Kesan Pembelajaran Tidak Formal Terhadap Sikap Guru Pelatih Bagi Subjek Fizik:Kajian Kes di Pusat Sains Negara Cawangan Utara. Amani Abdullah Mubarak

Transcription

1 DP. Jilid 12, Bil 2/2012 Pendidikan Sains Kesan Pembelajaran Tidak Formal Terhadap Sikap Guru Pelatih Bagi Subjek Fizik:Kajian Kes di Pusat Sains Negara Cawangan Utara Amani Abdullah Mubarak Pendahuluan Pemerolehan pengetahuan sains tidak cukup untuk menggambarkan sifat celik sains dalam kalangan pelajar. Yang menjadi lebih penting ialah kemahiran untuk memperoleh pengetahuan tersebut melalui proses menyelesaikan masalah, mereka cipta atau menjana idea baru. Kemahiran proses sains ialah kemahiran yang membolehkan pelajar menaakul sesuatu dan mencari jawapan secara sistematik. Kemahiran proses sains boleh dikembangkan melalui aktiviti sains yang merangkumi aktiviti seperti mereka bentuk eksperimen, membuat pemerhatian, menganalisis data dan membuat kesimpulan. Selain menyeronokkan, aktiviti sains dalam makmal memberikan pengalaman baru serta dapatan tertentu yang mampu memperkukuh pemahaman sesuatu konsep sains. Braund dan Reiss (2006 ) menyatakan pembelajaran sains berpusatkan makmal dan bilik darjah sahaja tidak memadai dan perlu dilengkapi dengan pembelajaran di luar bilik darjah yang berkait rapat dengan dunia sebenar seperti lawatan ke pusat sains, muzium, zoo dan akuarium. Oleh yang demikian untuk memastikan kesan pembelajaran itu lebih bermakna dan berkesan maka membawa pembelajaran sains di luar bilik darjah itu sangat penting dan mustahak Latar Belakang Masalah Kursus SCE3105, Fizik dalam Konteks Kehidupan Harian diajarkan pada semester ketiga Program Ijazah Sarjana Muda Perguruan (PISMP) di IPG di Malaysia. Di bawah tajuk amali, guru pelatih akan melaksanakan kerja amali bagi topik pengukuran, gerakan 1D, fizik dalam muzik, optik, litar elektrik di rumah, penjana tenaga elektik dan transformer. Walaupun aktiviti amali dijalankan tetapi aktiviti itu lebih berbentuk prosedural iaitu pelajar hanya mengikuti prosedur amali yang telah dibekalkan dan menjawab soalansoalan berkaitan. Dengan kata lain, pelajar menjalankan peranan yang pasif atau lebih berperanan sebagai penerima ilmu berbanding sebagai pelajar yang aktif meneroka ilmu. Dapatan daripada penyelidikan yang telah dijalankan oleh (Bransford et al., 2005) daripada Pusat Penyelidikan LIFE (Learning in Informal and Formal Environments) mendapati dengan menyepadukan pembelajaran tersirat, hasil pembelajaran formal dan tidak formal dapat meningkatkan pembelajaran yang lebih bermakna dan berkesan kepada pelajarpelajar terutamanya bagi pelajar yang mengamalkan pembelajaran sepanjang hayat. 17

2 Pendidikan Sains DP. Jilid 12, Bil 2/2012 Pembelajaran formal Pembelajaran tersirat pembelajaran tidak formal Pembelajaran bermakna dan berkesan Diadaptasi daripada Bransford et.al. (2005) Rajah 1: Integrasi pembelajaran Pembelajaran tersirat membentuk peribadi seseorang seperti keyakinan diri, prinsip dan perspektif tentang sesuatu perkara. Menurut Reber (1993) terdapat beberapa bentuk pemerolehan pembelajaran tersirat antaranya secara pesat, mudah dan tidak perlu diajar. Pembelajaran formal merujuk kepada pembelajaran di dalam bilik darjah atau bilik kuliah. Menurut Mazanah (2001) pembelajaran tidak formal merupakan pembelajaran dalam masyarakat. Oleh itu pelbagai institusi dalam masyarakat berperanan sebagai institusi pembelajaran tidak formal seperti muzium, pusat sains dan zoo (Taylor, 2006). Menurut Mazanah (2001), pembelajaran tidak formal dalam kalangan orang dewasa lebih dikenali sebagai program pembelajaran masyarakat. Oleh itu, pelbagai institusi dalam masyarakat berperanan sebagai institusi pembelajaran tidak formal (McGivney, 2002) seperti muzium, pusat sains, zoo (Tylor, 2006), rumah ibadat seperti surau dan masjid (Abdullah, 1995) serta gereja (Tylor, 2006). Pembelajaran tidak formal dalam masyarakat merupakan satu bentuk pembelajaran yang penting untuk pembangunan (Tylor, 2006; Kuenzi, 2006). Brennan (1977) mengemukakan tiga elemen bagi menerangkan pembelajaran tidak formal iaitu system (pembelajaran yang tidak berpusat), persekitaran (di luar sistem pembelajaran formal serta tidak diselia) dan proses (Strategi pengajaran dan pembelajaran disesuaikan dengan keperluan dan budaya masyarakat). Menurut Laura (2005), pusat sains dibina untuk membentuk satu cabang pembelajaran sains secara tidak formal. Hasil daripada satu tinjauan ringkas, didapati bahawa guru pelatih dalam kursus SCE3105, (program Ijazah Sarjana Muda Perguruan) mempunyai gaya pembelajaran aktivis melebihi dari gaya pembelajaran lain maka didapati pendekatan menggunakan pembelajaran tidak formal iaitu lawatan luar adalah yang paling sesuai dan releven dengan mereka. Berdasarkan kajian lepas didapati pembelajaran tempat awam seperti di pusat sains oleh Grant (2005)dan muzium oleh Mazanah (2001) dapat mengubah sikap pelajar serta meningkatkan motivasi intrinsik mereka terhadap subjek fizik dan sejarah. Melalui 18

3 DP. Jilid 12, Bil 2/2012 Pendidikan Sains pemerhatian pengkaji pula bagi konteks IPG Kampus Darulaman, didapati wujud jurang antara institusi pusat sains dengan IPG Kampus Darulaman dalam usaha menerapkan pembelajaran tidak formal dalam kalangan pelajar. Bertitik tolak dari situ maka Pusat Sains Negara Cawangan Utara (PSNCU), Gunung Kering, Alor Setar yang berjarak 15 km dari IPG Kampus Darulaman telah dipilih sebagai lokasi kajian pembelajaran tidak formal. Matlamat Dan Soalan Kajian Tujuan am kajian ini adalah untuk mengkaji kesan lawatan ke PSNCU terhadap sikap guru pelatih bagi subjek Fizik.Matlamat kajian secara khusus adalah untuk mengenal pasti sikap guru pelatih terhadap fizik sebelum lawatan dan sikap guru pelatih terhadap fizik selepas lawatan ke PSNCU. Soalan Kajian pula adalah: Apakah tahap sikap guru pelatih terhadap fizik sebelum lawatan sambil belajar ke PSNCU? d a n A p a k a h tahap sikap guru pelatih terhadap fizik selepas lawatan sambil belajar ke PSNCU? Kepentingan Kajian Kajian ini penting kepada beberapa pihak yang terlibat di dalam bidang pendidikan iaitu guru-guru pelatih IPG, pensyarah IPG, guru sekolah dan Kementerian Pelajaran Malaysia. PSNCU dalam menganjur aktiviti pembelajaran sains serta meningkatkan mutu bahan yang dipamerkan kepada masyarakat amnya dan pelajar-pelajar khasnya. Teori Dalam Pembelajaran Tidak Formal Daripada kajian literatur, teori yang menjadi asas dalam kajian ini adalah Teori Pembelajaran Sosial dan Teori Situasi Kognitif. Teori Pembelajaran Sosial dikemukakan oleh Bandura (1977) merupakan satu teori pembelajaran yang menggabungkan elemen kognitif dan tingkah laku. Mengikut Bandura, pembelajaran berlaku melalui proses pemerhatian dalam suatu konteks sosial. Berdasarkan Teori Pembelajaran Sosial, Braund dan Reiss (2004) menegaskan bahawa pembelajaran bermula apabila individu memberi perhatian terhadap peristiwa dalam persekitaran mereka di mana rangsangan dari persekitaran merupakan elemen penting yang membantu pembelajaran. Teori Situasi kognitif yang dikemukakan oleh Vygotsky (1978) menekankan pentingnya memanfaatkan persekitaran dalam pembelajaran. Persekitaran pelajar terdiri daripada ibubapa, rakan sebaya, kemudahan, kebudayaan, termasuk pengalaman dalam persekitaran tersebut. Vygotsky menegaskan hubungan antara individu dan sosial penting dalam pembentukan pengetahuan yang merupakan faktor terpenting pemicu perkembangan kognitif. Metodologi Reka Bentuk Kajian Pendekatan utama kajian ini adalah berbentuk kuantitatif. Data diperolehi dari tinjauan sebelum dan selepas lawatan ke PSNCU ke atas guru pelatih untuk mengukur sikap mereka terhadap subjek fizik. Dua set soal selidik iaitu pra dan pasca telah digunakan. 19

4 Pendidikan Sains DP. Jilid 12, Bil 2/2012 Dapatan kajian dibandingkan untuk menilai perubahan sikap guru pelatih terhadap subjek fizik. Reka bentuk Ujian Pra-Ujian Pasca Kumpulan Kawalan Serupa telah digunakan. Menurut Mohd. Majid (2005), reka bentuk ini tidak menggunakan pensampelan rawak bagi memilih subjek kajian kerana masalah pengurusan pentadbiran di IPG Kampus Darulaman dan kekangan masa. Instrumen Kajian Kajian ini menggunakan soal selidik yang dibina sendiri oleh pengkaji hasil adaptasi kajian yang telah dijalankan oleh Spall (2005) dan Laura (2005) terhadap murid sekolah rendah sehingga pelajar peringkat ijazah pertama berkait persepsi mereka terhadap subjek Fizik. Soal selidik ini mengandungi 14 item yang terdiri daripada 2 bahagian iaitu Bahagian A(demografi) 3 item dan B (sikap terhadap fizik) terdiri daripada 11 item. Bahagian A dan B digunakan sebagai ujian pra dan pasca. Soal selidik bahagian A dan B menggunakan skala Likert 5 mata. Nama guru pelatih direkodkan supaya maklum balas mereka sebelum dan selepas lawatan sambil belajar ke PSNCU dapat dibandingkan. Tindakan ini membolehkan analisis individu dapat dijalankan dengan lebih mendalam berbanding kajian berbentuk populasi (population-based) semata-mata. Sampel Kajian Kajian ini dilakukan terhadap 20 (6 lelaki- 30% dan 14 perempuan 70%) pelajar semester 3 IPG Kampus Darulaman yang mengikuti Program Ijazah Sarjana Muda Perguruan (PISMP) dalam pengkhususan Sains Pendidikan Rendah. Pelajar ini mengikuti kursus Fizik dalam Kehidupan Harian. Didapati tahap soalan adalah sesuai dan kebolehpercayaan diuji dengan menggunakan SPSS 19 di dapati Cronbach alpha bernilai Nilai kebolehpercayaan Cronbach Alpha adalah baik mengikut Cronbach (1951), Bahagian A ialah dan Bahagian B adalah Prosedur Pengumpulan Data Soal selidik ini telah dilakukan terhadap 20 orang guru pelatih yang telah mengikuti kuliah pengkaji. Ujian pra ditadbirkan pada minggu ke-5 sesi kuliah tentang kursus Fizik Dalam Kehidupan Harian. Pelatih diminta menguruskan sendiri lawatan ke PSNCU pada minggu ke-6 kuliah tetapi pengkaji telah membekalkan wang saku bernilai RM 10 seorang. Ujian pasca ditadbirkan sebaik sahaja pelatih keluar daripada PSNCU oleh pengkaji. Semua responden memberikan kerjasama yang amat baik. Prosedur Penganalisisan Data Data daripada soal selidik yang lengkap diisi oleh guru pelatih direkodkan ke dalam komputer riba menggunakan perisian SPSS versi Semua set soalan didapati telah dijawab dengan lengkap oleh responden. Mana-mana item yang bersifat negatif telah dikodkan semula menjadi nilai positif. Data dianalisis menggunakan statistik deskriptif bagi memperlihatkan kekerapan, peratusan dan min sahaja. 20

5 DP. Jilid 12, Bil 2/2012 Pendidikan Sains DAPATAN Pengkaji meletakkan empat tahap iaitu lemah ( ), rendah ( ), sederhana ( ) dan tinggi ( ) seperti yang pernah dilakukan oleh Azhar (2006) dan Najmuddin (2009). Nilai kebolehpercayaan Cronbach alpha, keseluruhan item ialah bagi kajian sebenar. Keseluruhan tahap sikap guru pelatih adalah berubah selepas menjalani lawatan sambil belajar ke PSNCU ke PSNCU. Aspek sifat subjek fizik telah berubah dari tahap sederhana ke tahap tinggi iaitu 3.75 ke 4.0. Keperluan akademik terhadap subjek berubah dari sederhana ke tahap tinggi iaitu dari 3.78 ke Aspek komunikasi dalam fizik tidak berubah iaitu kekal pada tahap sederhana tetapi menunjukkan peningkatan skor dari 3.26 kepada 3.60 namun tiada perubahan terhadap persepsi gender terhadap subjek fizik. Skor sebelum dan selepas lawatan sambil belajar ke PSNCU adalah rendah iaitu 2.25 kepada Semua min untuk menentukan sikap guru pelatih sebelum dan selepas lawatan sambil belajar ke PSNCU boleh dirujuk pada Jadual 1. Jadual 1: min skor sikap sebelum dan selepas lawatan sambil belajar ke PSNCU N MinUjian pra Min Ujian pasca SIFAT SUBJEK Fizik Seronok Fizik Menarik Releven Kehidupan Harian Min Keseluruhan KEPERLUAN AKADEMIK TERHADAP SUBJEK Mudah Difahami Melalui Latihan Fizik Tak Perlu Hafal Perlu Pandai Matematik Min Keseluruhan PERSEPSI GENDER Subjek Lelaki Subjek Perempuan Min keseluruhan KOMUNIKASI DALAM FIZIK Guna Perkataan Mudah Perkataan Harian Maksud Sama Mudah Bergaul Min keseluruhan

6 Pendidikan Sains DP. Jilid 12, Bil 2/2012 Sifat subjek Berdasarkan dapatan dalam Jadual 2, pengkaji mendapati guru pelatih telah berubah sikap daripada sederhana kepada tinggi setelah menjalani lawatan sambil belajar ke PSNCU. Sifat subjek menjadi lebih seronok, menarik dan relevan dengan kehidupan seharian setelah melawati PSNCU. Dapatan ini disokong dengan komen daripada guru pelatih yang menyatakan PSNCU menyediakan aktiviti yang menguji pengalaman sebenar dan berkaitan dengan pengalaman harian mereka. Dapatan ini telah menggambarkan subjek Fizik telah berubah dari tahap sederhana menjadi sangat menarik dan lebih bermakna kepada guru pelatih. Keperluan akademik terhadap subjek Pengkaji mendapati guru pelatih juga telah berubah sikap daripada sederhana kepada tinggi setelah mengikuti lawatan sambil belajar ke PSNCU. Item Mudah Difahami Melalui Latihan telah berubah dari min skor 3.00 ke Item kedua Fizik Tak Perlu dihafal telah berubah dari min skor 3.95 ke 4.20 dan item Perlu Pandai Matematik telah menurun dari min skor 4.40 kepada 4.15 setelah melawati PSNCU. Dapatan ini telah menggambarkan bahawa guru pelatih lebih memahami keperluan akademik bagi untuk mempelajari Fizik. Persepsi Gender Terhadap Fizik Berdasarkan dapatan dalam jadual 2, pengkaji mendapati sikap guru pelatih tidak berubah ke atas persepsi jantina terhadap subjek Fizik setelah menjalani lawatan sambil belajar ke PSNCU. Min keseluruhan untuk aspek ini ialah 2.25 sebelum intrevensi dan 2.23 selepas lawatan sambil belajar ke PSNCU. Item Subjek Pelajar Lelaki telah menurun dari rendah kepada lemah iaitu dari min skor 2.65 kepada Item kedua Subjek Pelajar Perempuan telah berubah dari lemah kepada rendah iaitu min skor 1.85 ke Dapatan ini telah menggambarkan bahawa guru pelatih bersetuju bahawa Fizik bukanlah subjek yang didominasi mana-mana golongan mengikut jantina. Komunikasi dalam Fizik Berdasarkan dapatan dalam jadual 2, pengkaji mendapati guru pelatih juga telah berubah sikap dari tahap rendah kepada tahap sederhana sebelum dan selepas lawatan sambil belajar ke PSNCU dilakukan. Item Guna Perkataan Mudah telah berubah dari min skor 2.60 ke 3.30, item kedua Menggunakan Perkataan Harian Dengan Maksud Yang Sama telah berubah dari min skor 3.35 ke 3.60 dan item Sukar Bergaul dengan Orang lain telah meningkat dari min skor 2.65 kepada 3.90 setelah melawati PSNCU. Dapatan ini telah menggambarkan bahawa guru pelatih lebih memahami komunikasi yang berlangsung dalam subjek Fizik. Perbincangan Kajian ini mendapati terdapat perubahan sikap guru terhadap aspek sifat subjek itu dan keperluan akademik yang dikehendaki bagi subjek fizik. Berikutan dari lawatan ke PSNCU guru pelatih didapati lebih signifikan menyatakan mereka lebih suka akan subjek Fizik, bersetuju ia adalah menarik dan menolak penyataan bahawa ia membosankan. 22

