PUNIM DIPLOME. Kanceri kolorektal dhe kujdesi infermieror. UNIVERSITETI : ALEKSANDËR MOISIU DURRËS

Transcription

1 UNIVERSITETI : ALEKSANDËR MOISIU DURRËS FAKULTETI I STUDIMEVE PROFESIONALE- MASTER PROFESIONAL DEPARTAMENTI I MJEKSISË DEGA INFERMIERI KIRURGJIKALE TITULLI I TEMES : PUNIM DIPLOME Kanceri kolorektal dhe kujdesi infermieror. Punoi: MALVINA VERJONI Pedagogu udheheqes : VIOLETA ZANAJ VITI AKADEMIK

2 Mirënjohje Mirënjohja dhe falenderimi shkon për të gjithë pedagogët e universitetit Aleksander Moisiu, Durrës. Në saj të profesionalizmit të tyre dhe përkushtimit për të përcuar njohuri, kam arritur deri në diplomim. 2

3 Titulli : Kanceri kolorektal dhe kujdesi infermieror. QELLIMI Mësimi dhe perfeksionimi I dijeve në lidhje me kujdesin ndaj kancerit kolorektal dhe rritja e nivelit të kujdesit infermieror për pacientët me kancer të kolonit. OBJEKTIVAT 1. Identifikimi I shkaqeve dhe faktorëve rriskues për kancerin e kolonit. 2. Të tregojmë listën e ekzaminimeve dhe testeve diagnostikuese për kancerin e kolonit. 3. Identifikimi I opsioneve të trajtimit për pacientët me kancer të kolonit. 4. Përmirësimi I punës në lidhje me këta pacientë. 5. Rritja e interesit për të bërë analizat dhe kontrollet e duhura për të arritur më pas që të kapet në kohë semundja dhe si rrjedhojë edhe të shërohet më lehtë. 6. Rritja e motivacionit për të besuar se mund ta mposhtin sëmundjen duke e luftuar me forcë atë. 7. Ndjekja intensive dhe adekuate e këtyre pacientëve. 8. Njohja nga ana teorike dhe praktike sa më e mirë e këtyre nozologjive për parandalimin e kancerit të kolonit. 3

4 PERMBAJTJA HYRJA.. KAPITULLI Epidemiologjia 1.2 Etiologjia ;faktorët rriskues 1.3 Fizpatologjia Klasifikimi I kancerit të kolonit sipas stadeve 1.5 Klinika 1.6 Komplikacionet Ekzaminimet 1.8 Diagnostikimi Parandalimi I kancerit të kolonit Trajtimi.. Kapitulli Materiali dhe metodika 2.2 Rezultatet dhe diskutimet e kryera... Kapitulli Kujdesi infermieror në kancerin e kolonit 3.2 Kujdesi infermieror në rast kolostomie si pasojë e kancerit të kolonit 3.3 Etapat e kujdesit infermieror 3.4 Edukimi shendetësor dhe kujdesi në shtëpi. 3.5 Rezultatet e pritshme Rekomandime dhe udhëzime.. Kapitulli Rezultatet e pritshme Konkluzionet Bibliografia 4

5 ABSTRAKTI Kjo temë është marë në studim jo vetëm për faktin që ky kancer është ndër kanceret me vdekshmëri të lartë në botë por edhe për nevojën e ndërgjegjësimit të popullatës në mënyrë që të mundësojmë parandalimin e tij. Është punuar dhe studiuar që nga faktorët e rriskut e deri tek parandalimi e trajtimi duke vëzhguar e ndjekur pacientët e shtruar në Repartin e Kirurgjisë në spitalin e Tiranës. Pacientëve u janë marë të dhëna të rëndësishme dhe u është dhënë kujdesi infermieror I nevojshëm dhe në këtë mënyrë ne kemi arritur në disa përfundime të rëndësishme. 1- Ca I kolonit është sëmundje shumë e shpeshtë që është vërejtur më shumë në femra se në meshkuj. 2- Gjatë kujdesit infermieror ka shumë rëndësi aplikimi I terapisë dhe kujdesi ndaj plagës dhe në vecanti ndaj kolostomisë kur ajo është prezente. 3- Diagnostikimi I hershëm është mënyra më efikase për parandalimin e Ca të kolonit. 4- Është shumë e rëndësishme që të bëhet ndjekja në vazhdimësi e pacientëve dhe t u jepen këshilla në lidhje me kujdesin në vazhdimësi. FJALET KYCE Kancer rritje jonormale ose e pakontrolluar e qelizave. Polipe tumore beninje ( jokanceroze) Metastaza përhapje e qelizave kanceroze në organet e tjera të organizmit. Kolostomia ësht një hapje e zorrës së trashë jashteëbarkut në formën e një stome. Stoma është një gojëz (vrimë)që shërben për nxjerrjen e materialeve fekale nga zorra. 5

6 HYRJE Cfarë është kanceri? Kanceri është një grup me më shumë se 200 sëmundjë të ndryshme që prekin të gjitha indet dhe organet e organizmit. Ato ndikojnë në njësinë bazë të trupit, qelizës. Kanceri ndodh kur qelizat bëhen jo normale dhe ndahen pa kontroll. Shumëzimi neoplazik fillon në mënyrë spontane dhe nuk I shërben asnjë qëllimi. Si gjithë organet e tjera të trupit edhe koloni dhe rektumi janë të formuara nga shumë tipe qelizore. Normalisht,qelizat prodhohen me shumicë vetëm kur trupi ka nevojë për to. Në qoftë se qelizat ndahen kur qelizat e reja nuk kanë nevojë formohet një masë indi, shtresë e quajtur rritje ose tumor. Tumoret mund të jenë beninj ose malinj. Tumoret beninje janë jo kanceroze,rriten ngadalë dhe nuk përhapen tek pjesët e tjera të trupit.tumoret malinje janë kanceroze,rriten me shpejtësi,në formën e masave të crregullta dhe indi tumoral depërton në thellësi të indeve fqinje në formën e rrënjëve. Me kalimin e kohës,një pjesë e qelizave shkëputen nga masa tumorale mëmë, futen në qarkullimin e gjakut ose të limfës dhe transportohen në inde ose organe të tjera. Kjo përhapje në organet e tjera quhet metastazë. Kanceri I kolonit Kanceri kolorektal është një sëmundjë ku qelizat normale mukozale të kolonit ose rektumit fillojnë të ndryshojnë,fillojnë të rriten në mënyrë të pakontrollueshme dhe nuk e ndalojnë rritjen e tyre. Këto ndryshime zakonisht marrin vite të zhvillimit,megjithatë në disa raste të sëmundjeve trashëguese,ndryshimi mund të ndodhë brenda muajit dhe vitit. Që të dy faktorët gjenetikë dhe rrethues mund ëe shkaktojnë ndryshimin. Fillimisht,qelizat shfaqen në rritje si tumore beninje ( jokanceroze) që quhen polipe që me kalimin e kohës mund të kthehen në tumore malinje(kanceroze). Nëse nuk trajtohet ose hiqet një polip mund të bëhet potencialisht kërcënues për jetën,pasi kanceri kolorektal mund të përhapet dhe dëmtojë (metastazojë) indet e afërta dhe organet. 6

7 Anatomia Koloni është pjesë e sistemit tretës të trupit. Sistemi tretës largon dhe përpunon lëndët ushqyese(vitaminat,mineralet,karbohidratet, yndyrnat,proteinat dhe ujin) dhe ndihmon në eleminimin e mbeturinave jashtë trupit. Sistemi tretës I poshtëm është I formuar nga esofagu,stomaku,zorra e hollë dhe zorra e trashë. Zorra e trashë është e përbërë nga këto pjesë: 1. Cekumi apo zorra e verbër 2. Kolon ascendens (zorra ngjitëse) 3. Kolon transverses (zorra transversal) 4. Kolon descendens (zorra zbritëse) 5. Kolon sigmoideum (në formën e gërmës S) 6. Rectum (zorra e drejtë) Dhe kanali anal I cili përfundon me anusin Figura 1.Anatomia e kolonit 7

8 KAPITULLI Epidemiologjia Kanceri I kolonit dhe rektumit është shkaku I tretë kryesor I kancerit në meshkuj dhe shkaku I katërt kryesor I kancereve tek femrat. Frekuenca e kancerit kolorektal është I ndryshëm nëpër botë. Ai është I zakonshëm në vendet perëndimore dhe është I rrallë në Azi dhe Afrikë. Në shtetet ku njerëzit kanë adaptuar dietën e vendeve perëndimore,incidenca e kancerit kolorektal është rritur. Ai është I barabartë në të dy gjinitë si në meshkuj dhe në femra deri në 148,810 raste diagnostikohen në 2008,dhe nga një vlerësim 49,960 njerëz do të vdesin nga kjo sëmundje. Ai është gjithashtu një ndër më të shpeshtit kancer parandalues sepse ata mund të zhvillohen nga polipet që mund të hiqen përpara se ato të bëhen kanceroze. Kanceri I kolonit është 90% I mjekueshëm kur zbulohet herët. 1.2 Etiologjia; Faktorët rriskues Shkaqet e sakta të kancerit kolorektal janë të panjohura por, mund të përmendim faktorët rriskues që perfshijnë: Stili i jetes Faktoret gjenetike Semundjet e zorres Mosha 1. Mosha Mosha është një faktor rriskues në zhvillimin ose shfaqjen e kancerit kolorektal dhe më te rriskuar janë pacientët mbi 50 vjec. 8

9 2. Faktorët gjenetik Një person me sfond gjenetik është një faktor I rëndësishëm, faktor rrisk në kancerin e kolonit. Përafërsisht 20 % e kancereve janë të lidhur me një histori familjare të kancerit të kolonit. Dhe 5% e kancereve të kolonit janë për shkak të trashëgimit të sindromës së kancerit të kolonit. Sindromi I kancerit të kolonit I trashëguar është crregullim ku pjesëtarët e afërt familjarë kanë trashëguar defektin gjenetik shkaktarë të kancerit nga një ose të dy prindërit. Dihet se kromosomet përmbajnë informacion gjenetik dhe trashëgimi I kromozomeve defektoze shkakton defekt gjenetik që con në formimin e polipeve të kolonit dhe më vonë të kancerit të kolonit. Është I mundur të trashëgohet rreziku për t u sëmurë nga tumori kolorektal në qoftë se,tek familjarët e vëtetë janë manifestuar disa sëmundje që predispozojnë në formimin e tumoreve intestinal. Ku ndër të cilat përmendim: A.Polipoza adenomatoze familjare ose FAP (familial adenomatous polyposis). Është një sindrom I kancerit të kolonit të trashëguar,ku pjesetarët e afërt familjarë zhvillojnë një pafundësi polipe të kolonit ( ) duke filluar të zhvillohen që në moshë të vogël dhe pas disa vjetësh,zakonisht rreth moshës vjec që po të mos zbulohet herët dhe të trajtohet (hiqen polipet e kolonit) herët, një person I prekur nga sindromi I polipit familjar është pothuajse I sigurt të zhvillojë kancer të kolonit nga këto polipe. Kanceret zakonisht zhvillohen në moshën 40 vjec. Këta pacientë janë gjithashtu në rrezik të shfaqjes së një kanceri tjetër në gjendrën tiroide,stomak etj. B. Polipoza adenomatoze familjare e lehte ose AFAP(attenuated familial adenomatous polyposis). Është një version I lehtë I FAP. Pjesëtarët e prekur zhvillojnë më pak se sa 100 polipe të kolonit. Megjithatë,ata janë akoma në rrezik shumë të lartë të shfaqjes së kancerit të kolonit në moshat e reja. Ata janë gjithashtu në rriskun e të paturit polipe në stomak dhë në duoden. C. Karcinoma e trashëgueshme e kolonit me bazë jopolipoze HNPCC(hereditary nonpolyposis colon cancer). Është një sindrom I trashëguar I Ca të kolonit ku pjesëtarët e afërt të familjes mund të zhvillojnë polipe dhe kancere të kolonit,zakonisht në kolonin e drejtë,,rreth moshës vjecare. Disa pacientë me HNPCC gjithashtu janë në rrezik të shfaqjes së kancerit të mitrës,kancerit të stomakut,ovareve,ureterëve dhe traktit biliar. D. MYH polyposis syndrome Është një syndromë I trashëguar I kancerit të kolonit I zbuluar kohët e fundit. Në mënyrë tipike pjesëtarët e afërt zhvillojnë polipe që ndodhen përreth moshës 40 vjecare, dhe janë në rrezik të lartë të shfaqjes së kancerit të kolonit. 9

10 3. Sëmundjet e zorreës A. Polipe në kolon. Figura 2.Polipet ne kolon Në polipet sporadike dhe kanceret (polipet me kanceret që zhvillohen në mungesë të historisë familjare), kromozomet dëmtuese mund të gjenden vetëm në polipe dhe në kancere që zhvillohen nga kjo qelizë. Polipet e kolonit zhvillohen kur dëmtimet e kromozomeve përsëriten në qelizat e shtresës së brëndshme të kolonit. Normalisht, kromozomet e shëndetshme kontrollojnë rritjen e qelizave në një mënyrë të rregullt. Kur kromozomet dëmtohen, rritja e qelizës bëhet e pakontrollueshme dhe rezulton në mase të indit (polipet). Polipet e kolonit janë fillimisht beninje. Pas disa viteve polipet e kolonit mund të dëmtojnë kromozomet dhe të bëhen kancerogene. Mundësia që një polip I kolonit të evoloje drejt një forme invazive të kancerit varet nga përmasat e vetë polipit: Është minimale (inferior me pak se 2%) për përmasa inferior prej 1.5cm. Mesatare (2-10%) për përmasa cm dhe domethënëse për përmasa më të mëdha se 2.5cm. Pas transformimit në masë kanceroze mukoza intestinale mund të paraqitet me karakteristika të ndryshme në varësi të formës pamore me mikroskop dhe si pasojë merr emra të ndryshëm: adenokarcinoma, ademokarcinoma mucinoze, adenokarcinoma me qeliza malinje prej unaze, carcinoma (me e rralle). Pervec këtyre kanceret kolorektal mund të kenë pamjen e polipit, të nje nyje ose të manifestohen me ulcera të mukozës. 10

11 B. Ca te kolonit, rektumit. Figura 3.Ca I kolonit C. Kolit ulceroz ose Morbus Crohn. Figura 4.Koliti ulceroz Kanceri I kolonit është një komplikacion I njohur I kolitit kronik ulcerativ. Koliti kronik ulceroz shkakton inflamacion të shtrësës së brëndshme të kolonit dhe rreziku për kancer beninje është rritur pas 8-10 vite të kolitit. Rreziku për shfaqen e kancerit tek një pacient me kolit ulceroz gjithashtu është I lidhur te pozicionimi dhe te shtrirja e semundjes se tij apo saj. Vlerësimet e fundit të grumbulluara në lidhje me incidencën e kancerit të kolonit së bashku me kolitin ulcerative janë 2.5% në 10 vite, 7.6% në 30 vite, dhe 10.8% në 50 vite. 11

12 4. Stili I jeteses. A. Faktorët ushqyes Figura 5.Ushqim I shpejte Mes faktorëve rriskues lidhur me stilin e jetës <dieta> përfaqëson atë më të studiuarën. Një dietë e pasur me përmbajtje të lartë yndyrore (që provokon në mënyrën e saj një lëshim në intestin në sasi të madhe të acidit biliar) është në gjendje të favorizojë transformimin malinj të polipeve që mund të jenë present në kolon. Kjo tregon që dieta e gabuar vështirë se mund të jetë I vetmi shkaktar I tumorit të kolonit por ajo thjesht favorizon ose mund të japë ndihmë negative faktorëve të tjerë rriskues. Yndyrnat vegjetale ose të ashtuquajturat yndyrnat e pangopura nuk janë të rezikshme. Dieta e lartë me yndyrna dhe e ulët me fibra dhe kalcium predispozon në Ca kolorektal. Prej kohësh është vënë re se disa lloje të Ca janë të shpeshta në disa vende dhe popuj apo kontinente të caktuara dhe të rralla në disa të tjera. Në shtetet me perqindje të lartë të Ca kolorektal, konsumi I yndyrës nga popullata është shumë më I lartë se sa në shtetet me përqindje të ulët të kancerit. Kanceri kolorektal p.sh. është shumë më I shpeshtë në SH.B.A, Kanada dhe vendet e Evropës Perëndimore dhe Veriore. Përkundrazi, ky lloj kanceri është shumë më I rrallë në vendë si: Japoni, Kili, Portugalia, Izraeli apo disa fise të Afrikës Jugore. Nga ana tjetër studimet epidemiologjike kanë provuar se kur banorët e këtyre vendeve të fundit emigrojnë në Amerikë ose në Evropë dhe I përshtaten mënyrës perëndimore të jetesës dhe të ushqyerjes ato sëmuren nga Ca kolorektal pak a shume me të njejtën shpeshtësi sikurse popullata tjetër vendase. Kjo provon se arsyeja e ndryshimit në shpeshtësinë e kancerit nuk lidhet me faktorët gjenetikë apo të trashëguar, por me menyrën e jetesës dhe të ushqyerjes. Besohet që nënproduktet ose produktet që sjell metabolizmi yndyror cojnë në formimin e kancerit duke shkaktuar kimikate (karcinogjene). Dieta e lartë me perime dhe ushqimet me fibra si: ushqimi I thatë prej drithërash mund të clirojë në zorrë këto kancerogjene dhe ndihmon në reduktimin e rezikut për Ca. Pra, dieta me përmbajtje të lartë kalorike, e pasur me produkte të mishit dhe yndyrna shtazore dhe e varfër në fibra (oriz, drithëra, bizele, barbunja, etj.) favorizon zhvillimin e Ca kolorektal. Ushqimet e 12

13 pasura me fibra (orizi, dritherat, buka e zeze, makaronat, fasulet, bizelet, barbunjat, bathet etj.) kanë veprim mbrojtës për tumoret malinje të organeve të aparatit tretës. B. Duhani I perdorur per me shume se 35 vjet. Figura 6.Duhani dhe lendet e demshme te tij 13

14 C. Gjithashtu ekziston nje asosacion midis kancerit kolorektal dhe konsumimit te alkoolit. Figura 7. Dëmet e alkoolit në organizmin e njeriut,ku perfshihet dhe Ca I kolonit. D. Puna- Ekspozimi në disa kushte në punë si ekspozimi ndaj tretësve, materialet zmeriluese, benzina,formaldehidet dhe disa përbërës të vecantë. 14

15 1.3 Fizpatologjia Fillimisht, qelizat shfaqen në rritje si tumore beninje (jokanceroze) që quhen polipe që me kalimin e kohës mund të kthehen në tumore malinje (kanceroze). Nëse nuk trajtohet ose hiqet një polip mund të bëhet potencialisht kërcenues për jetën, pasi kanceri kolorektal mund të përhapet dhe dëmtojë (metastazojë) indet e afërta dhe organet. Figura 8.Transformimi I polipeve ne Ca. Ai është gjithashtu një ndër më të shpeshtit Ca parandalues sepse ata mund të zhvillohen nga polipet qe mund të hiqen përpara se ata të bëhen kanceroze. Kanceri I kolonit është 90% I mjekueshëm kur zbulohet herët. Karcinomat e zorrës së trashë prekin gati njësoj gratë dhe burrat. Adenokarcinoma është tipi më I zakonshëm I kancerit të zorrës së trashë. Shkalla e diferencimit ndryshon mjaft por nuk lidhet me shkallën e invadimit ose me shpejtësinë e rritjes. Shkalla e përhapjes së tumorit në kohën e operimit është shumë e rëndësishme për mjekun, sepse kjo lidhet ngushtë me prognozën. Ata të sëemurë që e kanë tumorin të kufizuar në murin e zorrës,kanë mundësi të shkëlqyer kurimi pas rezeksionit kirurgjik,sic del nga mbijetesa për 5 vjet në më shumë se 95 % të rasteve. Tek të sëmurët me shtrirje të tumorit në serozë dhe në dhjamin mezenterik,jetesa për 5 vjet mbas rezeksionit është 80 %. Në rast metastazash në limfonodula jetesa për 5 vjet ulet në 40 %, ndërsa prania e metastazave të largëta në melci, në mushkëri,në kocka ose tru e ul jetesën 5-vjec. 15

16 1.4 Klasifikimi I Ca te kolonit sipas stadeve Ca I kolonit zhvillohet nga stadi 0 në stadin IV, gjatë kësaj periudhe qelizat tumorale rriten duke përshkuar shtresat e ndryshme të murit intestinal dhe shpërndahen në limfonodulat dhe në organet e tjera. Stadi 0 (carcinoma in situ ) Figura 9.Stadet e Ca Në stadin 0 semundja është në fazën fillestare,qelizat neoplazike janë prezente vetëm në mukozën më të brëndshme të kolonit. Stadi 0 përkufizohet edhe si carcinoma in situ. Stadi I Në stadin e I tumori është shtrirë nga shtresa më e brëndshme e murit të kolonit deri në shtresat e tjera të ndërmjetme. 16

17 Stadi II Stadi I II zakonisht ndahet në stadin e II A dhe stadin e II B. Stadi II A: Tumori është I shtrirë në shtresat e ndërmjetme të kolonit ose ka invaduar në indet pranë kolonit ose rektumit. Stadi II B: Tumori është përhapur përtej murit të kolonit dhe ka prekur organet pranë dhe/ose peritoneumin. Stadi III Zakonisht ndahet në stadin III A,III B,III C: Stadi III A: Tumori është shtrirë nga shtresa më e thellë e paretit të kolonit deri në shtresat e ndërmjetme dhe ka vërshuar deri në tre limfonodula. Stadi III B: Tumori ka invaduar deri në tre limfonodula përreth dhe është përhapur : o Përtej shtresave të ndërmjetme të murit të kolonit o Në indet pranë kolonit ose rektumit o Përtej murit të kolonit dhe ka vërshuar organet dhe/ose peritoneumit. 17

18 Stadi III C: Tumori ka invaduar në 4 ose më shumë limfonodula përreth dhe është përhapur: o Në ose përreth shtresave të ndërmjetme të murit të kolonit. o Në indet pranë përreth kolonit ose rektumit. o Në organet përreth dhe/ose peritoneumin. Stadi IV Në stadin IV,tumori ka invaduar limfonodulat përreth dhe është përhapur në organet e tjera në distancë si p.sh heparin dhe pulmonet. Figura 10. Metastazat e Ca te kolonit 18

19 1.5 Klinika Kanceri I kolonit mund të shfaqet disa vite përpara shfaqjes së simptomave. Pacientët fillimisht mund të mos kenë eksperiencë të shenjave dhe simptomave,ose mund të jenë të papërcaktuara dhe mund të kenë probleme jospecifike si,lodhje, dobësi,anoreksi dhe humbje në peshë të pashpjegueshme. Shenja e parë shqetësuese është gjaku në fece. Shenjat dhe simptomat ndryshojnë nga vendosja anatomike e tumorit. Tumoret e kolon ascendent dhe ata në cekum shkaktojnë : a. Dhimbje abdominale b. Anemi ferriprive për shkak të humbjes së ngadaltë të gjakut për një periudhë kohore të gjatë. Vetë anemia ferriprive shkakton lodhje,dobësi,humbje në peshë,frymëmarje të shkurtra etj. c. Gjak okult në fece d. Një masë në kuadratin e poshtëm të majtë. Këta tumore ngjajnë me lulelakrën dhe përfundimisht bëhen nekrotik dhe ulcerohen. Fecet janë relativisht të lëngëta në këtë pikë të kolonit,kështu këta tumore mund të bëhen fare lehtë të mëdhenj pa shkaqe në ndryshimin e defekimit. Sepse tumori tipik është mire I diferencuar, prognoza e këtyre pacientëve është më e mirë se sa tek pacientët me tumor të colon descendent. Tumoret e kolonit transvers dhe ato në fleksurën e majtë, shkaktojnë : a. Gjak okult në fece b. Konstipacion c. Peristaltikë të ulur të zorrëve d. Fryrje të barkut e. Krampe f. Dhimbje barku Tumoret e colon descendent,shkaktojnë: a. Rrjedhje gjaku të celët b. Tenezma c. Dhimbje kolike abdominal d. Alternime,kapsllëk dhe diarhe e. Nauze dhe të vjella 19

20 Këta tumore janë ulcerative dhe depërtojnë në zorrë. Tumoret në colonin sigmoid dhe rektum shkaktojnë : a. Dhimbje në sacrum ose në rectum b. Ndjenjën e mbushjes në rectum c. Gjak I kuq I shndritshëm mund të tregojë gjithashtu një zhvillim afër fundit të kolonit të majte ose rectumit. d. Gjithashtu mund të ndodhë edhe anemia. e. Obstruksion parcial ose te plotë të zorrës. Kanceret që shkaktojnë obstruksion parcial mund të shkaktojnë keto simptoma si: konstipacion,diarhe,dhimbje dhe fryrje të barkut,tenezma. 1.6 Komplikacionet Meqenëse është karakteristikë për tumoret të invadojnë,shumë tumore të kolonit diagnostikohen,së pari nga një ndërlikim I dëmtimit fillestar. Tumori mund të shpojë murin e zorrës duke dhënë peritonit akut; mund të shpojë me ngadalë dhe mund ta izolojë murin duke dhënë një masë inflamatore lokale dhe peritonit të lokalizuar,ose mund të invadojë enët e gjakut dhe të shkaktojë një episod hemorragji rektale të mprehtë. Më shpesh tumori bllokon pjesërisht lumenin e zorrës për një periudhë të gjatë kohe,gjatë së cilës zorra e trashë në pjesën proksimale të tumorit zgjerohet ngadalë pa dhënë ndryshime dramatike të simptomave deri sa të vërehet bllokimi I qartë. Kjo ndodh më shpesh kur tumori është në sigmë,ku fecet janë më të thata. Tumoret gjithashtu dobësojnë murin e kolonit në mënyrë të tillë sa mund të vërehet invaginim dhe tumori vetë con në invaginim. Po kështu fiksimi I murit të zorrës nga një tumor mund të japë një volvulus,i cili shihet me shpesh në pjesën sigmoide. Tumoret shumë të mëdha dhe tumoret që rriten shumë ngadalë mund të japin simptoma me shtypje me organet fqinje si në uterus,në ureter ose në fshikëzën urinare. Hernia inguinale mund të shfaqet si shenjë e parë e këtij presioni të shtuar. Fistulat midis zorrës së trashë dhe organeve pelvike duhet të cojnë në kerkim të gjithanshëm për një infiltrim të fshehtë neoplazik. Nganjëherë janë parë abcese brenda kavitetit peritoneal dhe celulit I murit të barkut nga infiltrimi I tumorit. 20

21 1.7 Ekzaminimet 1. Tushe rektale : Ekzaminimi kryhet nga mjeku ose infermieri dhe me doreza,mjeku ose infermieri fut gishtin e lubrifikuar brenda në rektum për të prekur ndonjë masë ose dicka tjetër jonormale. 2. Testi për gjak okult: Një ekzaminim I rëndësishem për kancerin kolorektal dhe polipe është testi I feceve për gjak okult. Tumoret e kolonit dhe rektumit priren që të rrjedhin gjak ngadalë në fece, sasia e gjakut të përzier me fece zakonisht nuk është I dukshem me sy të lirë. Përgjithësisht përdorimi I testeve të feceve për gjak okult mbështeten në shndërrimin kimik të ngjyrës nga zbulimi mikroskopik I përbërjes së gjakut. Këta teste janë të dy të përshtatshëm dhe të lire. Nje sasi e vogël feceje vendoset mbi një letër speciale për testimin e gjakut okult. Zakonisht janë mbledhur tre letra fecesh të njëpasnjëshme. Një person që testi për gjak okult në fece është pozitiv ka 30% - 45% shanse që të kenë polipe në kolon dhe 3% - 5% shanse për të patur kancer të kolonit. Kanceri I kolonit I gjetur në keto rrethana priren të zhvillohen herët dhe kanë një prognozë afatgjatë të mirë. Është e rëndesishme të kujtohet që testi I feceve për gjak okult nuk është I nevojshëm kur personat kanë kancer të kolonit. Shumë rrethana të tjera mund të shkaktojnë gjak okult në fece. Megjithatë,pacientët me test pozitiv të gjakut okult në fece do të kalojnë në një vlerësim të mëtejshëm përfshirë klizmën me barium me rreze-x, kolonoskopia dhe teste të tjera që përjashtojnë kancerin e kolonit,dhe të sqarojë burimin e rrjedhjes së gjakut. Gjithashtu është e rëndesishme që negativiteti I gjakut okult në fece nuk mund të jetë një mënyrë për të përcaktuar mungesën e kancerit kolorektal dhe polipeve. Madje,në një testim ideal të gjendjes, më pak se 20 % I kancerit të kolonit,gjaku okult në fece mund të mungojë në ekzaminim. Shumë pacientë 21

22 me polipe të kolonit janë testuar negativisht për gjak okult në fece. Në pacientët e dyshuar për kancer të kolonit,dhe ata me factor të lartë rriskues për zhvillimin e polipeve kolorektale dhe kanceri, sigmoidoskopia elastike ose ekzaminimi me kolonoskopi janë të zbatueshëm edhe n.q.se gjaku okult në fece është negativ. 3. Biopsia Realizohet nëpërmjet heqjes së qelizave ose indeve në mënyrë që ata mund të shihen me një mikroskop nga një patolog për të kontrolluar për shenja të kancerit. 4. Biopsia e limfonodulave Konsiston në heqjen e një limfonoduli. Patologu analizon kështu kampionin me anë të mikroskopit për të konstatuar prezencën e qelizave neoplazike. 5. Irrigografia ose irrigoskopia-klizma me barium. Figura 11. Klizma me barium Është një mjet diagnostik tepër I saktë për zbulimin e anomalive strukturore të zorrës së trashë. Një studim I kujdesshëm te nje I semurë I përgatitur mirë mund të zbulojë edhe dëmtimet mukozale të vogla deri ne 0.5 cm. Për gjetje me cilësi të lartë të dëmtimeve të pakapshme si polipet e vogla ose ndryshimet e hershme të kolitit ulceroz, me vlerë është klizma barike me ajër kontrast. Në këtë sdudim mukoza vishet me një shtresë të hollë barium, pas së cilës futet ajër për të përhapur kontrastin dhe për të përfituar dëmtimet e vogla. Një seri e rrezeve-x në pjesën e poshtme të traktit gastrointestinal. Një likid që përmban barium vendoset brenda në kolon. Bariumi vesh pjesën e poshtme të traktit gastrointestinal dhe merren rrezet-x ku pacienti më përpara është shtrirë mbi një tavolinë me rreze-x. Lëngu I bariumit është I vendosur brenda në zorrën e trashë dhe rrjedh nëpër kolon. Rrezet-x perftohen për të parë zona jo normale. 22

23 6. Sigmoidoscopia Figura 12. Sigmoidoskopia dhe sigmoidoskopi Është një procedurë që shërben për të parë pamje brenda në rektum dhe sigmoid për polipe,zona jo normale,ose kancer. Sigmoidoskopi është një tub I hollë,i shndritshëm dhe me një lente për pamje që futet përmes anusit dhe rektumit dhe brenda pjesës së poshtme të kolonit. Ai gjithashtu mund të shërbejë për të hequr polipe ose një ind të thjeshtë. 7. Kolonoskopia Figura 13. Kolonoskopia dhe kolonoskopi Është një procedurë që shërben për të parë pamje brenda rektumit dhe kolonit për polipe, zona jonormale ose kancer. Kolonoskopi është një tub I hollë I imët,i shndritshëm me një lente për të parë gjithë traktin e kolonit që futet përmes rektumit brenda në kolon. Ai gjithashtu mund të ketë një mjet për të hequr polipë ose një ind të thjeshtë. Kjo metodë mund të diagnostikojë kanceret e kolonit potencialisht të kurueshëm që u kanë shpëtuar teknikave të tjera diagnostikuese. Afërsisht gjysma e kolonoskopisë kryhen për shkak të irigografisë anormale, që tregon për një 23

24 polip, ngushtim apo defekt mbushjeje që flet për karcinomë. ¼ e kolonoskopive bëhen për shkak të hemoragjisë kronike të pashpjegueshme gastrointestinale. 8. Kolonoskopia virtuale ose CT colonography Është një procedurë që përdoret me një seri të rrezeve-x e quajtur tomografia e komjuterizuar duke marë një seri pamjesh 2 ose 3 dimensionale të kolonit. Një kompjuter I hedh pamjet bashkë me detajet e imazhit të krijuar që mund të shfaqë polipe ose dicka tjetër jonormale brenda në siperfaqe të kolonit. Megjithatë jo gjithmonë ka vlerë. 9. CEA (antigeni karcinoembrionik) Përcaktohet si analiza e gjakut që vlerëson nivelin e antigenit karcinoembrionik në gjak. CEA prodhohet si nga qelizat neoplazike edhe nga ato normale. Nëse përqendrimi I tij është mbi normën kjo mund të jetë një shenjë e prezencës së një tumori të kolonit ose patologjive të tjera. 10. Rezonanca magnetike nukleare (RMN) Është një procedurë që përdor kampione magnetike,radium dhe një kompjuter për të përpunuar pamje të detajuara të strukturave të brendshme të kolonit. RMN mund të kryhet edhe me gjysëm kontrasti duke injektuar në venë një substancë të quajtur Gd(gadolinio),që akumulohet përreth qelizave neoplazike duke I bërë në njëfarë mënyre më të dukshme. 11. Radiografia e toraksit Është një radiografi e organeve dhe e kockave që gjenden në toraks. Rrezet-x janë në gjendje të përshkojnë trupin dhe të fiksohen në një shtresë duke shfaqur në këtë mënyrë pamje të strukturave të organizmit. 12. Analiza gjak komplet është një analizë gjaku që synon të vlerësojë: o Numrin e eritrociteve,leukociteve dhe trombociteve o Nivelin e Hb(hemoglobinës,proteinë që transporton O2 në eritrocite) o Ht (hematokriti,përqindjen e eritrociteve në gjak 24

25 1.8 Diagnostikimi Bëhet në sajë të : 1. Ekzaminimi subjektiv 2. Ekzaminimi objektiv 3. Ekzaminimeve të tjera shtesë. 1. Ekzaminimi subjektiv kërkohet në lidhje me faktorët rriskues. 2. Ekzaminimi objektiv fillon me ankesat e pacientit që I përmendëm më sipër. Ndërsa gjatë një ekzaminimi të abdomenit,shikohen konturet e barkut, vërehet për ndonjë fryrje,distension ose asimetri. Pra,palpimi I abdomenit bëhet në kërkim të masave të mundshme në nivelin intersticial,të mëlcisë dhe të limfonodujve. Auskultohen të katër kuadrantet e barkut për të dëgjuar zhurmat e zorrëve dhe shënohen frekuencat e tyre dhe karakteristikat. Perkusohet abdomeni në të gjitha kuadratet,për të vërejtur ndonjë tingull të dobët ose të fortë që mund të indikojë praninë e një mase në një zonë të gjerë. Palpohet abdomeni për të vërejtur, për ndonjë masë,për butësinë ose fortësinë. Kryhet ekzaminimi me gisht I rektumit,ku vlerësohet për tonalitetin e sfinkterave,për butësi,për irritabilitet ose për noduj,pasi rreth 70 % e tumoreve të rektumit preken me gisht. 3.Ekzaminimet Procedura depistuese më efektive dhe ekonomike për Ca kolorektal është testi I feceve për gjak okult. Përvec këtyre ekzistojnë pastaj ndërhyrje instrumentare të ndryshme që lejojnë diagnostikimin e tumorit dhe percaktimin e stadit në vazhdim ose vleresimin e rëndesës. Ekzaminimi më specifik është kolonoskopia dhe biopsia. Si alternative kur lezioni ka arritur një madhësi prej më shumë se 1cm mund të përdoren metoda të tjera si:klizma opake me dopjo kontrast dhe ekografia transrektale që është e dobishme për të përcaktuar në fazën preoperatore,gradën e infiltrimit të tumorit në paretet e intestinit. Ekografia jep edhe indikime mbi gjendjen e limfonodujve më te aferta. Për më tepër mund të mbështetet edhe nga skaneri CT abdomen në mënyrë që të vlerësohen raportet me organet përreth,gjendjen e limfonodujve dhe metastazat e mundshme prezente në abdomen. Për të identifikuar ekzistencën e metastazave në distancë mund të bëhet një radiografi toraksi,një ekografi hepatike,një shintigrafi kockore dhe biopsia e lezioneve të mundshme. Nganjëherë për këtë qëllim përdoret edhe rezonanca magnetike ose PET(tomografia me përbërje pozitroni). 25

26 1.9 Parandalimi I kancerit të kolonit Fatkeqësisht kanceri I kolonit mund të jetë plotësisht I përhapur përpara se ai të jetë zbuluar. Shërbimi më I mirë për parandalimin e kancerit të kolonit është zbulimi herët dhe heqja e polipeve prekanceroze përpara se ata të kthehen në kanceroze. Madje në rastet ku kanceri është I zhvilluar,zbulumi herët përmirëson ose rrit mundësinë e kurimit me heqje kirurgjikale përpara se semundja të përhapet në organet e tjera të trupit. Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH) sugjeron një egzaminim gjeneral. Ekzaminimi rectal me gisht dhe testi për gjak okul. Ekzaminimi rectal me gisht është I rekomanduar për të gjithë personat mbi moshën 40 vjecare dhe të kryhet cdo vit së bashku me testin për gjakun okul. Një person që testi për gjakun okul në fece është pozitiv ka 30%-45% shanse që të ketë polipe në kolon dhe 3%-5% shanse për të patur kancer të kolonit. Kanceri I kolonit I gjetur në këto rrethana ka prirje të zhvillohet herët dhe këta pacientë kanë një prognozë afatgjatë të mirë. Sigmoidoscopia elastike dhe kolonoscopia Fillohet që në moshën 50 vjecare. Egzaminimi me sigmoidoskop elastik është I këshillueshëm që pas kësaj moshe të bëhet cdo tre deri në pesë vjet. Sipas studimeve të kohëve të fundit kanë treguar që perdorimi I sigmoidoskopisë elastike mund të reduktojë vdekshmerinë nga Ca I kolonit. Gjithashtu kjo procedurë zbulon polipet ose kancerin në personat asimptomatik. Nqs një polip ose kancer është gjetur,një konoloskopi e plotë është e keshillueshme. Shumica e polipeve të kolonit mund të hiqen krejtësisht nga kolonoskopia pa heqje kirurgjikale. Kohët e fundit doktorët këshillojnë egzaminimin me kolonoskopi në vend të egzaminimit sigmoidoskopisë elastike për individët e shëndetshëm fillohet në moshën vjecare. Pacientët me rrezik të lartë të shfaqjes së kancerit kolorektal,mund të fillojnë më herët se mosha 50 vjec në përdorimin e kolonoskopisë. Psh,pacientët me histori familjare të kancerit të kolonit këshillohet që të fillojnë egzaminimin me kolonoskopi në një moshë 10 vjecare përpara diagnostikimit të kancerit të kolonit tek një i afërm brenda familjes, ose 5 vjet më herët se zbulimi I polipeve prekanceroze të kolonit tek një I afërm brenda familjes. Pacientët që kanë të trashëguar sindromin e kancerit të kolonit të trashëguar si FAP, AFAP, HNPCC, dhe MYH këshillohet të fillojnë kolonoskopinë më herët. Këshillimi I ndryshëm varet nga defekti gjenetik,për shembull në FAP; kolonoskopia mund të fillojë gjatë moshës së adoleshencës për kerkimin e zhvillimit të polipeve të kolonit. Pacientët me histori të mëparshme të polipeve ose të kancerit të kolonit gjithashtu kolonoskopia mund të përdoret për të përjashtuar përsëritjen. Pacientët me nje histori të gjatë (më shumë se 10 vjet) të kolitit kronik ulceroz kanë një përfshirje në rrezik për kancerin e kolonit, dhe duhet të bëjnë kolonoskopine rregullisht për të parë rastet prekanceroze të shtresës së brendshme të kolonit. 26

27 Konsulenca gjenetike dhe testimi Testet e gjakut tani janë të disponueshëm për t u testuar për FAP, AFAP, MYH dhe HNPCC. Familjet me pjestarë të shumtë kanceri të kolonit,pjestarë me shume polipe, pjestarë që kanë kancer në moshë të re dhe që kanë kancer në vende të tjera si në uterus,ureterë, duoden etj duhet të shkojnë për konsulencë gjenetik mundësisht shoqëruar nga testimi gjenetik. Avantazhet e konsulencës gjenetike të pasura nga testimi gjenetik perfshijnë : 1. Identifikimin e pjestarëve të familjes me rrezik të lartë të shfaqjes së kancerit të kolonit (të fillojë kolonoskopia herët); 2. Identifikimi I pjestarëve me rrezik gjithashtu që ekzaminimi të mund të fillojë të parandalojë kancerë të tjerë si testet me ultratingull për kancerin e mitrës, egzaminimi i urinës për kancere të uretrës dhe endoskopia për kancer të stomakut dhe duodenit. 3. Një problem lehtësues për pjestarët që testi është negativë për trashëgimin e defekteve gjentike. Dieta dhe parandalimi I kancerit të kolonit. Si mbrojtje mendohen ushqimet e pasura me fibra,në vecanti ato që nuk forcohen si krusta. Efekti mbrojtës I fibrave është supozuar në bazë të observimeve të kryera mbi popullsinë vegjetariane të cilët kanë incidencë të reduktuar të kancerit kolorektal rreth 30%. Disa rregulla të thjeshta të vendosura nga Instituti Nacional I Kancerit për parandalimin e këtij tumori: Redukto konsumin e yndyrnave shtazore në 30% nga kaloritë totale. Konsumo vazhdimisht fruta dhe perime. Kufizo alkoolin në një gotë vere në ngrënie. Dobësohu nëse je obez,të evitohet dhjamosja. Të rrisë përdorimin e fibrave. Kufizo në maksimum konsumin e ushqimeve me konservantë ose të tymosura. 27

28 Burimet e mëdha të yndyrnave janë mishi,vezët,produktet e djathit,salcë për sallatë dhe vaji I përdorur për gatim. Fibra është e patretshme,pjesa e materialit të patretshëm të bimës e pranishme në fruta,perime dhe drithëra të plota,bukë dhe drithëra. Postulati I tij eshte përdorimi I një dietë me fibra të larta të cilat ndihmojnë në krijimin masiv të masës fekale që mund të clirojnë zorrët nga një karcinomë e mundshme. Shtimi në fibra ndihmon në eleminimin e shpejtë të materialeve fekale gjatë zorrës,kjo lejon më pak kohë për një kancerogjen potencial të veprojë në pjesën e brëndshme intestinale. Plani ushqimor që luan një rol zvogëlues në rrezikun për Ca kolorektal përfshijnë: Antioksidantët si vitaminat,a,c,e,që bllokojnë formimin e radikaleve të lira të oksigjenit që dëmtojnë AND dhe transformimin malinj të qelizave. Hulumtimet kanë shfaqur që antioksidantët suplementarë reduktojnë rrezikun për polipe të kolonit. Kalciumi,I cili lidhet me kripërat biliare dhe acidet yndyrore,reduktues I mukozes së kolonit e cila është ekspozuar nga karcinogenët. Folatet,të nevojshëm për sintezën e AND dhe ARN dhe reduktojnë rrezikun e shfaqjes së polipeve të kolonit dhe kancerit të kolonit. Selenium,I gjetur në përbërësit e majasë së birrës. Zëvendësimi I terapisë me estrogjen ka qenë I bashkuar me një reduktim të rrezikut për kancer kolorektal tek gratë. Si përfundim,dieta e balancuar e pasur me vitamina A,C,E e pasur me fibra,fruta dhe perime dhe e kufizuar me mish,dhjamra dhe yndyrna shtazore ndihmon për t u mbrojtur nga zhvillimi I një numri të konsiderueshëm rastesh të Ca. Pa dyshim modifikimi I stilit të jetesës si ngrënie e një diete me një nivel të ulët yndyror dhe lënia e pirjes së duhanit mund të ndihmojnë. Disa ushqime dhe medikamente gjithashtu mund të ndihmojnë në reduktimin e rrezikut për Ca. Këta medikamente arrijnë të reduktojnë me numër polipet e kolonit dhe mund të ulin rrezikun e shfaqjes së Ca kolorektal nga 40% në 60%. Kërkimet besojnë që AIJS dhe aspirina mund të bllokojnë angiogenesis në tumore dhe rrisin efektet e kimioterapisë dhe rrezatimit Trajtimi 1. Kirurgjia është trajtimi I përbashkët në shumicën e kancereve kolorektal. Gjatë kirurgjise, hiqet tumori dhe një kufi I vogël përreth pjesës së shëndetshme të zorrës dhe hiqen edhe nodujt e afërt limfatik. Pastaj kirurgu rilidh pjesën e shëndetshme të zorrës. 28

29 Figura 14. Anastomozat në kolon Tek pacientët me kancer rektal rektumi hiqet dhe krijohet një hapje në murin e abdomenit nëpër të cilin nxirren mbeturinat e forta të kolonit. Kjo hapje quhet kolostomi ose anus artificial që konsiston në mbledhjen e feceve në një qese. Figura 15. Kolostomia Në këto raste luan rol shume të rëndësishëm rehabilitimi qoftë fizik apo psikologjik I pacientëve që mbajnë stoma. Vecanërisht trajtimi infermieror mund t u vijë në ndihmë pacientëve në rregullimin e kolostomisë dhe në krijimin e një stili jetese normale. Rezultatet e mjekimit kirurgjikal varen nga shkalla e përhapjes së tumorit në momentin e ndërhyrjes dhe do të jenë aq më të mirë sa më e hershme të jetë diagnoza e tumorit dhe sa më e kufizuar të jetë shtrirja e tij në organizëm. Në pacientët me kancer të kolonit fillestar I cili është I kufizuar në sipërfaqen e shtresës së zorrës,kirurgjia shpesh është trajtimi I vetëm që kanë nevojë. Këta pacientë mund të mbijetojnë për kohe shumë të gjatë në 80 % të rasteve. Në pacientë me kancer të përparuar të kolonit,ku tumori ka penetruar përtej murit të zorrës dhe janë shfaqur metastaza në organe të tjera të largëta,mbijetesa deri në 5 vjet është më pak sesa 10 %. Në disa pacientë, që nuk kanë shfaqje në distancë të metastazave në kohën e kirurgjisë,por kanceri ka penetruar shumë brenda shtresës 29

30 mukozale të kolonit ose ka arritur në afërsi të nyjeve limfatike,janë në rrezik të përsëritjes së tumorit në një vend të caktuar ose në organet e largëta. 2. Kimioterapia në këta pacientë mund të vonojë përsëritjen dhe të rrisë mbijetesën. Kimioterapia përdoret si mjekim për vrasjen e qelizave kanceroze. Ajo është një terapi sistemike,dmth ky mjekim udhëton nëpër trup që të shkatërrojë qelizat kancerogjene. Pas kirurgjisë së kancerit të kolonit,disa pacientë mund të kenë metastaza mikroskopike të fshehura (vatrat e vogla të qelizave kanceroze nuk mund të zbulohen),dhe pikërisht kimioterapia është zgjedhja më e afërt pas kirurgjisë në shkatërrimin e qelizave mikroskopike. Kimioterapia edhe në këtë mënyrë është një terapi ndihmëse. Sipas studimeve të fundit kanë shfaqur mbijetesë dhe pengimin e përsëritjes së tumorit në disa pacientë të trajtuar me kimioterapi ndihmëse brenda pesë javëve nga kirurgjia. Shumica e regjimeve medikamentoze kanë të përfshirë 5-flourauracil (5-FU). Nga ana tjetër,kimioterapia për personat e ndjeshëm ose kontrollimi I rritjes së tumorëve metastazik ka qenë zhgënjyes. Përmirësimi I përgjithshëm I mbijetesës për pacientët me metastaza të shtrira plotësisht nuk ka qenë I demonstruar bindshëm. Kimioterapia zakonisht jepet nga mjeku në spital kur është një pacient I jashtëm ose në shtëpi. Ajo zakonisht jepet në cikle për trajtimin periodikisht pasuar nga perioda të njëpasnjëshme. Efekti I kimioterapisë ndryshon nga individi në individ dhe gjithashtu varet nga medikamenti I dhënë. Kimioterapia e medikamenteve modern janë zakonisht të toleruar mire, dhe efekti I tyre është I menaxhueshëm. Në përgjithësi, mjekimi antikancer zhduk qelizat që ndahen dhe rriten shpejt. Si pasojë qelizat e kuqe të gjakut, pllakëzat, dhe qelizat e bardha janë të prekura nga kimioterapia. Efekti I përbashkët përfshin anemi, lodhje, enjtje e lehtë, dhe një rezistencë të ulur ndaj infeksionit, rënie të flokëve dhe shtim I peristaltikës së zorrëve, infeksion të gojës ose stomatit, nauze, vomitus dhe diarhe. Mjekimi me kimioterapi ka teh të dyfishtë. Pothuajse të gjithë medikamentet antikanceroze kanë veprim toksik edhe mbi qelizat normale të organizmit. 3. Radioterapia apo mjekimi me anë të rrezatimit jonizues realizohet duke përdorur rreze elektromagnetike të tipit x(roentgen) ose rreze gama të prodhuara nga elementë radioaktive natyrore ose artificial si radium ose kobalti 60. Qelizat kanceroze janë shumë më të ndjeshme se qelizat normale nga rrezatimi jonizues. Ato janë të parat që pësojnë dëmtime të rënda,të pariparueshme,të cilat cojnë gradualisht në shkatërrimin e tyre të plotë. Terapia me rrezatim në kancerin kolorektal ka qenë e kufizuar në trajtimin e kancerit të rektumit. Ky është një zvogëlim lokal I përsëritjes së kancerit të rektumit në pacientët marrës të energjisë rrezatuese përpara ose pas kirurgjisë. Pa rrezatim,rreziku I përsëritjes së kancerit rektal është afërsisht 50%. Me rrezatim,rreziku është shume I ulur,përafërsisht 70%. Efekti I trajtimit me rrezatim përfshin lodhjen,rënie të përkohshme ose të përhershme të flokëve ose irritim të lëkurës në trajtimin e zonave. Trajtime të tjera kanë përfshirë përdorimin e infuzionit lokal të medikamenteve kimioterapeutike brenda në mëlci,vendodhjes së përbashkët të metastazave. Kjo përfshirje e inserimit brenda në rrjedhjen e qarkullimit të gjakut në mëlci që mund të shpërndajë 30

31 dozat e larta të medikamenteve direkt në tumorin e mëlcisë. Përgjigjet e përqindjes për këta trajtime kanë qënë të raportuara në nivele të larta në 80%. Efektiviteti megjithatë mund të jetë serioz. Agjentët eksperimental plotësues që mendohen të përdoren peër trajtimin e kancerit të kolonit përfshijnë përdorimin e kërkimit të antitrupave të kancerit lidhur me luftimin medikamentoz të kancerit. Ky kombinim I tillë mund të kërkojë specifitetin dhe të zhdukë shtresat tumorale në trup. 4. Terapia biologjike ka si qëllim të stimulojë mbrojtjen natyrale të organizmit për të luftuar tumorin nëpërmjet administrimit të substancave,produkte nga I njëjti organizëm ose me origjinë sintetike(artificial). Funksioni I këtyre substancave është ai I stimulimit,orientimit ose rivendosjes së sistemit imunitar të organizmit me qëllim mbrojtjen nga sëmundja,autoantitrupat mbrojnë sistemin,në një efort sulmojnë me shumë efikasitet dhe kontrollojnë kancerin e kolonit. 31

32 KAPITULLI Materiali dhe metodika Në studim janë përfshirë pacientë që sapo kanë zbuluar kancerin e kolonit dhe pacientë të operuar me kancerin e kolonit, nga të cilët 8 janë femra dhe 2 janë meshkuj të hospitalizuar në Repartin e Kirurgjisë Tiranë. Ku në studim janë marrë pacientët që kanë të pranishëm kancerin e kolonit, ata të cilët kanë kryer ndërhyrje kirurgjikale për kancer të kolonit, të diagnostikuar nëpërmjet ekzaminimeve të ndryshme dhe asistencës së mjekëve.studimi është kryer për një periudhë kohore 3-mujore, nga muaji Dhjetor deri në muajin Shkurt të vitit Këta pacientë janë klasifikuar në katër grupe të ndryshme që janë: Grupi i I: Pacientet qe sapo e kane zbuluar kancerin e kolonit, procedurat qe ka ndjekur dhe kujdesi infermjeror ndaj tyre. Grupi i II: Pacientet qe jane operuar me kancer te kolonit por pa kolostomi dhe kujdesi infermjeror ndaj tyre. Grupi i III: Pacientet e operuar me kancer te kolonit me kolostomi dhe kujdesi infermjeror ndaj tyre. Grupi i IV: Pacientet ne fazen terminale te jetes dhe kujdesi infermjeror ndaj tyre. Në bazë të këtij klasifikimi është bërë dhe ndjekja e këtyre pacientëve. Për studimin e kësaj teme është bërë dhe mbledhja e të dhënave në lidhje me këta pacientë. Mbledhja e të dhënave është bërë nëpërmjet mbikqyrjes rutinore duke analizuar ekzaminimet e kryera nëpërmjet një pyetësori ku vlerësohen njohuritë e tyre rreth kësaj sëmundjeje,gjithashtu duke kryer vizita formale nëpër repartin e kirurgjisë. 32

