REDUKTIM, RIPERDORIM, RICIKLIM 3R METODA EKOLOGJIKE

Transcription

1 Group menv Vlerësim Mjedisi, Energji, Natyrë M.sc. Marianthi GURI REDUKTIM, RIPERDORIM, RICIKLIM 3R METODA EKOLOGJIKE TË TRAJTIMIT TË MBETJEVE URBANE Ky libër u bë i mundur të botohet në sajë të financimit të Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës që Në emër të Shoqates Menv group dhe si autor të këtij libri kemi kënaqësinë t iu shprehim mirënjohje të thellë. TIRANË, NENTOR Shoqata Menvgroup, Rr. Sami Frashëri, Godina. 13, Kati II - Tel:

2 Ky botim bazohet nё rezultatet e projektit Pregatitja e katalogut praktik Sistemi Industrial Ekologjik i Menaxhimit tё Mbetjeve Bashkiake SIEMMB tё realizuar nga Drejtuesi i projektit M.sc. Marianthi GURI, me pjesёmarrjen e specialistёve shqiptar, si dhe me pёrkrahjen e vazhdueshme tё Drejtorisë së Kerkimeve Shkencore, pranë Ministrisë së Arsimit dhe të Shkences. Projekti u mbёshtet me financim nga Ministria e Arsimit dhe Shkencës nё kuadrin e POGRAMIT KOMBËTAR PËR KËRKIM E ZHVILLIM (PKKZH). I gjithë ekipi e ka konsideruar këtë projekt si një sfidë reale, jo vetëm për zhvillimin e moduleve aplikuese të të mësuarit të studentëve të Inxhinierise së Mjedisit, por për të gjitha nivelet e qeverisjeve vendore të Shqipërisë. Paralelisht, projekti hap drejtime të reja për menaxhime të mëtejshme dhe njeherazi shërben si manual për zbatimin e metodave ekologjike të trajtimit mbetjeve urbane në të gjitha nivelet e qeverisjeve lokale dhe qendrore. Koha është për të bërë një zhvillim ndryshe, më të fokusuar, më të koordinuar dhe më të përgjegjshëm. Besoj se objektivat e MSA sigurojnë një mundësi për të bërë pikërisht këtë. Ne shpresojmë se ky botim do të jetë një burim me vlerë për të gjithë palët e interesuara. Ky libër ka për qëllim të jetë i një drejtimi, shëmbull i evolucionit të kohës së fundit në Ekomenaxhimin e Mbetjeve Urbane në kontekstin e Bashkimit Evropian. Autori Shoqata Menvgroup, Rr. Sami Frashëri, Godina. 13, Kati II - Tel:

3 PËRMBAJTJA PARATHËNIE...4 HYRJE...5 I. ADMINISTRIMI AKTUAL I MBETJEVE URBANE NË SHQIPËRI Administrimi aktual Konstatimet....6 II. METODAT EKOLOGJIKE TË TRAJTIMIT TË MBETJEVE URBANE Metodat ekologjike të trajtimit të m.u. sot në botë Pozicioni dhe rëndësia e 3R në hierarkinë e trajtimit të Mbetjeve urbane....9 III. TRAJTIMI EKOLOGJIKO EKONOMIK Reduktim i mbetjeve Riperdorimi i mbetjeve IV. RICIKLIMI Të përgjithëshme Përfitimet nga Riciklimi në përgjithësi...12 V. LLOJET E MATERIALEVE TË RICIKLUESHËM Të pëgjitheshme Llojet e materialeve të riciklueshme VI. ZHVILLIMI I NJË PROGRAMI RICIKLIMI Të përgjithëshme Karakteristikat e Riciklimi Vlerësimi i Tregjeve dhe Zhvillimi i Strategjive të Tregëtimit të Riciklimeve Tiparet strukturale Vlerësimi dhe Zgjedhja e Teknologjive të Trajtimit Mënyrat e mbledhjes së riciklimeve VII. QENDER TRAJTIMI DHE STOKIMI PER RICIKLIMIN...34 VIII. PROGRAMI PËR RICIKLIMIN E MBETJEVE URBANE Te pergjithshme Fazat e programit pёr mbёshtetjen e riciklimit tё mbetjeve Elementet e Programit të riciklimit tё mbetjeve Siguria publike Tregjet për materialet e ricikluara..43 IX. PROGRAM INFORMIMI PËR PUBLIKUN Inkurajimin e Tregut që të punojë për Mjedisin Bashkëpunimi miqësor me sipёrmarrjet private Gjetja e rrugëve të reja duke punuar pranë tregut nëpermjet biznesit dhe konsumatoreve Perfshirja e qytetareve dhe ndryshimi i mёnyrës së të sjellurit 47 X. POLITIKAT PËR TË FUQIZUAR TREGUN PËR RICIKLIMET Politika më e mirë për të stimuluar riciklimin 49 XI. RICIKLIMI I MBETJEVE NË VENDET E ZHVILLUARA Te pergjithshme Efekshmeria e riciklimit Modelet e zakonshme...54 PËRKUFIZIM TERMASH LITERATURA Shoqata Menvgroup, Rr. Sami Frashëri, Godina. 13, Kati II - Tel:

4 Parathënie Njё ambient i pastër dhe i shёndetshёm ёshtё pjesё dhe ngastër e begatisë dhe cilësisë sё jetёs, qё ne dёshirojmё pёr vehten tonё tani dhe pёr fëmijёt tanё nё tё ardhmen. Shkallët që ngjisim e zbresim përditë në pallatin tonë, rrugët e shtëpisë, oborri i shkollës, përtej qytetit etj., kërkojnë dashuri e kujdes prej nesh, në mënyrë që të bëhen për ne mjedisi, ku të bashkëjetojmë me ajër të pastër, ushqim të shëndetshëm, duke u kthyer në hapësira mikëpritëse të bashkëjetesës tonë qytetare. Mbeturinat nuk janё vetёm gjёra tё cilat ne nuk na nevojiten mё, as gjёra qё na mbesin nga prodhimi i mallrave tё ndryshme. Ato janё edhe gjёra me tё cilat ne mund të përfitojmë. Eliminimi i mbeturinave urbane përbën një hallkë jetike në konceptin fillim përfundim të menaxhimit të mbeturinave urbane. Theksi i tanishëm mbi parandalimin e ndotjes, si dhe zhvillimi i teknologjive të trajtimit ka si rezultat pakësimin e volumit të mbeturinave urbane, të cilat duhet të eliminohen. Volumet e mbeturinave janё parashikuar tё rriten vazhdimisht pёrderisa mos tё merren veprime qё ta zgjidhin këtë problem. Të gjithë prodhojnë mbetje. Sasia e përgjithshme e tyre rritet çdo vit me 3%. Parandalimi i mbeturinave do të jetë një element kyç i një politike të integruar. Masa të forta fillimisht nevojiten për të nxitur ripёrdorimin (reuse), zvogëlimin (reduction) dhe riciklimin (recycle) dhe përpunimin e mbetjeve, e cila quhet ndryshe edhe hierarkia e mbetjeve. Riciklimi i mbetjeve është një mundësi ekologjike dhe fitimprurëse në menaxhimin e mbetjeve ndaj mundësive të tjera, si landfill (vendgroposje) ose incenerim (djegie). Edukimi i qytetarëve për të reduktuar, ricikluar mbetje urbane nuk është zgjidhja e plotë, por është një fillim i mbarë. Riciklo për të kursyer energji, material, sipërfaqe..! Sistemimi i Mbetjeve Bashkiake është kryer dhe vazhdon të kryhet, në mënyrë primitive. Ato shkarkohen në vende të papërshtatshëm e të ndaluara. Aktualisht, në vendin tonë ende nuk po kryhet ndonjë lloj ndarje apo trajtimi. Shoqata Menvgroup, Rr. Sami Frashëri, Godina. 13, Kati II - Tel:

5 Foto 1. Pamje nga djegia në vendhedhjen e mbetjeve urbane të Durrësit Hyrje Administrimi i Integruar i Mbetjeve Urbane është një proçes tërësor me shumë hallka dhe opsione, që synon një mjedis sa më të pastër e me ndikim sa më minimal të mbetjeve në mjedisin përreth dhe në shëndetin e njeriut. Palanifikimi i një sistemi reduktimi, riperdorimi dhe riciklimi efektiv kërkon një arritje sistemi. Vendimet rreth koleksionimit, marketingut, dhe procesit të riciklimit janë të lidhur me njëri tjetrin. Të marrësh një vendim rreth një elementi të programit të riciklimit pa marrë parasysh efektin e vendimit ndaj elementëve të tjerë mund të çojë drejt një programi jo efektiv dhe të shtrenjtë, me një kritikë të shtrirë tek publiku dhe një pjesëmarrje të dobët. Meqënëse publiku (qytetarët, familjet dhe bizneset) duhet të mbështeten në pjesëmarrje duke ndarë një përqindje të lartë të riciklimit të materialeve te papërmbajtur, programi duhet të jetë i planifikuar në përputhje me leverdinë dhe mbështetjen e publikut, si objektiv kryesor. Që të sigurojë sukses, një program i bashkuar riciklimi duhet të zhvillohet në një stil të bashkërenduar. Së pari, bashkitë duhet të vendosin se cilët materiale duhet të riciklohen, duke u bazuar në një analizë të vëllimit të materialeve të riciklueshëm të komunitetit, që mund të kthehen në funksionin e riciklimit dhe tregtueshmerinë dhe ekonominë mbajtjëse të këtyre materialeve. Kur bëhen të njohura se cilët materiale do të koleksionohen dhe në çfarë volumi, vendosen mënyrat e koleksinimit, procesi, çmimi i procesit dhe hapësira e grumbullimit. Nevojat e blerësve të fortë do të ndihmojnë vendosjen e llojeve dhe të paisjeve për procesin. Së dyti, programi i riciklimit duhet planifikuar, që të plotësojë kushtet e riciklimit të bazuara në legjislacion specifik të procesit për zhvillimin dhe funksionimin e programit te riciklimit. Riciklimi siguron një mundësi për bashkpunimin midis publikut dhe sektorëve privatë. Qëllimi i këtij libri është që të njihen dhe studjohen metodat e Reduktimit, Riperdorimit dhe Riciklimit (3R) të mbetjeve urbane për funksionimin e tyre, si edhe përcaktimin e masave për eliminimin e defekteve, sygjerimin e përmirësimin e teknologjisë në përdorim të materialeve si lëndë e parë, krijim të lehtësirave fiskale, si dhe rekomandime për pregatitjen e disa amendamenteve, që ndihmojnë direkt në këto procese. Falenderime Falenderojmë Ministrinë e Arsimit dhe Shkences, Tiranë për lehtësirat që ka krijuar në fushën e bashkëpunimit, me mbështetjen financiare për kryerjen dhe botimin e këtij libri. Shoqata Menvgroup, Rr. Sami Frashëri, Godina. 13, Kati II - Tel:

6 Falenderojmë specialistë jo vetëm të kësaj Ministrie, por edhe biznesin privat dhe koleksionistёt e parё, tё angazhuar me riciklimin e plastikës, letrës, duke kontribuar për një kryerje e realizim të riciklimit të mbetjeve, një problem i madhë sot në Shqiperi. Shoqata Menvgroup, Rr. Sami Frashëri, Godina. 13, Kati II - Tel:

7 I. ADMINISTRIMI AKTUAL I MBETJEVE URBANE NË SHQIPËRI 1.1. Administrimi aktual Vend hedhjet janë pika kryesore të grumbullimit të plehrave, sot në Shqipëri dhe pika më problematike në vendin tonë. Pjesa më e madhe e mbetjeve urbane, si dhe mbeturinat spitalore grumbullohen dhe digjen në gjëndje të lirë. Mbetjet e ngurta duke u djegur në gjendje të lirë ndotin ajrin nëpërmjet prodhimit të erërave mbytëse. Tymi dhe erërat e këqija përhapen në një largësi me reze deri 5 km (Foto 6,8). Nga vend hedhjet çlirohet gaz metan dhe grimca pluhuri me përmbajtje metalesh të rëndë, si dhe përberje të tjera inorganike dhe organike si dioksina, furane (UNEP. 2000). Në një mostër ajri të marrë nga UNEP i janë gjetur derivate të benzenit, gazra të efektit serrë dhe ferone. Pra, kushtet e cilësisë së ajrit në vend hedhjet paraqesin kërcënime serioze për banorët rreth këtyre zonave. Foto 2. Nuk kryhet asnjë lloj përpunimi 1.2. Konstatimet Nga studimi i Vlerësimit të Mundësive të Riciklimit të Mbetjeve të realizuar nga Shoqata Menvgroup me finacim të Ministrisë së Mjedisit, është vlerësuar përbërja mercelogjike e mbetjeve urbane (skema 1) dhe që nga kjo përbërje vetëm 2% e mbetjeve totale tё plastikёs janë duke u ricikluar. Në Shqipëri ekzistojnë rreth 80 linja të riciklimit të polietilenit PE për prodhimin e plastmasit të serrave, qeseve plastike për ambalazh, PVC=shapka plastike, Shoqata Menvgroup, Rr. Sami Frashëri, Godina. 13, Kati II - Tel:

8 rzervuarve të ujit, vazo lulesh, tubacine, thasë për fabrikat e këpucëve etj. Fabrikat e riciklimit të plastikës ndodhen në Durrës, Shkodër, Elbasan, Tiranë, Fier, Lushnje etj. Mungesa e informimit të publikut në problemet e menaxhimit tё mbetjeve sipas hierarkisё ka sjellё pamjaftueshmëri tё njohurisë përreth ku, kur, pse dhe sa mbetje njerëzit prodhojnë në shtëpitë e tyre, dhe cilat janё mёnyrat e mbledhjes pёr tё lehtёsuar riciklimin e mbetjeve nё tёrёsi. Domosdoshmёria e dhënies së informacionit për përfitimet mjedisore të Rreduktimit, Riperdorimit, Riciklimit, arritjen e sistemit të riciklimit, mёnyrat e grumbullimit tё mbetjeve ështё një nga mënyrat, për të rritur pjesëmarrjen e komunitetit në kotributin e proçesit tё riciklimit. Përveç mungesës së informacionit dhe të një tradite, e cila vjen dhe si pasojë e kohës së shkurtër të bashkëjetesës së banorëve, prejardhjet e ndryshme kulturore, mungesat e koshave të ndarë, heqja jo e rregullt e plehërave, ndikojnë dhe bëjnë të pa realizueshme zhvillimin e Reduktimit, Riperdorimit dhe Riciklimit. Këto metoda ofrojnë zgjidhje mjedisore të integruara me zgjidhjen ekonomike, duke iu përmbajtur parimeve të menaxhimit të integruar të mbetjeve urbane, uljen e sasisё sё mbetjeve dhe njohjes së praktikës më të mirë Letër Tekstil Plastikë Jo Solide Qelq Metale Inerte Tjetër Skema 1. Përbërja në % e mbetjeve në Shqipëri (viti 2006) Shoqata Menvgroup, Rr. Sami Frashëri, Godina. 13, Kati II - Tel:

9 II. METODAT EKOLOGJIKE TË TRAJTIMIT TË MBETJEVE URBANE 2.1. Metodat ekologjike të trajtimit të M.U. sot në botë Sot në botë aplikohen disa metoda për trajtimin e mbetjeve të ngurta urbane të cilat ndahen në 2 grupe të medha: A. Trajtimi ekologjiko ekonomik B. Trajtimi industrial Në trajtimin ekologjik përfshihen (Skema 2): 1. Reduktim (strategji europiane) 2. Riperdorim 3. Riciklim 4. Kompostim 5. Vendgroposje e Kontrolluar (Landfill) Që të gjitha së bashku kontrollojnë 85% të trajtimit të MNU në botë. Në trajtimin industrial përfshihet: Furra termike incenerator që kontrollon 10 15% të trajtimit të MNU Piroliza Shoqata Menvgroup, Rr. Sami Frashëri, Godina. 13, Kati II - Tel:

10 Lënda e parë Aktivitetet Riciklimi Mbetjet Reduktim Ripërdorim Mbeturinat Kompostimi Perpunimi i mbeturinave Groposje Incinerimi Skema 2. Trajtimi Ekologjik sipas Hierarkis së Mbetjeve 2.2. Pozicioni dhe Rëndësia e 3R në hierarkinë e trajtimit të M. U. Administrimi i Integruar i Mbetjeve Urbane (Skema 5) është një proces kompleks e tërësor me shumë hallka dhe opsione, dhe jo thjesht si proces vend depozitimi të tyre në vend groposje të kontrolluar inxhinierike (landfill). Administrimi dhe menaxhimi i integruar i mbetjeve urbane përfshinë: Reduktim te mbeturinave që në burim; Ndarje, vend depozitime familjare; Riperdorim te mbeturinave; Mbledhjen dhe transportimin e mbeturinave; Riciklimin jashtë vendit të grumbullimit; Trajtimin primar të mbeturinave (biologjik, kimik/trajtim fizik, kompostim); Verifikimin e sistemit për transportin dhe venddepozitimin e mbeturinave urbane Karakteristikat e mbeturinave urbane Vend depozitim përfundimtar (landfill); Shoqata Menvgroup, Rr. Sami Frashëri, Godina. 13, Kati II - Tel:

11 Riciklimi i lëndëve të zbërthyeshme Standartet Mjedisore Furnitori Transporti Skemë Zhvillimi Studim Tregu Marketing Informacion Informacioni i Prodhimit Heqje Riciklim Burim Prodhim Magazinim Hedhje Shërbimi i Trajtimit Manaxhimi i Lëndëve Skema 3 Pozicioni i Riciklimit në sistemin e qarkullimit të Mbetjeve Shoqata Menvgroup, Rr. Sami Frashëri, Godina. 13, Kati II - Tel:

12 III. TRAJTIMI EKOLOGJIKO-EKONOMIK 3.1. Reduktim i mbetjeve Zvogëlim në burim do të thotë të pakësosh sasinë ose toksicitetin e mbeturinave të prodhuara që në burimin prodhues të tyre. Reduktimi në burim është mënyra e vetme dhe më efektive për të menaxhuar mbeturinat pa kosto, duke reduktuar efektet e dëmshëm rrjedhimisht edhe toksicitetin e mbeturinave. Një sistem industrial ekologjik është i suksesshëm, nëse redukton nevojën për materiale nga burime të virgjër. Një pikësynim tjetër duhet të jetë implementimi i proceseve që eliminojnë përdorimin e substancave toksike si p.sh metalet e rëndë që nuk janë të biodegradueshëm dhe që janë kërcënim për ambjentin atje ku shkarkohen. Strategjitë për reduktimin e materialeve të përdorur duhet të udhëhiqen nga teknologjia, ekonomia dhe rregulli. Rrugët kryesore, në të cilat konsumi i materialeve reduktohet janë: Dematerializimi, që nënkupton përdorimin e më pak lëndës së parë për një produkt të caktuar. Zëvendësimi, që nënkupton përdorimin e një materiali të bollshëm në natyrë dhe të sigurt për ambientin në vend të një materiali deficitar dhe/ose toksik. Ripërdorimi i produkteve/materialeve (përdorimi disa herë i qeseve plastike). Rritja e jetëgjatësisë së produkteve (p.sh. bateri të rikarikueshme). Riciklimi. Nxjerrja e materialeve të dobishme nga mbeturinat (Komposti i mbetjeve organike). Kjo metodë është efektive veçanërisht në zvogëlimin e sasisë së mbeturinave të kopshteve (parqeve, lëndinave), rrjedhimisht banorët do të zgjedhin të menaxhojnë këto mbeturina duke i reduktuar, në mënyrë që të evitojnë pagesën e taksës për mbledhjen dhe trajtimin e këtyre mbeturinave. Reduktim i mbetjeve do të thotë që të mos lejojmë lindjen e mbeturinave. Kjo paraqet një mbrojtje aktive të mjedisit, ndërkohë që grumbullimi dhe trajtimi i malit të mbeturinave është vetëm një nevojë edhe pse e domosdoshme. Zakonet tona të blerjes ndikojne direkt në lindjen dhe përbërjen e mbeturinave. Duke i parë në këtë plan, vendimet tona për të blerë janë gjithmone vendime pro ose kundra mbrojtjes së mjedisit apo dhe evitimit të mbeturinave. Evitimi i mbeturinave është masa e vetme për përballimin e mbeturinave. Marrja me Reduktimin e mbeturinave nga njëra anë sjell një njohuri mbi problemet e mjedisit dhe nga ana tjeter dhe një ndjenjë përgjegjësie për ambjentin tonë. Shoqata Menvgroup, Rr. Sami Frashëri, Godina. 13, Kati II - Tel:

13 Reduktimi i mbetjeve do të thotë: 1. Blejrjen në mënyrë të ndërgjegjëshme për mjedisin (kursimi i paketimeve); 2. Prodhimin e vet produkte ( p.sh. kos); 3. Zgjedhjen e paketimit të ricikluar; 4. Kursimin e energjisë, ujit, kimikatet; 5. Mos flakjen e artikujve; 6. Zgjedhjen e produkteve me paketim minimal; 7. Reduktimin e qeseve plastike për të hedhur tutje, duke e zevendesuar me çantë pazari shumë përdorëmshe në supermarket; 8. Ripërdorimi i poçeve të kosit për të rritur lulet; Riperdorimi i mbetjeve Është rikthimi i mbeturinave nëpërmjet qarkullimit në lëndë të parë natyrore (p.sh. nëpërmjet kompostimit), ose riciklimit (p.sh. për përftimin e lëndëve të dyta ose të energjisë), si edhe mbeturina të cilat me një shpenzim të vogël mund të përdoren sërisht. Ripërdorimi = Recycling në një kuptim më të ngushtë (përkufizim) Grumbullimi i veçuar si dhe pregatitja e mbeturinave për ti përdorur sërisht; Përdorimi ose për një qëllim origjinal ( p.sh një fletç druri (që përdoret në kuzhinë për prerjen e qepës, domates) për kuti, një qelq i vjeter për një qelq të ri) ose për një përdorim të dytë me një pretendim cilësie më të ngushtë (p.sh hekurishte për furrnaltat). Ripërdorimi qëndronë në mundësinë e perfshirjes së materialeve të vjetra. Riperdorimi fillon me grumbullimin e veçuar të materialeve të vjetra në shtepi ose në ndërmarje. Ripërdorimi p.sh.përdorimi i tullave të një godine të shembur për të ndërtuar dekoracione ose ndonjë godinë më të vogël. Riparimi mundëson një produkt për një jetëgjatësi më të madhe. Makineritë zakonisht riparohen shumë herë gjatë jetës së tyre. Por në disa raste makineritë shumë të sofistikuara janë të veshtira për t u riparuar dhe këto kosto të larta dhe vështirësi riparimi kushtëzojnë hedhjen poshtë të tyre Riprodhimi Industria e automobilave është shembulli më konkret, ku pjesë të përdorura të një makinerie përdoren për të riprodhuar pjesë të një makinerie tjetër. Shoqata Menvgroup, Rr. Sami Frashëri, Godina. 13, Kati II - Tel:

14 IV. RICIKLIMI 4.1. Të pëgjitheshme Riciklimi është një seri aktivitetesh, që përfshijnë: grumbullimin, ndarjen, dhe procesin e kthimit për përdorim të mbetjeve si lëndë e parë në procesin e prodhimit të produkteve te dobishme, duke kursyer energji. Riciklimi është një pjesë shumë e rëndësishme e qëndrueshmërisë së hierarkisë së menaxhimit të mbetjeve. Theksi i tanishëm mbi parandalimin e ndotjes, si dhe zhvillimi i teknologjive të trajtimit të mbetjeve ka si rezultat pakësimin e volumit të mbeturinave urbane për të ricikluar 100%. Parandalimi i mbeturinave është një element kyç dhe realizohet duke nxitur riciklimin e mbetjeve. Riciklimi nënkupton atë proçedurë, me ndihmën e së cilës materialet e vjetra dhe mbetjet përgatiten në mënyrë që ato të mund të përdoren në një prodhim të ri (material recycling) ose në aparate të përshtatshme djegëse për përftimin e energjisë nëpërmjet djegies (energji recycling). Riciklimi është proçes i ripërpunimit të Mbetjeve në një prodhim të ri, me dhe pa ndryshuar strukturën kimike të materialit Përfitimet nga Riciklimi në përgjithësi Zvogëlon nevojën për hapësira të landfilli it; Kursen taksat; Kursen harxhimin e energjinë me 2/3..; Zvogëlon ndotjen; Mbron burimet tona të pamjaftueshme; E bën botën një vënd të këndshëm për të jetuar; Riciklimi kontribuonë në togun e madh të mbetjeve, duke i ndarë që në shtëpi (Skema 4), njësi shitje e shërbimi ambulant! Shoqata Menvgroup, Rr. Sami Frashëri, Godina. 13, Kati II - Tel:

15 Skema 4. Ndarja e mbetjeve ne shtepi Shoqata Menvgroup, Rr. Sami Frashëri, Godina. 13, Kati II - Tel:

16 Skema 5 Shoqata Menvgroup, Rr. Sami Frashëri, Godina. 13, Kati II - Tel:

17 V. LLOJET E MATERIALEVE TË RICIKLUESHËM 5.1. Të pëgjitheshme Lista potenciale e materialeve riciklues vazhdon të rritet, meqënëse zhvillimi teknologjik bën që më shumë materiale të riciklohen, duke u klasifikuar dhe grupuar në katër kategori: 1. Kategoria e parë konsiston në elementë që ndodhen me shumicë dhe në sasi të pakufizuar në produktet e konsumit. Ushqimet janë një shembull i këtij produkti, sapunët konsumohen për qëllime pastrimi, shkarkohen në tubat e shkarkimit dhe precipiton si kripë e patretshme e kalciumit dhe përfundimisht biodegradon. Material të kësaj kategorie të riciklueshme shkarkohen në natyrë dhe riciklohen përmes proceseve natyrorë ose me investime fare të vogla si janë p.sh llumrat e ujërave të ndotur urbanë të përdorur si pleh organik. 2. Kategoria e dytë e materialeve të riciklueshme konsiston në elementë që nuk janë me pakicë por të përdorur në forma të ndryshme pengojnë riciklimin. Druri është një shembull tipik. Të paktën ato pjesë drurësh që janë përdorur në godina që më pas shëmben mund dhe duhen ricikluar. Shembulli më i mirë i kësaj klase është letra. Fibrat e letrës mund të riciklohen mbi pesë herë dhe janë të një natyre të tillë që lehtëson riciklimin. Më tepër se 1/3 e produktit botëror të letrës është me origjinë nga riciklimi dhe ky fraksion do të rritet mbi 50% në dekadat e ardhshme. Shkaku kryesor i riciklimit të letrës nuk është nevoja për dru për të prodhuar letër të virgjër por nevojat në rritje për venddepozitimin e mbeturinave të letrës. Faktorët që komplikojnë riciklimin e letrës janë ngjitësat, bojrat, kapëset, yndyrërat dhe papastërti të tjera si edhe tendenca që kanë fibrat e letrës së ricikluar për t u bërë më të shtrira, më pak të forta dhe më të thata sesa fibrat e sapoprodhuara nga drurët. 3. Kategoria e tretë e materialeve të riciklueshm konsiston në ata elementë, kryesisht metale, rezervat botërore të të cilëve janë të ulëta. Kromi, platini dhe gjithë grupi i metaleve të çmuar janë shembuj të këtyre elementëve. Duke dhënë maksimiumin e mundësive për riciklimin veçanërisht përmes mekanizmave me çmime të lartë duket se burimet natyrorë të këtyre metaleve nuk do të shterojnë në sajë të riciklimit në një të ardhme të afërt. 4. Kategoria e katërt e materialeve për t u marrë në konsideratë në riciklim konsiston në pjesë dhe aparate kështu p.sh pjesë makinerish të diskutuara më sipër (kategoria e Shoqata Menvgroup, Rr. Sami Frashëri, Godina. 13, Kati II - Tel:

18 metaleve). Në shumë raste këto pjesë riparohen dhe ripërdoren edhe n.q.s kjo nuk është e mundur depozita për këto produkte, shërbejnë si pikë furnizimi për riciklimin. Materialet variojne nga vecoritë e tyre për riciklim, si letra, qelq, plastika, copa metalesh dhe goma të shpërdoruara. Më të riciklueshmit janë mbeturinat metalike në një formë relativisht të pastër, kështu metalet shkrihen dhe ripërdoren në komponentë të tjerë të dobishëm. Ndër materialet më pak të riciklueshëm janë polimerët e përzier apo përbërësit të cilët nuk mund të ndahen. Kimia e disa prej polimerëve është e tillë që një herë e formuar nga monomerët nuk mund të shpërbëhet dhe të riformohet në një formë tjetër të dobishme. Një aspekt i rëndësishëm i industrisë ekologjike të aplikuar për riciklimin e materialeve konsiston në proceset e ndarjes, që përfshihen në materiale të papërzierë për riciklimin, në fund të ciklit të një produkti. Një shembull i kësaj ndarjeje është karboni grafit, që ndahet prej epoxirezinave, që përdoren për t`i lidhur bashkë në fibra karboni kompozitë. Industria kimike sjell shumë shembuj ku ndarja është e nevojshme p.sh ndarja e metaleve të rëndë nga solucionet ose baltrat përftohet një sasi e konsiderueshme metali duke lënë ujë jo toksik ose materiale të tjerë për depozitim të sigurt ose për ripërdorim Llojet e materialeve të riciklueshme a. Riciklimi i plastikave Që pas Luftës së II Botërore plastikat janë bërë një problem i madh në mbeturinat urbane. Pjesa më e madhe e plastikave nuk biodegradojnë mirë ose aspak dhe kontributi i tyre ne mbeturinat solide është i madh në fushat e grumbullimit të plehrave edhe pas biodegradimit të mbeturinave të tjera. Në sajë të varietetit të përbërjes, papastërtive, pigmenteve përbërës dhe faktorëve të tjerë, riciklimi i plastikave në mbetjet e ngurta urbane është një synim që duket premtues. Teknologjia e riciklimit të plastikave të paskonsumit është zhvilluar më shpejt sesa teknologjia e riciklimit të materialeve të tjerë këtë gjysmë shekull. Megjithatë, vetëm pesë vitet e fundit të dhjetëvjecarit të kaluar, postkonsumet plastikë të polietilenit me densitet të lartë (HDPE) dhe teraftelati polietileni (PET) janë konsideruar si të riciklueshëm (Foto 3). Këto dy prodhime, sidomos plastikat HDPE të shisheve të qumështit dhe PET i pastër, tani në treg zënë një vend të rëndësishëm. Tregu për plastikat është më pak i zhvilluari ndërmjet tregjeve të riciklimit për shkak të aftësive të vona të riciklimit. Megjithatë, shumë plastika janë dendësuar, duke i petëzuar, duke i bërë deng ose duke i copëtuar dhe më vonë iu shiten konvertuesve. Plastikat ndahen në dy klasa fakt ky që ndikon shumë në riciklimin e tyre. 1. Termoplastikat janë ato të cilat bëhen fluide kur ngrohen dhe ngurtësohen kur ftohen. Përderisa ato mund të nxehen, të shkrihen dhe të riformohen shumë herë, Shoqata Menvgroup, Rr. Sami Frashëri, Godina. 13, Kati II - Tel:

19 termoplastikat janë shumë të riciklueshme. Termoplastikat e riciklueshme përfshijnë: Polialkenet (polietilenet dhe polipropilenet me dendësi të ulët dhe të lartë), Polivinilkloridet (PVC), që përdoren në sasi të mëdha për të prodhuar tuba plastikë, produkte shtëpiakë dhe materiale të tjerë rezistentë. Polietilenet, polistirenet dhe tereftalatet. Ambalazhet plastikë kryesisht prodhohen prej termoplastike dhe potencialisht janë të riciklueshëm. Për fat të mirë nga pikëpamja e riciklimit termoplastikat përbëjnë sasinë më të madhe të plastikave të përdorura. 2. Plastikat termorezistente janë plastikat, të cilat formohen nga lidhjet midis njësive polimerike kur ato ngrohen. Këto lidhje formojnë cepat e plastikave të cilat nuk zbuten kur ngrohen. Megjithëse plastikat termorezistente nuk mund të riciklohen ato mund të digjen për të përftuar nxehtësi prej tyre. Një klasë e rëndësishme e plastikave termorezistente janë epoxi rezinat që karakterizohen nga një atom oksigjeni i vendosur midis dy atomeve karbon fqinjë (1,2 epoxide ose oxirane). Epoxidet janë përdorur gjerësisht në materiale të përzier të kombinuar me fibra qelqi ose grafiti. Materiale të tjerë plastikë termorezistentë përfshijnë polimerët fenolikë me lidhje të kryqëzuar, disa lloj poliesterësh dhe silikonet. Ndotësit e plastikës duhen marrë në konsideratë p.sh boja e përdorur për të ngjyrosur objektet plastikë është një ndotës tipik, ngjitësat e ndryshëm veshjet e llojeve të ndryshme mund të sillen si ndotësa. Materiale të këtij lloji mund të dobësojnë vetitë ricikluese të materialit ose të kthehet në gas, kur plastika nxehet për riciklim. Shoqata Menvgroup, Rr. Sami Frashëri, Godina. 13, Kati II - Tel:

20 Foto 3. Mbledhja e ndarë e plastikës për Riciklim b.lëkurërat Një material i riciklueshem është edhe lëkura. Polimerët sintetikë që prodhohen tashmë prodhojnë sasi të mëdha lëkure dhe gomash të depozituara në vende të ndryshme. Goma dhe lëkura sintetike është një hidrokarbon polimer që mund të përmbajë edhe materiale të tjerë si karboni i zi mbushës. Disa lloje lëkurash mund të groposen / të riciklohen. Një komplikim madhor në djegien dhe riciklimin e lëkurërave dhe gomave është edhe prezenca e unazave të hekurta në shumë goma radiale. Hekuri i pranishëm dëmton pajisjet grirëse dhe mekanizmat transportues si në proceset e riciklimit ashtu edhe të djegies. c.letra Letrat e përmirësura (rigjeneruara) dhe letrat e prodhuara blihen dhe shiten ndërmjet një rrjeti të përpunuesve lokalë dhe komisionerëve dhe i vënë këto materiale në shitje dhe i eksportojnë te fabrikat e letrës. Fabrikat, gjithashtu blejnë materiale drejtëpërdrejtë nga koleksionuesit. Si letër e përmirësuar (rigjeneruar) janë klasifikuar: letra e gazetave, kartoni i valëzuar (i rrudhur), letrat e përziera (duke përfshirë gazetat, hedhurina ose mbetjet e postimit, si dhe kartonat e kutive), niveli i lartë i çngjyrosjes (letra e bardhe e zyrave), dhe zëvendësuesi i brumit (zakonisht karton i trashë) (Foto 4). Fabrikuesit (bluarësit) e letrës, pjesa më e madhe e përdoruesve të letrës së përmirësuar, e përdorin materialin si lëndë të parë për të prodhuar letrën e ricikluar dhe produktet e letrës, si letër gazete, ashkël kartoni, karton me rrudhje mesatare, letra të holla. Letra e copëtuar mund të përdoret për të bërë shtresa kafshësh, hidro produkte, brumin e letrës që prodhohet më vonë, si dhe izolues apo mbrojtës celulozoikë. Shoqata Menvgroup, Rr. Sami Frashëri, Godina. 13, Kati II - Tel:

21 Foto 4. Mbledhja e Letres për Riciklim d.qe lqi Tregjet e qelqit të ricikluar mundësojnë një ndotje të vogël. Organizuesit e programit të riciklimit duhet të kenë si qëllim cilësinë e lartë të qelqit të ricikluar. Tregjet alternativë të qelqit përfshijnë qelqo asfaltin, artin e qelqit, shkrirjen e rërës dhe nga pasindustria, xhamat e dritareve, si dhe veshje (mbrojtje) qelqore. Tregjet e qelqit të përmirësuar janë përqendruar dhe këmbëngulin për qelqin ngjyrë kafe dhe ambalazhe të qartë (Foto 5). e.metalet Foto 5. Amballazh qelqi për riciklim Shoqata Menvgroup, Rr. Sami Frashëri, Godina. 13, Kati II - Tel:

22 Metalet e hekurit ose jo të hekurit mund të përgatiten për shitje nëpërmjet disa kombinimeve të trajtimeve duke i petëzuar, duke i bërë deng dhe duke i copëtuar. Nëpërmjet një rrjeti trajtimi dhe copëtimi të vendosur mirë, metalet e ricikluara janë përdorur për përdorime shtëpiakë dhe janë eksportuar gjatë shekullit të fundit. Mbetjet e hekurit përfshijnë ato të autove, pajisjet shtëpiake, pajisje dhe aparatura të ndryshme, pjesë urash, si dhe produkte të tjerë të hekurit dhe çelikut. Mbetjet jo të hekurit përfshjinë aluminin, bakrin, plumbin, kanaçet, dhe metalet e çmuar. Metalet, të hekurit dhe jo të hekurit mund të përgatiten për shitje në tregje duke kombinuar proceset me anë të petëzimit, bërjes deng dhe copëtimit. Në disa raste trajtuesit e shkrijnë hekurin në kallëpe apo lingota para se ta shesin në tregun përfundimtar. Foto 5. Grumbullimi i Metaleve për Riciklim f. Gomat e autove Gomat e autove përfaqësojnë një sfidë të re kundrejt mbetjeve të ngurta dhe menaxhimit të programeve të riciklimit. Në të kaluarën pjesa më e madhe e gomave ritrajtohej, por me dukurinë e brezit të çelikut rrezatues dhe goma të reja më të lira, sot po ritrajtohen sa më pak goma. Siç e tregon dhe fig e mëposhtëme (Foto 6), përdorimi i gomave të copëtuara apo pjesë të tyre si burim i karburanteve po rritet. Ndërmarrjet e rigjenerimit të energjisë, fabrikat e letrës dhe celulozës, si dhe furrat e çimentos janë përdoruesit më të zakonshëm të këtyre mbeturinave të gomave të autove. Shoqata Menvgroup, Rr. Sami Frashëri, Godina. 13, Kati II - Tel:

23 Foto 6. Riciklimi i Gomave të automjeteve Shoqata Menvgroup, Rr. Sami Frashëri, Godina. 13, Kati II - Tel:

24 VI. ZHVILLIMI I NJË PROGRAMI RICIKLIMI 6.1. Të përgjithshme Për një ekosistem industrial të plotë dhe të vërtetë duhet të realizohet riciklimi 100% i materialeve. Në princip arrihet një furnizim i pandërprerë me energji dhe elementë të nevojshëm. Të planifikosh një sistem riciklimi efektiv do të thotë të realizosh një sistem kompleks e të arrirë. Vendimet rreth koleksionimit, tregtimit dhe procesit të riciklimit janë të lidhur me njëri tjetrin. Meqenëse publiku (qytetarët, familjet dhe bizneset) duhet të mbështeten në pjesëmarrje, duke ndarë një përqindje të lartë të riciklimit të materialeve, biznesi duhet të jetë i planifikuar në përputhje me leverdinë dhe mbështetjen e publikut. Arritja e sistemit Një proces riciklimi i planifikuar mirë duhet të shmangë efektet negative përreth. Megjithatë, çdo material hyrës në proces, përdorimi i tokës dhe çështjet e qëndrimit duhet të merren në konsideratë dhe duhet të zgjidhet çdo konflikt. Një përpjekje e rëndësishme duhet bërë edhe në funksionimin e pajisjeve dhe krijimin e kushteve për të mos lejuar zhvillimin e zhurmave. Së fundi, programi i riciklimit duhet planifikuar që të plotësojë kushtet e legjislacionit të shtetit mbi riciklimin. Planifikimi i programit Të planifikosh një program efektiv riciklimi duhet një analizë e kujdesshme e variacioneve të mundësive teknike, që përkojnë me qëllimet specifikë të Bashkisë. Çdo bashki ka një veçanti, disa mund të na japin ide ra, por çdo bashki duhet të zhvillojë programin e vet. Vendim marrja e bashkisë duhet të ndjekë një proces koordinativ, si dhe të ketë parasysh 12 hapat kryesorë për një plan programi riciklimi. (shih tabelën 1) 1. Identifikimi i qëllimeve 7. Adresat legale dhe çështjet e uljes 2. Karakteristika e sasisë ricikluese, 8. Zhvillimi i një arritje të nisur. përbërja dhe mundësia e hyrjes. 3. Vlerësimi dhe prodhimi i mbështetjes politike. 9. Mjetet edukativë dhe program publiciteti 4. Vlerësimi i tregjeve dhe zhvillimi i 10. Fillimi i funksionit të programit strategjive të tregëtimit për riciklimin. 5.Vlerësimi dhe zgjedhja e teknologjisë 11. Kontrollimi i programeve dhe vazhdimi i ne vazhim, publicitetit dhe i edukimit. Shoqata Menvgroup, Rr. Sami Frashëri, Godina. 13, Kati II - Tel:

25 6. Zhvillimi i buxhetit dhe organizimi 12. Inspektimi dhe përshtatja e programit Tabela 1. Pjesët e planit të programit të riciklimit 6.2. Karakteristikat e Riciklimit Problemet e lidhura me mbetjet urbane Kur mbetjet janë grumbulluar të ndara që në burim, në vend grumbullimet e mëdha mund të lindin shumë probleme. Mbetjet urbane zakonisht përbëhen nga një përqindje e lartë e pjesës së riciklueshme dhe e lëndës organike (bio mbetjet). Këto të fundit i nënshtrohen kompostimit. Teprica e mbetjeve është sasia më e madhe e mbetjeve të ngurta të mbetura pas riciklimit. Mbetjet urbane përmbajnë më shumë se 50% materiale të riciklueshme dhe bio mbetje. Sasitë e mbetjeve organike të veçuara dhe të grumbulluara, në vënde, ku këto programe aplikohen, janë shpesh shumë të ulta. Për më tepër, që këto mbetje organike janë të përziera me qeset plastike, të cilat vetë banorët për lehtësi i përdorin për të paketuar dhe hedhur këto mbetje organike. Zonat e vendgrumbullimit të plehrave zakonisht janë të zaptuara nga sende të rënda ose qeska, të cilat janë të vendosura jashtë vendgrumbullimit të plehrave, megjithëse mund të ketë ende vend brenda kontenierit. Dihet që banorët e kanë më të lehtë që t`i hedhin mbetjet në kontenierë lehtësisht të përdorshëm, afër hyrjeve, ose thjesht i hedhin ato nëpër zonë. Kontenierët e mëdhenj për mbetjet urbane supozohet të jenë një nxitje për banorët për të mos i ndarë mbetjet e tyre dhe gjithashtu për t`i bllokuar ato me sendet e rënda. Rastet e studimit në vendet e zhvilluara kanë treguar se sasia e mbetjeve residuale për frymë, si edhe sasia e mbetjeve të riciklueshme dhe mbetjeve organike në mbetjet urbane, pësonin një rritje disproporcionale me rritjen e volumit për frymë në kontenierët për mbetjet urbane. Ky rezultat konfirmon hipotezën se kontenierët e mëdhenj inkurajojnë mos ndarjen e mbetjeve në burim. Arsyet specifike të riciklimit Banesat me shumë familje janë tepër heterogjene, duke ndryshuar që nga numri i kateve dhe apartamenteve. Ato mund të ketë banorë, të cilët janë pronarë ose qiramarrës. Po ashtu varion vendi i banesës, e cila mund të jetë në qendër ose në periferi, si edhe numri i banorëve. Këto janë të lidhura ngushtë me çështjen e menaxhimit të mbetjeve. Ekzistojnë një sërë karakteristikash për sa i përket banesave me shumë familje (pallatet), të cilat supozohet se influencojnë tek zakonet e sjelljes së banorëve në lidhje me mbetjet, zakone të cilat, vitet e fundit janë për keqësuar edhe më tepër. Sistem tradicional i tarifimit, bazuar në disa karakteristika sociale dhe strukturore në shumë zona urbane, pothuajse nuk vilet. Shoqata Menvgroup, Rr. Sami Frashëri, Godina. 13, Kati II - Tel:

26 6.3. Vlerësimi i Tregjeve dhe Zhvillimi i Strategjive të Tregëtimit të Riciklimeve Struktura e tregjeve Suksesi final i riciklimit varet nga tregjet fiks dhe të sigurt për ricikluesit. Tregjet lidhin blerësit dhe shitësit për një të mirë të veçantë. Struktura e tregjeve (Skema 6) përbëhet nga: Mbledhësit/Transportuesit: janë kompanitë që grumbullojnë materialet ose janë transportues; Përpunuesit: pranojnë ose modifikojnë materialet e riciklueshëm nga burimet e banimeve ose të bizneseve, duke i thërrmuar ose duke i kokërrzuar; Komisionerët: blejnë dhe shesin materiale të riciklueshme; Këmbyesit: janë kompanitë që marrin materialet e ricikueshëm të papërpunuar dhe i shndërrojnë ata në materiale të përdorshëm për një prodhues; Tregjet Fund Përdorues: janë sektorë ekzistues publikë ose privatë që blejnë materiale të përmirësuar nga një numër burimesh të ndryshëm dhe i përdorin ata materiale si mbështetje të vlefshme për prodhimin e produkteve të rinj. Kompanitë Transportuese: zhvillojnë lidhje të forta biznesi me industri të ndryshme të tregut të materialeve riciklues. Shoqata Menvgroup, Rr. Sami Frashëri, Godina. 13, Kati II - Tel:

27 Struktura e tregjeve tё riciklimit Koleksionistët Kompanitë Transportuese Komisionerët: Tregjet Fund - Përdorues Përpunuesit Këmbyesit: Skema Tiparet strukturale Hapësirat e kufizuara, sidomos në zonat me popullsi të dendur dhe aspektet ekonomike bëjnë që shumë shpesh, kontenierët për mbetjet urbane të jenë tepër larg. Gjithashtu supozohet se lehtësirat e magazinimit, siç janë qilarët ose papafingot, që mungojnë në banesat kolektive, bëjnë që sendet e rënda e të mirëmbajtura, por që nuk duhen për një kohë të gjatë apo të dala mode (siç janë mobiliet apo pajisjet elektrike), të hidhen më shpejt sesa në familjet që jetojnë në shtëpi private. Aspekti social Një densitet i madh i popullsisë, rritje e anonimatit dhe si pasojë e kësaj një mungesë e ndjenjës individuale të përgjegjësisë janë karakteristikat më të përmendura në mënyrë të shpeshtë në banesat kolektive (pallatet) dhe që kanë një sjellje të varfër në lidhje me mbetjet. Veçanërisht, ndërtesat e populluara vitet e fundit shkaktojnë një numër vështirësish. Disa prej këtyre ndërtesave janë të larta, me një popullsi të dendur dhe me një numër të vazhdueshëm qiramarrësish ose banorësh të rinj që blejnë banesat. Ato janë zakonisht të okupuara nga banorë të ardhur nga rrethet apo zonat rurale, apo nga banorë të përkohshëm. Përveç mungesës së informacionit dhe të një tradite, e cila vjen dhe si pasojë e kohës së shkurtër të bashkëjetesës së banorëve në të njëjtën ndërtesë dhe prejardhjet e ndryshme kulturore, ndikojnë gjithashtu edhe mungesat në kosha, heqja jo e rregullt e plehrave, duke bërë që të akumulohen sasi të konsiderueshme. Shoqata Menvgroup, Rr. Sami Frashëri, Godina. 13, Kati II - Tel:

28 Strategjia dhe rrugët e përmirësimit Në mënyrë që të reduktohen pengesat e ndryshme të përmendura, janë zhvilluar strategji të ndryshme, të cilat përpiqen që të rrisin informacionin tek publiku, për kontributin individual të tyre nga njëra anë dhe të sigurojnë përshtatshmëri riciklimi nga ana tjetër. Programet e riciklimit gjithmonë përfshijnë një kombinim të çështjeve të ndryshme Të bindësh njerëzit për kontributin e tyre individual. Sistemi i tarifimit Mënyra sesi ngarkohet çdo familje me tarifë, e cila në shumë vënde të zhvilluara është variable, në vëndin tonë duket se ka ngelur në vend. Në shumë raste, banorët nuk janë shumë të vetëdijshëm për tarifën, që ata paguajnë aktualisht. Ajo në përgjithësi merret fikse dhe duke u vjelë me anë të faturave të tjera, si ato të gjëndjes civile apo faturës së energjisë elektrike, duke marrë parasysh dhe rastet e shumta, në të cilat nuk arrihet të vilet. Qëkur ata janë ngarkuar me këtë tarifë, nuk kanë më asnjë stimul për të minimizuar mbetjet urbane, duke bërë ndarjen që në burim të të riciklueshmeve ose të parandalojnë mbetjet. Sistemi modern i tarifimit Lidhja e skemës së tarifimit me peshën ose volumin është menduar se siguron një nxitje (shtytje) ekonomike, që t`u bëjë të mundur banorëve të mbrohen nga tarifimi, nëse nga ndarja në burim do të ketë më shumë materiale të riciklueshme. Ndryshe nga sistemi tradicional i tarifimit, banorët nuk do jenë të ngarkuar nga një tarifë fikse, por ngarkohen nga volumi ose pesha e mbetjeve, që ata aktualisht gjenerojnë, duke bërë të mundur që kontributi i tyre individual të kuptohet më mirë. Tarifa gjithashtu mund të përllogaritet si një kosto variabël në lidhje me volumin ose peshën e mbetjeve reziduale të gjeneruara, ose mund të bëhet një kombinim i tarifës bazë (standarte) dhe pjesës variabël. Vendosja e disa tarifave bazë mendohet se ndihmon në parandalimin e hedhjes së mbeturinave nëpër ambient përveç ndotjes së materialeve të riciklueshme. Në vendet e zhvilluara, ku janë përdorur këto sisteme janë diferencuar tre tipe sistemi: I. Mundësia e zbatimit të Sistemit Trivial, parashikon që çdo banesë (pallat) të ketë kontenierin e vet për mbetjet urbane, e cila zakonisht është e kufizuar në pallate dhe për një vend të përshtatshëm të kufizuar. II. Pas kësaj janë sistemet që mund t`u ngjiten kontenierëve tradicionalë, (1.1 m 3 ), duke operuar mekanikisht ose elektro mekanikisht. Kontenierët janë të mbyllur, dhe duhet të hapen nga një monedhë ose kartë magnetike, ofrojnë hapësirë për një volum të paracaktuar të mbetjeve. Për të llogaritur pjesën variable të tarifës, janë regjistruar gjithashtu numri i operacioneve së bashku me volumin e kontenierëve ose është e përcaktuar pesha e përgjithshme e mbetjeve. Shoqata Menvgroup, Rr. Sami Frashëri, Godina. 13, Kati II - Tel:

29 III. Tipi i tretë janë sistemet specifike elektro mekanike, të cilat janë bashkangjitur kontenierëve të mëdhenj, dhe mund të boshatisen vetëm nga kontenierë të posaçëm. Eksperienca me sistemin e tarifimit ka treguar që praktikisht në çdo rast, mbetjet urbane janë më të reduktuara, ndërkohë që sasia e materialeve të riciklueshme e grumbulluar veçmas rritet pa ndonjë ndikim domethënës në ndotjen e materialeve të riciklueshme. Zakonisht është njoftuar një pakësim në vlerën totale të mbetjeve të gjeneruara, i cili mendohet të jetë gjithashtu rezultat i parandalimit të mbetjeve. Kritikët kundërshtojnë duke argumentuar se banorët tentojnë të shpëtojnë nga mbetjet e tyre urbane, duke zgjedhur akoma më shumë mënyra të padëshiruara për të kursyer në kosto. Përmendet se efekti i tarifimit është përgjithësisht i kufizuar. Ndërkohë, që njerëzit me një ndërgjegjësim të lartë ekologjik marrin pjesë në procesin e riciklimit në një nivel të lartë, madje pa as edhe një shtytje ekonomike, njerëzit me një ndërgjegjegjësim të ulët ekologjik kanë për bazë të shohin sesi të kursejnë disa para. Sipas një studimi, banorët mund të presin kursime nëse zbatimi i sistemit të tarifimit bazuar mbi peshë ose volum, redukton mbetjet urbane në volum më shumë se 1,5 kg për person në javë Vlerësimi dhe Zgjedhja e Teknologjive të Trajtimit Vlerësimi i teknologjive Për të zgjedhur teknologjitë e përshtatshme të trajtimit është e domosdoshme të analizohen tre vendime paraprake: Çfarë metode duhet të përdoret për mbledhjen (kolektimin) e materialeve të riciklueshëm; Si do të funksionojë sistemi i mbledhjes; Çfarë lloj fabrike do të përzgjidhet për riciklimin e mbetjeve plastike; Pasi të vendoset se cilët materiale do të riciklohen si dhe pas vlerësimit të cilësisë së secilit, komuniteti është gati që të zhvillojë një program (projekt) themelor. Për çdo komunitet, zhvillimi i një projekti do të kërkojë marrjen e tre vendimeve të rëndësishme. Së pari, komuniteti duhet të vendosë se çfarë metode mbledhjeje (kolektimi) do të përdorë. Së dyti, komuniteti duhet të vendosë se si do të punojnë mekanizmat e mbledhjes (kolektimit). Së treti, komuniteti duhet të vendosë për tipin e ndërmarrjes së prodhimit dhe mbledhjes që do të nevojitet për të përgatitur materialet për në treg. Shoqata Menvgroup, Rr. Sami Frashëri, Godina. 13, Kati II - Tel:

30 Bërja sa më e lehtë Duke e bërë të gjithë procesin sa më të volitshëm, krijohet më tepër mundësi për të lehtësuar ndarjen që në burim të materialeve të riciklueshme, duke arritur një shkallë më të lartë të pjesëmarrjes, meqë pjesëmarrja në programet e riciklimit mendohet të jetë direkt e lidhur me komoditetin. Përgatitja e grumbullimit Një nga elementët bazë të çdo programi riciklimi, sidomos për familjet që jetojnë në pallate, është përgatitja e një skeme grumbullimi shumë bindëse, në mënyrë që të minimizojë pengesat, për sa i përket motivimit të banorëve, si edhe të reduktojë mundësitë e gabimeve aksidentale. Kontenierët apo kazanët e mbetjeve duhet të vendosen në vende, të cilat janë në rrugë kalimet e zakonshme të banorëve. Vendosja e kontenierëve për të gjitha materialet, që duhet të ndahen në burim bashkë me kontenierët për mbetjet reziduale (mbetjet e pariciklueshme) brenda të njëjtit vënd grumbullimi, duket se ka një ndikim pozitiv në kryerjen e riciklimit. Për më tepër, kontenierët duhet të jenë qartësisht të etiketuar dhe lehtësisht të përdorshëm. Në disa raste është parë si e arsyeshme, që të kufizohet hapësira e kontenierit për mbetjet reziduale dhe të zgjerohet ajo e kontenierëve për mbetjet e riciklueshme, duke qenë se kontenierët e mbi mbushur të mbetjeve të riciklueshme është parë të kenë një ndikim negativ në motivimin e banorëve. Në disa raste, mbyllja me dryn e portës së vënd grumbullimeve të mbetjeve, mund të jetë një masë e dobishme për të parandaluar njerëzit të cilëve nuk u takon t`i përdorin ato. Përdorimi i ambalazheve prej letre të ricikluar në vend të qeseve plastike mund të reduktojë ndotjen e mbetjeve bio me materiale plastike dhe do të inkurajojë njerëzit të ndajnë në burim mbetjet bio. Çanta të tilla mund të përdoren për të grumbulluar bio mbetje brenda shtëpisë dhe mund të çohen me lehtësi në zonën e grumbullimit të plehrave, duke shmangur kështu, përdorimin e një koshi i cili do të duhet të merret me vete në apartament dhe të lahet. Në disa studime është parë se përdorimi i çantave të letrës ka qenë i suksesshëm, sepse jo vetëm që banorët i panë ato tepër pozitivisht, por gjithashtu pati një korrelim negativ me sasinë e mbetjeve reziduale dhe një korrelim pozitiv me grumbullimin e ndarë të biombetjeve. Furnizimi me shërbim të brendshëm dhe të jashtëm për banorët e banesave me shumë familje mund të shërbejë gjithashtu si masë shtesë për të lehtësuar ndarjen në burim të mbetjeve të riciklueshme. Ekzistenca e dikujt (një ose disa persona) nga një banesë me shumë familje, i cili të ketë një përkushtim në mirëmbajtjen vullnetare të zonës së grumbullimit të mbetjeve duket se ka një ndikim pozitiv mbi zakonet e riciklimit. Një organizim akoma dhe më i madh kërkohet për një personel të dedikuar në mirëmbajtje, i cili të grumbullojë mbetjet reziduale ose mbetje të riciklueshme nga çdo kat, të boshatisi kontenierët dhe ndonjëherë të sigurojë edhe riciklim me telefon për të moshuarit dhe Shoqata Menvgroup, Rr. Sami Frashëri, Godina. 13, Kati II - Tel:

31 njerëzit me aftësi të kufizuar. Një shërbim i tillë, derë më derë mund të sigurohet gjithashtu nga vullnetarë. Ekziston edhe mundësia e delegimit të detyrave të tilla kompanive të specializuara. Bazuar në analiza të kushteve specifike në banesat me shumë familje, këto kompani ofrojnë optimizimin e volumit të kontenierit dhe rregullimet. Ato monitorojnë dhe mirëmbajnë zonën e mbetjeve (p.sh, duke pastruar dhe duke hequr mbetjet e riciklueshme), sigurojnë informacion për banorët dhe organizojnë grumbullime shtesë, p.sh, për mbetjet masive (kaba). Zakonisht, atyre u paguhet një përqindje e kostove totale, që mund të kursehen me anë të këtyre shërbimeve. Në mënyrë që të gjenden rrugët e mundshme për të rritur pjesëmarrjen në skemat e riciklimit dhe të zgjerohen efektet e mundshme, po japim një rast studimor, që është zhvilluar duke marrë në studim 10 banesa me shumë familje në periferi të Vienës, Mars 1999 Tetor (Grasinger et al., 2000; Lebersorger et al.,2001). Bazuar në analizimin e përbërjes së mbetjeve reziduale dhe në intervista të thelluara me banorët, u morën dhe u zbatuan masa të ndryshme. Çdo ndërtesë me shumë familje respektivisht një pjesë e banesës, nëse mund të përcaktohej qartësisht në një vend grumbullim mbetjesh u klasifikua si pjesë e një prej katër grupeve të mëposhtme: (1) Asnjë masë e marrë, (2) Sigurim i informacionit, psh, postime individuale në adresat përkatëse, postera që tregonin përbërjen e mbetjeve reziduale, Etiketa të ngjitura në kontenierë (3) Masa teknike dhe organizuese (që përmbanin strukturën e grumbullimit), psh, furnizimi i banorëve me çanta letre të kompostueshme falas për bio mbetjet, optimizimi i volumit të kontenierit dhe rregullimi i vend grumbullimit (4) Një kombinim i sigurimit të informacionit dhe masave teknike organizuese Gjatë gjithë studimit të rastit, u ndërmorën inspektime pamore të vend grumbullimeve të mbetjeve në mënyrë të përsëritur dhe një vit pas analizave fillestare, u bënë përsëri analizat e përbërjes dhe intervistat me banorët. Ndikimet e masave u vëzhguan duke: a) krahasuar sasitë dhe përbërjen e mbetjeve reziduale para dhe pas implementimit të masave b) krahasuar normat e grumbullimit të ndarë të bio mbetjeve, përcaktuar si raport i ndarjes së bio mbetjeve në burim në krahasim me peshën totale të bio mbetjeve të gjeneruara Shoqata Menvgroup, Rr. Sami Frashëri, Godina. 13, Kati II - Tel:

32 6.6. Mënyrat e mbledhjes së riciklimeve Mbledhja Shkarko dhe Bli përsëri e mbeturinave plastike të banesave. Të vendosësh se si do të mblidhen riciklimet është e rëndësishme. Qysh në fillim zhvilluesit e programit të mbledhjes duhet të vendosin rrugën më të mirë për qytetarët, institucionet dhe bizneset, që të përgatisin mënyrën më të mirë të mbledhjes së materialeve plastike të riciklueshëm. Në qoftë se nuk është bërë një edukim rrënjësor apo përpjekje promocionale, atëherë programi Shkarko mbeturinat plastike do të tentojë që të ketë një pjesëmarrje më të vogël se mbledhja (kolektimi) në buzë të trotuarit. Krijimi (futja, vendosja) e një qendre Bli përsëri (një vend, ku riciklimet blihen) mund të ndihmojë që të nxitë qytetarët që të riciklojnë. Mundësitë e mbledhjes buzë trotuarit Për të rritur mbledhjen e riciklimeve plastike, shumë komunitete, të vegjël apo të mëdhenj, po krijojnë (vendosin) programe të mbledhjes buzë trotuarit (rrugës). Ekzistojnë shumë ide që po provohen, ku shumica synojnë balancën optimale nëpërmjet pjesëmarrjes së bizneseve dhe qytetarëve, si dhe nevojat e transportimit të materialeve sipas kërkesave të prodhimit. Shumë Komunitete i parashikojnë të dyja metodat, si Shkarko mbeturinat ashtu edhe qendrat e mbledhjes së mbeturinave në buzë të trotuarit. Ndarja në burim Në programet e ndarjes që në burim, riciklimet e marra nga koshat e mbeturinave plastike mbahen të ndarë nga mbetjet. Shumë komunitete tani parashikojnë mbledhjen e materialeve plastike të riciklueshëm në buzë të trotuarit të ndara nga mbetjet e tjera. Ka shumë mundësi që të përdoren në varësi të burimeve dhe qëllimeve të komuniteteve. Disa komunitete parashikojnë kazanë të ngurtë dhe të palëvizshëm për mbledhjen e materialeve plastike të riciklueshëm. Arkat dhe koshat janë më popullore (të parapëlqyera). Një mënyrë tjetër është dhe vendosja e mbeturinave sipas natyrës së tyre nëpër thasë plastikë. Gjithashtu duhet patur parasysh, që riciklimet e përzierë të mos ndotin njëri tjetrin (p.sh. qelqe të thyer të ndotin plastikat dhe letrën). Mbledhja e mbetjeve të përziera Përzierja e mbeturinave mund të ndotë dhe materialet e riciklueshëm. Kjo gjë kërkon një ndryshim tepër të madh të zakoneve të banorëve. Komunitetet, si zakonisht mbledhin mbetjet në një kamion, pa i ndarë sipas llojit, kështu që ndarja e tyre për prodhimin e riciklimeve bëhet më vonë. Kjo arritje është natyrisht më e volitshmja për banorët dhe eliminon nevojën për më tepër edukim. Për shumë artikuj, si kartonët e mbetjeve ushqimore, të ashtuquajtura operacionet e hedh dhe pastroj kanë qenë të suksesshëm. Sepse kartoni nuk mund të ndotej nga mbeturinat e vendosura të ndara. Por, duke i përzierë mbetjet bashkiake mund të rezultojnë të ndotur edhe materiale, të cilët edhe mund Shoqata Menvgroup, Rr. Sami Frashëri, Godina. 13, Kati II - Tel: