Претприемаштвото не е за вас: Ако всушност ви одговара да работите од девет до пет. Ако сакате приватниот и деловниот живот да ви бидат стриктно одделени. Ако мразите одговорност. Ако не знаете да се справувате со неизвесноста. Ако едно не ве обесхрабрува. Ако сте мрзливи и се гордеете со тоа. ПЛУСОВИ И МИНУСИ НА ПРЕТПРИЕМАШТВОТО + Флексибилно работно време - Дваесет и четиричасовна работа + Го сакате тоа што го - На почеток не сте платени за тоа работите + Сами сте си свој шеф - Одговорни сте и за други + Нема веќе канцелариска - Прилично сте осамени политика + Нема секојдневно патување - Ќе имате многу здодевна рутина на работа + Можете да работите - Домот веќе нема да ви биде место од дома за релаксација + Ќе уживате затоа што - Продавањето на својот сон е го следите својот сон макотрпна борба со неизвесноста 30