7 DP. Jilid 12, Bil 2/2012 Pendidikan Sains Responden juga didapati kurang bersetuju dan hampir menolak idea yang menyatakan Fizik menggunakan perkataan yang sukar dan kompleks selepas menjalani lawatan sambil belajar ke PSNCU. Guru pelatih juga lebih bersetuju menyatakan Fizik ialah subjek yang menarik dan releven dalam kehidupan mereka. Namun kajian ini juga mendapati tiada sebarang perubahan sikap terhadap aspek persepsi gender terhadap subjek Fizik serta komunikasi yang digunakan dalam pembelajaran Fizik. Dapatan kajian ini berbeza daripada kajian Laura (2005) yang mendapati perubahan yang positif untuk semua aspek yang dinilai. Perbezaan dapatan ini disebabkan responden kajian ini merupakan pelajar yang telah mendapat pendedahan tentang subjek Fizik sebelum mereka bergelar guru pelatih. Kajian lalu juga telah menunjukkan bahawa dengan membenarkan seseorang individu mengambil tanggungjawab terhadap proses pembelajaran sendiri hasil yang positif akan diperoleh individu tersebut. Pusat sains dan muzium sains bertujuan menyediakan pengalaman pembelajaran yang menyeronokkan kepada pelawatnya. Kajian telah menunjukkan yang ia telah memberikan kesan positif terhadap afektif dan kognitif Junoh et.al., (2006). Dapatan ini mencadangkan supaya lawatan sambil belajar ke pusat sains dapat diintegrasikan dalam pembelajaran sebagai medium pengajaran tidak formal bagi menyokong pembelajaran dalam kurikulum sekolah. Kesimpulan Memasukkan pembelajaran tidak formal ke dalam pembelajaran formal secara tidak langsung dapat menyumbang kepada peningkatan kualiti pembelajaran. Kajian ini telah memperlihatkan terdapatnya perubahan sikap terhadap subjek Fizik ke tahap yang lebih baik. Perubahan sikap positif terhadap sesuatu merupakan elemen penting pendorong kejayaan. Ia menjadikan pelajar lebih berkeyakinan dan bermotivasi untuk mendalami subjek ini. Justeru, warga pendidik dan pihak pusat sains sendiri harus mengambil peranan utama bagi memasukkan elemen lawatan ke pusat sains dalam proses pembelajaran. Pihak pusat sains juga dapat melakukan perubahan yang seiring dengan kehendak kurikulum sains di IPG dan sama-sama membantu mendidik masyarakat dalam meningkat ilmu pengetahuan sains dan teknologi. Rujukan Bransford, J., Vye, N., Stevens, R., Kuhl, P., Schwartz, D., Bell, P., Meltzoff, A., et al. (2005). Learning Theories and Education: Toward a Decade of Synergy. California. Braund, M. and Reiss, M. (2004). Learning Science Outside The Classroom. London: RoutledgeFalmer. Braund, M. and Reiss, M. (2006). Towards a more aunthentic science curriculum: the contribution of aout-of-school learning, International journal of science Education, 28(12): Brennan, B. (1977). Reconceptualizing nonformal education: International Journal of Lifelong Educatio, 16(3)

8 Pendidikan Sains DP. Jilid 12, Bil 2/2012 Davies, R.B (1971). Hypothesis testing when a nuisance parameter is present only under the alternative. Biometrika, 64, Honey and Mumford Learning Style Survey, diakses daripada laman sesawang pada 1 Sept 2012 Laura Grant, (2005), Evaluation Of The Impact Of Space Centre Visit On The Cognitive And Affective Domain Of Key Stage 3 Students. Unpublished thesis. University of Liverpool. Mazanah Muhamad (2001). Historical and Contex of Adult &Continuing Education in Malaysia. Kuala Lumpur: UNESCO Institute for Education Germany & Universiti Putra Press. Najmudin, S.H.(2009). Kajian Persepsi Pelajar Terhadap tahap Profesionalisma Guru Pendidikan Islam MRSM. Journal of Islamic and Arabic Education, 1(2)