33 Të dhënat që janë marrë,përfshijnë: Emrin dhe mbiemrin e pacientit; moshën; gjininë Diagnozën Datën e hospitalizimit ;kohëzgjatjen e hospitalizimit Ekzaminimet e kryera Ekzaminimin subjektiv dhe objektiv të pacientit Shërbimi mjeksor në momentin e diagnostikimit të sëmundjes Datën e interventit, që është bërë në varësi të gjendjes së përgjithshme të pacientit Gjendjen e pacientit në vazhdimësi Terapia e përshkruar nga mjeku dhe roli I saj në trajtimin e pacientëve në mënyrë sa më efikase 2.2 Rezultatet dhe diskutimet e kryera Në 10 rastet e studiuara janë paraqitur pacientë nga ata me më pak komplikacione (që e kanë zbuluar në faza të hershme), tek ata me më shumë komplikacione (vdekje pas ndërhyrjes kirurgjikale). Nga këta pas ekzaminimeve të kryera si, kolonoskopi, sigmoidoskopi,tushe rektale etj është vërtetuar se dy pacientë e kanë zbuluar kancerin në faza të hershme dhe trajtimi I tyre është më I lehtë,gjashtë pacientë janë trajtuar me anastomozë, një pacient është trajtuar me kolostomi dhe një pacient që paraqet komplikacione të rënda dhe pas një qëndrimi të gjatë në spital (12 ditë) vdes Anastomoze Zbuluan heret Kolostomi Komplikacione Grafiku Nr. 1 33

34 Nga 10 pacientët e marrë në studim,duke u nisur nga rezultati I mbledhjes së të dhënave dhe ndjekjes në vazhdimësi konkludojmë që rastet më të shpeshta janë ato që përfundojnë me anastomozë të cilat pas hospitalizimit dhe trajtimit mesatarisht për 6-7 ditë në repartin e kirurgjisë me medikamentet e mëposhtme : Bactrine, Gentamicine, Sol. Fiziologjik 0.9%, Sol. KCl 7.5%, Sol CaCl 2 10%, Sol MgSO4 20%, Sol. Glukoze 5%,Tramadol, Flagyl, etj dhe ndonjë trajtim specifik në varësi të gjendjes së pacientit,paraqesin përmirësime të dukshme dhe largohen nga spitali në një gjendje relativisht të mirë. Gjatë mbledhjes së të dhënave pacientët janë klasifikuar në dy kategori : 1- Pacientët me moshë nën 50 vjec (1 pacient) 2- Pacientët me moshë mbi 50 vjec (9 pacientë) Ky klasifikim paraqitet më qartë në diagramën e mëposhtme: mosha mbi 50 vjec mosha nen 50 vjec Grafiku Nr. 2 34

35 Gjithashtu nga mbledhja e të dhënave ka rezultuar që më të prekur nga kanceri I kolonit të hospitalizuara në spitalin e Tiranës janë femrat. Kjo tregohet më se miri nga vetë numri më I lartë I tyre,ku nga 10 pacientë të hospitalizuar gjatë periudhës kohore (4 mujore) të ndjekjes në vazhdimësi të pacientëve janë konstatuar ky numër që paraqiten në diagramën e mëposhtme : 100% 80% 60% 40% 20% 0% meshkuj femra Grafiku Nr. 3 Gjatë kësaj periudhe këta pacientë janë diagnostikuar për prani të kancerit të kolonit në këto pjesë të kolonit: Në rectum 5 pacientë = 50 % Në kolon sigmoideum 3 pacientë = 30 % Në këndin ileocekal 1 pacient = 10 % Në kolon transverses 1 pacient = 10 35

36 Duke u përafërsuar me të dhënat e literaturës që janë të paraqitura ne figurën e mëposhtme: Vlen të përmendet se nga të gjitha rastet e studiuara pa bërë asnjë përjashtim të gjithë pacientët kanë patur prezencën e gjakut okult në fece cka pas shfaqjes dhe verifikimit të vonë kanë kërkuar ndihmën mjekësore cka janë paraqitur në një stad të avancuar të kancerit ku vdekshmëria postoperatore ka qenë 10% të rasteve nga 10 pacientë që janë hospitalizuar në Repartin e Kirurgjisë së Planifikuar. RAPORTI mbijetese/vdekshmeri vdekshmeria mbijetesa postoperatore Grafiku Nr. 4 36

37 Të dhjetë pacientët që janë nënshtruar interventit për Ca të kolonit,zbulimi I tij tek të gjithë pacientët ka qenë nëpërmjet kolonoskopisë dhe sigmoidoskopisë nga ku është marrë edhe biopsia për të vërtetuar në qoftë se është beninje(polip) apo se sa është I avancuar Ca(stadet e Ca). Nga ku dhjetë pacientë iu janë nënshtruar këtyre ekzaminimeve(100%). Nga ku kanë rezultuar nëntë pacientë me kancer të kolonit në stade nga fillestari(stadi 0) deri tek më I avancuari (stadiiv). Ku ndër ekzaminimet shtesë që iu janë nënshtruar pacientët përmendim CT abdominal,radiografia e toraksit,echo-n abdominal. Ku nëpermjet tyre janë arritur të verifikohet prania ose jo e metastazave. 37

38 KAPITULLI Kujdesi infermieror në kancerin e kolonit 1.Vlerësimi I të dhënave A. Historiku I shëndetit Infermierja interviston pacientin dhe pyet për përshkrimin e simptomave që kërkojnë kujdes infermieror. Nëse pacienti ka dhimbje abdominale,pyetet për karakteristikat e saj(tipin,kohëzgjatjen),shkallën e dhimbjes dhe nëse ajo është e lidhur me marrjen e ushqimit ose aktivitetet. Pyetet pacienti nëse ka ndryshim në zakonet personale nëse ka,ku është ndryshimi ekzaktësisht,a ka vërejtur prani të gjakut ose mukusit në fece? Pyetet nëse ka humbje në peshë dhe nëse po, sa shumë ka rënë në peshë dhe për sa kohë ka ndodhur kjo rënie Pyetet pacienti për ushqimin që konsumon cdo ditë (sasinë dhe përbërjen e ushqimeve). Pyetet pacienti nëse ka pasur lodhje të tepërta kohët e fundit, a ka dremitje gjatë ditës dhe a është I aftë të flejë mirë gjatë natës. Pacienti pyetet edhe për sëmundje të kolonit si: koliti ulceroz, Morbus Crohn. Nga te dhënat e marra infermierja nxjerr një histori të pacientit rreth stilit të tij të jetës: Pi duhan Konsumon alkool Kryen ushtrime Preferencën e tij ushqimore. Janë frutat dhe perimet pjesë e dietës së tij të përditshme, sa shpesh e konsumon mishin me yndyrë, produktet e bylmetit (gjalpë,djathë,akullore) dhe ushqimet e gatshme (patate chips, cokollata)? Përballimin e situatatave stresante. Pyetet pacienti nëse dikush nga familja ka vuajtur nga sëmundje kanceroze kryesisht nga kancer I kolonit. B. Ekzaminimi fizik Gjatë ekzaminimit fizik infermierja: Shikon konturet e barkut, vëren për ndonjë fryerje ose asimetri. Palpon abdomenin për zona të tendosura, për ndonjë masë, për butësinë ose fortësinë. Perkuson abdomenin në të gjitha kuadratet për të vërejtur ndonjë tingull të dobët ose të fortë që mund të indikojë praninë e një mase në një zonë të gjerë. Auskulton për zhurma në zorrë dhe shënon frekuencën dhe karakteristikat e tyre. Ekzaminon fecet për paraqitjen dhe prezencën e gjakut në fece. 38